Bijlage 2 Stedenbouwkundige studie Sportlaan ... - Gemeente Katwijk

1. InleidingWaarom deze studie?Naar aanleiding van de discussies binnen het college over een mogelijkpositieve grondhouding met betrekking tot alternatieve bebouwingsmogelijkhedenvoor de villabuurt Sportlaan e.o. heeft de afdelingRO/Stedenbouw Inbo gevraagd om de situatie rond de Sportlaan in ogenschouwte nemen. Directe aanleiding vormt een principeverzoek voor sloopen vervangende nieuwbouw voor de woningen aan de Sportlaan 9 en 10(het principeverzoek is, gelet op de vigerende toetsingskaders, zowel doorde stedenbouwkundige als de Welstandcommissie negatief beoordeeld).De vraag is nu of de toetsingkaders toereikend zijn om dergelijke bouwaanvragenstedenbouwkundig en architectonisch te beoordelen.Sportlaan 10, de helft van een geschakelde duinvilla, is in april 2008gesloopt. In de eerste schets, behorend bij het principeverzoek, werd degeschakelde villa vervangen door twee vrijstaande duinvilla’s. Recent (mei2008) is voor Sportlaan 10 een nieuw voorstel getekendwaarbij de nieuwbouw tegen de overgebleven helft van de geschakeldeduinvilla wordt gerealiseerd.De Welstandcommissie beschouwt de Sportlaan samen met de Boulevardals een samenhangend geheel van Wederopbouw architectuur. Voor deSportlaan wordt in de Welstandsnota een aantal criteria gehanteerd, dieop de volgende pagina zijn weergegeven. De vigerende bestemmingsplannenKatwijk aan Zee (1982) en Dakopbouwen (2001) hebben beide eenconserverend karakter voor deze locatie en voorzien niet in een situatiewaarbij geschakelde duinvilla’s kunnen worden gesloopt ten behoeve vande nieuwbouw van twee vrijstaande duinvilla’s.Achter de Sportlaan wordt het terrein van Het Raamwerk, het voormaligeRijnlands Zeehospitium (‘Zeehos’) herontwikkeld en is medio 2006 gestartmet de bouw van een nieuwe Katwijkse woonbuurt. Het masterplan en deal gerealiseerde bebouwing van de eerste fase zijn ontworpen door KuiperCompagnons (W. Patijn). De komende fasen worden onder supervisie vanKuiper Compagnons (Arie de Graaf) ondermeer door Groosman&Partners(gezondheidscentrum) en nog nader te bepalen architecten ontworpen. Inde ontwikkeling van deze buurt wordt ingezet op een ingetogen architectuurdie past in het duinlandschap én aansluit bij de wederopbouwarchitectuurvan de Boulevard e.o.luchtfoto herontwikkeling Zeehos

