INTENTIENOTA ERFGOEDCONVENANT - Erfgoedcel Aalst

INTENTIENOTA
ERFGOEDCONVENANT

1. OMGEVINGSANALYSE......................................................................................................... 4
1.1. Maatschappelijke omgevingsanalyse ........................................................................... 4
1.1.1 Geografische situering .......................................................................................... 4
1.1.2 Verkeersontsluiting................................................................................................ 4
1.1.3 Demografische situering........................................................................................ 4
1.1.4 Sociaal-economische situering.............................................................................. 5
1.1.5 Bestuurlijke situering ............................................................................................. 5
1.1.6 Onderwijs.............................................................................................................. 5
1.1.7 Politieke situering .................................................................................................. 5
1.2. Cultuurhistorische omgevingsanalyse .......................................................................... 6
1.2.1 Aalst...................................................................................................................... 6
1.2.1.1. Van hoeve tot stadje ...................................................................................... 6
1.2.1.2. Militaire, diplomatieke en bestuurlijke rol voor Aalst ....................................... 6
1.2.1.3. De gouden eeuw van Aalst ............................................................................ 7
1.2.1.4. Stad in ontwikkeling ....................................................................................... 8
1.2.1.5. Aalst fabrieksstad........................................................................................... 8
1.2.1.6. Stadspark en carnaval.................................................................................... 9
1.2.1.7. Tweede helft 20 ste eeuw: verval en schaalvergroting...................................... 9
1.2.2 Deelgemeenten................................................................................................... 10
1.2.2.1. Baardegem .................................................................................................. 10
1.2.2.2. Erembodegem ............................................................................................. 10
1.2.2.3. Gijzegem...................................................................................................... 10
1.2.2.4. Herdersem ................................................................................................... 10
1.2.2.5. Hofstade ...................................................................................................... 10
1.2.2.6. Meldert......................................................................................................... 10
1.2.2.7. Moorsel ........................................................................................................ 11
1.2.2.8. Nieuwerkerken ............................................................................................. 11
1.2.2.9. Evolutie van de gemeenten.......................................................................... 11
1.2.2.10. Van 9 naar 1 ................................................................................................ 12
1.3. Aanwezige erfgoed ........................................................................................................ 13
1.3.1. Archeologisch erfgoed........................................................................................ 13
1.3.2. Onroerend erfgoed.............................................................................................. 14
1.3.3. Roerend erfgoed ................................................................................................. 14
1.3.2.1. Stedelijk Museum Aalst................................................................................ 14
1.3.2.2. Stadsarchief Aalst ........................................................................................ 17
1.3.3.3. D.A.D.D. vzw................................................................................................ 18
1.3.4. Immaterieel erfgoed................................................................................................. 18
1.3.4.1. Carnaval & volksleven.................................................................................. 18
1.3.4.2. Dialecten...................................................................................................... 18
1.3.4.3. Verhalen ...................................................................................................... 19
1.4. Erfgoedactoren .............................................................................................................. 20
1.4.1 Lokaal ................................................................................................................ 20
1.4.1.1. Stedelijk ............................................................................................................ 20
1.4.1.1.1. Stedelijk museum .................................................................................... 20
1.4.1.1.2. Stadsarchief............................................................................................. 21
1.4.1.1.3. D.A.D.D. vzw ........................................................................................... 21
1.4.1.1.4. CC De Werf ............................................................................................. 22
1.4.1.1.5. Bibliotheek............................................................................................... 22
1.4.1.1.6. Monumentenzorg..................................................................................... 22
1.4.1.1.7. Cultuur en Integratie ................................................................................ 22
1.4.1.1.8. Academies............................................................................................... 23
1.4.1.1.9. Cultuurbeleidscoördinator........................................................................ 23
1.4.1.1.10. Burgerlijke Stand (funerair erfgoed) ....................................................... 23
1.4.1.1.11. Leefmilieu .............................................................................................. 23
1.4.1.1.12. Groendienst........................................................................................... 23
1.4.1.1.13. Ruimtelijke Ordening ............................................................................. 24
Intentienota erfgoedconvenant 2

1.4.1.1.14. GECORO............................................................................................... 24
1.4.1.1.15. Toerisme ............................................................................................... 24
1.4.1.1.16. Stedelijk Feestcomité............................................................................. 25
1.4.1.1.17. Cultuurraad en sectorale deelraden....................................................... 25
1.4.1.2. Niet-stedelijk ................................................................................................ 25
1.4.1.2.1. Geschied- en heemkundige kringen ........................................................ 25
1.4.1.2.2. Kerkfabrieken .......................................................................................... 27
1.4.1.2.3. OCMW Archief......................................................................................... 27
1.4.1.2.4. Volkscultuur............................................................................................. 27
1.4.1.2.5. Persoonsgebonden verenigingen ............................................................ 28
1.4.1.2.6. Verzamelaarsverenigingen ...................................................................... 28
1.4.1.2.7. Sportverenigingen.................................................................................... 28
1.4.1.2.8. Andere..................................................................................................... 28
1.4.2. Bovenlokaal ....................................................................................................... 28
1.5. Erfgoedprojecten............................................................................................................ 30
1.5.1 Reeds gerealiseerd ............................................................................................ 30
1.5.2 Op stapel staande.............................................................................................. 34
2. SWOT-analyse.................................................................................................................. 36
3. CONCLUSIES EN ARGUMENTEN VOOR EEN AALSTERS ERFGOEDCONVENANT ...... 38
3.1 Missie ............................................................................................................................. 38
3.2 Visie................................................................................................................................ 38
3.3 Doelstellingen ................................................................................................................. 39
4. ERFGOEDCEL AALST ........................................................................................................ 41
4.1 Beoogde effecten............................................................................................................ 41
4.2 Begroting ........................................................................................................................ 42
4.2.1 Verwachte uitgaven............................................................................................. 42
4.2.2 Verwachte inkomsten.......................................................................................... 42
4.3 Situering erfgoedcel........................................................................................................ 42
4.3.1 Erfgoedcel........................................................................................................... 42
4.3.2 Erfgoedstuurgroep .............................................................................................. 42
4.3.3. Projectteams ....................................................................................................... 43
4.3.4. Sectorale deelraad cultureel erfgoed................................................................... 43
Intentienota erfgoedconvenant 3

1. OMGEVINGSANALYSE
Onderstaande omgevingsanalyse is, met uitzondering van de cultuur-historische, bestuurlijke
en politieke analyse, overgenomen uit het Stedelijk Cultuurbeleidsplan 2008-2013. Voor
uitgebreidere informatie verwijzen we naar dit plan.
1.1. Maatschappelijke omgevingsanalyse
1.1.1 Geografische situering
Aalst is gelegen in de provincie Oost-Vlaanderen, binnen de Vlaamse ruit, het gebied tussen
Antwerpen, Gent, Brussel en Leuven. Door zijn omvangrijke industriegebieden langs de Dender
en zijn meer recent ontwikkelde bedrijventerreinen aan de E40 heeft Aalst een belangrijke taak
in de regionale tewerkstelling. Aalst is tevens een verzorgingscentrum voor de Denderstreek.
1.1.2 Verkeersontsluiting
Aalst wordt verbonden met het internationale wegennet in Vlaanderen, Gent en Brussel via de
E40. De stad heeft twee aansluitingen op de E40, namelijk de Siesegemlaan en de
Geraardsbergsesteenweg die samenkomen in één knooppunt. Het centrum van het stedelijke
gebied Aalst wordt omsloten door een ring. Op de ring rond Aalst sluit een radiaal net van N-
wegen aan. In westelijke richting is dit de N9 die parallel loopt met de E40. In noordelijke
richting vinden we de N41 en de N406 die Aalst verbinden met Dendermonde. Aalst heeft ook
een verbinding in zuidelijke richting via de N45. In oostelijke richting is er enerzijds de N411 die
Aalst verbindt met Opwijk en anderzijds de N9 die Aalst verbindt met Asse. De oude stadskern
van de stad wordt omsloten door de Wallenring.
Vroeger vervulde de Dender door haar strategische ligging een niet te onderschatten rol als
economische transportweg. Ze vormde de verbindingsweg tussen de rijke industriegebieden in
Wallonië en het noorden van Frankrijk. Wegens de beperkte toegankelijkheid van de Dender is
het huidige economische belang ervan eerder beperkt. Stroomopwaarts in Aalst heeft ze enkel
nog een toeristisch-recreatieve functie. Recent nam de Kamer van Koophandel Oost-
Vlaanderen, in samenwerking met Stad Aalst, initiatieven om de Dender meer toegankelijk te
maken.
Aalst wordt ook ontsloten via het spoor. In Aalst zijn er twee stations: dat van Aalst-Centrum en
dat van Erembodegem.
1.1.3 Demografische situering
In januari 2007 telt Aalst 77.782 inwoners, het is daardoor de tweede stad van Oost-
Vlaanderen. Het aantal vreemdelingen bedraagt 2.364 of 3,04 % van de Aalsterse bevolking.
Het aantal burgers van diverse herkomst wordt geschat op 4.000 of 5,14 % van de Aalsterse
bevolking. (Onder burgers van diverse herkomst vallen ook Belgen die van allochtone origine
zijn). Circa 40.000 Aalstenaars wonen in Aalst zelf. De overige inwoners wonen in de
deelgemeenten: Baardegem (1.892), Erembodegem (10.669), Gijzegem (3.183), Herdersem
(2.549), Hofstade (5.703), Meldert (2.851), Moorsel (4.604) en Nieuwerkerken (5.727). De
bevolkingsdichtheid is 996 inw/km².
De meeste burgers van diverse herkomst zijn afkomstig uit de Maghreblanden, gevolgd door
Congo, Rusland, Filippijnen en China. Van de EU-landen zijn Nederland, Spanje, Frankrijk en
Italië het meest vertegenwoordigd.
Intentienota erfgoedconvenant 4

Aalst heeft twee vaste woonwagenterreinen, bewoond door Manoesjzigeuners. Het betreft 49
gezinnen.
1.1.4 Sociaal-economische situering
De werkloosheidsgraad met betrekking tot langdurig werklozen en laaggeschoolden ligt in Aalst
hoger dan gemiddeld in Vlaanderen. Aalst kampt bovendien met een jeugdwerkloosheid van
meer dan 20% d.w.z. 1 op 5 jongeren onder de 25 is werkloos.
Aalst telt acht bedrijventerreinen:
Noord I (Gijzegem) – 11,48 ha
Noord II (Hofstade) – 52 ha
Noord III (Tragel) – 25,45 ha
Noord IV (Lion d’Or) – 6,5 ha
Noord V (Wijngaardveld) – 97 ha
Zuid I (Erembodegem) – 6,5 ha
Zuid II (Erembodegem) – 11,4 ha
Zuid III (Erembodegem) – 64 ha
In ontwikkeling:
Als gemengde regionale bedrijventerreinen: Siesegemkouter, Sterrenhoek, Erembodegem Zuid
IV.
Als terrein voor kantoren en bedrijven van lokaal belang: Keppekouter.
1.1.5 Bestuurlijke situering
Aalst is één van de 13 centrumsteden en de tweede stad van de provincie Oost-Vlaanderen. Ze
vervult als dusdanig een aantal antennefuncties in de Denderstreek waarbij de stad als
aantrekkingspool fungeert, het gaat o.m. om dienst- en zorgverlening, winkel- en
werkactiviteiten, diverse accommodaties, sport-, vrije tijd- en cultuuraanbod.
1.1.6 Onderwijs
Ook op het vlak van onderwijs speelt Aalst in de regio een toonaangevende rol. Aalst telt in
totaal 19.914 leerlingen waarvan er 11.449 afkomstig zijn van Aalst zelf, de andere 8.456 of
42.5 % zijn afkomstig van buiten Aalst.
1.1.7 Politieke situering
De gemeenteraad telt 41 gemeenteraadsleden en is politiek als volgt samengesteld : Sp.a -
spirit 8, VLD-VIVANT 8, GROEN! 1, VLAAMS BELANG 10, CD&V – N-VA 9, BLAUW 5.
Het Aalsters college van burgemeester en schepenen is als volgt samengesteld :
Ilse Uyttersprot (CD&V), burgemeester; Ann Van de Steen (Sp.a), eerste schepen; Johan
Stylemans (VLD), tweede schepen; Paul Stockman (CD&V), derde schepen; Gracienne Van
Nieuwenborgh (Sp.a), vierde schepen (tot 31/1/2009) en Dylan Casaer (Sp.a, vanaf 1/2/2009):
verantwoordelijk onder andere voor cultuur, cultuurcentrum De Werf, bibliotheek, archief,
museum, integratie; Serge Grysolle (VLD), vijfde schepen; Bart Van Lysebeth (CD&V), zesde
Intentienota erfgoedconvenant 5

schepen; Anne-Marie Verdoodt (VLD), zevende schepen; Iwein De Koninck (CD&V), achtste
schepen; Patrick De Smedt (Sp.a), negende schepen (van rechtswege toegevoegd).
1.2. Cultuurhistorische omgevingsanalyse
Tijdens de Romeinse overheersing was de streek rond Aalst een vruchtbaar landbouwgebied
met verspreide boerderijen en een lokaal tempeltje in de huidige deelgemeente Hofstade.
Inwoners van de streek vereerden hier Cybele, een uit het oosten van het Romeinse rijk
geïmporteerde godheid, de Romeinse liefdesgodin Venus en de inheemse moedergodin
Matres.
1.2.1 Aalst
1.2.1.1. Van hoeve tot stadje
In 868-869 werd de ‘villa quae dicitur Alost’ vermeld als een landbouwdomein dat uitgebaat
werd ten behoeve van de abdij van Lobbes in Henegouwen. Dit domein bestond uit twee delen:
de hoofdhoeve die rechtstreeks afhing van Lobbes en een aantal kleinere boerderijtjes die
verplichtingen in natura en arbeid hadden tegenover het hoofdhof. De centrale hoeve met
watermolen en mouterij lag aan de Dender, ongeveer waar zich nu de Oude Vismarkt en het
Oud-Hospitaal bevinden. Dit is meteen ook de oudste kern van de latere stad. Rond dit domein,
dat later omgracht werd, groeide een nederzetting. Het was in deze periode dat ook een kleine
kerk gebouwd werd, de latere Sint-Martinuskerk, en dat het lokale marktplein, de huidige Oude
Vismarkt aan belang won. Deze groei in de elfde en twaalfde eeuw kwam vooral door de
toename van de landbouwproductie en een sterke aangroei van de bevolking. Ook de ligging
aan de Dender en de weg Brugge-Keulen had een belangrijke invloed op de commerciële
activiteiten.
De cirkelvormige structuur van de verdedigingsgrachten is nu nog in het stratenpatroon rond het
Oud-Hospitaal en de Sint-Martinuskerk terug te vinden.
In de twaalfde eeuw werd de nederzetting uitgebreid langs de oever van de Dender tot voorbij
de latere Pontstraat. Maar Aalst bleef groeien en barstte op het einde van de twaalfde eeuw als
het ware uit zijn voegen. Een nieuwe stadsversterking werd opgericht evenals een nieuw
marktplein, de huidige Grote Markt. Men startte ook met de bouw van het oudst bewaarde
schepenhuis van de Nederlanden (behoort vandaag de dag tot het werelderfgoed van
UNESCO). In de stad was er vanaf de dertiende eeuw een verschuiving merkbaar van het
economische hart van de Werf en de Vismarkt naar de Grote Markt, op politiek vlak van de
Burcht op de Denderoever tegenover het Oud-Hospitaal naar het Belfort. De Sint-Martinuskerk
bleef behouden als religieuze kern.
1.2.1.2. Militaire, diplomatieke en bestuurlijke rol voor Aalst
Na de val van Ename in 1034 werd de grens tussen Vlaanderen en het Duitse keizerrijk
omstreeks 1050 opgeschoven van de Schelde tot aan de Dender. Het grondgebied tussen
beide rivieren, dat bij het Duitse keizerrijk hoorde, kwam nu in handen van de Vlaamse graaf,
die zelf leenplichtig was aan de Franse koning. Dit gebied zou uitgroeien tot de bestuurlijke
eenheid Rijks-Vlaanderen of het Land van Aalst. Zo werd Aalst een belangrijke grensstad van
het graafschap Vlaanderen en dienden de Aalsterse heren in te staan voor de verdediging van
deze oostgrens.
Intentienota erfgoedconvenant 6

