Toegankelijkheid van buitenschrijnwerk (deel 1)

Projecten – Studies
Om gebouwen toegankelijk te maken,
is meer nodig dan een voldoende
brede deur en de afwezigheid van een
dorpel. Men moet echter vaststellen
dat de realisatie van ‘integraal toegankelijke’
inkomdeuren, vensterdeuren
of schuiframen niet altijd van een
leien dakje loopt en dat de eisen op
het vlak van de wind- en waterdichtheid,
brandveiligheid en inbraakveiligheid
dikwijls onverzoenbaar lijken
met de toegankelijkheidseisen.
S. Danschutter, ir.-arch., onderzoeker,
laboratorium ‘Duurzame ontwikkeling’,
WTCB
J. Desmyter, ir., departementshoofd,
department ‘Geotechniek, Structuren en
Duurzame ontwikkeling’, WTCB
1 Inleiding
In het kader van het TIS-project ‘Toegankelijkheid,
aanpasbaarheid en innovatie in de
woningbouw’ wordt gezocht naar oplossingen
die de toegankelijkheid van buitenschrijnwerk
kunnen verbeteren. Uit de POLIS-studie ‘Decision
support tools and policy initiatives in
support of a universal design of buildings : the
vision’ [8] blijkt immers dat zo’n 30 % van de
Europese bevolking geconfronteerd wordt met
al dan niet tijdelijke beperkingen (bv. personen
met een handicap, moeders met een kinderwagen,
ouderen, hartpatiënten). Bovendien neemt
het belang van toegankelijkheid alsmaar toe,
mede door de vergrijzing van de bevolking.
Toegankelijkheid van
Om de integrale toegankelijkheid van het buitenschrijnwerk
te waarborgen, moet aan drie
voorwaarden voldaan worden :
• de toegang moet goed bereikbaar zijn
• het buitenschrijnwerk moet betreedbaar zijn
en het hang- en sluitwerk moet makkelijk
bedienbaar zijn
• het hoogteverschil tussen de binnen- en
buitenomgeving mag niet groter zijn dan
20 mm.
In dit dossier wordt de aandacht toegespitst op
de eerste twee eisen. In een volgende bijdrage
zal dieper ingegaan worden op de 20 mm-eis.
2 Bereikbaarheid van de toegang
2.1 Belgische wetgeving
Tengevolge van de federalisering van ons land
is toegankelijkheid vooral een regionale aangelegenheid
geworden en vertoont het beleid
in de drie Gewesten een aantal verschillen (zie
§§ 2.2.1, 2.2.2 en 2.2.3).
buitenschrijnwerk
Ö
(deel 1)
Afb. 2 Hellend vlak om het gebouw
toegankelijk te maken voor personen
met beperkingen.
de onmiddellijke omgeving. Dit heeft tot gevolg
dat men niet zelden te maken krijgt met
toegankelijk ontworpen gebouwen die desondanks
onbereikbaar zijn omwille van een onaangepaste
buitenomgeving.
Verder willen we erop wijzen dat de wetgeving
vooral gericht is op de rolstoelgebruiker
en dat een integrale aanpak ontbreekt.
Afb. 1 Een eerste voorwaarde om de
integrale toegankelijkheid van het
buitenschrijnwerk te waarborgen, is
de bereikbaarheid van de toegang.
De bestaande wetgeving is bovendien verouderd
en biedt onvoldoende garanties om te komen
tot een integrale toegankelijkheid. Zo is
de essentiële eis om het hoogteverschil tussen
de binnen- en buitenomgeving te beperken tot
20 mm enkel terug te vinden in de regelgeving
van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Een
aantal andere eisen (bv. inzake kleurcontrasten,
ergonomie, ...) kunnen moeilijk worden
opgenomen in de wetgeving of vragen om bijkomende
verduidelijking.
In tegenstelling tot de meeste buitenlandse
wetgevingen wordt er in de Belgische niet
verwezen naar de toegankelijkheidsnormen.
Dergelijke normen vormen nochtans een goede
leidraad voor de uitvoering van een toegankelijke
omgeving en bevatten soms zelfs een
opdeling in graden van toegankelijkheid aan
de hand waarvan een gebouw beschouwd kan
worden als bezoekbaar, aanpasbaar of integraal
toegankelijk.
De Belgische toegankelijkheidswetgeving
spitst zich bovendien hoofdzakelijk toe op het
gebouwniveau, zonder rekening te houden met
2.2 Gewestelijke wetgeving
2.2.1 Het wettelijke kader in Vlaanderen
In Vlaanderen is het Koninklijk Besluit van
9 mei 1977, genomen in uitvoering van de
wet van 17 juli 1975 betreffende de toegang
van gehandicapten tot gebouwen toegankelijk
voor het publiek [12] nog steeds van kracht
(zie ➝ A, p. 2).