subgebiedBoulevard en Sportlaan e.o.- 76 -WelstandscriteriaDe welstandscriteria zijn gericht op het behoud enherstel van de oorspronkelijke karakteristiek.NieuwbouwVoor alle bouwplannen (kleine gevelwijzigingen tot(vervangende) nieuwbouw zijn onderstaande criteriavan toepassing.Bij (vervangende) nieuwbouw in het aandachtsgebiedBoulevard moet aangesloten worden op deoorspronkelijke wederopbouw karakteristiek.Bebouwing en omgeving- Voor de Boulevardbebouwing is het behoud vande samenhang (o.m. rooilijn, kapvorm, hoogte,korrelmaat, kleurtoepassing, materiaalgebruik) ophet niveau van de Boulevard en de bestaandevariatie (o.m. in de gevelindeling, goothoogte,toepassing van erkers/balkons) op het niveau vande individuele panden maatgevend. De samenhangin het gevelbeeld van de Boulevardbebouwingdient behouden te blijven;- Voor de grondgebonden woningen in hetduingebied is het bescheiden karakter van debebouwing ten opzichte van de Boulevard enSportlaan maatgevend. De eenheid in uitstralingvan de bebouwing dient gehandhaafd te blijven;- Voor het appartementencomplex Triton op dehoek van de Boulevard-Sportlaan geldt hetbehoud van de eenheid in het gevelbeeld.uitsnede Welstandsnota voor Boulevard en Sportlaan e.o.Massa en vorm- Voor de bebouwing tussen de Rijnmond en deVuurbaak geldt het behoud van de bestaandedakhellingen en de kleine hoogteverschillentussen belendende panden;- Balkons dienen overwegend inpandig te wordenopgenomen of te worden gecombineerd met eenerker; erkers dienen te voldoen aan de maat enschaal van de toegepaste erkers in de bestaandegevels.Detaillering, kleur en materiaal- Bij wijzigingen aan de bestaande gebouwen is deoriginele gevelindeling, kleur- enmateriaaltoepassing maatgevend;- Wijzigingen en/of renovaties dienen pandgewijsuniform te worden uitgevoerd;- Geen gelamineerde plaatmaterialen en/of grofgedetailleerde kunststof-kozijnen in hetgevelbeeld toepassen;- Voor reclamevoering gelden de criteria alsomschreven onder specifieke objecten inhoofdstuk 8 paragraaf 8.7. Voor alle gebiedengeldt het basisnivo met uitzondering van winkelenindustriegebieden waar de criteria minderzwaar zijn. (zie belijning op de kaart).deelgebied 1 – Katwijk aan Zee West Boulevard en Sportlaan e.o.- 77 -

eerste schetsontwerp voor Sportlaan 9 en 10(Hans van Egmond Totaal Architectuur, december 2004)tweede ontwerp voor Sportlaan 10(Hans van Egmond Totaal Architectuur, mei 2008)ie VoortuinVilla Voor Freek V.d. Plas sPortlaan 10 te kat

de Wederopbouw architectuur wordt voornamelijk aan de Boulevard beleefdBoulevardZeehosSportlaanaan de Boulevard zijn drie deelgebieden te onderscheiden

zicht op duintop vanaf de Sportlaan en de ventweg: heeft meer impact dan zichttussen woningen doordichte beplanting tussen de Sportlaan en de ventweg11

3. ArchitectuurbeeldVilla’s uit de tijd van de wederopbouwDe villa’s aan de Sportlaan zijn gebouwd in de tijd van de wederopbouw(ca. 1945 tot 1965). De woningen hebben de kenmerken van woningen uitdeze periode. Rechthoekige volumes, horizontale lijnen, grote glasvlakkennaast grote gesloten vlakken, ruime open plattegronden, platte of licht hellendedaken. Gebruik van “nieuwe” materialen als beton, staal en glas.In die tijd ging de aandacht uit naar het bouwen in grote aantallen om tevoldoen aan de grote vraag naar woningen. Daarmee vergeleken zijn devillawijkjes uit die periode een marginaal verschijnsel, maar daarom nietminder waardevol.Er zijn vele markante voorbeelden van architecten zoals Maaskant, vanden Broek en Bakema en Groosman. Architecten die zich vol in hebbengezet voor de wederopbouw.12fraaie voorbeelden van wederopbouwvilla’s langs de Sportlaan

Veel ingrepen in de loop der jarenDe woningen aan de Sportlaan staan letterlijk in het duinlandschap in weer enwind. Ondanks de vele waardevolle elementen uit de tijd van de wederopbouwmaken de woningen een enigzins verouderde indruk.In de loop van de jaren zijn een hoop aanpassingen gedaan die niet allen evengoed passen bij de oorspronkelijke stijl van de woningen. Dit zit vaak in dedetails. Het aanbrengen van zonwering, plaatsen van terras- en tuinschermenvan glas, aanbrengen van nieuwe voordeuren en garagedeuren en/of buitenverlichting bij voordeuren en terrassen. Maar ook in grotere ingrepenals uitbouwen in de vorm van serres en entree’s en kleurgebruik op grote vlakkenen dakranden.enigzins verouderde indrukserre’s en uitbouwen (de serre is vergunningsvrij)rommelig beeldkleurgebruik13

