jaarverslag 2004 - WTCB

Jaarverslag 2004
WETENSCHAPPELIJK EN TECHNISCH CENTRUM VOOR HET BOUWBEDRIJF
INHOUD
De toekomst is al begonnen ... 3
Evenementen 4
Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie 5
Inleiding 5
Geotechniek & Structuren 6
Beton & Betonconstructies 10
Metselwerk 14
Daken 18
Schrijnwerk & Glaswerk 22
Muur- en vloerbekledingen 26
Duurzame ontwikkeling & Renovatie 30
Energie & Binnenklimaat 34
Akoestisch comfort 38
Technische uitrustingen 42
Informatie- en communicatietechnologieën 46
Europa en de bouw 48
Samenwerking met derden 50
Technische Comités 52
Financiën 54
Personeel 56
Statutaire organen 57
Directie & Staff 60

3 WTCB – Jaarverslag 2004
De toekomst is al
begonnen …
De toekomst wordt vaak overroepen, maar ook altijd onderschat. Bij de
opkomst van de kunststoffen enkele decennia geleden stelden de meest
enthousiaste voorstanders zich bijvoorbeeld reeds woningen voor die
volledig uit kunststof opgebouwd waren, zodat ze zowel vanbinnen als
vanbuiten zouden kunnen gereinigd worden met de tuinslang. Vandaag
de dag stellen we echter vast dat niet alles uit kunststof bestaat, maar
dat wel overal kunststof in zit. Het materiaal is aanwezig, maar niet in
de vorm die werd voorspeld.
Zowat elke tien jaar duikt het begrip ‘stad van de toekomst’ op. Dat die
toekomst altijd overroepen en onderschat wordt, blijkt duidelijk als we
terugkijken naar de plannen van de wetenschappers en stedenbouwkundigen
uit het begin van de 20 e eeuw en de jaren daarna : hoewel deze
plannen zeer ernstig bedoeld waren, werken ze nu op de lachspieren.
Maar zo werkt innovatie : er is geen vooruitgang mogelijk zonder visionaire
durf.
Nu zijn we op weg naar de nanotechnologie, de ruimte en de ontmoeting
tussen bit en atoom. De rol van de communicatie- en informatietechnologie
wordt hierbij steeds belangrijker. Zo vindt de virtuele realiteit meer
en meer ingang en laat ons de gebouwen bezoeken nog vóór ze opgericht
zijn. Van de mogelijkheden die daar liggen te wachten, zien we nog maar
het begin.
Wij weten vandaag niet hoe de realisering van onze plannen voor de
constructies van de toekomst er over 50 of 100 jaar in werkelijkheid zal
uitzien. Deze zullen zeker overroepen zijn, maar tegelijk ook onderschat.
Carlo DE PAUW, ir.
Directeur-Generaal
We staan er niet altijd bij
stil, maar morgen is de
eerste dag van de toekomst.
Wat deze toekomst de
bouwsector brengen zal op
het vlak van innovatie,
weten we niet. Naar de
ontwikkelingen op zeer
korte termijn kunnen we
echter wel gissen of er
voorspellingen over lanceren
met aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid.
Verder kijken naar
2010, 2020 en 2030 wordt
daarentegen al moeilijker.
Toch wordt er op Europees
niveau volop gewerkt aan
de ontwikkeling van dergelijke
toekomstvisies op de
bouw, via het initiatief
‘Vision 2030’.

Evenementen
Februari 2004 : een nieuwe informatiestrategie
ziet het licht
Het WTCB ontwikkelde een nieuwe strategie
voor de informatieverspreiding, die
steunt op een volledig vernieuwde website.
Deze heeft tot doel :
de permanente (en voor aannemers
kosteloze) beschikbaarheid van technische
informatie te waarborgen
een werkinstrument voor te stellen dat
aangepast is aan de gediversifieerde
noden van de bouwprofessionelen
een hulpmiddel te vormen bij het zoeken
naar technische informatie, of deze
nu beschikbaar is op de website, in de
WTCB-bibliotheek of elders.
WTCB-Contact, dat gratis opgestuurd
wordt naar alle bouwbedrijven, bevat bondige
en praktische artikels, samenvattingen
of uittreksels uit langere artikels, die
in elektronisch formaat kunnen geconsulteerd
worden via de WTCB-website.
Maart 2004 : studiedag ‘Innovatie en
inclusieve huisvesting’
De Technische Comités en werkgroepen
van het WTCB sturen het bouwonderzoek.
Ze bestaan uit bouwprofessionelen die als
het ware de spreekbuis van de aannemers
vormen bij onze onderzoekers. WTCBvoorzitter
Rob Lenaers nam het initiatief
deze organen regelmatig samen te brengen
via een interdisciplinair forum, gewijd
aan innovatie in de bouw, om zo de noden
van de gebruikers op te sporen en
mogelijke antwoorden te definiëren.
Tijdens de studiedag ‘Innovatie en inclusieve
huisvesting’, die op 16 maart 2004
door het WTCB georganiseerd werd te
Gits, in samenwerking met de vzw In-HAM
(Innovatiecentrum voor Huisvesting met
Aangepaste Middelen), werd duidelijk dat
de bouwsector een belangrijke rol kan
spelen bij de ontwikkeling van een bebouwde
omgeving die ook voor ouderen
en/of personen met beperkingen toegankelijk
is.
Juni 2004 : positieve rol van Centra
De Groote herbevestigd
Op 21 juni 2004 kreeg het proefstation te
Limelette het bezoek van Fientje Moerman,
op dat ogenblik Federaal Minister
van Economie. Zij verklaarde een erg positieve
indruk te hebben overgehouden
aan de voorstelling van de laboratoria en
de andere WTCB-activiteiten, en over-
Minister F. Moerman bezoekt het proefstation
in het gezelschap van C. De Pauw,
directeur-generaal van het WTCB.
Om nog beter te kunnen voldoen
aan een van zijn voornaamste
taken, met name het ten dienste
stellen van de vruchten van zijn
werkzaamheden van de volledige
bouwsector, werd het jaar 2004
binnen het WTCB in het teken
van de Communicatie geplaatst.
R. Lenaers benadrukt het belang van
vorming in de sector.
tuigd te zijn van de belangrijke rol die de
Centra De Groote te vervullen hebben ten
overstaan van de sectoren die zij vertegenwoordigen.
September 2004 : ICT, een meerwaarde
voor de bouwsector
In aansluiting op de eerste interdisciplinaire
studiedag over innovatie, gewijd aan
de toegankelijkheid van woningen, ontvingen
de Moulins de Beez op 17 september
2004 de leden van de Technische
Comités en werkgroepen van het WTCB
voor een forum omtrent de evolutie van
de informatie- en communicatietechnologieën
(ICT) in de bouwsector. Tijdens dit
evenement benadrukte Rob Lenaers de
noodzaak van vorming in de sector en
wees hij op het belang van de studies en
adviseerdiensten van het WTCB (gesubsidieerd
door de federale en gewestelijke
overheden) bij het aanreiken van praktische
oplossingen voor de almaar complexere
informatiestroom. n
4 WTCB – Jaarverslag 2004 Evenementen

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Inleiding
Gelet op het succes van WTCB-Contact
werd ook het Jaarverslag in een nieuw
kleedje gestoken. Het herneemt de basisprincipes
van voornoemd magazine en
wordt inhoudelijk verrijkt door een projectendatabank
die consulteerbaar is via
de WTCB-website (www.wtcb.be). De
gedrukte versie van het Jaarverslag biedt
een beknopt overzicht van de voornaamste
activiteiten van het Centrum.
Om nauwer aan te sluiten bij het specifieke
karakter van elk bouwvak werd het
Jaarverslag opgesplitst in verschillende
thema’s met telkens een samenvatting
van de gevoerde acties.
COLLECTIEF ONDERZOEK EN ONT-
WIKKELING
Het leidt geen twijfel dat de invoering van
innovatieve technieken in een bedrijf van
vitaal belang is. Deze taak wordt echter
bemoeilijkt door het grote aantal betrokkenen
en de fragmentering van het bouwproces.
Het is precies in deze complexiteit
dat de bestaansreden van het WTCB
schuilt. Om wetenschappelijk en technisch
onderzoek voor zijn leden te voeren,
beschikt het Centrum over een ruime
infrastructuur en gekwalificeerde laboratoria.
Deze zijn immers voor een honderdtal
proeven geaccrediteerd door het bureau
BELTEST van de FOD ‘Economie’.
NORMALISERING, CERTIFICERING EN
GOEDKEURING
Omwille van de Europese eenmaking en
de evolutie van de techniek wordt de Bel-
gische bouwsector overspoeld door een
groeiend aantal normen. In dit kader kunnen
de bedrijven, en dan vooral de KMO,
rekenen op de steun van de Normen-Antennes,
die door de eerder vermelde FOD
opgericht werden binnen de collectieve
onderzoekscentra. Het WTCB verleent
zijn medewerking aan instanties zoals de
Belgische Unie voor de technische goedkeuring
in de bouw (BUtgb) alsook aan
pan-Europese goedkeuringsactiviteiten.
Zo kan het bijdragen tot de ontwikkeling
van de sector, door het definiëren van
prestaties voor materialen en systemen.
INFORMATIE, TECHNISCHE BIJSTAND
EN INNOVATIESTEUN
De opleiding van bouwprofessionelen en
de technische bijstand vormen een aanvulling
op de informatie, verspreid via de
Tussenkomsten van de afdeling Technisch Advies in 2004.
12 %
11 %
30 %
14 %
Het Jaarverslag 2004 werd dit
jaar opgevat volgens een nieuw
concept dat in de lijn ligt van het
magazine ‘WTCB-Contact’. De
inhoud ervan wordt namelijk
uitgediept op de WTCB-website
(www.wtcb.be) die voor de gelegenheid
werd aangevuld met een
projectendatabank, waardoor het
document nog beter aansluit bij
de verschillende bouwvakken.
publicaties en de website. Naast de Technologische
Adviseerdiensten en de TIS,
die gesubsidieerd worden door de Gewesten
om de bedrijven op de hoogte te
houden van de evolutie van de technieken
en de materialen, hadden ook de ingenieurs
van de afdeling Technisch Advies
(ATA) de handen vol in 2004. Onderstaand
diagram is gebaseerd op de duizenden
schriftelijke adviezen die in 2004
werden verstrekt en geeft een goed beeld
van de tussenkomsten van de ATA. Deze
informatie wordt hierna aangevuld met
een statistische verdeling van de vragen
die gesteld werden in de voornaamste
domeinen en geïllustreerd met voorbeelden
van antwoorden.
Lezers die meer informatie zouden wensen,
kunnen terecht bij de projectendatabank
op de website. n
Muur- en vloerbekledingen
Energie & Binnenklimaat
Akoestisch comfort
Technische uitrustingen
Funderingen
Beton
Metselwerk
Daken
Schrijnwerk & Glaswerk
5 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Inleiding
13 %
10 %
5 %
2 %
3 %

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Geotechniek & Structuren
De afdeling ‘Geotechniek & Structuren’
van het WTCB is betrokken bij tal van
projecten die verband houden met infrastructuurwerken
en structuurwerken.
Specifiek voor de activiteiten betreffende
geotechniek wordt de sector de laatste
jaren gekenmerkt door de snelle ontwikkeling
van innoverende technieken en
procédés. Dit is een gevolg van de opening
van de grenzen van de Europese
Unie, de toenemende concurrentie tussen
de Belgische en buitenlandse bedrijven,
de modernisering van de uitrustingen,
de strengere eisen inzake kwaliteitscontrole,
evenals de evolutie van de Europese
normalisatie (en dan vooral van
de Eurocode 7 ‘Geotechnisch ontwerp’,
die eind 2004 van kracht werd).
PRENORMATIEF ONDERZOEK
Het WTCB speelt een belangrijke rol bij
de versteviging en de uitbreiding van deze
beweging en voerde vorig jaar in dit kader
verschillende prenormatieve onderzoeksprojecten
uit.
VALORISATIE VAN STATISCHE PAALBELASTINGS-
PROEVEN EN ONTWIKKELING VAN EEN GEHAR-
MONISEERDE REKENMETHODE
Dit onderzoek [A1] sluit aan bij twee eerder
uitgevoerde prenormatieve projecten
omtrent grondverdringende schroefpalen.
De informatie die voortkwam uit de diverse
proefcampagnes werd hierbij aangevuld
met de resultaten van enkele we-
tenschappelijke proefcampagnes uit het
verleden, die op een uniforme manier geherinterpreteerd
werden.
Ter ondersteuning van voornoemde analyses
voerden onze medewerkers een
aantal statische belastingsproeven op
modelpalen uit en werden er pogingen
ondernomen om samen met Nederland
en Frankrijk te komen tot een geharmoniseerde
rekenmethode ter bepaling van het
paaldraagvermogen (uitgaande van diepsonderingen).
Het belangrijkste resultaat
is de opstelling van de Belgische Nationale
Bijlage van de Eurocode 7; de laatste
draft ervan dateert van december 2004.
STABILITEIT VAN BOUWPUTTEN EN SLEUVEN
De traditionele dimensioneringsmethoden
voor tijdelijke bouwputten en sleuven houden
geen rekening met de invloed van het
water voor bodems die zich boven het
grondwaterniveau bevinden en baseren
Door de opening van de grenzen
van de Europese Unie, de
groeiende concurrentie tussen de
bedrijven en de snelle evolutie
van de uitrustingen, gebruikt bij
de uitvoering van funderingswerken,
is het geotechnische
landschap in ons land erg veranderd.
De sector wordt immers
gekenmerkt door de snelle ontwikkeling
van innoverende
technieken en procédés.
zich aldus op hypothesen die de grootste
veiligheidsmarge waarborgen. Hierdoor
zien aannemers zich genoodzaakt maatregelen
te treffen die economisch moeilijk
haalbaar zijn, of geen rekening te houden
met de rekenresultaten, wat dan weer kan
leiden tot een zekere instabiliteit met bewegingen
van de bodem of verzakkingen
tot gevolg. Het WTCB voert een onderzoek
hieromtrent [A2] dat tot doel heeft praktische
aanbevelingen op te stellen voor een
voorafgaande evaluatie van de stabiliteit
van tijdelijke bouwputten, die dichter aanleunt
bij de realiteit.
GRONDANKERS
De laatste decennia werden verschillende
nieuwe technieken ontwikkeld voor het
verankeren van constructies (grondkeringen,
methoden ter verhindering van het
opdrijven van ondergrondse constructies,
…). Dit onderzoek, verricht in samenwerking
met de sector, streeft naar de
Het WTCB voerde in 2004 verschillende statische paalbelastingsproeven uit.
6 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Geotechniek & Structuren

opstelling van een inventaris van de in
België gangbare uitvoeringsmethoden
voor grondankers [A3]. In dit kader zullen
enkele omvangrijke proefcampagnes uitgevoerd
worden, teneinde een rekenmethode
uit te werken die de uitvoeringsparameters
in aanmerking neemt.
De resultaten van deze drie prenormatieve
onderzoeksprojecten vormen een
belangrijke input voor de opstelling van
de Belgische Nationale Bijlage van de
Eurocode 7. Deze werkzaamheden worden
gecoördineerd door de afdeling ‘Geotechniek
& Structuren’. De informatie die
in voornoemde Nationale Bijlage kan opgenomen
worden, is echter beperkt.
Daarom werken onze ingenieurs momenteel
aan de voorbereiding van een Technische
Voorlichting die dienst zal doen
als handleiding voor de toepassing van
de Eurocode 7 in België.
INFRASTRUCTUURWERKEN EN BEDRIJFSVLOEREN
Binnen de verschillende activiteiten op het
vlak van geotechniek en structuren, vormt
het prenormatieve WTCB-onderzoek met
betrekking tot de dimensionering van bedrijfsvloeren
[A4] een perfect voorbeeld
van een globale analyse van twee bijzondere
domeinen, die gekenmerkt worden
door hun sterke interactie. De stabiliteit van
bedrijfsvloeren is immers niet enkel afhankelijk
van een geschikte geotechnische
studie, maar tevens van het optimale ontwerp
(organische berekening) ervan.
Naast de stabiliteitsaspecten moeten ook
de afschuifkarakteristieken, de duurzaamheid
van het materiaal, … gecontroleerd
worden om de gebruiksveiligheid van dit
type constructies te waarborgen.
Dankzij dit onderzoek kon de invloed van
het type ondergrond (gestabiliseerd zand,
steenslag of PE-film), van de wapening
(staalvezels of netwapening) en van de
dikte van de vloerplaat op het ontstaan
van verhinderde krimpscheuren en curling
bepaald worden.
De aldus verzamelde informatie zal gebruikt
worden bij de opstelling van een
nieuwe Technische Voorlichting, gewijd
aan de dimensionering van bedrijfsvloeren
op de volle grond, ter aanvulling van
TV 204.
HOUT-BETONVLOEREN
In 2004 werkte het WTCB volop verder aan
het onderzoek van hout-betonvloeren [A5].
In dit kader spitste de afdeling ‘Geotechniek
& Structuren’, samen met andere
afdelingen van het Centrum, haar aandacht
toe op de mechanische buigsterkte
van dit vloertype, dat vooral in de renovatiesector
een groeiend succes kent.
Het WTCB onderzocht de invloed van
verschillende parameters op het ontstaan
van verhinderde krimpscheuren.
Daarnaast werden ook het akoestische
comfort en het trillingsgedrag ervan geanalyseerd.
Dit heeft geleid tot een multidisciplinaire
prenormatieve studie (die
trouwens volgend jaar zal voortgezet worden),
waarmee het mogelijk was de invloed
van verschillende aspecten op de
vloerprestaties aan te tonen : het type
verbindingsstuk, de geometrie van de
constructie, het gebruikte beton- en dekvloertype,
…
LABORATORIUM ‘STRUCTUREN’
De activiteiten van het laboratorium ‘Structuren’
zijn vooral gericht op de ontwikkeling
van producten en de certificering op
het vlak van geotechniek en structuren.
Dit laboratorium beschikt sinds 2004 over
een BELTEST-accreditatie voor de uitvoering
van buigproeven op staalvezelversterkt
beton en verricht sterkteproeven op
materialen en constructies. Dit gebeurt
zowel in het kader van onderzoek als in
het kader van ontwikkelingsactiviteiten,
ten bate van aannemers en fabrikanten
(bv. in het domein van dekvloeren, glas,
beton, hout of metselwerk).
In het laboratorium is eveneens de nodige
uitrusting voorhanden voor de uitvoering
van tamelijk grootschalige proeven :
verschillende servo-hydraulische vijzels
van 250 kN, een pers van 4000 kN, uiterst
nauwkeurige sensoren en een doeltreffend
systeem om gegevens te verzamelen.
LABORATORIA ‘GEOTECHNIEK’ EN
‘MONITORING’
Het laboratorium ‘Geotechniek’ voert
proeven uit ter karakterisering van gronden
en granulaten en is reeds verschillende
jaren door BELTEST geaccrediteerd.
Deze tests worden zowel verricht
in opdracht van derden als in het kader
van eigen onderzoeken. Het laboratorium
voert eveneens specifieke geotechnische
metingen uit, zoals het opvolgen van
spanningen en vervormingen in ophogingen,
taluds, keermuren, ankers, geokunststoffen,
… Dit gebeurt doorgaans in
samenwerking met het laboratorium ‘Monitoring’.
Deze metingen kunnen toegepast
worden ter controle, maar ook ter optimalisering
van het ontwerp.
Het laboratorium ‘Monitoring’ beschikt
over gesofisticeerde meetapparatuur,
waarmee het mogelijk is geïnstrumenteerde
paalbelastingsproeven uit te voeren.
Het heeft in de loop der jaren een uitgebreid
gamma meetapparaten en meetmethoden
verzameld voor de opvolging van
de installatie van funderingsprofielen
(door trillen of heien), alsook voor de controle
van de omgevingsinvloed van infrastructuurwerken
of andere bouwactiviteiten
(vooral trillingen).
NETWERKEN
Het WTCB is lid van de stuurgroep van
het Europese thematische netwerk GEO-
TECHNET [A6], dat een veertigtal partners
uit 17 Europese landen groepeert.
Dit netwerk tracht voornamelijk bij te dragen
tot de verspreiding van actuele kennis
inzake onderzoek, innovatieve constructietechnieken,
… op het gebied van
de geotechniek.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Op het vlak van de normalisering in het
domein van geotechniek en structuren zijn
onze medewerkers actief in tal van Europese
Technische Comités (CEN TC 104,
CEN TC 189, CEN TC 250, CEN TC 288
en CEN TC 341).
Het laboratorium ‘Geotechniek’ voert – in samenwerking met het laboratorium ‘Monitoring’
– metingen uit tijdens civieltechnische werken.
7 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Geotechniek & Structuren

Zo coördineert het WTCB, samen met de
Belgische spiegelcommissie, de voorbereiding
van de Belgische Nationale Bijlage
van de Eurocode 7 ‘Geotechnisch ontwerp’.
In dit kader wordt de Normen-Antenne
‘Eurocodes’, die de evolutie van de
normen op de voet opvolgt, zeer frequent
geconsulteerd.
Het Centrum is eveneens vertegenwoordigd
in het Europese Technische Comité
CEN TC 288 ‘Execution of special geotechnical
works’ dat bevoegd is voor de opstelling
van de uitvoeringsnormen. Daarnaast
verleent het zijn medewerking aan
het CEN TC 341 ‘Geotechnical investigation
and testing’ dat verantwoordelijk is
voor het uitwerken van de proefnormen.
Naar aanleiding van de implementatie van
de Europese Bouwproductrichtlijn verscheen
in deze sector ook een aantal CEgemarkeerde
producten in de handel.
Overeenkomstig de productnorm moeten
geotextielen immers de conformiteitsmarkering
dragen.
Het WTCB volgt deze activiteiten op via
de Belgian Geosynthetics Society, waarvan
het het voorzitterschap verzekert. Het
is tevens lid van de Belgische normcommissie
die de activiteiten van het Technische
Comité CEN TC 189 coördineert.
Verder participeren onze medewerkers in
de BUtgb-activiteiten op het vlak van ‘Gebouwen’
en ‘Burgerlijke Bouwkunde’ met
het oog de aflevering van ATG voor ondergrondse
bouwsystemen en -afdichtingen.
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [A1] tot [A9]
Nuttige links
Laboratoria ‘Structuren’,
‘Geotechniek’ en ‘Monitoring’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Laboratoria’)
Technologische Adviseerdiensten
‘Ontwerp en uitvoering van bedrijfsvloeren’
en ‘Travaux d’infrastructure’
(Infrastructuurwerken) :
www.wtcb.be (rubriek ‘Diensten’,
‘Innovatieondersteuning’)
Normen-Antennes ‘Eurocodes’ en
‘Brandpreventie’ : www.normen.be
Website van GEOTECHNET :
www.geotechnet.be
Website van de BUtgb :
www.butgb.be
Website van het Infopoint :
www.infopoint.be
Website van de Belgian Geosynthetics
Society :
www.belgian-geosynthetics.be
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENSTEN
‘ONTWERP EN UITVOERING VAN BEDRIJFSVLOEREN’ EN
‘TRAVAUX D’INFRASTRUCTURE’ (INFRASTRUCTUURWERKEN)
Het WTCB heeft verschillende kanalen ontwikkeld ter ondersteuning van de
innovatie in de bouwbedrijven. Zo spitst de door het Vlaamse Gewest gesubsidieerde
Technologische Adviseerdienst ‘Ontwerp en uitvoering van bedrijfsvloeren’
[A7] zijn aandacht toe op :
de monitoring van infrastructuurwerken
het ontwerp en de uitvoering van bedrijfsvloeren
nieuwe geotechnische onderzoekstechnieken.
De TAD ‘Travaux d’infrastructure’ [A7], die voornamelijk gericht is op bedrijfsvloeren
en andere vloercomplexen (vezelversterkt beton, anhydriet- of cementgebonden
dekvloeren, gietvloeren, nieuwe uitvoerings- en dimensioneringstechnieken,
chloorvrije vloerbedekkingen van PVC, harsgebonden vloerbekledingen,
…), geniet op zijn beurt de financiële steun van het Waalse Gewest.
Beide TAD hebben tot doel de fabrikanten, aannemers, architecten en bouwheren
te sensibiliseren voor de innovaties in hun vakgebied, door het verstrekken
van een gepersonaliseerde technische bijstand bij de ontwikkeling van
nieuwe producten of uitvoeringstechnieken. Daarnaast vervullen de WTCBmedewerkers
soms de rol van intermediair tussen de subsidiërende organismen
en KMO met innoverende projecten.
NORMEN-ANTENNES
‘EUROCODES’ EN ‘BRANDPREVENTIE’
Normen-Antennes (NA) zijn speciale organen die de KMO moeten voorzien
van informatie en technische bijstand in een aantal specifieke domeinen.
Aangezien de thema’s mechanische sterkte, stabiliteit, brandveiligheid en
gebruiksveiligheid deel uitmaken van de fundamentele voorschriften voor
bouwproducten, besteedt het WTCB hieraan de nodige aandacht via zijn
Normen-Antennes ‘Eurocodes’ en ‘Brandpreventie’.
De Normen-Antenne ‘Eurocodes’ [A8] bereidt de pragmatische toepassing van
de Structurele Eurocodes in België voor. Deze normen, opgesteld door het
CEN TC 250, zullen immers geleidelijk aan de Belgische normen inzake de
dimensionering vervangen. Het betreft hier zowel rekennormen die een aantal
bijzondere materialen behandelen (beton, staal, hout, metselwerk) als normen
die dieper ingaan op het belastingstype dat moet worden beschouwd, op de
belastingscombinaties en op het geotechnische ontwerp.
Dankzij deze Normen-Antenne kunnen de KMO een maximum aan informatie
verkrijgen inzake de evolutie van de normalisering en de technische inhoud
van de nieuwe referentiedocumenten. Dit gebeurt door middel van gepersonaliseerde
hulp, opleidingen en de publicatie van artikels in diverse tijdschriften.
Verder is er een door het WTCB gecoördineerde Belgisch-Nederlandse
commissie belast met de vertaling van de Eurocodes naar het Nederlands.
Hoewel een groot deel van de werkzaamheden van de Normen-Antenne
‘Brandpreventie’ [A9] gewijd is aan de dimensionering volgens de Structurele
Eurocodes (deel 1-2 van elke Eurocode ‘Materialen’), concentreert deze zich in
de eerste plaats op de reglementering op het gebied van brandpreventie in
België zelf.
Naast de afstemming op de eisen die opgenomen zijn in de Europese Bouwproductenrichtlijn,
vergen de nieuwe technieken inzake brandpreventie en de
nieuwe ontwerpsystemen immers een onophoudelijke aanpassing van de
referentieteksten. De huidige Belgische regelgeving zal dus een aantal grondige
wijzigingen ondergaan. Het is daarom erg belangrijk de KMO hierover op
proactieve wijze in te lichten, zodanig dat zij zich kunnen aanpassen aan de
recentste eisen.
8 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Geotechniek & Structuren

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
Uit de statistieken van 2004 blijkt dat het
aantal schriftelijke en mondelinge vragen
met betrekking tot geotechnische constructies
3 % beslaat van de door de afdeling
Technisch Advies (ATA) verstrekte
adviezen. Hoewel dit aantal op zich niet
zo groot lijkt, betreft het vaak problemen
die belangrijke herstellingswerken vereisen
en die bijgevolg geenszins mogen
verwaarloosd worden. De statistieken tonen
eveneens aan dat vochtproblemen
de overgrote meerderheid uitmaken van
de interventies die de afdeling ATA dient
uit te voeren op het vlak van geotechnische
constructies (zie afbeelding 1).
BESCHERMING VAN INGEGRAVEN CONSTRUCTIES
Alvorens men start met het optrekken van
een gebouw, dient men zich goed te informeren
over de eigenschappen van de
grond. Dit is niet enkel noodzakelijk om
de stabiliteit van de constructie te waarborgen,
maar ook omdat deze een belangrijke
invloed kunnen hebben op de
vochtbelasting van de ingegraven bouwdelen.
Bij het uitvoeren van constructies in contact
met de grond moet men voldoende
aandacht besteden aan hun vochtwerende
bescherming. Tegenwoordig wordt
Afb. 1 Door de afdeling Technisch Advies
uitgevoerde interventies op het vlak van
geotechnische constructies.
66 %
6 %
4 %
6 %
5 %
5 %
4 % 4 %
n vocht
n mechanische karakteristieken
n chemische/biologische
aantasting
er immers almaar meer naar gestreefd
alle beschikbare ruimten in een gebouw
te benutten. Dit kan afgeleid worden uit
het feit dat niet enkel zolders, maar ook
kelders vandaag de dag steeds vaker ingericht
worden als leefruimten, en bijgevolg
voorzien van vochtgevoelige afwerkingen.
De bestemming en de afwerking van dergelijke
ruimten moeten dan ook duidelijk
vastgelegd worden, zodat men zowel bij
het ontwerp als bij de uitvoering ervan
WTCB-PUBLICATIES
‘GEOTECHNIEK & STRUCTUREN’
Staal-betonconstructies. Deel 2 :
controle van de gebruiksgrenstoestanden
volgens Eurocode 4.
WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 7.
Vloeistofdichte betonvloeren :
ontwerp en uitvoering. WTCB-
Dossier, 2004/4, Katern 11.
Innovatieve uitvoeringsmethoden
voor performante monolithische
bedrijfsvloeren. WTCB-Dossier,
2004/2, Katern 3.
een geschikte bescherming kan voorzien.
Ook bij een bestemmingswijziging van
een bestaande kelder dient de aanwezige
bescherming te worden geëvalueerd
en waar nodig verbeterd.
In deze optiek organiseerde het WTCB in
2004 een wintercursus, waarbij onze medewerkers
dieper ingingen op de verschillende
technieken die tegenwoordig voorhanden
zijn om ingegraven constructies
te beschermen tegen waterinfiltraties en
andere vochtproblemen. Tabel 1 geeft een
overzicht van een aantal mogelijke beschermingsmaatregelen
voor nieuwe constructies.
n
Tabel 1 Mogelijke systemen ter bescherming van ingegraven constructies tegen waterinfiltraties en andere vochtproblemen.
BODEMONDERZOEK PERMEABILITEIT VAN
DE BODEM
Het niveau van het
grondwater is permanent
lager dan de
keldervloer
TE CONTROLEREN PARAMETERS
Goed (zanderig over de
volledige hoogte van de
kelder)
Gering (kleiachtig over
de volledige of gedeeltelijke
hoogte van de
kelder)
HELLING VAN HET
TERREIN RONDOM
HET GEBOUW
Van het gebouw weg
Naar het gebouw toe
Van het gebouw weg
Naar het gebouw toe
Het niveau van het grondwater is (tijdelijk) hoger dan de keldervloer
n vervormingen
scheurvorming
n dimensionering
n reglementering
n diversen
VOCHTGEVOELIGE
BINNENAFWERKING
( 1 )
Neen (zie a)
Ja (zie d)
Neen (zie b)
Ja (zie d)
Neen (zie b)
Ja (zie d)
Neen (zie b)
Ja (zie d)
Neen (zie c)
Ja (zie d)
MOGELIJK BESCHERMINGS-
SYSTEEM
Cementering aan de buitenzijde
+ bitumenemulsie (a)
Cementering aan de buitenzijde
+ horizontaal en verticaal
draineersysteem (b)
Waterdichte bekuiping :
– ter plaatse gestorte betonconstructie,
eventueel
aangevuld met injecties (c)
– stijve bekuiping ( 2 ) aan de
binnenzijde (c)
Soepele bekuiping ( 3 ) (d)
( 1 ) De letters tussen haakjes verwijzen naar de minimale bescherming die men dient te voorzien. Het spreekt voor zich dat gunstigere
beschermingsklassen voor de betreffende belasting ook toegestaan zijn. Van a naar d gaan de prestaties van het systeem in stijgende lijn.
( 2 ) Het gaat om een minimum tweelaagse bepleistering die blijvend zichtbaar is om herstellingen (tengevolge van de onvermijdelijke krimp,
zettingen, …) toe te laten. Het bindmiddel kan zowel cement- als harsgebonden zijn. De ondergrond moet zuiver zijn en een voldoende
mechanische sterkte hebben.
( 3 ) In dit geval dient men water- en dampdichte membranen te gebruiken (bv. met gelaste naden). Deze kunnen langs buiten aangebracht
worden tegen de waterdicht te maken constructie en vervolgens beschermd tegen beschadigingen tengevolge van het aanaarden. Ze
kunnen eveneens langs binnen aangebracht worden, waarna de waterdicht te maken constructie wordt uitgevoerd. In sommige gevallen,
waarbij de kelder permanent hoger ligt dan het niveau van het grondwater en er geen waterdruk is, kan het volstaan een membraan te
voorzien dat het vochttransport (door capillariteit of diffusie) tegengaat.
9 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Geotechniek & Structuren