Daarnaast verscheen op 28 mei 2004 een
nieuw Vlaams decreet dat voor elke aanvraag
tot stedenbouwkundige vergunning voor gedeeltelijk
of geheel voor het publiek toegankelijke
gebouwen een verantwoordingsnota eist,
waarin wordt aangegeven hoe de integrale toegankelijkheid
voor personen met beperkingen
er bereikt zal worden.
Aangezien de huidige Vlaamse wetgeving
sterk verouderd is, zal er via de oprichting
van het Expertisecentrum voor Toegankelijkheid
‘ENTER’ in de toekomst getracht worden
nieuwe beleidslijnen uit te zetten.
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
A
2.2.2 Het wettelijke kader in Wallonië
In Wallonië gelden sinds 1999 de artikels 414
en 415 van de CWATUP [11] (Code wallon de
l’aménagement du territoire, de l’urbanisme
et du patrimoine), waarin naast verschillende
artikels uit het KB van 1977 ook bijkomende
voorschriften opgenomen zijn (zie ➝ B).
Wallonië beschikt op deze manier over bijkomende
eisen die niet alleen rekening houden
met rolstoelgebruikers, maar ook in beperkte
mate met personen met visuele of auditieve
beperkingen.
Inhoud van de belangrijkste artikels uit
het KB van 9 mei 1977
Artikel 4, § 2.1
De toegangsweg van de straat of van de parkeerruimten naar tenminste één ingang van
het gebouw dient bij voorkeur horizontaal te liggen en minimum 1,20 m breed te zijn.
Artikel 4, § 2.2
Wat de toegang tot gebouwen betreft, dient men de volgende normen in acht te nemen :
• de helling mag hoogstens 7 % bedragen voor een maximale lengte van 5 m en hoogstens
5 % voor een maximale lengte van 10 m (in één stuk)
• het hellende vlak is minstens 1,20 m breed
• bovenaan en onderaan elk hellend vlak moet men een bordes met een minimale lengte
van 1,20 m voorzien
• aan de open zijkanten van een hellend vlak en van een bordes die boven de begane
grond uitsteken, dient men een stoeprand aan te leggen van minstens 5 cm hoog
• het hellende vlak en het bordes dienen aan weerskanten voorzien te zijn van een
ononderbroken leuning die een hechte steun biedt en zodanig gevormd is dat de hand
er gemakkelijk over kan glijden. Deze leuning bestaat uit twee leuningregels die zich
respectievelijk op een hoogte van 75 en 90 cm bevinden.
Artikel 4, § 2.5
De toegangswegen moeten een ruw oppervlak hebben en dienen in het geval van tegelwerk
gelijkmatig tot aan het oppervlak opgevuld te worden.
Artikel 4, § 2.6
Men moet minstens één toegangsdeur voorzien met een minimale vrije doorgangsbreedte
van 90 cm. Indien deze deur uitgerust is met een automatische deursluiter moet deze
laatste over een minimale weerstand beschikken. Draaikruisdeuren zijn uitgesloten en de
deurwand naast de deurknop dient minstens 50 cm breed te zijn.
B
Inhoud van de bijkomende voorschriften uit
artikel 415/1 van de CWATUP
Wat de toegangsweg van de straat of parkeerruimte naar minstens één ingang van het
gebouw betreft, stelt artikel 415/1 van de CWATUP het volgende :
• het wegdek is niet verplaatsbaar, stroef en bevat geen enkele hindernis voor het wiel,
noch putten of barsten breder dan 1 cm
• hellingen : de dwarshelling of glooiing moet beperkt worden tot 2 %. Indien het
technisch onmogelijk is hellingen van 5 % of minder te realiseren, worden de hierna
vermelde hellingen uitzonderlijk toegestaan in de volgende volgorde :
– maximaal 7 % voor een lengte van hoogstens 5 m
– maximaal 8 % voor een lengte van hoogstens 2 m
– maximaal 12 % voor een lengte van hoogstens 50 cm
– maximaal 30 % voor een lengte van hoogstens 30 cm
• vooruitstekende elementen zoals brandslangen, brievenbussen, tabletten, … die de
muur of de ondergrond waaraan ze bevestigd zijn meer dan 20 cm overschrijden, worden
zijdelings voorzien van een stevige constructie die doorloopt tot op de grond, zodat
personen met visuele beperkingen aldus de aanwezigheid ervan kunnen detecteren.
