Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007 - Gemeente ...

MetropoolregioAmsterdamin beeld 2007

3VoorwoordIn de Metropoolregio Amsterdam hebben we elkaar nodig. Alleen door samen tewerken kunnen we de potentie die de regio heeft volledig benutten. Onze regiois divers, de verschillende gebieden en onderdelen van de regio vullen elkaar aan,bijvoorbeeld op het gebied van economie, wonen en toerisme.We hebben elkaar ook nodig voor het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.Vraagstukken zoals bereikbaarheid en de overlast die dat met zichmeebrengt, die zich niet laten beperken tot een gemeentegrens. Maar ook voorvraagstukken in het sociaal domein.Al jaren bestaan er regionale samenwerkingsverbanden. Daarover kunt u lezenin het eerste hoofdstuk van deel 2 van deze publicatie. Met de vorming van deMetropoolregio Amsterdam is een belangrijke mijlpaal bereikt. Verdergaandesamenwerking betekent extra mogelijkheden voor overleg tussen overhedenen bedrijfsleven, maar ook met de rijksoverheid en het buitenland. De komendejaren zal het belang van dit platform naar mijn overtuiging alleen maar toenemen.Het bedenken van oplossingen en het maken van beleid kan niet zonder feitenen cijfers. Al een aantal jaar bestaat de publicatie “Regio Amsterdam in beeld:Feiten en cijfers over het RSA gebied”. Dit jaar wordt de regio voor het eerstgedefinieerd als de Metropoolregio Amsterdam.Deze publicatie bestaat uit twee delen. Het eerste deel bevat de resultaten vaneen onderzoek naar woon-werkverkeer dat is uitgevoerd door de gemeentenAlmere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend enZaanstad. In het tweede deel vindt u de belangrijke gegevens aan over bevolking,wonen en economische ontwikkeling.Ik vertrouw erop dat het toenemende belang van de regio in de komende jarenzijn weerslag zal krijgen in deze publicatie, die door de Dienst Onderzoek enStatistiek van de gemeente Amsterdam is samengesteld.Maarten van PoelgeestVoorzitter Metropoolregio AmsterdamMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

4Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Deel 1Woon-werkverkeer in deMetropoolregio AmsterdamOnderzoek uitgevoerd in opdracht vanen in samenwerking met de gemeenten:AlmereAmstelveenAmsterdamHaarlemHaarlemmermeerPurmerendZaanstad

7Inhoudblz.Samenvatting en conclusie 9Inleiding 151 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 191.1 Belang voor de Metropoolregio Amsterdam 191.2 Korte schets geschiedenis woon-werkverkeer 211.3 Afweging vervoermiddelkeuze 231.4 Nieuwste ontwikkelingen 262 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 332.1 Inleiding 332.2 Totale pendelstromen 332.3 Kenmerken van pendelaars 362.4 Pendel per gemeente 423 Beleving van woon-werkverkeer 553.1 Inleiding 553.2 Overeenkomsten en verschillen tussen gemeenten 553.3 Almere 593.4 Amstelveen 663.5 Amsterdam 723.6 Haarlem 793.7 Haarlemmermeer 873.8 Purmerend 943.9 Zaanstad 101Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

8 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

9Samenvatting en conclusieEen goede bereikbaarheid over de weg en met het openbaar vervoer is vanessentieel belang voor een concurrerende regio. Dit geldt in het bijzondervoor de Metropoolregio Amsterdam, die een dominante economische positieinneemt in Nederland. De arbeidsmarkt is in sterke mate regionaal georiënteerd.Dit zorgt voor aanzienlijke pendelstromen vanuit de randgemeenten naarAmsterdam, maar ook voor pendelstromen tussen de verschillende randgemeenten.Een deel van de dagelijkse files in Nederland is dan ook te vindenin de regio Amsterdam en de totale filelengte blijft groeien. Vooral de A10tussen De Nieuwe Meer en het Coenplein is een berucht pijnpunt.Ontoereikende infrastructuurDe zware belasting van het infrastructuurnetwerk is de laatste dertig jaar ontstaandoor diverse samenhangende maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkelingen,zoals suburbanisatie, individualisering en welvaartsgroei. De omvang enkwaliteit van de infrastructuur (spoor en weg) is onvoldoende meegegroeid metdeze ontwikkelingen. Lange tijd is er geprobeerd om meer mensen gebruik telaten maken van het openbaar vervoer om zo de wegen te ontlasten. Dit is echterniet eenvoudig omdat naast reistijd en kosten nog diverse andere factoren een rolspelen bij de vervoermiddelkeuze. Vooralsnog is het ov voor woon-werkverkeergeen volwaardig alternatief: een goede samenhang tussen de verschillendevervoersmodaliteiten ontbreekt en de frequentie en snelheid van vooral dehogesnelheidsverbindingen zijn te laag.OplossingenVoortdurend wordt gezocht naar nieuwe manieren om de regio bereikbaarte houden, op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau. De invoering vanrekeningrijden in combinatie met een verbetering van het regionale openbaarvervoer lijken de meest kansrijke opties. Ervaringen in het buitenland, zoalsbijvoorbeeld in Londen en Stockholm, wijzen uit dat rekeningrijden daar toteen vermindering van de congestie en derhalve een betere bereikbaarheid heeftgeleid. De beschikbaarheid van een betaalbaar en betrouwbaar alternatief ishierbij een vereiste. Het verdient aanbeveling om daarnaast te blijven investerenin andere oplossingen, zoals verbetering van de bestaande infrastructuur,carpoolen, flexibele werktijden en thuiswerken.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

10 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamDe grootste pendelstromen in de Metropoolregio Amsterdam, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SPendelaars uit de grote gemeenten in de Metropoolregio Amsterdam zien echterweinig in het rekeningrijden als oplossing voor de drukte op de weg. Degenendie er het meest positief over denken, reizen nu zelf niet met de auto. De pendelaarsverwachten dat vaker thuiswerken meer bijdraagt aan het oplossen van hetfileprobleem. Het is wel de vraag in hoeverre dit tot een reële verbetering kanleiden, aangezien niet elke baan zich hiervoor leent en er al redelijk vaak wordtthuisgewerkt in de banen en sectoren (dienstverlening en openbaar bestuur) diedit wel toelaten. Vaker met de fiets gaan, een ander alternatief voor de drukte opde weg, is eveneens maar in beperkte mate een oplossing.Omvang en samenstelling van woon-werkverkeerIn 2005 bestond de werkende beroepsbevolking in de MetropoolregioAmsterdam uit 980.000 mensen. Hiervan werkt de helft in de eigen woonplaats.De rest pendelt naar een andere gemeente, meestal binnen de regio (35%), derest werkt buiten de regio. Binnen de regio verschilt het aandeel pendelaarsper gemeente. De mate waarin er gependeld wordt, is afhankelijk van de hoeveelheidwerkgelegenheid in de gemeente zelf en het aanbod passende banen.Amsterdam vormt de beste illustratie. Het grootste deel van de Amsterdamsewerkzame beroepsbevolking werkt in Amsterdam. Slechts 30% werkt in eenandere gemeente, vooral in Haarlemmermeer, Amstelveen, Utrecht of DenHaag. De meeste pendelaars uit de Metropoolregio werken in Amsterdam.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Samenvatting en conclusie 11Schiphol is de tweede magneet van de regio; er werken meer Amsterdammersin Haarlemmermeer dan dat er mensen vanuit deze gemeente naar Amsterdampendelen.Tussen 2000 en 2005 is de werkzame beroepsbevolking in de MetropoolregioAmsterdam met 1,3% afgenomen, terwijl het aantal banen toenam met 4,8%.Het gevolg was dat de pendel naar de regio is toegenomen. Binnen de regiobleven de pendelstromen gelijk, op Almere na. Hier steeg het aantal banen meerdan de werkzame beroepsbevolking en daardoor nam de pendel naar Almere toe.Binnen de regioBinnen de regio wordt vooral gependeld door mannen (65% van totaal), tussende 25 en 45 jaar, met een middelbare of lagere opleiding. Ze reizen vooral met deauto en de trein, zijn daar respectievelijk gemiddeld een half uur of ruim een uurmee onderweg en werken vooral in de zakelijke dienstverlening, gezondheidszorg,transport en logistiek, openbaar bestuur, detailhandel en industrie.De regio uitInwoners uit de Metropoolregio Amsterdam die buiten de regio werken, zijneveneens overwegend van het mannelijk geslacht (72%), iets ouder, tussen de25 en 49 jaar en iets hoger opgeleid, vooral hoger en middelbaar, en hebben ookvaak een hoger inkomen. Ook deze groep pendelaars reist het vaakst met de auto(60%), dit duurt gemiddeld 55 minuten. De trein komt op een tweede plaats.Deze forensen zijn bijna 1,5 uur onderweg.De pendelaars die de regio uit gaan, werken nog vaker dan de pendelaars die inde regio blijven in de zakelijke dienstverlening. Andere sectoren waar relatiefveel pendelaars vanuit de regio werken zijn de gezondheidszorg en de bouwnijverheid.Naar de regio toeDrie kwart van de pendelaars die vanuit de rest van Nederland in de Metropoolregiowerkt is een man. De meesten zijn tussen de 25 en 49 jaar en zijn vooralhoger opgeleid (43%), maar ook middelbaar (32%) en lager opgeleid (20%).Deze categorie pendelaars kiest even vaak voor de trein als voor de auto. Metde trein worden langere afstanden afgelegd en de gemiddelde reisduur is danook 25 minuten langer dan voor een automobilist. Deze pendelaars werkenwederom vooral in de zakelijke dienstverlening, maar daarnaast in de gezondheidszorg,transport en logistiek, industrie en financiële diensten.Invloed van woon-werkverkeer op het dagelijks levenEr is onderzocht in welke mate woon-werkverkeer van invloed is op hetMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

12 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamPendelstromen naar en uit de Metropoolregio Amsterdam, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+Sdagelijks leven van een huishouden. Hiervoor is een internetenquête gehoudenonder 12.000 inwoners van de gemeenten Almere, Amstelveen, Amsterdam,Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad.De auto is favorietDe meeste pendelaars in de regio kiezen voor de auto, ondanks de files. Hetopenbaar vervoer komt op een tweede plaats. Forensen kiezen voor het openbaarvervoer omdat dit soms sneller is dan een ander vervoermiddel, relatief goedkoopis en vanuit milieuoverwegingen. De fiets wordt niet vaak gebruikt voorwoon-werkverkeer in een andere gemeente. De mensen die hier toch voorkiezen doen dit vaak omdat ze zo aan hun conditie werken en omdat het goedkoopis en niet belastend voor het milieu. Een extra voordeel is dat fietsers hetminst last hebben van de stress die het woon-werkverkeer kan veroorzaken.Langer dan anderhalf uur per dag onderwegDe maximaal aanvaardbare reistijd voor woon-werkverkeer is gemiddelddrie kwartier voor een enkele reis. Een relatief groot deel van de pendelaars islanger onderweg. Ook hier variëren de resultaten per gemeente. In Almere enAmsterdam is de helft van de pendelaars langer dan drie kwartier onderweg,in Amstelveen gaat het om 20%.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Samenvatting en conclusie 13Relatie tussen lange reistijd en gemiddelde stressscore, 2007 bron: O+SEr is een relatie tussen de stressscore en het percentage forensen dat langer dan45 minuten onderweg is voor een enkele reis (de maximaal aanvaarde reistijdvoor woon-werkverkeer). Hoe langer men dagelijks onderweg is, hoe hoger destressscore. Dit geldt vooral voor automobilisten. Pendelaars uit Almere hebbenhet meeste last van stress en zijn ook het langst onderweg.Vrouwen hebben meer last van stress dan mannen, vooral als er ook nog thuiswonendekinderen zijn. Andere factoren die stressverhogend werken zijn vaakin de file staan en het hebben van een pendelende partner.Overige impact van het woon-werkverkeerBijna de helft heeft moeite met het pendelen. Automobilisten het vaakst. Bij dehelft van de huishoudens die met pendelen te maken heeft, is het woon-werkverkeeraanleiding geweest om veranderingen door te voeren. Men is dichterbijhuis gaan werken, minder dagen gaan werken, minder gaan werken of minderdagen maar dan wel langer per dag, vaker thuis gaan werken of verhuisd naar eenplek dichterbij het werk.Het pendelen gaat vooral ten koste van het gezinsleven, waarvoor minder tijdoverblijft. Ook is er minder tijd om zelf te koken, voor sport en andere hobby’s,voor familie en vrienden en komt het boodschappen doen in de knel.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

14 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

15InleidingDe economische positie van de Randstad staat onder druk. Dit komt onderandere doordat de Randstad minder goed bereikbaar wordt, vergeleken metandere delen van Nederland en met buitenlandse regio’s. Een goede bereikbaarheidis van essentieel belang voor een regio die wil concurreren. De stijgendefiledruk, plannen om de luchtkwaliteit te verbeteren, geluidhinder, fijn stof,schonere auto’s en een beter openbaar vervoer zijn slechts enkele voorbeeldenom de actualiteit en reikwijdte van mobiliteit en bereikbaarheid te schetsen.Volgens een recente studie van de oeso is het verbeteren van de bereikbaarheid,zowel naar als binnen de Randstad belangrijk om optimaal gebruik te kunnenmaken van de nabijheid van de vier grootste steden van Nederland en hunaangrenzende gebieden. 1Dit kan volgens de oeso gerealiseerd worden door te blijven investeren in infrastructuur,beter gebruik te maken van de bestaande infrastructuur (bijvoorbeelddoor verkeersmanagement, carpoolen en flexibele werktijden) en door met hetinvoeren van rekeningrijden de toegang tot bestaande infrastructuur te beperken.Tegelijkertijd zijn er verbeteringen nodig in het openbaar vervoer (ov). DeMetropoolregio Amsterdam is een belangrijk gebied binnen de Randstad.Volgens de oeso-studie kan een betere bereikbaarheid van de MetropoolregioAmsterdam leiden tot een hogere economische groei van heel Nederland. 2Steden als Londen en Stockholm hebben al laten zien dat rekeningrijden succesvolkan zijn, onder andere dankzij de aanwezigheid van een goed ov-systeem. 3Ook volgens de projectgroep Noordvleugel 2040, die de kansen en dilemma’svoor dit gebied in 2007 heeft onderzocht, is het verbeteren van de interne enexterne bereikbaarheid van de regio een van de speerpunten en is een goed regionaalov-net onontbeerlijk voor de toekomstige ontwikkeling van het gebied.Het aanbod van ov schiet nu nog tekort, de snelheid blijft achter en het netwerkis onvoldoende toegerust op kriskrasverkeer. 4In vergelijking met andere Europeanen maken Nederlanders relatief weiniggebruik van het openbaar vervoer voor de dagelijkse activiteiten (respectievelijk21% en 11%). Uit onderzoek van de Europese Commissie blijkt dat het openbaarvervoer vooral populair is in de voormalige Oost-Europese landen. 5 Voor demeeste West-Europeanen is de auto veruit het meest gebruikte vervoermiddel.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

16 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamHet belangrijkste transportmiddel voor dagelijkse activiteiten (procenten) bron: EUNederlanders vormen een uitzondering, zij gebuiken hun auto minder vaak,maar omdat Nederland en dan vooral de Randstad relatief dichtbevolkt is, leidthet gebruik hier toch tot problemen. Nederlanders vallen vooral op door depopulariteit van de fiets. Volgens dit onderzoek is de fiets in Nederland een evenbelangrijk transportmiddel voor de dagelijkse activiteiten als de auto.Zowel op nationaal, regionaal als gemeentelijk niveau worden er maatregelenvoorgesteld om de bereikbaarheid te verbeteren. Het verbreden van snelwegentussen Amsterdam en Almere, als alternatief voor de ondertunnelde snelweglangs het Naardermeer, is hier een voorbeeld van. Andere voorbeelden zijnde proeven met rekeningrijden rond Amsterdam en meer ov-verbindingenin de vorm van een metroverbinding naar Schiphol, het doortrekken van deNoord/Zuidlijn naar Amstelveen en een supersnelle zweeftrein van Almere naarSchiphol.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Inleiding 17Belang en omvang van woon-werkverkeerDe mobiliteit van de Nederlander is de afgelopen eeuw explosief gegroeid doorverbeteringen in de infrastructuur en door een veel ruimer aanbod van steedscomfortabeler vervoermiddelen. De mogelijkheden om zich te verplaatsen zijnhierdoor sterk toegenomen. De belangrijkste motieven voor verplaatsing zijnhet woon-werkverkeer en het zakelijk verkeer. Samen met verplaatsingen voorhet volgen van onderwijs zijn ze verantwoordelijk voor 40% van alle verplaatsingenin Nederland. 6 Onder woon-werkverkeer wordt verstaan dat iemand ineen andere gemeente werkt dan waar hij of zij woont.OnderzoeksvragenHet eerste deel van deze publicatie is gewijd aan het woon-werkverkeer. Opbasis van landelijke bronnen is er veel informatie over beschikbaar. Op regionaalniveau wordt weinig onderzoek gedaan. 7 Er is vooral weinig aandacht voor debeleving van woon-werkverkeer door de pendelaars. Het onderzoek naar dewoon-werkverkeer in de regio kent daarom de volgende twee centrale vragen:1. Wat is de omvang en samenstelling van de pendelstromen binnen de regio,de regio uit en naar de regio toe.2. Hoe beïnvloedt woon-werkverkeer het leven van de pendelaars en hethuishouden waarvan ze deel uitmaken.Het onderzoek valt uiteen in drie delen:1. LiteratuurstudieHet onderzoek begint met een korte literatuurstudie. Er wordt ingegaan op deontwikkelingen die de toename van woon-werkverkeer hebben gestimuleerd,de keuze voor een vervoermiddel en nieuwste ontwikkelingen die van invloedkunnen zijn op de omvang van de pendelstromen.2. Kwantitatieve analyse van de pendelstromenHet tweede hoofdstuk is gebaseerd op een kwantitatieve analyse van tweelandelijke bestanden, de Enquête beroepsbevolking (ebb) en het mobiliteitsonderzoekNederland (mon). Er is onderzocht wat de omvang en samenstellingis van de pendelstromen binnen de regio, de regio uit en naar de regio toe.Bovendien is uitgezocht wie de pendelaars zijn, met welk vervoermiddel zevooral reizen en in welke bedrijfstakken.3. PanelonderzoekHet derde deel bestaat uit een onderzoek onder de internetpanels van degemeenten Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer,Purmerend en Zaanstad. De panelleden is gevraagd in welke mate woonwerkverkeeringrijpt in hun dagelijkse leven.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

18 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamBijdragen regiogemeentenO+S Amsterdam heeft het onderzoek uitgevoerd, bijgestaan door de hierbovengenoemde gemeenten. Het panelonderzoek is door elke gemeente zelf uitgevoerden zij schreven ook elk hun eigen paragraaf. Michiel Overkamp schreefdaarnaast het eerste hoofdstuk, de literatuurstudie. Bovendien is het onderzoekbegeleid door een commissie die is samengesteld uit de deelnemendegemeenten. De leden van de commissie zijn: Marian Huisman (Almere), JurjenBakker (Amstelveen), Peter van Hinte, Idske de Jong en Carine van Oosteren(Amsterdam), Bert Kuypers en Wim Molenaar (Haarlem), Michiel Overkamp(Haarlemmermeer), Jan van Poorten (Purmerend) en Renée Kuit (Zaanstad).Noten1 Bron: OECD Teritorial Reviews: Randstad, The Netherlands, 2007.2 Bron: Wegen naar economische groei, RPB, 2006.3 Bron: zie noot 1.4 Bron: Horizon in beeld, Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040, 2007.5 Bron: Eurobarometer reports: Attitudes on issues related to EU Transport Policy, juli 2007,http:/ec.europe.eu/public_opinion.6 Bron: De Bosatlas van Nederland, 2007.7 In het tweede deel van deze publicatie is een hoofdstuk gewijd aan regio-indelingenzoals de RSA, de Noordvleugel en de Metropoolregio Amsterdam.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

191Ontwikkelingen inhet woon-werkverkeerElke morgen stap ik rond zeven uur in de auto om vanuit mijn woonplaatsHoofddorp naar het werk in Amsterdam te gaan. Ik rijd hier met files eenuurtje over; terwijl ik in de dagelijkse file op de A9 sta, scheer ik me nog evenen neem de laatste stukken voor de dag door. Er zeggen wel eens mensen,‘Jaap, waarom ga je niet met het OV?’ Ik hecht echter aan mijn vrijheid enook moet ik in de loop van de dag nog vaak naar klanten toe, die op eenbedrijventerrein zitten, dat slecht bereikbaar is met het openbaar vervoer.Bovendien haal ik op het einde van mijn werkdag ook nog mijn dochter opvan de naschoolse opvang. Zonder auto zou dat allemaal niet gaan.Bovenstaand verhaal zou zomaar een willekeurige forens kunnen zijn,waarvan je er honderdduizenden hebt in de Metropoolregio Amsterdam.Dagelijks zijn de wegen in de regio vol met mensen, die op weg zijn tussenhun werk en woning.Dit hoofdstuk heeft als doel om inzicht te geven in de oorzaken en gevolgenvan de woon-werkverkeerstromen, de beweegredenen om voor een bepaaldvervoermiddel te kiezen en de nieuwste ontwikkelingen om het gedrag vanpendelaars te beïnvloeden.1.1 Belang voor de Metropoolregio AmsterdamDe Amsterdamse regio heeft een dominante economische positie in Nederland.In de regio woont 13% van alle Nederlanders en 17% van alle bedrijven zijner gevestigd. Twaalf procent van het BNP wordt in de Amsterdamse regioverdiend. 1 Ter vergelijking, voor de regio Rotterdam is dit acht procent. De aanwezigheidvan Schiphol en de sterke positie van de commerciële dienstverleningin de regio dragen bij aan de dominante economische positie. Het aantal werkzamepersonen in de regio is bijna een miljoen (2005). De Amsterdamse regio iséén van de dichtstbevolkte regio’s van Nederland met gemiddeld 1.500 inwonersper vierkante kilometer. Uit een studie van het Ruimtelijk Planbureau (rpb)blijkt bovendien dat de arbeidsmarkt in de Amsterdamse regio zich onderscheidtMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