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Beton & Betonconstructies
EEN TECHNIEK DIE STEEDS COM-
PLEXER WORDT …
Beton moet tegenwoordig voldoen aan almaar
strengere eisen op het vlak van mechanische
prestaties, duurzaamheid, verwerkbaarheid,
milieu, uitzicht, … De betontechnologie
wordt bijgevolg steeds
complexer. Zo maakt men vandaag de dag
vrij regelmatig gebruik van hogesterktebeton,
zelfverdichtend beton en gerecycleerd
beton. Verder worden er nieuwe
materialen aan het beton toegevoegd
waarmee het mogelijk is de prestaties gevoelig
te verbeteren.
Deze nieuwe betonsoorten vereisen dikwijls
een aanpassing van de traditionele
fabricage- en uitvoeringsmethoden. Om
rekening te houden met deze evolutie verschijnen
eveneens een heleboel nieuwe
normen op Europees niveau. De WTCBactiviteiten
op het gebied van betontechnologie
bestrijken daarom zoveel mogelijk
al deze thema’s.
SPECIALE BETONSOORTEN
Zelfverdichtend beton is een techniek die
tegenwoordig erg in de belangstelling
staat.
Deze betonsoort kan verdicht worden zonder
toevoeging van energie (trilling) van
buitenaf, waardoor het mogelijk is de
meest complexe vormen uit te voeren en
de wapeningshoeveelheid sterk op te drijven,
terwijl het betonoppervlak doorgaans
van betere kwaliteit is.
Deze technologie werd in de jaren ’90
ontwikkeld in Japan en kent een groeiend
succes in onze streken. In België werd
het onderzoek op dit gebied opgestart
door het WTCB. De huidige studies hebben
voornamelijk betrekking op de opstelling
van een geschikt normatief kader,
via het prenormatieve onderzoek
‘Zelfverdichtend beton : specificaties’ [B1].
Door zijn verschillende onderzoeken inzake
zelfverdichtend beton beschikt het
Centrum over een ruime ervaring en uiterst
geperfectioneerde uitrustingen voor
de reologische karakterisering van beton.
Deze ervaring komt goed van pas bij de
studie ‘Thixotroop en robuust zelfverdichtend
beton’ [B2], die tot doel heeft verschillende
meetsystemen met elkaar te
vergelijken met het oog op de ontwikkeling
van een niet-destructieve methode ter bepaling
van de druk die door het beton op
de bekisting uitgeoefend wordt.
Zelfverdichtend beton verdicht zonder
toevoeging van trilling van buitenaf.
In België werd het onderzoek op
het gebied van zelfverdichtend
beton, een innoverende Japanse
techniek die tegenwoordig ook in
onze streken een groeiend succes
kent, opgestart door het WTCB.
Het ontwerp van constructies uit
gewapend beton wordt vandaag
de dag ook steeds vaker geëvalueerd
op het vlak van de duurzaamheid,
om het risico op
vroegtijdige instorting en/of
andere ernstige schade te vermijden.
Jong hogesterktebeton en jong zelfverdichtend
beton zouden gevoeliger zijn
voor scheurvorming, doordat hun watercementfactor
lager is en de hoeveelheid
fijne stoffen die ze bevatten hoger.
Er zijn eveneens verschillende krimpreducerende
middelen in de handel verschenen,
zoals nieuwe hulpstoffen (krimpreducerende
hulpstoffen) en vezels. In dit
kader dient men tevens een aantal nieuwe
interne nabehandelingstechnieken te vermelden,
die tot stand komen door de toevoeging
van lichte met water verzadigde
granulaten of van superabsorberende polymeren.
Deze thema’s werden bestudeerd in het
onderzoek ‘Beheersing van krimp bij jong
beton’ [B3], waarbij bovendien een meettoestel
ontwikkeld werd ter bepaling van
de endogene en de totale krimp van jong
beton. Aan de hand van een uitgebreide
proefcampagne kon men de invloed van
Gebruik van hogesterktebeton bij prefabricage.
10 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Beton & Betonconstructies

verschillende betonsamenstellingen nagaan,
evenals het effect van bepaalde
krimpbeheersende en krimpreducerende
maatregelen.
Het WTCB-onderzoek streeft naar een
betere beheersing van de betonkrimp.
FILLERS
Om een makkelijk verpompbaar of zelfverdichtend
beton te verkrijgen, worden
grote hoeveelheden fijne stoffen gebruikt
om het risico op segregatie te beperken.
Vaak worden ook fillers toegevoegd aan
het beton om bepaalde eigenschappen
te verbeteren :
verpompbaarheid
segregatieweerstand
druksterkte
duurzaamheid
kwaliteit van het oppervlak.
In dit kader wordt in ons land meestal
vliegas aangewend. Dit product wordt
echter steeds minder geproduceerd en
wordt tegenwoordig vervangen door kalkhoudende
fillers.
De invloed van deze fillers (hun fragmentatieproces,
hun fysisch-chemische eigenschappen,
…) op de verharding en de
kwaliteit van zichtbeton vormt een belangrijk
aspect van het onderzoeksproject
‘FILLTECH’ [B4].
NAAR EEN DUURZAMER ONTWERP
De duurzaamheid van beton is steeds een
van de grote bekommernissen van het
WTCB geweest.
Tot voor kort besteedden de ingenieurs bij
het ontwerp van constructies doorgaans
meer aandacht aan de berekening van de
belastingen en de sterkte dan aan de duurzaamheid.
De ervaring heeft ondertussen
echter aangetoond dat instortingen en
andere zware schade dikwijls te wijten zijn
aan duurzaamheidsproblemen (bijvoorbeeld
de bruggen van Melle, Strombeek-
Bever, Blégny-Barchon en Achênes; de
drie laatstgenoemde waren op het ogenblik
van hun afbraak nog geen 25 jaar oud).
Het prenormatieve onderzoek naar het
ontwerp van constructies in gewapend beton,
rekening houdend met de duurzaamheid
[B5], beoogt de opstelling van eisen
waarbij de betonprestaties op het vlak van
duurzaamheid centraal staan. De in dit
kader beschouwde beschadigingsfactoren
zijn : aantasting door chloor, carbonatatie
en chemische agentia (zuren en
ammoniak).
Links : boorkern van beton, blootgesteld aan aantastingscycli met azijnzuur (pH 4-4,5).
Ter vergelijking rechts een identieke boorkern die niet aan de proeven onderworpen werd.
NETWERKEN
Op Europees niveau tracht het uit 8 partners
bestaande thematische netwerk
CONREPNET [B6] informatie te verzamelen
over reeds uitgevoerde betonherstellingen
om uiteindelijk te komen tot een
verbetering van de herstellingstechnieken.
Het netwerk CONREPNET heeft de verbetering
van de herstellingstechnieken
voor ogen.
Het netwerk ECO-SERVE [B7] tracht een
Europese stand van zaken op te stellen
met betrekking tot het gebruik van alternatieve
brandstoffen, samengestelde cementsoorten
en gerecycleerde granulaten.
Door het verspreiden van informatie
hieromtrent wil het netwerk de toepassing
van deze materialen stimuleren, met
het oog op de bescherming van het milieu.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Op het vlak van normalisering verleent
het WTCB zijn medewerking aan verschillende
Europese technische comités, Belgische
spiegelcommissies, CRIC-bestuurcomités
(voor de certificering van granulaten,
beton, vliegas, hulpstoffen en cement),
evenals aan sectorale technische
comités voor betonproducten (PROBE-
TON).
In het kader van de werkzaamheden van
het Technische Comité CEN TC 250
(Eurocodes) – meer bepaald voor de ENnormen
‘Beton’ en ‘Staal-betonconstructies’
– dragen de WTCB-experten, in samenwerking
met de Belgische spiegelcommissies,
bij tot de opstelling van de nationale
aanwendingsdocumenten. In deze
context kan de Normen-Antenne ‘Eurocodes’,
die specifiek opgericht werd om de
KMO uit de bouwsector op de hoogte te
houden van de evolutie van de normalisering,
rekenen op een groeiend succes.
Wat de opvolging van de BIN-spiegelcommissies
CEN TC 104 (Beton en betonproducten),
CEN TC 51 (Cement) en CEN
11 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Beton & Betonconstructies

NORMEN-ANTENNE
‘MORTEL-BETON-GRANULAAT’
De normen met betrekking tot
granulaten, mortel en beton worden
op Europees niveau volledig
herzien. Dit heeft een belangrijke
weerslag op studiebureaus, architecten,
bouwheren en aannemers
die deze normen dagdagelijks
moeten gebruiken bij de opstelling
van hun bestekken, de bestelling
van hun producten en de uitvoering
van hun bouwactiviteiten.
De Normen-Antenne ‘Mortel-Beton-
Granulaat’ [B8] zorgt voor technische
bijstand in dit kader. Ze neemt
immers de informatieoverdracht
naar de KMO uit de sector voor
haar rekening door middel van
publicaties, cursussen en een
website. Ze tracht de technische
normteksten te verduidelijken en de
normatieve wijzigingen te verklaren.
TC 154 (Granulaten) betreft, heeft het
Centrum zijn steun verleend bij de opstelling
van de norm NBN B 15-001, die de
Belgische aanvulling vormt op de Europese
norm NBN EN 206-1.
Ook in de komende jaren zullen de ingenieurs
van het WTCB de Belgische bouwsector
zo goed mogelijk trachten te informeren
over de nieuwe voorschriften en
de toepassing ervan.
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [B1] tot [B11]
Nuttige links
Laboratorium ‘Betontechnologie’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Laboratoria’)
Technologische Adviseerdiensten
‘Toepassing van speciale betonsoorten’
en ‘Herstellen van beton’
:
www.wtcb.be (rubriek ‘Diensten’,
‘Innovatieondersteuning’)
Thematische Innovatiestimulering
‘Industrieel, flexibel en demontabel
bouwen’ :
www.IFDbouwen.be
Website van de BUtgb :
www.butgb.be
Website van het Infopoint :
www.infopoint.be
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENSTEN
‘TOEPASSING VAN SPECIALE BETONSOORTEN’ EN ‘HERSTELLEN VAN BETON’
Deze Technologische Adviseerdiensten spitsen hun aandacht toe op de
diverse betontechnologische thema’s die behandeld worden binnen het WTCB.
Hiervoor werd reeds vermeld dat de toepassing van een speciale betonsoort
bepaalde aanpassingen impliceert op het gebied van de betonsamenstelling,
de fabricage en de uitvoering. De technologische adviseurs trachten de
aannemers, ontwerpers en toeleveranciers te informeren hieromtrent. Door
middel van aangepaste adviezen en collectieve acties (in de vorm van studiedagen,
publicaties of presentaties) wil de TAD ‘Toepassing van speciale
betonsoorten’ [B9] het doordachte gebruik van speciale en innovatieve betonsoorten
stimuleren.
Tegenwoordig wordt ongeveer 60 % van het jaarlijkse budget van de Europese
bouwsector besteed aan de herstelling van bestaande constructies. Om een
geschikte herstelling uit te voeren, is het raadzaam vooraf de precieze schadeoorzaak
vast te stellen. De TAD ‘Herstellen van beton’ [B10] kan hieraan zijn
medewerking verlenen. Daarnaast is deze TAD erg actief op het vlak van informatieverspreiding.
Deze informatie heeft zowel betrekking op nieuwe herstellingstechnieken
(zoals de kathodische bescherming) als op de normalisatie en
de technische goedkeuringsleidraden van de BUtgb. Tenslotte streeft deze TAD
de stimulering van diverse innovatieprojecten na, waarbij niet enkel aandacht
geschonken wordt aan de ontwikkeling van nieuwe producten, maar ook aan
innovatieve procédés.
Naar aanleiding van de implementatie van
de Europese Bouwproductenrichtlijn zijn
in de betonsector eveneens een aantal
CE-gemarkeerde producten op de markt
gebracht. Als gevolg van de invoering van
de CE-markering voor cement (EN 197-1)
werden in 2004 diverse geharmoniseerde
normen voor betonproducten gepubliceerd.
THEMATISCHE INNOVATIESTIMULERING
‘INDUSTRIEEL, FLEXIBEL EN DEMONTABEL BOUWEN’
Ook wat de uitvoering van beton en betonconstructies betreft, zijn er tal van
evoluties aan de gang. Zo wordt de laatste jaren almaar meer aandacht
besteed aan industrialisatie en/of prefabricage, wat vooral tot uiting komt door
het toenemende gebruik van architectonisch beton, breedplaten en holle
vloerelementen.
Deze trend vertaalt zich eveneens
in het concept ‘industrieel, flexibel
en demontabel bouwen’ (kortweg
IFD-bouwen genoemd).
Verder nemen de WTCB-medewerkers
actief deel aan de BUtgb-activiteiten met
betrekking tot de thema’s ‘Gebouwen’ en
‘Burgerlijke Bouwkunde’ in het kader van
de aflevering van ATG voor staalvezelbeton,
betonherstelling, gelijmde wapeningssystemen,
dakplaten van cellenbeton,
… Het Centrum zorgt eveneens voor
de opvolging van de werkzaamheden van
de uitvoerende bureaus ‘Bindmiddelen’ en
‘Betonherstelling’.
Binnen het WTCB
werd daarom het
project van ThematischeInnovatiestimulering
‘Industrieel, flexibel
en demontabel
bouwen’ [B11] (ook aangeduid als TIS IFD) opgestart om de sector te
ondersteunen bij de ontwikkeling en implementatie van innovatieve concepten
en werkwijzen.
12 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Beton & Betonconstructies

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
De adviezen die in de loop van 2004 door
de afdeling Technisch Advies (ATA) verstrekt
werden inzake beton en de uitvoering
ervan, vertegenwoordigen iets meer
dan 13 % van het totaal. Zo’n 70 % van
deze adviezen hebben te maken met ter
plaatse gestort beton, terwijl slechts 13 %
ervan betrekking hebben op geprefabriceerd
beton. Afbeelding 1 toont aan dat
deze adviezen voornamelijk gaan over
vochtproblemen (21 %), scheurvorming
(18 %) en het uitzicht (13 %).
DROGINGSTERMIJNEN
Naast infiltratieproblemen bij metselwerk
uit betonblokken of geprefabriceerde elementen
uit uitgewassen beton hebben de
adviezen die verstrekt worden op het vlak
van vochtproblemen vaak te maken met
de drogingstermijnen van ter plaatse gestort
beton, die erg lang kunnen zijn. De
compactheid van een beton van goede
kwaliteit dat op correcte wijze verdicht
werd, is immers zodanig dat deze soms
een extreem lange drogingstermijn vereist.
De plaatsing van de vloerafwerking,
en dan vooral van vloerbedekkingen die
gevoelig zijn voor vocht, moet in bepaalde
gevallen dus gedurende een langere periode
uitgesteld worden indien er geen
vochtmembraan geplaatst werd tussen de
betonconstructie en de dekvloer van de
betreffende vloerafwerking.
KRIMPSCHEUREN
De aanwezigheid van microscheurtjes
aan het oppervlak van betonelementen
(vloerplaten, gordijngevels, balken, …)
kan dikwijls toegeschreven worden aan
de krimpspanningen die optreden tijdens
de droging van het beton. Wanneer het
niet mogelijk is het beton onmiddellijk na
zijn uitvoering te beschermen met een
geschikt nabehandelingsproduct (zoals
doorgaans wel gebeurt bij beton voor wegenwerken),
kunnen de hygrothermische
omstandigheden waarin het beton gedurende
deze periode bewaard wordt krimpscheuren
veroorzaken, die moeilijk te
vermijden zijn.
KLEURVERSCHILLEN
De uitzichtsproblemen waarmee men het
vaakst geconfronteerd wordt bij constructies
uit ter plaatste gestort beton of geprefabriceerde
elementen uit decoratief
beton betreffen voornamelijk de kleurverschillen.
In dergelijke gevallen worden
vergelijkende metingen uitgevoerd met
een colorimeter om op een objectieve
Afb. 1 Tussenkomsten van de afdeling Technisch Advies in het kader van beton en
betonconstructies.
4 %
17 %
2 %
18 % 13 %
9 %
n scheurvorming
n uitzicht
n vocht
n mechanische karakteristieken
n chemische aantasting
n vervorming
vorstbestendigheid
n diversen
n dimensionering
WTCB-PUBLICATIES
‘BETON & BETONCONSTRUCTIES’
IFD-bouwen : beschrijving, voordelen
en voorbeelden. WTCB-Dossier,
2004/4, Katern 2.
Toleranties op ter plaatse gestort beton
: evolutie van de specificaties.
WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 4.
Staal-betonconstructies. Deel 2 :
controle van de gebruiksgrenstoestanden
volgens Eurocode 4.
WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 7.
De chemische aantasting van beton.
WTCB-Dossier. 2004/4, Katern 9.
Vloeistofdichte betonvloeren :
ontwerp en uitvoering. WTCB-
Dossier, 2004/4, Katern 11.
Nieuwe normen voor beton. Deel 1 :
nieuwe versie van de norm NBN B
15-001. WTCB-Dossier, 2004/3,
Katern 4.
De krimp van jong speciaal beton.
WTCB-Dossier, 2004/2, Katern 2.
Innovatieve uitvoeringsmethoden
voor performante monolithische
bedrijfsvloeren. WTCB-Dossier,
2004/2, Katern 3.
Herstellen van beton met hydraulische
mortels. WTCB-Dossier,
2004/2, Katern 6.
Beton nabehandelen. WTCB-
Dossier, 2004/1, Katern 1.
13 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Beton & Betonconstructies
9 %
manier te bepalen of deze kleurverschillen
al dan niet aanvaardbaar zijn.
GRINDNESTEN
De aanwezigheid van grindnesten (zie
afbeelding 2) aan het oppervlak van elementen
uit ter plaatste gestort gewapend
beton is ook een verschijnsel dat regelmatig
behandeld wordt door de afdeling
Technisch Advies. Hierbij moeten vooral
de volgende parameters in aanmerking
genomen worden :
de betonsamenstelling (granulometrie,
vloeibaarheid, …)
de hoogte van waarop gestort wordt
(wapeningsdichtheid, diameter van het
pompkanaal, …)
termijn tussen de uitvoering van de
opeenvolgende lagen
kwaliteit van de verdichting (is het volledige
betonoppervlak bereikbaar voor
de trilnaalden ?)
Afb. 2 Grindnest aan het oppervlak van
een element uit ter plaatse gestort
gewapend beton.
7 %
21 %
homogeniteit van het beton in de betonmixer
(respecteren van de transporttermijnen,
voldoende omwenteling vóór
het storten, …). n

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Metselwerk
ONTWIKKELING VAN NIEUWE TECH-
NIEKEN
De metselwerksector wordt tegenwoordig
gekenmerkt door de ontwikkeling en de
commercialisering van nieuwe technieken
die de traditionele uitvoeringswijzen beginnen
te verdringen. In deze context willen
we erop wijzen dat de nationale referentiedocumenten
hieromtrent langzaam
maar zeker moeten vervangen worden
door :
Europese productnormen (verplichte
CE-markering)
ontwerpnormen met genormaliseerde
rekenmethoden (Eurocodes).
Verlijming met dunne voegen is een van
de nieuwe technieken die de traditionele
uitvoeringswijzen beginnen te verdringen.
Deze aspecten hebben een belangrijke
invloed op de huidige procedures voor
de (vrijwillige) kwaliteitsverklaringen in
België, met name op het BENOR-merk,
dat de conformiteit van de karakteristieken
van de toegepaste producten waar-
borgt. De gebruikers zitten ook met tal
van vragen omtrent de technische aspecten,
de uitvoering, het gedrag en de duurzaamheid
van deze nieuwe technieken.
Het WTCB is erg actief in de metselwerksector
en verleent zijn medewerking aan
verschillende commissies waarin de voornaamste
bouwpartners vertegenwoordigd
zijn. Verder verdeelt het Centrum tal van
publicaties en voert het experimenteel onderzoek,
dat kan uitmonden in de opstelling
van nieuwe Technische Voorlichtingen.
Deze activiteiten vinden plaats in het laboratorium
‘Ruwbouw- en afwerkingsmaterialen’,
dat voor bepaalde experimentele
aspecten kan rekenen op de steun van
diverse andere WTCB-laboratoria (‘Structuren,
Schrijnwerk en Gevelelementen’ en
‘Energetische Aspecten Gebouwen’).
In 2004 was het, dankzij de drie hierna
besproken prenormatieve onderzoeksprojecten,
mogelijk deze aspecten te bestuderen
binnen een begeleidingsgroep
(werkgroep).
GELIJMD METSELWERK
In het kader van het project ‘Gevelmetselwerk
van gelijmde baksteen’ [C1] werd
verder gewerkt aan de studie van de verenigbaarheid
van gevelmaterialen (hechting/duurzaamheid)
en het hygrische gedrag
van het gevelmetselwerk.
Dit onderzoek heeft geleid tot de voorstelling
van een eerste reeks praktische aan-
De WTCB-medewerkers worden
niet enkel geconfronteerd met
vragen over de toepassing van de
Europese normen of het gebruik
van nieuwe technologieën, waaronder
gelijmd metselwerk. Ze
krijgen ook nog vaak te maken
met traditionele problemen, zoals
uitbloeiingen op metselwerk.
bevelingen (WTCB-Dossier 2004/4). Daarnaast
werd gestart met de experimentele
studie van de mechanische sterkte, de
thermische eigenschappen en de brandweerstand
van dragende wanden.
Het WTCB werkt volop verder aan het
onderzoek van gelijmd metselwerk.
BELGISCHE BIJLAGE VAN EURO-
CODE 6
Het prenormatieve onderzoek met betrekking
tot de Nationale Bijlagen bij Eurocode
6 [C2], dat een aanvulling vormt op
bepaalde aspecten van voornoemde studie,
werd eind 2004 opgestart en heeft
tot doel de huidige normaliserende activiteiten
met het oog op de implementering
van deze Bijlagen te ondersteunen. Deze
14 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Metselwerk

werkzaamheden moeten leiden tot de
publicatie van een Technische Voorlichting
die zal kunnen gebruikt worden als
referentiedocument voor bouwprofessionelen
en ontwerpers en die de grondslag
zou kunnen vormen voor de homologatieprocedures.
UITBLOEIINGEN
Het ontstaan van schade, soms tengevolge
van een gebrek aan voldoende betrouwbare
proefmethoden, kan ook aan
de basis liggen van onderzoeksprojecten.
Het project ‘Analyse en preventie van uitbloeiingen
op baksteenmetselwerk : een
stap naar normalisatie’ [C3] is voornamelijk
gericht op de problematiek van het
verschijnen van uitbloeiingen na de bevochtiging
en droging van bepaalde baksteen-mortelverbindingen.
Dankzij deze studie, uitgevoerd in samenwerking
met het onderzoekscentrum voor
de Belgische keramische nijverheid
(CWOBKN), was het mogelijk een proefmethode
uit te werken die beter aangepast
is aan de bouwplaatsomstandigheden
en aan de waarnemingen, gedaan in
de praktijk.
Het probleem van uitbloeiingen blijft een
groot gedeelte van onze onderzoeksactiviteiten
uitmaken.
INWENDIGE ISOLATIE
Naast deze prenormatieve onderzoeken
werd ook de studie ‘ISOLIN’ [C4], in samenwerking
met verschillende Belgische
universiteiten (UCL, ULB, K.U.Leuven) en
met de steun van het Waalse Gewest,
opgestart.
Deze studie betreft de beoordeling van
de risico’s die verbonden zijn met binnen-
Het WTCB toonde aan dat de open stootvoegen, die kenmerkend zijn voor een van de
bestudeerde types gelijmd metselwerk, de geluidsverzwakkingsindex niet beïnvloeden.
isolatie (vanuit een hygrothermisch en een
mechanisch oogpunt) en heeft tot doel
de potentiële verbeteringen van de energieprestaties
van bepaalde bestaande gebouwen
beter in te schatten.
Door de beëindiging van de eerste fase
van dit onderzoek kon een werkprogramma
opgesteld worden voor nieuwe computergestuurde
simulaties en voor toekomstig
experimenteel onderzoek.
LABORATORIUM ‘RUWBOUW- EN
AFWERKINGSMATERIALEN’
Het WTCB-laboratorium ‘Ruwbouw- en Afwerkingsmaterialen’
moedigt op zijn beurt
de ontwikkeling van innovatieve procédés
aan en biedt hulp bij het streven naar
een kwaliteitssysteem.
Tests op een nieuw systeem van gelijmde betonblokken.
Bij gebrek aan BUtgb-richtlijnen voor de
homologatie en certificering van gelijmde
metselwerksystemen kunnen producenten
van gelijmde betonmetselstenen die
een attest wensen te verkrijgen van een
controleorganisme een beroep doen op
de steun van onze medewerkers.
Deze steun bestaat in de opvolging van
de activiteiten op de bouwplaats en in de
voorstelling van geschikte proefmethoden.
Het laboratorium ‘Akoestiek’ voert eveneens
een groot aantal onderzoeken uit
met betrekking tot metselwerk. Zo heeft
het onder andere kunnen aantonen dat
de open stootvoegen, die kenmerkend zijn
voor een van de bestudeerde types gelijmd
metselwerk, geen negatieve invloed
hebben op de geluidsverzwakkingsindex.
15 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Metselwerk

NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Naast de uitvoering van experimenteel onderzoek
en studiewerk nemen onze medewerkers
deel aan de normaliserende werkzaamheden
van de BIN-spiegelcommissies
CEN TC 125 ‘Metselwerk’ en CEN TC
250 ‘Eurocodes’, waarin de nationale aanwendingsdocumenten
voor de nieuwe normen
over metselwerk opgesteld worden.
Zo werden in 2004 een aantal specifieke
aanbevelingen voor gelijmd metselwerk
gepubliceerd. In afwachting van de definitieve
teksten blijft de huidige norm NBN
B 24-401 echter onverminderd van kracht.
Dankzij zijn deelname aan deze commissies,
waarin zowel federaties van producenten,
controleorganismen, studiebureaus
als onderzoekscentra vertegenwoordigd
zijn, kan het WTCB de informatie
die voortvloeit uit het prenormatieve
onderzoek beter verspreiden onder zijn
leden en naar de sector.
Voornoemde normaliserende activiteiten
zullen bovendien nog aan belang winnen
door de geleidelijke invoering van de
Europese normen, die een niet te onderschatten
weerslag hebben op de huidige
procedure voor de kwaliteitsverklaring van
producten in België (BENOR-merk).
Wegens de implementatie en de toepassing
van de Europese Bouwproductenrichtlijn
werden voor de metselwerksector
namelijk diverse geharmoniseerde specificaties
gepubliceerd, aan de hand waarvan
de CE-markering op de producten
aangebracht zal moeten worden.
Zo is de normenreeks NBN EN 771-1 tot
771-5 (voor metselstenen en -blokken uit
diverse materialen) sedert 2004 beschikbaar.
Onze ingenieurs volgen deze acti-
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [C1] tot [C6]
Nuttige links
Laboratorium ‘Ruwbouw- en
afwerkingsmaterialen’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Laboratoria’)
Normen-Antenne ‘Eurocodes’ :
www.normen.be
Website van de BUtgb :
www.butgb.be
Website van het Infopoint :
www.infopoint.be
‘Gelijmd’ baksteenmetselwerk. WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 3.
WTCB-PUBLICATIES
‘METSELWERK’
De restauratie van het Martelarenmonument te Leuven. WTCB-Dossier,
2004/2, Katern 1.
Akoestische invloed van de afwerking van muren uit metselwerk. WTCB-
Dossier, 2004/2, Katern 7.
Infiltraties aan de voet van spouwmuren. Infofiche, nr. 7, 2004.
Gids voor de restauratie van metselwerk. Deel 3 : Gevelreiniging. WTCB-
Monografie, 2004.
viteiten op de voet op, zowel binnen de
spiegelcommissies van het BIN (CEN
TC 125), binnen het Comité van het Merk
van BENOR, als binnen de BENOR-adviesraden
van BCCA en PROBETON.
NORMEN-ANTENNES
‘EUROCODES’ EN ‘MORTEL-
BETON-GRANULAAT’
De informatieoverdracht die voortvloeit
uit de opvolging van de
evolutie van de Europese normen
met betrekking tot metselwerk
wordt verzekerd door de Normen-
Antennes ‘Eurocodes’ [C5] en
‘Mortel-Beton-Granulaat’ [C6].
Deze kunnen voor de coördinatie
van hun talrijke werkzaamheden
respectievelijk een beroep doen op
de laboratoria ‘Structuren, Schrijnwerk
en Gevelelementen’ en
‘Betontechnologie’.
Speciefiek voor het domein ‘metselwerk’
wordt een beroep gedaan op
het laboratorium ‘Ruwbouw- en
afwerkingsmaterialen’.
16 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Metselwerk