2.2.3 Het wettelijke kader in Brussel
Brussel beschikt over een Gewestelijke Stedenbouwkundige
Verordening [13] waarvan
de hoofdstukken IV (gebouwen) en VII (wegen)
gewijd zijn aan personen met beperkingen.
3 Opstelruimte
3.1 Algemene richtlijnen
Een van de belangrijkste eigenschappen om de
bereikbaarheid van een deur te waarborgen, is
de opstelruimte voor en achter de deur. Deze
term duidt op de ruimte die nodig is om de
deur eenvoudig te kunnen openen en sluiten
door een zo ruim mogelijke gebruikersgroep.
De minimale opstelruimte is afhankelijk van
de volgende factoren :
• de wijze waarop de deur benaderd wordt :
frontaal, langs de slotzijde of langs de
scharnierzijde
• het deurtype : schuifdeur, schuifraam, opendraaiende
deur, …
• de richting waarin de deur opendraait.
Als algemene richtlijn wordt gewoonlijk gesteld
dat de opstelruimte voor en achter de
deur 150 op 150 cm moet bedragen en dat er
een vrije ruimte van 50 cm naast de deur aan
de zijde van de deurkruk moet aanwezig zijn
[18]. Bij renovatie en eengezinswoningen is
dit evenwel vaak moeilijk haalbaar en moet
gezocht worden naar meer creatieve oplossingen,
die een antwoord bieden op de specifieke
situatie.
3.2 Normen omtrent de toegankelijkheid
van buitenschrijnwerk
De Europese normering betreffende de toegankelijkheid
van gebouwen is sterk versnipperd,
aangezien ieder land zijn eigen aanpak
heeft.
Momenteel wordt er binnen het Technische
Comité TC 59/SC 16 van de International Organization
for Standardization echter gewerkt
aan een ontwerpnorm (ISO/CD 21542 ‘Building
Construction – Accessibility and usability
of built environment’) die een verregaande
invloed kan hebben op de harmonisering van
de normgeving op Europees niveau [9].
Als men er de huidige normen op naslaat,
springen de volgende aspecten in het oog :
• verschillen op het gebied van de maatvoering
: deze varieert naargelang van het
geraadpleegde document en ook de wijze
waarop de opmeting gebeurt, is niet overal
gelijk (zie tabel 1, p. 3 t.e.m. 5)
• opdeling in categorieën : de Nederlandse
norm NEN 1814 [15] maakt een onderscheid
tussen verschillende deurtypes (buitendeuren,
deuren in gebouwen en deuren
in woningen) op basis waarvan de maatvoering
aangepast wordt
• schuifdeuren : tabel 1 (p. 3 t.e.m. 5) geeft
een overzicht van de opstelruimten voor
opendraaiende deuren. Men zou een analoog
overzicht kunnen opstellen voor
schuifdeuren. Deze bieden het voordeel dat
de manoeuvreerruimte niet wordt beperkt
door het opendraaien van de deur. Een andere,
minder gekende toepassing ter beperking
van de opstelruimte is het gebruik van
bi-vouwdeuren (zie afbeelding 3, p. 6).
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
Tabel 1 Richtlijnen betreffende de opstelruimte voor opendraaiende deuren.
NBN ISO/TR 9527 [4] Ontwerpgids Levenslang Wonen [16]
Situatieschets Afmetingen (in cm) Situatieschets Afmetingen (in cm)
a
X : 120
Y : 120
a : 30
a
X : 145
Y : 120
a : 45
Y
Y
X
X
a
X : 150
Y : 120
a : 60
a
X : 160
Y : 120
a : 45
Y
Y
X
X
b
a
X : 170
Y : 120
a : 30
b : 50
b
a
X : 200
Y : 120
a : 45
b : –
Y
Y
X
X
X
X : 140
Y : 150
a : 50
X
X : 145
Y : 150
a : 45
Y
Y
a
a
X
X : 210
Y : 120
a : 120
X
X : 220
Y : 120
a : –
Y
Y
a
a
X
X : –
Y : –
a : –
X
X : 145
Y : 180
a : 45
Y
Y
a
a
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
Tabel 1 Richtlijnen betreffende de opstelruimte voor opendraaiende deuren (vervolg).