20 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam1.1 Nederlandse file top 15, 2007 __bron: VerkeersInformatieDienstdoor meer ‘kriskras’ woonwerkrelaties binnen het stedelijke netwerk dan in deHaagse en Rotterdamse regio: niet alleen zijn de pendelstromen vanuit de randgemeentennaar Amsterdam aanzienlijk maar ook de pendelstromen tussen deverschillende randgemeenten zijn groot. 2 Dit zorgt voor enorme dagelijkse verkeersstromenbinnen de Amsterdamse regio, waarbij ruim de helft van het verkeerin de spits woon-werkverkeer is. Volgens een andere studie van het rpb zijnveel wegen in het Amsterdamse stedelijk netwerk zwaarbelast. 3 In bovenstaandefiguur is te zien waar de meeste files in Nederland stonden in 2007. Hieruit blijktdan ook dat een deel van de dagelijkse files in de regio Amsterdam te vinden is.De totale filedruk is in 2007 met ruim 10 procent toegenomen ten opzichte van2006. Sinds 2002 is de filedruk met 40 procent opgelopen. In 2007 hebben defiles geleid tot maatschappelijke (directe) schade van meer dan een miljard euro.Een belangrijk deel van deze schade is het gevolg van de files in de Amsterdamseregio. Uit een oeso-onderzoek komt verder naar voren dat de achterblijvendeinfrastructuur in de Randstad in belangrijke mate bijdraagt aan de lagere economischegroei ten opzichte van andere Europese stedelijke regio’s sinds 2000. 4Naast de schade die files berokkenen aan transporteurs, belemmeren files ookde flexibiliteit op de arbeidsmarkt. Het zoekbereik voor een passende baan wordtverkleind, omdat minder plaatsen bereikbaar zijn binnen een acceptabele reistijd.Daarbij is er een afname van de betrouwbaarheid van reistijd waar te nemenFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 21door overbelasting van het wegen- en spoorwegnet. Dit draagt er toe bij datbedrijven niet optimaal gebruik kunnen maken van het potentieel op de arbeidsmarktin de Amsterdamse regio. De bereikbaarheidsproblematiek vormt duseen bedreiging voor de concurrentiepositie van de Amsterdamse regio binnenEuropa.Belangrijkste files in de regio AmsterdamFiles worden uitgedrukt in kilometerminuten. Dit is de gemiddelde filelengtein kilometers, vermenigvuldigd met de duur van de file in minuten. De langstefile (in kilometerminuten) in de regio Amsterdam is te vinden op de A10tussen De Nieuwe Meer en het Coenplein (nr. 2). Andere hoog genoteerdefile meldingen zijn te vinden op de A1 Amersfoort richting Amsterdam bijMuiderberg (nr. 12) en Muiden (nr. 13). Files in de Amsterdamse regio diebuiten de top 15 vallen zijn te vinden op de A9: Amstelveen richting Diemenbij Holendrecht (nr. 19), de A8: Zaandam richting Amsterdam bij het Coenplein(nr. 20), de A4: Delft richting Amsterdam bij De Nieuwe Meer (nr. 21), de A1:Amsterdam richting Amersfoort bij Hoevelaken (nr. 24) en de A9: Amstelveenrichting Diemen bij Diemen (nr. 27).bron: VerkeersInformatieDienst1.2 Korte schets geschiedenis woon-werkverkeerHet woon-werkverkeer is qua omvang en afstand sterk toegenomen in de afgelopeneeuw. Begin 20e eeuw werden de huizen voor arbeiders nog naast de fabriekgebouwd, zodat hun woon-werkverkeer minimaal was. Het grootste deel vande bevolking had geen keuze qua woon- en werkplaats, omdat hun vervoersmogelijkhedenbeperkt waren. Sinds de jaren zestig is de afstand tussen wonen enwerken echter enorm toegenomen. Een aantal sociaal economische, ruimtelijke,demografische en sociaal-culturele ontwikkelingen hebben hieraan bijgedragen. 5OorzakenSociaaleconomische ontwikkelingenHet opleidingsniveau is de afgelopen veertig jaar enorm toegenomen, waardoormeer mensen een specialistisch beroep hebben. Voor deze groep hoger opgeleidenis het vaak lastiger om een passende werkplek dichtbij huis te vinden enbovendien zijn zij bereid om verder te reizen voor een aantrekkelijke baan.Verder heeft de toename van de welvaart in de laatste veertig jaar ervoor gezorgddat steeds meer mensen zich een rijbewijs en een auto konden veroorloven.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

22 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamDe reële kosten van aanschaf en gebruik van de auto zijn steeds lager geworden.Een Volkswagen kostte in 1960 één modaal jaarinkomen, terwijl dit tien jaarlater nog maar een kwart was. De afgelopen jaren heeft het bezit van een tweedeen zelfs derde auto een grote vlucht genomen.Ruimtelijke ontwikkelingen en beleidDe vraag naar (auto)mobiliteit is sterk gefaciliteerd en bevorderd door het aanbodvan nieuwe infrastructuur. Vooral de lengte van het autosnelwegennet is deafgelopen 35 jaar sterk toegenomen. In 1970 was de lengte krap 1.000 kilometer,terwijl de lengte anno 2007 ruim 2.400 kilometer is. Dit heeft ondanks de toegenomenfiledruk geleid tot een sterke reductie van de reistijden per auto. Dezereductie bedroeg in deze periode ongeveer 50 procent. Het gevolg is dat men inminder tijd meer bestemmingen kan bereiken.De toegenomen mobiliteitsmogelijkheden hebben een belangrijke faciliterende,en later ook een zichzelf versterkende rol gespeeld bij de spreiding en scheidingvan wonen, werken, voorzieningen en recreëren. Deze ruimtelijke uitsorteringvan functies werd door de overheid gestimuleerd door het aanwijzen van overloop-en groeikernen. Later zijn er wel pogingen gedaan om ook bedrijven naardeze groeikernen te krijgen, maar dit is op veel plaatsen niet gelukt. Door dezeuitsortering van functies is er veel extra mobiliteit ontstaan binnen een stedelijknetwerk.Demografische, sociale en culturele ontwikkelingenDe groei van de mobiliteit na 1975 is vooral gerealiseerd door de grote groepbabyboomers, die massaal suburbaan ging wonen en bleven werken in de stad.De toegenomen individualisering in de afgelopen dertig jaar heeft bijgedragenaan een toename van het aantal kleinere gezinnen en eenpersoonshuishoudens.Bovendien hebben de verschillende gezinsleden in toenemende mate een eigenactiviteitenpatroon ontwikkeld. Verder heeft emancipatie bijgedragen aaneen grotere arbeidsparticipatie van vrouwen en zijn er meer tweeverdienersgekomen.Daardoor is er een nieuwe rolverdeling binnen huishoudens ontstaan waardoorhet combineren van taken (arbeid, huishouden of educatie) steeds normaler isgeworden. Hierdoor ontstaan complexere verplaatsingsketens. De auto is danhet meest flexibel inzetbare vervoermiddel om zo min mogelijk tijd aan dezeverplaatsingen kwijt te zijn (zie figuur 1.2: De auto als spil van de spagaatfamilie).Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 23Ten slotte zijn de eisen aan de woning en het woonmilieu hoger en specifiekergeworden, waardoor de kans verkleind wordt om een woning nabij het werkte vinden. Veel mensen willen namelijk graag wonen in een groene, rustigeomgeving, terwijl ze in de stad werken (suburbaan wonen). Bovendien kunnenze vaak in de stad niet het type woning (eengezinswoning met een tuin) vindendat ze zoeken of is dit type woning in de stad onbetaalbaar.GevolgenHet gevolg van deze ontwikkelingen is dat de dagelijkse actieradius van mensende afgelopen decennia is opgerekt van het lokale naar het regionale schaalniveau.Het kan zo zijn dat iemand in Almere woont, in Amsterdam werkt en regelmatigvoor een hobby in Purmerend vertoeft, terwijl de partner werkt op Schiphol enregelmatig gaat winkelen in Amsterdam. Deze mate van mobiliteit was enigedecennia terug ondenkbaar.1.3 Afweging vervoermiddelkeuzeIn debatten over de fileproblematiek wordt regelmatig als oplossing aangedragendat meer mensen met het ov zouden moeten gaan reizen. Mensen uit de autokrijgen, blijkt echter niet zo eenvoudig te zijn. Waarop baseren mensen hunkeuze voor een vervoermiddel voor woon-werkverkeer? Deze keuze wordtgrotendeels bepaald door een afweging van de aspecten reistijd, reiskosten eneen aantal overige aspecten. 6ReistijdDe reistijd van deur tot deur speelt een belangrijke rol bij de keuze voor eenbepaald vervoermiddel. De maximale aanvaardbare reistijd voor woon-werkverkeeris gemiddeld drie kwartier voor een enkele reis. 7 De verplaatsingstijdbestaat afhankelijk van het vervoermiddel uit verschillende onderdelen, waardoorniet alleen de rittijd een rol speelt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je met deauto het snelst op de plaats van bestemming bent maar dat het zoveel tijd kostom een parkeerplaats te vinden, dat het reistijdvoordeel ten opzichte van de fietsverloren gaat. Niet alleen de objectieve verplaatsingstijd speelt een rol maar ookde ervaren lengte hiervan. Tien minuten wachten op de bus duurt voor je gevoelimmers langer dan tien minuten rittijd. Wachttijd speelt dan ook vooral een rolbij het ov.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

24 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdamvervoermiddelonderdelen verplaatsingstijdautoopenbaar vervoerfietslopenparkeerlooptijd, autorittijd, parkeerzoektijd, parkeerlooptijdvoortransport, wachttijd overstap, OV-rittijd, looptijdoverstap, wachttijd overstap, natransportfiets paktijd, rittijd, stallingtijdverplaatsingstijdbron: Van Wee en Dijst, 2002ReiskostenMensen geven een min of meer vast aandeel van het inkomen uit aan mobiliteit.Voor autobezitters is dit gemiddeld tussen de tien en vijftien procent van hetinkomen. Het effect van een stijging van de autokosten op het gebruik van hetov is gering. De vaste kosten van het autobezit zijn namelijk hoog. Dit stimuleerthet gebruik van de auto, omdat de meeste mensen een duurbetaalde auto nietwerkloos voor de deur laten staan. Bovendien ontvangen werknemers vaak eenreiskostenvergoeding van hun werkgever, waardoor ze voor woon-werkverkeerminder prijsbewust zijn. Voor bezitters van een auto van de zaak geldt dit nog insterkere mate.Overige aspectenNaast tijd en kosten zijn er nog meer factoren van belang bij de keuze van eenvervoermiddel voor woon-werkverkeer. Hierbij kan gedacht worden aan (dis)comfort, (fysieke) inspanning, betrouwbaarheid (reistijd), flexibiliteit, ongevalrisico,stress, informatie, (sociale) veiligheid, imago, (kans op) slecht weer entoegankelijkheid voor invaliden. Sommige factoren (zoals onveiligheid) hebbeneen directe invloed, andere beïnvloeden vooral de keuze tussen vervoermiddelen(bijv. imago). De betrouwbaarheid van het verkeerssysteem is één van debelangrijkste aspecten naast de reistijd en -kosten. Een redelijk vertrouwen inhet tijdstip waarop men de plaats van bestemming bereikt, is nodig om afsprakente kunnen plannen. Bij comfort gaat het om de beleving van de verplaatsing.Deze wordt beïnvloed door het al dan niet hebben van een zitplaats, hoe comfortabelde wachtruimtes zijn of het hebben van airco in de auto. Met (fysieke)inspanning wordt de moeite bedoeld die een verplaatsing kost. Een voorbeeldhiervan is een voortraject van vijf minuten naar de bushalte lopen, voordat dewerkelijke reis begint. Autorijden kost relatief weinig fysieke inspanning, maarvraagt wel om alertheid vanwege het drukke verkeer. Flexibiliteit zegt iets overde mate van vrijheid. Met het openbaar vervoer is men gebonden aan vertrektijden,terwijl met de auto een vertrek op elk moment mogelijk is. Flexibiliteitspeelt sterk mee bij forensen die dagelijks op meerdere locaties komen voorFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 25afspraken bij klanten. De auto wordt door hen als meest flexibele vervoermiddelgezien. De factor informatie heeft vooral te maken met de beschikbaarheidvan kennis over alternatieve vervoermiddelen en de informatievoorzieningtijdens de reis. Wie dagelijks met de auto gaat, weet waarschijnlijk niet waar dedichtstbijzijnde bushalte is en hoe laat, hoe vaak en waarheen de bus gaat. Ditgebrek aan kennis over vervoersalternatieven kan een drempel vormen om hetgedrag te veranderen. Ten slotte spreken de factoren: stress, ongevalrisico, (kans)op slecht weer en toegankelijkheid voor invaliden voor zich. Deze ‘overige factoren’beïnvloeden elkaar natuurlijk. Een slechte informatievoorziening overde opgelopen vertraging met de trein, zorgt voor een onbekende aankomsttijd.Deze onbekende aankomsttijd zorgt voor onbetrouwbaarheid van het systeemen kan bovendien bijdragen aan stress, omdat men het risico loopt een bepaaldeafspraak niet te halen.In de volgende figuur is te zien hoe een tweeverdienerfamilie verschillende verplaatsingencombineert. Een vader doet ’s middags na z’n werk bijvoorbeeld eerstboodschappen, waarna hij zijn zoon van het kinderdagverblijf haalt en ten slottenaar huis gaat. Voor deze groep spelen naast afstand en reistijd sterk de aspectenbetrouwbaarheid, stress en flexibiliteit mee bij de keuze van het vervoermiddel.De auto sluit vaak het meest aan bij de wensen van deze groep.1.2 De auto als spil van de spagaatfamilieMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

26 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamNiet-rationele afwegingenBij de keuze voor een vervoermiddel spelen ook minder rationele afwegingen alsvoorkeur (houdt iemand van autorijden of reizen per trein) en status (ervaart deforens de auto wel of niet als statussymbool) mee. Deze niet-rationele factorenmaken het beïnvloeden van het verplaatsingsgedrag nog ingewikkelder.1.4 Nieuwste ontwikkelingenZoals uit de vorige paragraaf blijkt is het gedrag van pendelaars niet eenvoudigte beïnvloeden. Toch wordt er voortdurend gezocht naar nieuwe manieren omde woon-werkverkeer te verminderen of beter te reguleren.TelewerkenMeer telewerken, oftewel plaatsonafhankelijk werken, wordt vaak genoemd alseen oplossing voor het bestrijden van de dagelijkse fileproblematiek. Telewerkenkan bijdragen aan een duidelijke afname van het aandeel woon-werkverkeer inde spits. Het gevaar bestaat wel dat de vrijgekomen ruimte op de weg weer wordtopgevuld door nieuw verkeer. Dit wordt ook wel het faciliteren van latente vraaggenoemd. De grootste reistijdeffecten zijn echter te vinden bij de telewerkerszelf. Eén dag thuiswerken betekent 20% minder reistijd per week (uitgaandvan een volledige werkweek). Uit onderzoek blijkt bovendien dat thuiswerkersproductiever zijn dan hun collega’s die uitsluitend op kantoor werken. 8In de regio Amsterdam waren eind 2004 ongeveer 60.000 telewerkers (6%van de beroepsbevolking) te vinden. Bijna de helft van de telewerkers werkt inde zakelijke dienstverlening. Telewerkers werken gemiddeld een dag per weekthuis. Bijna de helft van de werknemers geeft aan in een functie te werken waartelewerken mogelijk is. Uit enquêtes blijkt dat ongeveer een derde van alle werknemerszou willen telewerken. Er bestaan wel grote verschillen tussen sectoren.In de zakelijke en financiële dienstverlening, handel en het openbaar bestuurkunnen en willen meer werknemers telewerken dan in andere sectoren.Volgens onderzoek van tno is er een potentieel van zo’n 250.000 thuiswerkersin de regio Amsterdam. 9 Belemmeringen voor telewerken zijn dat werkgeversdie toestemming weigeren, werknemers het zelf niet durven of obstakels in dethuissituatie. Om de eerste twee belemmeringen weg te nemen, is het belangrijkdat er meer positieve aandacht en ondersteuning komt voor telewerken inorganisaties. Hiervoor is een cultuuromslag nodig in organisaties waarbij sturenop output de plaats inneemt van aanwezigheid.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 27Flexibele werktijdenFlexibele werktijden die spitsvermijdend rijden mogelijk maken, kunnen grotebereikbaarheidseffecten hebben. Woon-werkverkeer maakt namelijk ongeveerde helft uit van het verkeer tijdens de spits. Er zijn testen gedaan door de vu,waarbij een groep automobilisten, die buiten de spits reden beloond werden meteen bedrag rond de drie euro per keer. Het effect was dat het autogebruik lichtafnam en dat het drukker werd na de spits. Zonder de financiële prikkel bleekmen echter toch weer terug te vallen in het oude gedrag. 10 Een randvoorwaardevoor het spitsvermijdend rijden is dat de werkgever de mogelijkheid biedt omwerktijden flexibel in te delen.Anders Betalen voor Mobiliteit: rekeningrijden of kilometerheffingDe filosofie achter rekeningrijden of kilometerheffing is dat niet het bezit, maarhet gebruik van de auto belast moet worden. Kilometervreters betalen weliswaarmeer, maar daar staat tegenover dat zij (door kortere files) minder reistijdverlieshebben. De samenstelling van het verkeer verandert hierdoor, omdat reizigerseen verschillend belang hechten aan reistijd en reiskosten. Voor het zakelijken vrachtverkeer zal de reistijdwinst opwegen tegen de extra kosten. Voor hetsociaalrecreatieve en woon-werkverkeer kan deze afweging tot gevolg hebbendat een grote groep mensen toch liever kiest voor een ander vervoermiddel ofbuiten de spits rijdt. Het kostenaspect weegt voor deze groep namelijk zwaarderdan bij de zakelijke en vrachtrijders. Als compensatie voor de toegenomengebruikskosten worden de aanschafkosten voor nieuwe auto’s (bpm-belasting)en de wegenbelasting sterk verlaagd. Een (ongewenst) gevolg hiervan kan zijndat het autobezit toeneemt.Het rpb schetst in een rapport dat beprijzing van het wegverkeer gunstige gevolgenheeft voor de filedruk. 11 Er worden drie scenario’s bekeken, een zogenaamdevlakke kilometerheffing, een dergelijke heffing aangevuld met een congestieheffingen een variant waarbij de opbrengsten van de heffingen geïnvesteerd wordenin infrastructuur. De congestieheffing in combinatie met de extra investeringenin de infrastructuur hebben het grootste effect op de filedruk omdat de wegcapaciteitvergroot wordt terwijl het verkeersaanbod afneemt. Het verwachteresultaat is 9% minder verkeer. Het RPB voorziet bij deze variant echter ookeen groter ruimtebeslag van infrastructuur en meer milieubelasting. Een vlakkekilometerheffing heeft wel effect (4% minder verkeer), maar aangevuld met eencongestieheffing is het effect veel groter (19% minder verkeer).Recentelijk heeft het kabinet besloten om met ingang van 2011 kilometerheffingte gaan invoeren. Het eerste jaar gaan vrachtwagens betalen per geredenkilometer en een jaar later gaat dit – gefaseerd – voor personenauto’s gelden.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

28 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamVia de kilometerheffing betaalt de automobilist naar plaats, tijd en milieukenmerken(de vervuiler betaalt). Er zal gewerkt worden met een satellietsysteemen niet met tolpoorten. 12De introductie van kilometerheffing beïnvloedt het personeelsbeleid van sommigebedrijven. Zo biedt de Rabobank haar personeel een mobiliteitsbudget aan.Dit budget kunnen zij opmaken aan een leaseauto, maar men kan er ook voorkiezen om een ns-jaarkaart aan te schaffen. Het geld dat overblijft gaat naar delevensloopregeling van de werknemer of wordt uitbetaald. Beoogd wordt omde werknemer hierdoor bewuster te maken van de kosten van mobiliteit en testimuleren hier zuiniger mee om te gaan. 13TransferiaSinds de jaren ’90 zijn er op diverse plaatsen nabij steden transferia gerealiseerd,die moesten bijdragen aan het verminderen van autoverkeer in binnensteden. Demeeste transferia waren in de begintijd niet zo succesvol. De laatste tijd wordenze steeds populairder doordat stadscentra steeds verder dichtslibben en beginnenweggebruikers in te zien dat het gebruik van een transferium ook echt reistijdwinstoplevert. Bovendien zijn de kosten voor het parkeren bij een transferiumvele malen lager dan in de binnenstad en worden er voordelige combi ticketsaangeboden. 14 De aansluiting op een frequent ov-net is erg belangrijk, zodatde overstaptijden beperkt en het vrijheidsgevoel aanwezig blijven. Uit studiesblijkt dat transferia positief bijdragen aan het verminderen van de parkeerdruken verkeersdrukte in het centrum, maar dat ze nauwelijks effect hebben op hetaantal autokilometers. 15 De ns is van plan om meerdere regiopoort stationste ontwikkelen, waarbij het makkelijk is om over te stappen van de auto op detrein. 16 Deze stations zijn in tegenstelling tot de vroegere transferia verder vande stad gelegen en moeten er toe bijdragen dat automobilisten een overstap opde trein kunnen maken voordat ze in de file naar het stadscentrum belanden.In Barneveld-Noord is al een dergelijk station nabij de snelweg gerealiseerd.Het is nog te vroeg om te zeggen in hoeverre dit initiatief succesvol is.Aantrekkelijker OVOm het ov aantrekkelijker te maken voor automobilisten, zet de MetropoolregioAmsterdam in op een aantal kwaliteitsverbeteringen. Deze verbeteringen hebbenvooral betrekking op uitbreiding en verbetering van de ov-infrastructuur enbetere overstapmogelijkheden tussen verschillende ov-vormen in de regioAmsterdam. 17 Bovendien wil de gemeente Amsterdam het ov langer laten doorrijden‘s avonds. 18 Deze verbeteringen zullen een positieve invloed hebben opde omvang van het ov-aanbod en de betrouwbaarheid van het systeem. Anderevoorbeelden van verbetering zijn de Noord/Zuidlijn, de hogesnelheidslijn (hsl)Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 29en Hoogwaardig Openbaar Vervoer (hov), zoals de Zuidtangent. 19Een andere manier om het ov aantrekkelijker te maken is gratis openbaar vervoer.De regering heeft negen van dergelijke proeven aangekondigd. Met gratiswordt bedoeld dat de gebruiker er niets voor hoeft te betalen. Gratis openbaarvervoer leidt tot een forse toename van het gebruik ervan. Slechts een klein deelvan die extra gebruikers bestaat uit voormalige automobilisten. De rest betreftvooral mensen die toch al met het openbaar vervoer reizen, maar nu vaker of verdergaan reizen. Een andere consequentie van gratis ov is dat de kwaliteit ervanafneemt doordat een deel van de trams, metro’s en bussen overvol zullen raken.De kosten van de maatregel zijn enorm omdat er extra materieel noodzakelijk is,terwijl de oorspronkelijke inkomsten van betalende gebruikers wegvallen. Voorspecifieke doelgroepen (zoals gehandicapten, jongeren en ouderen) en bepaaldetrajecten (bijv. van de stadsrand naar binnenstad) kan gratis of goedkoop ov weleen oplossing zijn. 20ConclusieDe zware belasting van het infrastructuurnetwerk in de Randstad is de laatstedertig jaar ontstaan door diverse samenhangende maatschappelijke en ruimtelijkeontwikkelingen, zoals suburbanisatie, individualisering en welvaartsgroei.De omvang en kwaliteit van de infrastructuur (spoor en weg) is onvoldoendemeegegroeid met deze ontwikkelingen. Lange tijd is er geprobeerd om meermensen het openbaar vervoer in te krijgen en zo de wegen te ontlasten. Dit isechter niet eenvoudig omdat naast reistijd en kosten nog diverse andere factoreneen rol spelen bij de vervoermiddelkeuze.Voortdurend wordt er gezocht naar nieuwe manieren om de regio bereikbaar tehouden, op nationaal, regionaal en gemeentelijk niveau. De invoering van rekeningrijden,het beter benutten van transferia, telewerken en investeringen infietsverbindingen, de Noord/Zuidlijn, de hsl en hov zijn hier voorbeelden van.Het is maar de vraag of deze maatregelen voldoende zijn om het infrastructuurnetwerkte ontlasten. Dit blijft een belangrijke opgave omdat de aantrekkelijkheidvan de regio door de toegenomen mobiliteit onder druk staat.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

