Handleiding: algemene inleiding - Noordhoff Uitgevers

Algemene inleiding 

1 Leerstof groep 5 t/m 8 

hfst. groep 5 groep 6 groep 7 groep 8 

1 aspecten van tijd – 

maanden – weken – 

schrikkeljaar – kalenders – 

gebeurtenissen – soorten 

klokken – tijdlijn – eigen 

geschiedenis – stamboom 

jagers – verzamelaars – 

gereedschap – nomaden – 

vuursteen – mammoet – 

rendier – boeren – akkers – 

potten – terpen – hunebed 

ontdekkingsreizen – 

specerijen – handel – Nova 

Zembla – Indië – indianen 

– Azteken – gevolgen van 

de Europese expansie – 

nieuwe ideeën – kunst – 

renaissance – humanisme 

– oudheid 

stoommachine – 

Industriële Revolutie – 

fabrieken – arbeiders – 

werkomstandigheden – 

woonomstandigheden – 

werkloosheid – 

kinderarbeid – 

Vincent van Gogh – 

impressionisme 

2 jagers – verzamelaars – 

vissen – jacht – speer – 

vuur – nomaden – 

eerste boeren – akkers – 

vaste woonplaats – 

Grieken – tempels – 

Romeinen – forten – 

Germanen – belasting 

Grieken – democratie – 

bestuur – slaaf – tempel – 

Romeinen – castellum – 

keizer – belasting – 

legerkamp – Germanen – 

Friezen – Bataven – goden 

– Wodan 

hervormers – Luther – 

aflaathandel – reformatie 

– de Opstand tegen 

Spanje – Beeldenstorm – 

Willem van Oranje – 

gewesten – geuzen – 

Staten-Generaal – 

republiek 

koning – ministers – 

grondwet – Thorbecke – 

liberalen – kiesrecht – 

socialisten – sociale 

wetten – feministen – 

rollenpatroon – 

uitvindingen en 

ontdekkingen – 

stoomtrein 

3 ridder – kasteel – 

schildknaap – horige 

boeren – koning – 

stad – markt – 

ambachtslieden – 

handelaren – houten 

huizen – stadspoort 

Hunnen – volksverhuizing 

– Friezen – Franken – 

Saksen – christendom – 

predikers – Bijbel – 

kloosters – monniken – 

Karel de Grote – palts – 

gouw 

Werken in de Gouden 

Eeuw – VOC – handel – 

specerijen – driemasters – 

schilderkunst – stilleven – 

Rembrandt – uitvinders en 

onderzoekers – 

kwakzalvers 

Eerste Wereldoorlog – 

loopgraven – neutraal – 

crisistijd – overproductie – 

nationalisme – Hitler – 

Tweede Wereldoorlog – 

bezetting – nazipartij – 

propaganda – censuur 

4 ontdekkingsreizen – 

Amerika – Indië – 

Columbus – Da Gama – 

wereldbeeld – specerijen – 

groeiende handel – kunst – 

stadsbestuur – arm en rijk 

– grachten – wetten en 

regels 

Vikingen – rooftochten – 

versterkte boerderijen – 

donjon – kasteel – standen 

– horigen – adel – ridders – 

geestelijkheid – pacht – 

islam – Mohammed 

Leven in de Gouden Eeuw 

– kooplieden – standen – 

burgers – veenwerkers – 

turf – droogmakerijen – 

polders – absolutisme in 

Frankrijk – 

de Zonnekoning – het 

Rampjaar – stadhouder 

bezetting – onderduikers – 

verzet – voedselbonnen – 

illegaal – Joden – Anne 

Frank – concentratiekamp 

– bevrijding – invasie – 

hongerwinter – 

geallieerden – razzia – 

collaboratie 

5 vervoer – koets – 

trekschuit – onderwijs – 

overvolle klassen – 

arbeiders – 

fabriekseigenaren – 

kinderarbeid – armoede – 

leefomstandigheden 

kruistochten – christenen 

– moslims – stadsrechten 

