De presentatie vind je hier. - Erfgoedcel Aalst

Mondelinge geschiedenisDaphné Maes

AgendaMondelinge geschiedenis1. Wat is mondelinge geschiedenis?2. Voorbereiding van het interview3. Interview zelf4. Het interview uitschrijven5. Behoud en beheer van de mondelinge bron6. Ontsluitingsmogelijkheden

1. Wat is mondelingegeschiedenis?

Mondelinge geschiedenis• = het interviewen van getuigen om het verleden te(re)construeren en alles wat daarbij komt kijken (vanzoeken van getuigen tot transcriptie interviews enontsluiting ervan)• Niet alle interviews zijn mondelinge bronnen!• Doel: verhalen, tradities, gebruiken achterhalen

Mondelinge bron• Het interview (de geluidsopname)• Alle randdocumenten:• Themalijst• Vragenlijst• Identificatiefiche• Interviewfiche• Overeenkomst• Transcriptie: bandinhoudsfiche en uitgeschreven interview

Mondelinge bron versusklassieke historische bron• Basisregels historische kritiek toepassen mogelijk:-ook vertrekken vanuit heldere probleemstelling-ook confronteren met andere sporen uit het verleden-zoeken naar representativiteit-controle resultaten is mogelijk

• Enige historische bron die een onderzoeker zelf maakt(creatieve samenwerking tussen respondent enonderzoeker)• Put uit de herinneringen van mensen-opletten voor vervorming (komt bij elke historischebron voor)-belangrijk om te weten hoe mensen het beleefdeverleden een plaats geven• Wint terrein, ook bij academische wereld

Werking van het geheugen• Door de historische context in herinnering te brengenkan het geheugen gestimuleerd worden• Afstand in tijd tussen gebeurtenissen en deherinnering wordt na verloop van tijd minder relevant• Routine vs herinnering• Reminiscentie-effect

• Herhalen heeft positief effect op geheugen: herinnerenvia anekdotes, foto's, reportages, ...• Herinneren van emotionele gebeurtenissen• Geheugen en datering• Collectief geheugen:De sociale context heeft een grote impact op deindividuele herinnering. Het individuele geheugen is indialoog met het collectieve geheugen.

2. Voorbereiding van hetinterviewBasisvragenlijstDeze basisvragenlijst werd opgesteld als een leidraad voor de interviewer. Deze vragen kunnen dienen als voorbeeld, terinspiratie. Het is zeker niet de bedoeling dat u deze vragen uit het hoofd leert of ze één voor één afvuurt op uw getuige. Probeervooraf op basis van deze lijst en rekening houdend met de kennis van je getuige, zelf een aantal vragen op te stellen. Hou zekerook niet strikt vast aan je vooraf opgestelde lijst. Probeer het gesprek zo natuurlijk mogelijk te houden.1. Vluchten of achterblijven?Het oorlogsbegin, mei 1940•Herinner je je nog de 10e mei? Waar was je? Wanneer vernam je dat de oorlog begonnen was?•In hoeverre was je op de hoogte van de oorlogsdreiging? Wat waren de informatiekanalen (krant, radio, ouders, school,…)?•Was je getuige van oorlogsgeweld?•Waren er op dat moment familieleden of leerkrachten gemobiliseerd? Hoe ervoer je hun afwezigheid?•Hoe werd op het oorlogsbegin gereageerd? Bang, afwachten, bezorgd, enthousiast (uit zin voor avontuur)? Wat waren deverwachtingen (snel voorbij, winst van de Duitsers, steun van de Engelsen,…)?•Deden er verhalen de ronde over de houding van Duitse militairen tijdens de Eerste Wereldoorlog?•Sloeg jouw familie op de vlucht? Waarom? Waarom niet?•Moest je zelf vluchten of werd je opgeroepen omdat je tussen 16 en 35 jaar oud was?•Welke vluchtroutes werden afgelegd?•Welke vervoersmiddelen werden gebruikt?•Waaruit bestonden de contacten met de lokale bevolking onderweg? Hoe was de ontvangst (in Frankrijk of Engelandbijvoorbeeld)?•Welke herinneringen bestaan er nog over de intocht van de Duitsers? Welke indruk lieten ze na? Hoe waren ze gekleed? Zongenze liederen?•Werd er door de bevolking, of door de kinderen, contact gezocht met de Duitse soldaten? Hoe verliepen deze eerste contacten?•Deelden de Duitse soldaten eten of spullen uit? Maakte je kennis met nieuwe producten?