30 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamLiteratuurlijstRapporten• OV-visie 2007-2020, Gemeente Amsterdam, 2007.• Manshanden W. en O. Merk, De Randstad als groeimetropool, ESB, 21 september 2007.• Evaluatie transferia, MuConsult, 2000.• Actieplan Spoor, NS, 2007.• Horizon in beeld, Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040, 2007.• OECD, Territorial Reviews: Randstad, The Netherlands, 2007.• Filemonitor 2005, Rijkswaterstaat, 2006.• Files en de ruimtelijke inrichting van Nederland, RPB, 2006.• Vele steden maken nog geen Randstad, RPB, 2006.• Beprijzing van het wegverkeer – De effecten op doorstroming bereikbaarheiden de economie, RPB, 2007.• Altijd weer die auto! – Sociaal en gedragswetenschappelijk onderzoek en het verkeers-en vervoerbeleid, SCP, 2000.• Mobiel in de tijd – op naar een autoafhankelijke maatschappij 1975-2000, SCP, 2003.• Beleidsadvies Domotion, TNO, 2004.• Wee van B. en M. Dijst, Verkeer en vervoer in hoofdlijnen, 2002.Websites• VerkeersInformatieDienst, www.verkeersinformatiedienst.nl• Centraal Bureau voor de Statistiek, www.cbs.nl• Projectbureau Spitsmijden, www.spitsmijden.nl• Autokompas, www.autokompas.nlKrantenartikelen• Trouw, In de bus de file voorbij zoeven, 11 september 2007.• Trouw, Telewerken tegen verkeersinfarct, 12 mei 2007.• De Volkskrant, Kilometerheffing vanaf 2011, 1 december 2007.• NRC, Gratis openbaar vervoer werkt averechts voor milieu, 20 juni 2007.• NRC, Amsterdam over drie jaar spitsheffing, 8 november 2007.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Ontwikkelingen in het woon-werkverkeer 31Noten1 Bron: CBS, 2005.2 Bron: RPB, 2006.3 Bron: RPB, 2006.4 Bron: OECD, Territorial Reviews, 2007.5 Bron: Belangrijkste bron voor de schets van de geschiedenis van het woon-werkverkeer,SCP, 2003.6 Bron: Wee van B. en Dijst M., Belangrijkste bron voor uitleg over vervoermiddelkeuze,2002.7 Bron: Idem.8 Luyckxs S., Telewerken tegen verkeersinfarct, Trouw, 12 mei 2007.9 Bron: Beleidsadvies Domotion, TNO, 2004.10 Bron: www.spitsmijden.nl11 Bron: zie noot 9.12 Bron: De Volkskrant, Kilometerheffing vanaf 2011, 1 december 2007.13 Bron: www.autokompas.nl14 Bron: Trouw, In de bus de file voorbij zoeven, Trouw, 11 september 2007.15 Bron: Evaluatie transferia, MuConsult, 2000.16 Bron: Actieplan Spoor, NS, 2007.17 Bron: Horizon in beeld, Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040, 2007.18 Bron: Gemeente Amsterdam, 2007.19 Bron: Hoogwaardig openbaar vervoer is stads- en streekvervoer dat voldoet aanhoge eisen op het gebied van doorstroming (hoge gemiddelde rijsnelheid).20 Bron: NRC, Gratis openbaar vervoer werkt averechts voor milieu, 20 juni 2007.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

32 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

332Pendel in de Metropoolregio Amsterdam2.1 InleidingIn dit hoofdstuk wordt ingegaan op de omvang en samenstelling van de pendelstromenbinnen de Metropoolregio Amsterdam, de regio uit en naar de regio toe.Gestart wordt met de pendelstromen op hoofdlijnen. Daarna wordt een vergelijkinggemaakt tussen de pendel in 2000 en 2005 en wordt duidelijk gemaaktwie de pendelaars zijn en met welke vervoermiddelen ze reizen.2.2 Totale pendelstromenOp basis van de laatste gegevens van de enquête beroepsbevolking van hetCentraal Bureau voor de Statistiek bestond de werkende beroepsbevolking in deMetropoolregio Amsterdam in 2005 uit 980.000 personen, 13% van de totalewerkzame beroepsbevolking in Nederland. 1 In de Metropoolregio Amsterdamwerkt 51% van de werkzame beroepsbevolking in de eigen woonplaats, watbetekent dat 49% van de werkzame beroepsbevolking buiten de woongemeentewerkt.Het aandeel pendelaars verschilt per gemeente. In figuur 2.1 is het saldo vande inkomende en de uitgaande pendel weergegeven. In gemeenten als Almere,Zaanstad en Purmerend pendelen enerzijds veel meer mensen naar een anderegemeente dan er mensen naar de gemeenten zelf pendelen. Aan de anderekant pendelen er veel meer mensen naar gemeenten als Amsterdam, Velsen enHaarlemmermeer.De totale werkgelegenheid in de Metropoolregio Amsterdam is ruim 50.000arbeidsplaatsen groter dan de werkzame beroepsbevolking. Dit betekent dater meer mensen naar de Metropoolregio Amsterdam pendelen dan er vanuitde regio naar elders in Nederland pendelen. 143.000 inwoners uit deMetropoolregio werken in een gemeente buiten de regio en bijna 200.000pendelaars komen vanuit een gemeente buiten de regio naar de regio toe.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

34 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.1 Het saldo van de inkomende en uitgaande pendel, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SIn figuur 2.2 zijn de grootste pendelstromen binnen de MetropoolregioAmsterdam weergegeven. Er wordt binnen de Metropoolregio Amsterdam2.2 De grootste pendelstromen in de Metropoolregio Amsterdam, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 352.3 Pendelstromen naar en uit de Metropoolregio Amsterdam, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+Sveel gependeld. De meeste mensen in de Metropoolregio Amsterdam werkenin hun eigen gemeente, 51% van de werkende beroepsbevolking. Een anderegrote groep, 35%, pendelt wel maar blijft binnen de Metropoolregio. Deze tweegroepen samen zorgen voor kris-krasverkeer. De grootste pendelstromen zijnop Amsterdam gericht (zie figuur 2.2). De enige uitzondering is de stroompendelaars vanuit Amsterdam naar Haarlemmermeer. Deze is groter dan destroom vanuit Haarlemmermeer naar Amsterdam.In figuur 2.3 zijn de pendelstromen van en naar de Metropoolregio Amsterdamzichtbaar gemaakt. De grootste pendelstromen gaan van en naar de Zuidvleugel.Ook pendelen veel mensen uit de rest van Noord-Holland en Utrecht naar deMetropoolregio Amsterdam.Ontwikkelingen tussen 2000 en 2005Tussen 2000 en 2005 is de werkzame beroepsbevolking in de MetropoolregioAmsterdam met 1,3% afgenomen, terwijl het aantal banen toenam met 4,8%.Het gevolg was dat de pendel naar de Metropoolregio Amsterdam tussen 2000en 2005 is toegenomen. Binnen de Metropoolregio Amsterdam bleef het aandeelpendelaars vrijwel overal gelijk. Almere vormt de belangrijkste uitzondering,hier is de werkgelegenheid meer toegenomen dan de beroepsbevolking.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

36 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.3 Kenmerken van pendelaarsOp basis van het mobiliteitsonderzoek Nederland (mon) 2 kan worden bepaaldwie de pendelaars zijn. Het mon is net als de ebb gebaseerd op een steekproef.Deze leveren niet precies dezelfde resultaten maar de verschillen vallen binnende betrouwbaarheidsmarge van de enquêtes.Vrouwen pendelen minder dan mannenFiguur 2.4 en de daarop volgende figuren in deze paragraaf zijn steeds gebaseerdop het totale aantal pendelaars in Nederland.Er wordt een onderscheid gemaakt tussen:• mensen die binnen de Metropoolregio Amsterdam wonen en werken,• mensen die naar de Metropoolregio Amsterdam pendelen voor hun werk,• mensen die in de Metropoolregio Amsterdam wonen en erbuiten werken,• mensen die elders in Nederland wonen en werken en niet in dezelfdegemeente wonen en werken.Elk van deze groepen telt op tot 100%.Uit figuur 2.4 blijkt dat vrouwen dichterbij huis werken dan mannen en daaromook minder vaak pendelen. Vergeleken met overig Nederland is het aandeelvrouwen dat binnen de Metropoolregio Amsterdam pendelt groter en is hetaandeel vrouwen dat naar en vanuit de Metropoolregio pendelt juist kleiner.2.4 Pendel naar geslacht en gebied, 2005 (procenten) bron: MON 2005Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 372.5 Pendel naar leeftijdsgroepen en gebied, 2005 (procenten) bron: MON 2005Er wordt vooral gependeld door mensen tussen de 30 en 44 jaar. Oudere enjongere mensen werken vaker in hun eigen woonplaats. In de MetropoolregioAmsterdam is de verdeling iets anders: hier pendelen juist wat minder werknemerstussen de 30 en 44 jaar en wat meer oudere werknemers (55+).De Metropoolregio trekt vooral veel jonge werknemers, van 20-30 jaar.Inwoners uit de Metropoolregio Amsterdam tussen de 30 en 39 jaar werkenjuist wat vaker buiten de regio.2.6 Pendel naar opleidingsniveau en gebied, 2005 (procenten) bron: MON 2005Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

38 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.7 Pendel naar inkomensklassen en gebied, 2005 (procenten)%4035302520151050< 7.500 euro7.500 -< 15.000 euro15.000 -< 22.500 euro22.500-< 30.00 euro30.000 euroen meerpendel binnen Metropoolregiopendel vanuit Metropoolregiopendel naar Metropoolregiopendel buiten Metropoolregiobron: MON 2005Vooral mensen met een hogere opleiding pendelenAls de werkende bevolking wordt ingedeeld naar opleidingsniveau dan wordtduidelijk dat vooral hoger opgeleide mensen pendelen, mensen met alleen basisonderwijsof lager beroepsonderwijs pendelen veel minder. In de MetropoolregioAmsterdam wijkt de verdeling iets af van Nederland: naar verhoudingpendelen er iets meer mensen met basisonderwijs en met middelbaar onderwijs.Hoger opgeleiden pendelen vooral vanuit en naar de Metropoolregio.Opleidingniveau en inkomen houden verband met elkaar. Mensen met eenhoger inkomen hebben vaak ook een hogere opleiding en pendelen veel meerdan mensen met een lager inkomen, die vaak ook lager opgeleid zijn.De reden voor het grotere aandeel pendelaars met een lager opleidingsniveauen een lager inkomen moet worden gezocht in de aanwezigheid van twee grotewerkgevers, die relatief veel lager geschoolde banen hebben: Schiphol in degemeente Haarlemmermeer en Corus Staal in Velsen. Daarnaast reizen veel lagergeschoolde mensen uit de Amsterdamse randgemeenten voor hun werk naarAmsterdam.Weinig pendel in detailhandel en horecaOp basis van de enquête beroepsbevolking van het cbs is de pendel per bedrijfstakberekend. In de landbouw, horeca en detailhandel, bedrijfstakken met veellaaggeschoolde arbeid, wordt weinig gependeld: de meeste mensen werken inhun woongemeente.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 392.8 Pendel naar activiteit van het bedrijf en gebied, 2005 (procenten)%20151050gezondheidszorgzakelijke dienstenopenbaar bestuurtransport en logistiekdetailhandelindustriefinanciële dienstenonderwijsgroothandeloverige dienstverleninghorecabouwnijverheiduitgeverijentelecommunicatienutsbedrijvenlandbouwpendel binnen Metropoolregiopendel vanuit Metropoolregiopendel naar Metropoolregiopendel buiten Metropoolregiobron: CBS/EBB/bewerking O+SEen verdeling van de pendelaars naar sector laat zien dat in de MetropoolregioAmsterdam vooral mensen met een baan in de zakelijke dienstverlening pendelen.Dit geldt zowel voor mensen die binnen als mensen die naar en vanuit deMetropoolregio pendelen. Binnen de Metropoolregio wordt ook veel gependelddoor mensen die in de gezondheidszorg, in de sector transport en logistiek, inhet openbaar bestuur en in de detailhandel werkzaam zijn.Behalve zakelijke dienstverlening zijn gezondheidszorg, transport en logistiek,financiële sector en in de groothandel sectoren waar relatief veel werknemersvan buiten de regio werken zijn.Bouwnijverheid is een sector die voor veel uitgaande pendel zorgt, naastzakelijke dienstverlening en gezondheidszorg.Veel OV-gebruik pendelaars in de Metropoolregio AmsterdamDe manier waarop de pendelaars zich verplaatsen is voor de hele MetropoolregioAmsterdam te bepalen uit het mobiliteitsonderzoek (mon). Het aantal respondentenis te klein om het meest gebruikte vervoermiddel per gemeente tebepalen.Bijna de helft van de pendelaars maakt binnen de Metropoolregio Amsterdamgebruik van de auto. Dit is minder dan in de rest van Nederland, daar reist ruimMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

40 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.9 Pendel naar vervoerwijze (hoofdvervoermiddel) en gebied, 2005 (procenten) bron: MON 2005twee derde van de pendelaars per auto. Binnen de Metropoolregio makenpendelaars veel minder gebruik maken van een bedrijfs- of leaseauto dan dependelaars die naar de regio komen of buiten de regio werken. Pendelaars diein de Metropoolregio wonen en buiten de Metropoolregio werken hebben juistvaker de beschikking over een bedrijfs- of leaseauto.Binnen de Metropoolregio wordt door alle werkenden veel gebruik gemaaktvan het openbaar vervoer, ook door de mensen die in dezelfde gemeente wonenen werken. De laatstgenoemde groep maakt vooral gebruik van de bus, metroof tram. De trein wordt vooral gebruikt door pendelaars die van buiten de regiokomen.Het aandeel van de fiets is in de Metropoolregio Amsterdam kleiner danerbuiten. De bromfiets wordt nauwelijks gebruikt voor pendel naar en vanuitde Metropoolregio.Op basis van het mobiliteitsonderzoek is ook de reisafstand en de reisduurvan de pendelaars bekend. Pendelaars die in de Metropoolregio wonen enwerken, reizen over kortere afstand dan mensen die erbuiten wonen en werkenmaar ze zijn er wel relatief lang mee bezig. De mensen die vanuit en naarde Metropoolregio pendelen zijn het langst onderweg. Pendelaars die naar deMetropoolregio komen, leggen de grootste afstand af en zijn ook het langstonderweg. Dit geldt vooral voor treinreizigers. Treinpendelaars van buitenFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 412.10 De gemiddelde reisafstand van de pendelaars naar hoofdvervoermiddel en gebied, 2005 bron: MON 2005de Metropoolregio zijn bijna anderhalf uur onderweg voor een enkele reis. In dietijd leggen ze nog geen 70 kilometer af. Automobilisten zijn gemiddeld minderlang onderweg. De afstand die zij afleggen is ook korter, rond de 50 kilometerals ze buiten de regio werken of als ze van buiten de regio komen.In vergelijking met de pendelaars buiten de Metropoolregio Amsterdam leggende pendelaars die binnen de Metropoolregio wonen en werken kleine afstandenaf. Binnen de regio is de afstand gemiddeld 20 kilometer. Hier doen ze een halfuur over. Een groot deel van pendelaars binnen de Metropoolregio tussen de30 en 40 kilometer, dit zijn vooral mensen die tussen Almere en Amsterdampendelen (circa 36 km, de grootste pendelstroom binnen de Metropoolregio).2.11 De gemiddelde reisduur van de pendelaars naar hoofdvervoermiddel en gebied, 2005 bron: MON 2005Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

42 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.12 De pendelafstand naar soort gebied (enkele reis), 2005 (procenten)%302520151050tot 2,5 km2,5 - < 5 km5, - < 7,5 km7,5 - < 10 km10 - < 20 kmpendel binnen Metropoolregiopendel vanuit Metropoolregio20 - < 30 km30 - < 40 km40 - < 50 km50 - < 60 km60 - < 70 km70 - < 80 km80 - < 90 km90 - < 100 kmpendel naar Metropoolregiopendel buiten Metropoolregio100 - < 125 km125 - < 150 km150 - < 175 km175 - < 200 km200 - < 300 km>= 300 kmbron: MON 2005De mensen die voor hun werk naar en vanuit de Metropoolregio pendelen,reizen juist vaak meer dan 50 kilometer. Mensen die naar de Metropoolregiopendelen reizen vaker meer dan 150 kilometer dan de mensen die vanuit deMetropoolregio pendelen, zij reizen vooral afstanden van minder dan 150 kilometer.2.4 Pendel per gemeenteIn deze paragraaf is voor alle gemeenten in de Metropoolregio Amsterdam meteen werkende beroepsbevolking van meer dan 20.000 mensen een overzichtgegeven van de in- en uitgaande pendel. Per gemeente is een figuur toegevoegddie de inkomende en uitgaande pendel in pijlen laat zien. De dikte van de pijlencorrespondeert met het aantal mensen dat pendelt. Omdat het aantal mensendat pendelt per gemeente verschilt is steeds een andere maat voor de dikte vande pijlen gebruikt. De grootste pendelstroom per gemeente geeft steeds hetabsolute aantal pendelaars weer.2.4.1 Pendel van en naar AlmereIn Almere is de werkzame beroepsbevolking veel groter dan de werkgelegenheidter plekke. Veel mensen uit Almere werken daarom elders, maar 44% vande werkzame beroepsbevolking werkt in de gemeente Almere zelf (34.000Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 432.13 De grootste pendelstromen van en naar Almere, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+Smensen). Volgens het CBS telt de werkzame beroepsbevolking in de gemeenteAlmere in 2005 ruim 77.000 mensen; volgens de gegevens van lisa telt Almerein 2005 in totaal 52.000 arbeidsplaatsen van 12 en meer uur per week. 3Uitgaande pendelMeer dan de helft van de werkzame beroepsbevolking van Almere werktbuiten de gemeente (43.500 mensen). Ruim 19.000 van hen pendelen naarAmsterdam. Ze werken vooral in de financiële sector, de gezondheidszorg,de zakelijke dienstverlening, in het openbaar bestuur en in het onderwijs.Daarnaast werken er bijna 4.300 mensen in de gemeente Haarlemmermeer,bijna de helft van hen werkt in de luchtvaart of dienstverlening voor het vervoer.Dit gaat om banen op Schiphol en omgeving. Volgens gegevens van Regioplanwerken er op de luchthaven Schiphol zelf bijna 3.300 mensen uit Almere. 4Naast autochtone Nederlanders pendelen veel mensen van Surinaamse afkomstuit Almere naar Haarlemmermeer.Inkomende pendelIn de gemeente Almere werken bijna 23.000 mensen die niet in Almere wonen.De meeste mensen komen uit Lelystad, Amsterdam en Weesp. Mensen die naarAlmere pendelen werken vooral in de gezondheidszorg, de zakelijke dienstverleningen in de groothandel.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

44 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.14 De grootste pendelstromen van en naar Amstelveen, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SIn vergelijking met de uitgaande pendel reizen er meer autochtone Nederlandersen westerse allochtonen naar Almere. Het aandeel mensen van Surinaamseafkomst in de inkomende pendel is veel geringer dan in de uitgaande pendel.2.4.2 Pendel van en naar AmstelveenDe werkzame beroepsbevolking in Amstelveen is bijna even groot als het totaleaantal banen. Toch werkt slechts 31% van de werkzame beroepsbevolking inAmstelveen in de gemeente zelf (10.500 mensen). Volgens het cbs telt de werkzameberoepsbevolking in de gemeente Amstelveen ruim 34.000 mensen,volgens gegevens van lisa zijn er in 2005 in Amstelveen 33.500 arbeidsplaatsen.Uitgaande pendelRuim twee derde van de werkzame beroepsbevolking van Amstelveen (23.000mensen) werkt buiten de gemeente. De meesten pendelen naar Amsterdam(10.900 mensen). De Amstelveners die in Amsterdam werken zijn vooral actiefin de gezondheidszorg, de zakelijke dienstverlening en in de financiële sector.Daarnaast werken er ruim 3.100 mensen in de gemeente Haarlemmermeer,meer dan de helft van hen werkt in de luchtvaart. Bijna 1.900 mensen uitAmstelveen werken op de luchthaven Schiphol zelf. 5Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 45Inkomende pendelIn Amstelveen werken 21.500 mensen, die buiten Amstelveen wonen.Ruim 40% van hen komt uit Amsterdam. Daarnaast pendelen veel mensenuit Uithoorn, Haarlemmermeer en De Ronde Venen naar Amstelveen. Demensen die naar Amstelveen pendelen werken vooral in de financiële sectoren in de zakelijke dienstverlening.2.4.3 Pendel van en naar AmsterdamAmsterdam is de grootste gemeente in de Metropoolregio Amsterdam en biedtde meeste werkgelegenheid. De pendelstromen van en naar Amsterdam zijnook groter dan van en naar de andere gemeenten. In Amsterdam is het aantalbanen groter dan de werkzame beroepsbevolking zodat de inkomende pendelgroter is dan de uitgaande pendel. Volgens gegevens van lisa zijn er in 2005 inAmsterdam 408.000 arbeidsplaatsen, volgens het cbs telt de werkzame beroepsbevolkingin de gemeente Amsterdam ruim 338.500 mensen. Ruim 74% vande Amsterdammers werkt in de eigen gemeente (250.000 mensen).Uitgaande pendelBijna 89.000 Amsterdammers werken buiten de gemeente Amsterdam. Degrootste uitgaande pendelstroom is naar de gemeente Haarlemmermeer (13.500mensen), 6.100 mensen werken in de luchtvaart en de dienstverlening voor hetvervoer. Dit zijn vooral banen op Schiphol en omgeving. Volgens gegevens vanRegioplan werken er 10.000 mensen uit Amsterdam op de luchthaven Schipholzelf. Daarnaast werken veel Amsterdammers in Amstelveen, Utrecht, Den Haagen Diemen. De Amsterdammers die buiten de gemeente werken zijn vooralactief in de zakelijke dienstverlening, de gezondheidszorg, het openbaar bestuuren het onderwijs.Inkomende pendelDe inkomende pendel is in de gemeente Amsterdam groter dan de uitgaandependel: bijna 189.000 mensen reizen vanuit hun woonplaats naar hun werkin Amsterdam. De grootste pendelstroom komt uit Almere (19.000 mensen),daarnaast komen er veel mensen uit Zaanstad, Amstelveen, Purmerend,Haarlemmermeer, Haarlem en Den Haag.Mensen die voor hun werk naar Amsterdam reizen zijn vooral actief in dezakelijke dienstverlening, de financiële sector, de gezondheidszorg en hetopenbaar bestuur.De pendelstromen tussen Amsterdam en Den Haag zijn ongeveer even groot(ruim 6.000 mensen). De Amsterdammers, die in Den Haag werken zijnvooral actief in de zakelijke dienstverlening, de overheid en het onderwijs.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

46 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.15 De grootste pendelstromen van en naar Amsterdam, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SDe Hagenaren die naar Amsterdam pendelen, werken vooral in de gezondheidszorg,de zakelijke en financiële dienstverlening en in de groothandel.2.4.4 Pendel van en naar HaarlemDe werkzame beroepsbevolking in Haarlem is groter dan het aantal arbeidsplaatsen.Volgens het cbs telt de werkzame beroepsbevolking in de gemeenteHaarlem ruim 69.000 mensen, 43% van hen werkt in de gemeente Haarlem(ruim 29.500 mensen), bijna 39.000 Haarlemmers werken buiten de gemeente.Volgens lisa zijn er in 2005 in de gemeente Haarlem bijna 55.000 arbeidsplaatsen.Uitgaande pendelDe grootste uitgaande pendelstroom is naar de gemeente Haarlemmermeer(9.000 mensen), 2.200 mensen werken hier in de luchtvaart en de dienstverleningvoor het vervoer. Daarnaast werken hier veel mensen in de zakelijke dienstverlening.Volgens gegevens van Regioplan werken op de luchthaven Schipholzelf ruim 2.500 mensen uit Haarlem. Ook werken er veel Haarlemmers inAmsterdam, Heemstede, IJmond (Velsen en Beverwijk) en Den Haag.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 472.16 De grootste pendelstromen van en naar Haarlem, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SInkomende pendelDe inkomende pendel is in Haarlem kleiner dan de uitgaande pendel: ruim21.500 mensen reizen vanuit hun woonplaats om in Haarlem te komen werken.De grootste pendelstroom komt uit Velsen (4.300 mensen), daarnaast komener veel mensen uit de gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer. Er werkenook veel mensen uit de randgemeenten Haarlemmerliede en Spaarnwoude enuit Heemstede in Haarlem.De mensen die voor hun werk naar Haarlem reizen zijn vooral actief in het openbaarbestuur, de zakelijke dienstverlening en de gezondheidszorg. Er werken ookveel mensen van buiten Haarlem in de Haarlemse industrie.2.4.5 Pendel van en naar HaarlemmermeerVolgens het lisa zijn er in 2005 in de gemeente Haarlemmermeer ruim 115.000arbeidsplaatsen, dit aantal is bijna twee keer groot als de werkzame beroepsbevolkingin de gemeente Haarlemmermeer (64.000 mensen). De inkomendependel is groter dan de uitgaande pendel. De helft van de werkzame beroepsbevolkingin de gemeente Haarlemmermeer werkt in de gemeente zelf, ruim5.550 mensen werken op de luchthaven Schiphol.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