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
De ingenieurs van de afdeling Technisch
Advies (ATA) worden vaak geconfronteerd
met vragen omtrent metselwerkconstructies
(zie afbeelding 1). Daarnaast trachten
ze de bouwprofessionelen op de hoogte
te houden van de kennis die in deze verschillende
domeinen werd opgedaan.
In 2004 had zo’n 14 % van de verstrekte
adviezen betrekking op metselwerkconstructies,
waarbij heel wat aandacht uitging
naar het probleem van waterinfiltraties
aan de voet van spouwmuren, veroorzaakt
door de minder geslaagde drainering
van de spouw en/of door stijgvocht
vanuit de bodem.
Deze problemen komen eveneens uitgebreid
aan bod in een Infofiche die kan
geraadpleegd worden via de WTCBwebsite
en die gepubliceerd werd in
WTCB-Contact 2/2004.
VERVORMINGEN
Aangezien metselwerkconstructies onderhevig
zijn aan tal van bewegingen, hernemen
we hierna enkele bestaande aanbevelingen
inzake de bewegingsvoegen
en de maatregelen die men dient te treffen
bij de afdichting ervan. Overeenkomstig
de voorschriften uit de STS 56.1
‘Dichtingskitten voor gevels’ wordt een onderscheid
gemaakt tussen vier kitklassen,
afhankelijk van hun bewegingsvermogen.
Deze klassen kunnen ook in twee groepen
ingedeeld worden, al naargelang het
gaat om kitten voor beglazingen (groep G)
of kitten voor het opvoegen van gebouwen
(groep F).
De nominale breedte (l n ) van de bewegingsvoegen
moet bepaald worden, rekening
houdend met de dimensionale eisen
die voortvloeien uit de gekozen kitklasse
(l min en l max ), de uitvoeringstoleranties van
Tabel 1 Minimale en maximale breedte
van de bewegingsvoegen, afhankelijk van
de kitklassen.
KITKLASSE
7,5
12,5
20
25
BREEDTE (l) TIJDENS DE
PLAATSING (mm)
l min
10
6
6
6
l max
20
20
30 (*)
30 (*)
(*) Voor kitten van de klasse 20 en 25
mag de voegbreedte (l max ) groter zijn
(zie voorschriften van de fabrikant).
Afb. 1 Tussenkomsten van de afdeling Technisch Advies met betrekking tot metselwerk.
21 %
4 %
9 %
2 %
5 %
20 %
de opgevoegde elementen en de vervormingen
die deze elementen ondergaan
alvorens de kit aangebracht wordt. Dit
wordt uitgedrukt door de formule :
l min + (tc + ma) ≤ l n ≤ l max – (tc + ma),
waarbij :
– tc = de combinatie van de fabricageen
de uitvoeringstoleranties
– ma = de som van de bewegingen van
de voegranden vóór de uitvoering van
de kit.
De kitklasse en de nominale voegbreedte
moeten vervolgens gelijktijdig gecontroleerd
worden aan de hand van de omkeerbare
en de onomkeerbare bewegingen
die de voegranden ondergaan na de
uitvoering van de kit.
Hoewel het hier kan gaan om bewegingen
van verschillende aard (hydraulische
krimp, hygrische vervormingen, kruip, differentiële
zettingen, …), dient men in het
geval van gevelmetselwerk doorgaans
eerst de krimp en de thermische uitzettingen
te beschouwen. Zo is het bijvoorbeeld
mogelijk de potentiële thermische
beweging ∆l te berekenen, die het gevelmetselwerk
bij een temperatuursverschil
van 30 °C (verschil tussen de minimale
buitentemperatuur en de temperatuur bij
de uitvoering van de voeg) zou kunnen
ondergaan, rekening houdend met de afstand
tussen de voegen die aanbevolen
wordt in de norm NBN ENV 1996-2
‘Eurocode 6. Berekening van metselwerk.
Deel 2 : ontwerp, keuze van bouwstoffen
en uitvoering van metselwerk’. Dit kan gebeuren
aan de hand van de volgende for-
n vocht
n scheurvorming – vervorming
n diversen
n dimensionale toleranties –
uitzicht
n vorstbestendigheid
mechanische karakteristieken
n biochemische aantasting –
onderhoud
17 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Metselwerk
39 %
mule :
∆l = α . l . ∆t,
waarbij :
– α = de thermische uitzettingscoëfficiënt
van het materiaal (6.10-6 m/m.°C voor
baksteen)
– l = de vrije lengte van het beschouwde
element
– ∆t = het verwachte temperatuursverschil.
Tabel 2 geeft de minimale voegbreedte
die voortkomt uit de keuze van de materialen,
de afstand tussen de bewegingsvoegen,
de amplitude van de beschouwde
beweging en de kitklasse.
Dankzij deze benadering is het mogelijk
aan te tonen dat de tussenafstand van
30 m, zoals voorzien in de Belgische norm
NBN B 24-401, lettend op de huidige
aanbevelingen met betrekking tot de dimensionering
van de voegen voor de verschillende
beschouwde kitklassen, overdreven
is. Deze geeft immers aanleiding
tot redelijk brede, en bijgevolg weinig esthetische
bewegingsvoegen, met bovendien
een groter risico op scheurvorming
van het metselwerk tussen deze voegen
tot gevolg.
De ingenieurs van de afdeling Technisch
Advies werken nauw samen met het departement
‘Materialen, Technologie en
Milieu’ om de bouwprofessionelen in te
lichten over de nieuwe technologieën die
ontwikkeld worden op het vlak van metselwerk,
zoals de uitvoering van gelijmd
baksteenmetselwerk. n
Tabel 2 Minimale voegbreedte, afhankelijk van de keuze van de materialen, de afstand
tussen de bewegingsvoegen, de amplitude van de beweging en de kitklasse.
METSELWERK-
TYPE
Baksteen
Kalkzandsteen
Beton
Cellenbeton
α (10 -6 m/m.°C)
6
12
12
8
l (m)
12
8
6
6
∆l (mm)
2,16
2,9
2,16
1,44
LM 20 (*)
10,8
14,5
10,8
7,2
LM 25 (*)
8,6
11,6
8,6
6
(*) De voegbreedte die vermeld wordt in deze tabel stemt overeen met de minimale waarde
die nodig is voor het opnemen van de amplitude van de potentiële bewegingen, zonder
rekening te houden met de uitvoeringstoleranties op het metselwerk.

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Daken
In 2004 waren de WTCB-acties voor de
daksector voornamelijk toegespitst op :
prenormatief onderzoek
de activiteiten binnen de Technische
Comités ‘Dichtingswerken’ en ‘Dakbedekkingen’
onderzoek naar innoverende procédés
de opvolging en ondersteuning van
normalisatieactiviteiten
de kwaliteit van producten en uitvoeringsprocédés
informatieverspreiding.
PRENORMATIEF ONDERZOEK
In 2004 verleende het WTCB zijn medewerking
aan het prenormatieve onderzoek
naar de thema’s groendaken en vochthuishouding
in daken.
GROENDAKEN
De resultaten van dit onderzoek, dat afgesloten
werd in het voorjaar van 2004,
werden opgenomen in een ontwerp van
Technische Voorlichting. Tijdens deze studie
voerde het WTCB tal van metingen
uit van :
het thermische gedrag
de akoestische isolatie
de waterkwaliteit
de afvoerdebieten op verschillende types
groendaken, ...
Daarnaast werd ook de wortelweerstand
van een aantal afdichtingsmaterialen beoordeeld.
Deze werkzaamheden vonden
plaats in de schoot van het Technische
Comité ‘Dichtingswerken’, rekening houdend
met de BUtgb-, BIN- en CEN-activiteiten.
Groendaken, een van de thema’s waaraan
het WTCB in 2004 bijzonder veel aandacht
besteedde.
VOCHTHUISHOUDING IN DAKEN
Tijdens dit onderzoek [D1], dat gebeurde
in samenwerking met de Universiteit Gent,
de K.U.Leuven en WenK, werd nagegaan
hoe men de voorschriften en rekenmethoden
beter kan afstemmen op de huidige
randvoorwaarden en bouwtechnieken.
Hiertoe werd een vrij omvangrijke data-
Naast de studie, gewijd aan de
integratie van zonneënergietechnieken
in daken en gevels,
maakten de thema’s groendaken
en vochtproblemen in daken een
belangrijk deel uit van de activiteiten
die in 2004 uitgevoerd
werden door het WTCB.
bank opgesteld met nuttige informatie
omtrent vochtproblemen enerzijds en actuele
binnenklimaatmetingen anderzijds.
De tussentijdse resultaten van deze studie
werden reeds besproken in het kader
van de herziening van TV 175 ‘Daken met
pannen in gebakken aarde’ en TV 186
‘Daken met tegelpannen’, evenals bij de
opstelling van een nieuwe TV met betrekking
tot de thermische isolatie van hellende
daken.
De uiteindelijke resultaten zouden in de
eerste plaats moeten leiden tot de hygrisch
correcte uitvoering van daken met
een beperkt risico op inwendige condensatie
en in de tweede plaats tot de update
van bepaalde normen, zoals de NBN EN
ISO 13788 of de NBN EN 12114, die een
beoordelingsmethode (in het laboratorium)
voor de luchtdichtheid van bouwmaterialen
beschrijft.
De hygrisch correcte uitvoering van
daken zou uiteindelijk het risico op
inwendige condensatie moeten beperken.
18 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Daken

De studie van de mechanische bevestiging van de dakisolatie en de dakafdichting bij
platte daken zou moeten uitmonden in de publicatie van een Technische Voorlichting.
ACTIVITEITEN BINNEN DIVERSE
TECHNISCHE COMITÉS
TC DICHTINGSWERKEN
Het TC ‘Dichtingswerken’ werkte in 2004
volop verder aan de voorbereiding en opstelling
van de volgende publicaties :
de herziening van TV 191 ‘Het platte
dak. Deel 2 : aansluitingen en afwerking’
een TV met betrekking tot groendaken
een TV omtrent de mechanische bevestiging
van de dakisolatie en de dakafdichting
bij platte daken
een TV over parkeerdaken.
Daarnaast voerde dit TC besprekingen in
verband met de nieuwe brandeisen voor
dakgehelen, de windspecificaties en het
hygrothermische gedrag van de dakopbouw
en verscheen een WTCB-Dossier
(2004/1, Katern nr. 7) over de mechani-
Het WTCB is van plan een Technische
Voorlichting op te stellen over timmerwerk.
sche bevestiging van de dakisolatie en
de dakafdichting op stalen plooiplaten.
TC DAKBEDEKKINGEN
Binnen het TC ‘Dakbedekkingen’ waren
de werkzaamheden toegespitst op :
de herziening van TV 175 ‘Daken met
pannen in gebakken aarde’ en TV 186
‘Daken met tegelpannen’
een TV met betrekking tot de thermische
isolatie van hellende daken
een TV inzake de integratie van zonneenergietechnieken
in daken en gevels.
Het overweegt ook de herziening van de
TV 202, evenals de opstelling van twee
nieuwe TV over aansluitingsdetails voor
daken met pannen en over timmerwerk
(deze laatste in samenwerking met het
TC ‘Schrijnwerken’).
Het TC ‘Dakbedekkingen’ was ook nauw
betrokken bij de publicatie van Infofiche
nr. 12, met betrekking tot condensatie in
thermisch geïsoleerde hellende daken.
FOTOKATALYSE
Op het gebied van dak- en gevelbekledingen
werd in 2004 onderzoek gevoerd
naar de mogelijkheden van het gebruik
van fotokatalyse bij de productie van zelfreinigende
en milieuvriendelijke materialen,
zoals dakpannen [D2]. Het WTCB
werkt in dit kader rond het toepassingspotentieel
van anataas, en dan vooral voor
dakpannen en betonnen dakbedekkingsmaterialen.
Onder invloed van ultraviolet-
straling speelt deze kristallijne vorm van
titaandioxide een fotokatalytische rol bij
de afbraak van organische stoffen en diverse
schadelijke gassen die aanwezig
zijn in de lucht.
Met anataas behandelde bouwmaterialen
zouden zelfreinigende eigenschappen
ontwikkelen en een zuiverende invloed
kunnen hebben op de lucht. Hoewel deze
technologie in Japan al geruime tijd toegepast
wordt, staat het gebruik van anataas
in bouwmaterialen in Europa nog
maar in zijn kinderschoenen. Dit onderzoek
heeft dus tot doel de werkelijke voordelen
van deze methode te achterhalen.
Proeven op dakpannen, behandeld met
anataas, ter ontwikkeling van zelfreinigende
en milieuvriendelijke materialen.
ASBESTANALYSE
Het nieuwe ontwerp van Koninklijk Besluit
met betrekking tot de bescherming
van werknemers tegen de gevolgen van
een blootstelling aan asbest, voorziet de
toepassing van verschillende beschermingsmaatregelen,
zoals het dragen van
een individuele ademhalingsuitrusting.
Het dragen ervan kan echter achterwege
gelaten worden indien een risicoanalyse
onomstotelijk heeft aangetoond dat de
blootstellingsgrenswaarde voor asbest
(0,1 vezel per cm 3 ) niet overschreden
wordt in de werkzone.
De Confederatie Bouw Dak heeft daarom
een studie laten uitvoeren ter bepaling
van de hoeveelheid vrijgekomen asbestvezels
op verschillende bouwplaatsen
waar de asbestcementgebonden dakbedekking
verwijderd werd. De in dit kader
genomen luchtstalen werden onderzocht
door het ISSeP. Deze door het WTCB gecoördineerde
studie heeft tot doel een
dossier op te stellen waaruit blijkt dat de
19 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Daken

TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENST
‘DUURZAME UITVOERINGSTECHNIEKEN VOOR DAKEN
EN LICHTE BUITENWANDEN’
In 2004 werd de door het IWT gesubsidieerde Technologische Adviseerdienst
‘Duurzame uitvoeringstechnieken voor daken en lichte buitenwanden’ opgericht
[D3]. Deze heeft tot doel de kennis en de expertise die gegenereerd wordt
door de talrijke WTCB-activiteiten op het gebied van daken en lichte buitenwanden
over te brengen naar de sector. Onze medewerkers zorgen tevens
voor ondersteuning bij de ontwikkeling van diverse innoverende daksystemen,
vaak met de financiële hulp van het IWT.
hoeveelheid vrijgekomen asbestvezels
sterk beperkt kan worden door het respecteren
van een precieze werkwijze,
zodat de blootstellingsgrenswaarde niet
langer overschreden wordt.
Crocidolietvezels (ook blauw asbest
genoemd) onder de optische microscoop.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Het WTCB verleent al geruime tijd zijn
medewerking aan de werkzaamheden
van de BUtgb, het CEN en de EOTA, en
dan vooral in het kader van de kwaliteitsborging
van producten en systemen.
Zo werden in 2004 een vijftigtal ATG voor
dakisolatiesystemen, dakbedekkingen en
dakafdichtingen onderzocht en afgeleverd.
Bij dit onderzoek werd niet enkel rekening
gehouden met de recent gepubliceerde
Europese specificaties, maar ook
met de specificaties die op dit moment
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [D1] tot [D3]
Nuttige link
Technologische Adviseerdienst
‘Duurzame uitvoeringstechnieken
voor daken en lichte buitenwanden’
: www.wtcb.be (rubriek ‘Diensten’,
‘Innovatieondersteuning’)
voorbereid worden binnen de Technische
Comités CEN TC 88, CEN TC 128, CEN
TC 254 en de diverse EOTA-werkgroepen.
Wat de BENOR-activiteiten betreft, hebben
verschillende WTCB-experten deelgenomen
aan de adviesraden voor pannen
van gebakken aarde, leien, geprofileerde
platen in vezelcement, bitumineuze
onderlagen (BCCA) en betondakpannen
(PROBETON). Doordat het Centrum zowel
het voorzitterschap als het secretariaat
van het Technische Comité CEN TC
128 voor zijn rekening neemt, kan het
deze BENOR-activiteiten ondersteunen.
Op het gebied van afdichtingssystemen
zijn onze medewerkers eveneens zeer
actief binnen de BIN-spiegelcommissie
CEN TC 254. Aangezien de daksector in
2005 zal geconfronteerd worden met de
verplichte CE-markering van dakbedekkingen
en afdichtingsproducten, zal het
Centrum zijn werkzaamheden nog meer
toespitsen op het informeren en begeleiden
van de sector en op de beoordeling
van bovenvermelde producten.
WTCB-PUBLICATIES
‘DAKEN’
Mechanische bevestiging van de
dakisolatie en de dakafdichting op
stalen plooiplaten. WTCB-Dossier,
2004/1, Katern 7.
Condensatie in thermisch geïsoleerde
hellende daken. Infofiche,
nr. 12, 2004.
In het kader van de BUtgb-activiteiten
verleende het WTCB zijn medewerking
aan de aflevering van ATG voor natuurleien,
metaal- en betonpannen, metaalplaten,
isolatie voor warme daken en omkeerdaken
en dakafdichtingen. Onze laboratoria
zorgen in deze context niet enkel
voor de opstelling van proefverslagen,
maar ook voor de verificatie van de gedeclareerde
waarden en de beoordeling van
de gebruiksgeschiktheid door de uitvoering
van wind- en regenproeven op de
volledige dakopbouw. Om de werkzaamheden
ook op Europees vlak te coördineren,
is het Centrum nauw betrokken bij
de sectorale groepen (met name de SG
01, SG 11 en SG 19) van de zogenaamde
‘notified bodies’ van de Europese Unie.
Binnen EOTA zijn de activiteiten van onze
medewerkers toegespitst op de aflevering
van toekomstige ETA. Dit gebeurt in
een aantal werkgroepen die thema’s onderzoeken
zoals mechanisch bevestigde
waterdichtingssystemen, omkeerdaken,
zelfdragende lichtgewicht panelen, ...
In 2004 werden een vijftigtal ATG voor dakisolatiesystemen, dakbedekkingen en
dakafdichtingen onderzocht en afgeleverd.
20 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Daken

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
Vragen met betrekking tot hellende en
platte daken vertegenwoordigen bij benadering
zo’n 10 tot 12 % van de problemen
die behandeld worden binnen de afdeling
Technisch Advies (ATA). Afbeelding
1 geeft een overzicht van de meest
voorkomende vochtproblemen in elk van
beide daktypes.
HYGROTHERMISCH GEDRAG VAN DAKEN
Omdat zolders steeds vaker tot woonruimten
omgevormd worden en het noodzakelijk
is hellende daken thermisch te isoleren,
merkt men tegenwoordig dat deze
laatste niet zelden aangevuld worden met
een aanzienlijke laag thermische isolatie.
Hoewel de vermindering van de warmteverliezen
doorheen dergelijke hellende
daken zonder twijfel een ecologische en
economische noodzaak is, kunnen deze
wijzigingen soms leiden tot het ontstaan
van schade, en dan vooral van condensatie
aan de onderkant van het onderdak.
Men moet bovendien vaststellen dat
dit type condensatie in hellende daken
(zie afbeelding 2) veel frequenter voorkomt
dan in platte warme daken en omkeerdaken,
die niettemin blootstaan aan
gelijkaardige vochtigheidsvoorwaarden.
Bij laatstgenoemde daktypes is het immers
makkelijker een bevredigende luchtdichtheid
van de dakopbouw te bereiken,
waardoor het risico op convectie beperkt
wordt. De kans op vochtsporen tengevolge
van inwendige condensatie in hel-
Afb. 1 Overzicht van de frequentste vochtproblemen in platte en hellende daken.
61 %
67 % adviezen
na uitvoering
33 % adviezen
vóór uitvoering
7 %
51 % adviezen
na uitvoering
49 % adviezen
vóór uitvoering
21 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Daken
4 %
42 % adviezen
na uitvoering
58 % adviezen
vóór uitvoering
28 %
n inwendige condensatie
n omgekeerde condensatie
36 %
7 %
60 % adviezen
na uitvoering
40 % adviezen
vóór uitvoering
Tabel 1 Theoretische minimale dikte (cm) van de aan het dak toe te voegen thermische isolatie om de U-waarde te bekomen, opgelegd
in de gewestelijke thermische reglementeringen.
AARD VAN HET
ISOLATIEMATERIAAL
PF (fenol)
PUR/PIR (polyurethaan/polyisocyanuraat)
XPS (geëxtrudeerd polystyreen)
EPS (geëxpandeerd polystyreen)
MW (minerale wol)
CG (cellenglas)
ICB (impregnated cork board)
EPB (geëxpandeerd perliet)
A
4,8
5,4
/
7,8
8,0
9,5
/
11,7
lende daken is nog groter wanneer het
onderdak weinig dampdoorlatend en/of
niet-capillair is. De aanbevolen maatregelen
voor de keuze en de uitvoering van
het lucht- en dampdichtingssysteem van
de dakopbouw zijn dus onlosmakelijk verbonden
met de aard van het onderdak.
PLAT DAK
B
7,6
7,6
/
9,7
9,7
11,9
10,8
13,0
A. Platte daken B. Hellende daken
Afb. 2 Inwendige condensatie komt vaker
voor in hellende daken dan in platte
warme daken en omkeerdaken.
(*) De nieuwe thermische reglementering die in 2006 van kracht zal worden in het Vlaamse Gewest zal strenger zijn en zal een U-waarde van
0,4 W/m 2 K opleggen.
A : gecertificeerd materiaal; B : niet-gecertificeerd materiaal.
1 %
TE BEKOMEN U-WAARDE VAN DE DAKOPBOUW (W/m².K)
Nieuwbouw (Wallonië + Brussel) en renovatie
(Vlaanderen + Wallonië + Brussel) :
0,4 W/m 2 .K
A
7,4
8,3
10,1
11,9
12,2
14,3
/
16,4
HELLEND DAK
B
10,4
10,4
11,9
13,4
13,4
16,4
14,9
17,8
n oppervlaktecondensatie
n infiltratie
THERMISCHE ISOLATIE VAN DAKEN
A
2,9
3,3
/
4,8
4,9
5,9
6,0
7,2
Nieuwbouw (Vlaanderen) (*) :
0,6 W/m 2 .K
PLAT DAK
B
4,7
4,7
/
6,0
6,0
7,3
6,7
8,0
A
4,5
5,0
6,1
7,1
7,3
8,6
/
9,8
HELLEND DAK
B
6,3
6,3
7,1
8,0
8,0
9,8
8,9
10,7
56 %
De medewerkers van de ATA worden vaak
geconfronteerd met vragen omtrent de
theoretische minimale dikte van de laag
thermische isolatie die men dient te voorzien
om de U-waarde te bekomen die opgelegd
wordt in de gewestelijke thermische
reglementeringen.
Tabel 1 geeft een overzicht van deze
waarden, rekening houdend met de aard
van het materiaal en met het feit of het al
dan niet gecertificeerde materialen betreft.
De berekening van deze dikte gebeurt
aan de hand van de aanbevelingen uit de
norm NBN B 62-002 (en zijn addendum)
en de STS 08.82, waarbij ervan uitgegaan
wordt dat de beschouwde dakopbouwen
een traditionele samenstelling
hebben. n

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Schrijnwerk & Glaswerk
Mechanische sterkte, inbraakbeveiliging,
brandveiligheid, thermische en akoestische
isolatie, visueel comfort, uitzicht,
toegankelijkheid voor mindervaliden, …
vormen slechts een greep uit de eisen
waaraan het schrijnwerk, de beglazing en
de andere glazen structuurelementen
vandaag de dag moeten voldoen.
Het WTCB is erg actief op het gebied van
schrijnwerk en glaswerk. Zo verleent het
zijn medewerking aan :
prenormatief onderzoek
Technologische Adviseerdiensten
thematische netwerken
activiteiten op het vlak van normalisering
en ontwikkeling.
In de context van de zes fundamentele
voorschriften van de Bouwproductenrichtlijn
winnen de aspecten mechanische
sterkte, brandweerstand en vooral veiligheid
van schrijnwerk en glaswerk almaar
aan belang.
INBRAAKVEILIGHEID
Het Centrum spitst zijn aandacht de laatste
tijd dikwijls toe op activiteiten met betrekking
tot inbraakbeveiliging. De statistieken
van de Federale Politie voor het
jaar 2004 hebben immers aangetoond dat
het aantal inbraken in stijgende lijn gaat
(gemiddeld gebeurt er in ons land een
inbraak om de zes minuten). Uit de statistieken
kan men eveneens afleiden dat
het doorgaans de beperkte mechanische
sterkte van de deuren en de vensters is
die het de inbrekers mogelijk maakt de
woning binnen te dringen. De mechanische
inbraakbeveiliging wordt nog te vaak
verwaarloosd, vooral indien men weet dat
de meeste inbraakpogingen nooit langer
duren dan vijf minuten en dat de inbreker
zijn plan na deze termijn gewoonlijk laat
varen.
Onze medewerkers voeren daarom twee
acties in dit kader : een prenormatief onderzoek,
dat steunt op een groot aantal
proeven, en een TIS-project (zie kader
p. 24) dat de innovatiestimulering op het
gebied van inbraakveiligheid beoogt.
Het prenormatieve onderzoek ‘Evaluatie
van inbraakvertragend schrijnwerk, al dan
niet uitgerust met een ventilatiesysteem’
[E1] is een perfect voorbeeld van een globale
analyse en interactie tussen verschillende
elementen : profielen, vulelementen,
omlijstingen, hang- en sluitwerk, ventilatiesysteem,
bevestiging aan de ruwbouw,
… Het is immers de zwakste component
die de inbraakweerstand van het
schrijnwerk bepaalt.
De mechanische inbraakbeveiliging wordt
nog te vaak verwaarloosd.
Het schrijnwerk, de beglazing
en de andere glazen structuurelementen
moeten tegenwoordig
voldoen aan steeds strenger
wordende eisen die vaak moelijk
met elkaar te verzoenen zijn.
Dit onderzoek heeft verschillende doelen
voor ogen, met name :
het voorstellen van aanpassingen aan
de Europese ontwerpnormen prEN
1627 tot en met 1630
de ontwikkeling van een unieke en pertinente
evaluatiestrategie voor de inbraakwerendheid
van gevelschrijnwerkelementen
de opstelling van een eenduidig classificatiesysteem
voor schrijnwerk
het voorstellen, voor elke weerstandsklasse,
van bepaalde standaardoplossingen
in inbraakwerend schrijnwerk.
Deze standaardoplossingen zouden moeten
uitgroeien tot een eerste referentie
voor de sector met het oog op een toekomstige
certificering of eventuele CEmarkering.
Dit project zou uiteindelijk ook
de grondslag kunnen vormen voor de
opstelling van een nieuwe Technische
Voorlichting, ter vervollediging van TV 206
‘Mechanische inbraakbeveiliging van
schrijnwerk en beglazing’.
TRANSPARANTIE EN LICHT
Het WTCB spitst ook een groot deel van
zijn werkzaamheden toe op het gebruik
van glas in structurele toepassingen of
voor de uitvoering van bijzondere bouwwerken
in glas. Dit materiaal wordt in dergelijke
gevallen immers steeds vaker aangewend
om te kunnen voldoen aan de
eisen van transparantie en lichttoetreding.
Voor de meeste structurele toepassingen
dient men, om veiligheidsredenen bij glas-
22 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Schrijnwerk & Glaswerk