NEN 1814 [15] ( 1 ) Technische Voorschriften NVHPH [14]
Situatieschets Afmetingen (in cm) Situatieschets Afmetingen (in cm)
a
X’
b
binnen
buiten
Y’
Y
X : 150
X’ : 133
Y : 150
Y’ : 185
a : 35
b : 85
a
Y
X : 160
Y : 150
a : 50
X
X
X’
a b
binnen
Y’
X = X’ : 150
Y = Y’ : 150
a : 50
b : 85
b
a
X : 200
Y ( 2 ) : 120
a : 50
b : 50
buiten
Y
Y
X
X
X’
a
X = X’ : 200
Y = Y’ : 200
a : 85
X’’
X’
X : 160
X’ = X’’ : 120
Y ( 3 ) : 170 of 220
binnen
Y’
buiten
Y
Y
Y
X
X
b
X’
Y’
X = X’ : 90
Y : 120
Y’ : –
a : 50
b : 120
X
Y
X : 230
Y : 150
a : 120
Y
X
a
a
a
X’
Y’
Y
X : 120
X’ : –
Y : 120
Y’ : 120
a : 120
b : 50
b
a
X
X’
X
b
Y’
Y
X : 120
X’ : –
Y : 120
Y’ : 120
a : 120
b : 120
( 1 ) De norm NEN 1814 maakt een onderscheid tussen deuren die uitgeven
op de buitenomgeving, binnendeuren in gebouwen en deuren in woningen.
De hier aangegeven waarden zijn van toepassing op de eerste twee
categorieën.
( 2 ) De diepte van de toegangszone, loodrecht op de deur, moet bij laterale
benadering 120 cm bedragen. Om van richting te kunnen veranderen, is
een diepte van 150 cm nodig.
( 3 ) Y = 170 cm wanneer de nis in de gang zich aan de kant van het scharnier
bevindt. Y = 220 cm wanneer de nis in de gang zich aan de kant van de
handgreep bevindt.
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
Tabel 1 Richtlijnen betreffende de opstelruimte voor opendraaiende deuren (vervolg).
Americans with Disabilities Act [6] BS 8300 [5]
Situatieschets Afmetingen (in cm) Situatieschets Afmetingen (in cm)
a
Y
Y (zonder deurdranger)
: 122
Y (met deurdranger)
: 122
a (zonder deurdranger)
: 0
a (met deurdranger)
: 30
L
Deuren zonder
doorkijk :
L : min. 2d + 157
a : 30
W : max. D + 30
of 120
a
W
a
Y
Y (zonder deurdranger)
: 106
Y (met deurdranger)
: 122
a (zonder deurdranger)
: 61
a (met deurdranger)
: 61
a
L
Deuren met doorkijk
:
L : min. d + 157
a : 30
W : max. D + 30
of 120
W
b
a
Y
Y (zonder deurdranger)
: 106
Y (met deurdranger)
: 122
a : 0
b (zonder deurdranger)
: 56
b (met deurdranger)
: 56
Stemshorn [17]
Situatieschets
X
Y 1
Afmetingen (in cm)
X : 150
Y 1
: 150
Y 2
: 120
a : 50
b : 90
Y 2
a
b
Y
Y : 153
a : 45
a 1
: 90
a 2
: 150
b 1
= b 2
: 90
a
a 1 b
a 2
b
a
Y
Y (zonder deurdranger)
: 122
Y (met deurdranger)
: 137
a (zonder deurdranger)
: 61
a (met deurdranger)
: 61
Y
Y (zonder deurdranger)
: 153
Y (met deurdranger)
: 137
a (zonder deurdranger)
: 91
a (met deurdranger)
: 107
a
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
Afb. 3 Voorbeeld van een bi-vouwdeur.
4.2.1 Normering
Zowel in de normen voor buitenschrijnwerk
als voor deurdrangers wordt een onderscheid
gemaakt tussen verschillende gebruiksklassen
met elk hun maximale bedieningkrachten en
koppels.
4.2.1.1 Deuren en ramen
Voor deuren en ramen zijn de gebruiksklassen
respectievelijk opgenomen in :
• de norm NBN EN 13115 ‘Ramen. Classificatie
van mechanische eigenschappen. Verticale
belasting, torsie en bedieningskrachten’
(zie tabel 3, p. 8)
• de norm NBN EN 12217 ‘Deuren. Bedieningskrachten.
Eisen en classificatie’.
In Katern nr. 5 van de WTCB-Dossiers 4/2004
[7], werd reeds voorgesteld om een onderscheid
te maken tussen bezoekbare, aanpasbare
en aangepaste woningen. Een analoge
redenering zou kunnen worden toegepast op
buitenschrijnwerk. In dit kader zou men voor
een bezoekbare woning een minimale vrije
opstelruimte naast de deur van 30 cm kunnen
vooropstellen (op basis van de Britse norm
BS 8300 [5]) en van 50 cm voor een aangepaste
woning (volgens de documenten van de
NVHPH [14]).