48 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.17 De grootste pendelstromen van en naar Haarlemmermeer, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SUitgaande pendelBijna 32.000 inwoners van Haarlemmermeer werken elders. De grootste uitgaandependelstroom gaat naar Amsterdam (bijna 10.000 mensen). Veel mensenwerken daar in de financiële en zakelijke dienstverlening. Daarnaast werken veelmensen uit Haarlemmermeer in Haarlem (bijna 3.000 mensen). Er werken ookveel mensen in de aangrenzende gemeenten Amstelveen en Aalsmeer en inDen Haag.Inkomende pendelDe inkomende pendel is in Haarlemmermeer veel groter dan de uitgaande pendel:ruim 78.000 mensen reizen vanuit hun woonplaats om in Haarlemmermeerte komen werken. De grootste pendelstroom komt uit Amsterdam (13.500mensen), daarnaast komen er veel mensen uit de gemeenten Haarlem, Almere,Den Haag en Amstelveen.Een belangrijk deel van de pendelaars werkt op de luchthaven Schiphol. Volgensgegevens van Regioplan werkten hier in 2005 bijna 58.000 mensen, het grootstedeel hiervan komt van buiten de gemeente Haarlemmermeer. Naast deluchtvaart en dienstverlening ten behoeve van het vervoer zijn veel inkomendependelaars werkzaam in de zakelijke dienstverlening, de gezondheidszorg en hetopenbaar bestuur. Dit zijn vooral werknemers van de douane en de marechaussee,die ook op Schiphol werken.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 492.18 De grootste pendelstromen van en naar Hilversum, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+S2.4.6 Pendel van en naar HilversumHet aantal banen in de gemeente Hilversum overtreft de werkzame beroepsbevolking.Volgens lisa zijn er in 2005 in de gemeente Hilversum bijna42.000 arbeidsplaatsen. Volgens gegevens van het cbs telt de werkzameberoepsbevolking in de gemeente Hilversum bijna 37.000 mensen, 42% vanhen werkt binnen de gemeente (16.000 mensen), ruim 21.000 mensen uitHilversum werkt elders.Uitgaande pendelDe grootste uitgaande pendelstroom vanuit Hilversum gaat naar Amsterdam(ruim 5.400 mensen). Veel mensen werken daar in de zakelijke dienstverleningen bij de overheid. De pendelstromen naar andere gemeenten zijn veel geringer.Naar Baarn en Utrecht pendelen bijna 1.500 mensen. Daarnaast pendelen veelmensen naar Bussum en Haarlemmermeer.Inkomende pendelDe inkomende pendel in Hilversum is bijna even groot als de uitgaande pendel:bijna 23.000 mensen reizen vanuit hun woonplaats naar hun werk in Hilversum.De grootste pendelstromen komen uit Amsterdam en Utrecht (± 2.500 mensen).Dit zijn mensen die vooral in de sectoren cultuur, sport en recreatie en in deMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

50 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam2.19 De grootste pendelstromen van en naar Purmerend, 2005bron: CBS/EBB/bewerkinggezondheidszorg werken. Daarnaast werken veel mensen uit de gemeenteAlmere, Huizen, Wijdemeren en Amersfoort in Hilversum. De mediabedrijvenin Hilversum trekken veel mensen van buiten de gemeente.2.4.7 Pendel van en naar PurmerendDe werkzame beroepsbevolking in Purmerend is groter dan het aantal banen.Veel mensen werken dan ook buiten de gemeente Purmerend. Volgens gegevensvan het cbs telt de werkzame beroepsbevolking in de gemeente Purmerendruim 36.000 mensen, slechts 38% werkt binnen de gemeente (14.000 mensen).Volgens lisa zijn er in Purmerend ruim 20.000 banen.Uitgaande pendelBijna 23.000 inwoners uit Purmerend werken buiten de eigen gemeente.De grootste uitgaande pendelstroom vanuit Purmerend gaat naar Amsterdam(bijna 12.000 mensen). Veel mensen werken daar in de zakelijke dienstverleningen bij de overheid. De pendelstromen naar andere gemeenten zijn veel geringer.Ruim 2.000 mensen pendelen naar Haarlemmermeer (waarvan bijna 800 naarde luchthaven Schiphol), rond de 1.000 mensen pendelen naar Zaanstad enAlkmaar.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 512.20 De grootste pendelstromen van en naar Velsen, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SInkomende pendelDe inkomende pendel is in Purmerend kleiner dan de uitgaande pendel: bijna7.800 mensen reizen voor hun werk naar Purmerend. De grootste pendelstromenkomen uit de omliggende gemeenten, deze pendelaars werkenvooral in de gezondheidszorg, het openbaar bestuur en het onderwijs.Daarnaast reizen bijna 1.400 mensen uit Amsterdam voor hun werk naarPurmerend, zij werken vooral bij het openbaar bestuur en in de zakelijkedienstverlening.2.4.8 Pendel van en naar VelsenHet aantal banen is in Velsen groter dan de werkzame beroepsbevolking. Volgenslisa zijn er in Velsen ruim 30.000 banen, volgens het cbs bestaat de werkzameberoepsbevolking van Velsen uit 25.500 mensen. De grootste werkgever inVelsen is Corus Staal, waar veel mensen van buiten Velsen werken. Bijna 44%van de werkzame beroepsbevolking in Velsen werkt buiten de gemeente (ruim11.000 mensen).Uitgaande pendelMeer dan 14.000 inwoners uit Velsen werken elders. De grootste uitgaandependelstroom gaat naar Haarlem (ruim 4.300 mensen). Het gaat veelal omMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

52 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdambanen in de gezondheidszorg en bij het openbaar bestuur. Daarnaast werken veelmensen in Amsterdam, in de gezondheidszorg, het openbaar bestuur en in definanciële sector, en Haarlemmermeer. De pendelaars uit Velsen werken vooralin de luchtvaart en de dienstverlening voor het vervoer. Volgens gegevens vanRegioplan werken op de luchthaven Schiphol zelf ruim 650 mensen uit Velsen.Inkomende pendelDe inkomende pendel is veel groter dan de uitgaande pendel: in totaal reizenbijna 19.500 mensen voor hun werk naar Velsen. Het grootste deel van de mensendie naar Velsen pendelen werkt in de metaalindustrie. Corus is met bijna10.000 banen de belangrijkste werkgever van Velsen. De grootste inkomendependelstroom naar Velsen komt uit buurgemeenten Beverwijk en Heemskerk.Ruim de helft van hen werkt in de metaalindustrie. Daarnaast pendelen veelmensen uit Amsterdam en Alkmaar voor hun werk naar Velsen, ook zij werkenvooral in de metaalindustrie.2.4.9 Pendel van en naar ZaanstadIn Zaanstad is de werkzame beroepsbevolking groter dan het aantal banen.Volgens het cbs telt de werkzame beroepsbevolking bijna 60.000 mensen,volgens lisa zijn er in Zaanstad bijna 49.000 banen. Bijna 48% van de werkzameberoepsbevolking van Zaanstad werkt in de gemeente Zaanstad.Uitgaande pendelRuim 31.000 inwoners van Zaanstad werken buiten de gemeente. De grootsteuitgaande pendelstroom vanuit Zaanstad gaat naar Amsterdam. Hier werkenbijna 15.000 inwoners uit Zaanstad, vooral in het openbaar bestuur en inde gezondheidszorg. Er werken ook veel Zaankanters in de Amsterdamsezakelijke dienstverlening, detailhandel en bouwnijverheid. Ook werken erveel mensen uit Zaanstad in de gemeenten Haarlemmermeer en Uithoorn.In Haarlemmermeer werken ze vooral in de vervoerssector en in de zakelijkedienstverlening. Volgens gegevens van Regioplan werken er bijna 1.000 mensenuit Zaanstad op de luchthaven Schiphol. De overige pendelstromen zijn vooralop de buurgemeenten gericht.Inkomende pendelDe inkomende pendel (13.000) is in Zaanstad veel geringer dan de uitgaandependel. De grootste inkomende pendel naar Zaanstad komt uit Amsterdam.De Amsterdammers die naar Zaanstad pendelen werken vooral in de transportsectoren in het onderwijs. Behalve uit Amsterdam pendelen er veel mensen uitde buurgemeenten Wormerland en Purmerend naar Zaanstad. Veel mensen uitFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Pendel in de Metropoolregio Amsterdam 532.21 De grootste pendelstromen van en naar Zaanstad, 2005bron: CBS/EBB/bewerking O+SPurmerend werken in de Zaanse industrie, de mensen uit Wormerland werkenvooral in het onderwijs en de industrie.Noten1 De meest recente enquêtegegevens dateren van 2005. Het CBS berekent op basis vande enquêtegegevens de gehele beroepsbevolking. Hier worden steeds afgeronde getallengepubliceerd. In de Metropoolregio Amsterdam zijn ruim 1.500 mensen geënquêteerd.2 Het mobiliteitsonderzoek Nederland is in opdracht van het ministerie van Verkeer enWaterstaat verricht. Het onderzoek maakt uitspraken mogelijk over de totale mobiliteitvan de in Nederland wonende mensen. Hiervoor zijn circa 64.000 mensen geënquêteerd,waarvan er ruim 1.700 mensen in de Metropoolregio Amsterdam wonen. Het onderzoekricht zich dus niet specifiek op woon-werkverkeer. Om aan te sluiten bij de laatstegegevens van de enquête beroepsbevolking van het CBS (2005) zijn de MON-gegevensvan 2005 gebruikt.3 LISA staat voor Landelijk InformatieSysteem Arbeidsmarkt, een landelijke bron voorwerkgelegenheid.4 Tap, W.R. en Weening, H.A., Overzicht werkgelegenheid luchthaven Schiphol per31 oktober 2005, Regioplan, Amsterdam, 2006.5 Idem.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

54 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

553Beleving van woon-werkverkeer3.1 InleidingIn het najaar van 2007 is aan 12.000 panelleden van de gemeenten Almere,Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstadeen vragenlijst voorgelegd naar de beleving van het woon-werkverkeer.Een meerderheid (58%) heeft aan dit onderzoek meegedaan. De (ongewogen)resultaten hiervan zijn in dit hoofdstuk verwerkt. Per gemeente wordt naderingegaan op de respons. Elke gemeente begint met een portret van een bestaandependelaar, ontleend aan het panelonderzoek. Eerst wordt ingegaan op de belangrijksteovereenkomsten en verschillen tussen de gemeenten.3.2 Overeenkomsten en verschillen tussen gemeentenDe mate waarin er gependeld wordt varieert van gemeente tot gemeente.Amsterdam en Zaanstad vormen de extremen: in Amsterdam pendelt 30% vande panelleden, in Purmerend 70% en in Zaanstad 72%. De andere gemeentenzitten hier tussen in.3.1 Mate van pendel per gemeente, 2007ZaanstadPurmerendHaarlemmermeerAmstelveenHaarlemAlmereAmsterdam0 10 20 30 40 50 60 70 80%bron: O+SMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

56 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamDe helft van de forensen heeft er moeite meeForenzen wordt niet door iedereen als bezwaarlijk ervaren. Ongeveer de helftvindt het vervelend om iedere dag een tijd onderweg te zijn van huis naar werk.Automobilisten hebben er in het algemeen meer moeite mee dan mensen dievoor een ander vervoermiddel kiezen. Bovendien neemt de mate van bezwaartoe naarmate men langer onderweg is.De auto is favorietDe auto is het meest gebruikte vervoermiddel. Dit geldt voor alle gemeenten.Verder blijkt dat zelfstandige ondernemers vaker gebruik maken van de autodan mensen die in loondienst werken en mannen weer vaker dan vrouwen.Er zijn ook verschillen tussen gemeenten. Zo neemt men in Haarlemmermeerhet vaakst de auto om naar het werk te gaan en is Almere een goede tweede.Meer dan de helft van de automobilisten past hun reistijden aan om de fileszoveel mogelijk te ontlopen. Er zijn automobilisten die regelmatig in de filestaan. Niet iedereen heeft hier evenveel last van. Sommigen beschouwen ditals quality time, nemen even afstand van hun werk en luisteren naar muziekof de radio.De fiets is beterDe fiets lijkt het beste vervoermiddel. Pendelaars die fietsen hebben het minstlast van stress en werken bovendien aan hun conditie. Vooral in Amstelveenmaken veel pendelaars gebruik van de fiets (18%).Langer dan anderhalf uur per dag onderwegDe maximaal aanvaardbare reistijd voor woon-werkverkeer is gemiddeld driekwartier voor een enkele reis. Een relatief groot deel van de pendelaars is langeronderweg. Ook hier variëren de resultaten tussen de gemeenten. In Almere enAmsterdam is de helft van de pendelaars langer dan drie kwartier onderweg, inAmstelveen gaat het om 20%.StressscoreIn het onderzoek onder de panelleden is geprobeerd een indruk te krijgen vande effecten van het forenzen. Dat is niet eenvoudig, omdat werken en op en neerreizen met elkaar verweven zijn. Toch is geprobeerd hier een beeld van te krijgendoor expliciet te vragen naar het effect hiervan. Zo is er gevraagd naar de matevan stress die het forenzen oplevert voor het huishouden. Deze vraag is alleenbeantwoord door panelleden die aangaven dat ze tijdsdruk of stress ervaren doorhet forenzen. De gemiddelde stressscore ligt tussen de 5 en 6 (op een schaal van1 tot 10).Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 573.2 Relatie tussen lange reistijd en gemiddelde stressscore, 2007% langer dan 45 minuten onderweg605040302010AlmereAmsterdamPurmerend ZaanstadHaarlemHaarlemmermeerAmstelveen001234567gemiddelde stressscorebron: O+SLang onderweg leidt tot stressEr is een relatie tussen de gemiddelde stressscore en het percentage forensendat voor een enkele reis langer dan 45 minuten onderweg is. Hoe langer mendagelijks onderweg is, hoe hoger de gemiddelde stressscore (zie figuur 3.2).Dit geldt vooral voor automobilisten. Pendelaars uit Almere hebben het meestelast van stress en zijn ook het vaakst lang onderweg.Vrouwen hebben meer last van stress dan mannen, vooral als er ook nog thuiswonendekinderen zijn. Andere stressverhogende factoren zijn het hebben vaneen pendelende partner en vaak in de file staan.Pendelen is de aanleiding voor veranderingenIn alle gemeenten geeft ongeveer de helft van de panelleden aan dat het woonwerkverkeeraanleiding is geweest voor veranderingen. Men is dichterbij huisgaan werken, minder gaan werken of minder dagen maar dan wel langer, vakerthuis gaan werken of verhuisd naar een plek dichterbij het werk.Minder tijd voor het gezinslevenHet pendelen gaat vooral ten koste van het gezinsleven. Hier blijft minder tijdvoor over. Ook is er minder tijd om zelf te koken, voor sport en andere hobby’s,voor familie en vrienden en komt het boodschappen doen in de knel.Oplossingen voor de drukte op de wegRekeningrijden wordt niet gezien als de oplossing is voor het fileprobleem. Demeeste panelleden denken niet dat rekeningrijden hun eigen gedrag zal wijzigendan wel de files zal verminderen. Alleen de panelleden van Amsterdam zijnMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

58 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdamredelijk positief gestemd. Hier zijn vier van de tien respondenten van meningdat rekeningrijden niet alleen zo snel mogelijk moet worden ingevoerd, een evengroot deel denkt bovendien dat ze dan zelf in het algemeen de auto minder gaangebruiken. Opvallend genoeg wordt dit vooral gezegd door mensen die nu opeen andere manier naar hun werk gaan.Van vaker thuiswerken wordt meer verwacht, als bijdrage aan het verminderenvan de mobiliteit en het fileprobleem. Er wordt al redelijk vaak thuisgewerkt, inHaarlem zelfs door bijna de helft van de respondenten, maar het gaat nu nog omeen beperkt aantal dagen per maand. Overigens is thuiswerken niet bij elke baaneen optie. Soms mag het niet van de werkgever en soms leent de aard van hetwerk zich er niet voor.Vaker met de fiets gaan is volgens een deel van de pendelaars ook een oplossingom de drukte op de weg te verminderen. Ook hier geldt dat dit maar in beperktemate een oplossing is. De fiets is alleen een optie als het werk niet al te ver vande woning verwijderd is. Bij de pendelaars waar dit het geval is, heeft een deel alvoor de fiets gekozen.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 593.3 Almere3.3.1 Portret van een pendelende automobilistmet wisselende werkplekkenEdwin (41): Ik heb een baan in de automatisering. Voor mijn werk ga ik naarwisselde plekken in Nederland, maar de laatste tijd ben ik regelmatig op onskantoor in Naarden. Dat is vlak na de Hollandse Brug. Zonder files doe je er12 minuten over, maar in het spitsuur kost het me drie kwartier om er tekomen. Anderhalf uur per dag voor zo’n klein stukje, dat vind ik wel te gekvoor woorden, en dat vijf dagen per week. Ik moet ook regelmatig naarIJsselstein, vlak onder Utrecht, en dan ben ik tegenwoordig zo’n anderhalf uuronderweg terwijl het eigenlijk een stuk van drie kwartier is. Het is zo frustrerendom zo lang stil te staan, maar ik heb geen alternatief, omdat ik ookklanten elders in het land moet bezoeken. Ik heb wel eens geprobeerd de tijdte gebruiken voor telefonisch overleg met collega’s via conference-call, maarmijn baas was toen niet blij met de hoge telefoonkosten.Als ik klanten in het land bezoek ben ik vanzelfsprekend veel langer onderweg.Mijn dagindeling is dus niet elke dag hetzelfde. Soms ga ik ’s middags vroegernaar huis om de file te vermijden, maar dan moet ik ’s avonds thuis werkenom de volgende dag voor te bereiden. In het weekend besteed ik tijd aanvakliteratuur om bij te blijven op mijn vakgebied. Het is voor mijn partnerniet echt gezellig dat ik in mijn vrije tijd met mijn werk bezig moet zijn. Alsik minder reistijd had was dat ook niet nodig, maar ik wil toch mijn carrièreniet door de dagelijkse files in de waagschaal stellen. Het belangrijkste water door de lange reistijden bij inschiet is sport. Ik mis dat enorm, maar het isniet te combineren met zulke lange dagen van huis. Ik ben inmiddels 12 kgaangekomen, dus het is al met al ook nog eens slecht voor mijn gezondheid!3.3.2 Almere en woon-werkverkeerAlmere en woon-werkverkeer horen bij elkaar. De vele forensen zorgen voorvolle treinen en bussen en verstopte wegen bepalen het beeld van forenzendAlmere. De files rond de Hollandse Brug en de Stichtse Brug zijn berucht: deaansluiting van de A6 en de A27 op de A1 in de ochtend en andersom in deavondspits is voor menig Almeerder een gevreesd onderdeel van de dag. Watzijn de gevolgen van het woon-werkverkeer voor het privéleven? Hoe hoog zijnde kosten in termen van tijdsinvestering en ergernis? Komen activiteiten in deprivésfeer hierdoor in de knel? Deze en andere vragen willen wij door middelvan dit onderzoek beantwoorden.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

60 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.3.3 ResponsVoor dit onderzoek is een vragenlijst voorgelegd aan het gemeentelijke internetpanelvan Almere, dat bestaat uit 1.449 leden. De vragenlijst is ingevulddoor 800 personen, een respons van 55%. Autochtone Nederlanders zijn in derespons iets oververtegenwoordigd (80% tegen 68% in de bevolking) en hetgrootste deel van de respondenten is tussen 25 en 55 jaar oud. De helft van deondervraagden leeft als ‘paar met kinderen’ en 30% als ‘paar zonder kinderen’,11% is alleenstaand en 5% vormt een eenoudergezin. Van de respondenten heeft66% een baan in loondienst en 9% is zelfstandig ondernemer. Daarnaast is bijnaeen kwart werkzoekend, student, huisvrouw, afgekeurd of gepensioneerd.De helft van de respondenten is hoger opgeleid en 36% heeft een middelbareopleiding gevolgd.3.3.4 ResultatenIets minder dan de helft van de panelleden in dit onderzoek heeft zijn of haarbaan buiten Almere (48%). 1 Veruit de grootste groep pendelaars gaat naarAmsterdam (37%). Bijna één op de vijf werkt binnen de rest van regio, waarvande stroom naar Haarlemmermeer (6%) het grootst is. Daarnaast gaat 7% naarUtrecht en 4% richting Lelystad. Een op de vijf werkt in andere plaatsen verspreidtover een groot gebied van midden Nederland, waaronder ook Het Gooi.Bijna een op de zes (14%) heeft geen vaste werkplek. Als er sprake is van eenwerkende partner geldt voor deze partners ongeveer dezelfde spreiding van hetwerkgebied. Het enige opvallende is dat pendelende partners iets vaker in debuurt van Almere werken.Auto of OV?Veruit de meeste forensen (68%) reizen per auto naar hun werk, vrijwel allemaalmet een eigen of lease auto. Zeven procent deelt een auto voor het woon-werkverkeer(carpoolen). Vrijwel alle overige forensen gebruiken het ov, waarbijdrie maal zo veel forensen de trein gebruiken (22%) als de bus (7%). Anderevervoermiddelen worden nauwelijks gebruikt voor het woon-werkverkeer.Zelfstandige ondernemers nemen vaker de auto dan mensen in loondienst.Vooral snelheid is een reden om de auto te nemen om naar het werk te gaan.Maar er is ook een groep die de auto overdag voor andere zaken (werk of privé)nodig heeft. Andere motieven voor de keuze voor de auto zijn het vrije enonafhankelijke gevoel, het ontbreken van goed ov en de kosten. Redenen omte kiezen voor het ov hebben vooral te maken met snelheid en de kosten. Hetmilieu is voor 22% een reden om voor het ov te kiezen. Daarnaast werden ookFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 613.3. Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 68 (incl. carpoolen) snelst (56%) overdag ook nodig onafhankelijk (29%)(36%)OV 29 snelst (54%) goedkoopst (31%) beter voor milieu (22%)anders 3totaal 100bron: Almerehet ontwijken van de files en ‘omdat het meer ontspannen is’ genoemd alsredenen om te kiezen voor het ov.Ruim de helft van de respondenten reist 5 dagen per week naar het werk. Nogeens een kwart reist 4 dagen per week. De overigen reizen minder dagen perweek naar het werk. Het grootste deel van de forensen is 45 minuten of langeronderweg van huis naar werk. Gemiddeld is deze groep iets meer dan een uur(1 uur en 8 minuten) onderweg. De langste reistijden, voor overigens een kleinegroep forensen, bedragen twee uur of meer voor een enkele reis.Om de fileproblemen het hoofd te bieden past bijna twee derde van de autopendelaarsde reistijd voor het woonwerkverkeer aan door eerder van huis te gaan.Toch staat meer dan de helft van de forensen vaak in de file, en een kwart soms.De werkzaamheden aan de Hollandse Brug sinds voorjaar 2007 hebben volgensmetingen van de VerkeersInformatieDienst (vid), een positief effect gehad op defiles in de Flevopolder. De groei van de files aan de overzijde van de brug volgen3.4 Reistijd, 2007 (procenten)bron: AlmereMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