minder fijne detaillering tgv huidige regelgevingnieuw naast bestaandAan het begin van de Sportlaan is de helft van een geschakelde duinvillavervangen door nieuwbouw. Er is zichtbaar heel veel aandacht gegeven aanhet zorgvuldig aan sluiten van de nieuwbouw tegen de bestaande woning.Toch is deze nieuwbouw niet geslaagd. Het verschil in detaillering tussenbeide helften is te groot.Gewijzigde regelgeving zorgt ervoor dat het vrijwel onmogelijk is deoorspronkelijke ontwerpen van de duinvilla’s woningen nog te kunnen realiseren.De eisen die worden gesteld aan de verdiepingshoogte, de hekwerkenvan terrassen, de bouwfysische randvoorwaarden en de toegankelijkheidvan woongebouwen voor mindervaliden hebben een sterke invloed ophet architectonische beeld.14

Wederopbouwvilla’s KievitlaanOok aan de Kievitlaan in Katwijk is een aantal villa’s gebouwd in dezelfdetijd als de villa’s aan de Sportlaan. Waar de woningen aan de Sportlaan inde loop van de jaren veel aanpassingen hebben gehad en een wat sleetseindruk maken, zijn de woningen aan de Kievitlaan nog vrijwel helemaal inoriginele staat en zeer goed onderhouden. Ook de inpassing in het landschapis anders. De woningen aan de Sportlaan staan letterlijk in de duinen,terwijl de woningen aan de Kievitlaan in een voormalig duinlandschap staan,dit is behalve het hoogteverschil niet meer als zodanig herkenbaar.fraaie voorbeelden van wederopbouwvilla’s langs de Kievitlaan15

1957 - 1960 Villa Veder, Rotterdam architect Huig A. Maaskantgrote vlakken - open en geslotenKenmerken wederopbouwarchitectuurDe architectuur van de duinvilla’s is geïnspireerd op de opvattingen die leefden onder de architectenvan de wederopbouwperiode. Hoewel de kwaliteit van de huidige woningen aan deSportlaan hier niet meer mee strookt, zijn er veel mooie voorbeelden van architecten zoalszoals Maaskant, van den Broek en Bakema en Groosman.We zien ruime, open plattegronden, platte daken, grote ramen en rechthoekige volumes.De uitstraling van de villa’s is robuust en strak. Er wordt veel gebruik gemaakt van “nieuwe”materialen beton, staal en glas. Daarnaast werd de vrijheid genomen om speelse elemententoe te passen.1963 - 1965 Huis de Jong, Leeuwarden architect Abe Bonnemaopen naar omgeving161950 - 1953 Woonhuis Haan, Rotterdam architect Herman Haanvertikale elementen

1950 - 1953 Woonhuis Haan, Rotterdam architect Herman Haanhorizontale lijnen1963 - 1964 Villa Vaesheim, Vessem architect van den Bergeenvoudig en strak1960 - 1961 Huis van Buchem, Rotterdam architect van den Broek en Bakemazwevend volume1965 Huis van Stokkum, Rotterdam architect Ernest Groosmannatuursteen in de gevel1955 Huis in Nagele architect G.W.W. Wieringalicht hellende daken17geschakelde volumes

4. Beeldmontages op lokatieSportlaan vanuit het oostenDe beelden op deze pagina vormen de basis van de fotomontages. Erworden twee standpunten en één vogelvlucht per pagina gepresenteerd.Als eerste worden de montages met de voorstellen van Hans van EgmondTotaal Architectuur gepresenteerd. Daarna volgen montages waarin eenmogelijke transformatie van geschakelde duinvilla’s naar vrijstaande duinvilla’sin verschillende stadia worden weergegeven. De montages zijn bedoeltals ondersteuning voor de discussie en en zijn niet bedoel om eenovertuigend eindbeeld te verbeelden.18vogelvlucht Sportlaan vanuit het westen

de Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)19

Eerste ontwerp van Hans van Emond Totaal Architectuur:De gebouwen met kap wijken af in volume en opbouw, het zicht op deduintop wordt aangetast.Sportlaan vanuit het oosten20vogelvlucht Sportlaan vanuit het westen

de Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)Sportlaan vanaf de verbinding met de hoofdroute21

ontwerp Hans van Egmond Totaal Architectuur mei 2008:Sportlaan 10 wordt aangeheeld aan Sportlaan 9Sportlaan vanuit het oosten22vogelvlucht Sportlaan vanuit het westen

de Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)23

Sportlaan 9 en 10 worden vrijstaande duinvilla’s met platte dakenSportlaan vanuit het oosten24vogelvlucht Sportlaan vanuit het westen

de Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)25

Transformatie Sportlaan 5 en 6, sloop en herbouw als vrijstaandeduinvilla’s.Sportlaan vanuit het oosten26vogelvlucht Sportlaan vanuit het westen

de Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)27

Drie geschakelde duinvilla’s worden omgezet in zes vrijstaande duinvilla’smet terughoudende architectuur.Sportlaan vanuit het oosten28vogelvlucht Sportlaan vanuit het westen

de Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)29

Toepassing beeldrichtlijnen is een vereisteSportlaan vanuit het oostende Sportlaan vanuit het westen (strandzijde)30

5. OntwikkelingskaderNieuwe ontwikkelingen aan de Sportlaan zijn bijna onvermijdelijk geziende kwaliteit en de veroudering van de bebouwing. Het eerder getoondevoorbeeld is Sportlaan 4, waar in 2001 een bouwaanvraag is ingediendvoor sloop en herbouw van een helft van een geschakelde duinvilla’s. Deoorspronkelijke compositie is daardoor ernstig aangetast. Handhavinghiervan is alleen mogelijk door restauratie van de woning. Bij vervangendenieuwbouw wordt de compositie in principe altijd aangetast. Dit heeft vooreen deel te maken met de huidige regelgeving en voor een deel met eenandere manier van bouwen. Een verruiming van de mogelijkheden voor deeigenaren is hier het antwoord op. Eigenaren kunnen straks kiezen tussenherbouw van het bestaande volume van de helft van een geschakeldeduinvilla of het realiseren van een vrijstaande duinvilla naast een ‘halve’geschakelde duinvilla. Uitgangspunt is dat de transformatie van het gebied,mede gelet op de unieke landschappelijke kwaliteiten, binnen een niet al telange termijn zal plaatsvinden. De vrijstaande duinvilla’s dienen dan als afzonderlijkewoningen te worden vormgegeven. Dat sluit aan bij de overigewoningen aan de Sportlaan en het zuidelijke deel van de Boulevard waarvoor elke korrel een apart ontwerp is gemaakt.Uit het stedenbouwkundige onderzoek blijkt dat het voor de Sportlaan 3-10geen grote bezwaren oplevert indien er tussen de duinvilla’s voldoenderuimte overblijft en het bestaande volume niet teveel wordt vergroot. Voorde Sportlaan 13-18 kan hetzelfde principe gelden. Deze woningen liggenwel tegen een duinhelling aan en dat kan van invloed zijn op de mogelijkheden.Uit het architectonisch beeldonderzoek en de gemaakte visualisaties wordtduidelijk dat een herontwikkeling van één of twee helften van een geschakeldeduinvilla naar een vrijstaande duinvilla aan de Sportlaan alleenacceptabel is als de architectonische uitwerking aansluit bij de kenmerkenvan de wederopbouw architectuur. Het handhaven van de platte daken bevordertde gewenste eenheid. Zadeldaken en andere kappen doen afbreukaan de gewenste eenheid, dit wordt geillustreerd door de afbeeldingen oppagina 30.31

opp=170m2opp=117m2opp=152m2 opp=137m2oopp=190m2opp=135m2 opp=135m2opp=118m2 opp=105m2opp=123m2 opp=146m2footprint woningen in huidige situatieopp=135m2opp=176m2opp=160m26.06.06.06.06.01.532footprint woningen in nieuwe situatie