4 Bedienbaarheid van het
schrijnwerk
4.1 Minimale vrije doorgang
Naast het voorzien een voldoende grote opstelruimte
voor en achter de deur moet men tevens
waarborgen dat de maatvoering van het deurgeheel
zelf correct wordt uitgevoerd. Ook hier
wijken de verschillende referentiedocumenten
van elkaar af. Tabel 2 (p. 7) geeft weer hoe
de maatvoering van de ruwbouwopening, van
de minimale vrije doorgangsbreedte en van de
opstelruimte naast de deur door de verschillende
documenten wordt geïnterpreteerd.
Uit de tabel blijkt dat vele richtlijnen de noden
van de eindgebruiker centraal stellen, maar
dat vaak vergeten wordt de nodige informatie
door te spelen naar de bouwprofessionelen
toe. Zo moet men dikwijls vaststellen dat er
geen duidelijke afspraken bestaan omtrent de
maatvoering van voornoemde elementen.
De Britse norm benadrukt meer dan alle andere
richtlijnen de noodzaak om de vrije doorgangsbreedte
te koppelen aan de gangbreedte.
Bij een smallere gangbreedte kan de toegankelijkheid
bij dwarse benadering toch nog
gewaarborgd worden door een bredere deur te
voorzien. De rolstoelgebruiker kan in dit geval
immers de deuropening gebruiken om nog een
deel van het afdraaien te voltooien.
Op de grondplannen zou ook moeten worden
aangegeven welke maten prioritair zijn met
het oog op de toegankelijkheid. Zodoende kan
men vermijden dat doorgangen te smal en opstelruimten
te klein gedimensioneerd worden.
4.2 Bedieningskracht
Bij de evaluatie van het buitenschrijnwerk en
zijn toegankelijkheid mag ook de vereiste bedieningskracht
niet uit het oog verloren worden.
Personen met beperkte armkracht, rolstoelgebruikers
of ouderen met een rollator
ondervinden immers niet zelden moeilijkheden
bij het openen of sluiten van de deur. De kracht
die moet worden uitgeoefend om de deur open
te houden, mag evenmin onderschat worden.
Daar staat tegenover dat deuren tegenwoordig
vaak worden voorzien van drangers om ze
zelfsluitend te maken met het oog op de inbraak-
en brandveiligheid van de woning (zie
afbeelding 4). Indien dergelijke deuren een te
grote bedieningskracht vergen en/of te snel
sluiten, heeft dit een negatieve invloed op het
gebruikscomfort.
4.2.1.2 Deurdrangers
Wat deurdrangers betreft, zijn de gebruiksklassen
weergegeven in de norm NBN EN 1145
‘Hang- en sluitwerk. Deurdrangers. Eisen en
beproevingsmethoden’ (zie tabel 4, p. 8).
4.2.2 Aanbevelingen
Afb. 4 Typisch momentverloop voor een deurdranger.
100
Koppel (Nm)
80
60
40
20
0
Openingshoek
Uit de tabellen 3 en 4 (p. 8) blijkt dat deuren,
voorzien van een hydraulische deurdranger,
een openings- en sluitmoment hebben dat
vaak hoger ligt dan de bedieningkracht die kan
worden opgebracht door ouderen en personen
met beperkte armkracht :
• voor laatstgenoemde personen zou de vereiste
kracht niet hoger mogen zijn dan 30 N
en zou het maximale koppel beperkt moeten
blijven tot 5 Nm
• bij plaatsing van een hydraulische deurdranger
op een deurblad van 850 mm breed,
moet het maximale openingsmoment tussen
0° en 60° beperkt worden tot 36 Nm en bedraagt
het minimale sluitmoment tussen 0°
en 4° 13 Nm.
Openingsmoment
Sluitmoment
0° 20° 40° 60° 80° 100° 120° 140° 160° 180°
Het openingsmoment bij het openen van de deur ligt aanvankelijk zeer hoog, maar vermindert
daarna sterk. Dit laatste komt de toegankelijkheid van de deur ten goede.
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
Tabel 2 Maatvoering voor opendraaiende deuren volgens verschillende referentiedocumenten.