62 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.5 Ik zou vaker thuis willen werken, 2007 (procenten)bron: Almerehet normale landelijke groeipatroon van de files in Nederland. De helft van derespondenten merkt in de reistijd dan ook geen verschil tussen de situatie nuen die van voor de werkzaamheden aan de Hollandse Brug. Ruim een derde isechter van mening dan de reistijden langer zijn geworden. Gemiddeld zeggenzij nu 20 minuten langer onderweg te zijn.ThuiswerkenBijna 40% van de ondervraagden werkt wel eens thuis, gemiddeld 4 dagen permaand. Ruwweg is dit ongeveer een dag per week. Niet elke soort werk leentzich voor thuiswerken. Dat is dan ook veruit de belangrijkste reden (door 76%genoemd) om het werk niet thuis te (kunnen) doen. Bij een kwart staat dewerkgever het thuiswerken niet toe. Uit de antwoorden op de stelling “Ik zouvaker thuis willen werken” blijkt dat 41% dat wel graag zou willen.De impact van het woon-werkverkeerHet forenzen is voor bijna twee derde van de forensen belastend. Eén op de vijfervaart het forenzen als zeer bezwaarlijk en voor 43% is het enigszins bezwaarlijk.Mensen die het forenzen niet bezwaarlijk vinden gebruiken de reistijd omafstand te nemen van de thuis, dan wel de werksituatie, om naar muziek teluisteren of om te lezen.Eén van de bezwaren van het forenzen is de tijdsdruk en de stress die hetoplevert voor de forensen. Dit geldt voor bijna driekwart van de forensen. Hetgrootste deel (41%) ervaart vaak of geregeld stress door het forenzen en nog eens30% ervaart soms stress. Forensen waarvan de partner (ook) pendelt ervarenmeer stress dan forensen waarvan de partner niet pendelt. Huishoudens mettwee pendelende partners staan dus het meest onder druk van de effecten vanFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 633.6 Hoe bezwaarlijk is het om te forenzen?, 2007 (procenten)%50403020100zeer bezwaarlijkenigszins bezwaarlijknauwelijks bezwaarlijkniet bezwaarlijkbron: Almerehet woon-werkverkeer. Vrouwen ervaren meer stress dan mannen, terwijl demeeste stress wordt ervaren in de leeftijdsgroep van 25 tot 45 jaar. Paren meten zonder kinderen ervaren in ongeveer gelijke mate stress door het forenzen.Alleenstaanden en eenoudergezinnen ervaren minder vaak stress. Forensen meteen havo, vwo of hogere opleiding ervaren meer stress dan forensen met eenmbo opleiding of een lagere opleiding. Met welk vervoermiddel men reist maaktniet uit voor de mate waarin men stress ervaart.Op een schaal van 1 tot 10 waarbij 10 zeer veel stress is en 1 geen stress, wordthet stressniveau door respondenten gemiddeld met een 6 gewaardeerd. Mensendie vaak of geregeld stress ervaren waarderen hun stressniveau met gemiddeldeen 7.Forenzen en privéleven, een moeilijke combinatieHet forenzen heeft een behoorlijke impact op het privéleven van vrijwel alleforensen. Het forenzen gaat vooral ten koste van het gezinsleven, dit geldt voortwee derde van de forensen. Sporten en andere hobby’s komen in het gedrang(52%) evenals de contacten met familie en vrienden (42%). Ook de tijd voorhuishoudelijke activiteiten, zoals zelf koken (36%) en boodschappen doen (21%)staat onder druk. Vermoeidheid en irritatie worden ook naar voren gebracht alsnegatieve bijkomstigheden van het woon-werkverkeer.Een oplossing om de tijdsdruk of stress te verminderen zou volgens de forensengezocht moeten worden in vaker thuis te werken (40%) of variabele werktijden(33%), maar ook in ruimere openingstijden van winkels en bedrijven (18%).Andere oplossingen die genoemd worden zijn vooral betere infrastructuur:betere verbindingen met de Randstad in de vorm van wegen en ov en aanpakvan het fileprobleem.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

64 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.7 Invloed van forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: AlmereAls het forenzen minder tijd zou kosten zou men de gewonnen tijd vooral bestedenaan vrienden en familie en aan hobby’s. Ook creatieve activiteiten en socialecontacten in de buurt en sporten zouden meer tijd krijgen van de mensen dienu forenzen. Aan politieke, religieuze of buurtactiviteiten zouden maar weinigforensen extra tijd besteden.Toch heeft 41% van de forensen niets gedaan om de situatie te veranderen.Een kleine groep (rond de 10%) besloot dichter bij huis te gaan werken, minderte gaan werken of meer thuis te gaan werken. Ook besloot een kleine groepom de werktijden aan te passen, dus om eerder of juist later te beginnen endan ook eerder of later te stoppen om de files te vermijden.Ook in de toekomst denkt twee derde van de respondenten geen actie te ondernemenom de gevolgen van het woon-werkverkeer op te vangen.Rekeningrijden geen oplossingHet rekeningrijden wordt door veruit de meeste forensen niet als oplossinggezien voor de filevorming en de reistijden. Men vindt dan ook niet dat dit zosnel mogelijk moet worden ingevoerd. Respondenten geloven niet dat de filesteruggedrongen zullen worden door rekeningrijden. Veruit de grootste groepzal als het zover is dan ook even snel de auto pakken als nu.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 653.8. Oordeel over rekeningrijden, 2007 (procenten) bron: AlmereMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

66 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.4 Amstelveen3.4.1 Portret van een fietsende pendelaar van Amstelveennaar AmsterdamElle is 39 jaar en woont in Randwijck, in het noorden van Amstelveen. Zewerkt als leidinggevende bij een bedrijf in Amsterdam en fietst in een halfuurnaar haar werk. Het fietsen bevalt Elle goed, ze fietst lekker langs de Amstelen zelfs als het regent gaat ze met de fiets. Nog niet zo lang geleden werkteElle in Alkmaar, waar zij met de auto naartoe ging. Omdat ze elke dag naarAlkmaar moest, heeft ze haar 36-urige werkweek verdeeld over vier dagen.De reis naar Alkmaar duurde ongeveer drie kwartier. Echt vervelend vond Ellede reis niet, maar ze wilde graag fietsend naar haar werk en vond de reistijdzonde van haar vrije tijd. Ook merkte ze dat het aantal files in Nederlandelk jaar toeneemt. Om deze redenen besloot ze om dichter bij huis werk tezoeken. Uiteindelijk kon ze bij dezelfde werkgever aan de slag in een vestigingin Amsterdam. Vanwege haar functie is thuiswerken geen optie.Elle woont samen met haar man. Hij werkt in Houten en rijdt daar met zijnleaseauto in ongeveer drie kwartier naartoe. In de toekomst wil hij ook lieverdichter bij huis werken.Openbaar vervoer is voor Elle geen goede optie, ze vindt het openbaar vervoervaak vies en ook te duur. Toen ze nog in Alkmaar werkte, zou de reis methet openbaar vervoer aanzienlijk langer duren dan met de auto. Het is jammerdat er geen treinstation is in Amstelveen. Openbaar vervoer is volgens Elleeen taak van de overheid, privatisering van de NS is volgens haar geen goedebeslissing geweest. Ook het aantal ritten van lokale buslijnen moet volgensElle niet verminderd worden als er even wat minder reizigers zijn.Het verbreden van snelwegen (zoals de A2 en de A9) en rekeningrijden gaanvolgens Elle geen files oplossen. Bij de beleidsvorming over woon-werkverkeerzou er meer rekening gehouden moeten worden met de prijsstelling van hetopenbaar vervoer en met het milieu. Verbetering van het openbaar vervoer zietzij daarom als een belangrijke oplossing om het aantal files terug te dringen.3.4.2 ResponsVoor dit onderzoek naar woon-werkverkeer is het Amstelveense digitale burgerpanelbenaderd. Van de 787 panelleden hebben er 617 de vragenlijst ingevuld,dat betekent een respons van 78%. De man/vrouw verdeling van de respondentenis gelijk aan die van de gehele Amstelveense bevolking boven de 18 jaar.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 67De jongeren (18-24 jaar) en ouderen (boven de 75 jaar) zijn ondervertegenwoordigdin het panel. Tussenliggende leeftijdscategorieën zijn oververtegenwoordigd,dat geldt met name voor de leeftijdscategorie 40 tot en met 54 jaar.De respondenten zijn iets hoger opgeleid dan de gemiddelde Amstelvener.Ook valt op dat gehuwden/samenwonenden met of zonder kinderen zijn oververtegenwoordigden alleenstaanden behoorlijk zijn ondervertegenwoordigdin het panel. De panelleden wonen verspreid over de verschillende wijken. Hetdigi panel kan niet als volledig representatief voor de Amstelveense bevolkingvan 18 jaar en ouder worden gezien, maar komt daar wel dicht bij in de buurt.3.4.3 ResultatenDe helft (52%) van de respondenten werkt buiten Amstelveen. Als ook naar dewerkplaats van de partner wordt gevraagd blijkt dat in totaal 61% van de panelledenen/of hun partner voor hun werk naar een andere gemeente pendelt, 14%werkt binnen de gemeente en 25% werkt niet meer. Gehuwden/samenwonendenmet kinderen en hoger opgeleiden pendelen meer dan gemiddeld. Vrouwengeven vaker dan mannen aan dat hun partner buiten de gemeente werkt.De helft van de Amstelveense pendelaars werkt in Amsterdam en 15% werktin de gemeente Haarlemmermeer. De overige pendelaars werken in de groteresteden of in omliggende gemeenten, een klein deel heeft geen vast werkadres.De meeste respondenten die voor hun werk naar een andere gemeente reizen,gaan met de auto, in veel mindere mate reizen ze met de fiets en het openbaarvervoer (zie tabel 3.9). De motor en scooter of bromfiets worden nog veelminder vaak gebruikt. Als men in Amsterdam werkt, gaat men minder vaakmet de auto en vaker met de fiets en het openbaar vervoer.In tabel 3.9 staan ook de belangrijkste redenen die de respondenten noemenom voor het betreffende vervoermiddel te kiezen. Zo geven respondenten diemet de auto naar het werk gaan aan dat zij in de eerste plaats voor de auto kiezenomdat zij daarmee het snelst op hun werk zijn, in de tweede plaats dat zij deauto de rest van de dag ook (soms) nodig hebben en in de derde plaats vanwegeslechte openbaar vervoerverbindingen.Invloed forenzenRespondenten die met de fiets of het openbaar vervoer pendelen vinden hetforenzen minder bezwaarlijk dan respondenten die met de auto pendelen.Van de respondenten vindt 10% het zeer bezwaarlijk en 26% het enigszinsbezwaarlijk om te forenzen. De rest vindt forenzen nauwelijks tot niet bezwaarlijk.Respondenten die het niet of nauwelijks bezwaarlijk vinden om te forenzen,zijn die mening voornamelijk toegedaan omdat zij dan even afstand kunnenMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

68 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.9. Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 60 snelst rest van de dag slechte aansluitingen(soms) ook nodig OVfiets 18 conditie/gezondheid vrijer en minder snelstafhankelijkOV 18 snelst goedkoop beter voor milieuscooter/bromfiets 2 * * *motor 2 * * *totaal 100* Te weinig respondenten. bron: Amstelveennemen, naar muziek of radio kunnen luisteren of omdat de reistijd kort is.Van de pendelaars reist 42% vijf dagen, 31% vier en 17% drie dagen per weeknaar het werkadres. Relatief weinig respondenten reizen een, twee of meer danvijf dagen. In figuur 3.10 staat weergegeven wat de reistijd van de pendelaars is.Een op de vijf pendelaars doet 45 minuten of langer over de reis naar het werkadres,dat zijn voornamelijk pendelaars die met de auto of het openbaar vervoerreizen. Er zijn weinig fietsers die meer dan 45 minuten onderweg zijn naar hunwerk, voor fietsers is 45 minuten blijkbaar een grens.Vier op de tien pendelaars werkt wel eens thuis. Thuiswerkende pendelaarswerken gemiddeld 4,1 dagen in de maand thuis. Mannen en hoger opgeleidenwerken iets vaker thuis dan respectievelijk vrouwen en middelhoog en lageropgeleiden. Pendelaars die met de auto gaan werken iets vaker thuis en pendelaarsdie met het openbaar vervoer gaan werken juist minder vaak thuis dangemiddeld. Verreweg de meest genoemde redenen om niet thuis te werken zijn3.10 Reistijd, 2007 (procenten)bron: AmstelveenFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 693.11 Ervaart u stress door forenzen van uzelf en/of uw partner naar reistijd?, 2007 (procenten)100%806040200< 15 min.15 – < 30 min.30 – < 45 min.>=45 min.gemiddeldnee, (vrijwel) nooit ja, soms ja, geregeld ja, heel vaakbron: Amstelveenhet werk dat zich daar niet voor leent, en in mindere mate een werkgever diethuiswerken niet goedkeurt en de onwil van de forens zelf.Stress door forenzenZes op de tien pendelaars ervaart vrijwel nooit stress door het forenzen vanhenzelf en/of hun partner, 26% ervaart soms stress, 11% geregeld en 2% ervaartvaak stress (zie figuur 3.11). Pendelaars die met de fiets naar het werk gaan ervarenminder stress dan respondenten die met de auto of het openbaar vervoergaan. Lager opgeleiden ervaren ook relatief minder vaak stress. Tussen mannenen vrouwen en tussen huishoudens met en zonder kinderen is weinig verschilin het ervaren van stress door forenzen. Uit figuur 3.11 blijkt dat hoe langer dereistijd van de respondent is, hoe meer stress wordt ervaren.Bijna de helft van de pendelaars die met de auto naar het werk gaan staat nooitin de file voor woon-werkverkeer, 14% staat vaak in de file. Hoe vaker respondentenin de file staan, hoe meer stress zij ervaren.Vervolgens is gevraagd om op een schaal van 1 tot en met 10 aan te geven inwelke mate men stress ervaart, waarbij: 1 = geen stress en 10 = heel veel stress.Het gemiddelde stressniveau ligt op 4,5. Als wordt gekeken naar vervoermiddelendan is er alleen voor fietsers een afwijkend stressniveau, dat is met een 3,7duidelijk lager dan het gemiddelde.Thuiswerken en variabele werktijden zijn de meest genoemde manieren omstress te verminderen. Andere oplossingen zijn ruimere openingstijden vanwinkels, banken en kinderopvang.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

70 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.12 Invloed van forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: AmstelveenDe helft van de forensen geeft aan dat forenzen ten koste gaat van het gezinslevenen een op de vijf is van mening dat forenzen geen invloed heeft op het gezin.Door het forenzen is er volgens een substantieel deel ook minder tijd voor sport/hobby’s, zelf koken, vrienden en familie en voor het ophalen van kinderen (ziefiguur 3.12).Ruim de helft van de respondenten heeft geen wijzigingen in de woon- of werksituatiedoorgevoerd vanwege het forenzen. Degenen die dat wel gedaan hebbenzijn dichterbij huis gaan werken, meer gaan werken of verhuisd om de reistijdte verkorten. Een aantal respondenten gaf aan werktijden te hebben aangepast.Respondenten die wijzigingen in hun situatie hebben doorgevoerd gevenoverigens vaker aan stress te ondervinden door het forenzen. Twee op de vijfrespondenten overweegt wijzigingen in de woon- of werksituatie voor de toekomst.Het meest overwogen wordt: dichter bij huis werken, meer thuiswerkenen minder werken.StellingenDe panelleden is een vijftal stellingen voorgelegd over rekeningrijden, thuiswerkenen met de fiets naar het werk gaan. Ongeveer de helft van de respondentenis het oneens met de stelling dat rekeningrijden zo snel mogelijk moet wordeningevoerd en bijna zes op de tien is het oneens met de stelling dat files wordenteruggedrongen door rekeningrijden. Respondenten die met de auto naar hetwerk gaan zijn meer tegen rekeningrijden en verwachten daar ook minder effectFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 713.13 Welke keuzes zijn gemaakt vanwege het forenzen?, 2007 (procenten) bron: Amstelveenvan dan respondenten die met de fiets of het openbaar vervoer gaan: acht opde tien respondenten die met de auto naar het werk gaan geeft aan nog steedsde auto te nemen als rekeningrijden wordt ingevoerd.Een derde van de respondenten geeft aan vaker thuis te willen werken en eenkwart geeft aan dat zij vaker de fiets zouden moeten nemen naar het werk.3.14 Oordeel over rekeningrijden, 2007 (procenten) bron: AmstelveenMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

72 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.5 Amsterdam3.5.1 Portret van een pendelaar op het traject Zuidoost-Den HaagOlifiera is 33 jaar en woont samen met zijn vrouw en dochtertje in Zuidoost.Hij en zijn vrouw zijn allebei forens, hij reist naar Den Haag en zij naar Almere.Olifiera werkt nu ongeveer zes jaar in Den Haag, het werk bevalt goed, maarhet reizen bevalt helemaal niet. `s Ochtends tussen 6.00 en 6.30 uur gaat hijde deur uit. Eerst brengt hij zijn dochtertje naar zijn moeder. Zij brengt haarwat later naar de oppas. Daarna reist hij met de bus, dan met de metro envervolgens met de trein naar Den Haag. In Den Haag neemt hij de bus of tramvoor het laatste stukje naar zijn werkadres. De gemiddelde reisduur van eenenkele reis is twee uur. Als alles meezit doet hij er één uur en vijf minuten over,maar dat komt niet zo vaak voor. Vooral in de winter zijn er veel vertragingen.“Meestal vertrek ik rond 6.30 uur zodat ik om 8.30 uur op mijn werk ben. Dusals ik om 8.00 uur een vergadering heb, dan vertrek ik echt om 6.00 uur omdater dan nog minder bussen en metro’s rijden”. De auto nemen is geen optie,omdat er vaak lange files staan.De vrouw van Olifiera werkt in Almere, zij reist met de bus en de trein. Haargemiddelde reisduur is ongeveer 1 uur en 45 minuten voor een enkele reis.Meestal vertrekt ze rond kwart voor zeven en is dan om half negen op haarwerk in Almere.Het forenzen valt beide zwaar. Vooral in de winter, “als er meer vertragingenzijn” en het langer donker is. Hierdoor heeft het forenzen in de winter dan ookmeer invloed op het huishouden dan in de zomer. Het reizen in het donkerbeïnvloedt vooral de stemming van Olifiera en zijn vrouw, “we worden erextra chagrijnig van”. Daarnaast ziet Olifiera door de lange reistijd zijndochtertje minder dan gewenst. Thuiswerken is niet echt een optie omdathij in Den Haag vaak naar klanten moet. Maar omdat het reizen zo tegenvaltis Olifiera inmiddels toch op zoek naar een baan dichter bij huis. Toen hij ditaan zijn huidige baas meedeelde werden hem andere werktijden aangeboden,“maar vier uur reistijd blijft vier uur reistijd”.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 733.5.2 ResponsVoor dit onderzoek is het panel van O+S benaderd. Van de 3.398 panelledenhebben er 1.572 meegedaan, een respons van 46%. De ondervraagde panelledenwonen verspreid over de stad en zijn gemiddeld 46 jaar oud. Iets meer dan dehelft is man, de meerderheid heeft een Nederlandse nationaliteit en twee derdeheeft een hoog opleidingsniveau. Van de ondervraagden is een derde alleenstaand,27% betreft de huishoudvorm ‘paar met kinderen’, 28% betreft een ‘paarzonder kinderen’ en zes procent is één ouder met kind(eren). Een kwart werktzelf buiten Amsterdam, van 9% werkt de partner buiten Amsterdam en bij 5%werken zowel de respondent als de partner daarvan buiten Amsterdam.3.5.3 ResultatenDe grootste stromen pendelaars vanuit Amsterdam gaan richting Haarlemmermeer(11%), Utrecht (10%) en Den Haag (7%). Daarnaast heeft 14% geen vastwerkadres en pendelt dus naar verschillende plaatsen.De meeste pendelaars gebruiken de auto (52%) of het openbaar vervoer(40%). Pendelaars die met de auto naar hun werk gaan reizen relatief vaak naarHaarlemmermeer of hebben geen vast werkadres. De trein wordt vooral gebruiktdoor forensen die naar grotere plaatsen in de buurt reizen zoals Utrecht, DenHaag, Haarlem en Hilversum. De fiets wordt gebruikt door forensen die relatiefkleine afstanden moeten overbruggen, zij gaan vooral naar Amstelveen, Diemen3.15 Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 52 snelst (65%) geen goede OV rest van de dagaansluiting (32%) (soms) ook nodig (29%)motor 2 snelst (100%) vrijer en minder geen goede OVafhankelijk (33%) verbinding (22%)scooter/bromfiets 0 snelst (100%)fiets 5 vrijer en minder conditie/gezondheid snelst (61%)afhankelijk (78%) (74%)OV 40 snelst (50%) beter voor milieu (39%) goedkoopst en tijdom te werken (23%)anders 1 – – –totaal 100bron: AmsterdamMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

74 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdamen Haarlemmermeer. De meeste mensen die fietsend naar hun werk gaan,werken binnen Amsterdam en behoren daarom niet tot de pendelaars.De belangrijkste reden om voor een vervoermiddel te kiezen is de snelheidwaarmee je op het werk komt. Daarnaast wordt de auto vooral gebruikt omdater geen goede OV aansluiting is of omdat de forens de auto de rest van de dag(soms) ook nodig heeft. Het openbaar vervoer wordt ook gebruikt uit milieuoverwegingen,omdat het voor de forens het goedkoopst is of om nog of alvastwat te werken. Een klein deel van de forensen gaat met de fiets. De fiets wordtom andere redenen gebruikt: om minder afhankelijk te zijn, omdat het goed isvoor de conditie en gezondheid van de forens en omdat het het snelste vervoermiddelis.Van de forensen die met de auto naar hun werk gaan staat 35% vaak in de file,41% soms en 24% staat zelden in de file. Forensen die vaak in de file staan vindenhet forenzen bezwaarlijker dan forensen die zelden of nooit in de file staan.Verschillen naar achtergrondkenmerkenZelfstandig ondernemers (72%) gebruiken vaker de auto dan werknemers inloondienst (47%). Mannen en (echt)paren zonder kinderen gaan ook relatiefvaak met de auto naar hun werk. Daarnaast valt op dat het gebruik van het openbaarvervoer afneemt en het gebruik van de auto toeneemt naarmate het inkomenstijgt. Hoge inkomens forenzen veel vaker met de auto dan forensen meteen lager inkomen.Invloed forenzenEen op de acht forensen vindt het forenzen zeer bezwaarlijk en 41% vindt hetforenzen enigszins bezwaarlijk. De rest van de forensen is van mening dat hetforenzen nauwelijks tot niet bezwaarlijk is. De mate van bezwaarlijkheid vanforenzen hangt samen met het type vervoermiddel dat gebruikt wordt: (brom)fietsers vinden forenzen nauwelijks bezwaarlijk, reizigers met het openbaarvervoer hebben al meer moeite met het forenzen maar de autorijders hebbener het meeste moeite mee.De meest genoemde redenen om het forenzen niet of nauwelijks bezwaarlijkte vinden zijn:• tijd om afstand te nemen van het werk,• tijd om te lezen (vooral treinreizigers),• tijd om naar muziek en/of de radio te luisteren (vooral autoreizigers),• gewenning,• beperkte reistijd.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 753.16 Ervaren stressniveau door forenzen (van de partner), 2007 bron: AmsterdamDe gemiddelde reistijd loopt uiteen van een paar minuten tot meerdere uren.De helft van de forensen zijn 45 minuten of langer aan het reizen voordat ze ophun werk komen. De mensen die 45 minuten of langer reizen doen er gemiddeld84 minuten over (1 uur en 24 minuten). Forensen vinden het reizen vakerenigszins bezwaarlijk als ze 45 minuten of langer moeten reizen. Over hetalgemeen is het forenzen minder bezwaarlijk naarmate de reistijd korter is.Ruim de helft van de forensen (54%) werkt wel eens thuis. Eén op de vijf vanhen werkt minder dan een dag per maand thuis. De forensen die minimaal ééndag per maand thuiswerken doen dat gemiddeld één dag per week. Thuiswerkenheeft geen invloed op het al dan niet bezwaarlijk vinden van forenzen. De meestgenoemde redenen om niet thuis te werken zijn:• het werk leent zich er niet voor (62%),• het mag niet van de werkgever (22%) en• de forens zelf werkt liever niet thuis (13%).Stress door forenzenTwee derde van de respondenten ervaart stress door het zelf forenzen en/of hetforenzen van de partner. Negen procent hiervan ervaart heel vaak stress, 19%geregeld en 37% ervaart soms stress. De respondenten konden daarnaast eenscore geven aan de mate van stress die zij ervaren door het forenzen (van hunMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