– markt – ontwikkeling 

van de stad – gilden – 

schout en schepenen – 

de pest – besmettelijke 

ziekten 

pachters – landgoed – 

regenten – oproer – 

pruikentijd – Verlichting – 

encyclopedie – kennis is 

macht – Patriotten en 

Prinsgezinden – 

slavenhandel – WIC – 

plantages 

Koude Oorlog – 

kapitalisme – 

communisme – 

kernwapens – 

bewapeningswedloop – 

dekolonisatie – Indonesië 

– Suriname – Deltaplan – 

de jaren zestig 

6 mode – hoepelrokken – 

badkleding – winkels – 

grote gezinnen – spelen 

op straat – zwartwittelevisie 

– Lego – Barbie – 

vrije tijd – auto – vakantie 

ontstaan van de Nederlanden 

– Filips de Goede – 

bouwkunst: romaans – 

gotisch – Arabisch – 

India – hindoe – boeddhist 

– China – Marco Polo 

opstand – Amerika – 

onafhankelijkheid – 

kolonie – Frankrijk – 

revolutie – standen – 

burgers – grondwet – 

democratie – stadhouder – 

Napoleon – censuur – 

Willem I 

het bestuur van 

Nederland – Tweede 

Kamer – 

volksvertegenwoordigers 

– regels en wetten – 

rechtbank – Europese 

Unie – immigranten – 

gastarbeiders – 

asielzoekers 

5

6 

2 Materialen 

Het materiaal van Wijzer door de tijd bestaat voor groep 

5 tot en met 8 uit een: 

• leerlingenboek; 

• werkboek; 

• antwoordenboek; 

• handleiding met de kopieerbladen; 

• Wegwijzer. 

Voor groep 6, 7 en 8 zijn er ook tijdbalkboekjes. 

Leerlingenboek 

Het leerlingenboek bevat aansprekende teksten en 

functio nele illustraties. De teksten zijn afwisselend 

zakelijk en verhalend. Elke eerste les van een hoofdstuk 

begint met een voorleesverhaal. Bij het voorleesverhaal 

hoort steeds een paginagrote illustratie. 

Alle leesteksten in het leerlingenboek zijn op hun leesbaarheid 

gecontroleerd met de CLIB-leesindex van het 

Cito. Voor groep 7 ligt de waarde tussen 49 en 61. 

Werkboek 

Met behulp van het werkboek verwerven en verwerken 

de kinderen de leerstof van de basislessen. De opdrachten 

zijn gevarieerd. Kennis-, inzicht- en vaardigheidsopdrachten 

wisselen elkaar af (bijvoorbeeld: invullen, 

rubriceren, verge lijken, ordenen, combineren, multiplechoice, 

puz zelen). Tevens worden de kinderen geregeld 

in staat gesteld hun eigen mening te geven. 

Bij het werkboek hoort een antwoordenboek waarmee 

kinderen zelf hun werk kunnen controleren. 

Handleiding 

De handleiding bestaat uit: 

• achtergrondinformatie; 

• lesbeschrijvingen; 

• voorleesverhalen; 

• kopieerbladen van woordenlijsten, samenvattingen, 

toetsen, herhalingsopdrachten, verdiepingsopdrachten, 

extra herhaling van de gehele lesstof. 

Wegwijzer 

Een volledige en onderbouwde verantwoording van de 

methode vindt u in de Wegwijzer. 

Tijdbalkboekje 

Een tijdbalkboekje bevat een visueel overzicht van alle 

perioden en hun belangrijkste kenmerken. Het boekje 

kan op allerlei momenten gebruikt worden. 

3 Het standaardprogramma 

in groep 7 

3.1 Basislessen 

Het standaardprogramma van groep 7 bestaat uit zes 

hoofdstukken van elk vier basislessen, dus in totaal 

24 lessen. Een les duurt ongeveer vijftig minuten. Naast 

de basislessen zijn er zes toetslessen met samenvattingen. 