Voorstellen voor Sportlaan 10:Het eerste voorstel dat is ingediend voor sloop en nieuwbouw van Sportlaan9 en 10 heeft een aantal bezwaren. De geschetste architectonischeuitwerking is het tegenovergestelde van de terughoudende architectuurvan de wederopbouw. Het is eerder geïnspireerd door de architectuur vanFrank Lloyd Wright. De overstekende daken zorgen ervoor dat de woningenelkaar bijna raken en het effect van twee losstaande volumes wordtteniet gedaan. De geschetste woningen zijn in hun uitwerking nagenoegidentiek en niet als individuele woningen ontworpen. Verder wordt in hetschetsvoorstel voorzien in een ongewenste vergroting van het volume vanSportlaan 10. Het geschetste volume is zo groot dat de woning de omgevingdomineert en het zichtvenster op de duintop verkleint.pp=122m2 opp=96m2opp=129mHet tweede voorstel gaat uit van het aanhelen van de helft van de geschakeldeduinvilla (Sportlaan 9). De architectonische uitwerking is meer verwantaan de terughoudende wederopbouwarchitectuur met haar kenmerkendehorizontale elementen dan het eerste voorstel. De aansluiting opde bestaande woning is echter niet heel overtuigend. De daklijn ligt bij deaansluiting al hoger en halverwege wordt een hoger gelegen dakvlak geïntroduceerd.Het voorstel overschrijdt hiermee de toegestane bouwhoogteuit het bestemmingsplan. Het totale volume wordt hiermee vergroot tot ca.1580 m3 en heeft een forse uitstraling naar de omgeving. Bij het voorstelkan de vraag worden gesteld of een ontwikkeling van twee vrijstaandewoningen met elk een eigen ontwerp, geïnspireerd door de terughoudendewederopbouwarchitectuur, niet meer toevoegt aan de omgeving. Voor deSportlaan is op pagina 32 in een kaart aangegeven wat de mogelijke kadersvoor sloop en nieuwbouw van vrijstaande woningen zijn. Uitgangspuntzijn ondermeer een beperkte vergroting van de footprint en het volume, hetaanhouden van een onderlinge afstand van minimaal 6 m en het vasthoudenaan de architectonische karakteristieken van de locatie.Ontwikkelingskader:Het ontwikkelingskader bestaat uit twee componenten: de ruimtelijkerandvoorwaarden en de beeldkwaliteiteisen. Gezien de unieke ligging in deduinen is het uitgangspunt dat het bescheiden karakter van de bebouwingmaatgevend is en de eenheid in uitstraling grotendeels gehandhaafd dientte worden. Er worden twee mogelijkheden geboden bij herontwikkeling vaneen helft van een geschakelde duinvilla:- aanhelen aan het bestaande volume- realisatie van een vrijstaand volume.Ten eerste gelden voor beide mogelijkheden specifieke ruimtelijke randvoorwaarden.Bij het aanhelen aan het bestaande volume zijn de ruimtelijke kaders vanhet vigerende bestemmingsplan het vertrekpunt. Voorstel is echter om eenbeperkte vergroting van de bestaande footprint of grondvlak van de woningmet 30% toe te staan, waarbij het toegevoegde volume aan de achterzijdemoet worden gerealiseerd. De footprint is de maximale bebouwingscontourrondom het hoofdgebouw van de woning (in meerdere lagen). De horizontalelijnen van het dak en de vloer dienen door te lopen in het ontwerp voorde nieuwbouw, waarbij de goothoogte gelijk blijft. Tevens is het mogelijkom een beperkte verhoging van het dakvlak te realiseren met een extrahoogte van maximaal 1 meter over maximaal 30% van het totale dakvlak.33

3m3m3m- rooilijn aan voorzijde gelijk per tweekap, behoud venster op duintop- woning op 3m afstand tot zij- en achtererfgrens3m3m3m- mogelijkheid tot realisatie kelderverdieping met inrit voor auto3m3mca. 50 cm- goothoogte correspondeert met huidige bebouwing,ca. 50 cm hoger vanwege huidige eisen bouwbesluit34- horizontale lijnen zijn gewenst voor een goede inpassing,toepassen van platte daken