Situatieschets Afmetingen (in cm) Opmerkingen
c b a
NBN ISO/TR 9527 [4]
Ruwbouwopening : –
Vrij doorgangsbreedte : min. 76
Opstelruimte naast de deur : – ( 1 )
Ontwerpgids Levenslang Wonen [16]
Ruwbouwopening : –
Vrije doorgangsbreedte : min. 76
Opstelruimte naast de deur : – ( 1 )
Technische Voorschriften NVHPH [14]
Ruwbouwopening : 100
Vrije doorgangsbreedte : min. 87
Opstelruimte naast de deur : 50 (in
dit geval wordt de ruwbouwmaat
gehanteerd)
–
Bij frequent gebruikte doorgang of indien
frontale benadering onmogelijk is : min. 85
of 95
Overeenkomstig tabel 1
–
Bij frequent gebruikte deuren : min. 85
Overeenkomstig tabel 1
–
De vrije doorgangsbreedte bedraagt bij voorkeur
92 cm
Overeenkomstig tabel 1
NEN 1814 [15]
Ruwbouwopening : –
Vrije doorgangsbreedte : 85 ( 2 )
Opstelruimte naast de deur : 50 ( 3 )
–
Overeenkomstig tabel 1
Overeenkomstig tabel 1
B eff
B eff
B eff
a
Americans with Disabilities Act [6]
Ruwbouwopening : –
Vrije doorgangsbreedte : min. 81,5 ( 4 )
Opstelruimte naast de deur : – ( 5 )
–
Als de doorgang meer dan 61 cm diep is,
moet de vrije doorgangsbreedte minimum
91,5 cm bedragen
Overeenkomstig tabel 1
BS 8300 [5]
Ruwbouwopening : –
Vrije doorgangsbreedte : varieert
naargelang van de benaderingswijze
en de gangbreedte
Opstelruimte naast de deur : min. 30 ( 6 )
–
Frontale benadering : 70 - 80 cm
Dwarse benadering + gangbreedte 150 cm :
75 - 80 cm
Dwarse benadering + gangbreedte 120 cm :
77,5 - 82,5 cm
Dwarse benadering + gangbreedte 90 cm :
80 - 85 cm
De minimale opstelruimte naast de deur
bedraagt bij voorkeur 45 cm
DIN 18025-1 [10]
b
a
c
B eff
Ruwbouwopening : 100 (niet rechtstreeks
gegeven, maar kan afgeleid
worden uit de andere maten)
Vrije doorgangsbreedte : B eff
: 90
Opstelruimte naast de deur : 50 ( 7 )
Ruwbouwmaat b : min. 44 cm
min : 87 cm, bij voorkeur 92 cm
–
( 1 ) De wijze waarop de opmeting dient te gebeuren, is niet nader gespecificeerd.
( 2 ) In dit geval wordt de maat tussen het deurvlak van de geheel openstaande deur en de dagkant van de tegenoverstaande kozijnstijl als vrije doorgangsbreedte
beschouwd.
( 3 ) De wijze waarop de opmeting dient te gebeuren, is afhankelijk van het toepassingsgebied van de deur : buitendeur, deur in gebouwen of deur in woningen.
De oorsprong van deze variatie is onduidelijk. Wel wordt aangegeven dat bedieningselementen (bv. deurkrukken) 50 cm vrij uit de hoek moeten staan.
( 4 ) In dit geval wordt de maat tussen het deurvlak en de dagkant van de tegenoverstaande kozijnstijl wanneer de deur geopend is over 90° als vrije doorgangsbreedte
beschouwd.
( 5 ) De wijze waarop de opmeting dient te gebeuren, is niet nader gespecificeerd. Aan de hand van de afbeeldingen uit tabel 1 zou men wel kunnen afleiden dat
het gaat om de maat tussen de dagkant van de kozijnstijl en de muur.
( 6 ) Uit de afbeelding kan afgeleid worden dat men in dit geval de afstand tussen de dagkant van de kozijnstijl en de muur hanteert.
( 7 ) Uit de afbeelding blijkt dat men in dit geval de afstand vanaf de as van de bevestiging van de deurklink tot aan de muur beschouwt.
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
Tabel 3 Bedieningskrachten voor ramen volgens de norm NBN EN 13115.
Weerstand tegen bedieningskrachten Klasse 0 Klasse 1 Klasse 2 (*)
Kip- of schuifraam – 100 N 30 N
Hang- en
sluitwerk
Met de hand bediende handvaten
Met de vinger bediende handvaten
– 100 N of 10 Nm 30 N of 5 Nm
– 50 N of 5 Nm 20 N of 2 Nm
(*) De ramen uit deze klassen zijn geschikt voor personen met een handicap.
Tabel 4 Classificatie van de bedieningskrachten voor deurdrangers volgens de norm NBN EN 1145.
Klasse
Aangeraden
maximale
deurbladbreedte
(mm)
Gewicht van
de testdeur
(kg)
Minimaal sluitmoment (Nm)
Maximaal openingsmoment
(Nm)
Tussen 0° en 4° Tussen 88° en 92° Andere hoek Tussen 0° en 60°
1 < 750 20 9 3 2 26
2 850 40 13 4 3 36
3 950 60 18 6 4 47
4 1100 80 26 9 6 62
5 1250 100 37 12 8 83
6 1400 120 54 18 11 134
7 1600 160 87 29 18 215
Opmerkingen :
1. Indien de reële afmetingen en het gewicht van de deur waarop de deurdranger wordt aangebracht kunnen overeenstemmen met twee soorten drangers,
dient men voor deze met de grootste kracht te kiezen.