U kunt het standaardprogramma dus in dertig lessen 

behandelen. Met dit standaardprogramma voldoet u 

volledig aan de kerndoelen. Daarnaast kunnen de basislessen 

worden aangevuld met zes lessen verdiepingsen 

verrijkingsstof in de vorm van thema- en terugbliklessen. 

U kunt deze laatste zes lessen overslaan 

zonder daardoor de doorgaande lijn of de kerndoelen 

geweld aan te doen. 

3.2 Samenvatting en toetsen 

Samenvatting 

Aan het eind van elk hoofdstuk maken de kinderen in het 

werkboek één bladzijde met opdrachten die met elkaar een 

samenvatting van de hoofdstukstof vormen. De kern van de 

leerstof en de essentiële begrippen en personen worden er 

nog eens op een rijtje gezet. De samenvatting kan geheel 

zelfstandig worden verwerkt, maar u kunt het ook samen 

met de kinderen doen. Daarna kunt u de kinderen in de 

gelegenheid stellen om deze samenvatting te leren. 

In de handleiding zit een kopieerblad met een (uitgewerkte) 

samenvatting, die als huiswerk kan worden meegegeven 

ter voorbereiding op de toets. 

Toets 

De toets evalueert de beheersing van de basisstof. De 

toetsvragen leggen het accent op oriëntatiekennis en 

sleutelbegrippen. Ze omvat kennis- en vaardigheidsvragen. 

Elke toets heeft tien opdrachten. Daardoor is het gemakkelijker 

om met een vaste beoordeling te werken.Wij stellen 

de volgende normering voor: 

Goede antwoorden Beheersing 

9-10 goed 

6-8 voldoende 

minder dan 6 

onvoldoende 

Natuurlijk kunt u hiervan afwijken, afhankelijk van het 

verloop van de lessen en de waarde die u zelf toekent aan 

een bepaalde opdracht. 

3.3 Het standaardprogramma in schema 

Hieronder ziet u het standaardprogramma voor 

30 schoolweken nog eens schematisch weergege ven: 

Hoofdstukken 1 2 3 4 5 6 

Basisstoflessen 4 4 4 4 4 4 

Toetsen 1 1 1 1 1 1 

4 Het standaardprogramma 

uitbreiden 

Wanneer u meer tijd wilt besteden aan geschiedenis 

en als u wilt differentiëren, kunt u het standaardprogramma 

uitbreiden met extra activiteiten en lessen. 

4.1 Differentiatie 

Wijzer door de tijd werkt met het BHV-model. Dit onderwijsmodel 

leent zich goed voor adaptief onderwijs. BHV 

staat voor de onderdelen Basisstof, Herhalen en Verdiepen. 

4.1.1 Basisstof 

De basisstof is bedoeld voor alle kinderen. Elk hoofdstuk

estaat uit vier lessen basisstof. Deze vier lessen worden 

afgesloten met een toets. 

4.1.2 Herhalen 

Herhaling is bedoeld voor leerlingen die de basisstof onvoldoende 

beheersen en die nog moeite hebben met bepaalde 

opdrachten. Dit zijn de kinderen die onvoldoende scoren op 

de afsluitende toets. Omdat dit vaak kinderen zijn die 

moeite hebben met taal, wordt de basisstof herhaald via 

opdrachten die aan de illustraties in het leerlingenboek zijn 

gekoppeld. Op deze wijze verwerken de kinderen de basisstof 

nog eens op visuele wijze. 

De herhalingsopdrachten staan op een kopieerblad. 

Met de kinderen die de herhalingsopdrachten gaan 

maken, kunt u eerst het kopieerblad met de samenvatting 

doornemen. 

4.1.3 Verdiepen 

De verrijking of verdieping vormt de kern van het adaptief 

werken. Ze is bedoeld voor die kinderen die de toets 

voldoende of goed hebben gemaakt. Zij gaan aan de slag 

met een verdiepingsopdracht die hen gestructureerd 

verder laat ingaan op het thema van het hoofdstuk. Ze 

zijn daar één les mee bezig (les 6). Ook de kinderen die 

eerst de basisstof hebben herhaald, kunnen een – minder 

tijdrovende – verdiepingsopdracht maken. 