Vierpuntsbuigproef op een vloerplaat van
gelaagd glas.
breuk, gelaagd glas te gebruiken. Daarom
heeft het Centrum onlangs het prenormatieve
onderzoek ‘Gebruik van gelaagd
glas in structurele toepassingen’ [E3] opgestart,
dat tot doel heeft een beter inzicht
te krijgen in de verschillen in mechanisch
gedrag tussen diverse types gelaagd
glas, die nog niet behandeld worden
in de huidige referentiedocumenten.
Het onderzoek omvat een eerste – veeleer
experimenteel – luik, waarbij de nadruk
ligt op de bepaling van de belangrijkste
factoren voor de dimensionering
van structuurelementen uit gelaagd glas,
en een tweede luik, dat gewijd is aan de
modelvorming van dit composietmateriaal.
Het WTCB wil enerzijds de onderzoeksresultaten
valoriseren die bekomen werden
in de verschillende normaliserende werkgroepen
met betrekking tot gelaagd glas.
Anderzijds wil het deze resultaten ook verspreiden
naar de bouwaannemers, onder
de vorm van pragmatische tabellen,
die bijvoorbeeld zouden kunnen opgenomen
worden in een Technische Voorlichting
over dit thema.
Glazen borstwering en glazen trap.
Schokproef op gelaagd glas.
Wat de WTCB-publicaties omtrent glas
betreft, werd in 2004 op het initiatief van
het Technisch Comité ‘Glaswerken’ volop
verder gewerkt aan de opstelling van de
TV ‘Bijzondere bouwwerken in glas’. In
dit document komen zowel de dimensionerings-
als uitvoeringsregels voor bijzondere
bouwwerken in glas (zoals vloerplaten,
traptreden, uitstalramen, wanden
uit geprofileerd glas of glazen bouwstenen,
wanden van aquariums, patrijspoorten,
deuren en constructies uit gehard
glas, wanden uit gebogen glas, borstweringen
en scheidingswanden, ...) aan bod.
Het zal een aanvulling vormen op de
TV 214 ‘Glas en glasproducten. Functies
van beglazing’, evenals op de TV 221
‘Plaatsing van glas in sponningen’.
LABORATORIUM ‘SCHRIJNWERK EN
GEVELELEMENTEN’
In 2004 waren de activiteiten van het laboratorium
‘Schrijnwerk en Gevelelementen’
vooral toegespitst op de ontwikkeling
van nieuwe schrijnwerkelementen en
glasproducten. Het voert in dit kader bijvoorbeeld
proeven op de luchtdoorlatendheid,
waterdichtheid, windsterkte, schokweerstand,
vermoeiing en andere mechanische
eigenschappen van de gebouwschil
uit (manipulatieproeven, weerstandsproeven
bij verkeerd gebruik, dynamische
belastingsproeven, mechanische proeven
op profielen, …).
Het laboratorium bepaalt eveneens de
karakteristieken van vensters, private en
industriële deuren, gevelbekledingen, plafonds
(en hun onderdelen), platte en hellende
daken, … Het beschikt tevens over
de nodige uitrustingen voor de uitvoering
van simulaties van de belasting door wind,
regen, lucht, ... overeenkomstig de Europese
normen en de andere nationale en
internationale leidraden.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Het WTCB verleent al geruime tijd zijn
medewerking aan de werkzaamheden
Lucht-, water- en winddichtheidsproeven
op een raam.
van de BUtgb, het CEN en de EOTA, en
dan vooral in het kader van de kwaliteitsborging
van producten en systemen.
Zo werden in 2004 een vijftigtal ATG voor
beglazingen, schrijnwerkprofielen, kitten
en gevelbekledingssystemen onderzocht
en afgeleverd. Bij dit onderzoek werd niet
enkel rekening gehouden met de recent
gepubliceerde Europese specificaties,
maar ook met de specificaties die op dit
moment voorbereid worden binnen de
Technische Comités CEN TC 33 (waarvan
het Centrum het voorzitterschap verzekert),
CEN TC 129 en de diverse EOTAwerkgroepen.
Omdat de technische voorschriften voor
buitenschrijnwerk dringend aan een up-
Een vijftigtal ATG voor beglazingen,
profielen, kitten en gevelbekledingen
werden afgeleverd.
23 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Schrijnwerk & Glaswerk

date toe waren, hebben de ingenieurs van
het WTCB in 2004 de herziening van de
norm NBN S 21-203 (STS 38) en van de
Technische Specificaties STS 52.0 afgewerkt.
Ook de ETA-Goedkeuringsleidraad
002 met betrekking tot structureel
gelijmd glaswerk (SGG) werd bijgewerkt,
rekening houdend met de nieuwe Europese
certificeringsproefprocedures.
Op het gebied van houten ramen werkt
het WTCB aan het document ‘Kwaliteitseisen
voor de fabricage van houten vensters’.
Hiertoe werd in de verschillende
CEN-werkgroepen met betrekking tot hout
en profielen nuttige informatie ingewonnen
waarmee het mogelijk was de beoordeling
en de fabricagecontrole van houten
ramen beter te organiseren.
Het Centrum heeft eveneens voorbereidend
werk uitgevoerd om een beter inzicht
te krijgen in en begeleiding te kunnen
bieden bij de CE-markering van beglaasde
vliesgevels, structureel gelijmd
glaswerk (SGG), ramen en deuren, industriële
poorten en hekken en beglazing.
Daarnaast verleende het WTCB zijn medewerking
aan de organisatie van een
aantal studiedagen over de verschillende
producten voor gevels en de CE-markering,
op het initiatief van diverse bedrijven
en beroepsverenigingen.
Naast zijn actieve deelname aan diverse
werkgroepen voert het Centrum tevens
tal van laboratoriumproeven uit. Om de
werkzaamheden ook op Europees vlak
te coördineren, is het nauw betrokken bij
de sectorale groepen (SG 05 en SG 09)
van de zogenaamde ‘notified bodies’ van
de Europese Unie.
Wat de dimensionering van gevels betreft,
zijn onze medewerkers gestart met
de opstelling van een wetenschappelijk
rapport betreffende de belastingen, grens-
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [E1] tot [E5]
Nuttige links
Laboratorium ‘Schrijnwerk en
Gevelelementen’ : www.wtcb.be
(rubriek ‘Laboratoria’)
Technologische Adviseerdiensten
‘Nieuwe uitvoeringstechnieken in
de schrijnwerkerij’ en ‘Le verre
dans le bâtiment’ : www.wtcb.be
(rubriek ‘Diensten’, ‘Innovatieondersteuning’)
Thematische Innovatiestimulering
‘Inbraakbeveiliging van gebouwen’
: www.tis-inbraak.be
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENSTEN
‘NIEUWE UITVOERINGSTECHNIEKEN IN DE SCHRIJNWERKERIJ’
EN ‘LE VERRE DANS LE BÂTIMENT’ (GLAS IN GEBOUWEN)
De Technologische Adviseerdienst ‘Nieuwe uitvoeringstechnieken in de schrijnwerkerij’
[E5], die zowel gesubsidieerd wordt door het Vlaamse als door het
Waalse Gewest, geeft technologische innovatiesteun aan aannemers van
schrijnwerk en timmerwerk. Aangezien de prestatie-eisen voor buitenschrijnwerk
onder andere op het gebied van akoestiek, thermisch comfort, lichttransmissie,
inbraakveiligheid, ventilatie en brandweerstand almaar strenger worden,
ziet deze sector zich er immers toe verplicht nieuwe producten te ontwikkelen
en toe te passen.
De Technologische Adviseerdienst ‘Le verre dans le bâtiment’ [E4], gesubsidieerd
door het Waalse Gewest, behandelt voornamelijk de volgende twee
thema’s :
glas en de veiligheid van personen
vlak glas als constructiemateriaal.
Deze TAD streeft ernaar de invoering van innovaties bij glaswerkers – die de
voornaamste doelgroep uitmaken – te stimuleren en te bevorderen. Men mag
echter niet vergeten dat ook algemene aannemers en schrijnwerkers vaak te
maken krijgen met glasproducten. Daarom wil ze uiteindelijk komen tot een
verbetering van de deskundigheid van de volledige sector om het concurrentievermogen
van de bedrijven op te krikken. In 2004 hadden de werkzaamheden
van voornoemde TAD vooral betrekking op gelaagd glas, geprofileerd glas en
veiligheid, glas als constructiemateriaal, gordijngevels, de bescherming en het
onderhoud van beglazingen en dichtingsmaterialen.
toestanden en karakteristieken van de
materialen die in rekening gebracht moeten
worden bij het ontwerp van buitenschrijnwerk.
Dit rapport herneemt en combineert
de belangrijkste elementen uit de
Eurocodes met betrekking tot gevels en
geeft aangepaste coëfficiënten op waarmee
men de betrouwbaarheid van de
constructies kan verzekeren. Hierbij wordt
bovendien zoveel mogelijk getracht de
verstoring van de markt te beperken die
zou kunnen teweeggebracht worden door
de implementatie van de Eurocodes in
de nationale regelgeving. Het WTCB
draagt tevens zijn steentje bij in het domein
van de berekening van de windwerking
op gevels (Eurocode 1, Deel 1-4),
voornamelijk in het kader van industriële
ontwikkelingen.
Op het vlak van branddeuren zorgen de
WTCB-experten voor de opvolging van
de activiteiten van de adviesraad van
BOSEC/TCC1 (zowel voor de aflevering
van het BENOR/ATG-merk als voor de
aflevering van de ISIB-certificatiesystemen
voor plaatsers). Hierbij zijn de Technische
Voorlichting 226 en de Technische
Specificaties STS 53 belangrijke referentiedocumenten.
Binnen EOTA zijn de activiteiten van de
WTCB-ingenieurs voornamelijk toegespitst
op werkgroepen met betrekking tot
vliesgevels en glazen structuren :
verlaagde plafonds
kits voor binnenwanden
brandwerende beplating
houtskeletbouwwoningen (STS 23).
THEMATISCHE INNOVATIESTIMULERING
‘INBRAAKBEVEILIGING VAN GEBOUWEN’
Het door het WTCB gecoördineerde TIS-programma ‘Inbraakbeveiliging van
gebouwen’ [E2], in samenwerking met de Confederatie Bouw en NACEBO
(Bouwunie), is een innovatiesteunmaatregel op het vlak van inbraakwerendheid,
met de financiële steun van het Vlaamse Gewest.
Deze TIS heeft tot doel de innovatie en/of modernisering bij de aannemers uit
de schrijnwerk- en glaswerksector met betrekking tot mechanische en elektronische
inbraakbeveiliging te stimuleren. Een tweede doel is de opstelling van
een bestek voor inbraakbestendige beglazing en schrijnwerkelementen voor
nieuwbouw en renovatie.
24 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Schrijnwerk & Glaswerk

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
De laatste jaren stelt de afdeling Technisch
Advies (ATA) een belangrijke stijging
van het aantal vragen inzake de
plaatsing van onafgewerkt houten buitenschrijnwerk
vast (vaak met betrekking tot
de esthetische aspecten ervan).
Uit de opgedane ervaringen en uit onderzoeken,
uitgevoerd in het WTCB-laboratorium
‘Schrijnwerk en gevelelementen’,
is reeds meermaals gebleken dat een
houtafwerking niet alleen het uitzicht verfraait,
maar nog een groot aantal andere
functies vervult : bescherming van het
hout tegen de rechtstreekse blootstelling
aan klimaatinvloeden, vermindering van
de werking van en de belastingen op de
profielen en de verbindingen, verlenging
van de levensduur van het schrijnwerk,
vereenvoudiging van het onderhoud, …
Bij onafgewerkt houten buitenschrijnwerk
komen daarentegen regelmatig waterinfiltraties
voor. Deze worden veroorzaakt
door een onvoldoende lucht- en waterdichtheid
van het schrijnwerk, tengevolge
van de overmatige vervormingen van de
profielen.
Dit blijkt eveneens uit afbeelding 1, die
een overzicht geeft van het aantal tussenkomsten
van de ATA inzake waterinfiltraties
bij ramen in 2004.
Zelfs indien zeer stabiele, weinig werkende
en duurzame houtsoorten worden
gehanteerd bij de vervaardiging van het
buitenschrijnwerk en men deze combineert
met hang- en sluitwerk van zeer
goede kwaliteit (meerpuntsluitingen), is
het voorzien van een afwerking absoluut
noodzakelijk om de lucht- en waterdichtheid
van het buitenschrijnwerk te verzekeren.
Afb. 1 Overzicht van het aantal interventies
van de afdeling Technisch Advies
inzake waterinfiltraties bij ramen.
37 %
22 %
19 %
n onafgewerkte houten ramen
n afgewerkte houten ramen
n PVC-ramen
n aluminium ramen
DICHTHEID VAN BUITENDEUREN
In 2004 werden door de ingenieurs van
de ATA ook dubbel zoveel adviezen verstrekt
omtrent de prestaties van buitendeuren
dan vorig jaar.
Dit kan verklaard worden door de publicatie
van de Infofiche ‘Dichtheid van buitendeuren’
op de WTCB-website, waarin
de voornaamste redenen voor de soms
gebrekkige lucht- en waterdichtheid van
deze elementen worden belicht.
THERMISCHE ISOLATIE VAN BEGLAZINGEN
Rekening houdend met de huidige
thermische reglementeringen in Wallonië
en Brussel, evenals met de Energieprestatieregelgeving
die begin 2006 in Vlaanderen
van kracht zal worden, willen we
eveneens wijzen op de noodzaak om bij
(her)nieuwbouw te opteren voor beglazingen
met goede thermische-isolatieprestaties.
25 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Schrijnwerk & Glaswerk
22 %
WTCB-PUBLICATIES
‘SCHRIJNWERK EN GLASWERK’
Toegankelijkheid van trappen :
Randbemerkingen bij § 2.4.2 van
TV 198. WTCB-Dossier, 2004/4,
Katern 6.
Akoestische prestaties van dubbele
geventileerde gevels (DGG).
WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 1.
Vlak glas en veiligheid - Commentaren
op de norm NBN EN 12600.
WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 5.
Verjongingskuur voor de STS 38
‘Glaswerk’ en 52 ‘Buitenschrijnwerk’.
WTCB-Dossier, 2004/4,
Katern 8.
De gecombineerde CE-markering
voor industriële, commerciële en
residentiële poorten. WTCB-
Dossier, 2004/3, Katern 3.
Dubbele geventileerde gevels.
Deel 1 : voorstelling van de gevelopbouw.
WTCB-Dossier, 2004/1,
Katern 1.
Dichtheid van buitendeuren.
Infofiche, nr. 1, 2004.
In dit kader kunnen we nu reeds vermelden
dat de EPR, voor beglazingen, hoogstwaarschijnlijk
een maximale warmtedoorgangscoëfficiënt
(U g,max ) van 1,6 W/m²K
(in het midden ervan) zal opleggen.
Aan de hand van tabel 1 kan men zich
een goed idee vormen van de invloed van
de thermische-isolatieprestaties van verschillende
types beglazing op het ontstaan
van oppervlaktecondensatie in een
stationair regime. n
Tabel 1 Verband tussen de binnen- en buitentemperatuur, de dauwpunttemperatuur, de U-waarde van de beglazing, de relatieve
vochtigheid van de binnenlucht en het ontstaan van oppervlaktecondensatie.
INVLOEDS-
FACTOREN
TYPE BEGLAZING
Dubbel
en HR
Dubbel
en HR
Dubbel
Enkel
RELATIEVE VOCHTIG-
HEID VAN DE BINNEN-
LUCHT (%)
BINNENLUCHT-
TEMPERATUUR (°C)
DAUWPUNT-
TEMPERATUUR (°C)
U-WAARDE VAN DE
BEGLAZING (W/m 2 .K)
1,2
1,6
2,9
5,8
15
4,7
-53,7
-36,5
-13,4
0,8
18
7,3
50
BUITENTEMPERATUUR (°C) DIE MOET ONDERSCHREDEN WORDEN OM GECONFRONTEERD TE WORDEN
MET HET VERSCHIJNEN VAN OPPERVLAKTECONDENSATIE
-53,3
-35,5
-11,5
3,2
20
9,2
-52,0
-34,0
-9,8
5,1
22
11,1
-50,7
-32,5
-8,1
7,0
15
7,1
-37,7
-24,5
-6,8
4,1
18
10,1
-34,7
-21,5
-3,8
7,1
60
20
12
-33,3
-20,0
-2,1
9,0
22
13,9
-32,0
-18,5
-0,3
10,8
15
9,6
-21,0
-12,0
0,1
7,6
18
12,4
-19,3
-10,0
2,6
10,3
70
20
14,36
-17,6
-8,2
4,4
12,2
22
16,3
-16,0
-6,5
6,3
14,1

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Muur- en vloerbekledingen
De WTCB-activiteiten op het vlak van
muur- en vloerbekledingen zijn erg gediversifieerd
en worden gestuurd door niet
minder dan vier Technische Comités :
‘Plafonneer- en voegwerken’, ‘Harde
muur- en vloerbekledingen’, ‘Schilderwerk,
soepele muur- en vloerbekledingen’
en ‘Steen en marmer’.
BETEGELINGEN
Tijdens het afgelopen jaar hadden de
activiteiten in het domein van harde muuren
vloerbekledingen vooral te maken met
de opstelling van nieuwe publicaties. Zo
verscheen de Technische Voorlichting 227
‘Muurbetegelingen’, die werd aangevuld
door twee Infofiches met betrekking tot
twee belangrijke onderwerpen :
de hechtsterkte van muurbetegelingen
de beschadiging ervan tengevolge van
de rechtstreekse besproeiing van het
oppervlak met water.
In 2004 verscheen Technische Voorlichting
227 ‘Muurbetegelingen’.
De werkgroep ‘Harde muur- en vloerbekledingen’
werkte ook verder aan de herziening
van TV 137 over de afwerking van
binnenvloeren met keramische tegels. Dit
in 1981 gepubliceerde document is namelijk
toe aan een update, rekening houdend
met de laatste evoluties op het vlak
van de tegels en hun uitvoering, evenals
met de nieuwe normen over dit onderwerp.
In afwachting van het verschijnen van
deze herziening publiceerde het WTCB
een Infofiche over een van de belangrijkste
kenmerken van keramische tegels,
met name hun slijtsterkte. Hierin werd een
stand van zaken opgesteld met betrekking
tot de huidige proefmethoden en
keuzecriteria.
NATUURSTEEN
In 2004 waren ook tal van activiteiten gewijd
aan natuursteen, een ander hard
muur- en vloerbedekkingsmateriaal bij uitstek.
Zo werd volop verder gewerkt aan de
herziening van TV 205 ‘Natuursteen’, lettend
op de recente evoluties op dit gebied.
In de loop van de vorige jaren hebben de
normen en gebruikscriteria hieromtrent
immers een aantal grondige wijzigingen
ondergaan en werd de markt overspoeld
met verschillende nieuwe types natuursteen.
Daarom stelde het Technische Comité
‘Steen en marmer’ een aantal nieuwe
technische fiches [F1] op, die binnenkort
In het domein van harde afwerkingsmaterialen
stond 2004
vooral in het teken van de verschijning
van TV 227 ‘Muurbetegelingen’
evenals van de organisatie
van wintercursussen. Soepele
vloerbekledingen zullen op
hun beurt aan bod komen in twee
nieuwe Technische Voorlichtingen
ter vervanging van TV 165.
De eerste is gewijd aan elastische
vloerbekledingen, terwijl de
tweede zich toespitst op vloerbekledingen
van textiel.
beschikbaar zullen worden op de WTCBwebsite
(www.wtcb.be), in een speciale
rubriek over natuursteen.
In 2004 eindigde ook het proefprogramma
ter karakterisering van decoratieve
Waalse steensoorten [F2], dat door de
vzw ‘Pierres et marbres de Wallonie’ aan
onze medewerkers toevertrouwd werd.
Dankzij de bekomen resultaten was het
mogelijk de bestaande informatie over
een twintigtal steengroeven aan te vullen
en technische fiches op te stellen die
weldra zullen kunnen geraadpleegd worden
via de website.
Vloer uit Belgische blauwe hardsteen
(VTM-Vilvoorde).
26 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Muur- en vloerbekledingen

Vlekvorming op Carraramarmer.
VLEKVORMING OP STENEN
In het domein van de harde muur- en
vloerbekledingen werden in 2004 nog
diverse andere onderzoeksprojecten opgestart
en beëindigd. Het eerste onderzoek
dat afgerond werd door het laboratorium
‘Mineralogie en Microstructuur’
betreft de problematiek van vlekvorming
op stenen [F3], en dan vooral deze die
optreedt als gevolg van de oxidatie van
bepaalde mineralen.
In dit kader werd een aantal preventieve
behandelingstechnieken ontwikkeld, die
tegenwoordig kunnen toegepast worden
om het risico op het verschijnen van geelbruine
vlekken, wat kenmerkend is voor
bepaalde marmersoorten zoals Carraramarmer,
te beperken.
Het probleem van de beoordeling van de
gevoeligheid van natuursteen tegen vlekvorming
‘van buitenaf’ wordt onderzocht
in een nieuw prenormatief onderzoeksproject
dat streeft naar de ontwikkeling
van specificaties voor natuursteen, onafhankelijk
van hun toepassingsgebied [F4].
VORSTGEVOELIGHEID
Een ander prenormatief onderzoek dat vorig
jaar afgesloten werd, ging dieper in
op de vorstbestendigheid van keramische
tegels voor buitenterrassen [F5]. Dit is een
erg actueel probleem waarover het WTCB
veel adviesaanvragen te verwerken krijgt.
Dankzij dit onderzoek kon een betrouwbaardere
proefmethode ontwikkeld wor-
Vorstschade op keramische tegels.
Microscopisch zicht van pyriet.
den dan deze, voorgesteld in de huidige
Europese norm. Hierin worden immers
verschillende tegels als ‘vorstbestendig’
beschouwd die in de praktijk belangrijke
duurzaamheidsproblemen vertonen.
STELPRODUCTEN
Ook op het vlak van stelproducten werden
diverse onderzoeksactiviteiten ondernomen.
Als gevolg van de Europese harmonisatie
van de productnorm met betrekking
tot tegellijm heeft het WTCB-laboratorium
‘Ruwbouw- en afwerkingsmaterialen’
– op vraag van verschillende
producenten – de nodige proeven uitgevoerd
voor de classificatie van deze producten
en hun CE-markering.
Daarnaast verricht dit laboratorium nog
tal van andere proeven in het kader van
de Belgische technische goedkeuringen
(ATG). We willen er trouwens op wijzen
dat het door BELTEST geaccrediteerd is
voor de uitvoering van hechtsterkteproeven
op lijmen en mortellijmen voor betegelingen.
BINNENWANDEN, VERLAAGDE PLA-
FONDS EN VERHOOGDE VLOEREN
In 2004 kwamen de thema’s binnenwanden,
verlaagde plafonds en verhoogde
vloeren, waarover er totnogtoe geen gedetailleerde
naslagwerken bestonden, uitgebreid
aan bod. De werkgroep die in dit
kader opgericht werd, werkte namelijk een
aantal lopende projecten af.
Gipskartonplaten, opgebouwd door de
toevoeging van zeolieten.
Het doel ervan is de bouwsector (en dan
vooral de schrijnwerkers) te voorzien van
nauwkeurige informatie, door de opstelling
van twee Technische Voorlichtingen :
de eerste zal eerder gericht zijn op de
definiëring en de beschrijving van de
systemen volgens hun karakteristieken
de tweede zal dieper ingaan op de
brandweerstand van deze bouwelementen,
rekening houdend met de recentste
wijzigingen van de reglementering
op het vlak van brandveiligheid.
Er werd eveneens een onderzoek uitgevoerd
op Europees niveau met betrekking
tot gipskartonplaten, opgebouwd uit
gerecycleerde materialen en de toevoeging
van zeolieten [F6], waardoor de
nieuwe platen verbeterde karakteristieken
krijgen.
SOEPELE VLOERBEKLEDINGEN
Op het gebied van soepele vloerbekledingen
is de Technische Voorlichting 165
‘Leidraad voor de goede uitvoering van
soepele vloerbedekkingen’ dringend aan
een herziening toe. Dit is voornamelijk te
wijten aan de evoluties op het vlak van
de normalisering en de samenstellende
materialen.
In dit kader zijn twee nieuwe Technische
Voorlichtingen in voorbereiding :
een eerste over elastische vloerbekledingen
een tweede over vloerbekledingen van
textiel.
Een van de belangrijkste wijzigingen ten
opzichte van de vorige TV ligt in de classificatie
van elastische vloerbekledingen.
Deze werd namelijk aangepast aan de
indeling uit de onlangs gepubliceerde Europese
normering hieromtrent, die op termijn
alle nationale classificatiesystemen,
zoals het Franse UPEC-systeem, zal vervangen.
TV 165 over soepele vloerbekledingen zal
op termijn vervangen worden door twee
nieuwe Technische Voorlichtingen.
27 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Muur- en vloerbekledingen
FORBO Flooring

NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Het WTCB verleent al geruime tijd zijn
medewerking aan de werkzaamheden
van de BUtgb, het CEN en de EOTA, en
dan vooral in het kader van de kwaliteitsborging
van producten en systemen.
Zo werden in 2004 een aantal ATG voor
buitengevelisolatie, waterwerende producten
en binnenwandafwerkingen onderzocht
en afgeleverd. Bij dit onderzoek
werd niet enkel rekening gehouden met
de recent gepubliceerde Europese specificaties,
maar ook met de specificaties
die op dit moment voorbereid worden
binnen een aantal werkgroepen van
het CEN en de EOTA.
Het Technische Comité ‘Plafonneer- en
voegwerken’ neemt eveneens deel aan
de BUtgb-activiteiten met betrekking tot
de opstelling van procedures voor de toepassing
van de ETA-Goedkeuringsleidraad
ETAG 004 ‘ETICS’ (Buitengevelisolatiesystemen
met pleisterwerk). Naast
de aflevering van ETA worden binnen de
BUtgb (op verzoek van de Belgische gebruikers)
ook nationale toepassingsdocumenten
voorbereid en acties ondernomen
met het oog op procescertificatie.
Samen met zijn partners BUtgb, BCCA
en COPRO verleent het Centrum tevens
zijn medewerking aan het tot stand brengen
van richtlijnen voor de homologatie
van steengroeven voor decoratieve steensoorten
en de certificering van eindproducten.
Hierbij wordt uitgegaan van de
normen die voorbereid worden binnen het
Technische Comité CEN TC 246 en van
de adviezen, gegeven door het Technische
Comité ‘Steen en marmer’.
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [F1] tot [F7]
Nuttige links
Pierres et marbres de Wallonie :
www.pierresetmarbres.be
Technologische Adviseerdienst
‘Ontwerp en uitvoering van
bedrijfsvloeren’ : www.wtcb.be
(rubriek ‘Diensten’, ‘Innovatieondersteuning’)
Laboratoria ‘Mineralogie en Microstructuur’
en ‘Ruwbouw- en Afwerkingsmaterialen’
: www.wtcb.be
(rubriek ‘Laboratoria’)
Website van de BUtgb :
www.butgb.be
Website van het Infopoint :
www.infopoint.be
Hechtingsproeven op een bepleisteringssysteem aangebracht op isolatiemateriaal in het
kader van de CE-markering en van het nationale toepassingsdocument.
Op het gebied van niet-dragende binnenwandconstructies
zorgen onze medewerkers
voor de opvolging van de Europese
specificaties inzake gipskartonplaten,
gipstegels, … Het Technische Comité
‘Schrijnwerken’ bereidt bovendien de ETA-
Goedkeuringsleidraden ETAG 003 (Kits
voor de opbouw van niet-dragende inwendige
scheidingswanden) en ETAG 018
(Brandbeschermende producten) voor.
In het domein van verlaagde plafonds en
verhoogde vloeren werken onze experten
voornamelijk aan de omzetting van de
NBN EN-normen in uitvoeringsrichtlijnen.
Hiertoe werd onder meer een werkgroep
in samenwerking met BEWAP opgericht.
In het kader van de beoordeling van de
hiervoor vermelde producten en systemen
zijn de verschillende WTCB-laboratoria
uitgerust voor de uitvoering van :
mechanische weerstandsproeven
hechtingsproeven op mortels en pleisters
proeven ter bepaling van de weerstand
tegen hygrothermische cycli
proeven ter bepaling van de verouderingsweerstand
(UV-straling, vocht, …)
proeven ter bepaling van de weerstand
tegen vorst-dooicycli
proeven ter bepaling van de impactweerstand
proeven ter bepaling van de akoestische
karakteristieken.
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENST
‘ONTWERP EN UITVOERING VAN BEDRIJFSVLOEREN’
Deze Technologische Adviseerdienst [F7] staat ter beschikking van bouwondernemingen
die meer informatie wensen te verkrijgen over vloeren, en meer
bepaald over bedrijfsvloeren.
Ze heeft immers tot taak de sector
in te lichten over de nieuwe producten
en systemen die op de
markt verschijnen :
vezelversterkt beton
cementgebonden gietvloeren
anhydrietgebonden gietvloeren
vloerbedekkingen met een laag
chloorgehalte
kunstharsgebonden vloerafwerkingen,
...
Gietvloer.
28 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Muur- en vloerbekledingen

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
Uit de statistieken van 2004 blijkt dat 30 %
van de door de afdeling Technisch Advies
(ATA) verstrekte adviezen te maken
hadden met muur- en vloerbekledingen.
Afbeelding 1 toont aan dat harde muuren
vloerbekledingen respectievelijk 7 en
42 % van dit cijfer vertegenwoordigen.
EEN NIEUWE TECHNISCHE VOORLICHTING
Om tegemoet te komen aan de talrijke
vragen omtrent de uitvoering van muurbetegelingen
verscheen in 2004 de Technische
Voorlichting 227 met richtlijnen
voor de correcte plaatsing van muurtegels
in gebouwen. Ook tijdens de wintercursussen
ten behoeve van de bouwprofessionelen
werd hierop dieper ingegaan. De
uitvoering van balkonafwerkingen kwam
hierbij eveneens uitgebreid aan bod.
LOSKOMEN VAN MUUR- EN VLOERTEGELS
Meer dan een kwart van de vragen (26 %)
omtrent vloer- en muurbetegelingen heeft
betrekking op het hol klinken en loskomen
ervan (al dan niet in vochtige ruimten).
Op de WTCB-website verschenen
dan ook een aantal Infofiches met nuttige
wenken ter beperking van de kans op het
optreden van deze verschijnselen voor
muurbetegelingen.
Om de goede hechting tussen de betegeling
en zijn ondergrond te waarborgen,
moet men de spanningen in het vloercomplex
zoveel mogelijk beperken. Het
is daarom aanbevolen voldoende lang te
wachten met de uitvoering van de betegeling,
zodanig dat de ondergrond het
grootste gedeelte van zijn krimp achter
de rug heeft. Daarnaast dient men ervoor
te zorgen dat de ondergrond een toereikende
cohesie vertoont (bv. door het voorzien
van een dekvloer voor vloerbetegelingen
of van een cementbepleistering
of droogblijvende gipsgebonden ondergrond
voor muurbetegelingen, …). Het
verzekeren van een goede initiële hechting
is echter dé belangrijkste parameter.
VERLIJMEN VAN DE TEGELS
Uit onderzoek is gebleken dat de hechtsterkte
die men kan verkrijgen met de
huidige lijmen (mortellijmen, dispersielijmen
en reactielijmen) doorgaans veel hoger
is dan deze van de traditionele cementmortels.
Vanuit een technisch oogpunt
is het dus aangewezen de tegels te
verlijmen op de ondergrond. Hierbij dient
men de richtlijnen van de lijmfabrikant
strikt op te volgen en bijzondere maatre-
Afb. 1 Tussenkomsten van de afdeling Technisch Advies met betrekking tot muur- en
vloerbekledingen.
6 %
10 %
7 %
5 %
3 %
Muurbetegelingen. Technische Voorlichting, nr. 227, 2004.
WTCB-PUBLICATIES
‘MUUR- EN VLOERBEKLEDINGEN’
Slijtage van harde vloerbedekkingen. WTCB-Dossier, 2004/3, Katern 5.
Innovatieve uitvoeringsmethoden voor performante monolithische bedrijfsvloeren.
WTCB-Dossier, 2004/2, Katern 3.
Slijtage van harde vloerbedekkingen : aanbevelingen voor een verantwoorde
keuze van vloertegels. Infofiche, nr. 8, 2004.
Loskomen van en/of scheurvorming in binnenbetegelingen, blootgesteld aan
rechtstreekse besproeiing met water. Infofiche, nr. 9, 2004.
Hechtsterkte van muurbetegelingen. Infofiche, nr. 10, 2004.
n harde vloerbekledingen
n houten vloerbekledingen
n harsgebonden vloerbekledingen
n soepele vloerbekledingen
n muurbekledingen van het type
‘bepleistering’
n muurbekledingen van het type ‘verf’
harde muurbekledingen
29 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Muur- en vloerbekledingen
27 %
gelen te treffen om de vlakheid van de
ondergrond en van de tegels zelf te waarborgen.
De goede hechting kan namelijk
enkel verzekerd worden indien er een voldoende
groot contactoppervlak tussen de
lijm en de tegel bestaat. Wij willen er wel
op wijzen dat de lijmlaag, gezien zijn geringe
dikte, weinig of geen oneffenheden
van de ondergrond kan opnemen. Eventuele
onvlakheden van deze laatste of van
de tegels kunnen daarom aanleiding geven
tot het ontstaan van niveauverschillen
tussen aangrenzende tegels (a fortiori bij
tegels van groot formaat).
VLAKHEIDSTOLERANTIES
Als men ervoor kiest de tegels te verlijmen,
moeten de dekvloer en de binnenbepleistering
bij voorkeur voldoen aan
de strenge vlakheidstoleranties. Deze
bedragen in beide gevallen maximum
3 mm/2 m (zie TV 189 en 199). Indien de
vloerbetegeling daarentegen moet beantwoorden
aan een vlakheidstolerantie van
2 mm/2 m (vermeerderd met de tolerantie
op de vlakheid van de tegels zelf), zou
men deze eis ook best opleggen aan de
dekvloer. In dergelijke gevallen kan men
42 %
opteren voor het gebruik van dikbedlijmen
en/of kan men het principe van de dubbele
verlijming toepassen, waarbij zowel
lijm wordt aangebracht op de rugzijde van
de tegels als op de ondergrond.
TEGELKARAKTERISTIEKEN
Ook de tegelkarakteristieken zelf spelen
een belangrijke rol bij het bekomen van
een goede hechting met de ondergrond.
Zo dient men bij de verlijming van tegels
uit natuursteen en cement in de dikte
gekalibreerde tegels te gebruiken.
Verder is het aangewezen om de afmetingen
ervan te beperken (bv. tot maximaal
40 cm x 40 cm). Grootformaattegels
zijn immers zeer moeilijk perfect vlak te
plaatsen, aangezien kleine oneffenheden
in de ondergrond onvermijdelijk aanleiding
geven tot het ontstaan van niveauverschillen
met aangrenzende tegels. Voor
tegels met afmetingen tot 50 cm x 50 cm
moet dit niveauverschil idealiter beperkt
blijven tot maximaal 1 mm. Voor tegels
van groter formaat is het niet altijd mogelijk
grotere afwijkingen te vermijden. n