76 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.17 Invloed van forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: Amsterdampartner). Een 10 staat voor heel veel stress en een 1 voor geen stress. Het gemiddeldestressniveau is een 5,2.Opvallend is dat respondenten waarvan de partner pendelt – onafhankelijk ofde respondent zelf ook pendelt – vaker stress ervaren door forenzen dan meer envaker stress ervaren dan respondenten waarvan de eventuele partner niet pendelt.Vrouwen en jongeren ervaren vaker stress door forenzen dan mannen en ouderen.Van de mannen van 55 jaar en ouder ervaart 54% geen stress door het forenzen,van de vrouwen tot 40 jaar ervaart slechts een kwart nooit stress door forenzen.De ervaren stress neemt toe naarmate men langer moet reizen naar het werkadres.Ook de mate van stress neem toe. Forensen die 45 minuten of langerreizen ervaren vaker ‘vaak stress’ dan mensen die minder dan 45 minuten reizen.Het stressniveau loopt langzaam op met de gemiddelde reistijd.Forensen die 15-29 minuten reizen geven het stressniveau gemiddeld een 4,1,forensen die 30-44 minuten reizen geven gemiddeld een 4,7 en forensen die45 minuten of langer reizen hebben het hoogste gemiddelde stressniveau, 5,4.Naast reistijd zijn ook files van invloed. Forensen die vaak in de file staan ervareneen hoger stressniveau dan forensen die soms of nooit in de file staan.Het forenzen heeft vooral invloed op de tijd die besteed kan worden aan hetFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 773.18 Welke keuzes zijn gemaakt vanwege het forenzen?, 2007 (procenten) bron: Amsterdamgezinsleven, aan sport en aan hobby’s. Vier op de tien forensen hebben mindertijd voor vrienden en familie en een derde heeft te weinig tijd om boodschappente doen.Forensen die van mening zijn dat het pendelen geen merkbare invloed heeft ophun huishouden ervaren minder stress dan forensen die vinden dat het forenzenwel invloed heeft op hun huishouden.Bijna de helft van de forensen heeft in het verleden veranderingen doorgevoerdvanwege het woon-werkverkeer. Zij zijn bijvoorbeeld meer thuis gaan werken,minder gaan werken of dichter bij huis gaan werken. Opvallend is dat het gemiddeldestressniveau van forensen die in het verleden geen wijzigingen hebbendoorgevoerd vanwege het woon-werkverkeer lager is dan dat van forensen dieal wel wijzigingen hebben doorgevoerd.StellingenAlle panelleden hebben een vijftal stellingen voorgelegd gekregen over rekeningrijden,thuiswerken en met de fiets naar het werk gaan, dus ook de mensen diezelf niet of binnen Amsterdam werken.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

78 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.19 Oordeel panel over rekeningrijden, thuiswerken en fietsen, 2007 (procenten) bron: AmsterdamDe meningen over rekeningrijden zijn verdeeld. Veertig procent van de panelledenvindt dat rekeningrijden zo snel mogelijk moet worden ingevoerd. Vooralforensen die met het ov reizen of op de fiets naar hun werk gaan zijn voorstandervan rekeningrijden. Een derde – onder hen veel ov-reizigers – denkt dat de fileszullen worden teruggedrongen door rekeningrijden. Bijna 40% van de panelledenzegt minder met de auto naar het werk te gaan als rekeningrijden wordtingevoerd. Opvallend genoeg wordt dit vooral gezegd door personen die numeestal niet met de auto naar hun werk gaan. Van de forensen die met de autonaar hun werk gaan zegt 9% de auto vaker te zullen laten staan als rekeningrijdenwordt ingevoerd.Bijna veertig procent van alle respondenten zou wel vaker willen thuiswerken,ruim 20% wil dit niet. Een groot deel van de respondenten die niet pendelengaat waarschijnlijk al met de fiets naar het werk of heeft geen baan: 40% vindtde stelling ‘Ik zou vaker de fiets moeten nemen naar mijn werk’ niet op zichzelfvan toepassing. Twintig procent van alle respondenten is van mening dat zeinderdaad vaker de fiets zouden moeten pakken.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 793.6 Haarlem3.6.1 Portret van een pendelaar op het traject Haarlem-Amsterdam(Zuideramstel)Mieke is 45 jaar, werkt als controller/auditor bij een Japanse bank. De laatstevier jaar werkt ze in Amsterdam. Eerst twee jaar in het centrum en vanafbegin 2006 in het WTC in Zuideramstel. Het eerste jaar reisde ze met hetopenbaar vervoer naar het WTC. Eerst met de auto naar het station Haarlem-Spaarnwoude, dan de trein en daarna de metro. Sinds begin 2007 is ze in hetgelukkige bezit van een abonnement voor de parkeergarage van het WTCen reist ze met de auto op en neer.Haar reistijd is nu elke dag een halfuur korter; ze gaat later van huis en iseerder thuis. Bovendien voelt ze zich veel fitter; wachten op kille stations hoeftniet meer. De auto biedt ook meer comfort. De treinen waren vaak overvol,zodat je opeengepakt moest staan.Over de vertragingen op het spoor en de gevolgen voor haar vrije tijd heeftze het dan nog niet eens gehad. Nu is ze altijd ruim op tijd als ze gaat sportenof naar het theater gaat. En ze hoeft ook nooit bang te zijn dat ze te laat komt.Van files heeft ze nauwelijks last. Vanuit Haarlem-Noord rijdt ze door hethavengebied en daarna de Ring op. Alleen op de terugweg staat ze soms kortin de file.Er zal heel wat moeten gebeuren, voordat ze weer overstapt op het openbaarvervoer. Een snelle, directe verbinding van haar huis naar het WTC. Of alsrekeningrijden héél erg duur wordt…3.6.2 ResponsAlle 1.937 leden van het Haarlemse Digipanel zijn uitgenodigd deel te nemenaan deze enquête. Er kwamen 1.150 reacties terug, dat is een respons van 59%.De man/vrouw verhouding in de respons ligt op 51/49%. Van de respondentendie aangaven buiten Haarlem te werken, is ruim 80% in loondienst en 10% zelfstandigondernemer. Van de groep forensen is 76% samenwonend of gehuwd:43% met en 33% zonder kinderen. 16% is alleenstaand.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

80 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.6.3 ResultatenOmvang pendelVan de panelleden werkt 51% buiten Haarlem, bij 12% is dat alleen de partner.Bij de overige respondenten is geen sprake van pendel.3.20 Wie pendelt?, 2007 (procenten)bron: HaarlemBinnen de huishoudens waarin gependeld wordt, zijn mannen vaker pendelaardan vrouwen: 40% respectievelijk 28%. Vrouwen hebben derhalve ook vaker eenpendelende partner. In huishoudens met kinderen pendelen de partners vakerallebei.De meeste forensen reizen vijf dagen per week van en naar het werk (45%),30% doet dat 4 dagen per week en 22% 3 dagen of minder. Mannen pendelenvaker per week dan vrouwen.Een derde van zowel de respondenten als de partners werkt in Amsterdam.Haarlemmermeer komt op de tweede plaats. Partners werken iets vaker inde buurt van Haarlem. Degene die het verst weg moet, werkt in Londen.VervoermiddelIn de tabel 3.21 is te zien met welk vervoermiddel de pendelaars naar hun werkgaan en wat voor die keuze de belangrijkste redenen zijn.Auto en trein worden beide vooral gekozen vanwege de snelheid. Naar Amsterdamgaat men verhoudingsgewijs vaker met de trein (40%), hetzelfde geldt voorverder liggende bestemmingen als Utrecht en Den Haag. De auto is populairvoor werklocaties als de IJmond, Haarlemmermeer en Amstelveen. De meesteautomobilisten reizen alleen; er wordt slechts sporadisch gecarpoold (2%).Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 813.21 Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 57 snelst auto rest van de dag vrijer en mindernodigafhankelijkmotor 25 snelst beter voor milieu goedkoopstscooter/bromfiets 9 conditie/gezondheid goedkoop vrijer en minderafhankelijkfiets 6 beter voor milieu snelst goedkoopstOV 3 – – –totaal 100bron: HaarlemDe fiets, vooral gekozen vanwege gezondheids- en conditieoverwegingen,is een vervoermiddel dat populair is bij pendel in de nabijheid van Haarlem.Een keuze voor de bus komt vooral voort uit milieuoverwegingen: het gaat hiervooral om reizigers naar Haarlemmermeer, vermoedelijk met de Zuidtangent. 2Andere redenen om voor de auto te kiezen zijn de combinatie van baan envestigingsplaats, het moeten meenemen van zware spullen, het combinerenvan het werk met het brengen van kinderen naar de opvang en het hebben vanonregelmatige diensten.De keuze voor het openbaar vervoer wordt behalve het milieuaspect en/ofde snelheid ook bepaald door het niet hebben van een auto/rijbewijs, hetontspannende karakter van de reis, gebrek aan parkeermogelijkheden bij hetwerk en een verplichting van de werkgever.3.22 Vindt u forenzen bezwaarlijk?, 2007 (procenten)bron: HaarlemMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

82 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamBijna de helft van de pendelaars vindt het forenzen enigszins of zeer bezwaarlijk;de andere (bijna) helft vindt het niet of nauwelijks bezwaarlijk.Busreizigers zijn het minst positief: 59% vindt forenzen enigszins of zeerbezwaarlijk. Bij trein- en autoreizigers gaat het om ongeveer de helft en van defietsers ondervindt één op de vijf enig bezwaar. Respondenten waarvan ook departner pendelt ervaren het forenzen vaker als bezwaarlijk dan respondentendie alleen zelf pendelen. Er is geen duidelijk verschil tussen meerpersoonshuishoudensmet of zonder kinderen.De belangrijkste reden waarom men forenzen niet of nauwelijks bezwaarlijkvindt is dat men even afstand kan nemen van het werk (49%). Eén op de drievindt het prettig om even naar muziek/radio te luisteren en iets meer dan éénop de vijf vindt tijd om nog wat te lezen. Bij “overige redenen” komt vooral naarvoren dat de afstand te kort is om bezwaarlijk te zijn. Verder is voor fietsers hetforenzen minder bezwaarlijk vanwege het buiten zijn en het onderhouden vande conditie.ReistijdIn de grafiek zijn de reistijden dagelijks van huis naar werk te zien (enkele reis).Twee derde blijkt een halfuur of meer onderweg te zijn en een derde zelfs meerdan 45 minuten. Enkele respondenten zijn meer dan 2 uur onderweg.Uitgaande van de belangrijkste vervoermiddelen zijn de fietsers het snelst terplekke: 53% binnen het halfuur. Van de automobilisten is drie kwart minderdan drie kwartier onderweg. Trein- en busreizigers doen er langer over: meerdan de helft is langer dan drie kwartier onderweg.Van degenen die per auto pendelen staat 40% vaak in de file en 20% soms.Een derde heeft daar (vrijwel) nooit last van. Vooral reizigers naar Amsterdam3.23 Reistijd, 2007 (procenten) bron: HaarlemFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 833.24 Stress in relatie tot reistijd, 2007 (procenten) bron: Haarlemen mensen zonder vast werkadres staan vaak in de file. Iets meer dan de helft vandegenen die soms of vaak in de file staan probeert deze te vermijden door eerdervan huis te gaan, een kwart past de reistijd niet aan.ThuiswerkenThuiswerken komt voor bij 46% van de respondenten, maar het gaat meestal omeen beperkt aantal dagen per maand. Een derde van de “thuiswerkers” doet ditminder dan 1 dag per maand. Van degenen die 1 dag of meer thuiswerken gaathet bij driekwart om maximaal 6 dagen per maand.Van de respondenten die niet thuiswerken geeft 77% aan dat het werk zich erniet toe leent. 18% meldt dat het niet mag van de werkgever en 10% werkt zelfliever niet thuis (men kon meerdere antwoorden geven).Knelpunten door woon-werkverkeerOp de vraag of men tijdsdruk of stress ervaart door het zelf forenzen en/of datvan de partner, antwoordt 38% ontkennend. De overige 62% ervaart wel, endan vooral “soms”, stress. Als er een partner is die ook forenst ervaart men vakertijdsdruk of stress dan als de respondent of partner alleen forenst. Ook is er in datgeval meer sprake van “geregeld” ervaren stress. Fietsers ervaren weinig stress oftijdsdruk.Er blijkt een duidelijke relatie met de reistijd: hoe langer die is, des te vaker enook groter de tijdsdruk/stress. Van degenen die langer dan 45 minuten onderwegzijn, heeft 78% hier last van.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

84 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.25 Invloed van forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: HaarlemDe gemiddelde “stressscore” (de mate waarin forenzen stress oplevert in hethuishouden) is 5 op een schaal van 1 (geen stress) tot en met 10 (heel veel stress).De score loopt op naarmate de reistijd langer is. Ook als men in de file staat is descore hoger (5,3) dan als men daar geen last van heeft (4,3). ov-reizigers ervarenmeer stress (5,6) dan automobilisten (4,9).Invloed op het huishoudenHet forenzen heeft vooral invloed op de tijd die besteed kan worden aan hetgezinsleven, zelf koken en sport. Daarnaast heeft één op de drie pendelaarsminder tijd voor familie en vrienden en een kwart heeft te weinig tijd omboodschappen te doen.Als mogelijkheid om de tijdsdruk en stress te verminderen is vaker thuis werkenvoor veel respondenten (39%) een goede oplossing. Verder kiest een derde voorvariabele werktijden en één op de vijf respondenten zou ruimere openingstijdenvan winkels e.d. op prijs stellen. Bij de spontaan gegeven antwoorden dominerenhet terugdringen van files en beter openbaar vervoer.Aanpassingen vanwege het woon-werkverkeerDe vraag is of het woon-werkverkeer tot bepaalde aanpassingen binnen hethuishouden heeft geleid: bij 55% van de respondenten is dit niet het geval.De mensen die hier wel voor gekozen hebben zijn bijvoorbeeld dichterbij huisgaan werken, meer thuis of minder gaan werken.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 853.26 Welke keuzes zijn gemaakt vanwege het forenzen?, 2007 (procenten) bron: HaarlemEen minderheid van de pendelaars heeft vanwege het pendelen tot veranderingenbesloten. Nog minder mensen zijn van plan om in de toekomst tot dergelijkeveranderingen over te gaan. Driekwart van de respondenten is dat niet van plan.Voor zover die plannen er wel zijn betreft het vooral dichterbij huis gaan werkenof meer thuis werken.3.27 Oordeel panel over rekeningrijden, thuiswerken en fietsen, 2007 (procenten) bron: HaarlemMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

86 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamStellingenRekeningrijden blijkt weinig populair onder de panelleden; ook verwacht mener weinig effect van. Er is meer animo voor het thuiswerken: ruim 40% voeltdaar wel iets voor.Autorijders zijn nog stelliger in hun afwijzing van het rekeningrijden: 60% istegen de invoering van rekeningrijden tegen 48% voor alle forenzende panelleden.Ook de bereidheid van automobilisten om over te stappen op de fiets isgering, maar dit hangt ongetwijfeld samen met de reisafstand.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 873.7 Haarlemmermeer3.7.1 Portret van een autopendelaar Hoofddorp-VelserbroekMirjam woont in Hoofddorp. Zij werkt als Verenigings Management Adviseurbij de tennisbond in Velserbroek. Ze rijdt hier in een halfuur tot drie kwartiervanuit haar woonplaats naar toe. Van files heeft ze nauwelijks last, omdat zetegen de file inrijdt. Dit traject legt ze af sinds drie jaar, want toen is haar werkgeververhuisd van Haarlem naar Velserbroek. Het forenzen ervaart ze nietecht als bezwaarlijk; temeer omdat ze lekker radio kan luisteren en nauwelijkslast van files heeft. Tijdens de werkzaamheden aan de A9 in augustus en septemberjl. reed ze echter binnendoor door Heemstede en over de Randwegnaar Velserbroek. Dit kostte haar in de normaal rustige vakantieperiode 10 tot15 minuten extra reistijd. Gelukkig kan zij sinds begin oktober weer gebruikmakenvan de A9. Het meest ergert Mirjam zich aan mensen die ongeduldigrijden en snijden. Het openbaar vervoer is voor Mirjam geen alternatief, omdatze dan veel langer onderweg is. Bovendien heeft ze voor haar werk regelmatighaar auto nodig. Ze bezoekt dan overdag en ’s avonds tennisverenigingendie op grote afstand van haar werk gelegen kunnen zijn. Haar werkgebied isnamelijk geheel Noord-Holland en delen van Zuid-Holland en Utrecht. Bij dezebezoeken heeft ze meer last van de files in de Metropoolregio Amsterdam.Het is volgens Mirjam vooral een ramp om in de avondspits ten noorden vanhet Noordzeekanaal te komen.3.7.2 ResponsHet Haarlemmermeerse digipanel bestaat voornamelijk uit (echt)paren waarvanruim de helft thuiswonende kinderen heeft. De man/vrouw verdeling is bijnagelijk en de gemiddelde leeftijd van de respondenten is 49 jaar. Bijna de helft vande respondenten heeft een opleiding op hoog niveau afgerond (hbo of universiteit)en bijna twee derde van de respondenten heeft een baan in loondienst.In totaal zijn ruim 1.300 panelleden benaderd, een respons van 58%.3.7.3 ResultatenRuim de helft (57%) van de panelleden en/of hun partner pendelt voor hunwerk naar een andere gemeente. Bij de (echt)paren met thuiswonende kinderenis dit aandeel zelfs ruim twee derde. Bij de hoog opgeleiden wordt bovengemiddeldvaak gependeld door het panellid zelf of door beiden. Van de mensen metMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

88 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.28 Wie pendelt?, 2007 (procenten)bron: Haarlemmermeereen middelbare opleiding werken er juist relatief veel in Haarlemmermeer enpendelen dus niet. Ten slotte geven vrouwen vaker dan gemiddeld aan dat zijbeiden pendelen of dat hun partner pendelt over de gemeentegrens.De belangrijkste werklocatie voor de respondenten is Amsterdam. Veel respondentengeven aan in een andere gemeente te werken dan in de keuzelijstgenoemd wordt. De belangrijkste hiervan is de buurgemeente Aalsmeer (3%).Overige meermaals genoemde gemeenten zijn: Uithoorn, Noordwijk en Velsen.Ruim een tiende van de respondenten zegt geen vast werkadres te hebben; eenderde hiervan is zelfstandig ondernemer. Ongeveer eenzelfde aandeel respondentenwerkt in Haarlem. Opvallende afwezige in de belangrijkste bestemmingenis Leiden, dat niet verder komt dan drie procent. De werkbestemming vande partner wijkt niet zoveel af van die van de respondent. Bij de partner werkt3.29 Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 77 snelst (64%) auto rest van de dag geen goede aansluiting(soms) ook nodig (37%) met het OV (35%)OV 13 goedkoopst (50%) snelst (36%) anders (34%)fiets 4 conditie/gezondheid snelst (50%) vrijer en minder(93%) afhankelijk (50%)scooter/bromfiets 2 * * * goedkoopstmotor 2 * * * *totaal 100* Klein aantal respondenten. bron: HaarlemmermeerFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 89echter een groter aandeel in een ‘andere’ dan in de lijst genoemde gemeenten.Deze gemeenten zijn de buurgemeenten Aalsmeer (5%), Heemstede, Lisse enUithoorn.Onder de digipanelleden is de auto duidelijk favoriet als vervoermiddel voorwoon-werkverkeer. Als belangrijkste reden hiervoor is opgegeven dat menmet de auto het snelst op de plaats van bestemming is. Opvallend is dat hethebben van vrijheid en het minder afhankelijk zijn pas op de vierde plaatskomt als motief voor de keuze van de auto als vervoermiddel (30%). Binnen degemeente blijken er verschillen in de keuze voor een bepaald vervoermiddel tebestaan. In Badhoevedorp gaan meer mensen dan gemiddeld met de fiets naarhun werk. Dit komt waarschijnlijk door de nabijheid van Amsterdam waar veelBadhoevedorpers werken. In Hoofddorp is het aandeel mensen dat met het ovreist wat groter dan gemiddeld. In de andere kernen van Haarlemmermeer is deauto zeer dominant voor gemeentegrensoverschrijdend woon-werkverkeer.Opvallend is dat de keuze voor het ov vooral gemaakt wordt vanwege de lagerekosten en minder vaak omdat dit de snelste vervoerswijze is. Andere redenenom te kiezen voor het ov zijn parkeerproblemen en het vermijden van files.Opvallend is dat de respondenten die naar Amsterdam reizen meer gebruikmaken van het ov (23,7%) of de fiets (9,1%) dan de overige respondenten.De respondenten zonder vast werkadres gebruiken bijna allemaal de auto.Naar Haarlem is binnen het ov de bus dominant. Dit komt waarschijnlijk doorde Zuidtangent. Een aanzienlijk deel van de respondenten die langer dan 45minuten onderweg zijn naar hun werk, reist met de trein (29,1%), terwijl dedominantie van de auto bij deze categorie kleiner is (53,5%). De auto is het meestdominant bij een reistijd tussen de 15 en 29 minuten.3.30 Reistijd, 2007 (procenten)bron: HaarlemmermeerMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

90 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.31 Invloed van forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: HaarlemmermeerReistijd en filesBijna driekwart van de respondenten heeft maximaal drie kwartier nodig om naarhun werk te komen. De meeste respondenten reizen vier of vijf dagen per weeknaar hun werkadres; ongeveer een zesde van de respondenten doet dit drie dagen.Drie vijfde van de respondenten die met auto of motor gaan, zegt soms of vaakin de file te staan naar hun werk. Iets meer dan de helft van de filerijders zegt hunreistijd hieraan aan te passen en gaat ’s ochtends eerder van huis. Iets meer daneen kwart zegt hier geen rekening mee te houden.Forenzen: bezwaarlijk?De helft van de respondenten zegt het forenzen enigszins tot zeer bezwaarlijk tevinden. Er bestaat geen duidelijk verband met de keuze voor een vervoermiddel.Respondenten, die het forenzen niet of nauwelijks bezwaarlijk vinden, geven alsbelangrijkste redenen dat men even afstand van het werk kan nemen (56%) endat men tijd heeft om naar muziek en/of de radio te luisteren (38%). Bij de groeprespondenten die 45 minuten of langer onderweg is, zegt ruim drie vijfde vande respondenten het enigszins tot zeer bezwaarlijk te vinden.Stress of tijdsdruk en gevolgen van het forenzen voor het huishoudenBijna de helft van de respondenten ervaart vrijwel nooit stress of tijdsdruk doorFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 91het forenzen. Ongeveer drie tiende zegt hier soms last van te hebben en bijna eenkwart heeft hier regelmatig of vaak last van. De frequentie waarmee men stresservaart door het forenzen blijkt af te hangen van de reistijd. Respondenten die45 minuten of langer moeten reizen naar hun werk geven duidelijk vaker aanstress te ervaren dan de groep die korter dan 30 minuten reist. Ook de huishoudsituatieis van belang voor de frequentie van ervaren stress en tijdsdruk. Parenmet thuiswonende kinderen zeggen namelijk vaker dan gemiddeld stress teervaren. Er bestaat geen duidelijke relatie tussen het geslacht van de respondenten ervaren stress.Bij de meeste respondenten die stress ervaren, zorgt het forenzen voor mindertijd voor het gezinsleven. Een derde van de respondenten heeft minder tijd voorsport en hobby’s. Bovendien zegt een deel minder tijd te hebben om te koken.OplossingenVaker thuis werken (45%) en variabele werktijden (37%) worden gezien als debelangrijkste oplossingen voor het verminderen van tijdsdruk en stress door hetforenzen. Ruim een derde van de respondenten werkt op dit moment al wel eensthuis. Men doet dat dan gemiddeld één dag per week. De belangrijkste redenenom niet thuis te werken zijn dat het werk zich er niet voor leent (74%) of dat hetniet mag van de werkgever (24%). Van de respondenten met meer dan 45 minutenreistijd, zegt bijna de helft van de respondenten wel eens thuis te werken.Keuzes vanwege woon-werkverkeerBijna de helft van de respondenten heeft de woon- of werksituatie aangepast3.32 Welke keuzes zijn gemaakt vanwege het forenzen?, 2007 (procenten) bron: HaarlemmermeerMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