Als startpunt voor het maken van verdiepingsopdrachten 

dient respectievelijk een thema- of terugblikles. 

Mocht u tijd te kort komen voor de verdiepingsopdrachten, 

dan kunt u ook volstaan met het gezamenlijk 

bespreken van de thema- of terugblikles. Deze lessen 

vormen dan het uitgangspunt voor een klassengesprek. 

Themalessen 

Per leerjaar zijn er drie themalessen. Ze zitten steeds in 

een oneven hoofdstuk (hoofdstuk 1, hoofdstuk 3 en 

hoofdstuk 5) na de vier lessen basisstof. De thema’s leggen 

een link met het heden, zowel in tijd als in ruimte, 

en vormen het uitgangspunt voor verdiepingsopdrachten. 

Er is bijvoorbeeld gelegenheid om in de eigen 

omgeving op zoek te gaan naar sporen uit het verleden. 

Die omgeving kan de eigen familie zijn, maar ook de 

directe omgeving van de school of de eigen woonplaats. 

Terugbliklessen 

Per leerjaar zijn er ook drie terugbliklessen. Ze zitten steeds 

in een even hoofdstuk (hoofdstuk 2, hoofdstuk 4 en hoofdstuk 

6). In terugbliklessen ligt het accent op de herhaling 

van de leerstof van de vorige twee hoofdstukken. De kinderen 

kijken op een gevarieerde manier terug naar de grote 

lijn van de afgelopen acht lessen basisstof. Het gaat daarbij 

vooral om hoofdlijnen. Terugbliklessen vormen niet alleen 

een extra instrument om de basisstof te herhalen, ze zijn 

ook het startpunt voor de verdiepingsopdrachten. 

Mogelijk hebt u redenen om het standaardprogramma aan 

te passen. Hieronder geven we een aantal mogelijkheden 

om dit te realiseren. 

Verdiepingsopdrachten 

Met verdiepingsopdrachten kunnen de kinderen hun kennis 

over en inzicht in bepaalde onderwerpen verdiepen en 

verbreden. Hierbij wordt van hen een grote mate van zelfstandigheid 

verwacht. De kinderen hebben in groep 6 al 

met verdiepingsopdrachten gewerkt en zijn waarschijnlijk 

bekend met de te hanteren werkwijze. 

Kinderen die de toets (les 5) voldoende hebben 

gemaakt, kunnen de volgende les direct met de verdiepingsopdrachten 

aan de slag. Zij doen dat alleen, in 

tweetallen of in groepjes. Ze zijn daar één les (les 6) 

mee bezig. Kinderen die naar aanleiding van de toetsresultaten 

eerst de herhalingsopdrachten hebben 

gemaakt, kunt u aansluitend een minder tijdrovende 

verdiepingsopdracht geven. 

U kunt de verdiepingsopdrachten op verschillende 

manieren inzetten, bijvoorbeeld: 

• u laat de kinderen zelf een opdracht kiezen; 

• u laat de kinderen afzonderlijk aan dezelfde opdracht 

werken; 

• u verdeelt de opdrachten over de kinderen; 

• u kiest één of meer opdrachten en voert die samen 

met de kinderen uit; 

• u werkt met de hele groep aan één opdracht. 

Bij elke verdiepingsopdracht is met een pictogram aangegeven 

welke type opdracht het is: 

Tekenen en schilderen. 

Handvaardigheid en knutselen. 

Erop uit, voor een interview of een onderzoek. 

Een opdracht waarbij een verslag, verhaal 

of werkstukje wordt gemaakt. 

Informatie opzoeken en verwerken. 

Een ict-opdracht: informatie opzoeken en 

verwerken met de computer. 

Puzzels en spelen. 

U vindt de 24 verdiepingsopdrachten achter in de handleiding 

op kopieerbladen. 

