naar een versterkte sociale dimensie van de europese unie

BRIEFADVIESNAAR EEN VERSTERKTE SOCIALE DIMENSIEVAN DE EUROPESE UNIENo. 23, juni 2013ADVIESRAAD INTERNATIONALE VRAAGSTUKKENADVISORY COUNCIL ON INTERNATIONAL AFFAIRSAIV

InleidingIn deze brief geeft de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) gevolg aan hetverzoek van 26 april 2013 van de minister van Buitenlandse Zaken om met spoed eenadvies uit te brengen over de nadere uitwerking van de sociale dimensie van de E(M)U. Het verzoek richt zich in het bijzonder op de vraag of deze dimensie, zoals vastgelegdin het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) en de Europa2020-strategie, voldoende instrumenten bevat om ‘de sociale uitwassen van de crisishet hoofd te bieden, sociale cohesie in de EU te borgen en het vertrouwen van deburgers in de EU te herwinnen’. Daarnaast vraagt de minister om voorstellen met behulpwaarvan bedoelde schadelijke sociale gevolgen op ‘creatieve manieren’ kunnen wordenaangepakt, mocht blijken dat het huidige instrumentarium onvoldoende is. Eventuelevoorstellen dienen, aldus de aanvraag, uitdrukkelijk binnen het kader van de bestaandeverdragen te blijven (voor de volledige adviesaanvraag, zie bijlage). In dit advies betrektde AIV ook de inhoud van de brief die de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheidop 24 mei 2013 over de kabinetsinzet inzake de sociale dimensie van de E(M)U naarde Tweede Kamer heeft gezonden. Het advies, dat vooral is bedoeld als bijdrage aan deNederlandse inbreng bij de vergadering van de Europese Raad op 27 en 28 juni 2013,is voorbereid door de Commissie Europese Integratie van de AIV onder voorzitterschapvan prof.dr. A. van Staden. De commissie heeft tijdens haar werk de heer drs. M. Bos(directeur Economische Zaken van de SER) als externe deskundige geraadpleegd. Hem isdank verschuldigd voor enkele suggesties. De AIV heeft het advies vastgesteld op 19 juni2013.Gezien de zeer korte voorbereidingstijd die de AIV tot zijn beschikking had 1 , heeft hij zichbij de opstelling van het advies aanzienlijke beperkingen moeten opleggen. Dit betekentdat het onmogelijk is in het bestek van dit korte briefadvies recht te doen aan allebelangrijke sociale facetten van de E(M)U. De onderhavige problematiek bestrijkt immerseen zeer breed en gevarieerd veld; ze reikt van de harmonisatie van sociale wetgevingtussen de lidstaten en het respecteren van sociale grondrechten (stakingsrecht en rechtop het sluiten van collectieve overeenkomsten over arbeidsvoorwaarden op basis van vrijeonderhandelingen) tot het opzetten van werkgelegenheidsprogramma’s met Europees geld.Ook kan worden gedacht aan de sociale gevolgen van bepaalde fiscale regelingen, zoalsde negatieve werkgelegenheidseffecten van hoge belastingen (en sociale premies) oparbeid en vormen van belastingconcurrentie tussen lidstaten (vooral betreffende winstenvan ondernemingen). Hieronder brengt de AIV een aantal gedachten naar voren over eenviertal onderwerpen (1) de bestuurlijke instrumenten van een Europees sociaal beleid; (2)enkele financiële aspecten; (3) de sociale begeleiding van arbeidsmigratie binnen de EU;en (4) het minimumloon in de EU-landen. Eerst volgen enige algemene overwegingen.Algemene overwegingenDe AIV stelt voorop de analyse van de adviesaanvraag te delen dat de EU haar eigentoekomst op het spel zet, indien zij niet in staat is polarisatie tussen de lidstaten tevoorkomen en in gebreke blijft op zijn minst de voorwaarden te scheppen om aankomendegeneraties een perspectief op zinvol werk te bieden. De hoge werkloosheid en daarmeesamenhangende sociale uitsluiting van grote groepen burgers in een aantal EU-lidstatenzijn niet alleen vanuit sociaal oogpunt onaanvaardbaar, maar vormen – getuige de1 De adviesaanvraag bereikte de AIV eerst op 15 mei 2013.3

opkomst van extremistische en anti-Europese partijen – ook een gevaar voor stabieledemocratische verhoudingen in bepaalde lidstaten.Ook als men ervan uitgaat dat de huidige werkloosheid een stevige conjuncturelecomponent heeft die samenhangt met een sterke terugval in de vraag (binnenlandseconsumptie en investeringen), zullen de structurele oorzaken daarvan als belangrijkemedebepalende factor niet kunnen worden genegeerd. Tot die oorzaken behoren detoenemende buitenlandse concurrentie, de outsourcing van economische activiteitennaar lagelonenlanden, de voortgaande automatisering van vooral de dienstverlening enhet gebrek aan aansluiting van het onderwijsstelsel bij de vraag op de arbeidsmarkt.Wellicht zijn de officiële cijfers over in het bijzonder de jeugdwerkloosheid in de zuidelijkelidstaten wat minder dramatisch dan op het eerste gezicht