Probleemstelling• Wat zijn de doelstellingen van ons onderzoeksproject?• Zijn deze doelstellingen realistisch? (tijd/budget)

Wie gaan we interviewen?• Hoeveel getuigen en met welk profiel?• Gemaakte selectie moet representatief zijn in verhoudingmet de hele groep van mogelijke respondenten.Afhankelijk van de onderzoeksvragen kunneneconomische positie, leeftijd, geslacht, politieke enreligieuze overtuiging, e.a. daarbij selectiecriteria zijn• -> lijst in tabelvorm maken!• Zoektocht naar getuigen: zelf rondvragen, samenwerkenmet specifieke verenigingen of instellingen; oproep bestzo persoonlijk mogelijk.

Onderzoek naar de context• Literatuur• Ander bronnenmateriaal:-archief-foto’s-krantenknipsels-video’s-statistieken-objecten-…

Themalijst• Is een overzicht van tijdens het interview tebehandelen onderwerpen• Alle opgesomde thema’s moeten effectief besprokenworden• Wordt verder uitgewerkt in een vragenlijst metconcrete vragen. De vragenlijst moet soepelgehanteerd worden en fungeert dus meer als leidraad.Dat bepaalde vragen niet (letterlijk) aan bod kwamenis dus niet erg, zolang de themalijst maar werdafgewerkt.

Vragenlijst• Vertaalt de themalijst in concrete vragen• Per thema voorbeeldvragen• De vragen kunnen leidraad zijn tijdens gesprek• Wordt soepel gehanteerd

Identificatiefiche• Mondelinge getuigenis kan pas mondelinge bron zijnindien voldoende gegevens over getuige gekend zijn:inzicht in de sociale positie en zo voor toekomstigeonderzoekers ook bruikbaar• Naam, leeftijd, gezinssituatie, opleiding, beroepsleven,… eventueel bijkomende gegevens afhankelijk vanonderwerp interview vb. lidmaatschap verenigingen

Overeenkomst• Vastleggen wederzijdse rechten en plichtennoodzakelijk• Auteursrechten• Minimaal toestemming om interview binnen project vrijte gebruiken belangrijk; later gebruiken interview nuttig• Rechten en privacy getuige: vb. bepaalde passagesniet of anoniem vrijgeven: ethische gedragscode,getuige krijgt de publicatie als dank• Eventueel mondeling

Contact getuige• OPROEP opstellen• Telefonisch: afspraken tijd/plaats, uitleg doel, vragengetuige• Confirmeren per mail/brief?

3. Interview zelf

Opname• Tape-recorder• Minidisc• Digitale geluidsopname• Video• Goede geluidskwaliteit is belangrijk!• Eerst uitesten!

Opnameapparatuur:• Gebruik bij voorkeur digitale solid recorders (vb.TASCAM DR-1, Marantz)• Bij digitale geluidsopname is het formaat van belang(geen digitale compressietechniek zoals mp3, dit kantot kwaliteitsverlies van de originele bron leiden. Neemop in een niet-gecomprimeerd formaat zoals wave)

TASCAM DR-1 of DR-07• Gratis te ontlenen bij Heemkunde Vlaanderen (mitswaarborg en op voorhand aanvragen / telkens voor 1maand / volgens beschikbaarheid / Nederlandstaligehandleiding / contractje) -> zie websitewww.heemkunde-vlaanderen.be• Met 4 GB kan je 3u22 opnemen• Ingebouwde microfoon staat ingesteld• Opladen batterij met computer via kabeltje• Opladen interview op computer via geheugenkaart ofkabeltje

Marantz• Binnenkort uit te lenen bij Erfgoedcel Aalst!