In de opvolgingsstrijd die losbarstte na de moord op Karel de Goede, graaf van Vlaanderen, in
1127 te Brugge koos Iwein, heer van Aalst, de zijde van Diederik van den Elzas. Toen deze zijn
tegenstrever, Willem Clito, in 1128 te Aalst tijdens de slag bij de Hertshaag versloeg, trokken
de Fransen zich terug en werd Diederik van den Elzas algemeen door Vlaanderen erkend als
de legitieme graaf. De edelen en de steden die de kant hadden gekozen van Diederik werden
beloond voor hun trouw en het is allicht in deze context dat Aalst zijn eerste stadsrechten
ontving.
Iwein van Aalst liet zich echter niet alleen op militair vlak gelden. Toen hij als onderhandelaar
optrad naar aanleiding van de herinvoering van een belasting hield hij een redevoering die
wordt beschouwd als de eerste grote politieke redevoering uit de geschiedenis van Vlaanderen.
Hij verdedigde reeds zeer vroeg in de Europese geschiedenis de idee dat de politieke macht
haar basis vindt in een overeenkomst tussen het volk en de vorst. Bovendien moest de
uitoefening gebeuren volgens de rechtsnormen en niet willekeurig en ‘de vorst moest de
rechten en vrijheden van de onderdanen respecteren’. Omdat men in zijn betoog de drie
standen (adel, clerus en derde stand) terugvindt, kan het beschouwd worden als de eerste
aanloop tot het parlementarisme.
Het Land van Aalst was niet alleen een territoriale omschrijving bestaande uit ca. 150 dorpen en
ingedeeld in 5 baanderijen (Boelare, Gavere, Rode, Schorisse en Zottegem). Het was tevens
een instelling die vermoedelijk haar oorsprong vind in het Transport van Vlaanderen van ca.
1321-1325. De instelling evolueerde naar één van de grootste kasselrijbesturen van het
graafschap Vlaanderen. Men spreekt ook wel van de twee steden en het Land van Aalst,
waarmee men dan verwijst naar Aalst en Geraardsbergen. De leden van het Hoofdcollege van
het Land van Aalst vergaderden en logeerden te Aalst in het Landhuis.
1.2.1.3. De gouden eeuw van Aalst
Vanaf de vijftiende eeuw begon een bloeiperiode in de Aalsterse geschiedenis. De slagers
mochten op stadsgrond aan de markt hun vleeshal oprichten, terwijl de west- en de zuidgevel
van het Schepenhuis onder leiding van Janne den Hase volledig werden herbouwd. In 1409
begon bouwmeester Jan van Goeteghem zelfs met de bouw van een belforttoren in de
zuidwestelijke hoek van het Schepenhuis.
De heropleving van de wolindustrie zorgde voor een economische bloeiperiode en onder Filips
de Goede werd de stad verder overladen met gunsten vanwege haar trouw aan de hertogen.
Naar het einde van het Bourgondische tijdperk toe voelde de Aalstenaar echter de
economische noodzaak om zich te heroriënteren naar de linnenindustrie, met als grondstof vlas
of hennep.
Tegen 1460 waren er voldoende financiële middelen om de beiaard van het Belfort te gieten en
de Heilige Geestkapel in de Kattestraat te herstellen. Het is ook in deze periode dat de Zwarte
Zusters zich vestigden in de gelijknamige straat.
Het orgelpunt van deze periode van bloei en welvaart was 1481. In dat jaar begon men met de
bouw van wat de Aalstenaars met affectie de 'oude kerk' zouden noemen. De bouw van de
Sint-Martinuskerk zou 180 jaar duren en werd uiteindelijk nooit voltooid. In deze periode
kwam er ook een nieuwe omwalling. Stilaan kreeg Aalst zijn vorm die het eeuwen zou bewaren.
Niet alleen gebouwen waren een exponent van deze Aalsterse renaissance, ook een aantal
Aalstenaars zelf traden op de voorgrond. Geboren rond 1446 drukte Dirk Martens als eerste
drukker in de Zuidelijke Nederlanden in 1473 een boek met losse, herbruikbare letters. Pieter
Coecke, geboren in 1502, groeide uit tot één van de meest invloedrijke kunstenaars uit de lage
landen. Geheel in de geest van de renaissance ontplooide hij zijn veelzijdig talent als architect,
schilder, ontwerper van wandtapijten en glasramen. Cornelius Grapheus (De Schrijver) bracht
het rond het midden van de zestiende eeuw zelfs tot Antwerps stadssecretaris.
Intentienota erfgoedconvenant 7

Door het toekennen van voorrechten probeerde men de hopcultuur in de streek te stimuleren,
en met succes! Tegen 1623 was de beroepsvereniging of gilde der hoptelers rijk genoeg om bij
Rubens een schilderij te bestellen. Het Rochusschilderij is nog altijd te bekijken in de Sint-
Martinuskerk.
1.2.1.4. Stad in ontwikkeling
In de tweede helft van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw verdwenen
geleidelijk aan verscheidene kloosters en tuinen in de stad. Ze moesten plaats ruimen voor de
opkomende industrie en voor huizen voor de stijgende bevolking. Die groeide van 6.000 in
1570 naar 11.000 in 1800, een stijging van tachtig procent. De welvaart nam toe – weliswaar
vooral voor de gegoede klasse – en er werden belangrijke openbare werken uitgevoerd.
Toch trad Aalst niet buiten de middeleeuwse grenzen. Op de gedempte vesten verschenen wel
markten of straten, maar daarbuiten werd – behalve op het Keizersplein – nog niet gebouwd.
De grootte van de stad bleef tussen pakweg 1580 en 1830 praktisch onveranderd.
Door het toenemende belang van de handel tijdens de tweede helft van de achttiende eeuw en
het begin van de negentiende eeuw werden verschillende van de oude marktpleinen binnen de
stad te klein. In die periode ontstonden de Graanmarkt (op de plaats van het voormalige
kapucijnenklooster), de Varkensmarkt (was vroeger op de Grote Markt) en de Houtmarkt (was
eveneens op de Grote Markt, verhuisde naar het einde van de Pontstraat, gedeeltelijk op de
gevlakte vesten, gedeeltelijk op het beluik van het voormalige wilhelmietenklooster). De
Karmelietenvesten werden in 1761 geëffend en dertig jaar later verschenen de eerste van de
statige woningen die thans nog te bewonderen zijn op het Keizersplein.
Rond 1750 werden de eerste voorlopers van de latere fabrieken opgericht. Van 1818 tot
1827 werd de Dender in de binnenstad uitgebaggerd en de Bierkaai aan de Werf geplaveid. Op
deze kaai en langsheen de Vaartstraat vestigde zich vanaf 1822 garenfabrikant Jean Baptist
Jelie. Aan de andere zijde van de stad, even buiten de Zoutstraatpoort aan de latere Kalfstraat,
richtte een eerste telg uit de familie De Gheest de brouwerij De Lelie op. Binnen de oude
stadskern ontstonden omstreeks 1823 de spinnerij Eliaert-Cools in de Pontstraat en de
katoendrukkerij Van Santen-Van de Wiel aan de Volderstraat. Aalst verwierf zijn industrieel
imago.
1.2.1.5. Aalst fabrieksstad
De landbouwcrisis van 1845-1847 had tot gevolg dat veel plattelandsbewoners verhuisden naar
de stad. Bovendien groeide de stedelijke bevolking zeer sterk aan waardoor in de stad een
eerste echte woningnood ontstond. In de periode 1850-1870 bouwden niet alleen de
industriëlen, maar ook de middenklasse en zelfs de arbeiders de eerste ingangen, impasses en
huizen; ze werden vaak genoemd naar de eigenaar, huisbaas of een opvallende bewoner zoals
de nu nog bestaande ingangen Jelie, Levionois en Van Bemten. Deze kleine
arbeiderswoningen, door gangen afgesloten van de rest van de stad en meestal opgericht rond
een centrale ingang met aan het eind één gemeenschappelijk ‘gemak’, verrezen in tuinen, op
braakliggende terreinen en in binnenplaatsen. Daar leefde de arme arbeidersklasse in vaak
miserabele en onhygiënische omstandigheden. In de tweede helft van de negentiende eeuw
kwam daar het fenomeen van de ‘kasteelheertjes’ bij. Sommige industriëlen betrokken of
bouwden een kasteeltje net buiten de stad in het groen vooral op of in de omgeving van de
Brusselsesteenweg.
Tot 1856 verliep de urbanisatie zonder opgezet plan. Toen werd voor het eerst een hele wijk
écht gepland naar een ontwerp van Jean-Pierre Cluysenaer, tevens de architect van het
stationsgebouw. In de stationswijk, de eerste wijk buiten de stadswallen, werden bijna alle
Intentienota erfgoedconvenant 8

straten tegelijk aangelegd. Voor de nieuw te bouwen huizen in de Statiestraat (Stationsstraat)
schreef de stad een minimumhoogte van 13 meter voor, waarschijnlijk om te vermijden dat er
arbeiderswoningen zouden komen.
Door de kanalisatie van de Dender tussen de Sint-Annabrug en de Zeebergbrug (1863 – 1868)
ontstond een eiland in het hart van de stad, in de volksmond omgedoopt tot Chipka. Zo kwam
er veel ruimte vrij voor de uitbreiding van bestaande en de vestiging van nieuwe fabrieken op de
braakliggende gronden langs de Dender
Omtrent de eeuwwisseling werd de Denderomgeving nogmaals grondig aangepakt met de
bouw van een nieuwe kaai ten noorden van de Werf, van de Zwarte Hoekbrug die het verkeer
tussen het druk bevolkte Mijlbeek en het stationskwartier moest vergemakkelijken en van de
Boudewijnkaai die verlengd werd tot voorbij de Zwarte Hoekbrug. In dit nieuwe vestigingsgebied
kwamen snel nieuwe textielbedrijven, mouterijen en brouwerijen. De staat tenslotte verbreedde
de Sint-Annabrug en de Zeebergbrug tot twee rijstroken. Tussen 1903 en 1908 werd de
spoorwegberm verhoogd zodat het water- en wegverkeer minder hinder ondervond. De oude
spoorwegbrug was immers een draaibrug. Deze bermen, tunnels en viaducten sneden de stad
wel in twee delen en zonderden Mijlbeek nog meer af.
Tegen het eind van de negentiende eeuw was Aalst een grauwe fabrieksstad met erbarmelijke
levensomstandigheden voor de vele fabrieksarbeiders enerzijds en een welvarende industriële
toplaag anderzijds. Het is in deze sociaal-economische context dat de Christene Volkspartij in
1893 te Okegem opgericht werd onder meer door Aalstenaar Pieter Daens. Zijn broer, priester
Adolf Daens, schreef het partijprogramma. Het is tevens in deze periode uit de Aalsterse
geschiedenis dat Louis Paul Boon vaak inspiratie zocht en vond voor zijn literaire
meesterwerken.
1.2.1.6. Stadspark en carnaval
Het stadspark en carnaval maken deel uit van het Aalsterse collectieve geheugen. Om
verplichte tewerkstelling door de Duitse bezetter tegen te gaan, besliste het stadsbestuur in
1915 om op de reeds in 1911 aangekochte gronden een stadspark aan te leggen. Dit gebeurde
met primitieve middelen om de werken zo lang mogelijk te rekken. Bovendien kregen vele
fabrieksarbeiders, werkloos door de oorlogsverwoestingen, daardoor een inkomen. Omdat ze
de aanleg op amper acht maand klaarden, poogde men de arbeiders verder te behoeden van
opeising door hen in te schakelen bij de aanleg van de Parklaan. Het mocht niet baten: van
1916 af werden honderden Aalstenaars vooral in Duitsland tewerkgesteld.
Gaat carnaval in Aalst terug tot minstens 1432 dan dateert Aalst carnaval zoals het nu nog
gevierd wordt (stoet doorheen de straten) van 1923. De organiserende feestcommissie had
vooral tot doel handel en nijverheid te doen floreren. Sinds de jaren 1960 is carnaval een
zodanig uniek volksfeest geworden dat Aalst en carnaval in gans Vlaanderen synoniemen
zijn geworden. Verenigd in tientallen organisaties werken duizenden vrijwilligers maandenlang
aan het welslagen van dit volksgebeuren.
1.2.1.7. Tweede helft 20 ste eeuw: verval en schaalvergroting
De eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog kenmerkten zich door de langzame heropbouw
van de verwoeste fabrieken langsheen de Dender en de huizen aan het begin van de
Molenstraat. De eerste tuinwijk in de historische kern van de stad kwam er na de fel
gecontesteerde afbraak van het Begijnhof.
De enorme achteruitgang van de textielsector vanaf de jaren vijftig leidde in Aalst tot meer
dan zevenduizend ontslagen op acht jaar tijd. De stad poogde dit onder andere op te vangen
Intentienota erfgoedconvenant 9

door de aanleg van het industrieterrein Wijngaardveld. Ook in de latere deelgemeenten
Hofstade en Erembodegem werden industrieterreinen aangelegd.
In de binnenstad bleef enkel het glucosebedrijf Amylum (het huidige Tate & Lyle, recentelijk
gekocht door Tereos) over dat in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog zodanig
uitbreidde dat het midden van de jaren zeventig bijna het hele eiland Chipka besloeg. Men
sprak in Aalst zelfs van Amylumville en Amylumcity. Na de sluiting van mouterij De Wolf-Cosyns
in 2002, blijft alleen Amylum over als laatste industriële vestigingen binnen de historische
stadskern.
1.2.2 Deelgemeenten
1.2.2.1. Baardegem
Baardegem behoorde tijdens het ancien régime tot het Land van Asse in het hertogdom
Brabant. In de late middeleeuwen was de heerlijkheid in het bezit van de familie de Croy. De
abdij van Affligem bezat er de meeste gronden.
1.2.2.2. Erembodegem
Tot circa 1670 vormden Erembodegem, Welle, Iddergem en Teralfene een bestuurlijke eenheid
met één schepenbank voor de vier dorpen onder de benaming "meierij van Erembodegem".
Tussen 1668 en 1675 werden Welle en Iddergem afgesplitst en kregen zowel Erembodegem-
Teralfene als Welle-Iddergem een eigen schepenbank. Vanaf dat ogenblik waren er twee
schepenbanken actief in de meierij, onder leiding van één meier, één baljuw en één griffier.
1.2.2.3. Gijzegem
Gijzegem was één van de serveplaatsen in het Land van Aalst waarvan de voogdij in de 13de
eeuw toebehoorde aan de heren van Oudenaarde. Omstreeks het midden van de 15de eeuw
werd de heerlijkheid gesplitst, maar in de 17de eeuw opnieuw samengevoegd. Tijdens de
periode van de dubbelheerlijkheid hingen beide heerlijkheden af van het grafelijk leenhof te
Aalst en hadden elk een meier en baljuw, maar één gemeenschappelijke vierschaar.
1.2.2.4. Herdersem
Herdersem behoorde toe aan de graven van Vlaanderen en werd in 1093 één van ’s graven
"propre dorpen". Het kwam toen in handen van de familie van Herdersem. In 1620 verkreeg het
de status van baronie. De abdij van Affligem was één van de grootste grondbezitters en hief
samen met de pastoor de tienden.
1.2.2.5. Hofstade
Hofstade behoorde in de middeleeuwen tot ’s graven “propre dorpen” onder het gezag van de
familie van Hofstade. Later maakte Hofstade deel uit van het persoonlijk bezit van de graaf van
Vlaanderen tot de heerlijkheid in 1630 in leenpand werd gegeven aan de familie de Bette.
Hofstade hing af van het grafelijk leenhof te Aalst.
1.2.2.6. Meldert
Het grootste gedeelte van het dorp Meldert behoorde toe aan de naburige abdij van Affligem,
terwijl ook de vrouwenabdij van Vorst er uitgestrekte domeinen bezat. Tot 1258 vormden
Baardegem en Meldert één parochie. Reeds in 1151 werd de uitbating van zandsteengroeven
vermeld. In de 17de eeuw waren deze groeven uitgeput. Het dorp maakte deel uit van het Land
Intentienota erfgoedconvenant 10

van Asse, zodat de uitoefening van het heerlijk gezag, waaronder de drie graden van de
rechtspraak, in handen lag van de heren van Asse. Opperleenheer was de hertog van Brabant.
1.2.2.7. Moorsel
In de vroege middeleeuwen bestond Moorsel uit twee heerlijkheden: Moorsel-propre en
Moorsel-kapittel. Moorsel-propre werd in 1661 tot baronie verheven. Moorsel-kapittel met het
afhankelijke Gevergem werd al in 868 vermeld. Het maakte deel uit van de bezittingen van de
heren van Dendermonde. In de 12de eeuw ging het met Wieze over naar het O.L.Vrouwkapittel
van Dendermonde.
1.2.2.8. Nieuwerkerken
Het schependom van Aalst bestond, naast de stad zelf, uit de drie praterijen Mijlbeke,
Schaarbeke en Nieuwerkerken. Zij behoorden niet alleen bestuurlijk maar ook kerkelijk,
uitgezonderd Nieuwerkerken, tot de parochie Aalst. De inwoners van deze buitengebieden
waren echter geen poorters, maar werden beschouwd als buitenpoorters van Aalst en vormden
vooral voor de repartitie der beden en uitgaven afzonderlijke entiteiten met eigen ontvanger,
pointers en setters en een eigen administratie. Voor de rest waren ze echter volledig
onderworpen aan de schepenbank van Aalst.
1.2.2.9. Evolutie van de gemeenten
De eerste jaren van de Franse periode werden de dorpen Hofstade, Gijzegem en
Nieuwerkerken ingedeeld bij het kanton Lede, Baardegem, Herdersem, Meldert en Moorsel bij
het kanton Lebbeke en Erembodegem bij het kanton Herzele.
Vanaf 1800 werden deze latere deelgemeenten van Aalst zelfstandige gemeenten. Enkel
Erembodegem kende net zoals Aalst een aanzienlijke bevolkingsaangroei vanaf het einde van
de 19de eeuw. De andere bleven gedurende de hele 19 de en 20 ste eeuw in hoofdzaak
landbouwdorpen. Uitzonderingen werden Erembodegem, Hofstade en Gijzegem toen in de
jaren ’60 daar ook industrieterreinen werden aangelegd. Erembodegem kan thans zelfs
beschouwd worden als woonplaats voor tal van pendelaars, die dagelijks richting Brussel
sporen.
Evolutie aantal inwoners
12000
10000
8000
6000
4000
2000
Baardegem
Erembodegem
Gijzegem
Herdersem
Hofstade
Meldert
Moorsel
Nieuwerkerken
0
jaar VIII
1806
1816
1818
1820
1830
1846
1856
1866
1876
1880
1890
1900
1910
1920
1930
1947
1961
Intentienota erfgoedconvenant 11