lijkt, omdat er veelal geenrekening mee wordt gehouden dat van de groep van jongeren nog een ruim percentageeen studie volgt. Maar zelfs als men de cijfers aldus corrigeert, blijft het aantaljeugdwerklozen verontrustend hoog.Het is niet onbegrijpelijk dat de EU bij vele burgers overkomt als een in hoofdzaakeconomisch project, dat burgers weinig of geen bescherming biedt tegen de nadelenvan open grenzen en economische herstructureringen als gevolg van verschuivingen inde mondiale arbeidsdeling. Dat schrijnt, omdat de Europese integratie tegenwoordigin belangrijke mate haar rechtvaardiging ontleent aan het vinden van een verantwoordevenwicht tussen de economische en sociale gevolgen van de mondialisering. De AIVziet de versterking van de sociale dimensie dan ook als een noodzakelijke aanvulling opde economische doelen die de EU nastreeft. De interne markt vormt de hoeksteen vande Europese integratie, maar deze kan niet naar behoren functioneren zonder inbeddingin een stelsel van geharmoniseerde regels, ook op sociaal terrein. Abstracte vertogenover de positieve welvaartseffecten van een (verdere) vrijmaking van de interne markten een stabielere muntunie zullen het doel missen om de burger te overtuigen vande wenselijkheid voort te gaan op het pad van economische en financiële integratie,indien de EU en haar lidstaten verzuimen op meer zichtbare wijze bij te dragen aande vermindering van de bestaansonzekerheid van dezelfde burger. Daarnaast behoefthet nauwelijks betoog dat Nederland als belangrijk exportland en even belangrijkinvesteerder in het buitenland een groot belang heeft bij de vergroting van de socialecohesie en stabiliteit binnen de Unie.Bestuurlijke instrumentenDe AIV wijst erop dat het sociale beleid in de EU een gedeelde bevoegdheid is, waarbij denadruk ligt op coördinatie en ondersteunend beleid van het Europees naar het nationaalniveau. Het voorschrift van non-discriminatie, in het bijzonder de gelijke behandelingvan mannen en vrouwen in het arbeidsproces, is een van de weinige sociaal-politiekeonderwerpen die het resultaat zijn van dwingende Europese regelgeving. Harmonisatievan wetgeving tussen de lidstaten vindt slechts plaats op een beperkt terrein, te wetende regeling van arbeidsomstandigheden (veiligheid, gezondheid en arbeidsduur). Deterughoudendheid van lidstaten om onderdelen van het sociaal beleid uit handen te gevenheeft vooral te maken met het distributieve karakter van dit beleid. Dit geldt vooral voorde sociale zekerheid. De totstandkoming van bijvoorbeeld een Europese werkloosheidsverzekeringswet,zoals door sommige Europese federalisten wel is bepleit, zou op groteschaal inkomensoverdrachten van relatief rijke naar relatief arme lidstaten teweegbrengen.Hiertoe zijn de regeringen van de eerste categorie landen, gesteund door een grotemeerderheid van hun kiezers, duidelijk niet bereid. De sociale zekerheid is en blijft eenbelangrijk bindmiddel tussen burgers en hun lidstaten. De uitbouw van de verzorgingsstaat4

dat wil zeggen de EU-landen als geheel, nieuwe vooruitzichten voor herstel van groei enwerkgelegenheid in bedoelde landen te bieden.Voor de bestrijding van de jeugdwerkloosheid op langere termijn hecht de AIV veelwaarde aan hervormingen van het opleidingssysteem. De landen met de laagstejeugdwerkloosheid hebben een duaal leersysteem, waarin theorie en praktijk met elkaarzijn verbonden, zodat een goede aansluiting kan worden gerealiseerd van de verworvenkennis op de door werkgevers noodzakelijk geachte praktijkvaardigheden. Een dergelijkeaanpak vereist niet alleen een omslag in het onderwijsbeleid van een aantal EU-lidstaten(waaronder Nederland), maar ook het vinden van voldoende draagvlak onder socialepartners. Verder merkt de AIV nog op dat het voor jongeren bijzonder belangrijk is directna school of studie arbeidsdiscipline op te bouwen. Voor zover de reguliere banenmarktenvoorlopig nog te weinig ruimte bieden voor nieuwe banen voor jongeren, zou dit in de vormvan stages of leer/werktrajecten kunnen worden verwezenlijkt. De AIV meent dat op kortetermijn fors moet worden ingezet op deze alternatieven en bepleit daarom het instellenvan een ‘fast track’ op dit gebied, met dien verstande dat waar het gaat om het opdoendoor jongeren van werkervaring in andere EU-lidstaten het wenselijk is dat erkenning vandiploma’s en uitgifte van benodigde vergunningen op Europees niveau worden gecoördineerden gefaciliteerd (zie hieronder ook de paragraaf over arbeidsmigratie). De AIV wijst indit verband ook op de mogelijkheden die het ‘Erasmus voor iedereen’-programma voorpraktijkstages in EU-lidstaten biedt.Enige financiële aspectenHet ligt voor de hand in de eerste plaats