2. De gegeven deurbreedten gelden voor standaardinstallaties. Voor ongewoon hoge of zware deuren, winderige of tochtige voorwaarden en speciale installaties
dient men drangers met een grotere kracht te gebruiken.
Tijdens het openen en sluiten van een deur,
voorzien van een deurdranger, kunnen drie fasen
onderscheiden worden :
• het ontsluiten van de deur : de kracht die
nodig is om een deur te ontsluiten (0° - 4°),
is groter dan bij het verdere opendraaien van
de deur
• het opendraaien van de deur : vooral personen
met een rollator kunnen moeilijkheden
ondervinden om gelijktijdig een deur open
te duwen en door het deurgat te bewegen.
Deurdrangers met een variabele sluitsnelheid
zorgen ervoor dat de doorlooptijd
voldoende ruim is (openingshoek van minimum
75° gedurende 6 seconden)
• het sluiten van de deur : de bewegingssnelheid
van de deur moet zodanig ingesteld
zijn dat voorbijgangers niet omvergestoten
kunnen worden door de te snel sluitende
deur : < 4 m/s.
temen zijn zeer eenvoudig te bedienen door
personen met beperkingen en worden vooral
toegepast in ziekenhuizen en keukens. Ze zouden
echter ook zeer effectief kunnen zijn voor
de evacuatiewegen van openbare gebouwen.
4.3 Hang- en sluitwerk
Hang- en sluitwerk moet voor personen met
beperkingen aan een aantal vereisten voldoen.
Voor een goed ontworpen handgreep (zie afbeelding
5) of deurslot kan men zich baseren
op de principes van universal design. In deze
context kan men de volgende aandachtspunten
formuleren :
• alle bedieningselementen (bv. brievenbus,
deurbel, handgreep, slot en buitendeurtelefoon)
dienen zich op een maximale hoogte
van 85 tot 120 cm te bevinden, zodat ze
makkelijk bereikbaar zijn voor kinderen en
rolstoelgebruikers
Afb. 5 Details voor verticale en horizontale handgrepen volgens de Britse norm
BS 8300 [5] (afmetingen in mm).
A. Verticale handgreep
B. Horizontale handgreep
Elektrohydraulische sluitsystemen vormen
een alternatieve oplossing voor hydraulische
deurdrangers. Dergelijke systemen kunnen
reageren op een afstandsbediening, op een
bewegingsdetector of door middel van een
vrijloopfunctie. In laatstgenoemd geval functioneert
de deur onder normale omstandigheden
als een gewone deur en ondervindt deze geen
weerstand van de deurdranger. Bij brand wordt
de deurdranger geactiveerd, waardoor de deur
zelfsluitend wordt. Deze – iets duurdere – sys-
400
1000
1400
min. 45
Deurkruk
min. 45
min. 19
900 tot 1100 (bij
voorkeur 1000)
min. 95 min. 54
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina

Projecten – Studies
Ö
• voor personen met visuele beperkingen
dient men :
– ervoor te zorgen dat het hang- en sluitwerk
voldoende contrasteert met de deur
en de omlijsting
– op alle glazen elementen een voldoende
contrasterende indicatie aan te brengen
op een hoogte van 85 en 140 cm. Alle beglaasde
deuren moeten bovendien voorzien
zijn van veiligheidsglas
– bij alle inkomdeuren voldoende verlichting
te voorzien, eventueel aangevuld met
een bewegingsdetectiesysteem
• voor personen met motorische beperkingen
dient men :
– gebruik te maken van een seniorenslot
waarbij de cilinder geïntegreerd wordt in
of boven de deurkruk
– deurkrukken van het hefboomtype te
voorzien die ergonomisch verantwoord
zijn en waaraan men niet kan blijven vasthaken
– het deurblad uit te rusten met een glasoppervlak.
Visuele doorkijk vereenvoudigt
immers de circulatie voor rolstoelgebruikers.