Aalst
50000
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
jaar VIII
1806
1.2.2.10. Van 9 naar 1
1816
1818
1820
1830
1846
1856
1866
1876
1880
1890
1900
1910
1920
1930
1947
1961
Voor Aalst en de huidige deelgemeenten circuleerden vanaf 1975 allerlei voorstellen en
mogelijke fusieformules. In de uiteindelijke fusie van negen gemeenten kon geen enkele
gemeente zich vinden.
De Aalsterse gemeenteraad verklaarde zich in 1975 akkoord met een fusie met
Erembodegem, Nieuwerkerken, Hofstade, Gijzegem en Herdersem en was voorstander van
een zelfstandige landelijke kern rond de Faluintjesgemeenten Baardegem, Meldert en Moorsel.
Een samenvoeging met Denderleeuw werd formeel afgewezen omdat deze fusie ‘onlogisch en
onverantwoord was gezien de te grote afstand en vooral het grote mentaliteitsverschil onder de
bevolking’.
Aalst
De gemeenteraad van Erembodegem was van oordeel dat deze gemeente met circa 10.000
inwoners over voldoende middelen beschikte om als zelfstandige eenheid te blijven bestaan.
Verder ging de gemeenteraad akkoord met de stelling dat ‘onze gemeente een
leefgemeenschap op zichzelf vormt met een eigen klimaat en identiteit en dat, ofschoon reeds
gedeeltelijk geïndustrialiseerd wij er toch niets aantreffen van een stadsatmosfeer’. Men stelde
dat met geen enkele van de gemeenten die voorgesteld werden voor de fusie met Aalst,
Erembodegem enige binding of relatie heeft gehad en dat ten opzichte van de stad Aalst zelf er
altijd een affectieve weerstand bestaan heeft’.
Van de Faluintjes zoals ze nu gekend zijn, was voor de fusie geen sprake. Pas in de aanloop
naar de fusie kwamen de eerste ideeën tot samen-werken, samen-leven en samen-feesten in
de vier afzonderlijke gemeenten op tafel. Aanvankelijk waren alleen Baardegem, Meldert en
Moorsel bij de gezamenlijke acties betrokken, maar gaandeweg werd ook Herdersem tot het
beoogde gebied gerekend.
Intentienota erfgoedconvenant 12

Gegroeid uit de bekommernis tot het behoud van het lokale erfgoed en nadien als oplossing
voor gezamenlijke actie tegen de fusieplannen van de toenmalige overheid, bleek al vlug de
noodzaak van de vorming van een grotere entiteit. Vanuit de vier gemeenten werden heel wat
protestacties gevoerd tegen de fusieplannen. De gemeentebesturen spraken zich openlijk uit
voor een landelijke fusie onder de naam Affligem, met als tweede keuze Ten Rozen, een
duidelijke verwijzing naar de nabijheid van en de gehechtheid aan twee grote abdijen, de eerste
nog bestaande op het grondgebied van Hekelgem (gedeeltelijk Meldert) en de tweede de
verdwenen vrouwenabdij op het grondgebied van Aalst op de grensscheiding met Herdersem.
De vier landelijke gemeenten waren geografisch op mekaar aangewezen en vormden een heel
aparte entiteit met min of meer gelijke levenswijze en gewoonten. Volgens velen redenen
genoeg om deze vier gemeenten met elkaar te laten fusioneren.
De gemeenteraad van Gijzegem ‘eiste met klem een fusie met Oudegem, Schoonaarde en
Mespelare met Oudegem als naam voor de nieuwe entiteit. Zo zou een landelijke bufferzone tot
stand komen tussen de twee polen Aalst en Dendermonde met een bevolking van 10.000
inwoners met gezonde financiën vooral door de er gevestigde bloeiende industrievestigingen
met rond de 2000 werknemers. Er wordt rekening gehouden met de MENS’.
Ook volgens de gemeenteraad van Hofstade ‘moet bij de fusie de mens centraal staan,
hetgeen inhoudt dat een samenvoeging slechts met de instemming van de bevolking mag
gebeuren. Een opiniepeiling heeft uitgewezen dat bijna alle inwoners tegen de fusie gekant
zijn’. Ook omdat er in de huidige stand van zaken geen voldoende motivering is voor een
samenvoeging spreekt de voltallige gemeenteraad zich uit tegen de fusievoorstellen. Slechts
indien dit ongunstig advies genegeerd zou worden kan een meerderheid zich akkoord verklaren
met de fusie maar ze vragen hierbij om de gemeentelijke diensten te decentraliseren ‘om al te
verre verplaatsingen aan de inwoners te besparen’.
In Nieuwerkerken werd een heuse volksraadpleging omtrent de fusievoorstellen
georganiseerd: 82 % sprak zich uit tegen een fusie (2880 op de 3512 uitgebracht stemmen).
Slechts vier op de 13 gemeenteraadsleden waren voor een fusie met Aalst enkel bij een
gedwongen fusie.
De Aalsterse bevolking reageerde eerder onverschillig op de geplande fusie. Op 1 januari 1977
fusioneerde Aalst met Baardegem, Erembodegem, Gijzegem, Herdersem, Hofstade, Meldert,
Moorsel en Nieuwerkerken. Hierdoor verdubbelde de bevolking (van 45.000 naar 82.000),
verviervoudigde de oppervlakte en kon ‘Groot-Aalst’ zich na Gent de tweede grootste stad
van de provincie Oost-Vlaanderen noemen.
Op de Staten-Generaal van Cultuur op 6 oktober 2007, waarop enkele geïnteresseerde burgers
in debat met elkaar gingen op basis van enkele stellingen inzake erfgoed, bleek nog
overduidelijk de roep naar een betere integratie tussen Aalst en de deelgemeenten. Een
suggestie, denkpiste daarbij was om elk jaar één deelgemeente in de kijker te zetten en voor
Aalst één wijk en dit in samenwerking tussen stad en verenigingen/vrijwilligers. Het Stedelijk
Museum en het Stadsarchief dienen aandacht te hebben voor de eigenheid van de
deelgemeenten. In hun initiatieven moeten deze twee stedelijke actoren ook streven naar
regionale uitstraling om ook op dit vlak te komen tot het niveau van andere centrumsteden.
1.3. Aanwezige erfgoed
1.3.1. Archeologisch erfgoed
Van de vroege prehistorie tot de moderne tijden bleven in de Aalsterse ondergrond talloze
sporen bewaard van vroegere bewoning. Sinds de jaren ’80 van vorige eeuw werden deze
Intentienota erfgoedconvenant 13

sporen op een systematische wijze onderzocht (achtereenvolgens door de Nationale Dienst
voor Opgravingen, het Instituut voor het Archeologisch Patrimonium en het Vlaams Instituut
voor het Onroerend Erfgoed), zowel in het historische stadscentrum als in het omliggende
platteland. Zo waren er de archeologische opgravingen van het Romeinse tempeltje te
Hofstade, het Oud-Hospitaal, Sint-Jozefscollege, Kattestraat, Oude Vismarkt, Sint-Martinuskerk,
stadhuis; Sint-Martensplein, enz… Voor het zeer ruime opgravingsproject Hopmarkt
(Karmelietenklooster) werd een archeologische ploeg tijdelijk aangeworven. Vele van deze
projecten resulteerden in publicaties en tentoonstellingen.
1.3.2. Onroerend erfgoed
Groot-Aalst telt ongeveer 200 beschermde en waardevolle gebouwen en stadsgezichten.
Er is vooreerst de lijst van officieel beschermde monumenten:
Topstukken hierbij zijn het belfort/oud-schepenhuis (werelderfgoed UNESCO, het oudste
schepenhuis der Nederlanden en absoluut pronkstuk van de stemmige markt van Aalst), de
gotische Sint-Martinuskerk, het Oud-Hospitaal, het stadhuis/landhuis, Borse van Amsterdam,...
Andere hoogtepunten zijn de romaanse kerk van Baardegem, het renaissance-waterkasteel van
Moorsel…
Maar ook talloze woningen (burgerswoningen o.a. Keizersplein, Stationsstraat), kapellen,
fabrieken, stads- en dorpsgezichten, funerair erfgoed, enzovoort maken deel uit van het erfgoed
van groot-Aalst.
Hiernaast werd door de adviesraad cultureel erfgoed een lijst van waardevolle te behouden
(maar – nog – niet beschermde) monumenten opgesteld, die door het stadsbestuur aanvaard
werd en als dusdanig door de bevoegde diensten (bouwaanvragen) gehanteerd wordt.
De Heemkundige Kring De Faluintjes publiceerde in 1997 een inventaris van waardevolle
gebouwen, landschappen en archeologische sites in de vier Faluintjesgemeenten.
In 1986 werd een grondige inventaris opgemaakt van landelijke en huiskapellen in Groot-Aalst.
Helaas zijn in de loop der jaren ook talloze waardevolle gebouwen verdwenen, zoals het
begijnhof, vele woningen en fabrieken, ….
1.3.3. Roerend erfgoed
Het roerend erfgoed kan onderverdeeld worden in openbare collecties en particuliere
verzamelingen. De openbare collecties omvatten die van het Stadsarchief en Stedelijk Museum,
maar ook het erfgoed bewaard in de verschillende kerken en kapellen van Groot-Aalst. Toch
bevindt een substantieel deel van het onroerende erfgoed zich in particulier bezit.
1.3.2.1. Stedelijk Museum Aalst
Het Stedelijk Museum Aalst is uiteraard sterk gedetermineerd door de bestaande verzameling
die erg verscheiden is maar tevens wat onsamenhangend wegens de eerder toevallige
ontstaansgeschiedenis (cfr. Oudheidkundige Kring, verscheidene schenkingen,...). Toch kan
gesteld worden dat vooral de archeologische en heemkundige verzamelingen en de beeldende
kunsten goed vertegenwoordigd zijn. Voorts werd getracht rond bepaalde items een
verzameling op te bouwen : drukpersen en -materiaal (cfr. Dirk Martens), grafiek, Valerius De
Saedeleer, Louis Paul Boon, carnaval,... Tevens verzamelde het Documentatiecentrum en
Archief voor het Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de Denderstreek vzw
archiefmateriaal rond de figuren van priester Adolf Daens, zijn broer Pieter en de hele
Daensistische Beweging, de industriële ontwikkeling van Aalst.
Concreet betekent dit dat de bestaande verzameling is uitgebouwd rond enkele duidelijke
themata:
- Archeologie en geschiedenis: stadsontwikkeling, boekdrukkunst (Dirk Martens)
Intentienota erfgoedconvenant 14

- Beeldende kunsten: Aalsterse kunstenaars (o.a. De Saedeleer) en hedendaagse kunst
op/met papier
- Recente sociale geschiedenis: priester Daens
- Literatuur: Louis Paul Boon
- Carnaval
Het overgrote deel van de collectie (ca. 98%) is volle eigendom van het Museum /
Stadsbestuur. Enkele langdurige bruiklenen zijn te noteren: een dertigtal hedendaagse
kunstwerken (eigendom Dirk Martenscomité, een nauw met het Stadsbestuur verweven vzw).
- Archeologie en geschiedenis
Het museum bezit een belangrijke archeologische verzameling van vooral in de regio van
Aalst (Dendervallei, cfr. het vroegere Land van Aalst) gevonden voorwerpen. Ze werden niet
steeds in wetenschappelijk gedocumenteerde opgravingen bovengehaald. Deze verzameling is
betrekkelijk volledig, waardoor een mooi chronologisch overzicht van de oudste geschiedenis
van onze streken kan worden geëvoceerd.
Eerst is er een reeks dierenresten: o.a. hertshoornen, een mammoettand en fossielen.
De prehistorie, onderverdeeld in paleolithicum, mesolithicum, neolithicum, brons- en ijzertijd, is
vertegenwoordigd door talloze gebruiksvoorwerpen : hertshoornhakken, ruwe silexwerktuigen,
fraai gepolijste silexbijlen, metalen voorwerpen,....
Uit de Romeinse tijd is veel aardewerk bewaard, o.a. het luxe-gebruiksgoed terra-sigillata. Ook
bouwmaterialen, een reeks pijpaarden beeldjes, enkele stenen en bronzen beeldjes en
metaalvondsten zijn aanwezig. Enkele gedocumenteerde opgravingen leveren meer afgesloten
gehelen (Hofstade, Asse).
Uit de Merovingische en Frankische perioden zijn verschillende juwelen en ruwere ijzeren
gebruiksvoorwerpen te zien.
De middeleeuwen zijn goed vertegenwoordigd in de archeologische afdeling: aardewerk
(gewoon gebruiksgoed naast luxe aardewerk zoals een met wapenschilden versierd likeurvat),
versierde vloer- en haardtegels, glas, metaal (o.a. een uitgebreide verzameling gesmede
sleutels, gebruiksvoorwerpen en een fraai juwelenkoffertje). De verzameling wapens bevat
mooie middeleeuwse en recentere zwaarden, degens, hellebaarden, vuurwapens en zelfs een
reeks Afrikaanse wapens (buiten context). Ook qua meubelkunst bezit het museum enkele
mooie stukken zoals de unieke vroegmiddeleeuwse boomkoffer en een reeks gotische en
renaissancekasten en -koffers. Beeldhouwwerk is vertegenwoordigd in de verzameling door
o.a. terracotta reliëfs en beeldjes, vier houten 17 de -eeuwse beelden van pestheiligen die eertijds
het Rubensaltaar in de Sint-Martinuskerk bekroonden, een reeks hoofden in zandsteen
afkomstig van het Refugium van de abdij van Affligem, enz... . Het heemkundige deel van de
verzameling (iconografie, relicten van het economische, godsdienstige, volkse en
verenigingsleven) interesseert uiteraard vooral de eigen bevolking. Toch is dit voor een stedelijk
museum een belangrijk onderdeel, alhoewel misschien minder interessant voor toeristen, tenzij
sterk didactisch gepresenteerd als eerste kennismaking met de stad.
De uitgebreide verzameling munten en penningen wordt op dit ogenblik niet tentoongesteld.
Deze verzameling omvat Romeinse en middeleeuwse (waaronder een reeks Aalsterse) munten
en exemplaren uit latere tijden.
- Beeldende Kunst
Qua schilderkunst en grafiek bezit het museum zo'n 750 stukken die echter niet alle ter
plaatse bewaard worden : een groot deel ervan dient ter verfraaiing van het stadhuis en andere
stedelijke administratieve diensten. Tevens wordt een hele reeks studietekeningen, schilderijen
en toegepaste kunst afkomstig van de Aalsterse Kunstacademie (van ca. 1810 tot 1990)
bewaard.
De oudste werken dateren uit de 16de eeuw: drie schilderijen uit de kring van Pieter Coecke
van Aalst en een werk toegeschreven aan Frans Floris.
Intentienota erfgoedconvenant 15

De 17de en 18de eeuw zijn bijna niet vertegenwoordigd in de verzameling, behalve door wat
gravures.
De 19de en 20ste eeuw daarentegen vormen zowat de hoofdmoot van de collectie, met zowel
plaatselijke als nationale kunstenaars uit zowat alle periodes en stijlrichtingen. Een actief
aankoopbeleid naar lokale kunstenaars toe, uiteraard met het oog op kwaliteit, heeft steeds de
plaatselijke kunstscène gevolgd.
Belang van de stichting van de Academie voor Schone Kunsten (1805) en de impact hiervan op
de beeldende kunsten te Aalst.
Kunstenaars: Jozef Meganck, Willem Van Buscum, Petrus Franciscus De Pau, Seraphin De
Vliegher.
Belang van twee kunstkringen : De Aalsterse Kunstkring (1909-) & Nieuw Leven (1926-)
Uiteraard vormt Valerius De Saedeleer hierin een absoluut hoogtepunt. Het museum tracht
een overzicht te bieden van de ontwikkeling van de beeldende kunsten te Aalst en regio, met
als hoogtepunt hierbij het werk van Valerius De Saedeleer. Het museum bezit immers een zeer
aanzienlijke en representatieve verzameling van zijn werk (14 schilderijen, 2 tekeningen +
grafiek).
Sinds 1992 organiseert het stadsbestuur (samenwerking Stedelijk Museum Aalst, Cultureel
Centrum De Werf en lokale kunstgaleries) de biënnale Papier. Beeld & Basis van
hedendaagse kunst van nationaal en internationaal niveau. De link is duidelijk: Dirk Martens,
eerste drukker in de Nederlanden was Aalstenaar. Wie 'drukken' zegt, denkt 'papier', papier als
cultuurdrager bij uitstek, papier ook als basis van velerlei kunstuitingen. De biënnale geeft een
overzicht van hedendaagse kunst waarbij papier een grote rol speelt als materiaal én
informatiedrager.
Een mooie internationaal gerichte collectie werd reeds samengebracht.
Tenslotte kunnen nog enkele 'losse stukken' vermeld worden, zoals een 16 de -eeuws
wandtapijt, een collectie oude drukpersen en allerhande drukkersmateriaal, grafiek rond
carnaval, een oude brandweerstoomwagen, een reeks grafstenen,...
- Priester Daens
Het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de
Denderstreek (D.A.D.D. vzw) bezit een aantal unieke documenten rond de Daensistische
Beweging: brieven, documenten, kranten, folders, brochures, foto's en objecten (vlaggen e.d.).
Voor de museumopstelling worden deze originele stukken aangevuld met fotovergrotingen en
tekstpanelen.
- Louis Paul Boon
De Louis Paul Booncollectie van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief Aalst en het D.A.D.D.
vzw omvat ongeveer alle boeken en uitgaven van Boon (ook eerste drukken), een belangrijke
collectie handschriften, literatuur rond Boon (studies, verhandelingen, boeken, vertalingen, ...),
foto's en een substantiële verzameling plastisch werk van Boon (41 tekeningen, prenten,
sculpturen, ...).
- Carnaval
Archiefstukken, fotomateriaal, affiches, realia, en grafiek.
Intentienota erfgoedconvenant 16