de structuurfondsen van de EU te gebruikenals instrument om bovengenoemde vooruitzichten te concretiseren. Uitkeringen uit dezefondsen dienen echter te voldoen aan de eis van cofinanciering. Met andere woorden,projecten kunnen alleen uit EU-middelen worden bekostigd indien het belanghebbend landzelf ook gelden ter beschikking stelt. De AIV signaleert dat het lidstaten als gevolg vanopgelegde bezuinigingen zwaar valt aan de eis van cofinanciering bij de structuurfondsentegemoet te komen. In combinatie met een gebrekkige absorptiecapaciteit, waaradministratieve wanorde en bestuurlijke inefficiëntie mede debet aan zijn, heeft dit vooreen aantal landen geleid tot een substantiële onderuitputting van deze fondsen. Dit isook aanleiding geweest voor de Commissie de geldende cofinancieringspercentages tereduceren. Deze aanpak verdient naar het oordeel van de AIV ondersteuning. De AIV wilechter nog een stap verder gaan. Hij beveelt aan dat cofinanciering van ondersteunendeEU programma’s die rechtstreeks verband houden met de bestrijding van jeugdwerkloosheidbuiten de berekening van het begrotingstekort van de ontvangende landen wordt gehouden.Gezien de oplopende werkloosheid onder jongeren in Nederland en andere EU-lidstaten dietot voor kort in dit opzicht niet als probleemland werden aangemerkt, vraagt de AIV zich afof deze vrijstelling niet zou moeten gelden voor bepaalde specifieke uitgaven die lidstatendoen om de bedreigende problematiek van de jeugdwerkloosheid terug te dringen. Metdeze gedachten wil de AIV geen afbreuk doen aan de betekenis van de 3%-norm om totherstel van begrotingsdiscipline te komen. Het gaat erom dat het belang van een striktehandhaving van deze norm serieus wordt afgewogen tegen het risico dat de EU grotegroepen burgers blijvend van zich vervreemdt.Uit bovenstaande is al gebleken dat de Europese begroting een van de belangrijkstehefbomen is voor de ontwikkeling van Europees sociaal beleid, ook al is de omvangvan deze begroting relatief bescheiden. Met vele anderen betreurt de AIV het dat in denu afgesloten onderhandelingen over het Meerjarig Financieel Kader (MFK) 2014-2020een kans is gemist tot een significante verschuiving van de uitgaven te komen ten6

gunste van groei en werkgelegenheid. Ook binnen het nieuwe MFK moet evenwel eenzekere herallocatie binnen de bestedingscategorieën mogelijk zijn. Binnen het huidigeMFK was eind 2012 11% van de totale beschikbare fondsen ‘geherprogrammeerd’naar zogenaamde prioritaire interventies. De AIV beveelt aan dit percentage voor dekomende jaren ten minste te handhaven en zo mogelijk te verhogen met als doel hetfinancieren van speciale werkgelegenheidsprogramma’s. Hierbij kan men denken aaninvesteringen in trans-Europese transport- en communicatienetwerken. De bestedingsenwerkgelegenheidseffecten van dergelijke infrastructurele projecten kunnen, mits deplanning voortvarend ter hand wordt genomen en in competente handen wordt gelegd,op kortere termijn merkbaar zijn.De AIV is tevens van mening dat Nederland een aparte Eurobegroting of een apartfonds ter ondersteuning van structurele hervormingen niet bij voorbaat moet afwijzen.Solidariteitsmechanismen kunnen verschillende vormen aannemen en al dan nietbeperkt blijven tot de eurolanden. Financiële prikkels kunnen worden gekoppeld aancontractuele verplichtingen die de lidstaten aangaan. Een dergelijke koppeling werdreeds gesuggereerd door de voorzitter van de Europese Raad. Dit idee is inmiddels ookovergenomen door de regeringsleiders van Duitsland en Frankrijk. Los van specifiekemodaliteiten is het een zaak van welbegrepen eigenbelang dat de sociale samenhangbinnen de EU wordt hersteld en dat in de zuidelijke lidstaten weer een koopkrachtigevraag kan ontstaan waar ook de Nederlandse exportsector van kan profiteren.Verder wil de AIV in de context van de noodzakelijke bevordering van de werkgelegenheidniet nalaten aandacht te vragen voor de positie van het Midden- en Kleinbedrijf (MKB),in vele EU-lidstaten de echte banenmotor. Wat is hier het probleem? Enerzijds zijn ookgoed renderende MKB-bedrijven niet meer verzekerd van voldoende krediet tegen redelijkevoorwaarden, waardoor ze nodeloos in de gevarenzone terecht kunnen komen. Anderzijdsondervinden startende ondernemers met goede businessplannen grote moeite te wordengefinancierd, zodat veel te weinig nieuwe bedrijven van de grond komen. De oorzaakvan deze ongewenste situatie is gelegen in de zwakke kapitaalpositie van banken, denoodzaak om kapitaalratio’s te verhogen en in het feit dat banken die verhoging willenbereiken door terughoudendheid bij de kredietverlening in plaats van bijvoorbeeldaandelenuitgifte. Daarbij komt nog