4.2 Extra herhaling: herhaling tijdvakken 

Een belangrijk onderdeel van Wijzer door de tijd is de 

herhaling van de tien perioden van de Commissie 

De Rooy. Als extra herhaling bieden we vanaf groep 6 

per jaar drie momenten aan waarop kinderen op een 

speelse, maar leerzame manier alle perioden herhalen 

die ze tot dan toe hebben geleerd. Dit gebeurt steeds in 

de vorm van een ganzenbordspel, een kwartetspel en 

een kettingspel. Deze extra herhalingsstof staat op 

kopieerbladen. 

4.3 Extra activiteiten 

U kunt het standaardprogramma ook uitbreiden met 

extra activiteiten. Deze vindt u direct na de beschrijving 

van een basisles in de handleiding. Er worden 

één of meer extra activiteiten beschreven waarmee u 

uw les desgewenst met vijftig procent kunt verlengen. 

Deze extra activiteiten zijn in de regel speels en 

creatief van aard. U kunt ze met de hele groep doen of 

zelfstandig door de kinderen laten uitvoeren. 

7

4.4 Het uitgebreide standaardprogramma 

in schema 

Hieronder ziet u het uitgebreide standaardprogramma 

voor 39 schoolweken nog eens schematisch weergege ven: 

Hoofdstukken 1 2 3 4 5 6 

Basisstoflessen 4 4 4 4 4 4 

Toetsen 1 1 1 1 1 1 

Thema- en terugbliklessen 

(herhaling en verdieping) 1 1 1 1 1 1 

Herhaling tijdvakken 1 1 1 

4.5 Woordenlijsten 

Voor kinderen met taalachterstand is bij elke basisles 

een woordenlijst opgenomen. Deze woordenlijst kunt u 

vóór de les met de betreffende kinderen doornemen. 

Eenduidige woorden worden ook met een tekening 

verduidelijkt. 

5 Werken met combinatiegroepen 

De lessen in Wijzer door de tijd kennen een vaste 

afwisseling van leerkrachtgebonden lessen en zelfstandig 

te verwerken lessen. Het verschil kunt u zien aan het 

pictogram achter de lestitel. 

staat voor leerkrachtgebonden les. 

staat voor zelfstandig te verwerken les. 

Bij de leerkrachtgebonden lessen ligt het accent op de 

interactie met de groep, al zijn er uiteraard ook momenten 

waarop kinderen zelfstandig taken uitvoeren. Bij de zelfstandig 

te verwerken lessen ligt het accent op zelfwerkzaamheid 

van de kinderen, uiteraard na een klassikale 

introductie en bespreking door de leerkracht. Door deze 

vaste afwisseling is de methode goed te hanteren in een 

combinatiegroep. Hieronder wordt deze werkwijze schematisch 

weergegeven voor een combinatiegroep 6/7. 

groep 7 groep 6 

lessen 

lessen 

1 basis: voorleesverhaal 1 basis 

2 basis 2 basis: voorleesverhaal 

3 basis 3 basis 


5 toets 5 toets 

6 herhaling of verdieping 6 herhaling of verdieping 





5 toets 5 toets 

6 herhaling of verdieping 6 herhaling of verdieping 

enz. 

enz. 

Een mogelijke lesindeling ziet er dan bijvoorbeeld zo uit (activiteit van de leerkracht is donker gemarkeerd): 

tijd groep 7 groep 6 

5 minuten plaat bij voorleesverhaal bekijken korte instructie 

10 minuten voorlezen verhaal en plaat 

bespreken 

zelfstandig te verwerken 

15 minuten teksten lezen, afbeeldingen 

bekijken en bespreken 

8 

15 minuten opdrachten maken 

en antwoorden nakijken 

lesteksten, afbeeldingen en eventuele 

problemen bespreken 

5 minuten werkboekopdrachten bespreken antwoorden nakijken

Handleiding: algemene inleiding - Noordhoff Uitgevers

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?