Deze verhoging dient tenminste 3 meter uit de aansluiting met de bestaandewoning gesitueerd te worden.Bij het realiseren van een vrijstaand volume gelden de kaders zoals weergegevenin de kaartbeelden op pagina 32 en de schematische visualisatiesop pagina 34. Hieraan liggen de volgende ruimtelijke randvoorwaarden tengrondslag:- rooilijn aan voorzijde gelijk per paar van vrijstaande woningen, waarbijhet venster op de duintop behouden blijft;- woning op minimaal 3 meter afstand van de zij- en achtererfgrens;- mogelijkheid tot beperkte vergroting van de bestaande footprint van dewoning met maximaal 30%;- mogelijkheid tot realiseren (ondergrondse) kelderverdieping met inritvoor auto (ook bij mogelijkheid ‘aanhelen’, zie Sportlaan 4);- maximale goothoogte correspondeert met de bestaande bebouwing,ca. 50 cm hoger vanwege eisen Bouwbesluit;- mogelijkheid beperkte verhoging dakvlak van maximaal 1 meter overmaximaal 30% van het totale dakvlak;Uitgangspunt is dat er een beperkte vergroting van de footprint mogelijk isvan de woning. De footprint kan maximaal 130% bedragen van de het origineleoppervlak. Deze vergroting is deels een compensatie voor de extramuren en isolatie (huidige normen) bedoeld en deels als extra vanwege deeisen op het gebied van beeldkwaliteit. De verhoging van de goothoogtemet ca. 50 cm voor vrijstaande woningen heeft tot gevolg dat het vloerpeilvan de begane grond iets lager komt te liggen dan het huidige vloerpeil. Dewoning wordt verzonken in het landschap. Een eventuele kelderverdiepingdient volledig ondergonds te worden gerealiseerd en uit het zicht te wordenonttrokken. De kelderlaag beperkt groter mag zijn dan de bouwmassabovengronds.De exacte maatvoering en situering van de nieuwbouw is mede afhankelijkvan de landschappelijke inpassing ter plaatse en het specifieke architectonischeontwerp. Vanwege het geaccidenteerde terrein bestaan er (subtiele)verschillen per locatie, waardoor enige ruimte voor maatwerk wenselijk isvanuit de gestelde ruimtelijke randvoorwaarden.Ten tweede gelden voor beide mogelijkheden specifieke beeldkwaliteiteisen.Bij het aanhelen aan het bestaande volume is de architectuur van debestaande woning leidend voor de nieuwbouw. Om de eenheid in hetbouwblok grotendeels te waarborgen dient aansluiting te worden gezochtbij de rationele architectuur van de bestaande bebouwing, die overwegendgekenmerkt wordt door eenheid en soberheid in het ontwerp.Bij het realiseren van een vrijstaand volume bestaat meer ruimte voorindividualiteit en allure. De architectuur van vrijstaande nieuwbouw dientdaarbij te refereren aan de wederopbouwarchitectuur, waarbij toepassingvan speelse elementen, die passen binnen de kenmerken van de wederopbouwarchitectuur,mogelijk zijn (zie referentiebeelden hoofdstuk 3).35

In beide gevallen dienen de volgende architectonische karakteristieken inacht te worden genomen:- tweedeling van het gebouw, waarbij sprake is van een gesloten plint eneen transparante opbouw die open is naar de omgeving met eenhorizontale lijnvoering;- ‘sandwichconstructie’ van vloer en dak, waarbinnen vlakken als vullinggebruikt worden in diverse materialen in grote vlakken (open engesloten);- fragiele detaillering van ondermeer ballustrades en slanke kozijnen;- ritmiek en herhaling van verticale elementen;- ornamenten in natuursteen, beton en metselwerk;- mogelijke toepassing natuursteenvlakken in de gevel;- terughoudend kleurgebruik van schilderwerk kozijnen en houten delen;- zwevende volumes;36

Colofon:In opdracht van gemeente KatwijkInbo Amsterdammei 2009ir. André Langenbergir. Trude de VroomenMelanie Römer Dipl.Ing37

www.inbo.comAmsterdamWeesperstraat 3Postbus 9671000 AZ AmsterdamT +31 (0)20 531 36 25F +31 (0)20 421 25 07