dat, voor zover kredieten worden verstrekt, aan hetMKB in de zuidelijke landen veel hogere rentemarges in rekening worden gebracht dan inde noordelijke. Het maakt bijvoorbeeld voor een hotel in de Dolomieten veel uit of het aande Italiaanse of de Oostenrijkse kant van de grens staat. Hieruit blijkt dat de interne marktmeer gesegmenteerd is dan vaak wordt gedacht, met alle negatieve gevolgen van dienvoor investeringen en werkgelegenheid.De AIV heeft kennisgenomen van berichten over het voornemen van de Duitseontwikkelingsbank KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau) speciale leningen ter groottevan in totaal € 1 miljard te verstrekken aan de Spaanse staatsbank ICO (Instituto deCrédito Oficial), die deze middelen zou doorlenen aan het Spaanse MKB. Volgens dezelfdeberichten kan deze constructie model staan voor leningen aan het MKB in Griekenlanden Portugal. Dit zou een hoopvolle ontwikkeling kunnen betekenen. In april 2013 was deEuropese Investeringsbank (EIB) al een overeenkomst aangegaan met de Spaanse bankSantander voor het financieren van het MKB in Spanje met een bedrag ter grootte van€ 1,6 miljard. De AIV heeft evenzeer goede nota genomen van mededelingen over overlegvan de Europese Centrale Bank (ECB) met de EIB, teneinde te zoeken naar mogelijkhedenom de toegang van het MKB tot de kredietmiddelen van de EIB te verbreden. In 2012had de EIB voor een bedrag van € 13 miljard aan leningen en garanties aan het MKB inEuropa uitgezet (200.000 bedrijven). Dit bedrag lijkt groot, maar blijft nog ver achter bij de7

feitelijke behoefte. Zeer recent (begin juni) lanceerde de EIB het Growth Financing Initiative,dat voorziet in ruimere financieringsconstructies voor mid-cap bedrijven die actief zijn ophet gebied van onderzoek, ontwikkeling en innovatie. 2 De AIV juicht de groeiende betekenisvan de EIB voor het economisch herstel in Europa toe en beveelt de Nederlandse regeringaan haar invloed te gebruiken om te bevorderen dat de kredietverlening aan speciaal hetMKB via de EIB daadwerkelijk wordt verruimd.De EIB zou, mede gelet op het belang van lokale expertise voor de economischeontwikkeling van regio’s, de samenwerking met lokale banken in de zuidelijke lidstatenkunnen uitbreiden, mits deze banken – vanwege de noodzaak tot risicobeperking – voldoenaan de Bazel III-richtlijn. Mogelijk zou dit een eerste stap kunnen zijn om op langeretermijn de diverse bilaterale bankinitiatieven rondom de kredietverschaffing aan hetMKB in Europese richtlijnen te verankeren en te harmoniseren. Overigens zal het eerderaangeduide probleem van de financiële marktsegmentatie pas in de wortel kunnen wordenaangepakt, wanneer een volwaardige bankenunie tot stand wordt gebracht. De realiseringhiervan komt mede om die reden grote urgentie toe.Ten slotte breekt de AIV een lans voor een aanpassing van de Europese aanbestedingsregelsdoor overheden launching customers te maken, dit ten gunste van jonge, startendeinnovatieve bedrijven. Nu belemmeren deze regels, door bijvoorbeeld eisen te stellen tenaanzien van de bestaanszekerheid van een bedrijf, jonge ondernemers om projecten bij deoverheid te winnen, waardoor bestaande bedrijven worden bevoordeeld.Sociale begeleiding van arbeidsmigratieDe AIV roept in herinnering dat bij de discussie tijdens de totstandkoming van de EMU overde thematiek van optimal currency zones de stelling is verdedigd dat arbeidsmobiliteit vanzwakke naar sterke economische regio’s een van de voorwaarden is voor de houdbaarheidvan een muntunie op langere termijn. Deze stelling heeft haar geldigheid behouden. Nude EU wordt geconfronteerd met massale werkloosheid in vooral de zuidelijke lidstaten,moet grensoverschrijdende arbeidsmigratie ook om sociale redenen als positief wordenbeschouwd en worden bevorderd. Het is immers een effectief middel om langdurigewerklozen, zonder uitzicht op een baan, een nieuwe economische toekomst te bieden inlanden waar, althans in bepaalde sectoren, sprake is van arbeidstekorten. Hoewel al eenduidelijke beweging van mobiliteit van arbeid op gang is gekomen, zijn de mogelijkhedenop dit terrein bij lange na niet uitgeput. Zo is minder dan 0,5% (30.000 personen) van dewerklozen in Spanje in 2012 naar Duitsland getrokken. Weliswaar is dit aantal gestegenten opzichte van voorgaande jaren, maar de omvang blijft zeer bescheiden. Ook vanuitandere landen met een hoge jeugdwerkloosheid vindt maar mondjesmaat arbeidsmigratienaar Duitsland plaats, te weten vanuit Italië (42.000 personen), Griekenland (34.000) enPortugal (12.000). Naar schatting is 30-40% van de migranten jonger dan 25 jaar.Er blijken in de praktijk talrijke obstakels te zijn die geïnteresseerde werkloze, maargoed geschoolde, arbeidskrachten ervan weerhouden de gedurfde stap te zettenvan een nieuw bestaan in een ander land. Afgezien van cultuur- en taalverschillenliggen de hindernissen vooral op het terrein van erkenning van diploma’s, socialeverzekeringswetten die niet op elkaar zijn afgestemd, pensioenbreuken, schaarste aan2 De AIV vindt het instructief melding te maken van het Good Growth Fund, een mechanisme dat onderandere ondersteuning van het MKB in ontwikkelingslanden wil bevorderen. Ook hier speelt de EIB in dekredietverlening aan het MKB een versterkende rol.8