1.3.2.2. Stadsarchief Aalst
- Archiefmateriaal
Het Stadsarchief van Aalst beheert een omvangrijke collectie: 250 strekkende meter oud archief
(1174 – 1795), 825 strekkende meter modern archief van Aalst en deelgemeenten (1796 –
1976) en 1750 strekkende meter hedendaags archief van de stad Aalst (1977 - ), samen goed
voor ongeveer drie strekkende kilometer. Recentelijk werd het archief van de fotografische
dienst overgedragen aan het Stadsarchief. Dit archief omvat enkele duizenden foto’s en
negatieven vanaf 1953.
Daarnaast bewaart het Stadsarchief ook enkele bestanden van zeer groot cultuurhistorisch
belang voor de geschiedenis van de stad en regio. In uitvoering van een in 1993 afgesloten
overeenkomst met het Algemeen Rijksarchief kan de bezoeker ook het archief van het
Hoofdcollege van het Land van Aalst en van het Leenhof Ten Steene, van het O.L.Vrouw-
Hospitaal, van het Begijnhof en van de Sint-Martinuskerk raadplegen. Deze bestanden hebben
samen een omvang van ongeveer 300 strekkende meter. Ook het archief van de voorlopers
van het OCMW, de burgerlijke godshuizen, wordt bewaard in het Stadsarchief.
Via schenkingen verkreeg het Stadsarchief ook de archieven van enkele
muziekmaatschappijen. Een particulier schonk zijn archief over voetbalclub Eendracht Aalst,
goed voor zo’n 20 strekkende meter clubblaadjes, persknipsels, het manuscript van zijn
onuitgegeven boek over de geschiedenis van de club, tientallen foto’s e.d. Gemiddeld ontvangt
het Stadsarchief per jaar zo een 22 schenkingen.
- Audio-visueel materiaal
Het Stadsarchief beschikt ook over een uitgebreide collectie kaarten en plannen. Van ongeveer
een duizendtal (16 de – 20 ste eeuw) is de inventaris online toegankelijk.
De collectie postkaarten en foto’s geschonken door particulieren is reeds gescand en dit in
afwachting van een beeldbank.
Het Stadsarchief bezit een honderdtal zeldzame Aalsterse carnavalsingles, enkele lp’s,
carnavalcd’s en verder nog lp’s met Aalsterse uitvoerders van klassieke muziek. Eens de
archiefserver in gebruik op het Stadsarchief (begin 2008) kan ook de verzameling
carnavalliedjes van de dienst Informatica op die server geplaatst worden
- Bibliotheek
Veilig opgeborgen bezit het Stadsarchief ook vijftien originele Dirk Martensdrukken.
De bibliotheek in de leeszaal is gericht op de geschiedenis van Aalst en regio met daarin een
150-tal eindverhandelingen.
Zeer interessant is ook de collectie lokale kranten die aansluit op deze van het D.A.D.D. vzw:
o.a. de Gazet van Aalst (1944 tot 1974) en de Voorpost (1973 - 1992) evenals enkele satirische
periodieke uitgaven zoals Vies Oilsjt.
Een belangrijk gedeelte van het roerend cultureel erfgoed bevindt zich in de verschillende
kerken en kloosters die Groot-Aalst rijk is. Van de Sint-Martinuskerk van Aalst werd dit
patrimonium uitgebreid geïnventariseerd (Luc Robijns, 1980-1983), van andere verzamelingen
bestaan beperktere inventarissen.
Intentienota erfgoedconvenant 17

1.3.3.3. D.A.D.D. vzw
Belangrijke fondsen die bewaard worden door het Documentatiecentrum en Archief voor
Daensisme en hedendaagse geschiedenis van de Denderstreek vzw zijn het Daensarchief
(archief van Pieter Daens, archiefmateriaal betreffende Hector Plancquaert en diverse disparate
archieven en verzamelingen), de bedrijfsarchieven van leerlooierij Schotte, Bonnetterie
Bosteels-De Smeth en bloemenveiling Flora en het archief van de Aalsterse toneelvereniging
Land van Riem. De bibliotheek bevat onder andere boeken en brochures in verband met de
Daensistische beweging en de katholieke partij, een krantenverzameling (o.a. De Werkman en
Het Land van Aelst en een nagenoeg complete verzameling van De Denderbode), een collectie
werken rond onder meer de sociaal-economische toestand in die periode, de Vlaamse
beweging en de christen-democratie en een collectie literaire werken van Louis Paul Boon. Het
D.A.D.D. vzw beheert momenteel zo’n 600 strekkende meter archief. Verder beschikt het
documentatiecentrum over een fototheek en een kleine collectie audiovisueel materiaal.
1.3.4. Immaterieel erfgoed
1.3.4.1. Carnaval & volksleven
Uiteraard is carnaval het belangrijkste element immaterieel erfgoed dat Aalst een zekere eigen
identiteit en imago verleent in eigen streek en ver erbuiten. Reeds van de vroege middeleeuwen
werden in de Nederlanden vastenavondfeesten georganiseerd; vanaf de 14 de eeuw kregen
deze feesten een duidelijk wereldlijk en openbaar karakter (straatvieringen). In Aalst dateren de
oudste geschreven bronnen van deze carnavalviering van minstens 1432, en deze blijven de
daaropvolgende eeuwen zeer levendig. Maar waar einde 19 de -begin 20 ste eeuw het carnaval in
de rest van Vlaanderen steeds minder gevierd werd, bleef dit in Aalst zeer levendig; zeker
wanneer vanaf 1923 de hele viering georganiseerd werd door een feestcomité, met als duidelijk
achterliggende gedachte handel en nijverheid te doen floreren. Pas vanaf deze datum trekt een
grootse stoet jaarlijks door de straten van de binnenstad. Sinds de jaren 1960 is carnaval een
zodanig uniek volksfeest geworden dat Aalst en carnaval in gans Vlaanderen synoniemen
zijn geworden. Verenigd in tientallen organisaties werken duizenden vrijwilligers maandenlang
aan het welslagen van dit volksgebeuren. Hoewel zeker niet alle Aalstenaars fervente
carnavalsvierders zijn, maken deze enkele dolle dagen (sociologen spreken van de
‘ventielfunctie van het omkeringsritueel’, waarbij de bestaande orde voor een – korte – periode
op zijn kop gezet wordt) onlosmakelijk deel uit van de identiteit van de stad en haar bewoners.
Het spottende, anarchistische, dwarse element maakt immers onlosmakelijk deel uit van het
carnaval, samen met een warm gevoel van verbondenheid. Dat één en ander door
buitenstaanders niet echt begrepen wordt, of zelfs moedwillig verkeerd voorgesteld, maakt dit
gevoel van verbondenheid allicht enkel maar groter.
De zacht-anarchistische vereniging 'De Losse Groepen' ijvert voor de individuele, niet
ingeschreven stoetdeelnemers, die 'het peper en het zout' van de stoet vormen. In hun
conferences de week voor carnaval hekelen 'De Losse Groepen' zelfs ... de carnavalist.
1.3.4.2. Dialecten
Uiteraard is de taal gans het volk en in Aalst is dat niet anders.
Volgens het Woordenboek van de Vlaamse Dialekten (WVD) vormt de Oost-Vlaamse
Denderstreek een brede overgangszone naar het Brabants toe. Zo spreekt men in Aalst al een
West-Brabants dialect. De Denderstreek van Aalst tot Ninove leunt sterk aan bij het
Pajottelands daar waar de streek van Dendermonde aansluit bij het Klein-Brabants. De
administratieve grens tussen Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant is volstrekt geen
dialectologische grens.
Intentienota erfgoedconvenant 18

In het carnavalsmilieu is het Aalsterse dialect zelfs de algemene voertaal!
Hoewel uiteraard vooral een gesproken taal, bestaan van het Aalsterse dialect verschillende
studies (Colinet 1896, Vanacker 1948, Louies 1988/2005). Van 1929 tot 1931 verscheen Den
Olsjterschen Tieger dat als ondertitel droeg ‘verschoijnt alle monjen mor iene kier’, een
maandblad dus volledig in het dialect opgesteld. Cyriel Temmerman had jarenlang een heuse
column in de lokale kranten opgesteld in het Aalsters. Daarin verschenen ook cartoons van
Frans Wauters die Aalsterse zegswijzen uitbeeldden. Een Oilsjters dictee helpt verder ook het
dialect levendig te houden.
Vanaf de vroege jaren ’60 en onder impuls van Kamiel Sergant (Keizer Kamiel) kende het
fenomeen Aalsterse liedjes een ware explosie. Vanaf de jaren ‘90 kwamen er jaarlijks een
honderdvijfentwintigtal liedjes in het Aalsterse dialect bij. Deze staan niet alleen in het teken van
carnaval maar gaan evenzeer over actuele thema’s, de Aalsterse identiteit, bekende
Aalstenaars (politici, L.P. Boon, Dirk Martens, in de volksmond de zwette maan), de bijnaam
Ajuin, maar ook weliswaar in mindere mate, voetbalclub Eendracht Aalst, volkse figuren (Poesj
Kapelle), winkels (Maria Dhondt), het vroegere in Aalst gebrouwen bier (Safir)…. Steeds is er
een satirische ondertoon, hebben ze tegelijkertijd een hoog chauvinistisch gehalte en een
zelfrelativerende inslag.
In totaal zijn er tussen 1960 en 2007 maar liefst 3000 liedjes geschreven. Bijna allemaal zijn ze
ontstaan binnen het carnavalmilieu.
Voorbeelden
- Oilsjteneers zemmen
- Oilsjt ghetj men hert gestoelen
- Oilsjt goi stad van men droeimen
- Men ienig Oilsjt
- Weir zen van Oilsjt
- Wa zegge ze van Oilsjt
- Weir zingen in ’t Oilsjters
- Vlieg mei mè moi nor een wereldstad
- Het Oilsjters aupenland
- Oilsjt es de max,
- Oilsjt es de kreem
- De ziel van nen Oilsjteneer
- Oilsjt Ajoin
- De zwette maan
- Iendracht veroit
De heemkundige kringen uit de deelgemeenten spenderen opvallend veel aandacht aan het
dialect. Zo kan men op de website van De Faluintjes (http://www.defaluintjes.be/) 16 pagina’s
terugvinden enkel gewijd aan hun ‘eigen klankkleur en woordenschat’.
1.3.4.3. Verhalen
In de Vlaamse Volksverhalenbank (http://www.volksverhalenbank.be/) zitten zo’n
tweehonderdtal sagen die betrekking hebben op Aalst, Gijzegem, Hofstade en Nieuwerkerken.
Ook in de tijdschriften van verschillende geschied- en heemkundige kringen zijn er regelmatig
bijdragen over volksverhalen.
Intentienota erfgoedconvenant 19

1.4. Erfgoedactoren
1.4.1 Lokaal
1.4.1.1. Stedelijk
1.4.1.1.1. Stedelijk museum
Reeds in 1901 besliste het stadsbestuur van Aalst om een stedelijk museum op te richten.
Vanaf 1903 werd dit museum beheerd door de hiertoe opgerichte ‘Oudheidkundige Kring van
de Stad en het voormalige Land van Aalst’, die zich als doel stelde archeologische en
historische voorwerpen uit het hele Land van Aalst te verzamelen én te bestuderen. Dit
betekent dus dat het museum van Aalst van in den beginne ruimer dan een louter
stadsmuseum was opgevat. Het verzamelgebied besloeg het volledige grondgebied van het
voormalige Land van Aalst, en de Oudheidkundige Kring zette dan ook een actief
verwervingsbeleid op om allerlei archeologische, historische, archivalische en folkloristische
objecten te verzamelen. In 1911 verhuisde men van het Oud-Hospitaal naar het Oud-
Schepenhuis, waar het museum, samen het met stadsarchief, tot 1969 gehuisvest bleef. Na de
Eerste Wereldoorlog werd de Oudheidkundige Kring niet meer heropgestart, en nam het
stadsbestuur het beheer van het museum over. Na een grondige restauratie (1959-1969) van
het Oud-Hospitaal nam het stedelijk museum met zijn archeologische, geschied- en
heemkundige collecties hier het kloostergedeelte en kapel van in. Ook werden volop tijdelijke
tentoonstellingen georganiseerd. Wanneer in 1994 de Academie voor Schone Kunsten haar
gebouwen van het Oud-Hospitaal verliet, kwam het hele complex vrij voor het stedelijk
museum. Een restauratie- en herinrichtingsprogramma werd opgestart, dat op 10 september
2000 resulteerde in de opening van de eerste fase: de vernieuwde vroegere ‘ziekenzalen’, die
nu plaats bieden aan vaste thematische opstellingen rond Louis Paul Boon, priester Daens en
het Daensisme, het Aalsterse carnaval, Valerius De Saedeleer en twee ruime zalen voor
tijdelijke tentoonstellingen. Een moderne infrastructuur met onthaalruimte, lift, toiletten en bar
vervolledigde dit bouwprogramma. In de jaren erna werd dit aangevuld door de restauratie van
de neogotische gebouwen tot moderne reserves, administratieve, educatieve en technische
ruimtes. Wat de restauratie van het oude kloosterpand en kapel (de oudste en mooiste
gebouwen) betreft, werd ervoor geopteerd om stapsgewijze in verschillende fasen te werken.
Hierdoor zal de definitieve herinrichting van het museum een zeer geleidelijk proces worden:
één voor één zullen vernieuwde thematische opstellingen, passend in een nieuw
museumconcept, gerealiseerd worden.
Het vernieuwde Stedelijk Museum Aalst wordt nu volledig herdacht en geheroriënteerd tot een
modern, hedendaags museum met veel aandacht voor educatieve werking en
publieksparticipatie. Dit is een complex proces, met oog voor inspraak en expertise
(stuurgroep), waarbij tevens het bouwtechnische dossier van de restauratie van het gebouw
een belangrijke rol speelt. Er werd geopteerd om het verhaal van stad en regio te vertellen in
één dynamisch, sterk publieksgericht verhaal, opgebouwd rond enkele belangrijke
aandachtspunten (ontwikkeling van de vroegmiddeleeuwse stad, Dirk Martens, Pieter Coecke
en de renaissance, de industrialisatie van de negentiende eeuw met de opkomst van het
Daensisme en de beschrijving ervan door Louis Paul Boon, carnaval, Valerius De Saedeleer,
..). Is het uitgangspunt van het Stedelijk Museum Aalst het vertellen van het verhaal van stad en
regio, toch worden ook voldoende ‘boven-regionale’ aspecten belicht, waardoor de inhoud een
ruimere, meer universele betekenis krijgt. Zo zijn er verschillende deelaspecten die een ruim
publiek van buiten de regio zeker kunnen aanspreken (Valerius De Saedeleer, het Daensisme,
Louis Paul Boon, Dirk Martens en de renaissance, ..). Belangrijk is dat al deze aspecten
integraal deel uitmaken van het volledige verhaal, dat ze een onlosmakelijke eenheid vormen.
Centraal in dit geheel wordt de ontvangst-, oriëntatie- en documentatiezaal (de ‘gastentafel’),
waar de bezoeker een overzicht krijgt van het hele verhaal van stad en regio en een aanduiding
van de verschillende onderwerpen die verder in het museum kunnen uitgediept worden. Tevens
biedt een bibliotheek- en documentatieruimte de mogelijkheid om de verscheidene
Intentienota erfgoedconvenant 20