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Duurzame ontwikkeling & Renovatie
De thema’s duurzaam bouwen en renovatie
stonden in 2004 weer volop in de belangstelling.
Het WTCB volgt al geruime tijd de diverse
initiatieven dienaangaande op en speelt
een belangrijke rol op het vlak van sensibilisering,
onder meer door zijn medewerking
aan de activiteiten van het Centrum
Duurzaam Bouwen (CeDuBo).
Binnen de afdeling Technologie en Milieu,
meer bepaald binnen de laboratoria
‘Duurzame ontwikkeling’ en ‘Renovatie’,
lopen er ook heel wat onderzoeks- en
ontwikkelingsprojecten hieromtrent.
MILIEU-IMPACT VAN GEBOUWEN EN
BOUWMATERIALEN
De milieu-impact van gebouwen en bouwmaterialen
kwam de laatste jaren geregeld
in de aandacht. In februari 2004 vertrouwde
de Europese Commissie bijvoorbeeld
een mandaat toe aan het Europees
Comité voor Normalisatie.
Dit mandaat verplicht het CEN ertoe een
reeks technische rapporten en normen
uit te werken die het op termijn mogelijk
moeten maken de milieu-impact van
bouwmaterialen, gebouwen, bouwactiviteiten,
onderhoudswerken en gebouwbeheer
te kwantificeren.
Het feit dat er ook een technisch rapport
betreffende de milieuprestaties van het
bouwproces dient opgesteld te worden,
impliceert dat de aandacht niet langer be-
perkt blijft tot de prestaties van gebouwen
en producten, wat op termijn belangrijke
gevolgen zou kunnen hebben voor
de aannemerswereld. Het CEN richtte
daarom onmiddellijk de werkgroep CEN
BT WG 174 op die een concreet actieplan
aan het uitdenken is. Het WTCB
verleent hieraan zijn medewerking en zal
ook in de toekomst deze normalisatieactiviteiten
blijven opvolgen.
Voor de analyse van de milieu-impact van
bouwmaterialen en bouwproducten kan
De nieuwe Europese normgeving moet het
op termijn mogelijk maken de milieuprestaties
van bouwmaterialen, gebouwen
en bouwactiviteiten te beoordelen.
Het WTCB tracht reeds lang de
milieu-impact van bouwmaterialen,
gebouwen en bouwactiviteiten
te minimaliseren. Thema’s
zoals sloop, afvalbeheer, renovatie
en recyclage behoren daarom
tot onze dagelijkse aandachtspunten.
Duurzame ontwikkeling
is echter niet beperkt tot milieu
alleen, vandaar ook de groeiende
interesse voor toegankelijkheid
en aanpasbaarheid van de bebouwde
omgeving.
het CEN een beroep doen op de kennis
die door diverse Europese landen werd
verzameld tijdens tal van acties. Daarnaast
is ook het werk van het Technische
Comité ISO TC 59 SC 17 niet zonder belang.
Dit comité, waarvan de werkzaamheden
begin 2003 van start gingen, bestaat
uit vier werkgroepen, meer bepaald :
WG1 : algemene principes en terminologie
WG2 : duurzaamheidsindicatoren
WG3 : milieuverklaringen voor bouwproducten
WG4 : kader voor de evaluatie van de
milieuperformantie van gebouwen en infrastructuur.
Het WTCB volgt de activiteiten van deze
werkgroepen en van het overkoepelende
comité reeds vanaf hun oprichting op en
kan hierbij gebruik maken van eigen onderzoeksresultaten
en -ervaringen.
ONDERZOEK EN NETWERKING
Op het vlak van prenormatief onderzoek
werd in 2004 gewerkt aan een project
omtrent de milieu-impact van gebouwen
en bouwactiviteiten [G1], met de financiële
steun van de FOD Economie, KMO,
Middenstand en Energie. Dit prenormatieve
project heeft tot doel de internationale
en Europese ontwikkelingen rond de
milieuevaluatie van gebouwen en bouwactiviteiten
in een voor België aanvaardbare
en haalbare richting te sturen.
Deze internationale en Europese principes
moeten bovendien vertaald worden
30 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Duurzame ontwikkeling & Renovatie

naar de Belgische praktijk. Ook op dit gebied
wil het onderzoek een bijdrage leveren.
Het uitgangspunt hierbij is dat de milieuevaluatie
past binnen een breder kader,
waarin er ook aandacht moet zijn voor
de andere prestatie-eisen van het gebouw
(bv. binnenklimaat, comfort, energieprestaties,
…).
Eind 2004 werd het Europese thematische
netwerk PRESCO [G2], dat in 2000
opgestart en door het WTCB gecoördineerd
werd, afgesloten. Dit netwerk bestond
uit 28 partners uit 16 Europese landen.
Een van de hoofdactiviteiten van
PRESCO was gericht op de vergelijking
van een tiental evaluatie- en ontwerpmiddelen
ter beoordeling en ter verbetering
van de milieuprestaties van gebouwen,
aan de hand van een aantal casestudies
(onder meer een fictieve betonstructuur,
een bestaande energiezuinige demonstratiewoning
en diverse alternatieve ontwerpen
van diezelfde woning).
Deze vergelijkingen (benchmarking) hebben
geleid tot de formulering van een
reeks voorstellen tot harmonisatie, evenals
tot de identificatie van een aantal
probleempunten. Het door PRESCO gepubliceerde
rapport zou een interessante
bron van informatie kunnen vormen voor
de verschillende werkgroepen en comités
van CEN en ISO.
TOEGANKELIJKHEID EN AANPAS-
BAARHEID
Het jaar 2003 werd op Europees niveau
uitgeroepen tot het jaar van de personen
met beperkingen. 2003 werd daarom gekenmerkt
door tal van activiteiten in dit
kader.
Toegankelijkheid en aanpasbaarheid namen
in 2004 dan ook een belangrijke
plaats in op de agenda van het WTCB.
Tijdens het afgelopen jaar gingen er hieromtrent
maar liefst drie nieuwe projecten
van start, waaronder het TIS-project ‘Toegankelijkheid,
aanpasbaarheid en innovatie
in de woningbouw’ (zie kader, p. 32).
Daarnaast is het Centrum een van de geprivilegieerde
partners in het Europese beleidsondersteunende
project POLIS [G3],
dat begin 2004 van start ging en gesubsidieerd
wordt door de EU-DG ‘Onderzoek’.
Binnen dit project wordt gewerkt aan de
ontwikkeling van een innovatief model ter
bepaling en verbetering van het toegankelijkheidsniveau
van een gebouw. Dit model
zal aangevuld worden met een computerprogramma
en zal in eerste instantie
van nut zijn voor ontwerpers. Bepaalde
randactiviteiten zorgen er echter voor dat
ook de andere bouwpartners (opdrachtgevers,
bouwpromotoren en aannemers)
er voordeel uit kunnen halen.
De thema’s toegankelijkheid en aanpasbaarheid
namen in 2004 een belangrijke
plaats in op de agenda van het WTCB.
Men mag immers niet vergeten dat elk van
hen zich op een bepaald ogenblik verplicht
zal zien beslissingen te nemen die de uiteindelijke
toegankelijkheid van het gebouw
kunnen beïnvloeden. Ook zij moeten daarom
goed geïnformeerd en betrokken worden.
Deze werkzaamheden moeten leiden
tot de publicatie van een naslagwerk met
heel wat praktische voorbeelden.
Eind 2004 werd ook het door de EU-DG
‘Sociaal beleid en Werkgelegenheid’ gesubsidieerde
onderzoek BAS – Building
Accessible Services [G4] ingeluid. Het
WTCB behoort tot de medewerkers van
dit project, waarin de nadruk in de eerste
plaats ligt op sensibilisering, informatieverstrekking
en opleiding omtrent toegankelijkheid.
RENOVATIE, SLOOP EN AFVAL-
BEHEER
Het belang van de renovatiemarkt in het
bouwgebeuren neemt almaar toe. De
stedelijke vernieuwing, de schaarste aan
bouwgronden en de groeiende aandacht
voor duurzame ontwikkeling zijn hier zeker
niet vreemd aan. Via de Technologische
Adviseerdienst ‘Renovatie van Gebouwen’
(zie kader, p. 32) en het laboratorium
‘Renovatie’ speelt het WTCB reeds
geruime tijd in op deze problematiek.
Wanneer renovatie niet langer tot de
mogelijkheden behoort, rest er niets anders
dan sloop en recyclage. Ook deze
thema’s stonden in 2004 op de WTCBagenda,
vooral via de deelname aan tal
van Europese projecten. In de door het
LIFE-programma van de Europese Unie
ondersteunde studie APPRICOD [G5]
wordt nagegaan hoe men de plastiekfractie
van het bouw- en sloopafval (beter)
kan inzamelen en recycleren.
Het door de EU-DG ‘Onderzoek’ gesubsidieerde
IRMA-project [G6] spitst zich op
zijn beurt toe op potentieel verontreinigde
gebouwen en industriële of stedelijke gebieden.
Gebouwen die men niet meer kan
reinigen of saneren, dienen immers (bij
voorkeur selectief) afgebroken te worden.
Voor de verontreinigde fracties moeten
echter in vele gevallen nog innovatieve
reinigings- en recyclagetechnieken ontwikkeld
worden.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Zoals reeds vermeld, verleent het WTCB
zijn actieve medewerking aan de werkgroepen
CEN BT WG 174 (in het kader van
Renovatie van gebouwen is een quasi permanent onderzoeksthema binnen het WTCB.
31 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Duurzame ontwikkeling & Renovatie

de uitvoering van het EC-mandaat M350)
en ISO TC 59 SC 17, die tot doel hebben
normatieve documenten uit te werken betreffende
de evaluatie en declaratie van de
milieuprestaties van bouwproducten, gebouwen
en bouwactiviteiten. Het Centrum
is ook betrokken bij een aantal Europese
werkgroepen inzake technische goedkeuringen
(EOTA en UEAtc) waarin nagegaan
wordt hoe men milieugerelateerde informatie
kan beoordelen en declareren voor
niet-gereglementeerde producten, bouwsystemen
en kits. De specifieke acties van
ISO, CEN, EOTA en UEAtc bevinden zich
momenteel nog steeds in de ‘vrijwillige’
sfeer. Dit betekent dat bedrijven in principe
vrij zijn om te beslissen of ze deze milieuinformatie
al dan niet declareren.
Binnen de Europese Commissie zijn er
eveneens acties in voorbereiding om geharmoniseerde
eisen op te stellen voor
de ‘gereglementeerde bouwstoffen’, wat
vandaag nog steeds door elke lidstaat afzonderlijk
gebeurt. De bedoeling is om
gemeenschappelijke proef- en evaluatiemethoden
in het kader van de fundamentele
voorschriften ‘Hygiëne, gezondheid
en milieu’ en ‘Gebruiksveiligheid’ van de
Bouwproductenrichtlijn op te stellen.
Dankzij de betrokkenheid van WTCBmedewerkers
bij het Construction Sector
Network Environment Project (CSNEP),
de UEAtc en de EOTA kan men een goed
overzicht behouden op de diverse vrijwillige
en reglementaire initiatieven.
In 2004 werkte de Europese Commissie
aan een mandaat voor het CEN met betrekking
tot de opstelling van meet- en
evaluatiemethoden voor de emissie van
gevaarlijke stoffen door bouwmaterialen.
Ook op het vlak van renovatie voert het
Centrum normaliserende acties. De kennis
en ervaring op dit gebied wordt gevaloriseerd
via het onlangs opgerichte CEN TC
346 ‘Conservation of Cultural Property’.
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [G1] tot [G9]
Nuttige links
Laboratoria ‘Duurzame ontwikkeling’
en ‘Renovatie’ : www.wtcb.be
(rubriek ‘Laboratoria’)
Technologische Adviseerdienst
‘Renovatie van gebouwen’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Diensten’,
‘Innovatieondersteuning’)
Website van de BUtgb :
www.butgb.be
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENST
‘RENOVATIE VAN GEBOUWEN’
De Technologische Adviseerdienst ‘Renovatie van gebouwen’ [G7] (in het
Vlaamse Gewest gesubsidieerd door het IWT en in het Waalse Gewest door
de DGTRE) verstrekt in eerste instantie informatie over innovatieve renovatie-
technieken en tracht de KMO uit de
renovatiesector via publicaties en
evenementen op de hoogte te houden
van de renovatieaspecten met
betrekking tot materialen en gevels.
In 2004 werkte deze TAD eveneens
rond de thema’s binnenklimaat, binnencomfort
en de buitenschil van
bestaande gebouwen. Zo organiseerde
het WTCB, in samenwerking
met het Technologisch Instituut
(TI) en CoboMedia, de vierdaagse
cursus ‘Bestaande woningen en
gebouwen aanpassen aan hedendaagse
eisen en behoeften’, waaraan
in totaal ongeveer 80 personen
deelnamen.
Het uitzicht van materialen is altijd
al een aandachtspunt van deze TAD
geweest. In 2004 ging de interesse
vooral uit naar het onderzoek van
zelfreinigende bouwmaterialen [G8], met name in het door het IWT gesubsidieerde
project ‘Fotokatalyse’. Deze innoverende technologie zou het mogelijk
moeten maken de vervuiling van gevels te beperken en bepaalde poluerende
stoffen uit de lucht te verwijderen, wat interessante toekomstperspectieven
opent. Het is een voorbeeld van nanotechnologie, toegepast in bouwmaterialen.
THEMATISCHE INNOVATIESTIMULERING
‘TOEGANKELIJKHEID, AANPASBAARHEID EN INNOVATIE IN DE WONINGBOUW’
Het project van Thematische Innovatiestimulering ‘Toegankelijkheid, aanpasbaarheid
en innovatie in de woningbouw’ [G9] (gesubsidieerd door het IWT)
heeft tot doel innovaties tot stand te brengen via informatieverstrekking, sensibilisering
en platformwerking en richt zich voornamelijk tot algemene aannemers,
ontwerpers en toeleveranciers.
De activiteiten van dit TIS-project
gebeuren in nauwe samenwerking
met de NAV (de
Vlaamse Architectenorganisatie)
en In-HAM (Innovatiecentrum
voor Huisvesting
met Aangepaste
Middelen).
De diverse acties worden in goede banen
geleid door een stuurgroep waarin ook
vertegenwoordigers van de industrie
zetelen. Op deze wijze kan het project
beter afgestemd worden op de noden
van de bedrijven en ontwerpers.
Het meest tastbare resultaat in
2004 was wellicht de opstelling
van een artikel betreffende
de toegankelijkheid van
trappen, dat verscheen in
WTCB-Contact 4/2004.
32 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Duurzame ontwikkeling & Renovatie

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
De ingenieurs van de afdeling Technisch
Advies (ATA) en van de Technologische
Adviseerdienst ‘Renovatie van gebouwen’
moeten regelmatig technische adviezen
verstrekken met betrekking tot de renovatie
van gebouwen (zie afbeelding 1).
De vragen die het meest gesteld worden
in dit kader betreffen het thema gevelrestauratiewerken,
dat zo’n 42 % van de
tussenkomsten vertegenwoordigt.
RENOVATIEWERKEN
Deze werken, die zo duurzaam mogelijk
moeten zijn, kunnen uitgevoerd worden
om verschillende redenen :
esthetische overwegingen
verbetering van de thermische isolatie
van het gebouw
verhelpen van infiltraties
oplossing van problemen van opstijgend
grondvocht.
In deze context kan het soms nuttig zijn
(bv. in het geval van een gebouw zonder
of met een ontoereikende thermische isolatie,
waarvan de gevels beschadigd zijn)
te kiezen voor een ‘polyvalente’ oplossing,
zoals het voorzien van een bepleistering
op een laag thermische isolatie, wat zowel
het uitzicht, de regendichtheid als de
thermische-isolatieprestaties van de gevels
ten goede komt.
Afb. 1 Tussenkomsten van de afdeling
Technisch Advies op het vlak van renovatie.
42 %
n wanden en muren
n vloeren
n schrijnwerk
n daken
n andere (verwarmingsinstallaties, sanitair, …)
Tabel 1 Keuze van de reinigingstechniek (uittreksel uit tabel 2 van TV 197).
Baksteen
(gebakken klei)
GEVELMATERIAAL
AARD KARAKTERISTIEK
Witte kalksteen
Architectonisch
beton
Ruw
Glad
Verglaasd
Poreus, zacht,
verweerd
Vast, hard
Glad
Glad, gepolijst
Fijne zichtbare
granulaten
Grove zichtbare
granulaten
Verzadigde
stoom
r/+
+
r
+
+
+
+
+
-
5 %
12 %
20 %
GEVELREINIGING
GEBRUIKELIJKE TECHNIEK VOOR REINIGING/ONDERHOUD ( 1 )
MET WATER
Water onder
hoge druk
-
r
r
-
-
-
r/+
r/+
-
Herhaalde
waterverstuiving
+ : aanbevolen; - : afgeraden; r : eventueel bruikbaar
( 1 ) Als er twee tekens vermeld worden in eenzelfde vak, dan betreft het eerste de reiniging (sterk vervuilde materialen) en het tweede het
onderhoud (weinig vervuilde materialen).
33 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Duurzame ontwikkeling & Renovatie
-
-
-
r
+
r
r
r
-
21 %
De afdeling Technisch Advies wordt ook
vaak geraadpleegd in het kader van gevelreinigingswerken,
waarbij het uiterst belangrijk
is een techniek te kiezen die aangepast
is aan de gevelmaterialen. Deel 3
van de ‘Gids voor de restauratie van metselwerk’
en Technische Voorlichting nr. 197
‘Gevelreiniging’ kunnen beschouwd worden
als referentiedocumenten in dit domein.
Tabel 1 stelt verschillende reinigingstechnieken
voor, afhankelijk van de
aard en de karakteristieken van de gevelmaterialen.
n
Oppervlakteactieve
producten
-
-
r
-
-
-
r
r
r
CHEMISCH
WTCB-PUBLICATIES
‘DUURZAME ONTWIKKELING &
RENOVATIE’
IFD-bouwen : beschrijving, voordelen
en voorbeelden. WTCB-Dossier,
2004/4, Katern 2.
Milieu-impact van industriële
bouwplaatsen. WTCB-Dossier,
2004/3, Katern 1.
De restauratie van het Martelarenmonument
te Leuven. WTCB-
Dossier, 2004/2, Katern 1.
Toegankelijkheid van trappen :
randbemerkingen bij § 2.4.2 van
TV 198. WTCB-Dossier, 2004/4,
Katern 6.
Gids voor de restauratie van
metselwerk. Deel 3 : gevelreiniging.
WTCB-Monografie, 2004.
Waterstoffluoride,waterstofoxalaat,waterstoffosfaat
r/r/r/-
-
-
-
r
r
r
MECHANISCH (STRALEN)
Klassieke
granulaten
r/-
-
-
-
r/-
-
-
r/-
r
Fijne
granulaten
+/r
r/-
+/-
+/r
r
-
r/-
+

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Energie & Binnenklimaat
ENERGIEPRESTATIES
In 2004 werden de activiteiten op het vlak
van hygrothermie vooral beïnvloed door
aspecten in verband met de energieprestaties
van gebouwen. De op 16 december
2002 goedgekeurde Europese Energieprestatierichtlijn
voor gebouwen moet
immers ten laatste tegen het begin van
2006 omgezet worden in nationale wetgeving.
Hiertoe moeten de Gewesten, die in ons
land bevoegd zijn inzake energie, een rekenmethode
voor de energieprestaties
van gebouwen opstellen en minimale
eisenniveaus bepalen waaraan de energieprestaties
van nieuwe gebouwen en
grote bestaande gebouwen die grondig
gerenoveerd worden, moeten voldoen.
Tegen januari 2009 dienen ze eveneens
de energiecertificering voor alle gebouwen
door te voeren en regels op te leggen
voor de inspectie van stookketels en
klimaatregelingssystemen.
In het Vlaamse Gewest is de reglementaire
context op dit gebied grondig geëvolueerd
door de ratificatie van het decreet
van 7 mei 2004, houdende eisen
op het vlak van de energieprestaties en
het binnenklimaat. Het uitvoeringsbesluit
met in zijn bijlage de nieuwe rekenmethode
voor de energieprestaties van nieuwe
gebouwen, die opgesteld werd door het
WTCB en een aantal andere partners (in
samenspraak met de industrie), werd definitief
goedgekeurd [H1].
In dit kader boden onze medewerkers we-
tenschappelijke begeleiding bij de ontwikkeling
van een computerprogramma dat
de voornoemde rekenmethode integreert
[H2]. Zo werden in 2004 talrijke besprekingen
gevoerd met de diverse betrokken
sectoren en werden bijkomende stappen
ondernomen om de verschillende elementen
op punt te stellen die de geslaagde
invoering van deze nieuwe reglementering
moeten waarborgen.
Voor bestaande gebouwen werd de Energieadviesprocedure
(EAP), die de uitvoering
van een energetische audit voor bestaande
gebouwen (op voluntaristische
basis) beoogt, geïmplementeerd in een
computerprogramma [H3], met de financiële
steun van de drie Gewesten en de
federale overheid. Deze procedure vormt
de eerste stap op weg naar de verplichte
certificering van gebouwen, zoals opgelegd
door de Europese Energieprestatierichtlijn
voor gebouwen.
In het Waalse Gewest wordt de invoering
van de energieprestatie voor gebouwen
voorbereid via de voortzetting van de actie
‘Energiebewust bouwen … natuurlijk’
(Construire avec l’énergie … naturellement
[H4]). Deze actie spoort de deelnemers
ertoe aan om bij het optrekken van
nieuwe woningen verder te gaan dan de
huidige regelgeving door het respecteren
van een lijst van technische criteria.
De participerende bouwprofessionelen
kunnen zich op vrijwillige basis engageren
in de actie, waarna ze een beroep
mogen doen op de technische steun van
het WTCB en universitaire teams.
De werkzaamheden op het vlak
van hygrothermie waren vooral
gekenmerkt door aspecten met
betrekking tot de energieprestaties
van gebouwen. Het WTCB
zette echter ook zijn activiteiten
op het gebied van daglicht en
kunstlicht in gebouwen voort,
met de inhuldiging van het
nieuwe laboratorium ‘Licht en
Gebouw’.
DUBBELE GEVENTILEERDE GEVELS
Op het vlak van prenormatief onderzoek
werd het project omtrent de betere integratie
van dubbele geventileerde gevels
in de normen en reglementen verdergezet
en afgewerkt [H5]. Tijdens dit onderzoek
hanteerde men een globale benadering,
waarbij diverse disciplines werden beschouwd,
zoals thermische en energetische
aspecten, akoestiek, stabiliteit,
brandveiligheid, … Hierdoor was het mogelijk
duidelijkheid te scheppen omtrent
verschillende aspecten die specifiek zijn
voor dit geveltype. Vanaf 2005 zal er ook
op Europees niveau rond dubbele geventileerde
gevels gewerkt worden in het project
BESTFACADE.
VOCHTHUISHOUDING IN DAKEN
Het prenormatieve onderzoek, gewijd aan
de analyse van de vochthuishouding in
daken [H6], heeft op zijn beurt geleid tot
de opstelling van een databank met gegevens
over het binnenklimaat, verzameld
over een periode van twee jaar in een
groot aantal woningen. Dankzij dit onderzoek
kan men de minimale prestaties van
de gebouwschil beter inschatten en aldus
condensatieproblemen en schimmelvorming
vermijden.
HET WINDAT-NETWERK
In 2004 werkte het thematische netwerk
WINDAT aan de ontwikkeling en de kosteloze
verspreiding van een gesofisticeerd
34 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Energie & Binnenklimaat