geschikte huisvesting en het ontbreken van aangepast onderwijs voor jonge kinderenvan migrerende werknemers (voor zover sprake is van overplaatsing van gezinnen). Inbeginsel kan een aantal van deze problemen worden aangepakt door middel van bilateraleafspraken tussen landen met arbeidstekorten en landen met grote overschotten. Niettoevallig heeft Duitsland inmiddels Memoranda of Understanding gesloten met Italië,Portugal en het meest recent met Spanje, teneinde de arbeidsmobiliteit in zijn richting tehelpen bevorderen. Het verstrekken van goede informatie over de vraag waar de bestekansen op de Duitse arbeidsmarkt liggen en welke eisen aan buitenlandse werknemersworden gesteld, behoort uiteraard tot de hoofdpunten van het actieprogramma. De AIVis zeker niet negatief over dit soort van bilaterale afspraken, maar geeft de voorkeur aaneen EU-breed programma voor arbeidsmobiliteit. Dit vormt de beste garantie voor eengoede afstemming van nationale sociale verzekeringswetten, erkenningsregelingen vandiploma’s en de beschikbaarheid van alle relevante informatie over de arbeidsmarkten inde lidstaten op een centraal punt.Wat het laatste betreft kan al worden gewezen op het bestaan van de EuropeanEmployment Services (EURES), een netwerk dat onder andere een digitaal portaal metinformatie over banen en leermogelijkheden in Europa heeft ontwikkeld. Deze Europesefaciliteit heeft inmiddels 1,3 miljoen vacatures en 1,1 miljoen CV’s van werkzoekenden(zowel jongeren als ouderen) geregistreerd. De ambitie is vooralsnog echter bescheiden.Zo streefde de Europese Commissie over 2012-2013 naar bemiddeling voor slechts5.000 banen in de gehele EU. Een breder opgezet en ambitieuzer programma voorarbeidsmobiliteit binnen de EU is ook gewenst om te voorkomen dat steeds meergekwalificeerde personen de wijk nemen naar landen buiten de EU, waardoor kostbarecompetenties verloren gaan. Voor de uitvoering van zo’n programma zijn betrekkelijkweinig geldmiddelen nodig. Deze zouden gevonden kunnen worden in het EuropeesSociaal Fonds (ESF). De AIV roept de Nederlandse regering op voorstellen tot verbredingen versterking van een Europees arbeidsmobiliteitsprogramma te ondersteunen.De AIV is zich ervan bewust dat de arbeidsmigratie binnen de EU ook haar keerzijdeheeft. Helaas heeft ook Nederland kennis moeten maken met het verschijnsel vanontduiking van bindende arbeidsvoorwaarden en regels met betrekking tot behoorlijkearbeidsomstandigheden. Werknemers uit EU-landen met een lage levensstandaard, dienaar Nederland worden gelokt om te werken tegen een beloning ver onder het Nederlandsminimumloon (en een veel langere werkweek maken dan wettelijk is toegestaan), vormenbegrijpelijk een grote steen des aanstoots van Nederlandse werknemers die aldusop de arbeidsmarkt worden verdrongen. Dit straalt in negatieve zin af op de reputatievan de EU. Bedoelde misstand is echter geen argument tegen grensoverschrijdendearbeidsmobiliteit als zodanig, maar dient een krachtige aansporing te zijn voor nationaleautoriteiten om keihard op te treden tegen malafide praktijken die leiden tot uitwassenbij de tewerkstelling van buitenlandse werknemers. Preventieve controle van het opzettenvan schijnconstructies, zoals bijvoorbeeld met BV’s of VOF’s waaraan Roemenen ofBulgaren op papier als bestuurslid of vennoot deelnemen maar waarbij zij in feite alstweederangs werknemer worden behandeld, is dringend geboden. De AIV is er overigensvan doordrongen dat de Nederlandse regering de ernst en de omvang van de geschetsteproblematiek meer en meer onderkent. Het komt erop aan voldoende capaciteit voor decontrole vrij te maken en het sanctieregime verder aan te scherpen. Want het is niet deverantwoordelijkheid van de EU, maar van de lidstaten om het beginsel van ‘gelijke lonenvoor gelijk werk op dezelfde locatie’ met kracht te handhaven. Het spreekt daarbij bijnavanzelf dat uitwisseling van informatie tussen politiediensten van diverse EU-lidstaten inhet kader van de EUROPOL-samenwerking voor dit doel behulpzaam kan zijn.9