onderwerpen nog intensiever uit te diepen, maar kan ook gewoon een (cultuur)tijdschrift of een
krant doorgenomen worden.
1.4.1.1.2. Stadsarchief
Tot 1994 was het Stadsarchief gehuisvest in een gedeelte van een schoolgebouw uit de jaren
1960. De ingebruikname van een nieuw gebouw op 1 februari 1995 betekende een keerpunt in
het beheer van het Aalsters archivalisch erfgoed en dit in vele opzichten. Deze in de historische
kern van de stad ingeplante nieuwbouw beantwoordde op infrastructureel vlak aan de
hedendaagse vereisten op het vlak van bewaring en de verschillende aspecten inzake
dienstverlening. De leeszaal met een capaciteit van dertig bezoekers beschikt momenteel over
twee readers, een reader-printer en een reader-scanner. Het Stadsarchief voldoet ook aan de
hoge Nederlandse kwaliteitseisen. Zo is het meer dan 20 uren per week geopend waarvan
meer dan vier uren buiten de kantooruren.
Parochieregisters, registers burgerlijke stand en bevolkingsregisters kunnen op microfilm
geraadpleegd worden. Sedert 1995 betekende het verhoogde aanbod in aantal bestanden en
stukken en de uitgebreide bezoekersfaciliteiten een grote toename van de bezoekersaantallen,
maar ook het aantrekken van een gevarieerd publiek. Naast genealogen, vonden ook meer en
meer heemkundigen en studenten hun weg naar het Stadsarchief. Een doorgedreven
bezoekersregistratie en digitaal leeszaalregister stelt het Stadsarchief in staat een goed inzicht
te verwerven in haar klanten. In 2007 deed het Stadsarchief ook mee aan de kwaliteitsmonitor
dienstverlening met positieve resultaten tot gevolg.
Naast een archievenoverzicht beschikt de bezoeker via de website van de stad Aalst ook over
een inventaris van parochieregisters, akten burgerlijke stand, bevolkingsregisters en kaarten en
plannen om zijn bezoek aan het Stadsarchief voor te bereiden.
Ook de catalogus van de leeszaalbibliotheek kan online geraadpleegd worden dankzij het
invoeren van de collectie in Vubissmart.
Het Stadsarchief hecht ook veel belang aan het toepassen van conserverende maatregelen op
bedreigde en/of kwetsbare documenten. Een personeelslid van het Stadsarchief behandelt
momenteel de reeks stedenbouwkundige vergunningen van de stad Aalst. Begin 2008 zal een
eerste schijf (1796 – 1840) online raadpleegbaar zijn. Tegelijkertijd verpakt zij deze stukken in
zuurvrije mappen en dozen en inventariseert zij deze dossiers. De 19 de -eeuwse registers van de
burgerlijke stand worden onder handen genomen door personeelsleden van de boekbinderij die
hiervoor net zoals de medewerkster van het Stadsarchief een speciale opleiding genoten
hebben. Wanneer complexere conserveringstechnieken dienen te worden toegepast, doet het
Stadsarchief beroep op externe restaurateurs of restauratie-ateliers. Zo werd de hele reeks
oorkonden al onder handen genomen en momenteel loopt de restauratie van de meest
gehavende kaarten en plannen. Het digitaliseren en vervolgens online plaatsen van de
gerestaureerde kaarten en plannen wordt in het vooruitzicht gesteld.
1.4.1.1.3. D.A.D.D. vzw
Het in 1978 opgerichte Daensmuseum en Archief van de Vlaamse sociale Strijd (DAVS)
groeide in 2002 uit tot het Documentatiecentrum en Archief voor Daensisme en hedendaagse
geschiedenis van de Denderstreek (D.A.D.D. vzw ). De instelling streeft ernaar archieven,
publicaties en niet-geschreven bronnenmateriaal te verzamelen die verband houden met de
19de- en 20ste-eeuwse sociale, politieke, economische en culturele geschiedenis van de
Denderstreek.
Het D.A.D.D. vzw kan steunen op een jaarlijkse werkingssubsidie van de provincie Oost-
Vlaanderen. Voor specifieke projecten zoals bijvoorbeeld de digitalisering van kranten of de
inventarisatie van een omvangrijk bedrijfsarchief wordt projectsubsidie aangevraagd,
bijvoorbeeld bij de Vlaamse Gemeenschap.
Intentienota erfgoedconvenant 21

1.4.1.1.4. CC De Werf
De opening van het Cultureel Centrum De Werf betekende, na een zeer lange en moeizame
bouwgeschiedenis, een substantiële meerwaarde in het culturele aanbod van Aalst en regio,
met een gedegen programmatie van muziek en woord, zowel eigen programmatie als receptief.
Qua erfgoed is het CC De Werf vooral actief als medespeler op het tentoonstellingsbeleid,
samen met het Stedelijk Museum en het Stadsarchief. Het grote publieksbereik van de
beschikbare zalen (CC Werf in de Molenstraat, maar ook Belfort/Oud-Schepenhuis op de Grote
Markt) betekent zeker een meerwaarde voor de georganiseerde erfgoedtentoonstellingen.
1.4.1.1.5. Bibliotheek
De openbare bibliotheek van Aalst, hoewel niet ideaal gehuisvest (in CC De Werf), spreekt door
zijn dynamische werking en het grote en gevarieerde aanbod een enorm potentieel gebruikers
aan. Ook het aanbod op het erfgoedvlak vormt een belangrijke documentaire en informatieve
bron voor de geïnteresseerde gebruiker.
1.4.1.1.6. Monumentenzorg
Groot-Aalst telt heel wat beschermde en waardevolle gebouwen en stadsgezichten, momenteel
(2007) zijn dat er zo’n 200. Daarnaast zijn er de verschillende kerken met hun eigen waardevol
patrimonium. De hoofdkerk, de Sint-Martinuskerk, wordt sinds 2003 grondig gerestaureerd en
zal vanaf 2015 in haar volle glorie te bewonderen zijn. Een Werkgroep Cel Monumentenzorg
zorgt o.a. voor de noodzakelijke band tussen eigenaars, gebruikers en overheid. Andere taken
zijn het organiseren van de Open Monumentendag, informatie verstrekken, bijhouden van de
inventaris, administratie beschermingsprocedures, geven van adviezen bij aanvragen voor
stedenbouwkundige vergunningen, … .
1.4.1.1.7. Cultuur en Integratie
De dienst Cultuur organiseert de literaire Dirk Martensprijs, de Louis Paul Boonopstelwedstrijd
en een aantal out-door-events zoals o.a. de week voor amateurkunsten, de kunst- en
ambachtenmarkt, de kerstmarkt, beiaardconcerten, cultuurhappenings e.a. …
“Een project of een idee is maar zo waardevol als de realiseerbaarheid ervan”. Daarom verleent
de dienst Cultuur administratieve, creatieve, logistieke en communicatieve steun aan
grootschalige culturele projecten in Aalst, hetzij in stadsbeheer, hetzij particuliere initiatieven.
De dienst gaat voor deze projecten ook op zoek naar sponsors en naar betoelaging bij diverse
overheden.
Tot slot verleent de dienst Cultuur administratieve steun aan de cultuurbeleidscoördinator en
werkt actief mee aan de verslaggeving van de decretale cultuurraad en de deelraden ervan. Dit
om adviezen van het culturele verenigingsleven en van individuele creatievelingen over te
maken aan de beleidsvoerders van de stad en/of het stedelijk cultuuraanbod te toetsen aan de
vraag van de bevolking.
In de Vlaamse steden en gemeenten blijft de etnisch-culturele diversiteit toenemen. Als lokale
overheid heeft de stad Aalst de verantwoordelijkheid voor de realisatie van het lokaal
integratiebeleid. De coördinatie van het lokaal minderhedenbeleid gebeurt door de stedelijke
dienst Integratie.
Interculturalisering is belangrijk om de doelstellingen van integratie mee te helpen realiseren
omdat ze mensen van verschillende culturen dichter bij elkaar brengt waardoor men elkaars
Intentienota erfgoedconvenant 22

cultuur beter leert kennen. De dienst Integratie werkt in dit opzicht reeds samen met o.a. de
dienst Jeugd, de dienst Preventie en het Cultureel Centrum De Werf.
De participatie van burgers van diverse herkomst aan het reguliere culturele leven in Aalst is
heel laag. Om de participatiegraad te verhogen wordt er gewerkt aan de toegankelijkheid, aan
een intercultureel aanbod en aan bekendmaking via kanalen die burgers van diverse herkomst
bereiken. Een goed voorbeeld is de happening “Turkse Buren” die in mei 2006 georganiseerd
werd i.s.m. de Turkse gemeenschap, CC De Werf en de dienst Integratie.
1.4.1.1.8. Academies
Aalst telt twee zeer actieve, kwalitatief hoog-aangeschreven kunstacademies: de Academie
voor Podiumkunsten en de Academie voor Beeldende Kunsten. Beide bieden een uitgebreid
aanbod voor de geïnteresseerde burger binnen het kader van het deeltijds kunstonderwijs. De
Academie voor Beeldende Kunsten (gesticht in 1805) biedt ook kunstsecundair onderwijs aan.
1.4.1.1.9. Cultuurbeleidscoördinator
De cultuurbeleidscoördinator heeft als taak een cultuurbeleidsplan op te stellen. Het huidige
beleidsplan loopt over de periode 2008 tot 2013 en bevat een stevige erfgoedcomponent. Het
streven om een Erfgoedconvenant af te sluiten is er reeds in opgenomen alsook doelstellingen
als het koesteren van het collectieve geheugen van de regio en het feit dat volkscultuur een
volwaardige partner in het erfgoedbeleid van de stad is. Een voorbeeld hiervan is het project
‘Volkse Buurten’ waarbij het de bedoeling is de cultuurparticipatie, de gemeenschapsvorming
en integratie te stimuleren en te activeren en dit op maat van de buurten en wijken.
1.4.1.1.10. Burgerlijke Stand (funerair erfgoed)
Het Vlaams decreet op de begraafplaatsen en de lijkbezorging (2004) stelt dat per
begraafplaats een lijst van niet-beschermd historisch waardevol funerair erfgoed dient
opgesteld, waar dan een onderhoudsplicht voor geldt ten laste van de gemeente. De stedelijke
dienst Burgerlijke Stand, die instaat voor de werking van de begraafplaatsen, werkt hiertoe
samen met een projectgroep van de sectorale deelraad cultureel erfgoed en de verschillende
heemkringen om dergelijke lijst verantwoord en nauwgezet samen te stellen.
1.4.1.1.11. Leefmilieu
De dienst Leefmilieu draagt zorg voor de beschermde en/of bijzondere landschappen in
stadseigendom zoals o.m. het stadspark, het park Terlinden, het Osbroek,…, heeft ook een
aandeel in het instandhouden van beschermde landschappen in privébezit, zoals het
Kravaalbos en probeert via het vergunningenbeleid ook kleine landschapselementen en bossen
te beschermen. De natuur wordt naar de burger toe gepromoot via een actieve sensibilisering,
o.m. de campagne “Natuur in je Buurt”, waarbij sedert 1995 jaarlijks een nieuwe wandelfolder
wordt uitgegeven. In deze folders wordt telkens uitgebreid aandacht besteed aan de historische
context van de buurt. Dergelijk initiatief weet de mensen te boeien: bij de voorstelling ‘Van
Mijlbeek naar Moorsel’ op 14 oktober 2007 kwamen zo’n 400 enthousiastelingen opdagen.
1.4.1.1.12. Groendienst
De groendienst zorgt voor de instandhouding van alle groenelementen in stadeigendom,
gaande van bomen, bomenrijen, parken en plantsoenen tot bossen.
Intentienota erfgoedconvenant 23

In 2007 organiseerde de dienst Uitvoering, sectie Groen een fietstocht langsheen merkwaardige
bomen op Aalsters grondgebied. Reeds achterhaalde historische achtergrond (herinnering aan
historische gebeurtenis, bepaalde gebruiken uit het verleden) en verhalen kwamen bij een
twintigtal geselecteerde bomen en struiken uitgebreid aan bod.
1.4.1.1.13. Ruimtelijke Ordening
De dienst Ruimtelijke Ordening stelde het Ruimtelijk Structuurplan van de Stad Aalst op dat
goedgekeurd werd door de gemeenteraad op 2 september 2003. Het ontwikkelt een algemene
visie op het grondgebied van Aalst. Het Ruimtelijk Structuurplan druk met andere woorden uit
wat de stad in de komende jaren zal doen rond ruimtelijke ordening. De ruimte heeft heel wat
raakvlakken met andere domeinen, ook met erfgoed. De bestaande ruimtelijke structuur op het
vlak van natuur, nederzettingsstructuur, economie, verkeer, vervoer en landschap werd in kaart
gebracht. Het plan schenkt ook aandacht aan de evolutie van de Aalsterse ruimtelijke structuur
beginnende bij natuurlijke elementen ten tijde van de Ferraris (1777) tot de evolutie na 1930.
Het plan identificeert een aantal knelpunten, kwaliteiten en potenties op basis waarvan een
aantal taakstellingen en ruimtebehoeften gedefinieerd worden die een invloed kunnen hebben
op het historische en landschappelijke Aalsterse erfgoed.
1.4.1.1.14. GECORO
De GECORO, of Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening is de adviesraad voor
ruimtelijke ordening, op het niveau van de gemeente. Het is geen politiek orgaan, maar bestaat
uit deskundigen en vertegenwoordigers van de verschillende maatschappelijke geledingen,
zoals de lokale milieu- en natuurverenigingen, de socioculturele organisaties, de
jeugdverenigingen, de landbouworganisaties, de werkgevers, de werknemers, de sociale
huisvestingsmaatschappijen, de sportverenigingen, de toerismesector, de bewonersgroepen,
de vastgoedsector of eigenaarsverenigingen. Hierdoor vormt de GECORO als het ware de brug
tussen de maatschappij en de politiek.
De commissie speelde voor Aalst reeds een belangrijke rol bij de totstandkoming van het
gemeentelijk ruimtelijk structuurplan.
1.4.1.1.15. Toerisme
In Aalst zorgt de dienst Toerisme er voor dat de bezoekers een stukje Aalsters cultureel erfgoed
kunnen proeven. In het info-kantoor zijn tal van teksten en publicaties verkrijgbaar over het
Aalsters cultureel erfgoed (bv. alle teksten die ter gelegenheid van een vroegere Open
Monumentendag werden geconcipieerd).
De toeristische gidsen schenken in hun rondleidingen veel aandacht aan de monumenten, de
geschiedenis en de historische figuren.
De stad levert zelfs gidsbeurten op maat : zo kunnen groepen naast een gewone
stadsrondleiding in het historisch centrum ook een Daenswandeling, een L.P. Boonwandeling
en een kerkhofwandeling boeken. Al deze wandelingen zijn door middel van fraaie doch
goedkope publicaties ook beschikbaar voor de individuele toerist.
Verder werkt de dienst Toerisme mee aan grote evenementen zoals de jaarlijkse Open
Monumentendag, het Belfort- en Stadhuizenweekend, het Begijnhovenweekend door de
toeristische gidsen in te schakelen voor rondleidingen gerelateerd aan het thema.
De dienst Toerisme draagt ook haar steentje bij tot de realisatie van lovenswaardige initiatieven
zoals “Open Kerken”.
Intentienota erfgoedconvenant 24

1.4.1.1.16. Stedelijk Feestcomité
Het doel van het Stedelijk Feestcomité, ontstaan in de jaren ’20 van de vorige eeuw, is het
stadsbestuur adviseren en assisteren bij het organiseren van de openbare feestelijkheden in de
stad. Het telt 41 leden (zoals de gemeenteraad), waarbij elke politieke fractie vertegenwoordigd
is in verhouding tot het aantal verkozen raadsleden. Het Feestcomité komt regelmatig samen
om te vergaderen over allerhande activiteiten en assisteert de dienst Stadspromotie, sectie
Organisatie, bij de praktische voorbereidingen en uitvoering van onder andere het
Driekoningenfeest, de Prinsenverkiezing, de winterfoor, bezoeken aan carnavalsgroepen,
scholen en rusthuizen, de Dag van het Kind, carnaval (de ajuinworp, de prijsuitreiking, de Voil
Jeanettenstoet, de popverbranding en de carnavalsbeurs). Jaarlijks werken zij in samenwerking
met het Stedelijk Museum een tentoonstelling rond carnaval uit.
1.4.1.1.17. Cultuurraad en sectorale deelraden
Reeds vanaf 1960 bestond er te Aalst het Kultureel Aktiecomité dat een jaar later omgedoopt
werd tot Stedelijk Comité voor Kulturele Aktie. In zijn werking besteedde dit comité aandacht
aan het museum en het archief. Van 1977 tot 1982 fungeerde in Aalst de Adviesraad voor
Culturele Aangelegenheden. In 1983 ontstond de adviesraad voor Musea en Archief die vanaf
1993 -in uitvoering van het decreet van 24 juli 1991 houdende de organisatie van het overleg en
de inspraak in het gemeentelijk cultuurbeleid- als Comité Museum en Archief deel uitmaakte
van de Raad voor Cultuurbeleid. In 1995 werd de Culturele Raad als autonome Raad voor
Cultuurbeleid opgericht en erkend. Naast het Dagelijks Bestuur en de Algemene Vergadering
werkten er vijf cultuursecties waaronder de sectie Museum, Archief en Monumentenzorg. Vanaf
2003 vormde de sectorale deelraad Cultureel Erfgoed een onderdeel van de overkoepelende
Cultuurraad.
Bij deze sectorale deelraad waren gemiddeld zo’n twaalf verenigingen aangesloten aangevuld
met een achttal deskundigen. De verenigingen vertegenwoordigden om en bij de 2500 inwoners
van Groot-Aalst. Deze deelraad vergaderde drie tot vier maal per jaar. Zijn interesse ging vooral
uit naar monumentenzorg maar ook naar de projectmatige en reguliere werking van het
Stedelijk Museum en van het Stadsarchief. Het secretariaat was steeds in handen van de
stadsarchivaris. Als belangrijkste verwezenlijkingen kunnen het actualiseren van de lijst
beschermd en waardevol cultureel onroerend erfgoed van Aalst en deelgemeenten genoemd
worden alsook de realisatie van een brochure over het funerair erfgoed van het Aalsterse
kerkhof.
1.4.1.2. Niet-stedelijk
1.4.1.2.1. Geschied- en heemkundige kringen
Op het lokale vlak zijn er eveneens talrijke actoren actief.
De V.V.A.K. - Vereniging voor Aalsters Kultuurschoon - ijvert voor het behoud en de
herwaardering van het cultuurhistorisch erfgoed op het grondgebied van Groot-Aalst. Door
overleg met de bevoegde overheden, in de eerste plaats het stadsbestuur, en het sensibiliseren
van de bevolking, wordt getracht waardevolle panden, sites en roerend patrimonium voor het
nageslacht te behouden. De vereniging is opgericht in 1952 als reactie op de toen snel om zich
heengrijpende kaalslag op het vlak van onroerend erfgoed: de afbraak van het oude begijnhof,
de stadsschouwburg (gewezen Karmelietenklooster) en de aanpalende overdekte Botermarkt...
Een van de eerste acties van de vereniging was succesvol: het Oud-Hospitaal kon gered
worden van de ondergang. Het signaal dat hiervan uitging heeft bijgedragen tot de moeizame
kentering ten gunste van de zorg om het kunstpatrimonium, aldus nog V.V.A.K.
Waardevolle restauraties door particulieren worden gelauwerd met de jaarlijkse V.V.A.K.-prijs
die in samenwerking met de stad vanaf 1976 uitgereikt wordt en momenteel goed is voor 3100
Intentienota erfgoedconvenant 25