Europees computerprogramma (WIS 3.0)
dat de gebruikers moet helpen bij de bepaling
van de thermische en zonnekarakteristieken
van vensters en hun verschillende
onderdelen (beglazing, raam,
zonnewering, …) [H7].
VISUEEL COMFORT
Onze medewerkers spitsen reeds enkele
jaren hun aandacht toe op de studie van
daglicht en kunstlicht in gebouwen.
Zo ontwikkelde het nieuwe laboratorium
‘Licht en Gebouw’ een hele reeks instrumenten
(bv. kunsthemels en kunstzonnen
waarmee men de prestaties vooraf kan
bepalen op schaalmodellen, meetapparatuur
voor gebruik op de bouwplaats, …),
die worden aangewend bij verschillende
onderzoeken en studies :
karakterisering van geavanceerde systemen
voor het beheer van het daglicht
(weerkaatsende lamellen, automatische
zonneblinden, …)
bepaling van de daglichttoevoer op
voorhand.
De activiteiten van het WTCB met betrekking
tot verlichting hebben eveneens te
maken met de studie van kunstlichtsystemen
en geavanceerde systemen voor
het beheer van hun lichtflux (aanwezigheidsdetectoren,
vermindering van de
lichtflux afhankelijk van de beschikbaarheid
van daglicht, …) [H8].
LABORATORIUM ‘ENERGETISCHE
ASPECTEN GEBOUWEN’
De energieprestaties en het thermische
comfort in gebouwen worden eveneens
De nieuwe Vlaamse regelgeving legt een
aantal minimale eisen op aan de ventilatiesystemen
in niet-residentiële gebouwen.
Proefpost ‘spectrofotometrie’.
bestudeerd door het laboratorium ‘Energetische
Aspecten Gebouwen’. De evaluatie
gebeurt op diverse niveaus :
het materiaal : uitvoering van een groot
aantal metingen van de warmtegeleiding
van bouwmaterialen. Het laboratorium
is hiervoor geaccrediteerd door
BELTEST en erkend als Europees expertlaboratorium.
De proefpost ‘spectrofotometrie’
wordt op zijn beurt ingezet
voor de bepaling van de spectrale
(energetische en lichttechnische) eigenschappen
van de materialen. Ook voor
deze metingen beschikt het laboratorium
over een BELTEST-accreditatie
het bouwelement : beproeving van de
warmtetransmissie van gevelelementen.
Zo werden in de loop van 2004 de
thermische prestaties van verschillende
dunne weerkaatsende producten [H9]
onderzocht in een PASLINK-cel
het gebouw : opvolging van het binnenklimaat,
infraroodthermografie voor het
opsporen van gebreken in de thermische
isolatie, dynamische simulatie van
het energetische gedrag van gebouwen.
LABORATORIUM ‘VERWARMINGS- EN
KLIMATISATIETECHNIEKEN’
Het laboratorium ‘Verwarmings- en klimatisatietechnieken’
voert proeven uit ten
behoeve van de fabrikanten van stookketels
ter bepaling van het rendement van
‘ketel-brander’-combinaties (volgens het
KB van 18 maart 1997) en is hiervoor
sinds 1996 geaccrediteerd.
Deze worden gecombineerd met rookgasanalyses,
waarbij men de uitstoot van
schadelijke stoffen uit de rookgassen (NO x
en CO) toetst aan de milieueisen van het
KB van 8 januari 2004.
Op het vlak van ventilatie werkten onze
experten mee aan de ontwikkeling van
hybride ventilatiestrategieën met ingewerkte
controlesystemen voor residentiële
gebouwen in het kader van het project
RESHYVENT [H10]. Hybride ventilatie is
in feite een combinatie van een natuurlijke
en een mechanische ventilatiewijze waar-
bij de overgang automatisch geregeld
wordt.
In het kader van de nieuwe energieprestatieregelgeving
werden ook minimale eisen
voor ventilatiesystemen in niet-residentiële
gebouwen geformuleerd. In deze
context werden verduidelijkingen aangebracht
aan de norm NBN D 50-001 inzake
ventilatie van woningen.
Het WTCB participeerde tevens in de activiteiten
van het Air Infiltration and Ventilation
Centre (AIVC) [H11]. Dit organisme
werd opgericht door het Internationaal
Energie Agentschap (IEA) en heeft tot doel
nuttige informatie te verspreiden over de
ventilatie van gebouwen, luchtlekken, de
kwaliteit van de binnenlucht, thermisch
comfort en rationeel energiegebruik. Doordat
onze medewerkers deelnemen aan
deze werkzaamheden, heeft België gratis
toegang tot alle technische voorlichtingen
van het AIVC, evenals tot zijn bibliografische
en normatieve databanken.
LABORATORIUM ‘LUCHTKWALITEIT
EN VENTILATIE’
Het laboratorium ‘Luchtkwaliteit en Ventilatie’
voert regelmatig metingen uit in het
laboratorium en op de bouwplaats. Meestal
betreft het de beoordeling van de luchtdichtheid
van gebouwen en ventilatienetwerken,
metingen van het ventilatiedebiet,
de karakterisering van ventilatieroosters,
...
DAME-BC EN PASLINK
Het WTCB coördineerde in 2004 het onderzoek
DAME-BC dat kadert binnen de
Het laboratorium ‘Luchtkwaliteit en
Ventilatie’ voert regelmatig metingen uit
van de luchtdichtheid van gebouwen.
35 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Energie & Binnenklimaat

werkzaamheden van het Europese project
PASLINK. DAME-BC heeft tot doel
hulpmiddelen te ontwikkelen voor de dynamische
analyse en simulatie van de
energieprestaties van gevels en dakcomponenten
en maakte het voorwerp uit
van twee Europese conferenties.
BOUWEN, WONEN EN ENERGIE
In de viWTA-studie ‘Bouwen, wonen en
energie’, uitgevoerd op vraag van het
Vlaamse Parlement, worden beleidsaanbevelingen
geformuleerd met betrekking
tot een meer energiebewuste ruimtelijke
planning, de energie-infrastructuur en de
energieprestaties van gebouwen.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Het WTCB verleent al geruime tijd zijn
medewerking aan de activiteiten van de
BUtgb, het CEN en de EOTA, en dan
vooral in het kader van de kwaliteitsborging
van producten en systemen.
In 2004 werden ongeveer veertig ATG afgeleverd
voor verschillende soorten isolatiesystemen
(bv. voor beglaasde en onbeglaasde
oppervlakken in daken, gevels
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [H1] tot [H14]
Nuttige links
Reglementaire context inzake
energieprestaties in het Vlaamse
Gewest : www.energiesparen.be
Website van het WINDAT-netwerk
: www.windat.org
Laboratorium ‘Licht en Gebouw’ :
www.wtcb-licht.be
Laboratoria ‘Energetische Aspecten
Gebouwen’, ‘Verwarmings- en
klimatisatietechnieken’ en ‘Luchtkwaliteit
en Ventilatie’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Laboratoria’)
Normen-Antenne ‘Energie en
Binnenklimaat’ : www.normen.be
Technologische Adviseerdienst
‘Klimaatinstallaties en Binnencomfort’
: www.wtcb.be (rubriek ‘Diensten’,
‘Innovatieondersteuning’)
Website van AIVC : www.aivc.org
Website inzake dubbele geventileerde
gevels :
www.wtcb.be/activefacades
Website van het Infopoint :
www.infopoint.be
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENST
‘KLIMAATINSTALLATIES EN BINNENCOMFORT’
De Technologische Adviseerdienst ‘Klimaatinstallaties en Binnencomfort’ [H13]
richt zich in de eerste plaats tot installateurs van HVAC-systemen (verwarming,
ventilatie en luchtbehandeling), aannemers van isolatiewerken, architecten en
studiebureaus die zich bezighouden met het ontwerp van gebouwen en/of de
ontwikkeling en dimensionering van technische installaties.
Hierbij komen vooral aspecten met betrekking tot de luchtdichtheid van gebouwen
aan bod, zoals de uitvoering en de prestaties van ventilatiesystemen voor
woningen en niet-residentiële gebouwen, evenals de energieprestaties van
gebouwen.
De informatieoverdracht gebeurt rechtstreeks via antwoorden op precieze
vragen en onrechtstreeks door de opstelling van artikels of deelname aan
conferenties en studiedagen. De Technologische Adviseerdienst volgt eveneens
verschillende grootschalige technologische innovatieprojecten op ten bate
van bouwbedrijven.
of vloeren). Bij het onderzoek van deze
systemen wordt niet enkel rekening gehouden
met de thermische eigenschappen
ervan, maar ook met hun gebruiksgeschiktheid
en duurzaamheid. Gezien zijn
jarenlange ervaring op dit gebied behoort
het WTCB tot de ‘European Expert
Lambda Group’ (www.butgb.be) en neemt
het het secretariaat van het CEN-Keymark
(www.key-mark.org) voor isolatiematerialen
voor zijn rekening.
Binnen de BUtgb (ATG), de EOTA (ETA)
en het CEN (hEN) spitsen de ingenieurs
hun aandacht toe op isolerende beglazingen,
aluminium raamprofielen met een
thermische onderbreking, de isolatie van
spouwen, daken, vloeren en buitengevels,
sandwichpanelen met metaal en andere
bekledingsplaten, evenals op de isolatie
van leidingen.
Wat de normaliseringsactiviteiten van het
BIN betreft, zorgen verschillende WTCBexperten
voor de opvolging van de energetische
aspecten in een aantal werkgroepen
:
CEN BT WG 173 : deze verzekert de
begeleiding bij en de implementatie van
het CEN-Mandaat M/343, in uitvoering
van de Europese Energieprestatierichtlijn
voor gebouwen (EPRG)
CEN TC 33, CEN TC 88, CEN TC 128
en CEN TC 129 : deze werken voornamelijk
rond bouwproducten
CEN TC 156 en CEN TC 228 : hun
activiteiten hebben vooral betrekking op
technische installaties
CEN TC 89 : deze spitst zijn aandacht
toe op reken- en proefnormen.
Het Centrum speelt ook een leidende rol
bij de omzetting van de CEN-rekenregels
in NBN-begeleidingsdocumenten. Zo nam
de herziening van de norm NBN B 62-
002 tijdens het afgelopen jaar een belangrijke
plaats in op de agenda.
NORMEN-ANTENNE
‘ENERGIE EN BINNENKLIMAAT’
Op het gebied van technische
bijstand werkt de Normen-Antenne
‘Energie en Binnenklimaat’ [H12]
voornamelijk rond de normatieve
aspecten van thermische isolatie,
verwarming en afkoeling, ventilatie
en luchtkwaliteit, verlichting en
visueel comfort en energieprestaties.
Door hun deelname aan verschillende
Technische Comités en
werkgroepen kunnen de medewerkers
van deze Normen-Antenne de
normalisering op de voet volgen en
de doelgroep (aannemers, architecten,
studiebureaus en fabrikanten
van materialen of systemen)
voorzien van correcte informatie.
THEMATISCHE INNOVATIE-
STIMULERING
‘INTEGRATIE VAN DUURZAME ENER-
GIETOEPASSINGEN IN GEBOUWEN’
Het TIS-project ‘Integratie van
duurzame energietoepassingen in
gebouwen’ [H14] streeft naar het
uitbouwen van een ondersteunend
netwerk van bedrijven die ijveren
voor de integratie van duurzame
energietechnieken (warmtepompen,
zonneboilers, fotovoltaïsche zonnepanelen,
…).
36 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Energie & Binnenklimaat

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
Tijdens de winterperiode worden de ingenieurs
van de afdeling Technisch Advies
(ATA) frequent geconfronteerd met
vragen omtrent het ontstaan van oppervlaktecondensatie
op bouwelementen
(schrijnwerk, beglazing, …).
Zo houden ongeveer 70 % van de vochtproblemen
bij beglazingen (zie afbeelding
1) en 22 % van de adviezen inzake
vochtverschijnselen op buitenschrijnwerk
verband met dit fenomeen.
OPPERVLAKTECONDENSATIE
Dit probleem treedt op wanneer de oppervlaktetemperatuur
van een bouwelement
daalt tot onder het dauwpunt van
de binnenlucht. Het gaat hier om de
(grens)temperatuur waarbij lucht met een
bepaalde relatieve vochtigheid en temperatuur
verzadigd raakt en oppervlaktecondensatie
optreedt.
Wanneer warme, vochtige binnenlucht
afkoelt door bijvoorbeeld langs een koud
oppervlak te strijken, kan deze verzadigd
worden en hierdoor een deel van zijn
vochtgehalte verliezen : zo ontstaan er
druppels en/of een rechtstreekse bevochtiging
van de ondergrond (zie afbeelding
2). Voor meer informatie hieromtrent
verwijzen we naar de Infofiche ‘Oppervlaktecondensatie’
die kan geconsulteerd
worden via de WTCB-website.
De vorming van oppervlaktecondensatie
op schrijnwerkprofielen en beglazing kan
aldus toegeschreven worden aan een te
lage oppervlaktetemperatuur en/of een
onaangepast binnenklimaat.
TE LAGE OPPERVLAKTETEMPERATUUR
De oppervlaktetemperatuur van het bouwelement
is niet enkel afhankelijk van de
buiten- en binnenluchttemperatuur, maar
Afb. 2 Oppervlaktecondensatie op het
schrijnwerk en de beglazing.
Afb. 1 Overzicht van de vochtproblemen
bij beglazingen.
16 %
14 %
n oppervlaktecondensatie
n inwendige condensatie
n diversen
37 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Energie & Binnenklimaat
70 %
ook van zijn warmte-isolatiepeil. De thermische
reglementeringen in de verschillende
Gewesten leggen daarom maximale
U-waarden op voor het geheel schrijnwerk-beglazing
(zie tabel 1).
TE VOCHTIG BINNENKLIMAAT
Het respecteren van de in tabel 1 vermelde
U-waarden is niet altijd voldoende
om het ontstaan van condensatie te vermijden.
Indien het buiten zeer koud is
en/of indien er in de beschouwde ruimte
een zeer vochtig binnenklimaat heerst, is
het verschijnen van waterdruppels op de
schrijnwerkprofielen en/of de beglazing
niet uitgesloten.
Meestal is het binnenklimaat de doorslaggevende
parameter bij de vorming van
oppervlaktecondensatie. Tijdens de wintermaanden
voeren de ingenieurs van de
afdeling Technisch Advies dan ook vaak
metingen van de oppervlaktetemperatuur
en registraties van het binnenklimaat
(d.w.z. van het relatieve vochtgehalte en
de binnenluchttemperatuur) met thermohygrografen
uit.
Hierbij komt dikwijls aan het licht dat de
relatieve luchtvochtigheid in de woning
gedurende langere perioden hoger is dan
60 %. Normaliter dient deze waarde begrensd
te zijn tussen 30 en 60 %. Lang-
Tabel 1 Maximale U-waarden voor het geheel schrijnwerk-beglazing.
BOUWDEEL WAARLANGS DE
WARMTEVERLIEZEN OPTREDEN
Doorschijnende wanden
OPGELEGDE U max -WAARDE [W/m²K]
Brussel
(*) De nieuwe thermische reglementering die in 2006 van kracht zal worden in het Vlaamse
Gewest zal strenger zijn dan de huidige en zal een U max -waarde van 2,5 W/m 2 K
voorschrijven voor het geheel schrijnwerk-beglazing en van 1,6 W/m 2 K voor het
midden van de beglazing.
2,5
WTCB-PUBLICATIES
‘ENERGIE & BINNENKLIMAAT’
De invloed van wanddoorvoeringen
op de brandweerstand. WTCB-
Dossier, 2004/3, Katern 2.
Dubbele geventileerde gevels.
Deel 1 : voorstelling van de gevelopbouw.
WTCB-Dossier, 2004/1,
Katern 1.
Mechanische bevestiging van de
dakisolatie en de dakafdichting op
stalen plooiplaten. WTCB-Dossier,
2004/1, Katern 7.
Schimmelvorming in woningen.
Infofiche, nr. 3, 2004.
Hygroscopisch vochtgehalte van
materialen. Infofiche, nr. 4, 2004.
Oppervlaktecondensatie. Infofiche,
nr. 5, 2004.
Infiltraties aan de voet van spouwmuren.
Infofiche, nr. 7, 2004.
Binnenklimaatklassen. Infofiche,
nr. 11, 2004.
Condensatie in thermisch geïsoleerde
hellende daken. Infofiche,
nr. 12, 2004.
Warmteoverdracht door wanden
van gebouwen in contact met de
grond. Toepassing van de rekenmethode
uit de norm EN ISO
13370. WTCB-Rapport, nr. 7, 2004.
durige hoge relatieve luchtvochtigheden
kunnen – voor zover er geen externe
vochttoevoer optreedt – duiden op een
gebrekkige ventilatie. Om het binnenklimaat
binnen voornoemde grenzen te houden,
is een goede ventilatiestrategie, zoals
trouwens ook aanbevolen wordt in de
norm NBN D 50-001 en in onze publicaties.
n
Vlaanderen (*)
3,5
Wallonië
3,5

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Akoestisch comfort
OMVORMING VAN DE BOUWAKOES-
TISCHE NORMALISATIE
De omvorming van de bouwakoestische
normalisatie was ook in 2004 weer een
van de belangrijkste aandachtspunten
van de afdeling ‘Akoestiek’. Het WTCB
leverde in dit kader enorme inspanningen
bij het begeleiden van de normcommissie
door middel van onderzoek.
Deze onderzoeksactiviteiten beogen de
opstelling van een realistische en wetenschappelijk
correcte ontwerpnorm en de
ontwikkeling van bouwrichtlijnen waarmee
men kan voldoen aan de huidige verwachtingen.
De eisen uit de toekomstige norm zullen
strenger zijn dan deze die vooropgesteld
worden in de huidige documenten. Deze
verstrenging heeft tot doel beter tegemoet
te komen aan de verwachtingen van de
bewoners en nauwer aan te sluiten bij de
eisen die gangbaar zijn in de meeste
West-Europese landen. In de toekomstige
norm worden twee eisenniveaus onderscheiden
:
eisen ter verzekering van een ‘akoestisch
basiscomfort’
eisen ter verzekering van een ‘hoogwaardig
akoestisch comfort’.
De eisen uit de eerste categorie vormen
een compromis tussen de bouwkost en
het akoestische comfort en zijn gericht
op een tevredenheid bij 70 % van de
bewoners. De eisen uit de tweede categorie
houden daarentegen enkel rekening
met het akoestische comfort en beogen
een tevredenheid bij 90 % van de bewoners.
Beide eisenniveaus vergen echter
een wijziging van de huidige bouwmethoden.
De bouwtechnische aanpassingen die
dienen te gebeuren om het akoestische
basiscomfort te waarborgen, zijn doorgaans
aanvaardbaar. De aanpassingen
die nodig zijn om te voldoen aan de eisen
voor een hoogwaardig akoestisch
comfort, zijn daarentegen vaak erg verregaand.
Voornoemde eisen hebben zowel betrekking
op de lucht-, gevel- en contactgeluidsisolatie
als op de geluidsniveaus,
teweeggebracht door de technische installaties
en leidingen. Ze leggen tevens
verplichtingen op inzake de minimale
akoestische absorptie in de gemeenschappelijke
gangen en hallen van multifamiliale
woningen.
Het nieuwe normenarsenaal dat
weldra van kracht zal worden in
het domein van de bouwakoestiek,
zal de huidige Belgische
bouwrichtlijnen, evenals deze uit
de volledige Europese Unie,
grondig wijzigen.
ONTWIKKELING VAN NIEUWE BOUW-
RICHTLIJNEN
De ontwikkeling van bouwrichtlijnen om
te beantwoorden aan voornoemde eisen
is een van de geprivilegieerde onderzoeksthema’s
van het WTCB, maar is uiterst
delicaat en ingewikkeld.
VERBETERING VAN DE REKENMODELLEN VOOR
DE FLANKERENDE GELUIDSOVERDRACHT
In de bouwsector wordt er te vaak nog –
en ten onrechte – vanuit gegaan dat de
luchtgeluidsisolatie tussen twee woningen
enkel afhankelijk is van de gemene muur.
Deze foutieve opvatting leidde reeds met
de oude normen tot veel problemen.
Om te voldoen aan de eisenniveaus uit
de toekomstige norm dient men echter
ook de flankerende geluidsoverdracht via
Meetopstelling ter bepaling van de verbindingsdemping bij de voorspelling van de
geluidsisolatie tussen woningen.
38 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Akoestisch comfort

Het uitwerken van bouwrichtlijnen is een
hoofddoelstelling van het onderzoek.
de kopse wanden en vloerplaten in aanmerking
te nemen. De bouw van woningen
of appartementen met een goede
akoestische isolatie vergt dus een totaalconcept.
Hoewel er al een paar pilootprojecten opgestart
werden met het oog op de uitvoering
van akoestische metingen in situ, zullen
de bouwrichtlijnen grotendeels moeten
afgeleid worden uit berekeningen.
Hiertoe werden rekenmodellen voorgesteld
in de Europese normenreeks EN
12354 die echter tal van probleempunten
vertonen, zoals de precisie van de berekeningen
en de uitvoeringsgevoeligheid
van bepaalde constructies.
Tijdens dit onderzoek ging de aandacht
voornamelijk naar een drietal gerelateerde
onderwerpen :
het eerste is gericht op de studie van
de structurele geluidstransmissie, veroorzaakt
door de technische uitrustingen
van alle constructietypes
het tweede is toegespitst op de studie
van de flankerende geluidstransmissie
bij lichte constructies
het derde behelst het onderzoek naar
de mogelijke akoestische verbeteringen
die kunnen aangebracht worden aan
halfzware constructies voor gebruik in
de woningbouw.
BOUWAANSLUITINGEN EN BOUWDETAILS
Deze problematiek staat centraal in het
onderzoeksproject ‘Bouwdetails’ [I1].
Naast het onderzoek van de flankerende
geluidstransmissie bij halfzware en lichte
constructies, dat hiervoor reeds aan bod
kwam, ligt de nadruk op :
de bouwaansluitingen (bv. invloed van
betonkolommen en elastische tussenlagen)
de specifieke detailleringen bij bouwelementen
(bv. lichte gevels, raamconstructies,
…)
de beheersing en voorspelling van het
lawaai dat voortgebracht wordt door de
technische installaties.
Ook laatstgenoemde aspecten zijn immers
aan beperkingen onderhevig in de
toekomstige norm.
Tijdens de eerste fase van dit project werd
onderzoek verricht naar een vereenvoudigde
methode ter bepaling van het in het
gebouw geïnjecteerde trillingsvermogen
van de technische installatie (de zogenaamde
drievlakkenmethode).
Deze problematiek komt eveneens aan
bod binnen diverse CEN-werkgroepen
waarin het WTCB vertegenwoordigd is.
INNOVATIEVE BOUWSYSTEMEN EN
BOUWPRODUCTEN MET VERBETERDE
AKOESTISCHE PRESTATIES
Ook voor de toeleveranciers van de bouwindustrie
houdt de nieuwe bouwakoestische
normalisatie bepaalde uitdagingen
in.
Zo werd in 2004 onderzoek gevoerd (onderzoeksproject
‘Total Appartment Concept’
[I2]) naar de ontwikkeling van een
innovatief bouwsysteem met een uiterst
doeltreffende geluidsisolatie (D nT,w >
58 dB, L’ nT,w < 50 dB), waarmee het mogelijk
is te voldoen aan de eisen ter verzekering
van een ‘hoogwaardig akoestisch
comfort’ uit de nieuwe ontwerpnorm, en
dat bovendien relatief ongevoelig is voor
kleine uitvoeringsvariaties.
Dit project wordt gesubsidieerd door het
IWT en gevoerd in samenwerking met de
K.U.Leuven.
Vorig jaar werd tevens gewerkt aan het
project ‘Integraal onderzoek naar mechanische
en akoestische eigenschappen
van geweven tapijten met diverse rugafwerkingen’.
Dit tweede onderzoek, dat gefinancierd
wordt door het IWT en verloopt in samenwerking
met CENTEXBEL, beoogt de
ontwikkeling van een speciaal type tapijten
met verbeterde akoestische eigenschappen
en is gericht op de vereisten
van de Aziatische markt.
BOILERNOISE : KARAKTERISERING
VAN HET GELUIDSVERMOGEN VAN
OLIE- EN GASBOILERS
Het Europese project ‘Boilernoise’ [I3]
werd in 2004 beëindigd. De doelstelling
ervan was het ontwikkelen van een Europese
meetmethode ter karakterisering
van het geluidsvermogen van olie- en
gasboilers voor gebruik in woningen.
Dit jaar werd de tweede fase van het project
voltooid, waarbij de invloed van diverse
parameters op de eindprestaties
‘Boilernoise’ : karakterisering van het
geluidsvermogen van olie- en gasboilers in
woningen.
werd geëvalueerd. Dit is belangrijk voor
de opstelling van een herhaalbare en
reproduceerbare meetmethode voor de
productkarakterisering.
LABORATORIUM AKOESTIEK
Binnen het laboratorium ‘Akoestiek’ kenden
de ontwikkelingsactiviteiten in 2004
een gestage groei.
Dit laboratorium is geaccrediteerd door
BELTEST en beschikt over de nodige uitrusting
voor de uitvoering van metingen
van :
de geluidsverzwakkingsindex van
bouwelementen
de contactgeluidsisolatie
de absorptiecoëfficiënten, …
Het heeft tevens een jarenlange ervaring
opgebouwd met betrekking tot enkele
specifieke testen :
intensiteitsmetingen
bepaling van de dynamische stijfheid
metingen van het geluidsvermogen
bepaling van de prestaties van geluidsschermen
beoordeling van de lekdichtheid, …
Uitvoering van akoestische proeven op
een venster in het laboratorium.
39 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Akoestisch comfort

WTCB-PUBLICATIES
‘AKOESTIEK’
Akoestische prestaties van dubbele
geventileerde gevels (DGG).
WTCB-Dossier, 2004/4, Katern 1.
Nieuwe Europese richtlijnen voor
de bescherming van werknemers.
WTCB-Dossier, 2004/2, Katern 5.
Akoestische invloed van de afwerking
van muren uit metselwerk.
WTCB-Dossier, 2004/2, Katern 7.
Akoestische isolatie in houtskeletwoningen.
WTCB-Dossier, 2004/1,
Katern 6.
Definities en principes uit de bouwakoestiek.
Infofiche, nr. 2, 2004.
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [I1] tot [I5]
Nuttige links
Laboratorium ‘Akoestiek’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Laboratoria’)
Normen-Antenne ‘Akoestiek’ :
www.normen.be
Technologische Adviseerdienst
‘Bouwakoestiek’ : www.wtcb.be
(rubriek ‘Diensten’, ‘Innovatieondersteuning’)
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENSTEN
‘BOUWAKOESTIEK’ EN ‘ACOUSTIQUE DU BÂTIMENT’
De werkzaamheden van de Technologische Adviseerdienst ‘Bouwakoestiek’
[I4], die in het Vlaamse Gewest gesubsidieerd wordt door het IWT, waren
in 2004 vooral gericht op de verspreiding van de kennis (die tijdens tal van
onderzoeken verworven werd) naar de KMO uit de bouwsector. Zo werden
afgelopen jaar niet minder dan 25 lezingen gegeven en een zestal publicaties
opgesteld. Verder vonden er meer dan 800 korte contacten (d.w.z. beantwoorden
van telefonische vragen) en 220 uitgebreide contacten (m.a.w. bezoeken
op de bouwplaats) met diverse firma’s plaats en werd een groot aantal opleidingen
verstrekt in het kader van de wintercursussen.
De stimulering van innovatie binnen de bouwsector kan eveneens gebeuren
via de zogenaamde GTA-projecten. Deze ‘Grondige Technologische Adviezen’
zijn kleinschalige projecten die de ontwikkeling van een innovatief product met
een akoestische meerwaarde beogen. Ze worden zonder veel administratieve
vereisten opgestart met de hulp van de medewerkers van de Technologische
Adviseerdienst ‘Bouwakoestiek’, die hierbij kunnen rekenen op de financiële
steun van het IWT.
In het Waalse Gewest lagen de
accenten van de door de DGTRE
gesubsidieerde Technologische
Adviseerdienst ‘Acoustique du
bâtiment’ (Bouwakoestiek) [I4]
enigszins anders. De acties van
deze TAD werden in 2004 volledig
geheroriënteerd naar de ontwikkeling
van innovatieve producten in de
Waalse KMO. Deze succesvolle
ontwikkelingen werden tot stand
gebracht dankzij de technologische
hulp en de kennisoverdracht, verleend
door de medewerkers van de
TAD. De gewone technische bijstand
bleef op de achtergrond als
Het onderzoek betreft de positieve invloed
van elastische ontkoppelingen op de
geluidstransmissiereductie.
niet-prioritaire actie bestaan en werd vooral gebruikt om de contacten met de
industrie te onderhouden en/of verder te ontwikkelen. De TAD was eveneens
erg actief in het domein van ‘Technology Watch’ en verzorgde de informatieverspreiding
naar de bedrijven uit de sector via publicaties en lezingen.
NORMEN-ANTENNE
‘AKOESTIEK’
De door de FOD Economie gesubsidieerde Normen-Antenne ‘Akoestiek’ [I5] is een vraagbaak voor de akoestische normalisatie
en bredere akoestische kennis (via telefoon, langs de website, via publicaties en door lezingen) en zorgt voor de
opvolging van de evolutie van de akoestische normalisatie op Europees niveau.
De akoestische meetmethoden uit de Europese normen EN ISO 140-x, die de nationale meetmethoden vervangen, de
akoestische eengetalsaanduidingen uit de norm EN ISO 717 (1996) en de akoestische ‘Eurocodes’ EN 12354-x, gebruikt
ter voorspelling van een aantal akoestische prestaties van gebouwen, raken steeds beter ingeburgerd. Dankzij deze
genormaliseerde, internationaal vereiste criteria kan men de akoestische prestaties van producten in heel Europa op
uniforme wijze karakteriseren, onderling vergelijken en eventueel aanvullen met bepaalde nationale criteria (zoals de
Belgische akoestische categorieën). De Normen-Antenne Akoestiek heeft tot doel de KMO te begeleiden doorheen het
complexe net van normen en hen bij te staan bij de interpretatie van allerhande akoestische gegevens (lastenboeken,
akoestische productresultaten, …). Deze kennisoverdracht kan verbeterd worden door het gebruik van moderne communicatiemiddelen
(ICT), zoals websites, elektronische publicaties, ...
De vier voornaamste taken van de Normen-Antenne zijn :
de opstelling van algemene nota’s en leidraden over normen en reglementen ten behoeve van KMO
de verspreiding van informatie (op traditionele en elektronische wijze)
het beantwoorden van vragen van KMO met betrekking tot de normalisatie
de vertegenwoordiging van de KMO in de technische comités van CEN/CENELEC en de deelname aan de normalisatiecomités.
40 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Akoestisch comfort

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
In vergelijking tot 2003 werden er door
de medewerkers van de afdeling Technisch
Advies (ATA) in 2004 meer dan dubbel
zoveel schriftelijke adviezen verstrekt
omtrent bouwakoestiek. Een groot deel
ervan handelt over de akoestische prestaties
van wanden en schrijnwerk (zie afbeelding
1). Aangezien de reglementering
op het vlak van de geluidsisolatie van gebouwen
weldra gevoelig zal verstrengen,
zal dit aantal de komende jaren nog in
stijgende lijn gaan.
AKOESTISCH ISOLERENDE VENTILATIEROOSTERS
De geluidsisolatie van ventilatiesystemen
is een probleem dat regelmatig ter sprake
komt binnen de ATA.
Om een optimale akoestische isolatie te
behalen, moet de gebouwschil zo luchtdicht
mogelijk zijn. Rekening houdend met
de huidige thermische reglementering in
Wallonië en Brussel en met de Energieprestatieregelgeving
die aanvang 2006
van kracht zal worden in Vlaanderen,
moet men er niet enkel voor zorgen dat
de gebouwschil een zekere isolatiewaarde
vertoont, maar ook dat de ventilatie
ervan verzekerd is.
Wanneer de luchttoevoer of -afvoer in het
gebouw tot stand gebracht wordt door
middel van regelbare ventilatieroosters in
de ramen of de wanden, mag men niet
vergeten dat dit kan leiden tot een verhoogde
geluidshinder. De ventilatieroosters
onderbreken immers – weliswaar
Afb. 1 Overzicht van de door de afdeling Technisch Advies verstrekte adviezen met
betrekking tot bouwakoestiek (per bouwdeel).
n wanden
n vloeren en plafonds
41 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Akoestisch comfort
17 %
12 %
28 %
gecontroleerd – de luchtdichtheid van de
wanden, zodat het buitenlawaai hierlangs
moeiteloos de woning kan binnendringen.
Er moet bijgevolg een compromis gezocht
worden tussen de doeltreffende ventilatie
van de woning en het akoestische
comfort ervan. Hiertoe werden akoestisch
absorberende ventilatieroosters ontwikkeld,
waarbij de lucht – en dus ook het
geluid – via een smalle spleet naar een
akoestisch absorberend materiaal geleid
wordt. Dit akoestisch absorberende materiaal
zet de energie van de invallende
geluidsgolven door wrijving om in warmte
(zie afbeelding 2).
De akoestische demping van dergelijke
roosters is voornamelijk afhankelijk van
Afb. 2 Meting van de prestaties van een akoestisch absorberend ventilatierooster.
15 %
n technische installaties
n daken
28 %
n schrijnwerk
de spleetopening, de afgelegde weg langs
het absorptiemateriaal (hoe meer de geluidsgolven
botsen met dit materiaal, hoe
groter de demping) en de dikte van het
absorptiemateriaal.
Lettend op de gevoelige verstrenging van
de toekomstige akoestische regelgeving
zal het met bepaalde niet-akoestisch absorberende
ventilatieroosters niet meer
mogelijk zijn te voldoen aan de opgelegde
geluidsnormen voor gevels. Met een mechanisch
ventilatiesysteem (toe- en afvoer)
zijn evenwel hogere geluidsniveaureducties
mogelijk (aangezien de openingen
smaller zijn). Bij dergelijke ventilatievoorzieningen
mag het ventilator- en het
stromingsgeluid (overeenkomstig de eerder
vermelde akoestische regelgeving)
echter niet hoger zijn dan een zeker
geluidsniveau (zie afbeelding 3). n
Afb. 3 Bepaling van het ventilator- en
stromingsgeluid in het laboratorium.