Het minimumloon in de EU-landenGelet op het bijzondere karakter van het vraagstuk van het minimumloon gaat de AIVop deze kwestie afzonderlijk in. Zoals minister Asscher in zijn eerder aangehaaldebrief aangeeft, is Nederland van oudsher principieel voorstander van een wettelijkminimumloon, maar heeft het aarzelingen over de invoering van een centraal Europeesminimumloon. De AIV heeft alle begrip voor deze aarzelingen: ondanks de vergaandeeconomische samenwerking die de Europese staten met elkaar zijn aangegaan, zijn deonderliggende economische en ook politieke verschillen tussen de landen nog steedsgroot. Waar de noordelijke landen (inclusief Nederland) traditioneel een economisch beleidvoeren dat zijn kracht zoekt in de aanbodzijde van de economie, is het economisch beleidvan veel zuidelijke staten gericht op de vraagkant. Deze verschillen zijn niet slechts eenkwestie van economische keuzes en uiteenlopende ontwikkelingsniveaus, maar vindentevens hun oorsprong in diep gewortelde tradities en eigensoortige politieke instituties,zoals bijvoorbeeld ten aanzien van de relatie tussen overheden en de sociale partners enacceptatie van centraal gestuurd loonbeleid. Deze tradities en instituties zijn bovendiensterk verbonden met percepties van de eigen nationale politiek-economische cultuur enidentiteit, en daarmee niet makkelijk te veranderen.Tegelijk is, uit een oogpunt van bescherming en sociale zekerheid van werknemers,verdere regelgeving waarschijnlijk wenselijk, zeker nu er – om het hoofd te bieden aande voortdurende crisis – stemmen opgaan om lonen te verlagen, zoals bijvoorbeeld recentvoorgesteld door de Spaanse regering. Dit laatste moge te verdedigen zijn uit een oogpuntvan herstel van de nationale concurrentiekracht, maar tegelijk doemt het spookbeeld opvan een race to the bottom, waarbij de zekerheden van burgers (verder) worden aangetast.Het is de vraag of klassiek aanpassingsbeleid een blijvende oplossing biedt voor destructurele economische problemen waarmee de zuidelijke landen worstelen. De AIV sluitzich dan ook aan bij de zienswijze van diegenen die menen dat het dringend noodzakelijkis de economische structuur in de betrokken landen te moderniseren en de efficiëntie vanhet openbaar bestuur aanzienlijk te verhogen, al zullen dergelijke hervormingen pas oplangere termijn economische groei en dus meer ruimte voor sociaal beleid opleveren.Hoe dan ook, er doet zich momenteel een gunstige gelegenheid voor om alle lidstatenzover te krijgen een sociaal aanvaardbare vloer onder het loongebouw in hun land teleggen, nu de Duitse regering haar tegenstand tegen het instellen van een minimumloonheeft laten varen. Samen met Frankrijk heeft Duitsland in de gezamenlijke verklaring van30 mei 2013 het voorstel gedaan om de invoering van ondergrenzen van het minimumloonte onderzoeken. Deze ondergrenzen zouden per land moeten worden gedefinieerd en zoweleen hoge stand van de werkgelegenheid als een billijke beloning dienen te waarborgen.De keuze tussen wetgeving en regeling per collectieve arbeidsovereenkomst wordtopengelaten.De AIV beseft overigens dat, gezien de eerder aangeduide economische, politieke enculturele verschillen tussen de Europese landen, het streven naar de invoering van eencentraal Europees minimumloon niet realistisch is, in elk geval niet in de nabije toekomst.Vooral de grote verschillen in arbeidsproductiviteit kunnen niet worden weggepoetst.Niettemin zou de regering serieus kunnen denken aan de ontwikkeling ter zake van eenEU-kaderbeleid. Men zou kunnen proberen de parameters voor zo’n beleid te bepalen opbasis van een differentiatie van minimumloon tussen de landen. Hierbij ligt een koppelingmet het welvaartspeil en de koopkracht in een land voor de hand. Er zou ruimte voor delidstaten moeten bestaan om de implementatie van maatregelen naar eigen inzicht enin overeenstemming met de eigen instellingen en gebruiken in te vullen. Daar waar,10

met het oog op de gewenste inschakeling in het arbeidsproces van kwetsbare groepen(laagopgeleiden en gehandicapten), een minimumloon op een lager peil vastgesteldzou moeten worden dan misschien sociaal verantwoord is, zou men kunnen denkenaan nationale inkomenssuppletiemaatregelen. De AIV geeft de regering in overweging inhet daartoe geëigend Europees overleg met voorstellen of suggesties in de aangegevenrichting te komen.Tot slotDe AIV verklaart zich bereid in een vervolgadvies uitvoeriger in te gaan op de onderwerpendie in deze brief zijn besproken alsook daarin andere onderwerpen die de sociale dimensievan de E(M)U betreffen, in onderlinge samenhang te behandelen. Hij zal zich in dat geval,zo nodig, laten bijstaan door deskundigen van buiten zijn eigen kring.11

Bijlage