Interviewtechnieken• Waar? rustige omgeving waar getuige op gemak is,liefst zonder andere mensen erbij• Vooraf :• opnamemateriaal testen,• beeldmateriaal vooraf vragen aan getuige,• eerst invullen identificatiefiche,• kort bedoeling gesprek uitleggen,• beter te vroeg starten met opnemen,• zeg dat je op einde overeenkomst zal afsluiten

Tijdens interview• Heldere vragen stellen, liefst open vragen• Van algemeen naar specifiek• Gevoelige vragen niet in begin• Vragenlijst bijhebben, soepel hanteren• Niet te snel van onderwerp veranderen• Kijk naar gedrag getuige, let op jouw gedrag• Moedig de getuige niet-verbaal aan• Pas taal en spreeksnelheid aan

• Schrijf niet te veel op: rechtstreeks contact isbelangrijk• Getuige moet meeste aan het woord zijn• Geef niet je eigen mening• Wanneer te veel wordt afgeweken van onderwerp welgetuige onderbreken: terug een concrete vraag stellen• Maximum 2 uur à 2,5 uur

achteraf• Bedanken aan einde gesprek!• Overeenkomst invullen• Losse babbel achteraf (maar vermijd belangrijkeinformatie alleen dan nog mee te krijgen)

Ethische codevan de interviewer• Geef informatie over de doelstellingen van hetonderzoek• Geef informatie over de verschillende stappen van hetproject en de rol van interviews daarbij• Benadruk dat iedereen vrij is te antwoorden, weigerenis mogelijk, clausuleren of onder embargo plaatsenvan stukken kan, anoniem blijven is ook mogelijk• Hou de respondenten op de hoogte van later gebruikvan de interviews

• Geef uitleg over hun rechten• Waak erover dat de verspreiding van de interviewsstrookt met de wensen van de getuigen• Hou het interview vertrouwelijk tot de getuige deovereenkomst tekent• Neem de afspraken op in de overeenkomst

4 Het interview uitschrijven

• Opname eerst op computer zetten en kopie maken• Alle relevante documenten samen opslaan• Transcriptie = omzetten interview in geschreven tekst• Tijdsintensief: voor 1 uur opname 8 à 9 uur werk• Best door interviewer zelf• nuances gaan wel verloren: opname zelf is ookbelangrijk!• Balanceren tussen dicht bij origineel en toch vlotleesbaar

• Volledig uitschrijven voorkeur: interview efficiëntontsloten voor onderzoeker en toekomstigeonderzoekers (leessnelheid is 3 X hoger danluistersnelheid)• Bij gebrek aan tijd/geld: enkel passages transcriberenmet relevantie eigen onderzoek, voor anderepassages te ontsluiten: opstellen uitgebreideinhoudsopgave (bandinhoudsfiche) en ev.samenvatting over elk onderwerp (gekoppeld aantellerstand!)

• BANDINHOUDSFICHE• Begin- en eind- Themas• tellernummer ( alfabetisch )• van elk getrans-• cribeerd fragment• Kant 1: 366-383 Blaton (1)• Kant 2: 312-327 Blaton (2)• Kant 2: 610-630 Celibaat• Kant 1: 573-598 Eeuwige geloften• Kant 2: 443-451 Functies• Kant 1: 598-660 Kloosterleven (1) (in vgl. met noviciaat)• Kant 2: 309-380: Kloosterleven (2) (oversten, geestelijke leiders)• Kant 1: 081-121 Kloosterregels (1)• Kant 1: 517-556 Kloosterregeld (2)• Kant 1: 661-695 Kloosterregels (3)/Congo/sessies/taal• Kant 1: 252-272 Pensioen• Kant 1: 295-440 Postulaat• Kant 1: 295-440 Postulaat• Kant 1: 504-516 Professie (1)• Kant 1: 557-597 Professie (2)• Kant 2: 042-143 Professionele activiteiten (1): Congo/sessies• Kant 2: 180-308 Professionele activiteiten (2): sessies• Kant 2: 381-450 Professionele activiteiten (3): Congo/taal• Kant 2: 450-532 Professionele activiteiten (4) (werk vs. Spiritualiteit)

