nummer 76 - Max Euwe Centrum

tiegeschenken. Hoge buitenlandse gasten kregen
speciaal voor hen ontworpen voorwerpen
van porselein of keramiek.
Himmler had Mussert begin 1941 niet zomaar
uitgenodigd naar München te komen. Hij wilde
dat de Nederlandse SS’ers de eed van trouw
zouden afleggen aan Hitler en niet aan Mussert
en ook dat de Nederlandse SS zou opgaan in
de Duitse. Mussert had daar moeite mee. Hij
hoopte toen nog dat een Groot-Nederlandse
Staat, van Nederland en Vlaanderen, een autonome
positie zou krijgen in een nationaalsocialistische
Europese statenbond. Maar
Himmler en Hitler hadden andere bedoelingen.
‘Germaanse’ landen als Nederland moesten
ingelijfd bij Duitsland en opgenomen in een
door de SS bijeengehouden Groot-Germaans
rijk.
Er was Himmler veel aan gelegen om Mussert
gunstig te stemmen en voor zijn ideeën te winnen,
vandaar dat hij in München vorstelijk werd
onthaald en getrakteerd. Hij kreeg een fotoalbum
cadeau en mogelijk (want zeker is het niet)
ook een groot nazischaakspel met stukken van
keramiek. Dat zou dan in 1940 speciaal voor
hem gemaakt zijn in het SS-Allach-fabriekje van
Himmler. Anton Mussert was een spelletjesmens,
en hij schaakte graag, maar of hij blij was
met deze sinistere naziversie van het schaakspel,
is een van de vele vragen die dit spel oproept.
Het schaakspel met bijbehorend bord staat
sinds kort in een vitrine van het Amsterdamse
Max Euwe Centrum (MEC). Dit centrum heeft
naast een schaakzaal en een schaakbibliotheek
ook een kleine permanente schaakexpositie,
onder meer gewijd aan Max Euwe, die in 1935
wereldkampioen werd. Het MEC kreeg het
schaakspel dat aan Mussert zou hebben toebehoord
onlangs in bruikleen.
Enkele stukken: het kanon (toren), de motor (paard) en
vliegtuig (loper). Daarvoor soldaten in plaats van pionnen.
Het is een groot schaakspel, het bord meet
84 bij 84 cm en ook de stukken, die in een
bijbehorende kist met 32 vakjes passen, zijn
fors. Ze zijn gemaakt van geglazuurde witte
of bruine terracottaklei. Zowel de witte als
de bruine stukken stellen een leger voor, de
witte stukken zijn duidelijk terug te voeren
op het Duitse wapentuig uit de oorlog. Zo is
de witte toren een realistische weergave van
een FlaK (Flugzeugabwehrkanone), het paard is een
ordonnans op een motor, de loper een Stuka
(duikbommenwerper), de dame een bom met
stabilisatorvinnen en de koning een 500 pond
vliegtuigbom. De witte pionnen zijn infanteristen
van wie er twee een zwaar machinegeweer
hanteren. Ze lijken zich op te maken voor de
aanval.
De bruine stukken zijn iets kleiner dan de witte,
het wapentuig is ouderwetser – dit leger is minder
goed geëquipeerd dan het witte vijandelijke
leger en het is niet op één bepaald land terug
te voeren. De bruine toren lijkt een 150 mm
Houwitzer, het bruine paard is een verkenner te
paard, slechts bewapend met een zwaard en op
zijn hoofd geen helm maar een muts. De loper
is een Hurricane (Brits jachtvliegtuig), de dame
een bom en de koning een tank. De pionnen
zijn ook hier infanteristen, van wie er twee met
een verrekijker de vijandelijke linies bestuderen
35