EUR. Sedert enkele jaren organiseert de vereniging jaarlijks drie lezingen over de geschiedenis
van stad en Land van Aalst en dit in nauwe samenwerking met het Davidsfonds Aalst en de
Geschiedkundige Vereniging Het Land van Aalst treek tussen Schelde en Dender.
Het Genootschap voor Aalsterse geschiedenis vatte na de fusie het idee op om over elke
deelgemeente een monografie te (laten) schrijven onder de noemer Groot-Aalst. Een
geschiedkundige verhandeling met inventarisatie van zijn straten en gebouwen.
In het tweede deel, over Baardegem, dat verscheen in 1985, verwoordt Robert De Pauw,
laatste burgemeester van Baardegem, het als volgt: ‘Een fusie waar niemand gelukkig mee
was… Onze gemeente werd opgeslokt door de stad Aalst, een mastodont van meer dan
tachtigduizend inwoners. Ik heb de indruk dat onze bevolking deze fusie nog steeds niet
verteerd heeft. Voor een plattelandsbewoner moet het moeilijk zijn te wennen aan
grootschaligheid, alhoewel ik moet toegeven dat het verenigingsleven van Baardegem flink
heeft standgehouden, misschien wel als reactie tegen de fusie.’
Gezien de historische context is het ook niet verwonderlijk dat de delen 7 en 8, respectievelijk
over Meldert en Moorsel, geschreven zijn door Dom Wilfried Verleyen, van de abdij van
Affligem.
Albert De Vos, burgemeester van Meldert van 1958 tot 1976, heeft het in zijn voorwoord over
de nauwe verbondenheid met Affligem en verder over ‘ons dierbaar dorp, dat zijn typisch
landelijk karakter tot heden (1980) toe tamelijk ongeschonden heeft bewaard. Meldert waar het
goed is om te wonen en te leven, waar de mensen elkaar nog kennen en niet onverschillig aan
elkaar voorbijlopen zoals in de grootstad.’
Raymond Uyttersprot voormalig burgemeester van Moorsel en grote voorvechter van een fusie
tussen de Faluintjesgemeenten maar ten tijde van de publicatie (1985) burgemeester van Aalst
is milder gestemd: ‘Weliswaar is Moorsel niet het centrum geworden van een groep landelijke
gemeenten; het heeft niet mogen zijn, men kan het betreuren, maar gedane zaken nemen geen
keer’.
Sedert 10 juli 2001 werken enkele initiatiefnemers aan de uitbouw van de Heemkundige Kring
Denderland, waarin de gemeenten Hofstade en Gijzegem zijn opgenomen. Beide gemeenten
hebben elk hun eigenheid, maar door hun nabuurschap ook een band met elkaar.
Twee jaar later, in het eerste nummer van hun ledenblad lezen we een aantal beschouwingen
bij hun aspiraties. ’Wanneer men spreekt over Aalst heeft men het bijna steeds over de
vroegere stad, momenteel het centrum van een negental fusiegemeenten, verenigd in die
naam. Zelden of nooit worden de deelgemeenten zelf belicht of besproken, al zijn er steeds
uitzonderingen op de regel...’ ‘Hierna verwijst Denderland naar de andere heemkundige kringen
de Faluintjes, Heemschut uit Lede en H.H. Salvator uit Wieze. ‘Alhoewel Hofstade en Gijzegem,
zoals gezegd, deel uitmaken van wat gemeenzaam als Groot-Aalst wordt omschreven, moeten
we spijtig genoeg vaststellen dat we op het gebied van informatiespreiding over sociaaleconomische
thema’s, historische wetenswaardigheden en lokale geschiedschrijving in zijn
ruimste zin, te weinig aan bod komen.’
Op 21 augustus 1986 werd de enkele maanden eerder heropgerichte heemkring “Morcelle” uit
Moorsel uitgebreid tot de vier Faluintjesgemeenten: Baardegem, Herdersem, Meldert en
Moorsel. De vereniging heeft zich tot doel gesteld de studie, de inventarisatie, het behoud en de
bescherming van het cultuurpatrimonium van de Faluintjesstreek te bevorderen, en dit door het
inrichten van voordrachten, tentoonstellingen, andere activiteiten en acties, de publicatie van
een tijdschrift, gelegenheidspublicaties, en dergelijke.
In de deelgemeente Nieuwerkerken is Liniaal reeds dertig jaar actief op het vlak van
heemkunde en geschiedenis, dialect, folklore, milieu, landschap, cultuurpatrimonium,
monumentenzorg en alle andere zuiver culturele aangelegenheden. Op hun website uitten ze
onder de hoofding ‘Wat na 30 jaar Liniaal’ hun bezorgdheid omtrent het voortbestaan van de
vereniging: ‘Vijf bestuursleden worden dit jaar 60, vier zijn dat al geworden, slechts twee zijn
jonger. Wij hopen dat er zich in de toekomst nieuwe, jonge, geëngageerde en enthousiaste
Intentienota erfgoedconvenant 26

krachten zullen aandienen om de fakkel over te nemen, want zonder Liniaal zou Nieuwerkerken
sociaal en cultureel ongetwijfeld een stap achteruitzetten.’
Ook in de aangrenzende gemeenten zijn er heel wat heemkringen actief zoals te Erpe-Mere,
Lede, en Haaltert om er maar een paar te noemen.
Zowel het Stadsarchief als het Stedelijk Museum onderhouden nauwe banden met deze
verenigingen. Dit kan gaan van het inventariseren van de Gallo-Romeins archeologische
collectie uit Hofstade van het Stedelijk Museum door vrijwilligers van Denderland tot het in
bruikleen geven van archiefstukken om tentoonstellingen te stofferen over bijvoorbeeld de
hopcultuur in de Faluintjesstreek.
1.4.1.2.2. Kerkfabrieken
Groot-Aalst telt 17 parochies, alsook een evangelische gemeenschap. Een aantal van de
kerken zijn beschermde monumenten en de kerkfabrieken beheren ook roerend erfgoed. Het
Stadsarchief stelde in het verleden reeds zijn expertise inzake het beheren van archieven ter
beschikking van de kerkfabrieken. Het Stadsarchief bewaart en stelt het oud archief van de
kerkfabrieken van Aalst en deelgemeenten ter beschikking. Hiertoe werden in 1993 contracten
afgesloten tussen de stad en de desbetreffende kerkfabrieken.
De acht kerkfabrieken die in Aalst en deelgemeenten ontstaan zijn vanaf de 19 de eeuw beheren
zelf hun archief.
1.4.1.2.3. OCMW Archief
Het OCMW-archief beheert het archief van het OCMW Aalst en zijn voorganger: de Commissie
van Openbare Onderstand (1925 – 1976/77) van Aalst en de fusiegemeenten. Hierbij richt de
dienst Archief van het OCMW zich naast haar eigen medewerkers op al diegenen met een
interesse voor lokale geschiedenis. Het archief van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen
(1796 - 1925), het Bureel van Weldadigheid (1796 - 1925) en een deel van het archief van de
Commissie van Openbare Onderstand bevindt zich in het Stadsarchief van Aalst.
1.4.1.2.4. Volkscultuur
Aalst heeft een rijk verenigingsleven waarvan er een aantal begaan zijn met het beschermen
van wat men volkscultuur kan noemen. Tientallen carnavalsverenigingen zijn zo goed als een
volledig jaar bezig met het voorbereiden van het Aalsters volksfeest bij uitstek. Verder
vermelden we ook nog het Documentatiecentrum voor Aalst Karnaval (DAK) dat garant
staat voor de archivering van alles over en rond Aalst carnaval. De Draeckenieren zijn carnaval
zeer genegen maar richten zich meer in het algemeen op de typisch Aalsterse humor en het
onderhouden van de folkloristische tweestrijd met Dendermonde. De Objectieve Proef Ajuinen
(OPA) en de Baardegemse Objectieve Bierproevers Sint-Arnoldus (BOBSA) richten zich
dan weer op het rijke hop- en bierverleden en -heden van Aalst-Asse. Zo organiseert OPA in
samenwerking met de stad degustatiewandelingen door de historische stadskern terwijl BOBSA
jaarlijks een hoppetocht fietst.
Begin 1970 werd de vzw VVV De Faluintjesstreek (Baardegem, Herdersem, Meldert en
Moorsel) opgericht. Als eerste realisatie van deze vzw werd datzelfde jaar het eerste
oogstfeest, 'Pikfeest' genoemd, op 'Hof te Putte' te Meldert ingericht. Dit oogstfeest bleek een
succesformule en men besloot om het elk jaar om beurt in een van de deelnemende
gemeenten in te richten. Sedert 1990 werd het folkloregebeuren internationaal erkend en werd
de Pikkeling lid van het CIOFF, het Centre International des Organisators des Festivals
Folkloriques, een wereldwijde organisatie – onder de auspiciën van de UNESCO – die zich
inzet voor de bekendmaking en verspreiding van de internationale folklore en cultuur.
Intentienota erfgoedconvenant 27

Aalst carnaval, maar dan in het klein. Zo omschrijven de inwoners van Baardegem,
deelgemeente van Aalst, hun Faubourgjaarmarkt. Met een kermis en een stoet met
praalwagens viert Baardegem traditioneel eind augustus feest.
Het meest opmerkelijke ritueel rond de viering van de gedenkdag van Antonius op 17 januari, is
het slachten van een varken, het consecreren en bij opbod verkopen van de varkenskop en het
eten van varkensvlees. Vooral in de Lage Landen vinden deze offerandes van varkenskoppen
plaats. Een ritueel dat ook te Herdersem op 17 januari wordt gevierd tijdens de Sint-Antonius
Abt begankenis.
1.4.1.2.5. Persoonsgebonden verenigingen
De vzw Dirk Martenscomité werd opgericht naar aanleiding van een grote Dirk
Martenstentoonstelling in 1973 en heeft een ruimer opzet. Zo werden jarenlang verschillende
historische en kunsthistorische tentoonstellingen ingericht. Tevens organiseert de vereniging
ook klassieke concerten in het kader van het Festival van Vlaanderen.
1.4.1.2.6. Verzamelaarsverenigingen
Een aantal verenigingen richt zich op een zeer welomschreven segment van het erfgoed. De
Privat Fire Brigade (sic) verzamelt, onderhoudt en restaureert oud brandweermateriaal. Het
Belgian Aviation History Association Archeology Team (BAHAAT) doet hetzelfde rond
neergestorte vliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog. De Antieke Velokes verzamelen oude
fietsen. Xenophora is een vereniging van fossielliefhebbers met vestiging te Aalst. We
vermelden nog Numismatica Alosta, postzegelkringen en niet te onderschatten de talrijke
privé-verzamelaars die vaak beschikken over oude postkaarten en affiches, oude kranten enz.
1.4.1.2.7. Sportverenigingen
Ook sportverenigingen spelen een rol op erfgoedvlak niet in het minst vanwege het eigen in de
loop der jaren aangegroeide verenigingsarchief. Bovendien hebben bepaalde sporten een
raakvlak met wat hierboven als ‘volkscultuur’ werd bestempeld, denken we maar aan de in de
Dendersteden populaire kaatssport, de schuttersgilden, zwemclub Neptunus, voetbalclub
Eendracht Aalst en basketbalclub Okapi.
1.4.1.2.8. Andere
Tot slot kunnen ook minder voor de hand liggende instanties naargelang bepaalde projecten
een partner zijn in een Erfgoedconvenant. We denken hierbij aan bedrijfsarchieven,
schoolarchieven en verenigingen die buiten het ‘traditionele’ erfgoeddenken werken zoals dansen
migrantenverenigingen.
1.4.2. Bovenlokaal
De geschiedkundige kring Het Land van Aalst, opgericht in 1949, heeft als werkgebied de
gemeenten van de voormalige bestuurlijke eenheid ‘Het Land van Aalst’ in haar grootste
uitgestrektheid en enkele aangrenzende Oost-Vlaamse gemeenten wat ongeveer neerkomt op
de streek tussen Schelde en Dender. Hun tijdschrift verschijnt sedert 1949 viermaal per jaar en
kent momenteel een oplage van 500 exemplaren.
Intentienota erfgoedconvenant 28

De afdeling Aalst van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (V.V.F. Aalst) startte haar
werking op 11 april 1965. Het doel is ondersteuning te bieden voor onderzoek in genealogie en
familiekunde in het werkgebied regio Aalst. Voor het toenemend aantal familievorsers werd in
september 1999 een documentatie- en trefcentrum ingericht te Erembodegem. Het werkgebied
strekt zich uit over de fusiegemeenten Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Geraardsbergen,
Haaltert, Lede, Ninove en Sint-Lievens-Houtem.
Het Louis Paul Boongenootschap en het Priester Daensfonds trachten elk op hun manier de
erfenis van Louis Paul Boon en priester Daens in het daglicht te stellen en actueel te houden.
Naast deze vier lokale erfgoedactoren met een bovenlokale werking zijn er uiteraard ook heel
wat bovenlokale erfgoedinstellingen en/of verenigingen actief. Naargelang van bepaalde
concrete projecten kunnen deze een partner zijn in een Aalsterse Erfgoedconvenant.
Zonder exhaustief te willen zijn noemen we er een paar op.
Het Vlaams instituut voor het Onroerend Erfgoed of VIOE heeft als missie onderzoek van,
kennisbeheer en -verspreiding over en ontsluiting van het onroerend erfgoed (zowel
monumenten, landschappen, archeologie, als varend erfgoed). Het onderzoek van het VIOE
staat dicht bij de dagelijkse praktijk van de archeologie en de monumenten- en landschapszorg.
Het VIOE doet (nood)opgravingen, brengt cultuurhistorische landschappen in kaart,
inventariseert waardevolle gebouwen, vaartuigen, archeologische vindplaatsen... Alsdusdanig
heeft het VIOE een samenwerkingsverband met de stad Aalst. Dit leidde in het verleden reeds
tot meerdere opgravingen binnen de oude stadsomwallingen en het opzetten van
tentoonstellingen en publicaties.
Op hetzelfde werkterrein kunnen nog een aantal instellingen worden gesitueerd waaronder de
Provinciaal Archeologische Dienst en het intergemeentelijke samenwerkingsverband voor
ruimtelijke ordening en socio-economische expansie of SOLVA. Deze laatste bestrijkt de regio
Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Geraardsbergen, Haaltert, Herzele, Kluisbergen, Lede, Ninove,
Oosterzele, Sint-Lievens-Houtem en Zottegem. Tot slot vermelden we ook de dienst
Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium van de provincie Oost-Vlaanderen.
Wat het roerend archivalisch erfgoed betreft vermelden we het Algemeen Rijksarchief en
Rijksarchief in de Provinciën. Samen beheren ze meer dan 200 strekkende km archief. De
stad Aalst heeft met het Algemeen Rijksarchief een bruikleenovereenkomst waardoor het
Stadsarchief van Aalst verantwoordelijk is voor het bewaren en beheren van één bovenlokaal
en diverse lokale archieven waarvan het Rijksarchief eigenaar is. Het gaat onder andere over
het archief van het voormalige kasselrijbestuur van het Land van Aalst en over het kerkarchief
van Aalst en deelgemeenten.
Belangrijke spelers binnen de sector van het roerend erfgoed – meer bepaald binnen de
archiefsector – zijn de door de Vlaamse Gemeenschap erkende privaatrechtelijke archief- en
documentatiecentra.
De zogenaamde “kleurarchieven” vertegenwoordigen de vier grote maatschappelijkfilosofische
stromingen: AMSAB-ISG (AMSAB – Instituut voor Sociale Geschiedenis), KADOC
(Katholiek Archief- en Documentatiecentrum), ADVN (Archief en Documentatiecentrum voor het
Vlaams-Nationalisme) en Liberaal Archief. Deze instellingen bewaren ondermeer archieven en
documentatie betreffende Aalsterse politici. Het archief van Ludovic Moyersoen (1904-1994)
wordt bijvoorbeeld bewaard in het KADOC, stukken betreffende Bert Van Hoorick (1915-2000)
zijn dan weer terug te vinden in het AMSAB-ISG… Voor specifieke projecten rond bepaalde
thema’s zal dus zeker en vast beroep moeten gedaan worden op deze “kleurarchieven”.
Andere erkende archiefinstellingen zijn de “thema-archieven”. Hieronder vallen AMVC-
Letterenhuis (Archief en Museum voor het Vlaams Cultuurleven), Resonant (muziekarchief),
CVAa (Centrum Vlaamse Architectuurarchieven), Joods Museum van Deportatie en Verzet
en het Forum Kerkelijke Archieven Vlaanderen.
Intentienota erfgoedconvenant 29