Bij grote glasoppervlakken moet dan
weer een contrasterende markering worden
aangebracht voor slechtzienden. n
i
Universal Design
Voor meer informatie omtrent het thema
‘universal design’ verwijzen we naar
de website van het Belgian Design for
All Network : www.bdfan.be.
i
Nuttige informatie
Dit artikel kwam tot stand in het kader
van een project van Thematische Innovatiestimulering
met als titel ‘Toegankelijkheid,
aanpasbaarheid en innovatie in
de woningbouw’ dat het WTCB momenteel
uitvoert in samenwerking met NAV
(de Vlaamse Architectenorganisatie)
en InHAM (het Innovatiecentrum voor
Huisvesting met Aangepaste Middelen).
t
Literatuurlijst
1. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN EN 1154 Hang- en sluitwerk. Deurdrangers. Eisen en beproevingsmethoden. Brussel,
BIN, 1997.
2. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN EN 12217 Deuren. Bedieningskrachten. Eisen en classificatie. Brussel, BIN, 2004.
3. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN EN 13115 Ramen. Classificatie van mechanische eigenschappen. Verticale belasting,
torsie en bedieningskrachten. Brussel, BIN, 2001.
4. Belgisch Instituut voor Normalisatie
NBN ISO/TR 9527 Bouwwezen. Eisen voor gehandicapten in gebouwen. Ontwerprichtlijnen.
Brussel, BIN, 1995.
5. British Standards Institution
BS 8300 Design of buildings and their approaches to meet the needs of disabled people.
Londen, BSI, 2001.
6. Congress of the United States of America
Americans with Disabilities Act. Washington, Congress of the United States of America,
23 januari 1990.
7. Desmyter J. en Decaesstecker C.
Toegankelijkheid van trappen. Randbemerkingen bij § 2.4.2 van TV 198. Brussel, Wetenschappelijk
en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, WTCB-Dossiers 4/2004, Katern
nr. 5, 2004.
8. Desmyter J. en Lechat. I
Decision support tools and policy initiatives in support of a universal design of buildings :
the vision. Brussel, WTCB-project, POLIS, 2005.
9. Desmyter J. en Lechat I.
Toegankelijkheidsbeleid : meer dan wetgeving. Brussel, Wetenschappelijk en Technisch
Centrum voor het Bouwbedrijf, WTCB-Dossiers 3/2006, Katern nr. 4, 2006.
10. Deutsches Institut für Normung
DIN 18025-1 Barrierefreie Wohnungen : Wohnungen für Rollstuhlbenutzer. Planungsgrundlagen.
Berlijn, Beuth Verlag GmbH, december 1992.
11. Ministère de la région wallonne
Code wallon de l’aménagement du territoire, de l’urbanisme et du patrimoine (CWATUP).
Ministère de la région wallonne (Direction générale de l’aménagement du territoire, du
logement et du patrimoine), http://www.cwatup.be.
12. Ministerie van Openbare Werken
Koninklijk Besluit van 9 mei 1977 genomen in uitvoering van de wet van 17 juli 1975
betreffende de toegang van gehandicapten tot openbare gebouwen. Brussel, Belgisch
Staatsblad, 8 juni 1977.
13. Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening. Titel IV : toegankelijkheid van gebouwen
voor personen met beperkte mobiliteit en Titel VII : de wegen, de toegangen ertoe en
de naaste omgeving ervan. Brussel, Centrum voor informatica van het Brussels Gewest,
1 januari 2000, http://www.gsv.irisnet.be/.
14. Nationale Vereniging voor de Huisvesting van Personen met een Handicap (NVHPH)
Technische Voorschriften voor de toegankelijkheid en de aanpassing van sociale woningen
voor personen met een handicap of met beperkte beweeglijkheid. Brussel, NVHPH,
september 1997 ( * ).
15. Nederlands Normalisatie-Instituut
NEN 1814 Toegankelijkheid van buitenruimten, gebouwen en woningen. Delft, NNI, 2001.
16. Platform Wonen van Ouderen
Ontwerpgids Levenslang Wonen. Leuven, Platform Wonen van Ouderen (in samenwerking
met het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap), april 1999.
17. Stemshorn A.
Barrierefrei bauen für Behinderte und Betagte. Leinfelden-Echterdingen, Alexander Koch,
2003.
18. Van Gastel W.
Handboek Mobiliteit en Integrale toegankelijkheid Antwerpen, Centrum voor Toegankelijkheid,
2005.
19. Froyen H., Assaerts C. Dujardin M. en Herssens J.
Ontwerp voor iedereen, integraal en inclusief ontwerpen. UD toolkit. 2006.
(*) Deze studie werd uitgevoerd op verzoek van de Staatssecretaris voor Huisvesting E. Tomas, ten
behoeve van de Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (B.G.H.) en de Openbare Vastgoedmaatschappijen
(O.V.M.) in het kader van de constructie, de renovatie en het herstel van sociale
woningen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in samenwerking met COOPARCH-R.U.
WTCB-Dossiers – Nr. 4/2006 – Katern nr. 4 – pagina