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Technische uitrustingen
GEZONDHEID EN LEEFMILIEU
De groeiende aandacht voor het leefmilieu
lag in 2004 aan de basis van verschillende
projecten binnen het WTCB.
GROENDAKEN
Zowel het laboratorium ‘Sanitaire Technologie’
als het laboratorium ‘Microbiologie’
voerden tijdens het afgelopen
jaar onderzoek uit naar groendaken.
Het laboratorium ‘Sanitaire Technologie’
evalueerde het hydraulische gedrag van
dit daktype en kwam tot de vaststelling
dat het bij hevige regenbuien het waterdebiet
sterk beperkt. Deze vermindering is
niet bij alle groendaken even uitgesproken,
maar wordt in belangrijke mate beïnvloed
door de dikte van het substraat.
Het afgevoerde water is soms zo verontreinigd
dat het niet zonder meer kan
hergebruikt worden binnen het gebouw.
Het laboratorium ‘Microbiologie’ werkte op
zijn beurt aan de beoordeling van de
kwaliteit van het afgevoerde water, aan
de hand van biochemische en microbiologische
analyses. Hierdoor kon worden
aangetoond dat de kwaliteit ervan in
bepaalde gevallen vrij slecht is. Dikwijls
vertoont het ook een bruinachtige kleur,
zodat het niet zonder meer kan hergebruikt
worden binnen het gebouw.
De bevindingen van beide onderzoeken
werden uit de doeken gedaan op het jaarlijkse
symposium van het wetenschappelijke
programma CIB W062 ‘Water Supply
and Drainage for Buildings’ en zullen
eveneens opgenomen worden in een
Technische Voorlichting.
INDIVIDUELE BEHANDELING VAN HUISAFVAL-
WATER
In 2004 werd het onderzoek naar individuele
afvalwaterzuiveringssystemen (IBA),
waarbij voornamelijk de uitgebouwde
proefpost verder werd opgevolgd, afgerond.
Uit de gedane vaststellingen is gebleken
dat het absoluut noodzakelijk is
dergelijke systemen zeer regelmatig te
onderhouden : in bepaalde gevallen is dit
zelfs een jaarlijkse vereiste.
De onderzoeksresultaten werden doorgespeeld
naar de Europese werkgroep CEN
TC 165 WG 41, die belast is met het opstellen
van normen voor IBA, en lagen
tevens aan de basis van een aantal vormingssessies
voor aannemers en leraars
(georganiseerd door VIZO en IFAPME).
Wat de activiteiten op het vlak
van sanitaire hygiëne betreft,
neemt de legionellaproblematiek
een belangrijke plaats in op de
WTCB-agenda. Daarnaast ligt de
nadruk op de technologie van
groendaken en hun hydraulische
gedrag, de preventie van schimmelgroei
en de problemen met
betrekking tot de behandeling
van huisafvalwater.
FOTOKATALYSE
Het laboratorium ‘Microbiologie’ droeg in
2004 tevens zijn steentje bij tot het onderzoek
‘Fotokatalyse’ [J1], dat voornamelijk
gericht is op de beoordeling van de zelfreinigende
prestaties van anataas en op de
bepaling van de rol ervan bij de beperking
van biologische groei op bouwmaterialen.
Zo kweekte het laboratorium algen,
die vervolgens als inoculum gebruikt
werden bij versnelde vergroeningsproeven
op bouwmaterialen. Deze laatste werden
eveneens blootgesteld aan natuurlijke
vergroening.
BESTRIJDING VAN SCHIMMELVORMING BIJ
BOUWCOMPONENTEN
Een ander onderwerp dat afgelopen jaar
in de kijker stond, was het thema gezond-
De natuurlijke vergroening van bouwmaterialen
zou kunnen beperkt worden door
toepassing van anataas.
42 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Technische uitrustingen

In 2004 startte het WTCB een onderzoek naar het gebruik van speciale warmtetechnieken
voor het saneren van beschimmelde bouwcomponenten.
heid. Het laboratorium ‘Microbiologie’
startte namelijk een onderzoek naar het
gebruik van speciale warmtetechnieken
voor het saneren van beschimmelde
bouwcomponenten [J2]. Dit onderzoek
heeft tot doel zowel de bruikbaarheid van
deze technieken als hun doeltreffendheid
te evalueren. De drie principes die hierbij
toegepast worden, zijn microgolven, infraroodstraling
en hete lucht. Deze hebben
reeds hun doeltreffendheid bewezen
in het kader van de insectenbestrijding in
houtconstructies.
LEGIONELLA
Ook de legionellaproblematiek kwam aan
bod in 2004. In dit kader werden immers
De legionellaproblematiek is erg actueel.
Het grote aantal vragen naar legionellaanalyses
op waterstalen getuigt hiervan.
verschillende vormingssessies ingericht
voor bouwprofessionelen en verscheen
een artikel in WTCB-Contact 2004/4 over
de doeltreffendheid van antilegionellabehandelingen.
Het laboratorium ‘Microbiologie’ voerde
bovendien een groot aantal legionellaanalyses
uit op waterstalen :
sanitair water
water van koeltorens
water van luchtbevochtigers, …
Het laboratorium is hiervoor geaccrediteerd
door BELTEST en werd tevens erkend
door het Vlaamse Gewest voor de
analyse van dergelijke kiemen in water.
Deze onderzoeken kaderen trouwens dikwijls
in een algemene risicoanalyse, uitgevoerd
in samenwerking met de andere
WTCB-laboratoria.
Dankzij zijn verschillende uitrustingen kan
dit laboratorium de afdeling Technisch
Advies bijstaan bij het onderzoeken van
de oorzaak van bepaalde problemen :
aard van een microbiële aantasting van
een bouwmateriaal
stinkend drinkwater, …
TECHNOLOGISCHE INNOVATIE
Naast gezondheid en milieu was ook technologische
innovatie een belangrijke drijfveer
achter de acties van de laboratoria
‘Sanitaire Technologie’ en ‘Microbiologie’.
BUIZEN VOOR DE VERDELING VAN BRANDBAAR
GAS IN GEBOUWEN
In 2004 liep een internationaal onderzoek
met betrekking tot de gebruiksgeschikt-
heid van buizen in kunststof en soepel
roestvrij staal voor de verdeling van brandbaar
gas in gebouwen [J3] af, waaraan
het laboratorium ‘Sanitaire Technologie’
zijn medewerking verleende.
Uit dit onderzoek blijkt dat systemen in
kunststof (volledig of composiet) moeten
voorzien worden van bijkomende maatregelen
om eenzelfde veiligheidsniveau
te behalen.
Anderzijds hebben een aantal proefprojecten
aangetoond dat het gebruik van
dergelijke systemen de installatietijd met
meer dan 20 % kan reduceren. De toepassing
van deze nieuwe leidingsystemen
is in België momenteel nog niet toegelaten.
ZEOGYP
Technologische innovatie was eveneens
het onderwerp van een Europees onderzoeksproject
naar nieuwe gipskartonplaten
met een verhoogde weerstand tegen
schimmels. In dit kader werden verschillende
proeven uitgevoerd door het laboratorium
‘Microbiologie’.
Het WTCB voerde onderzoek naar
nieuwe gipskartonplaten met een verhoogde
weerstand tegen schimmels.
NORMATIEVE ACTIVITEITEN IN DE
LABORATORIA
Het laboratorium ‘Sanitaire Technologie’
test verluchtingskleppen voor afvalwaterafvoerinstallaties,
overeenkomstig de Europese
norm EN 12380. Het is bovendien
door ‘DINcerto’ erkend voor de uitvoering
van deze proeven in de context van de
KEYMARK-certificering voor dergelijke
kleppen.
43 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Technische uitrustingen

Het onderzoek met betrekking tot schouwen,
dat aan het eind van de jaren ’90
door dit laboratorium uitgevoerd werd, ligt
aan de basis van een normvoorstel betreffende
het ontwerp van schouwen voor
ketels met een vermogen, lager dan
70 kW (prNBN B 61-002).
De commentaren en opmerkingen op de
kritiekversie van dit normvoorstel werden
in 2004 verder verwerkt, waarbij de aandacht
vooral uitging naar de uitmonding
van de schouw buiten het gebouw.
Het onderzoek met betrekking tot
schouwen ligt aan de basis van een
Belgisch normvoorstel.
NORMALISERING, BENOR- EN
ATG-KWALITEITSVERKLARINGEN
Wat de evoluties op het gebied van regelgeving
en kwaliteitsborging betreft,
heeft het WTCB – via zijn Technische
Comités ‘Sanitaire en industriële loodgieterij,
Gasinstallaties, Metalen dakbedekkingen’
en ‘Verwarming en Klimatisatie’
evenals via de laboratoria ‘Sanitaire Technologie’
en ‘Microbiologie’ – de CEN- en
BUtgb-activiteiten opgevolgd.
Op het vlak van normalisering verleenden
de ingenieurs hun medewerking aan
de Europese Technische Comités CEN
TC 155, CEN TC 163, CEN TC 164, CEN
TC 165 en CEN TC 166.
De nadruk lag hierbij vooral op de ontwikkeling
van productnormen voor kunststof-
NUTTIGE INFORMATIE
Projectendatabank
www.wtcb.be : projecten [J1] tot [J4]
Nuttige links
Laboratoria ‘Sanitaire Technologie’
en ‘Microbiologie’ :
www.wtcb.be (rubriek ‘Laboratoria’)
Afvalwater mag niet langer zo maar in
rivieren geloosd worden.
NORMEN-ANTENNE
‘WATERTOEVOER- EN AFVOER VAN GEBOUWEN’
De Europese normalisatie met betrekking tot de watertoevoer en -afvoer in en
rond gebouwen (bv. verwarmingsinstallaties, hemelwaterafvoerinstallaties,
installaties voor de individuele behandeling van water, …) genereert een groot
aantal nieuwe voorschriften (zowel productnormen als praktijkregels) met een
rechtstreekse impact op de werkzaamheden van architecten, studiebureaus en
aannemers, maar ook met een niet te onderschatten belang voor de fabrikanten
van dergelijke bouwproducten.
Door het van kracht worden van een
aantal recente wetgevingen (inzake de
kwaliteit van het drinkwater of het afvalwater
dat in de rivieren of de bodem
zal worden geloosd, de noodzaak om
regenwater op te vangen, te bufferen
en te gebruiken, …) is het kennen en
naleven van de normatieve voorschriften
een absolute vereiste geworden om
kwalitatieve gebouwen te kunnen realiseren.
Deze Normen-Antenne [J4], die opgestart
werd in de tweede helft van
2004, werkt nauw samen met het
laboratorium ‘Sanitaire Technologie’ en
stelt zich tot doel voornoemde voorschriften
gemakkelijker en sneller tot bij
de gebruikers te laten doordringen.
leidingen, schoorstenen en individuele
afvalwaterzuiveringsinstallaties.
Als gevolg van de implementatie van de
nieuwe normen hieromtrent moeten de
bestaande referentienormen en de documenten
met de ‘regels der kunst’ immers
geactualiseerd en aangepast worden.
Binnen de BUtgb werden in 2004 een
dertigtal nieuwe ATG-aanvragen geregistreerd.
Op dit ogenblik zijn er bovendien
reeds een negentigtal ATG-dossiers geldig,
die het voorwerp uitmaken van productcertificatie.
In dit kader nam het WTCB zowel het secretariaat
van het ‘Uitvoerende Bureau’
als van de ‘Gespecialiseerde Groep’ waar.
De ATG- en BENOR-activiteiten van onze
medewerkers waren toegespitst op de volgende
producten en systemen :
buizen en leidingen uit PVC en PE
dubbelwandige metalen schoorstenen
(deze moeten sinds kort voorzien worden
van een CE-markering).
De laatste tijd merkt men ook een versnelling
van de industriële concentraties
bij de Europese fabrikanten van technische
uitrustingen (bv. extrusiemachines
voor kunststofbuizen).
Op het gebied van waterdistributie tenslotte
worden multifunctionele oplossingen
ontwikkeld, waarmee het niet enkel
mogelijk is te voldoen aan de eisen inzake
de verdeling van sanitair water, maar
ook aan de regels die opgelegd worden
aan verwarmings- en afkoelingssystemen.
WTCB-PUBLICATIES
‘TECHNISCHE UITRUSTINGEN’
Doeltreffendheid van antilegionellabehandelingen.
WTCB-Contact,
2004/4.
De invloed van wanddoorvoeringen
op de brandweerstand.
WTCB-Dossier, 2004/3, nr. 2.
Verlichting van buitenwerkplekken.
WTCB-Dossier, 2004/2, nr. 4.
Dubbele geventileerde gevels.
Deel 1 : voorstelling van de
gevelopbouw. WTCB-Dossier,
2004/1, nr. 1.
Theoretische begrippen inzake
verlichting. Infofiche, nr. 6, 2004.
44 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Technische uitrustingen

TECHNISCH ADVIES
STATISTIEKEN
In 2004 vertegenwoordigden de vragen
met betrekking tot technische uitrustingen
zo’n 10 % van alle adviezen die verstrekt
werden door de afdeling Technisch
Advies (ATA). Ongeveer een derde van
deze vragen had te maken met verwarmings-
en/of rookgasafvoerinstallaties
(zie afbeelding 1).
VOORSCHRIFTEN VOOR ROOKGASAFVOER-
KANALEN MET NATUURLIJKE TREK
Het normvoorstel prNBN B 61-002 bundelt
een aantal voorschriften inzake de
opstellingsruimte, de luchttoevoer en de
rookgasafvoer van centrale-verwarmingsketels
met een nominaal vermogen, kleiner
dan 70 kW. Hierin wordt gesteld dat
de rookgasafvoerkanalen met natuurlijke
trek bij voorkeur verticaal moeten zijn (zo
weinig mogelijk richtingsveranderingen
en/of horizontale stukken).
De plaats waar deze rookgasafvoerkanalen
uitkomen, moet bovendien bepaald
worden aan de hand van de invloedszones
van de wind op het dak. De
uitmonding bevindt zich idealiter buiten
de zone van statische overdruk, veroorzaakt
door de windwerking (zone III uit
afbeelding 2).
Afb. 1 Tussenkomsten van de afdeling
Technisch Advies inzake technische
uitrustingen.
59 %
verdeling : 64 %
afvoer : 36 %
n sanitaire installaties
n ventilatiesystemen
n verwarmingsinstallaties
Afb. 3 Minimumafstand tussen de muurdoorvoer en de eventuele openingen in de nabijgelegen wanden.
1
0,6 m
3
0,5 m
0,6 m
≥ 2,5 m
9
0,6 m
1
2,5 m
0,6 m
7
0,6 m
21
D
6
≥ 2,2 m
C
0,6 m
1
≥ 0,5 m
19
10
27 %
0,6 m
L
≥ 0,5 m
5
6
∆H
14 %
Afb. 2 De uitmonding bevindt zich bij
voorkeur buiten de zone van statische
overdruk.
0,5 m 1 m
1 m
0,5 m
20°
45°
0,5 m
A = zone I, B = zone II, C = zone III
8
0,3 m
1 m 1 m
≥ 1 m
12
0,6 m 1,2 m
4
≥ 2,5 m
ROOKGASAFVOER DOOR MIDDEL VAN EEN
MUURDOORVOER
Bij gesloten gastoestellen (van het type
C1, C3 of C5 met een nominaal vermogen
van maximum 30 kW) kan de rookgasafvoer
eveneens gebeuren door middel
van een muurdoorvoer. In dergelijke
gevallen dient men een bepaalde minimumafstand
tussen de muurdoorvoer en
de eventuele openingen in de nabijgelegen
wanden te respecteren (zie afbeelding
3). Op dit overzicht kan men merken
dat de uitmonding van de rookgasafvoerkanalen
van deze gesloten gastoestellen
zich idealiter op een minimale horizontale
afstand van 1 m ten opzichte van de
perceelgrens (d.w.z. de grijze zone) bevindt.
De bijkomende informatie die in de
norm NBN D 51-003 te vinden is over elk
van de nummers op deze afbeelding
maakt het mogelijk de gegevens met betrekking
tot de andere potentiële posities
van de uitmondingen (die overigens in
groten getale aanwezig zijn) beter te interpreteren.
Ondanks deze bepalingen worden de medewerkers
van de afdeling ATA steeds vaker
geconfronteerd met klachten (geurhinder,
visuele hinder, …) die voortvloeien
uit de plaats van deze rookgasafvoermonden.
Hieruit kan men afleiden dat de
huidige richtlijnen niet altijd voldoening
bieden en dat bijkomende criteria zich vermoedelijk
zullen opdringen. n
45 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Technische uitrustingen
L
∆H
≥ 1 m
0,5 m
12
14
19
A
20°
45°
B
0,5 m
C
0,5 m
≥ 2 m
2
13
0,3 m
8
0,5 m
9
19
0,5 m
0,5 m
0,5 m
2
11
2

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Informatie- en communicatietechnologieën
In de huidige context van toenemende automatisering
kunnen de informatie- en
communicatietechnologieën aangewend
worden om enkele radicale veranderingen
door te voeren in de bouwsector. Deze worden
vooral verwacht op het vlak van :
de constructiefasen
de zogenaamde businessprocessen
de levenscyclusprestaties van de gebouwen
en constructies
de snelheid, efficiëntie en kostprijs van
de constructie
‘supply chain management’
de convergentie van woning, diensten
en werkplaats.
Het WTCB verleent daarom zijn medewerking
aan een aantal regionale, federale
en internationale projecten met betrekking
tot het gebruik van ICT-toepassingen
in en voor de bouwsector.
De dienst ‘ICT-Projecten’ van het WTCB
zorgt in dit domein voor de ontwikkeling
van multimediatoepassingen met het oog
op de efficiënte en snelle verspreiding van
informatie naar de bouwpartners. Dit gebeurt
onder de vorm van websites,
CD-roms, video- en DVD-producties, …
Daarnaast wordt onderzoek gevoerd naar
nieuwe vormen van informatieverspreiding
zoals e-learning via het Internet.
De medewerkers van de afdelingen ‘Toegepaste
Informatica Bouw’, ‘Kwaliteit’ en
‘Planningtechnieken’ werken op hun beurt
samen in het kader van het project van
Thematische Innovatiestimulering ‘Bouwprocesgericht
Innoverend Elektronisch
Samenwerken’ (TIS ‘BIES’) en de bege-
leiding van bedrijven bij de implementatie
van moderne beheerssoftwaretoepassingen
via de Technologische Adviseerdienst
‘Collaboration Electronique’ (Elektronische
samenwerking) (zie kader). De overige
activiteiten van deze afdelingen zijn
toegespitst op :
de studie ‘e-collaboration in de bouw’
opleidingen en informatiesessies betreffende
ICT.
DE STUDIE ‘e-COLLABORATION IN
DE BOUW’
Deze studie [K2] wordt uitgevoerd in
De mogelijkheden die geboden
worden door de informatie- en
communicatietechnologieën
(ICT) zullen waarschijnlijk
aanleiding geven tot tal van
structurele verschuivingen in
onze maatschappij. Zo merkt
men dat er tegenwoordig steeds
meer gewerkt wordt vanop
afstand, gewinkeld wordt door
middel van ‘e-commerce’ en gebruik
gemaakt wordt van multimedia-
en ‘wireless’-diensten.
partnerschap met het IWT en behelst onder
meer het beheer van projecten via
projectportaalsites en het beheer van tijden
kostengebonden risico’s via risicomanagement.
PROJECTPORTAALSITES
Het beheer van projecten via projectportaalsites
wordt onderzocht in het kader
van twee werkgroepen.
De eerste legde zich toe op de opstelling
van een rapport waarin omschreven wordt
wat men precies moet verstaan onder de
THEMATISCHE INNOVATIESTIMULERING
‘BOUWPROCESGERICHT INNOVEREND ELEKTRONISCH SAMENWERKEN’
TECHNOLOGISCHE ADVISEERDIENST
‘COLLABORATION ELECTRONIQUE’ (ELEKTRONISCHE SAMENWERKING)
In het Vlaamse en het Waalse Gewest wordt almaar meer aandacht geschonken
aan de toepassing van moderne beheerssystemen in bedrijven. Deze
tendens kan verklaard worden door het feit dat de toekomstkansen van de
bouwbedrijven in belangrijke mate zullen worden beïnvloed door het gebruik
van deze moderne technologieën.
Via de voornoemde TIS [K1] en TAD [K3], die beide gesubsidieerd zijn voor
een periode van twee jaar, wil het WTCB de bedrijven uit de bouwsector
informeren over, stimuleren tot en begeleiden bij de implementatie van deze
nieuwe beheerssoftwaretoepassingen. Het gaat hier in het bijzonder om
software voor het beheer van bedrijven en projecten, het beheer van documenten,
e-business, de opstelling van administratieve documenten en het correcte
gebruik van Internet- en Intranettoepassingen.
46 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Informatie- en communicatietechnologieën

term ‘projectportaalsite’. Dit document beschrijft
de verschillende onderdelen van
zulke gezamenlijke werkruimten en formuleert
een aantal aanbevelingen voor
het goede gebruik ervan. De tekst bestaat
uit zeven hoofdstukken waarin uitvoerig
aandacht besteed wordt aan de
informatica en aan de organisatorische,
economische en juridische aspecten
waarop men dient te letten bij het werken
met dergelijke toepassingen.
De tweede onderzoekt de ervaringen van
een aantal bedrijven met de toepassing
van projectportaalsites. Daarnaast beoogt
ze de ontwikkeling van een standaard ter
berekening van de ‘return on investment’
(ROI) voor deze technologie en tracht ze
procedures op te stellen om de implementatie
ervan te vergemakkelijken en het
gebruik ervan te optimaliseren.
RISICOMANAGEMENT
Risicomanagement is een belangrijk on-
ICT TEN DIENSTE VAN DE NIEUWE COMMUNICATIESTRATEGIE VAN HET WTCB
Om beter te beantwoorden aan een van zijn voornaamste taken, met name het ten dienste stellen van de vruchten van
het collectieve en toegepaste onderzoek van de volledige bouwsector, heeft het WTCB zich resoluut naar de toekomst
gericht en maakt het veelvuldig gebruik van ICT en andere elektronische hulpmiddelen bij het uitbouwen van zijn communicatiestrategie.
Deze werd opgestart in 2004 en steunt op een volledig vernieuwde website die moet uitgroeien tot een
werkinstrument, aangepast aan de gediversifieerde noden van de bouwprofessionelen. Daarnaast werden ook een aantal
nieuwe communicatiemiddelen ontwikkeld zoals WTCB-Contact (een driemaandelijks tijdschrift) en WTCB-Mail (een
elektronische nieuwsbrief). Hoewel elk ervan zijn specifieke kenmerken heeft, verwijzen ze de geïnteresseerde lezer die
meer informatie wenst steeds door naar de website. Een andere nieuwe publicatiereeks, de ‘Infofiches’, is trouwens enkel
beschikbaar in elektronisch formaat en maakt volop gebruik van de talrijke voordelen die geboden worden door dit nieuwe
informatiehulpmiddel.
Naast de catalogus van de WTCB-publicaties werden ook de andere on line-databanken aangevuld. Zo werden niet
minder dan 5265 analyses (waarvan 1648 met een samenvatting) toegevoegd aan de bibliografische databank DIFFU-
DOC, waardoor het aantal referenties dat kan geconsulteerd worden nu reeds opgelopen is tot meer dan 70.000. De
TECHCOM-databank die ter beschikking staat van de bouwprofessionelen die op zoek zijn naar fabrikanten of invoerders
van bouwproducten, bevat tegenwoordig bij benadering 20.000 merken, die ingedeeld zijn in ongeveer 5700 productfamilies.
De consultatiestatistieken
van de website tonen aan
dat het aantal gedownloade
documenten gestadig
toeneemt en dat elke
verschijning van een
WTCB-Contact of WTCB-
Mail gepaard gaat met een
nieuwe golf van Internetsessies.
Dit wijst erop dat
deze nieuwe strategie goed
aanvaard wordt door de
bouwprofessionelen. In
2004 (vanaf de maand
februari) werden meer dan
105.000 documenten
gedownload. De vraag naar
informatie is nog nooit zo
groot geweest.
AANTAL GEDOWNLOADE DOCUMENTEN
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
WTCB-
CONTACT
12970
3091
14810
8701
12360
8841
WTCB-
CONTACT 13609
Feb. Maart April Mei Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec.
derdeel van projectbeheer en heeft tot
doel de mogelijke projectonzekerheden
in kaart te brengen en te beheren. Deze
projectonzekerheden worden risico’s genoemd
en hebben twee bijzondere kenmerken
: enerzijds kan men vóór de start
van het project niet weten of deze risico’s
zich zullen voordoen en anderzijds kan
men niet voorspellen wat de gevolgen
ervan zullen zijn indien ze zich effectief
voordoen.
In het kader van de studie ‘e-collaboration
in de bouw’ werd ook de werkgroep ‘Projectmanagement
en Risicomanagement’
opgericht, die naast WTCB-medewerkers
een tiental bouwbedrijven tot haar leden
telt. Deze werkgroep heeft de volgende
doelstellingen :
in de eerste plaats wil ze de toepasbaarheid
van risicoanalyse in de bouwsector
nagaan
in de tweede plaats test ze specifieke
hulpmiddelen en technieken uit waarmee
het mogelijk is om aan risicoanalyse
te doen.
OPLEIDINGEN
In 2004 werden tal van cursussen, informatiesessies
en vormingsdagen betreffende
de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën
georganiseerd ten
behoeve van kleine, middelgrote en grote
bouwondernemingen. Deze opleidingen
hadden betrekking op alle bedrijfsaspecten
(kostprijs, planning, beheer, informatica,
kwaliteit) en werden ingericht in samenwerking
met de beroepsverenigingen
of op vraag van de bedrijven zelf. Een
overzicht van de aangeboden opleidingsprogramma’s
is beschikbaar op de WTCBwebsite
(www.wtcb.be).
De leden van de Technische Comités en
de Werkgroepen van het WTCB konden
bovendien deelnemen aan een forum dat
volledig gewijd was aan de evolutie van
de informatie- en communicatietechnologieën
(ICT) in de bouwsector. Dit evenement
kaderde perfect binnen het thema
‘communicatie’ dat in de loop van 2004
centraal stond binnen het WTCB. n
47 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Informatie- en communicatietechnologieën
13146
10406
8481
8704
7541
WTCB-
CONTACT
13072
10606
15283
11195
16006
10670
WTCB-
CONTACT
16186
12308
17071
13296
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
AANTAL SESSIES PER MAAND

Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie
Europa en de bouw
Om de bouwbedrijven op de hoogte te
houden van de talrijke evoluties in de
bouwsector op Europees niveau, verleent
het WTCB zijn actieve medewerking aan
diverse Europese initiatieven, die hierna
kort besproken worden.
TECHNISCHE SPECIFICATIES EN
CONFORMITEITSVERKLARINGEN
Hoewel de Europese Bouwproductenrichtlijn
(89/106/EEG) in 2004 reeds haar vijftiende
verjaardag vierde, geeft ze nog
steeds aanleiding tot tal van activiteiten op
Europees vlak betreffende de opstelling
van normen en technische goedkeuringen
(bv. in het kader van de CE-markering).
Zo heeft het Europees Comité voor Normalisatie
(CEN) reeds meer dan 250 productnormen
afgewerkt, wat ongeveer de
helft van het totaal voorziene aantal vertegenwoordigt.
Het WTCB is nauw betrokken bij deze
werkzaamheden en levert een belangrijke
bijdrage tot de verspreiding van relevante
informatie naar de sector toe.
EUROPEES COMITÉ VOOR NORMALISATIE
(CEN)
De activiteiten van het CEN worden opgevolgd
binnen diverse Spiegelcommissies
van het Belgisch Instituut voor Normalisatie
(BIN). In dit kader neemt het WTCB
zowel het voorzitterschap van de Commissies
E128 (dak- en gevelproducten),
E156 (ventilatie in gebouwen) als E33
(schrijnwerk) voor zijn rekening.
Deze Spiegelcommissies dragen onder
meer bij tot de integratie van de Europese
normen in het Belgische kwaliteitssysteem,
dat gebaseerd is op verschillende
naar Belgische normgeving omgezette
Europese documenten en op een
aantal specifiek Belgische normen, die
beide tot BENOR-certificatie leiden.
EUROPEAN ORGANISATION FOR TECHNICAL
APPROVALS (EOTA)
Voor producten die niet door productnormen
behandeld worden, bestaat er in
België een systeem van technische goedkeuringen
(ATG). Deze laatste worden
afgeleverd door de Belgische Unie voor
de technische goedkeuring in de Bouw
(BUtgb), in samenwerking met het WTCB.
In het kader van de Bouwproductenrichtlijn
werd op Europees vlak een gelijkaardig
systeem opgezet. De EOTA (European
Organisation for Technical Approvals) bereidt
namelijk leidraden voor, aan de hand
waarvan de nationale goedkeuringsinstituten
(zoals de BUtgb) Europese Technische
Goedkeuringen (ETA) afleveren. Ook
in 2004 nam het aantal door EOTA afgeleverde
ETA weer gestaag toe.
Naast de vroeger reeds door het WTCB
opgestelde ETA-Leidraad voor structureel
gelijmde beglazingen werkten onze medewerkers
vorig jaar een gloednieuwe leidraad
voor koelcellen en koelgebouwen
Hoewel de bouw vaak nog een
plaatselijk gebeuren is, waarbij
kleine regionaal gebonden KMO
en lokale tradities, arbeidskrachten
en materialen een belangrijke
plaats innemen, kan deze sector
niet ontsnappen aan de algemene
tendens naar globalisering, noch
aan de evoluties, tengevolge van
de eenmaking van de Europese
markt.
af. Het WTCB is aldus verantwoordelijk
voor twee van de eenentwintig bestaande
ETA-documenten.
EUROPEAN UNION OF AGRÉMENT (UEATC)
Terwijl de EOTA zich concentreert op activiteiten
in het kader van de CE-markering
werkt de European Union of Agrément
(UEAtc) aan de opstelling van goedkeuringen
voor systemen en eigenschappen
die weliswaar belangrijk zijn voor de toepassing
van bepaalde bouwproducten,
maar die niet onder regelgeving vallen.
48 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Europa en de bouw