92 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdamvanwege het forenzen. De meest gemaakte aanpassingen zijn dat respondentendichterbij huis werken, minder werken, minder, maar wel langere werkdagenmaken of verhuizen om de reistijd naar werk te bekorten.De aanpassing die voor de toekomst het meest overwogen wordt is om zelfdichterbij huis te gaan werken (7%) of dat de partner dit gaat doen (4%). Bijnadriekwart zegt voor de toekomst geen wijzigingen vanwege woon-werkverkeerte overwegen.StellingenDe digipanelleden is gevraagd naar hun mening over rekeningrijden. Er bestaatweinig steun voor het rekeningrijden onder de digipanelleden. Een meerderheidvan de respondenten is het er niet mee eens dat het zo snel mogelijk ingevoerdmoet worden. Een nog grotere groep gelooft niet dat hiermee de files teruggedrongenkunnen worden. Bovendien zeggen de meeste respondenten dat zij deauto niet laten staan als het rekeningrijden wordt ingevoerd. Zoals verwacht zijnvooral de automobilisten tegen rekeningrijden. Opvallend is dat respondenten3.33 Oordeel panel over rekeningrijden, 2007 (procenten) bron: Haarlemmermeer3.34 Oordeel panel over thuiswerken en fietsen, 2007 (procenten) bron: HaarlemmermeerFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 93die niet (meer) forenzen positiever zijn over de invoering van rekeningrijdendan de respondenten die wel forenzen.Naast de stellingen over rekeningrijden is de digipanelleden voorgelegd of zijvaker de fiets zouden moeten nemen of willen thuiswerken. Een derde van derespondenten zegt wel vaker thuis te willen werken en een kwart zegt dit juistniet te willen doen. Een relatief kleine groep zegt dat zij vaker de fiets naar hetwerk zouden willen nemen. Voor een aanzienlijk deel van de respondenten isde fiets waarschijnlijk ook geen alternatief voor woon-werkverkeer omdat deafstand te groot is.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

94 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.8 Purmerend3.8.1 Portret van buspendelaar op het traject Purmerend-Amsterdam-WestMarc is 37 jaar en een geboren Purmerender. Al een kleine 20 jaar reist hij metde bus naar Amsterdam. Eerst voor zijn studie en nu voor zijn werk. Tegen 7.00uur gaat hij ‘s ochtends de deur uit. Hij hoeft niet ver te lopen. In 3 minutenis hij bij de bushalte en al snel verschijnt de Qliner die hem naar zijn werk inAmsterdam-West zal brengen. De laatste tijd wordt het wel drukker in de bus.Omdat het een van de laatste instaphaltes is voordat de bus de stad verlaaten de busbaan opdraait, komt het vaker voor dat hij moet staan. Hij zorgt erdan ook voor dat hij zich bij de halte ‘tactisch’ opstelt om een van de laatstezitplaatsen te kunnen bemachtigen.De comfortabele bus waar hij een toeslag voor betaalt, brengt hem via deringweg A10 en de Coentunnel rechtstreeks naar Amsterdam-West. De tijdin de bus brengt hij meestal door met wat dommelen, muziek luisteren ofmet lezen in de gratis ochtendkrant. Hij vindt het prettig om op deze manierontspannen aan een werkdag te kunnen beginnen. Doordat de bus voor eengroot deel over vrije busbanen rijdt, heeft hij nauwelijks last van de files. Nietver van zijn werk stapt Marc uit en als hij zijn kamer binnengaat, is het nogmaar net 7.30 uur.Marc werkt als application-designer bij een automatiseringsbedrijf en hoewelhij over de technische mogelijkheden beschikt om vanuit huis te kunnenwerken, maakt hij daar maar weinig gebruik van. Door zijn coördinerendefunctie moet hij veel overleggen met collega’s en vanuit huis gaat dat nietzo goed. Wel is hij minder dagen per week gaan werken. De zesendertig uurverdeelt hij nu over vier werkdagen.De vrouw van Marc heeft eveneens een baan in Amsterdam waar zij met debus naar toe gaat. Als Marc ‘s avonds om 18.00 uur van zijn werk thuiskomtzorgt hij, op de dagen dat zijn vrouw werkt, voor het avondeten. Zijn vrouwhaalt dan de kinderen van de kinderopvang.Al met al is Marc best tevreden over het forenzen per bus naar Amsterdam:“Ik denk dat er heel wat Amsterdammers zijn die langer onderweg zijn naarhun werkplek in Amsterdam dan ik vanuit Purmerend”.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 953.8.2 ResponsIn oktober 2007 is het Purmerendse internetpanel gevraagd om mee te werkenaan een regionaal onderzoek over de beleving van het forenzen. De vragenlijst isin Purmerend voorgelegd aan bijna 1.100 panelleden in de leeftijd van 25 tot 64jaar. Ruim 900 panelleden vulden de vragenlijst in zodat de respons 84% bedroeg.De verhouding man/vrouw onder de respondenten is nagenoeg in evenwichten de gemiddelde leeftijd bedraagt 45 jaar. Paren met kinderen zijn met 42%het meest voorkomende huishoudentype, gevolgd door paren zonder kinderen(38%), alleenstaanden (14%) en eenoudergezinnen (5%). Van de deelnemers aande enquête heeft 38% een middelbare opleiding afgerond, eenzelfde percentageis hoog opgeleid.3.8.3 ResultatenIn 70% van de huishoudens is er minstens één persoon die pendelt. Bij deoverige huishoudens werkt men uitsluitend in Purmerend of er werkt niemand.In huishoudens waar de respondent een lage opleiding heeft genoten, wordtminder gependeld dan in huishoudens waar de respondent een middelbare ofhoge opleiding heeft voltooid.Helft van de forensen werkt in AmsterdamOngeveer driekwart van de respondenten werkt in loondienst of als zelfstandige.Van alle werkenden doet 30% dat in Purmerend en 70% daar buiten. De belangrijkstewerkgemeente is Amsterdam. Ruim de helft van de pendelaars werkt daar.Daarnaast werken er in Zaanstad en Haarlemmermeer relatief veel Purmerenders.Andere gemeenten die meerdere keren genoemd worden maar die niet boven de2% uitkomen zijn Utrecht, Amstelveen, Haarlem, Alkmaar en Hoorn.Snelheid belangrijk bij keuze vervoermiddelVoor de Purmerendse pendelaars is de auto het belangrijkste vervoermiddel omop het werk te komen. Ruim de helft gaat meestal met de auto. Een op de tienautomobilisten doet dat als carpooler. Van de bus maakt 24% van de pendelaarsgebruik en van de trein 12%. Bus en trein zijn samen dus goed voor ruim eenderde deel van de verplaatsingen. De overige vervoerswijzen zoals motor, bromfietsen fiets spelen geen rol van betekenis.In het woon-werkverkeer naar Amsterdam speelt de bus een veel grotere rol.Werkt men in Amsterdam dan gaat men even vaak met de bus als met de auto.De twee vervoerwijzen nemen ieder meer dan 40% voor hun rekening.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

96 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.35 Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 54 snelst (43%) auto rest van de dag vrijer (29%)(soms) ook nodig (39%)bus 24 snelst (78%) beter voor milieu (22%) goedkoopst (20%)trein 12 snelst (77%) goedkoopst (18%) beter voor milieu (15%)motor 3 snelst (89%) – –scooter/bromfiets 2 vrijer (67%) – –fiets 1 conditie/gezondheid – –(60%)rest 4 – – –totaal 100bron: PurmerendDe belangrijkste reden om voor de auto te kiezen is dat dit de snelste manier isom op het werk te komen. Bijna even vaak kiest men voor de auto omdat mendeze de rest van de dag (soms) ook nodig heeft. Ook voelt men zich met de autovrijer en minder afhankelijk. Bij een kwart van de automobilisten speelt het ontbrekenvan goede aansluitingen met het openbaar vervoer een rol bij hun keuzeen een op de tien vindt het te riskant om voor het openbaar vervoer te kiezenvanwege vertragingen.Zowel bij de bus- als de treinreizigers kiest driekwart voor het openbaar vervoeromdat dit voor hen de snelste manier is. Zij noemen deze reden veel vaker dande automobilisten. Purmerendse pendelaars die met het openbaar vervoer reizendoen dat vooral vanwege de snelheid en veel minder omdat dit beter voor hetmilieu of de goedkoopste manier is.De helft vindt het forenzen enigszins tot zeer bezwaarlijkVan alle Purmerendse pendelaars is meer dan 40% minstens drie kwartier onderwegom van huis op het werk te komen. Een bijna even groot percentage pendelaars(37%) doet daar een halfuur tot drie kwartier over, terwijl 22% binnen eenhalfuur op het werk is.Bijna de helft van de pendelaars (48%) zegt het forenzen enigszins tot zeerbezwaarlijk te vinden. Hoe langer de reistijd is, hoe meer het forenzen alsbezwaarlijk wordt ervaren. Een reistijd tot een halfuur vindt 30% bezwaarlijken bij een reistijd van drie kwartier of langer is dit 57%. Verder valt op dat auto­Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 973.36 Reistijd, 2007 (procenten)bron: Purmerendmobilisten en treinreizigers het forenzen vaker bezwaarlijk vinden (ruim dehelft) dan de busreizigers (een op de drie).Zij die het forenzen niet of nauwelijks bezwaarlijk vinden noemen als redenendat men dan even afstand kan nemen van het werk (50%), dat men tijd heeft omnaar muziek of radio te luisteren (33%) en dat men tijd heeft om te lezen (23%).Daarnaast gebruikt 9% de tijd om wat te werken.Van de forensen die met de auto of motor naar het werk gaan, zegt 61% vaaken 20% soms in de file te staan. De overige 19% staat (vrijwel) nooit in de file.Van de automobilisten die soms of vaak in de file staan past 60% hun reistijdaan door ’s ochtends eerder van huis te gaan. Een op de vijf houdt geen rekeningmet de files.Meer dan 80% forenst minimaal 4 dagen per weekRuim de helft van de pendelaars werkt vijf dagen per week en meer dan eenkwart werkt vier dagen. Bijna 30% van de Purmerendse forensen werkt weleens thuis. Van deze thuiswerkers doet 70% dat minstens 1 dag in de maand.Gemiddeld werken zij één dag per week thuis.De pendelaars die nooit thuis werken noemen als belangrijkste reden dathet werk zich hier niet voor leent (80%). Andere redenen zijn dat zij er geentoestemming van hun werkgever voor krijgen (19%) en dat zij het liever zelfniet willen (7%).30% ervaart geregeld tot heel vaak stressOngeveer 30% van de respondenten zegt geregeld tot heel vaak stress oftijdsdruk te ervaren door het forenzen. Bij 35% is dat soms het geval en35% heeft daar (vrijwel) nooit last van.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

98 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.37 Invloed van forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: PurmerendAutomobilisten hebben vaker last van stress dan busforensen. Leeftijd, geslachten opleidingsniveau van de forensen zijn niet aantoonbaar van invloed op demate waarin men stress ervaart. De reistijd is hier wel van invloed op. Hoe langerde reistijd is, hoe vaker men stress of tijdsdruk voelt. Ook voelt men meer stressals men vaker in de file staat.Aan alle respondenten die wel eens stress of tijdsdruk ervaren door het forenzenis gevraagd op welke manier het forenzen hun huishouden beïnvloedt. Bij demeesten komt dat doordat er minder tijd voor het gezinsleven overblijft (64%), erminder tijd is voor sport en hobby’s (44%) en minder tijd om zelf te koken (35%).Minder stress door vaker thuiswerken en variabele werktijdenAls oplossingen om de tijdsdruk of stress te verminderen noemden de panelledenhet meest ‘vaker thuiswerken’ (37%), ‘anders’ (36%) en ‘variabele werktijden’(34%). Nadere uitsplitsing van de door de respondenten geformuleerdeantwoorden laat zien dat de groep ‘anders’ voornamelijk bestaat uit respondentendie de oplossingen zoeken in verbeteringen van de wegen, minder files enin verbeteringen van het openbaar vervoer.Minder dan de helft van de huishoudens zegt in het verleden aanpassingen tehebben gedaan in verband met het woon-werkverkeer. De meest genoemdeveranderingen zijn: dichterbij huis werken (13%), minder werken (8%) en meeruren per dag maar minder dagen per week (7%). Voor de nabije toekomst zegtFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 993.38 Hoe zou de tijdsdruk of stress door het forenzen voor u verminderd kunnen worden?,2007 (procenten) bron: Purmerendongeveer driekwart van de huishoudens geen veranderingen te overwegen inverband met het woon-werkverkeer.Weinig steun voor rekeningrijdenAan alle panelleden, dus niet alleen de forensen maar ook de panelleden die nietwerken of dit uitsluitend in Purmerend doen, is de vraag voorgelegd in hoeverrezij het eens zijn met een vijftal stellingen. Drie stellingen gaan over rekeningrijden,de andere twee over vaker met de fiets naar het werk en over vaker thuiswerken.3.39 Welke keuzes zijn gemaakt vanwege het forenzen?, 2007 (procenten) bron: PurmerendMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

100 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.40 Oordeel panel over rekeningrijden, thuiswerken en fietsen, 2007 (procenten) bron: PurmerendDe panelleden zijn niet erg enthousiast over het invoeren van rekeningrijden.Een ruime meerderheid (58%) is er tegen dat rekeningrijden zo snel mogelijkwordt ingevoerd. Een nog omvangrijker groep (70%) denkt niet dat de files hiermeeteruggedrongen zullen worden en iets meer dan helft van de panelleden isniet van plan om dan minder snel de auto te nemen. Onder de pendelende automobilistenis de weerstand tegen het rekeningrijden het grootst. Driekwart istegen de invoering en 87% zal bij invoering de auto niet vaker laten staan.Een van de drie panelleden is het eens met de stelling ‘Ik zou vaker thuiswillen werken’. Onder de forensen is deze voorkeur iets groter dan onder dePurmerenders die in hun woonplaats werken.Bij de stelling “ik zou vaker de fiets moeten nemen” speelt de afstand naar hetwerk een belangrijke rol. Van de panelleden die buiten Purmerend werken vindtnog geen 10% dat hij of zij vaker de fiets zou moeten nemen. Onder de panelledendie hun werkadres in Purmerend hebben, komt het percentage uit op 38.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 1013.9 Zaanstad3.9.1 Portret van een fietsende forens op het traject Zaanstad-AmstelveenSinds ruim een half jaar werkt Jasper (28 jaar) in Amstelveen. Nadat hij eenkeer vanuit Zaanstad naar het Amsterdamse Bos was gefietst, bedacht hij datzijn werk eigenlijk niet veel verder ligt en besloot hij voortaan op de fiets tegaan. ’s Ochtends om tien voor half negen gaat hij de deur uit, fietst naar deHempont, steekt over en doet er vervolgens ongeveer drie kwartier over omop de plaats van bestemming te komen. Weer en wind, het maakt allemaalniet uit. Maar als het ooit eens tien graden onder nul is en het gevaarlijk wordtom op de fiets te stappen zal hij het laten. Op de terugweg is de reis vaak watlanger omdat het niet altijd even goed uit te mikken is om exact op de ponttijdente rijden. Vaak is hij pas tegen half acht/kwart voor acht thuis en heeftdan net even tijd om de supermarkt binnen te rennen en iets gemakkelijks teeten mee te nemen.Reizen met het openbaar vervoer is langzamer en je hebt vaak (over)vollewagons, en in de file staan is ook geen optie. Af en toe neemt Jasper tochde auto omdat hij deze dan de rest van de dag nodig heeft, om bijvoorbeeldeen beurs te bezoeken.Het is heel prettig om het nuttige van het fietsen (“het is een perfecte cardiowork-out”) met het nuttige van het werken te verenigen. Jasper werkt op eenmarketingafdeling bij een bedrijf aan onder meer het opzetten van een grotedatabase. Dit leent zich niet voor thuiswerken. Het nuttige van het fietsen(goed voor de conditie) heeft zich overigens ook vertaald in een afname inlichaamsgewicht. Sinds april is hij al twaalf kilo afgevallen.3.9.2 ResponsNajaar 2007 is het Zaanpanel benaderd voor een regionaal onderzoek naar deinvloed van het forenzen op het huishouden. In totaal zijn bijna 2.000 panelledenbenaderd, waarvan 56% heeft meegedaan aan het onderzoek. Het panel vooraluit mensen met Nederlandse nationaliteit, iets meer dan de helft mannen en voorbijna de helft hoger opgeleiden. De gemiddelde leeftijd van het panel is 47 jaar.De grootste groep (42%) van de respondenten hoort tot de (echt)paren met kinderen,vier procent tot de eenoudergezinnen. Een derde hoort tot paren zonder(thuis)wonende kinderen en 13% is alleenstaand. De spreiding over de wijken isgoed, behalve in Poelenburg en Pelders-Hoornseveld waar een kleine onder- enin Zaandam West en Nieuw West waar een kleine oververtegenwoordiging is.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

102 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.41 Met welk vervoermiddel pendelt men en wat zijn de belangrijkste redenen hiervoor?, 2007% dat daarvanbelangrijkste redenen hiervoorvervoermiddel gebruik maakt 1. 2. 3.auto 60 snelst (57%) auto rest van de dag vrijer en minder(soms) ook nodig (39%) afhankelijk (30%)OV 26 snelst (63%) goedkoper (31%) milieu (25%)fiets 8 conditie/gezondheid vrijer en minder goedkoper (43%)(84%) afhankelijk (66%)anders 3 – – –motor 2 snelst (78%) vrijer en minder goedkoper (33%)afhankelijk (44%)scooter/bromfiets 1 snelst (57%) goedkoper (57%) vrijer en minderafhankelijk (57%)totaal 100bron: Zaanstad3.9.3 ResultatenZaanstad is overduidelijk een forensenstad. In de huishoudens van 72% van deruim 900 werkzame respondenten, reist tenminste één persoon per huishoudenvoor het werk naar een andere gemeente. Veertig procent van de respondentenpendelt als enige persoon binnen het huishouden, bij 19% pendelt respondentén partner en bij 15% forenst alleen de partner.Bijna de helft van de respondenten werkt in Amsterdam (47%), zes procentin Haarlemmermeer (Hoofddorp), 4% in Purmerend, 3% in Alkmaar en 2%in Beverwijk. De overige forensen werken elders in de regio of daarbuiten.Negen procent heeft geen vast werkadres.Op de fietsende pendelaars na vinden alle pendelaars dat hun vervoermiddelhen het snelst naar de plaats van bestemming brengt. Zie tabel 3.41.Het merendeel van de pendelende Zaankanters reist met de auto naar het werk(60%). Hiervan doet 5% aan carpooling. Voor een derde deel reizen de autopendelaarsnaar Amsterdam, voor twee derde is dat zeer verspreid naar anderegemeenten in de regio of daarbuiten. De belangrijkste redenen om met de autote reizen zijn dat men hiermee het snelst op het werk is, men de auto de restvan dag (soms) ook nodig heeft en men zich vrijer en minder afhankelijk voelt.Als overige reden noemt men soms ook dat bagage en apparatuur kan wordenmeegenomen of dat het handig is om de kinderen te brengen of te halen.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 1033.42 Mate van bezwaar en hoe vaak in de file staan, 2007 (procenten) bron: ZaanstadIn totaal 26% van de forensen reist met het openbaar vervoer, waarvan hetmerendeel (88%) met de trein. De meeste reizigers gaan naar Amsterdam (68%).De belangrijkste redenen voor deze keuze zijn dat dit het snelst gaat en goedkoperen beter voor het milieu is. Enkele respondenten gaan met de bus en(binnen Amsterdam) met de tram.Vanwege de ligging van Zaanstad ten opzichte van Amsterdam pendelt menin Zaanstad ook veel met de fiets (8%). Voor hen zijn verreweg de belangrijksteredenen dat het goed voor de conditie en gezondheid is, het een gevoel vanvrijheid en onafhankelijkheid geeft en het goedkoop is.Bezwaar of geen bezwaar?Iets meer dan de helft (53%) van de respondenten vindt het forenzen enigszinsof zeer (12%) bezwaarlijk. Voor respondenten die met de auto reizen, geldtdit in nog iets sterkere mate, 61% heeft er bezwaar tegen. Bijna driekwart vande fietsers heeft juist vaker nauwelijks of geen bezwaar.En verder geldt in het algemeen: hoe langer de reistijd, des te meer bezwaar.Meer dan de helft van de autoforensen staat vaak in de file. Twintig procent somsen 24% vrijwel of helemaal nooit. Toch vindt ruim een derde van de panelledendie vaak in de file staan het reizen desondanks niet bezwaarlijk. Ook een korteof een langere reistijd maakt hierbij niet uit.Bijna de helft van de respondenten heeft juist geen of nauwelijks bezwaar omte forenzen. Men kan afstand nemen van het werk (49%), heeft tijd om naarde radio of muziek te luisteren (35%), om te lezen (17%) of om alvast/nog watte werken (8%). Bij een aantal respondenten wegen mogelijke bezwaren tenaanzien van het forenzen niet op tegen het plezier in het werk.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

104 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.43 Ervaren stress en tijdsdruk door het forenzen naar geslacht, 2007 (procenten) bron: ZaanstadWerkdagen en thuiswerkenBijna de helft van de pendelaars werkt vijf dagen (of zelfs meer), 31% werkt vierdagen. Een derde deel van de forensen werkt wel eens thuis, gemiddeld is ditbijna 4 dagen per maand. Langere reistijd hangt samen met een hoger percentageforensen dat wel eens thuis werkt.Gevraagd naar de redenen waarom anderen niet thuiswerken, wordt geantwoorddat het werk er zich niet goed voor leent. Als tweede reden blijkt de werkgeverhet niet goed te vinden. De derde reden is dat men het zelf liever niet wil of datde thuissituatie zich er niet toe leent.Stress binnen het huishouden?Bijna dertig procent van de respondenten ervaart binnen het huishoudengeregeld of heel vaak tijdsdruk of stress door het forenzen. Iets meer dan dertigprocent heeft er soms last van. Bijna veertig procent ervaart nooit stress. Meervrouwen ervaren stress of tijdsdruk dan mannen (zie grafiek). Vooral de jongerevrouwen (tot 40 jaar) ervaren meer stress.Ook forensen die vaak in de file staan ervaren de stress of tijdsdruk meer dananderen. Daarnaast is er een duidelijk verband tussen forensen die stress of tijdsdrukervaren en de mate waarin men het forenzen bezwaarlijk vindt. Hoe groterhet bezwaar, hoe vaker men tijdsdruk of stress voelt. Opvallend is overigensdat het nauwelijks uitmaakt of men tot een huishouden met kinderen behoortof niet. Het maakt wél uit of binnen het huishouden alléén de partner forenst.Dan wordt er binnen het huishouden meer stress ervaren.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 1053.44 Invloed van het forenzen op het privéleven, 2007 (procenten) bron: ZaanstadOp een schaal van een tot tien kon men aangeven in welke mate men de stresservaart. De gemiddelde score is een vijf. Forensen die met de auto reizen en eenlangere reistijd hebben, geven gemiddeld een hoger cijfer, namelijk rond de zes.Invloed van het forenzen op het huishoudenAan alle respondenten is gevraagd op welke manier het forenzen invloed heeftop het huishouden. Ongeveer één op de tien respondenten ondervindt geenmerkbare invloed van het forenzen. Voor de overige respondenten is dit wel hetgeval. Bijna 60% vindt dat er minder tijd voor het gezinsleven is. Op de tweedeplaats vindt men dat er minder tijd voor sport en hobby’s is (circa 40%) en/ofdat men minder tijd heeft om zelf te koken. Ook is er minder tijd voor familieen vrienden (circa 30%).De forenzende panelleden gaan er vanuit dat de stress zou kunnen wordenverminderd door vaker thuis te werken (40%), flexibeler werktijden te krijgen(32%), ruimere openingstijden van winkels, banken, kappers, etc. In wat minderemate zou goedkopere kinderopvang of kinderopvang met ruimere openingstijden(12%) kunnen bijdragen aan de vermindering van de stress. In hetzelfdeverband worden meer persoonlijke dienstverlening (8%) en/of een betere taakverdelingthuis (3%) genoemd. Ook wordt een aantal verkeerstechnische mogelijkhedengeopperd, zoals het realiseren van de tweede Coentunnel, verbeteringvan de verkeersdoorstroming, van het openbaar vervoer etc.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