Door de Adviesraad Internationale Vraagstukken uitgebrachte adviezen*1 EUROPA INCLUSIEF, oktober 19972 CONVENTIONELE WAPENBEHEERSING: dringende noodzaak, beperkte mogelijkheden, april 19983 DE DOODSTRAF EN DE RECHTEN VAN DE MENS: recente ontwikkelingen, april 19984 UNIVERSALITEIT VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN CULTURELE VERSCHEIDENHEID, juni 19985 EUROPA INCLUSIEF II, november 19986 HUMANITAIRE HULP: naar een nieuwe begrenzing, november 19987 COMMENTAAR OP DE CRITERIA VOOR STRUCTURELE BILATERALE HULP, november 19988 ASIELINFORMATIE EN DE EUROPESE UNIE, juli 19999 NAAR RUSTIGER VAARWATER: een advies over betrekkingen tussen Turkije en de Europese Unie, juli 199910 DE ONTWIKKELINGEN IN DE INTERNATIONALE VEILIGHEIDSSITUATIE IN DE JAREN NEGENTIG:van onveilige zekerheid naar onzekere veiligheid, september 199911 HET FUNCTIONEREN VAN DE VN-COMMISSIE VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS, september 199912 DE IGC 2000 EN DAARNA: op weg naar een Europese Unie van dertig lidstaten, januari 200013 HUMANITAIRE INTERVENTIE, april 2000**14 ENKELE LESSEN UIT DE FINANCIËLE CRISES VAN 1997 EN 1998, mei 200015 EEN EUROPEES HANDVEST VOOR GRONDRECHTEN?, mei 200016 DEFENSIE-ONDERZOEK EN PARLEMENTAIRE CONTROLE, december 200017 DE WORSTELING VAN AFRIKA: veiligheid, stabiliteit en ontwikkeling, januari 200118 GEWELD TEGEN VROUWEN: enkele rechtsontwikkelingen, februari 200119 EEN GELAAGD EUROPA: de verhouding tussen de Europese Unie en subnationale overheden, april 200120 EUROPESE MILITAIR-INDUSTRIËLE SAMENWERKING, mei 200121 REGISTRATIE VAN GEMEENSCHAPPEN OP HET GEBIED VAN GODSDIENST OF OVERTUIGING, juni 200122 DE WERELDCONFERENTIE TEGEN RACISME EN DE PROBLEMATIEK VAN RECHTSHERSTEL, juni 200123 COMMENTAAR OP DE NOTITIE MENSENRECHTEN 2001, september 200124 EEN CONVENTIE OF EEN CONVENTIONELE VOORBEREIDING: de Europese Unie en de IGC 2004,november 200125 INTEGRATIE VAN GENDERGELIJKHEID: een zaak van verantwoordelijkheid, inzet en kwaliteit, januari 200226 NEDERLAND EN DE ORGANISATIE VOOR VEILIGHEID EN SAMENWERKING IN EUROPA IN 2003:rol en richting, mei 200227 EEN BRUG TUSSEN BURGERS EN BRUSSEL: naar meer legitimiteit en slagvaardigheid voorde Europese Unie, mei 200228 DE AMERIKAANSE PLANNEN VOOR RAKETVERDEDIGING NADER BEKEKEN: voors en tegens vanbouwen aan onkwetsbaarheid, augustus 200229 PRO–POOR GROWTH IN DE BILATERALE PARTNERLANDEN IN SUB–SAHARA AFRIKA: een analyse vanstrategieën tegen armoede, januari 200330 EEN MENSENRECHTENBENADERING VAN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING, april 200331 MILITAIRE SAMENWERKING IN EUROPA: mogelijkheden en beperkingen, april 200332 Vervolgadvies EEN BRUG TUSSEN BURGERS EN BRUSSEL: naar meer legitimiteit enslagvaardigheid voor de Europese Unie, april 200333 DE RAAD VAN EUROPA: minder en (nog) beter, oktober 200334 NEDERLAND EN CRISISBEHEERSING: drie actuele aspecten, maart 200435 FALENDE STATEN: een wereldwijde verantwoordelijkheid, mei 2004**36 PREËMPTIEF OPTREDEN, juli 2004**37 TURKIJE: de weg naar het lidmaatschap van de Europese Unie, juli 200438 DE VERENIGDE NATIES EN DE RECHTEN VAN DE MENS, september 2004

39 DIENSTENLIBERALISERING EN ONTWIKKELINGSLANDEN: leidt openstelling tot achterstelling?,september 200440 DE PARLEMENTAIRE ASSEMBLEE VAN DE RAAD VAN EUROPA, februari 200541 DE HERVORMINGEN VAN DE VERENIGDE NATIES: het rapport Annan nader beschouwd, mei 200542 DE INVLOED VAN CULTUUR EN RELIGIE OP ONTWIKKELING: stimulans of stagnatie?, juni 200543 MIGRATIE EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING: de samenhang tussen twee beleidsterreinen, juni 200544 DE NIEUWE OOSTELIJKE BUURLANDEN VAN DE EUROPESE UNIE, juli 200545 NEDERLAND IN DE VERANDERENDE EU, NAVO EN VN, juli 200546 ENERGIEK BUITENLANDS BELEID: energievoorzieningszekerheid als nieuwe hoofddoelstelling,december 2005***47 HET NUCLEAIRE NON-PROLIFERATIEREGIME: het belang van een geïntegreerde en multilateraleaanpak, januari 200648 MAATSCHAPPIJ EN KRIJGSMACHT, april 200649 TERRORISMEBESTRIJDING IN MONDIAAL EN EUROPEES PERSPECTIEF, september 200650 PRIVATE SECTOR ONTWIKKELING EN ARMOEDEBESTRIJDING, oktober 200651 DE ROL VAN NGO’S EN BEDRIJVEN IN INTERNATIONALE ORGANISATIES, oktober 200652 EUROPA EEN PRIORITEIT!, november 200653 BENELUX, NUT EN NOODZAAK VAN NAUWERE SAMENWERKING, februari 200754 DE OESO VAN DE TOEKOMST, maart 200755 MET HET OOG OP CHINA: op weg naar een volwassen relatie, april 200756 INZET VAN DE KRIJGSMACHT: wisselwerking tussen nationale en internationale besluitvorming, mei 200757 HET VN-VERDRAGSSYSTEEM VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS: stapsgewijze versterking in eenpolitiek geladen context, juli 200758 DE FINANCIËN VAN