KWALITEITSVERKLARINGEN
De ontwikkeling van productspecificaties
vormt de grondslag voor de toekenning
van de Belgische kwaliteitsmerken ATG
en BENOR, evenals voor het Europese
Keymark.
Het WTCB verzekerde in 2004 het Keymark-secretariaat
voor thermische isolatieproducten
en nam eveneens het voorzitterschap
op van de zogenaamde ‘Group
of Notified Bodies’, m.a.w. de aangemelde
organismen in het kader van de Bouwproductenrichtlijn.
BELGIAN CONSTRUCTION CERTIFICATION
ASSOCIATION (BCCA)
De belangrijke investeringen van het
WTCB op Europese schaal werpen ook
voor de Belgian Construction Certification
Association (BCCA) hun vruchten af. Het
aantal multinationals dat een beroep doet
op de diensten van deze organisatie met
het oog op het verkrijgen van de CE-markering
en het Europese Keymark blijft
immers toenemen.
NETWERKING
Het WTCB verleende het afgelopen jaar
naar goede gewoonte zijn actieve medewerking
aan verschillende Europese netwerken.
Hierna gaan we wat dieper in op
een aantal activiteiten die in dit kader
werden uitgevoerd.
EUROPEAN CONSTRUCTION INDUSTRY FEDERA-
TION (FIEC)
De European Construction Industry Federation
(FIEC) vormt een belangrijke
schakel bij de overdracht van informatie
over de hiervoor besproken activiteiten
naar de aannemers en zet alles in het
NUTTIGE INFORMATIE
Nuttige links
Websites van :
het CEN : www.cenorm.be
de EOTA : www.eota.be
de UEAtc : www.ueatc.com
het Keymark : www.key-mark.org
de BCCA : www.bcca.be
de FIEC : www.fiec.org
het ENBRI : www.enbri.org
het ECCREDI : www.eccredi.org
het ‘Building for Europe’-congres :
www.B4E.org
het E-CORE : www.e-core.org
het ECTP : www.ectp.org
werk om de belangen van de bouwsector
te verdedigen. Ons land wordt in dit netwerk
vertegenwoordigd door de Confederatie
Bouw. Binnen deze organisatie
neemt het WTCB het voorzitterschap en
het secretariaat van de ‘FIEC Technische
Commissie 1’ (die de normalisatie en conformiteitsattestering
behandelt) voor zijn
rekening.
EUROPEAN NETWORK OF BUILDING RESEARCH
INSTITUTES (ENBRI)
Het WTCB verzekert eveneens het secretariaat
van het European Network of Building
Research Institutes (ENBRI). Deze
organisatie werd opgericht in 1988 en omvat
momenteel eenentwintig leidinggevende
onderzoekscentra, waaronder achttien
uit de Europese Unie en drie uit de EFTA-
Lidstaten. Het hoofddoel van dit instituut
is de bevordering van de netwerking tussen
zijn leden. Op deze manier kunnen
de belangen van de bouwbedrijven immers
met meer slagkracht verdedigd
worden op Europees niveau dan wanneer
dit enkel vanuit een nationaal standpunt
zou gebeuren.
EUROPEAN COUNCIL FOR CONSTRUCTION
RESERACH, DEVELOPMENT AND INNOVATION
(ECCREDI)
FIEC en ENBRI zijn allebei aangesloten bij
het in 1995 gestichte organisme ECCRE-
DI, waarvan het WTCB het secretariaat
waarneemt. Dit instituut is ondertussen uitgegroeid
tot een netwerk van zeventien
Europese partners, bestaande uit diverse
federaties van aannemers, architecten,
ontwerpers, controlebureaus, onderzoeksinstanties,
… Het ECCREDI-netwerk wil de
innovatie in de bouw op Europees vlak stimuleren
en voert daarom tal van acties om
Europese middelen vrij te maken ter ondersteuning
van het onderzoek en de ontwikkeling
in de bouwsector.
VISION 2030
Een van de belangrijkste activiteiten
die in 2004 plaatsvond in de
schoot van ECCREDI was de ontwikkeling
van een langetermijnvisie
voor toekomstig bouwonderzoek :
VISION 2030.
Deze Europese toekomstvisie op
de bouw wordt uitgewerkt door het
European Construction Technology
Platform (ECTP), dat uitgaat van
een binnen E-CORE (European
Construction Research Network)
ontwikkelde strategie.
Ze werd voor het eerst voorgesteld
in Maastricht tijdens het door het
WTCB georganiseerde Europese
congres ‘Building for Europe’.
EUROPEAN CONSTRUCTION RESEARCH
NETWORK (E-CORE)
Het European Construction Research
Network (E-CORE) [L1], dat momenteel
gecoördineerd wordt door het WTCB, is
een netwerk van Europese onderzoekspartners
dat werd opgericht binnen
ECCREDI.
Het wordt gesubsidieerd door de Europese
Commissie binnen het programma
‘Competitive and Sustainable Growth’ van
het Vijfde Kaderprogramma voor Europees
Onderzoek.
EUROPESE ICT-PROJECTEN
In het kader van het programma ERA-
NET neemt het WTCB deel aan het Europese
ICT-project ‘eTranet : ICT in Traditional
Industries’ [L2]. n
EVOLUTIES MET BETREKKING TOT DE FUNDAMENTELE
VOORSCHRIFTEN VAN DE BOUWPRODUCTENRICHTLIJN
In het domein van de fundamentele voorschriften van de Europese Bouwproductenrichtlijn
vonden de volgende belangrijke werkzaamheden plaats :
FV 1 ‘Mechanische weerstand en stabiliteit’ : omzetting van de ENV-versie
van bepaalde Eurocodes in hun EN-versie
FV 2 ‘Brandveiligheid’ : ontwikkeling van een nieuw brandscenario voor gevelproducten
en van een vierde methode voor externe blootstelling aan brand
FV 3 ‘Hygiëne, gezondheid en milieu’ : afwerking van een CE-mandaat binnen
het CEN voor substanties die onder regelgeving gebracht werden
FV 4 ‘Gebruiksveiligheid’ : –
FV 5 ‘Geluidsisolatie’ : opstelling van modelnormbepalingen voor productnormen
met betrekking tot akoestische prestaties
FV 6 ‘Energiezuinigheid en thermische isolatie’ : diverse CEN-activiteiten
naar aanleiding van de Energieprestatieregelgeving voor gebouwen.
49 WTCB – Jaarverslag 2004 Onderzoek – Ontwikkeling – Informatie : Europa en de bouw

Samenwerking met derden
CENTRUM DUURZAAM BOUWEN
(CEDUBO)
In 2004 verwierf het
WTCB de gebouwen
van de vzw Centrum
Duurzaam Bouwen
(www.cedubo.be), gelegen
op de voormalige mijnsite te Heusden-Zolder.
Van hieruit wordt getracht het
thema ‘duurzaam bouwen’ op grote schaal
te promoten en in de praktijk te brengen.
Hiertoe organiseert het Centrum diverse
activiteiten, zowel voor het grote publiek
als voor bouwprofessionelen. Deze hebben
voornamelijk betrekking op :
de duurzaamheidsaspecten van gebouwen
en bouwproducten
de ondersteuning van de Kyoto-doelstellingen
de ontwikkeling van bouwproducten
de medewerking aan het nationale
Bouwtechnologieplatform, …
BELGIAN CONSTRUCTION QUALITY
SOCIETY (BCQS)
Het in 1994 door SECO en
WTCB opgerichte BCQS
heeft tot opdracht alle bij
het bouwproces betrokken
partners op te leiden en te
begeleiden bij de invoering
van een systeem voor het beheer van
kwaliteit, veiligheid en milieu.
Begin 2004 heeft BCQS (www.bcqs.be)
zijn opleidingscyclus met betrekking tot
kwaliteit herzien om beter te beantwoorden
aan de verwachtingen van KMO,
studiebureaus en architecten.
Er vonden ook specifieke opleidingen voor
kwaliteitsverantwoordelijken, werfleiders
en interne auditoren plaats. Als gevolg
van de begeleiding van ondernemingen
bij de certificering van het veiligheidssysteem
VCA hebben bepaalde bedrijven
bij BCCA een audit kunnen aanvragen.
We willen er tevens op wijzen dat de opleiding
voor plaatsers van brandwerende
deuren werd voortgezet in 2004.
VLAANDEREN BOUWT (VLABO)
Vlaanderen Bouwt stimuleert
de bouw van degelijke,
karaktervolle en betaalbare
woningen in
heel Vlaanderen. Dit gebeurt
in samenwerking met diverse aannemers,
ontwerpers en gemeentebesturen
en met de technische hulp van het
WTCB.
Zo coördineerde VLABO in 2004 weer tal
van woningbouwprojecten (vooral modelwijken).
Deze woningen zijn doorgaans
bestemd als sociale woningen, waarbij de
verkoopsvoorwaarden door de gemeentebesturen
(grondeigenaars) worden bepaald.
Verder verleent VLABO zijn medewerking
aan diverse projecten voor serviceflats
(www.vlaanderenbouwt.be).
Het WTCB verleent zijn actieve
medewerking aan een aantal
organisaties die rechtstreeks met
de bouw te maken hebben en
heeft sommige ervan mee helpen
oprichten. Deze organisaties
bestrijken diverse aspecten van
het bouwbedrijf en hebben tot
doel dienstverlening en technologie
sterker te ondersteunen.
BELGIAN CENTRE FOR DOMOTICS
AND IMMOTICS (BCDI)
Dit centrum (www.bcdi.be)
werd opgericht door drie instellingen
die behoren tot
de belangrijkste pijlers van
onze economie : de bouw,
de metaalnijverheid en de
energiesector, en spitste in 2004 zijn aandacht
toe op de volgende projecten :
‘In-HAM’ (Innovatiecentrum voor Huisvesting
met Aangepaste Middelen) : deze
vzw streeft naar een betere samenwerking
met de industrie met het oog op het
bedenken van duurzame en innovatieve
oplossingen voor de problemen waarmee
bejaarden en personen met beperkingen
in hun dagdagelijkse omgeving geconfronteerd
worden (www.in-ham.be)
‘MATS’ (Flexible Mechatronic Assistive
Technology System to support persons
with special needs in all their living and
working environments) : het hoofddoel
van dit Europese project is het uitdenken,
ontwikkelen en produceren van
een prototypeversie van een huisrobot
die het werk en het leven thuis aanzienlijk
vergemakkelijkt
‘Technologische innovatie in de zorgsector.
Noden van de zorgsector, aanbod
en onderlinge samenwerking in de
elektronica- en automatisatie-industrie’ :
dit project beoogt de ontwikkeling van
innovatieve oplossingen door de industriële
partners in contact te brengen met
de zorgsector.
Daarnaast participeerde BCDI in de volgende
evenementen :
50 WTCB – Jaarverslag 2004 Samenwerking met derden

organisatie van een workshop over ‘Intelligent
and Responsive Buildings’ tijdens
het CIB-wereldcongres te Toronto
sponsoring van het ‘Net-Athome’-congres
dat plaatsvond te Nice.
COBOMEDIA
CoboMedia heeft
tot doel het contact
met de bouwsector
te verbeteren
door het gebruik
van alle mogelijke
media. In 2004 werden in dit opzicht
verschillende succesrijke initiatieven
ondernomen, zoals studiedagen over
houtskeletbouw, HVAC, de berekening
van schoringen, projectbeheer, gietvloeren,
inbraakbeveiliging, de Eurocodes en
het werfleiderschap (www.cobomedia.be).
Door de organisatie van overlegvergaderingen
met alle bouwprofessionelen is
het CoboMedia-programma perfect afgestemd
op de noden van de sector. De
meeste studiedagen of cursussen worden
samen ingericht met de Confederatie
Bouw, Nacebo (BouwUnie), BEVAD, TI-
KVIV, Cevora, FABI, de FOD Mobiliteit en
Vervoer, UBIC, …
ORGANISATIE VOOR DUURZAME
ENERGIE – VLAANDEREN (ODE-
VLAANDEREN)
Dit koepelverband
tussen enkele Vlaamse wetenschappelijke
instellingen, organisaties en bedrijven
(www.ode.be) streeft naar de bevordering
van de toepassing van hernieuwbare
energie door informatieverspreiding
en netwerking. De mogelijkheden die geboden
worden door deze duurzame energiebronnen
mogen immers – ook in de
bouwsector – niet onderschat worden. Het
WTCB neemt momenteel het voorzitterschap
van deze vzw waar.
BELGIAN CONSTRUCTION CERTI-
FICATION ASSOCIATION (BCCA)
Sedert 1992 profileert de
door het WTCB en SECO
opgerichte vzw BCCA zich
als leider voor de certificatie
in de Belgische bouwsector
(www.bcca.be). BCCA
De vzw werd door het BELCERT-bureau
van de Federale Overheidsdienst Economie
geaccrediteerd, en dit zowel voor
producten als voor systemen voor het
beheer van kwaliteit (ISO 9001), veiligheid
(VCA) en milieu (ISO 14001).
Inzake systemen voor kwaliteitszorg stellen
meer dan 250 ondernemingen, waaronder
studie- en architectenbureaus, hun
vertrouwen in BCCA.
Op het vlak van productcertificering legt de
CE-markering, gekoppeld aan de nieuwe
geharmoniseerde EN-normen, voor de
meeste bouwproducten eisen op aan de
producenten die verband houden met de
beheersing van de productie (FPC = Factory
Production Control), afgezien van de
eisen voor het product zelf.
De certificatie van personen werd ingesteld
voor moeilijk te controleren activiteiten,
waarbij een goede uitvoering grote
vakbekwaamheid vereist.
RECYWALL
Recywall is
een economischsamenwerkingsverband
RECYWALL
GROUPEMENT DE CENTRES D’EXPERTISE
POUR LE RECYCLAGE DES DECHETS GIE
dat tegenwoordig acht sectorale onderzoekscentra
groepeert : CoRI (Coatings
Research Institute), CWOBKN (Centrum
voor Wetenschappelijk Onderzoek van de
Belgische Keramische Nijverheid), WTCM
(Wetenschappelijk en Technisch Centrum
voor de Metaalnijverheid), OCW (Opzoekingscentrum
voor de Wegenbouw),
WTCB, Centexbel (Wetenschappelijk en
Technisch Centrum voor de Belgische
Textielindustrie), TCHN (Technisch Centrum
der Houtnijverheid) en CTP (Centre
Terre et Pierre).
Binnen Recywall verzekert een ingenieur
voltijds de Technologische Adviseerdienst
inzake recyclage. Deze heeft tot taak industriëlen
bij te staan die het afval of de
secundaire producten die voortkomen uit
het productieproces op een zo milieuvriendelijk
mogelijke manier wensen te
valoriseren. Het WTCB was in dit opzicht
verantwoordelijk voor de verspreiding van
een methodologische gids voor de evaluatie
van de milieu-impact van industriële
bouwplaatsen, die het resultaat was van
een door de DGRNE aan Recywall toevertrouwde
studie (www.recywall.be).
TRAITEMENT DES DÉCHETS DE LA
CONSTRUCTION EN WALLONIE
(TRADECOWALL)
Tradecowall
(www.tradecowall.be) is een samenwerkende
vennootschap die meer dan 15 jaar
geleden werd opgericht in opdracht van
de beroepsvereniging, naar aanleiding
van een brancheakkoord met de Waalse
regering.
Aanvankelijk lag de nadruk op het betere
beheer van grond en inert afval, en dan
vooral via stortplaatsen voor bouwafval.
Als gevolg van de evolutie van de milieupolitiek
in het Waalse Gewest en van de
hieruit voortvloeiende reglementering
spitst de vennootschap zijn activiteiten
momenteel toe op de verschillende centra
voor de behandeling van inert afval in
Wallonië (behalve in Luxemburg). Dit gebeurt
via bedrijven waarin zowel medewerkers
van de overheid, bouwbedrijven
als industriëlen vertegenwoordigd zijn.
Tradecowall neemt eveneens het beheer
van een aantal stortplaatsen voor grond
voor zijn rekening, met name in Gembloux,
Gosselies, Spiennes en Aisemont
en verzorgt de organisatie van het Technisch
Comité van het Brancheakkoord,
dat via verschillende werkgroepen streeft
naar de toepassing ervan. Dit gebeurt
onder meer door de aanpassing van de
officiële Waalse documenten (wetten en
bestekken) en door specifieke studies.
Tenslotte bereidt de vennootschap de oprichting
van een recyclagecentrum voor
vervuilde grond voor, in samenwerking
met een gespecialiseerd bedrijf.
CENTRE D’INNOVATION WALLON POUR
LA CONSTRUCTION (CIWACO)
CIWACO werd op
30 mei 2000 opgericht
op initiatief
van het WTCB en
de CCW. Het doel
van deze vzw is het bevorderen van de
innovatie in het Waalse Gewest ten gunste
van alle bouwpartners, voornamelijk
door collectief onderzoek.
Zo ondersteunde CIWACO in 2004 het
door de DGTRE gelanceerde project
‘Construire avec l’énergie … naturellement’
(Energiebewust bouwen … natuurlijk)
dat de verbetering van de energieprestaties
van nieuwe gebouwen nastreeft.
Sedert juni 2004 verleent CIWACO eveneens
zijn medewerking aan het project
ECO-Habitat, dat kadert binnen het programma
‘INTERREG III France-Wallonie’.
In de schoot van het Europees Sociaal
Fonds werkte CIWACO tevens mee aan
de projecten CODUFORM-KMO, TECO-
SYS en INSERECO (Equal).
Tenslotte werden drie werkgroepen opgericht
binnen het WTCB die hun werkzaamheden
respectievelijk toespitsen op digitale
bouwdetails, de oplossing van problemen
op de bouwplaats met behulp van
on line-beelden en de ontwikkeling en beproeving
van een e-learningmodule. n
51 WTCB – Jaarverslag 2004 Samenwerking met derden

Technische Comités
Bouwen is een erg complexe activiteit waarbij diverse bouwvakken een specifieke taak voor
hun rekening nemen, maar toch ook moeten samenwerken op dezelfde bouwplaats. Om te
beantwoorden aan hun bijzondere noden, heeft het WTCB voor elk ervan een Technisch
Comité (TC) opgericht. Typisch voor de werking van de Technische Comités van het Centrum
is dat ze een echte schakel vormen tussen de onderzoekers en de bouwprofessionelen. De
bouwondernemingen zijn rechtstreeks vertegenwoordigd in de Technische Comités, waarbij ze
kunnen rekenen op de steun van door het WTCB aangeduide ingenieurs-animatoren. Deze
benadering, die tot over onze landsgrenzen belangstelling opwekt, zorgt ervoor dat onze
onderzoeksactiviteiten zo nauw mogelijk aansluiten bij de noden van de sector. Ook op het
vlak van informatieverspreiding spelen deze Comités een belangrijke rol. De TV, die doorgaans
opgevat zijn als leidraden voor de goede uitvoering, worden immers opgesteld door werkgroepen,
die in het algemeen opgericht worden op het initiatief van een of meerdere Comités.
Ruwbouw
voorzitter M. Le Begge
ingenieurs-animatoren J. Venstermans, N. Huybrechts
Verwarming en klimaatregeling
voorzitter G. Ledoyen
ingenieurs-animatoren K. De Cuyper, J. Schietecat
Schilderwerk, soepele muur- en vloerbekledingen
voorzitter J. Meuleman
ingenieurs-animatoren V. Pollet, C. Callandt
Harde muur- en vloerbekledingen
voorzitters H. Bonnet, W. Pardon a.i.
ingenieur-animator F. de Barquin
Glaswerken
voorzitters J.P. Quarante (tot april), D. Adams
ingenieurs-animatoren P. Steenhoudt, C. Decaesstecker (tot november),
V. Detremmerie
Dichtingswerken
voorzitter F. Louwers
ingenieurs-animatoren L. Van de Vel, P. Vitse
52 WTCB – Jaarverslag 2004 Technische Comités

Dakbedekkingen
voorzitter G. Pierrard
ingenieurs-animatoren F. Dobbels, D. Nicaise
Sanitaire en industriële loodgieterij, gasinstallaties,
metalen dakbedekkingen
voorzitter A. Dooms
ingenieur-animator K. De Cuyper
Schrijnwerken
voorzitters L. Pype, M. Collignon
ingenieurs-animatoren C. Decaesstecker (tot november), B. Michaux,
Y. Martin
Plafonneer- en voegwerken
voorzitters R. Rapaille (tot oktober), J. Van Den Putte
ingenieur-animator Y. Grégoire
Steen en marmer
voorzitter H. Vanderlinden
ingenieur-animator F. de Barquin
Akoestiek
voorzitter J.P. Berlaimont
ingenieur-animator B. Ingelaere
Hygrothermie
voorzitter J.P. Berlaimont
ingenieur-animator P. Wouters
Bedrijfsbeheer
voorzitter R. De Backer
ingenieurs-animatoren J. De Wit, D. Pirlot
FAB – WTCB (architecten)
voorzitter C. Dupont
ir.-arch.-animator P. Vitse
WTCB-Kwaliteit
voorzitter R. Declerck
ingenieur-animator P. Gosselin
53 WTCB – Jaarverslag 2004 Technische Comités

Financiën
Aangesloten leden
De grafiek hieronder geeft de evolutie
van het aantal sinds 1995 aangesloten
leden weer, telkens per 31 december.
Hun aantal groeide tijdens het jongste
decennium aan met 12,83 %, tot meer
dan 67.700.
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
Evolutie van de opbrengsten en uitgaven
De grafieken die op de volgende pagina
staan afgedrukt, illustreren de evolutie
van de verschillende opbrengsten en uitgaven
in verhouding tot het totaal.
Rekening houdend met de index bedraagt
de verhoging van de geïnde bijdragen
over deze periode 19,81 %.
Evolutie van het aantal aangesloten leden
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Hieruit blijkt dat de bijdragen van de
leden om en bij de 60 % bedragen. De
personeelskosten – de belangrijkste post
der uitgaven – schommelden de jongste
drie jaar tussen 61 % en 64 %.
Een balans vormt als het ware
een foto van een bedrijf. Deze
geeft namelijk een getrouw beeld
van zijn financiële gezondheid op
een welbepaald ogenblik.
In vergelijking met de totale opbrengsten
evolueerde het deel der bijdragen over de
voorbije tien jaar van 62,36 % tot 57,03 %.
54 WTCB – Jaarverslag 2004 Financiën
Totaal
Eenmanszaken
Onderworpen aan RSZ
Gedurende dezelfde periode steeg het
totaal van de resultatenrekening met
17 %. Lettend op de inflatie is deze
verhoging te herleiden tot 11 %, hetzij
ongeveer 3,6 % per jaar.

% van het totaal
70
60
50
40
30
20
10
0
bijdragen
Evolutie van de opbrengsten Evolutie van de uitgaven
onderzoek
2002 2003 2004
ontwikkeling
Bestemming van de uitgaven
Onderstaande taartdiagrammen illustreren
in grote lijnen waaraan de uitgaven
van het WTCB worden besteed. Zo krijgt
de lezer een beter inzicht in hun bestemming,
respectievelijk vóór en na de verdeling
der structuurkosten.
De structuurkosten vertegenwoordigen
22,96 % van de totale kosten en omvatten
:
de kosten die verband houden met de
gebouwen
de kosten voor de uitrustingen
de installatiekosten
de administratieve kosten.
diensten
andere
55 WTCB – Jaarverslag 2004 Financiën
% van het totaal
70
60
50
40
30
20
10
0
goederen
De post ‘Andere kosten’ stelt de uitgaven
voor die geen betrekking hebben op de
eigenlijke exploitatie van het Centrum.
Het gaat hier bijvoorbeeld om :
de financiële kosten
de uitgaven die werden aangegaan
voor aanverwante instellingen
de kosten voor de inning van de bijdragen.
Na verdeling van de structuurkosten aan
de hand van de geregistreerde werkelijke
prestaties van het personeel, stellen
we vast dat 70,95 % van de uitgaven
naar Onderzoek en Ontwikkeling gaan.
2002 2003 2004
leveringen
personeel
andere
Deze post omvat ook de werkingskosten
van de Technische Comités en uitgaven
voor de vertegenwoordiging bij nationale
en internationale instellingen.
De kosten voor directe hulp aan de bouwsector
bedragen 17,49 % van het totaal.
Het gaat hier meer bepaald om kosten
voor :
de permanente vorming
de publicaties
het verstrekken van technisch advies
het beheer en gebruik van de databanken.
n
Vóór de verdeling der structuurkosten (in %) Na de verdeling der structuurkosten (in %)
Onderzoek en
Ontwikkeling :
53,90
Directe hulp
aan de sector :
12,71
Andere
kosten :
10,42
Structuurkosten :
22,96
Directe hulp
aan de sector :
17,49
Andere
kosten :
11,56
Onderzoek en
Ontwikkeling :
70,95

Personeel
Om het onderzoeks- en ontwikkelingswerk
tot een goed einde te brengen en
de resultaten ervan efficiënt naar de
bouwprofessionelen (en dan vooral naar
de aannemers) te verspreiden, kan het
WTCB rekenen op de professionele bekwaamheid
en ruime inzetbaarheid van
zijn personeel. Het personeelsbestand,
dat de jongste jaren gestaag gestegen is
(zie grafiek hiernaast), heeft zich aangepast
aan de noden van de sector, die
steeds specifieker worden. Het aantal
werknemers van de afdelingen, diensten
en laboratoria die instaan voor de uitvoering
van de hoofdtaken van het WTCB,
werd daarom aangevuld en bedroeg in
2004 zo’n 205 personen.
De actuele thema’s ‘Energie & Binnenklimaat’
en ‘Duurzame ontwikkeling’ maakten
in 2004 resp. 14 % en 10 % van de
activiteiten van het personeel uit. Beton
is in constante evolutie en vormde het
onderwerp van een groot aantal onderzoekingen,
waarvoor een beroep gedaan
werd op meer dan 10 % van de WTCBmedewerkers.
Ook voor de thema’s ‘Structuren’
en ‘Muur- & vloerbekledingen’ kon
gerekend worden op de inzet van meer
dan 20 % van de ingenieurs en technici.
Zonder een doel op zich te zijn, worden
de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën
almaar belangrijker voor de
bouwprofessionelen, vooral met het oog
op informatie. Daar informatieverspreiding
een van de doelen van het WTCB is, is
een groot deel van zijn werkzaamheden
hierop toegespitst. n
Aantal medewerkers
250
200
150
100
50
0
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Zonder menselijk potentieel kan
een instituut nooit op een correcte
manier zijn opdracht vervullen.
Dit geldt des te meer
indien het ten dienste staat van
een erg gevarieerde industriële
sector, zoals de bouwsector. De
professionele bekwaamheid en de
ruime inzetbaarheid van het
WTCB-personeel hebben ertoe
geleid dat het Centrum uitgegroeid
is tot een van de meest
toonaangevende organismen van
de bouwsector.
Evolutie van het personeelsbestand over de periode 1994-2004
154 158 162 158
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Geotechniek & Structuren
Interventiedomeinen in 2004
Technici
Onderzoekers en Ingenieurs Technisch Advies
56 WTCB – Jaarverslag 2004 Personeel
Beton & Betonconstructies
Metselwerk
Daken
170 178 184 183
Schrijnwerk & Glaswerk
Muur- en vloerbekledingen
Akoestisch comfort
Energie & Binnenklimaat
191 199
Technische uitrustingen
Duurzame ontwikkeling & Renovatie
205
Informatie- en communicatietechnologieën

Statutaire organen
Tijdens de vergadering van de Algemene Raad van het WTCB op 27 april 2004 werd de samenstelling van de Algemene Raad
en van het Vast Comité als volgt goedgekeurd :
Algemene Raad
Voorzitter Rob Lenaers
Vice-voorzitters Jean-Pierre Coirbay, André Dherte, Vincent Favier
Honoraire voorzitters Paul Willemen, Edmond Goes
Leden aangeduid door de Franz Armand, Robert Brams, Pierre Crabbe, Dario Dalla Valle, Roland Debruyne,
Confederatie Bouw Jacques De Meester, Robert de Mûelenaere, Joseph Devilers, André Dherte,
Pierre Driesen, Staf Drooghmans, Lionel Eeckhout, Etienne Fleurinck, Jean-
Louis Henry, Maximilien Le Begge, Gaston Ledoyen, Marc Lefebvre, Joos Louage,
Frank Louwers, Jacques Matagne, Jan Meuleman, Léopold Ninnin, Willem Pardon,
Clément Pauwels, José Perard, Leo Pype, Fernand Rossey, Michel Schwanen,
Thierry Toussaint, Gustaaf Van Den Borne, Henri Vanderlinden
Gecoöpteerde leden Daniël Craet, Vincent Favier, Yves Pianet, Leon-Jozef Vancauwenberghe,
Karel Van Eetvelt, Bruno Zanardini
Lid aangeduid door het VBO Jean-Pierre Coirbay
Leden aangeduid door de FOD Economie, Georges Allo, Gilbert De Neve
KMO, Middenstand en Energie
Leden aangeduid door Dirk Otte, Leo Van De Loock
het Vlaamse Gewest
Lid aangeduid door het Alain Broes
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Lid aangeduid door het Waalse Gewest Pierre Villers
Leden aangeduid door de Luc De Groote (†), Patrick Franceus, Jean-Pierre Gheysen, Bart Henckaerts,
werknemersorganisaties
André Simon
Verificateurs der rekeningen Staf Drooghmans, Georges Magis
Vast Comité
Commissaris Jules Roebben
Voorzitter Rob Lenaers
Vice-voorzitters Jean-Pierre Coirbay, André Dherte, Vincent Favier
Leden Georges Allo, Gérard Apruzzese, Dirk Cordeel, Jacques De Meester,
Robert de Mûelenaere, Bart Henckaerts, Joos Louage, Frank Louwers,
Karel Van Eetvelt
Waarnemers Dirk Otte, Pierre Villers
57 WTCB – Jaarverslag 2004 Statutaire Comités organen techniques

Carlo De Pauw Directeur-Generaal
Alain Billiet Secretaris-Generaal
Jan Venstermans Directeur Onderzoek
Frans Henderieckx (†) Directeur Ontwikkeling en Innovatie
Michel Wagneur Directeur Informatie
Paul Carion Hoofd van het Departement Financiën
Philippe Gosselin Hoofd van het Departement Kwaliteit Onderzoek
Johan Vyncke Hoofd van het Departement Geotechniek en Structuren,
waarnemend Hoofd van het Departement Materialen,
Technologie en Milieu
Peter Wouters Hoofd van het Departement Bouwfysica en Uitrustingen
Verantwoordelijk uitgever : Carlo De Pauw
D/2005/0611/02