Behalve deze erkende instellingen zijn er uiteraard nog andere belangrijke spelers binnen deze
sector zoals onder andere SOMA (Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse
Maatschappij), KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium), Vlaams
Architectuurinstituut, VCV (Vlaams Centrum voor Volkscultuur) en de Vlaamse
Volksverhalenbank.
1.5. Erfgoedprojecten
1.5.1 Reeds gerealiseerd
- Reeds meer dan 40 jaar worden tentoonstellingen georganiseerd in het Stedelijk Museum
Aalst; vele daarvan zijn kunsttentoonstellingen, maar een behoorlijk aantal kan als
erfgoedtentoonstelling omschreven worden:
- 1967: Retrospectieve Valerius De Saedeleer
- 1973: Dirk Martens 1473-1973
- 1975: Honderd jaar kunst in Aalsters bezit
- 1976: Aalst in kaart, beeld en prent. Vijf eeuwen iconografie en cartografie van Aalst
- 1979: De tijd van Carnaval
- 1980: Kinderarbeid van omstreeks 1800 tot 1914
- 1980: Sint-Maartensinstituut 100 jaar historiek
- 1980: 500 jaar Sint-Martinuskerk Aalst
- 1981: Literair document Aalst. 100 jaar Oost-Vlaanderen literair
- 1981: Schilders rond Valerius De Saedeleer
- 1982: De Daensistische Beweging
- 1984: Kunst in stadsbezit: 1. Landschappen
- 1985: Restauratie van textielornamenten uit de Sint-Martinuskerk
- 1985: Kunst in stadsbezit: 2. Portret en figuur
- 1986: 100 jaar Aalsterse pers
- 1986: Een hart voor mensen. 300 jaar hospitaalzusters te Aalst
- 1988: Burgerlijke huisraad (Vl. Vereniging voor Archeologie)
- 1990: Denderende steden
- 1991: Carnaval, folklore en geschiedenis
- 1991: De Rederijkers in de Nederlanden
- 1991: Gery Helderenberg. Een leven in dienst van het woord
- 1992: De bronstijd in Oost-Vlaanderen
- 1993: Voor de toekomst bewaard
- 1993: Aalst 1900
- 1993: Louis Paul Boon. Een schilder ontspoord
- 1994: Ter nagedachtenis. Begrafenisrituelen van de oudheid tot nu
- 1995: Focus op het Aalsterse cultureel erfgoed
- 1995: De hopcultuur door de eeuwen heen
- 1995: Aalst Cultuurstad (o.a. kunstschatten hospitaalzusters)
- 1997: Redt & Helpt U zelven & elkander of hoe de Daensistische Beweging de sociale
problemen bestreed
- 1997: Academie voor Schone Kunsten Aalst – vroeger & nu
- 1997: Het industriële verleden van Aalst
- 1999: Fabrieksstad Aalst – Louis Paul Boon 1912-1979
- 2000: Valerius De Saedeleer: overzichtstentoonstelling
- 2000: Beeldende Kunst in Aalst: 1900-1965
- 2000: Van Dirk Martens tot Pieter Coecke van Aelst. 1450-1550
- 2001: De Dender en de Dendersteden
- 2001; 30 jaar Aalstere Gilles
- 2001: Kunstgaleries in Aalst van ’68 tot vandaag
- 2001: 125 jaar Brandweer te Aalst
Intentienota erfgoedconvenant 30

- 2003: De Kapellekensbaan… zoals het was
- 2004: Met vlag & wimpel. Verenigingstextilia uit Groot-Aalst
- 2005: 200 jaar Academie voor Beeldende Kunsten Aalst
- 2005: Scheepvaart op de Dender
- 2005: Opzij opzij opzij. Van troubadour tot Abaazjoer (poppentheater te Aalst)
- 2006: Carnaval in Europees perspectief
- 2006: Gelieve de werf te betreden. 25 jaar archeologische opgravingen te Aalst
- 2006: Historische kaarten van het Land van Aalst
- 2007: Rondom het sterfbed van priester Daens
- 2007: Kinderarbeid & kansarmoede gisteren & vandaag
Publicaties:
- Duizend bommen en granaten. Bunkerbrochure Hopmarkt (in samenwerking met VVAK)
- Vlekken & kruimels. Een archeologische en culinaire verkenning van een Vlaamse stad
Aalst
- …naakt staan in de wind… De stedelijke begraafplaats van Aalst op de Hoezekouter
- Aalsterse kroniek in 200 houtskooltekeningen
- In de voetsporen van Boon. Een verkenning van rechter- en linkeroever
- Louis Paul Boon. Een schilder ontspoord
- Louis Paul Boon. 10 jaar later
- Louis Paul Boon. Fabrieksstad Aalst
- Aalst in de voetsporen van Daens
- Aalsterse bierbrouwers & emailplaten
- De Dirk Martensstraat
- De Hopcultuur door de eeuwen heen
- Ter nagedachtenis
- Portretten der Aalsterse burgemeesters
- Aalst Carnaval. Een Europese ontmoeting
- Van Dirk Martens tot Pieter Coecke
- Aalst. Archeologie en Archief
- Het Schepenhuis van Aalst
- De Beiaard van Aalst
- Honderd jaar Aalsterse pers
- Valerius De Saedeleer
- Geschiedenis en ecologie van het Osbroek
- 500 jaar Sint-Martinuskerk Aalst
- Dirk Martens 1473-1973
- De Daensistische Beweging
- Redt & Helpt U Zelven & Elkander
- Drukkersatelier Dirk Martens (in samenwerking met Dirk Martenscomité)
- Holder de bolder door de middeleeuwse stad, erfgoedwandeling in de stad (VVAK)
- LP Boonwandeling
- Daenswandeling
- Inventarisatie archeologische site Hofstade Steenberg (Heemkundige Kring Denderland)
- De publicatie van de 18-delige reeks Waar is de tijd 1000 jaar Aalst, een
samenwerkingverband tussen de uitgeverij Waanders en het Stedelijk Museum, het
Stadsarchief en het D.A.D.D. vzw (naast redactieraad ook auteur) en externe auteurs
betekende op kwalitatief (inhoudelijk, illustratief en gedrukt op hoogwaardig papier) en
kwantitatief vlak (gemiddeld 4000 exemplaren per nummer) een enorm succes. Het grote
succes bij de Aalsterse bevolking houdt ook in dat de naambekendheid van zowel D.A.D.D.
Intentienota erfgoedconvenant 31

vzw, Stadsarchief Aalst en Stedelijk Museum Aalst vergroot werd, wat dan weer een
drempelverlagend effect had. De lokale actoren konden putten uit een rijke iconografische en
archivistische collectie. Menig Aalstenaar leverde foto’s in en vele vonden in een voor de
uitgeverij nooit geziene mate hun weg naar de publicatie.
- Naar aanleiding van het buurtfeest in de wijk rond het Volksplein - in de volksmond beter
gekend als het Ezelsplein - schreven medewerkers van het Stadsarchief en D.A.D.D. vzw in
samenwerking met een enthousiaste inwoner uit de buurt in 2005 en 2006 de eerste twee delen
van de brochure betreffende de geschiedenis van het Ezelsplein. Daarbij werden ook vele
interviews afgenomen die prachtige en ontroerende verhalen opleverden. Van huidige en
gewezen buurtbewoners werden foto’s gescand en voorwerpen gefotografeerd. De brochure
kon er zo rijkelijk mee geïllustreerd worden. Ook uit de collectie van het Stadsarchief werd
geput.
De brochure werd telkens op de dag van het buurtfeest voorgesteld en aan de zeer
democratische prijs van 2 EUR verkocht. Twee medewerkers gaven fel gesmaakte
rondleidingen doorheen de buurt.
- Vanaf het begin in 2001, vanaf Archievendag dus, neemt het Stadsarchief ook jaarlijks actief
en met succes deel aan de Erfgoeddag.
Elk jaar vormen vooral de rondleidingen doorheen het depot een drempelverlagend gebeuren
dat erg gesmaakt wordt.
- In het kader van het opstarten van een beeldbank wordt er momenteel gewerkt aan het
aanleggen van een fotocollectie met betrekking tot Groot-Aalst en zijn inwoners. Deze foto’s
zijn niet enkel afkomstig uit de collectie van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief of het
D.A.D.D. vzw maar worden ook aangeleverd door privé-personen. Daarom wordt nog steeds
gezocht naar allerhande oude foto’s of andere interessante afbeeldingen. Privé-personen
kunnen foto’s of ander beeldmateriaal schenken, in bewaring geven of op het Stadsarchief laten
inscannen.
- Wilfried VERNAEVE, Regesten op de wettelijke passeringen van de stad Aalst, een uitgave
van het Dirk Martenscomité vzw. Uit de wettelijke passeringen van de Vlaamse steden, dus
ook uit deze van Aalst, blijkt dat allerlei onderling gesloten akten en contracten voor de
schepenbank konden verleden worden. Zo vindt men er onder andere verkopingen,
verhuringen, verpachtingen van onroerende goederen, schenkingen en ruil, ... De auteur,
Wilfried Vernaeve, heeft deze akten en contracten bovendien geïndexeerd op persoonsnamen,
plaatsnamen, instellingen en ambten in en buiten Aalst, huisnamen en beroepen. Volgende
delen zijn reeds verschenen: deel 1 (1700-1708); deel 2 (1709-1714); deel 3 (1714-1722); deel
4 (1722-1727); deel 5 (1727-1735); deel 6 (1735-1745); deel 7 (1745-1754); deel 8 (1754-
1764); deel 9 (1764-1772), deel 10 (1772-1780).
- De in 2004 aangekochte en op DVD gebrande filmbeelden van Karel Witte betreffende
Erembodegem tijdens de jaren ’40-’50 werden tijdens de kermisfeesten van 18 juni 2005
vertoond in het net geopende BAHAAT-museum Broken Wings te Erembodegem. De grote
publieksopkomst liet verstaan dat er nog heel wat interesse is binnen Erembodegem voor
dergelijke beelden. Deze films werden in 2006 voor de tweede opeenvolgende keer
geprojecteerd tijdens Erembodegem-Kermis. In tegenstelling tot het jaar voordien werd de
voorstelling thans georganiseerd door de Aalsterse afdeling van de Vlaamse Vereniging voor
Familiekunde, die hun lokaal hebben op Erembodegem-Dorp.
- Na de eerste stemronde voor de verkiezing van de Grootste Belg was al vlug duidelijk dat
priester Adolf Daens wel eens bij de laatste 10 finalisten zou kunnen eindigen. Daarom werd
hier ter plaatse onderzoek verricht door Olga Deckers van Canvas ter voorbereiding van een
documentaire rond Daens. Het ging vooral om het fotograferen en scannen van originele foto’s
en documenten (handschriften en kranten) die dan tijdens de documentaire zouden getoond
worden. Eind 2005 werd deze documentaire uitgezonden. Priester Daens behaalde uiteindelijk
Intentienota erfgoedconvenant 32

de vijfde plaats. Het meewerken van het D.A.D.D. vzw aan deze documentaire toont het belang
van deze instelling aan wat betreft Daens en het daensisme.
- Ter gelegenheid van de Open Monumentendag 2005 die in het teken stond van ‘hout’
werden diverse oude houten binnenschepen aan de Aalsterse jachthaven samengebracht. Om
dit “levend erfgoed” wat te kaderen werd een kleine tentoonstelling samengesteld omtrent de
scheepvaart op de Dender. Deze vond plaats op de zolder van het Stedelijk Museum, waar
meteen ook het houten dakgebinte perfect binnen het thema paste. Nieuwe stukken binnen
deze tentoonstelling waren de documenten afkomstig uit het privé-archief van Michel De Haeck,
afkomstig van de bekende Aalsterse schippersfamilie De Haeck.
- (Educatieve) Rondleidingen op het Aalsterse stadsarchief (scholen, verenigingen, …)
- Het D.A.D.D. vzw verleende in 2005 zijn medewerking aan de tentoonstelling rond de figuur
van Adolf Daens door de postzegelvereniging Filatelia Alosta. Deze tentoonstelling werd
georganiseerd naar aanleiding van de opening van de nieuwe Daensmodule binnen het
Stedelijk Museum Aalst.
- In 2006 werkten tijdens de jaarlijkse sluiting van de leeszaal Michel Igual-Pacheco
(stadsarchief) en Jeroen Meert (D.A.D.D. vzw) aan de herinventarisatie en het herverpakken
van de collectie kaarten en plannen. Tot dan waren deze ontsloten via een rudimentaire
fichebak. Eind 2006 kon een databank voorgesteld worden die via de website van de stad Aalst
te raadplegen is en waar momenteel zo’n 950 kaarten en plannen in opgenomen zijn.
De stadskrant Denderend Aalst besteedde de voorpagina van het januarinummer van 2007 aan
deze realisatie.
- Project Turkse buren: eenmalig evenement waarbij de Turkse cultuur in al haar aspecten
aan het ruime publiek werd voorgesteld. Zeer ruim opgevat : culinair, Turkse film, Turkse standup,
geleide bezoeken aan de Turkse moskee, tentoonstelling over Istanbul.
- Opnemen van de Turkse moskee in Open Monumentendag.
- Intercultureel vrouwenfeest met het accent op feesten: allerhande hapjes, maar ook
workshops rond creatieve vorming, een free podium dans en een tentoonstelling over de vrouw
in diverse culturen.
- Turks kinderfeest. Jaarlijks wordt deze Turkse variant van Sint Maarten in samenwerking met
de Stad georganiseerd.
- Reeds 34 jaar geeft de Vereniging Voor Aalsters Kultuurschoon het tijdschrift VVAK-
Mededelingen uit. Daarnaast hebben ze talrijke thema-brochures gepubliceerd en naar
aanleiding van hun vijftigjarig bestaan het fotoboek “Op wandeling binnen de stadsmuren van
Aalst. 33 Stadsgezichten honderd jaar geleden en vandaag. 11 Verdwenen stadsbeelden”.
- LiNiAal (Culturele Vereniging Nieuwerkerken) kon in 2007 de dertigste verjaardag van het
tijdschrift Mededelingen van Liniaal vieren. Naast uitstappen en een jaarlijkse wandeling
organiseert LiNiAal ook optredens waarop klassieke muziek geprogrammeerd staat.
- In 1988 startte Heemkundige Kring De Faluintjes met een driemaandelijks tijdschrift dat nu
is uitgegroeid tot een uitgave van telkens 128 pagina’s. De teller staat op maar liefst 1250
abonnees.
De kring slaagt erin om jaarlijks een tentoonstelling en een uitgave in elkaar te boksen.
Opmerkelijk in deze context is zeker de publicatie ‘Verzorg ons (erf)goed. Inventaris van
waardevolle monumenten en landschappen in de Faluintjes’ uit 1997. De tentoonstelling
georganiseerd in samenwerking met het stadsbestuur ging door in het Belfort te Aalst.
Intentienota erfgoedconvenant 33

- Sedert 2003 behandelt het ledenblad van Denderland het geschiedkundig en bouwkundig
erfgoed van Gijzegem en Hofstade.
Daarnaast archiveert de kring ook prentkaarten, kaarten, foto’s, gebruiksvoorwerpen en
cultusgoederen om het leven, een vereniging en het gebeuren in een wijk te documenteren.
Tijdens Hofstadekermis 2006 organiseerde Denderland in samenwerking met Davidsfonds
Hofstade een tentoonstelling met de schenkingen van de voorbije jaren.
Naast hun tijdschrift gaf de kring al een tiental publicaties uit o.a. over verlichting, archeologie,
speelgoed en kinderspel, volksvermaak, de parochiekerk van Hofstade en historische figuren.
De 19 de -eeuwse uitgave over de geschiedenis van Hofstade en Gijzegem van F. De Potter en J.
Broeckaert werd heruitgegeven en voor die gelegenheid aangevuld met de geschiedenis van
deze twee gemeenten tot de 20ste eeuw.
- De geschiedkundige vereniging het Land van Aalst geeft in haar tijdschrift regelmatig de kans
aan jonge historici om hun herwerkte eindverhandelingen voor te stellen aan hun abonnees.
Jaarlijks wordt ook een bibliografie opgenomen. Het tijdschrift is aan haar 59 ste jaargang toe en
verschijnt in een oplage van een 500-tal exemplaren.
- Het tijdschrift Dender-Stam van de Vereniging Voor Familiekunde regio Aalst (VVF) is aan
zijn 27 ste jaargang toe en bereikt momenteel vijfmaal per jaar een driehonderdtal gezinnen.
Medewerkers hebben o.a. ook al de volgende uitgaven achter hun naam: Bevolking Stad Aalst,
Deel I, Alfabetische indices van alle gezinnen juni 1889-1890, met kaart van 1908. Deel II,
Indices van inkomende personen 1891-1900; Gezinsreconstructies van Gijzegem 1796-1900;
Herdersem : gezinsreconstructies 1628-1797; Aalsterse katoendrukkers naar Helmond in
Nederland 1846 – 1860; Het primitief Kadaster Erembodegem 1806-1815. Deze afdeling
organiseert ook cursussen zoals familiekunde voor beginners en paleografie voor beginners en
voor gevorderden. Daarnaast gaan er jaarlijks ook enkele lezingen door in hun
documentatiecentrum.
- Elke vereniging beschikt over een zeer informatieve website.
Activiteiten zoals tentoonstellingen worden indien niet i.s.m. stadsbestuur enkel aangekondigd
in hun tijdschrift waarbij die aankondiging meteen geldt als uitnodiging. Enkel wanneer een
activiteit i.s.m. stadsbestuur doorgaat, worden er ook persoonlijke uitnodigingen verstuurd.
Verenigingen konden hun activiteiten aankondigen via de activiteitenkalender van de stad Aalst,
nu gebeurt dit via het invoeren van gegevens op www.cultuurdatabank.be .
De tijdschriften en publicaties van deze verenigingen zijn te raadplegen in de leeszaal van het
stadsarchief.
1.5.2 Op stapel staande
- Tentoonstelling “Site Steenberg”, in samenwerking met Heemkundige Kring Denderland
- Tentoonstelling “Expo 80, de 80 carnavalsstoeten van Aalst”
- Erfgoeddag op zondag 13 april 2008: het thema “Wordt verwacht” neemt de toekomst als
uitgangspunt.
- Regesten op de wettelijke passeringen van de stad Aalst deel 11 (2008)
- Transcripties stadsrekeningen Aalst 1395 – 1795, met indexen op naam, beroep, plaats en
huisnaam.
- Brochure Volksplaats deel 3 (2008)
- Vrijwilligerswerking: databank burgerlijke stand op basis van geboorte-, huwelijks- en
overlijdensakten van Aalst en deelgemeenten, 1796 - 1910) (2008)
Intentienota erfgoedconvenant 34