DE EUROPESE UNIE, december 200759 DE INHUUR VAN PRIVATE MILITAIRE BEDRIJVEN: een kwestie van verantwoordelijkheid, december 200760 NEDERLAND EN DE EUROPESE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING, mei 200861 DE SAMENWERKING TUSSEN DE EUROPESE UNIE EN RUSLAND: een zaak van wederzijdsbelang, juli 200862 KLIMAAT, ENERGIE EN ARMOEDEBESTRIJDING, november 200863 UNIVERSALITEIT VAN DE RECHTEN VAN DE MENS: principes, praktijk en perspectieven, november 200864 CRISISBEHEERSINGSOPERATIES IN FRAGIELE STATEN: de noodzaak van een samenhangende aanpak,maart 200965 TRANSITIONAL JUSTICE: gerechtigheid en vrede in overgangssituaties, april 2009**66 DEMOGRAFISCHE VERANDERINGEN EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING, juli 200967 HET NIEUWE STRATEGISCH CONCEPT VAN DE NAVO, januari 201068 DE EU EN DE CRISIS: lessen en leringen, januari 201069 SAMENHANG IN INTERNATIONALE SAMENWERKING: reactie op WRR-rapport ‘Minder pretentie,meer ambitie’, mei 201070 NEDERLAND EN DE ‘RESPONSIBILITY TO PROTECT’: de verantwoordelijkheid om mensen tebeschermen tegen massale wreedheden, juni 201071 HET VERMOGEN VAN DE EU TOT VERDERE UITBREIDING, juli 201072 PIRATERIJBESTRIJDING OP ZEE: een herijking van publieke en private verantwoordelijkheden, december 201073 HET MENSENRECHTENBELEID VAN DE NEDERLANDSE REGERING: zoeken naar constanten in eenveranderende omgeving, februari 201174 ONTWIKKELINGSAGENDA NA 2015: millennium ontwikkelingsdoelen in perspectief, april 201175 HERVORMINGEN IN DE ARABISCHE REGIO: kansen voor democratie en rechtsstaat?, mei 2011

76 HET MENSENRECHTENBELEID VAN DE EUROPESE UNIE: tussen ambitie en ambivalentie, juli 201177 DIGITALE OORLOGVOERING, december 2011**78 EUROPESE DEFENSIESAMENWERKING: soevereiniteit en handelingsvermogen, januari 201279 DE ARABISCHE REGIO, EEN ONZEKERE TOEKOMST, mei 201280 ONGELIJKE WERELDEN: armoede, groei, ongelijkheid en de rol van internationale samenwerking,september 201281 NEDERLAND EN HET EUROPEES PARLEMENT: investeren in nieuwe verhoudingen, november 201282 WISSELWERKING TUSSEN ACTOREN IN INTERNATIONALE SAMENWERKING: naar flexibiliteit envertrouwen, februari 201383 TUSSEN WOORD EN DAAD: perspectieven op duurzame vrede in het Midden-Oosten, maart 201384 NIEUWE WEGEN VOOR INTERNATIONALE MILIEUSAMENWERKING, maart 201385 CRIMINALITEIT, CORRUPTIE EN INSTABILITEIT: een verkennend advies, juni 2013

Door de Adviesraad Internationale Vraagstukken uitgebrachte briefadviezen1 Briefadvies UITBREIDING EUROPESE UNIE, december 19972 Briefadvies VN-COMITÉ TEGEN FOLTERING, juli 19993 Briefadvies HANDVEST GRONDRECHTEN, november 20004 Briefadvies OVER DE TOEKOMST VAN DE EUROPESE UNIE, november 20015 Briefadvies NEDERLANDS VOORZITTERSCHAP EU 2004, mei 2003****6 Briefadvies RESULTAAT CONVENTIE, augustus 20037 Briefadvies VAN BINNENGRENZEN NAAR BUITENGRENZEN - ook voor een volwaardigEuropees asiel- en migratiebeleid in 2009, maart 20048 Briefadvies DE ONTWERP-DECLARATIE INZAKE DE RECHTEN VAN INHEEMSE VOLKEN.Van impasse naar doorbraak?, september 20049 Briefadvies REACTIE OP HET SACHS-RAPPORT: Hoe halen wij de Millennium Doelen, april 200510 Briefadvies DE EU EN DE BAND MET DE NEDERLANDSE BURGER, december 200511 Briefadvies TERRORISMEBESTRIJDING IN EUROPEES EN INTERNATIONAAL PERSPECTIEF,interim-advies over het folterverbod, december 200512 Briefadvies REACTIE OP DE MENSENRECHTENSTRATEGIE 2007, november 200713 Briefadvies EEN OMBUDSMAN VOOR ONTWIKKELINGSSAMENWERKING, december 200714 Briefadvies KLIMAATVERANDERING EN VEILIGHEID, januari 200915 Briefadvies OOSTELIJK PARTNERSCHAP, februari 200916 Briefadvies ONTWIKKELINGSSAMENWERKING: Nut en noodzaak van draagvlak, mei 200917 Briefadvies KABINETSFORMATIE 2010, juni 201018 Briefadvies HET EUROPESE HOF VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS: beschermer van burgerlijkerechten en vrijheden, november 201119 Briefadvies NAAR EEN VERSTERKT FINANCIEEL-ECONOMISCH BESTUUR IN DE EU, februari 201220 Briefadvies NUCLEAIR PROGRAMMA VAN IRAN: naar de-escalatie van een nucleaire crisis, april 201221 Briefadvies DE RECEPTORBENADERING: een kwestie van maatvoering, april 201222 Briefadvies KABINETSFORMATIE 2012: krijgsmacht in de knel, september 2012* Alle adviezen zijn ook beschikbaar in het Engels. Sommige adviezen ook in andere talen.** Gezamenlijk advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Commissie van Advies inzakeVolkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV).*** Gezamenlijk advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Algemene Energieraad (AER).**** Gezamenlijk briefadvies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Adviescommissievoor Vreemdelingenzaken (ACVZ).