Voorbeeld:Viering 75 jaar Chiro00:17 – 04:56 Invullen identificatiefiche05:09 – 06:57 Achtergrond van ouders06:58 – 07:43 Aansluiting bij de Chiro08:01 – 09:40 Lokalen en speelterrein09:41 – 13:00 Uniform en speelkledij: evolutie en vorm13:01 – 13:56 Zingen en liederen14:00 – 15:22 Rituelen en groeten15:24 – 15:58 Gewest- en verbondavonden15:59 – 17:50 Bivak: rituelen17:51 – 18:40 Bivak: locaties18:41 – 22:19 Kampvuur22:22 – 24:50 Leiding - engagement24:56 – 25:44 Cursussen

• Computerprogramma’s om uit te schrijven: Quick time,Mediaplayer, Audacity (vertraagd afspelen en ruisonderdrukken), … voorkeur voor: Express Scribe• Gratis te downloaden• Geluid afspelen en tekstverwerker in één programma• Eventueel gebruik van voetpedalen

5 Behoud en beheer van demondelinge bron

Bewaring op digitale dragers:• Bewaar digitale geluidsbestanden op de harde schijfvan je computer (op minidisc of digitale tape) (niet opopnametoestel laten staan)• Bewaar een kopie op DVD en USB-stick (CD-romshebben niet het eeuwige leven)• Bewaar de verschillende kopieën op verschillendeplaatsen• Zet je bestanden regelmatig over naar andere dragers• Werk enkel met een kopie (voor transcriptie vb.) zodatje geen waardevolle informatie per ongeluk wist

• Sla relevante documenten (identificatiefiche,vragenlijst, ingescand contract, gedigitaliseerdbeeldmateriaal, …) samen met de audio-opname(digitaal) op zodat deze steeds makkelijk terug tevinden zijn.

• Bezorg een kopie van de interviews enranddocumenten aan een archief (men beschikt daarover de nodige kennis en middelen om in te staan vooreen goede bewaring op lange termijn en de bron isconsulteerbaar voor andere onderzoekers). Er wordteen schriftelijke afspraak gemaakt. Er wordenclausules opgesteld inzake gebruik (kopiëren, uitlenen,verhuren, verkopen, commerciële vertoning, …). Denkaan afspraken met getuige en gedragscodeinterviewer.

6 Toepassingen vanmondelinge geschiedenis

Inhoudelijke verwerking:• vooraf opgestelde onderzoeksvragen kunnen nubeantwoord worden a.h.v. info uit de getuigenissen• Structureer de informatie!• Verwijs steeds duidelijk naar de bron waarvan deinformatie afkomstig is!

Ontsluitings- enpresentatiemogelijkheden:• Aanvulling archiefcollectie• Uitgeven van uitgeschreven interviews• Boek (vb. Het geheugen van een stadswijk, Grieken inLimburg, Erfgoedgids Koude oorlog in de Kempen)• Brochure (vb. Brusselse Turken van FamiliekundeVlaanderen)• Artikel

• Tentoonstelling/museum (vb. Sport: fait(es) divershttp://www.heemkunde-vlaanderen.be/?p=1509 )• Website / dvd (vb. www.verhalenbankbrugge.be, DVDijzerzandsteengroeves in Noord-Hageland,http://www.madeinaalst.be/levensverhalen/82-aalsterse-turken )• Toneelstuk/vertelavond/stadswandeling (vb.Theatermakershuis De Queeste met kampWaterschei, vb. vertelavonden Schitterend geslepenivm Kempens diamantverleden, vb. geleide wandelingmet sleutelfiguren in de mijnstreek)

• Radio/televisie (vb.HK op de radio: Amalia van Solms,werkgroep dialecten)• Onderwijs (vb. Stemmen op schrift: een halve eeuwSint-Lodewijkscollege Lokeren (1940 - 1990), 50 jaarwerk in het Waasland (1945-1995) )• Vertelnamiddag/avond (vb. Briljante verhalenwww.schitterendgeslepen.be )

• Op locatie?• Infobord ter plaatse(~ VolksverhalenrouteLangemark-Poelkapelle)

Meer info• DVD Van horen zeggen -> FARO www.faronet.be• www.erfgoedcelwaasland.be Tips voorerfgoedzorgers >> MondelingeGeschiedenis >> Praktische tips envoorbeelddocumenten• www.soldatenlaarzenenkauwgom.be >> downloads >>interviews• Vragen, hulp, begeleiding: daphne.maes@heemkundevlaanderen.be,www.heemkunde-vlaanderen.be