- Website gedigitaliseerde krantencollectie D.A.D.D. vzw (2008)
- Lezingen VVAK-Davidsfonds-Land van Aalst in 2008:
- "De Aalstenaar Lodewijk Haumont (1848-1873). Zijn betekenis voor de Vlaamse
taalstrijd", door Karel Op de Beéck
- "Vlamingen in den vreemde", door Frans-Jos Verdoodt
- Project Volkse buurten: De stad streeft ernaar om in “volkse buurten” en wijken de
cultuurparticipatie, de gemeenschapsvorming en integratie te activeren. Dit wordt bevestigd
zowel in het Cultuurbeleidsplan 2008-2013 als in het Minderhedenbeleidsplan 2007-2010.
Intentienota erfgoedconvenant 35

2. SWOT-analyse
STERKTEN
ZWAKTEN
INTERN
- het aanwezige patrimonium/monumenten
- herkenbaarheid middeleeuws
stratenpatroon
- unieke positie van Aalst in de Vlaamse
geschiedenis door haar belang als
hoofdstad van Rijksvlaanderen
- culinair/gastronomisch erfgoed (vlaaien,
hop, bier…)
- historische figuren: Adolf Daens, L.P.
Boon, Dirk Martens, Pieter Coecke, …
- vele niet-professionele
erfgoedverenigingen
- aanwezigheid professionele
erfgoedwerkers
- het bewaarde erfgoed binnen stedelijk
museum en stadsarchief
- samenwerking tussen de interne
erfgoedactoren
- levend dialect
-wijk- en deelgemeentenprojecten met
sterk socio-cultureel uitgangspunt
- carnaval als uniek volksfeest in
Vlaanderen
- interessant 19 de - en 20 ste -eeuws
industrieel erfgoed
- uitgebreid en gevarieerd
verenigingsleven
- lokaal cultuurbeleidsplan met
erfgoedcomponent
- bib met sterke publiekswerking
- goede ligging (openbaar vervoer,
autosnelweg, …)
- aanwezigheid en beheer erfgroen
- iedere deelgemeente van Aalst heeft
eigen heemkundige kring
- educatieve werking Stedelijk Museum
- restauratie Sint-Martinuskerk
- regionale werking VVF en Land van Aalst
- verdwenen patrimonium: begijnhof,
industriële gebouwen, privé-woningen, …
- toeristische troeven van Aalst en regio te
weinig uitgespeeld
- parkeerprobleem binnen de stad Aalst
- geen beleidsmatige aanpak betreffende
erfgoedwerking
- erfgoedactoren te weinig gekend bij het
publiek
- geen structurele werking, geen expert en
geen dienst monumentenzorg
- (bouw)overtredingen bij al dan niet
beschermde monumenten worden
onvoldoende opgevolgd
- onderbemanning dienst Toerisme
- beperkte financiële en personeelsmiddelen
stadsdiensten
- beperkte inventarisatie van extern roerend
en onroerend erfgoed
- moeilijke herinrichting Stedelijk Museum
- geen erkenning van het Stedelijk Museum
- bescheiden geklasseerd onroerend
erfgoed
- beperkt overleg met dienst Ruimtelijke
Ordening en Leefmilieu
- te weinig gecoördineerd (intern en extern)
communicatiebeleid
- erfgoeddenken nog niet doorgedrongen bij
alle erfgoedactoren
- niet-representatieve vertegenwoordiging
van de bevolking binnen onder andere de
cultuurraden
- interne actoren teveel op zichzelf gericht
(“eilanden”)
Intentienota erfgoedconvenant 36

KANSEN
BEDREIGINGEN
EXTERN
- erkenning en uitbouw stedelijk museum
- wijken en deelgemeenten met sterk
socio-cultureel uitgangspunt
- uitbreiding aanbod erfgoedevenementen
en -initiatieven
- uitbouw vrijwilligerswerking
- oprichting intergemeentelijke
archeologische dienst SOLvA
- beleidsvorming op vlak van erfgoed is in
volle ontwikkeling
- uitbouw RUP’s
- totstandkoming betere samenwerking
erfgoedactoren
- buurten, wijken en (deel)gemeenten met
elk hun eigen landschappelijke en/of
historische kwaliteiten
- mogelijke wisselwerking cultureel en
natuurlijk erfgoed (bv. hop)
- projectsgewijze samenwerking met
omliggende gemeenten uit de ruime regio
(bv. hop: Asse; Dender: Ninove,
Geraardsbergen; …)
- erfgoededucatie: Aalst onderwijsstad
- mogelijkheid tot verschillende
mondelinge geschiedenisprojecten
- cultuurdatabank: optimaliseren externe
communicatie
- carnaval: teruggrijpen naar volkscultuur
- coherentie tussen de verschillende
bevolkingsgroepen verhogen
- erfgoedcommunicator kan externe
communicatie optimaliseren
- band tussen roerend / immaterieel
erfgoed en onroerend erfgoed versterken
- teloorgang immaterieel erfgoed
- vergrijzing verenigingsleven
- versneld verdwijnen industrieel erfgoed
- sociaal-economische toestand te Aalst
- imago van de stad Aalst
- verdwijnen waardevol onroerend erfgoed
- bedreiging archeologisch erfgoed
- verdwijnen privé-archief (geen wettelijke
bepalingen rond)
- druk op wettelijke taken van stadsarchief
- gemeenschapsvorming: te weinig
interactie tussen de verschillende
bevolkingsgroepen
- commercialisering roerend erfgoed
- concurrentie met privé-verzamelaars
- wildgroei niet-professionele musea
- gebrek aan beleidsmatige aanpak
- het opleggen van niet uit de noodzaak van
het erfgoedveld voortvloeiende projecten
door het beleid
-externe actoren teveel op zichzelf gericht
(“eilanden”)
-spanningsveld Aalst en deelgemeenten na
fusie 1977
- daling aantal studenten geschiedenis in
stadsarchief (Bolognastructuur)
Intentienota erfgoedconvenant 37

3. CONCLUSIES EN ARGUMENTEN VOOR EEN AALSTERS
ERFGOEDCONVENANT
Aalst wordt meestal niet meteen als een erfgoedstad gezien. Wie in Vlaanderen Aalst zegt, zegt
meteen ‘Oiljst’, dan ‘Carnaval’ en sommigen raken ook nog tot bij Priester Daens. Uit de
SWOT-analyse blijkt nochtans dat Aalst veel meer te bieden heeft dan zijn dialect, een
driedaags groots volksfeest en een stukje Vlaamse sociaal-economische geschiedenis. Wie de
cultuurhistorische omgevingsanalyse leest zal merken dat Aalst effectief een uniek
erfgoedverhaal kan brengen gaande van een middeleeuwse stad die in de 19 de eeuw zwaar
geïndustrialiseerd werd tot een stad die op welbepaalde momenten het zuiver lokale en zelfs
regionale oversteeg.
Bovendien zijn er op het terrein meerdere professionele en niet-professionele instellingen of
verenigingen actief die reeds een expertise hebben opgebouwd inzake het bewaren, beheren
en ontsluiten van erfgoed. Tijdens bepaalde projecten werden reeds inspanningen geleverd om
via integrale initiatieven het ruimere publiek bij hun (on)roerend en immaterieel erfgoed te
betrekken.
Wanneer hierboven gesteld wordt dat Aalst niet als een erfgoedstad wordt ervaren dan ligt dat
geenszins aan het aanwezige erfgoed of aan de expertise en de inzet van de aanwezige
actoren. Dat de Aalsterse erfgoedtroeven blijkbaar niet gekend zijn heeft meer te maken met
een versnipperde aanpak van het erfgoedgebeuren en dus ook met het ontbreken van een
overkoepelende structuur.
De historisch gegroeide tegenstellingen tussen de negen fusiegemeenten, van
plattelandsdorpen over de in razendsnel tempo geïndustrialiseerde kleine kernen, over een zelf
uitgeroepen stadje binnen de stad tot ‘dé grote stad’ die op zichzelf nog altijd een gespletenheid
in linker- en rechteroever met zich meedraagt, de zeer sterke weerstand hoofdzakelijk tegen de
grootschaligheid van een opgelegde fusie…Een niet te onderschatten allereerste opdracht en
uitdaging is om binnen deze centrumstad, dit Groot-Aalst, de tegenstellingen om te bouwen tot
eenheid in verscheidenheid.
Het ultieme doel moet zijn om Aalst en regio conform de doelstellingen van het erfgoeddecreet
op de erfgoedkaart te krijgen. Om te vermijden dat de diverse erfgoedactoren elk op hun
eilandje werken en er elk op hun manier over communiceren zijn een professionele coördinatie
en vooral ook communicatie omtrent de vele reeds bestaande en nog op te starten
erfgoedprojecten essentieel.
3.1 Missie
Erfgoed is van én voor iedereen!
3.2 Visie
Een Aalsterse erfgoedconvenant moet komen tot een gecoördineerde aanpak van het
erfgoedgebeuren in Aalst en daaromtrent ook op een uniforme en professionele manier
communiceren zowel naar de eigen bevolking als naar het ruimere publiek toe. De
gecoördineerde aanpak moet er tevens toe leiden dat de diverse erfgoedactoren beter op
mekaar ingesteld zijn en dat ze hun wederzijdse expertise ter beschikking stellen. Het ultieme
effect van deze aanpak zou moeten zijn dat zowel Aalst als de ‘buitenwereld’ bewust is van het
belang en de waarde van het lokaal aanwezige erfgoed.
Intentienota erfgoedconvenant 38

3.3 Doelstellingen
Strategische doelstelling 1
Samen met aanwezige erfgoedinstellingen en –actoren een breed erfgoedprofiel ontwikkelen
voor Aalst en regio.
Operationele doelstellingen
- Op een meer gecoördineerde wijze het aanwezige erfgoed in kaart brengen in
samenwerking met de interne en externe actoren
- Stimuleren van een maximale ontsluiting van het aanwezige erfgoed
Strategische doelstelling 2
Aalst vervult haar rol als centrumstad en ambieert de motor te worden voor een regionale
erfgoedwerking
Operationele doelstellingen
- In kaart brengen van het regionale erfgoedveld
- Opzetten van overlegstructuren met het regionale erfgoedveld
- Opsporen van de noden van het regionale erfgoedveld
Strategische doelstelling 3
Maatschappelijke samenhang verstevigen door éénieders erfgoed op een laagdrempelige
manier centraal te stellen
Operationele doelstellingen
- Betrokkenheid van de bevolking bij het eigen erfgoed verhogen
- Opzetten van een vrijwilligerswerking
- Informeren over het eigen erfgoed
Strategische doelstelling 4
Bevorderen van samenwerking tussen de verschillende actoren
Operationele doelstellingen
- Stimuleren van regelmatig overleg tussen de diverse actoren
- Expertise m.b.t. behoud, beheer en ontsluiting uitwisselen tussen de diverse
erfgoedactoren
Intentienota erfgoedconvenant 39

Strategische doelstelling 5
Optimaal communiceren naar een zo ruim mogelijk publiek toe
Operationele doelstellingen
- Zo laagdrempelig en zo ruim mogelijk informeren over erfgoed naar de eigen bevolking
toe
- Het op de kaart zetten van Aalst als historische stad en regio door waardevol erfgoed
bovenlokaal optimaal te promoten
Intentienota erfgoedconvenant 40

4. ERFGOEDCEL AALST
4.1 Beoogde effecten
Te Aalst is de erfgoedsector momenteel volop in beweging. Het Stadsarchief huist er reeds
verschillende jaren in een gloednieuw, modern-uitgerust gebouw. Het Stedelijk Museum, net
ernaast gehuisvest in het Oud-Hospitaal van Aalst, wordt nu volledig herdacht en
geheroriënteerd tot een modern, hedendaags museum met veel aandacht voor educatieve
werking en publieksparticipatie.
Bovendien willen het Stedelijk Museum Aalst en het Stadsarchief hun maatschappelijke
opdracht in stad en regio actief invullen. In het stedelijke en regionale weefsel vervult zowel het
museum als het archief immers een historisch-verklarende en een dynamiserende rol. Het
collectieve geheugen van stad en regio ligt immers ingebed in het culturele erfgoed. Concreet
betekent dit dat Stadsarchief en Stedelijk Museum samen een niet te onderschatten rol spelen
in het bewaren en verklaren van wat de identiteit uitmaakt van de inwoners van groot-Aalst.
Door middel van objecten, documenten, getuigenissen, audiovisueel materiaal, enz… worden
de diverse aspecten van het maatschappelijke en culturele leven zichtbaar. Hierdoor worden de
inwoners geïnformeerd over hun wortels en identiteit, waarbij echter steeds een kritische
ingesteldheid en een veelheid aan mogelijke interpretaties voorop staat. Vooral wordt ook
aansluiting gezocht bij de leefwereld van vandaag, als startpunt voor een open, kritische
excursie in verschillende aspecten van het collectieve geheugen.
Bovendien dienen het museum en het archief voor stad en regio ook te werken als een
katalysator op verschillende terreinen: door middel van synergieën en
samenwerkingsverbanden ontstaat een nieuwe dynamiek, die het zuiver lokale aspect
overstijgt.
Het Aalsterse erfgoedconvenant heeft volgende effecten voor ogen :
1. Inventarisatie van het aanwezige (on)roerend en immaterieel erfgoed.
2. Maximale ontsluiting van het aanwezige (on)roerend en immaterieel erfgoed.
3. Samenwerking stimuleren tussen de diverse erfgoedactoren. Het tot stand brengen van
een netwerk van erfgoedactoren die mekaar kennen en van mekaar weten waar
éénieder mee bezig is.
4. Uitwisseling van expertise inzake behoud, beheer en ontsluiting tussen de diverse
erfgoedactoren.
5. Het (on)roerend en immaterieel erfgoed maatschappelijk verankeren.
6. Het (on)roerend en immaterieel erfgoed op een laagdrempelige wijze kenbaar maken en
ter beschikking stellen van de eigen bevolking.
7. Aalst en regio bovenlokaal op de erfgoedkaart krijgen.
8. Aalst wordt de motor voor een regionale erfgoedwerking.
Intentienota erfgoedconvenant 41

4.2 Begroting
4.2.1 Verwachte uitgaven
Personeelskosten (2 fte niveau A)
Werkingskosten administratie
Werkingskosten infrastructuur
Projectwerking
TOTAAL
100.000 EUR
7.000 EUR
6.000 EUR
173.000 EUR
286.000 EUR
4.2.2 Verwachte inkomsten
Inkomsten inhoudelijke werking
Fondsenwerving
Verwachte subsidies
Inbreng stad Aalst
TOTAAL
p.m.
p.m.
200.000 EUR
86.000 EUR
286.000 EUR
4.3 Situering erfgoedcel
4.3.1 Erfgoedcel
De erfgoedcel bestaat uit één erfgoedcoördinator en één erfgoedcommunicator, beide voltijds
aan te werven medewerkers op niveau A.
De erfgoedcel maakt binnen de bestaande organisatiestructuur van de stad Aalst deel uit van
het derde departement waar het op dezelfde hoogte komt te staan als de
cultuurbeleidscoördinator, de dienst Cultuur en Integratie, CC De Werf, de bibliotheek, het
Stedelijk Museum en het Stadsarchief.
De erfgoedcoördinator neemt samen met de bevoegde schepen en de diensthoofden van het
derde departement deel aan de wekelijkse stafvergaderingen.
De erfgoedcel neemt de dagelijkse werking en de administratie van het erfgoedconvenant op
zich.
4.3.2 Erfgoedstuurgroep
De erfgoedstuurgroep is samengesteld uit de schepen van cultuur, de directeur derde
departement, de cultuurbeleidscoördinator, de erfgoedcoördinator, de erfgoedcommunicator en
een vertegenwoordiger van het Stedelijk Museum, het Stadsarchief en de dienst
Monumentenzorg
De voornaamste opdracht van deze stuurgroep is het uitstippelen van het algemeen beleid en
de begeleiding en ondersteuning van de erfgoedcel.
Intentienota erfgoedconvenant 42

4.3.3. Projectteams
Projectteams zijn ad-hoc werkgroepen die bestaan uit zowel externe als interne actoren. De
samenstelling is afhankelijk van het project.
Indien een project dit vereist kan een tijdelijke projectmedewerker aangetrokken worden.
4.3.4. Sectorale deelraad cultureel erfgoed
De erfgoedcel informeert en wint advies in bij de sectorale deelraad cultureel erfgoed over het
erfgoedbeleid.
Intentienota erfgoedconvenant 43