106 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio Amsterdam3.45 Welke keuzes zijn gemaakt vanwege het forenzen?, 2007 (procenten) bron: ZaanstadBijna de helft (46%) van de forensen heeft in het verleden wijzigingen doorgevoerdin de woon- of werksituatie vanwege het woon-werkverkeer. Men isminder gaan werken, dichter bij huis, meer thuis gaan werken en/of langeredagen gaan maken om minder dagen van huis weg te zijn. Meer dan de helft vande forensen heeft geen aanpassingen gedaan. Respondenten die geregeld of vaakstress ervaren hebben relatief vaker hun woon- of werksituatie gewijzigd.Gevraagd naar dergelijke aanpassingen in de toekomst verwacht (opnieuw) hetmerendeel dat zij niets zullen veranderen (54%). Als men dit wél doet, zullenhet ongeveer dezelfde aanpassingen zijn als hierboven genoemd. Het vermeldenwaard is dat enkele respondenten als gevolg van de filedruk hun motorrijbewijshebben gehaald en met de motor forenzen en dat een enkeling bewust dicht bijeen station is gaan wonen.StellingenTot slot is het gehele panel – ook degenen die niet (meer) of binnen Zaanstadwerken – gevraagd een oordeel te geven over een vijftal stellingen.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Beleving van woon-werkverkeer 1073.46 Oordeel panel over rekeningrijden, 2007 (procenten) bron: ZaanstadEen aanzienlijk deel van de respondenten (53%) is het (helemaal) niet eens meteen snelle invoering van het rekeningrijden. Automobilisten zijn hier aanzienlijkmeer op tegen dan de overige reizigers. Men verwacht al helemaal niet dat ditde oplossing van het fileprobleem zal zijn (64%). Opvallend is dat de fietsersoptimistischer zijn gestemd wat dit betreft. Als het rekeningrijden wordt ingevoerdverwacht maar dertien procent minder snel de auto te nemen. Opvallendis dat niet-forensen er vaker van uitgaan de auto minder snel te nemen (32%)dan de forensen zelf (24%).Bijna dertig procent van de forensen zou vaker de fiets willen nemen of thuiswillen werken.3.47 Oordeel panel over thuiswerken en fietsen, 2007 (procenten) bron: ZaanstadNoten1 Dit is iets minder dan het percentage pendelaars in de actieve Almeerse beroepsbevolking,namelijk 53%. Bron: Sociale Atlas 2007, Gemeente Almere, 2007.2 Snelle busverbinding van Haarlem, via Hoofddorp en Schiphol, naar Amsterdam-Zuidoost.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

108 Deel 1 – Woon-werkverkeer in de Metropoolregio AmsterdamFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Woon-werkpendel in de Metropoolregio Amsterdam 109Deel 2Metropoolregio Amsterdamin beeld 2007Regio Amsterdam in beeld 2007

110 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

111Inhoudblz1 De regio 1131.1 Verschillende regio-indelingen 1141.2 Keuze voor Metropoolregio Amsterdam 1162 Bevolking 1192.1 Bevolking in de regio groeit sterker dan landelijk 1192.2 Amsterdam trekt inwoners van buiten de regio 1212.3 Veel jongeren in Amsterdam en weinig in kleine gemeenten 1222.4 Veel gezinnen in de groeigemeenten 1242.5 Sterke groei niet-westerse allochtonen in Almere 1252.6 Minder vergrijzing dan in Nederland 1272.7 Potentiële beroepsbevolking blijft groeien 1282.8 Conclusie 129Tabellen 1303 Wonen 1413.1 Grote variatie in woningdichtheid 1413.2 Groei woningvoorraad Amsterdam blijft achter bij regio 1423.3 Regio voorziet in behoefte aan ruime koopwoningen 1443.4 Woningwaarde in Amsterdam sterker gestegen dan elders 1453.5 Conclusie 147Tabellen 1484 Economie 1594.1 Betere maatstaf voor economische prestaties 1594.2 Verwachte afvlakkende economische groei 1604.3 Dienstverlening steeds belangrijker 1614.4 Toenemend aantal (kleinere) bedrijven 1634.5 De aantrekkende werking van de arbeidsmarkt 1644.6 Verdere daling werkloosheid 1674.7 Vacatures naar recordhoogte 1684.8 Conclusie 170Tabellen 171Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

112 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1131De regioHet aantal regionale samenwerkingsverbanden neemt toe. Gemeenten, provinciesen andere bestuurslagen vinden een regionale benadering steeds vakerde meest geëigende schaal om onderwerpen als wonen, werken, kantoorontwikkeling,mobiliteit, recreatie, onderwijs en integratie aan te pakken. 1Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007 gaat in op de ontwikkelingen binnende Metropoolregio Amsterdam, de nieuwe naam voor het gebied dat recentelijkvooral bekend stond als de Noordvleugel van de Randstad en daarvoor als dersa, het gebied van de Regionale Samenwerking Amsterdam. Internationaalwordt de naam Amsterdam Metropolitan Area gevoerd. Het gebied strekt zichuit van IJmuiden tot aan Almere en van Purmerend tot Haarlemmermeer.1.1 Bestuurlijke begrenzing van de Metropoolregio Amsterdambron: Noordvleugel 2040Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

114 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20071.1 Verschillende regio-indelingenEr zijn veel verschillende indelingen van de regio. De Randstad, de Noordvleugelvan de Randstad (de kleine of de grote) en de rsa (Regionale SamenwerkingAmsterdam) zijn de meest gebruikte indelingen. In alle gevallen gaat het om eengebiedsindeling zonder een officiële begrenzing of bestuurslaag.RandstadDe Randstad is de economische motor van Nederland. Hier wonen en werkenveel mensen dicht bij elkaar. Het Rijk vindt dat de Randstad een sterkere concurrentiepositiemoet krijgen ten opzichte van soortgelijke gebieden in Europa.Het moet aantrekkelijk blijven om bedrijven in de Randstad te vestigen en omer te wonen en te werken. Daarvoor is het nodig nieuwe woningen, wegen,bedrijfsterreinen en natuurgebieden op een goede manier ruimtelijk in te passen.Maar in de toch al zo volle Randstad is dat niet eenvoudig. Het Rijk heeft hetprogramma Noordvleugel ingesteld om de besluitvorming over een aantalgrootschalige projecten in het noordelijk deel van de Randstad te coördineren.Van Noordvleugel tot Metropoolregio AmsterdamDe Noordvleugel van de Randstad is globaal gesproken de regio Schiphol-Amsterdam-Almere-Utrecht. Deze gebiedsaanduiding is ontleend aan deRijksnota Pieken in de Delta. 2 Deze nota is de gebiedsgerichte economischeagenda van Nederland. Deze agenda draagt bij aan de ambitie om van Nederlandeen concurrerende en dynamische economie te maken in een sterk en innovatiefEuropa. Het centrale uitgangspunt binnen Pieken in de Delta is het stimulerenvan gebiedsspecifieke economische ontwikkelingen, door kansen te benuttenen knelpunten weg te nemen.Met de nota Pieken in de Delta heeft de nationale overheid een omwenteling totstand gebracht in het regionaal economisch beleid. Het gericht stimuleren vanregionaal economische kansen heeft de plaats ingenomen van het wegwerkenvan economische achterstanden. Pieken in de Delta is uitgewerkt in zes gebiedsgerichteeconomische programma’s. De Noordvleugel is een van de gebiedenwaarvoor zo’n programma is opgesteld. Pieken in de Noordvleugel is gerichtop de verdere uitbouw van de internationale dienstverlening.Het gebied waar het Rijk vanuit gaat, wordt ook wel de ‘grote’ Noordvleugelgenoemd. Daarnaast wordt er een ‘kleine’ Noordvleugel onderscheiden. Dezekomt overeen met de Metropoolregio Amsterdam.In 2007 is er door de samenwerkende Noordvleugelpartners nagedacht over detoekomst van de Noordvleugel. De conclusie was dat het gebied zich tot 2040Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 De regio 1151.2 De Noordvleugel in 2007 bron: De Staat van de Stad Amsterdam IVzo moet ontwikkelen dat het de concurrentie met andere Europese metropolenaankan. Hiervoor is meer samenwerking en afstemming nodig maar het blijfteen samenwerkingsverband op vrijwillige basis. Om de conclusie kracht bij tezetten is in december 2007 een aantal concrete afspraken gemaakt. Er wordtveel belang gehecht aan de diversiteit van het metropoolgebied. Deze wordt nogverbeterd door het verstedelijkte gebied te intensiveren en transformeren naareen stadsmilieu met voor een metropool kenmerkende kwaliteiten. Ook is eraandacht voor de bereikbaarheid. Deze zal verbeterd worden door investeringenin adequaat openbaar vervoer op regionaal niveau. Een ander speerpunt is debescherming en ontwikkeling van mooie en bereikbare landschappen op korteafstand van de stad. Een laatste speerpunt is de duurzame ontwikkeling van deregio, door verbetering van de luchtkwaliteit en het klimaatbestendig maken vanhet gebied. 3 Eind 2007 is door de bestuurders gekozen voor een nieuwe naam:Metropoolregio Amsterdam.Van RSA tot Metropoolregio AmsterdamJarenlang heeft de Regionale Samenwerking Amsterdam als informeel samenwerkingsverbandin de Noordvleugel van de Randstad gefungeerd, met alsdoel de samenwerking in de regio te verbeteren. Trekkers waren de gemeenteAmsterdam, de provincie Noord-Holland en de Stadsregio Amsterdam.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

116 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20071.3 De Metropoolregio Amsterdam naar subregio’sbron: O+SDe rsa-regio omvatte naast het gebied van de Stadsregio Amsterdam ook degemeenten Bennebroek, Beverwijk, Blaricum, Bloemendaal, Bussum, Castricum,Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Heemskerk, Heemstede,Hilversum, Huizen, Laren, Muiden, Naarden, Uitgeest, Velsen, Weesp,Wijdemeren en Zandvoort. Nu besloten is om onder een nieuwe naam verderte gaan, vervalt het informele samenwerkingsverband rsa.1.2 Keuze voor Metropoolregio AmsterdamIn deze publicatie is gekozen voor de Metropoolregio Amsterdam omdat dit deregio-indeling van de toekomst is. Wat zijn de praktische consequenties van dekeuze voor de Metropoolregio Amsterdam in deze publicatie? Deze zijn beperkt.Het betekent dat het gebied twee gemeenten kwijtraakt, namelijk Castricum enGraft-De Rijp.Deze keuze betekent dat een heel precieze vergelijking van de cijfers over de heleregio met die uit het vorige regioboek niet mogelijk is. Ook de verdeling naarsubregio’s in deze publicatie wijkt in de meeste gevallen licht af ten opzichtevan de vorige versies. 4 De verdeling naar coropgebieden is vervangen doorFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 De regio 117een verdeling naar subregio’s. Deze subregio’s komen in drie gevallen overeenmet een coropgebied, namelijk voor de Zaanstreek, agglomeratie Haarlem enHet Gooi en Vechtstreek. De deelgebieden Almere, Amstel-Meerlanden enAmsterdam zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van Regio Amsterdam inbeeld 2006.VervolgDe volgende drie hoofdstukken gaan in hoofdlijnen in op de ontwikkelingen ophet gebied van de bevolking, het wonen en de economie van de MetropoolregioAmsterdam. Elk hoofdstuk sluit af met een aantal tabellen met kerncijfers.Noten1 Rooilijn nr. 8, 2006.2 Pieken in de Delta, 2004, Ministerie van Economische Zaken.3 Regionale Samenwerking Amsterdam, 2007-4.4 Dit is niet in alle tabellen gelukt.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

118 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1192BevolkingDe bevolking van de Metropoolregio Amsterdam is verdeeld over een paar groteen veel kleine gemeenten. De samenstelling van de bevolking van een gemeentewordt vooral bepaald door de historie van de gemeente en de grootte, veel meerdan door de subregio waar die gemeente deel van uitmaakt. In dit hoofdstuk zaldaar nader op worden ingegaan. Gestart wordt met de groei van de bevolking,daarna volgt de leeftijdsopbouw. Er is aandacht voor de gezinnen en nietwesterseallochtonen in de Metropoolregio Amsterdam en de ontwikkelingendie zich hierbinnen voordoen. Als laatste wordt ingegaan op de vergrijzing ende ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking.2.1 Bevolking in de regio groeit sterker dan landelijkVan de Nederlandse bevolking woont 13% in de Metropoolregio Amsterdam,oftewel 2,2 miljoen mensen. Ruim een derde (34%) van hen woont inAmsterdam.Naast Amsterdam met ruim 740.000 inwoners zijn er nog vier gemeenten in deregio met meer dan 100.000 inwoners, te weten Almere, Haarlem, Zaanstad enHaarlemmermeer. De overige middelgrote en kleine gemeenten hebben in totaalmeer dan 800.000 inwoners.Sinds 1988 is de bevolking in de Metropoolregio Amsterdam met bijna 17%(316.000 inwoners) toegenomen. Dit is een sterkere groei dan de landelijkebevolkingsgroei die 11% bedraagt. De bevolkingsgroei in de regio wordt vooralveroorzaakt door het geboorteoverschot. De laatste jaren bedraagt dat jaarlijksbijna 10.000 personen. Daarnaast is er, in de meeste jaren, ook een vestigingsoverschotmet de rest van het land. Gemiddeld bedroeg dat de laatste tweedecennia circa 2.500 personen. De buitenlandse migratie geeft een wisselendbeeld. Sinds de jaren zeventig vestigen zich veel meer mensen uit het buitenlanddan er vertrekken. De laatste paar jaar is er echter een buitenlands vertrekoverschot.Dit komt overeen met het landelijk beeld. Het wordt vooral veroorzaaktdoor verscherpte toelatingseisen.De sterkste bevolkingsgroei in de Metropoolregio zien we al jaren in Almere.De laatste jaren is deze groei echter minder sterk dan daarvoor. Tegelijkertijd isde bevolkingsgroei in de Haarlemmermeer sterk toegenomen. Deze gemeenteMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

120 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.1 Loop van de bevolking in de Metropoolregio Amsterdam, 1988-2006 1 ) Incl. administratieve en overige correcties. bron: CBSgroeide daardoor de laatste vijf jaar bijna even sterk als Almere. Deze tweegemeenten zijn verantwoordelijk voor bijna twee derde van de bevolkingsgroeiin de periode 2002-2007. Ook de meeste andere gemeenten namen in inwoner-2.2 Bevolkingsgroei, 1 januari 1997-2007bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 121aantal toe, maar wel is de toename minder dan de vijf jaar daarvoor. Dit geldtvooral voor Amsterdam en de kleine gemeenten. De omvang van de bevolkingvan Haarlem bleef de afgelopen 10 jaar vrijwel gelijk.Ook de komende jaren zal de bevolking van de Metropoolregio sterkergroeien dan Nederland als geheel. Verwacht wordt dat het aantal inwonersin de Metropoolregio in de periode van 2007-2025 met 177.000 inwonerszal toe nemen, een groei van 8,2%. Dit is veel meer dan de landelijke toenamedie in deze periode slechts 3,5% bedraagt. De groei in de regio wordt vrijwelgeheel veroorzaakt door de bevolkingsgroei in Almere, Haarlemmermeer enAmsterdam.2.2 Amsterdam trekt inwoners van buiten de regioIn de Metropoolregio Amsterdam vestigen zich meer personen uit de restvan Nederland dan er vertrekken. De belangrijkste migratiestroom loopt viaAmsterdam. In Amsterdam vestigen zich veel studenten en hoger opgeleiden uitde andere universiteitssteden. Per saldo vestigden zich in 2006 in Amsterdamruim 5.700 personen van buiten de regio. Ook voorgaande jaren vestigden zichin Amsterdam veel meer personen van buiten de regio dan er Amsterdammersnaar de regio vertrokken; in de periode 2002-2006 bedroeg het saldo 3.700 personen(zie figuur 2.3).Een groot deel van de jonge vestigers gaat na enige jaren weg uit de stad, vooralwanneer er kinderen komen. Ze willen dan naar een ruimere woning en eenwoonomgeving met veel groen. Omdat deze personen over het algemeen inAmsterdam werken, willen ze in of dichtbij Amsterdam wonen. Aangeziener in Amsterdam maar weinig ruime gezinswoningen beschikbaar zijn en zebovendien relatief duur zijn, vertrekken deze personen naar de rest van deMetropoolregio. Gemiddeld was er in de periode 2002-2006 een stroom vanper saldo 8.000 personen vanuit Amsterdam naar de rest van de regio.Ondanks dat de bevolking in de Metropoolregio Amsterdam sterker groeit danin de rest van het land - met name in Almere, Haarlemmermeer en Amsterdamlijkt het erop dat de stroom vertrekkers vanuit Amsterdam zo groot is dat er infeite onvoldoende ruimte is voor allemaal. Per saldo vertrekken per jaar namelijkgemiddeld bijna 2.000 inwoners uit de regio (exclusief Amsterdam) naar eldersin het land. Maar dit kan wellicht ook te maken hebben met woonvoorkeur enniet zozeer met een tekort aan woningen.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

122 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.3 Binnenlandse migratie, 2002-2006 (gemiddeld per jaar)bron: CBSDe Metropoolregio Amsterdam is in demografisch opzicht dynamisch. Het iseen regio van komen en gaan. De bijbehorende bevolkingsstromen zijn echterselectief. Jongeren uit het hele land komen naar Amsterdam en vertrekkenvaak in een latere levensfase als gezin naar een gemeente met meer suburbanewoonmilieus elders in de regio. De stromen zijn echter niet alleen selectief intraditioneel demografische termen als leeftijd en huishoudensamenstelling.Nieuwkomers uit Nederland en niet-westerse landen hebben gemiddeld eenveel lager inkomen dan vertrekkers. 1 Dit ‘inkomensverlies’ wordt echter gecompenseerddoor de carrièrekansen die de stad de zittende bevolking biedt. 2 Deaard van de selectiviteit van de stromen zijn samen met hun omvang en richtingbepalend voor de toekomstige bevolkingsopbouw van Amsterdam als grootstegemeente en de regio als geheel.2.3 Veel jongeren in Amsterdam en weinig in kleine gemeentenDe leeftijdsopbouw in de Metropoolregio Amsterdam is in grote lijnen vergelijkbaarmet Nederland als geheel. Een verschil is dat er meer personen zijn tussende 25 en 50 jaar en minder tieners en ouderen dan landelijk.Terwijl er in de leeftijdsopbouw tussen de Metropoolregio en Nederland weinigverschil bestaat, is er binnen de Metropoolregio wel veel verschil.Een sterk afwijkende bevolkingsopbouw vinden we in Almere. Deze gemeenteheeft relatief veel jonge inwoners. Dit wordt veroorzaakt doordat Almerenog maar 35 jaar bestaat en in de woningen vooral jonge gezinnen trekken.Opvallend is dat er relatief weinig twintigers zijn in vergelijking met het aantaltieners en dertigers. Dit wordt veroorzaakt doordat slechts weinig jongerenzich in Almere vestigen, terwijl jongeren uit Almere vaak wegtrekken naarAmsterdam.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1232.4 Diversiteit in leeftijdsopbouw, 1 januari 2007Metropoolregio Amsterdam Amsterdam Almere kleine gemeenten in de Metropoolregio bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

124 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007Kenmerkend zijn de verschillen tussen Amsterdam en de kleine gemeentenmet minder dan 50.000 inwoners. Amsterdam heeft relatief weinig ouderen,terwijl de kleine gemeenten er juist veel hebben. Het grootste verschil bestaatechter tussen het aandeel jongeren tussen de 18 en 35 jaar. Ze vormen elkaarsspiegelbeeld. Deze groep is in Amsterdam sterk oververtegenwoordigd en in dekleine gemeenten sterk ondervertegenwoordigd. Een belangrijke oorzaak vanhet verschil is dat jongeren uit de kleine gemeenten voor studie naar Amsterdamtrekken.2.4 Veel gezinnen in de groeigemeentenIn de Metropoolregio Amsterdam bestaat 32% van de huishoudens uit huishoudensmet kinderen, ofwel gezinnen. Dit is iets lager dan het landelijkepercentage van 35.Almere en Haarlemmermeer hebben verreweg het hoogste aandeel gezinnenmet kinderen van de Metropoolregio. Dit wordt veroorzaakt doordat dezegemeenten veel nieuwbouw hebben, waar jonge gezinnen naar toe trekken. InAmsterdam en Haarlem wonen minder gezinnen dan in de kleine gemeenten.Gezinnen uit grote steden verhuizen vaak naar kleinere gemeenten, waar dewoningen groter zijn en de woonomgeving meer ruimte geeft voor kinderen.Omgekeerd gaan veel alleenstaanden naar de grote steden om daar te studeren2.5 Gezinnen als percentage van het aantal huishoudens, 1 januari 2007bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 125of vanwege het stedelijk culturele klimaat. Voor de regio zijn hierdoor de verschillenin aandeel gezinnen tussen Amsterdam en Haarlem aan de ene kant ende kleine gemeenten aan de andere kant te verklaren. Almere, Haarlemmermeeren Zaanstad zijn weliswaar grote gemeenten, maar geen grote steden. Ze bestaanuit een aantal ruim opgezette kernen.2.5 Sterke groei niet-westerse allochtonen in AlmereSinds eind jaren zestig overtreft de immigratie de emigratie in Nederland. Eerstbetrof het gastarbeiders uit Turkije, Marokko en Zuid-Europa. Tegelijkertijd waser veel immigratie uit Suriname en de Nederlandse Antillen, hetgeen verbandhoudt met de (vroegere) koloniale banden. Sinds eind jaren tachtig gaat het veelalom andere niet-westerse landen waar asielzoekers en andere vluchtelingenvandaan kwamen. Door volgmigratie (gezinshereniging en gezinsvorming) engeboorte neemt het aantal niet-westerse allochtonen verder toe.Het aandeel niet-westerse allochtonen is in de Metropoolregio Amsterdam bijnatwee keer zo hoog als het landelijke gemiddelde. Dit wordt vooral veroorzaaktdoor Amsterdam en in minder mate door Almere. Maar ook de meeste anderegemeenten hebben een aandeel dat hoger is dan het landelijke aandeel; dit geldtmet name voor de grote gemeenten. Alleen in de kleinste gemeenten is het aandeelonder het Nederlands gemiddelde.Niet-westerse allochtonen hebben zich altijd sterk op de grote steden gericht.Als gevolg daarvan heeft Amsterdam al decennialang een groot aandeel nietwesterseallochtonen.2.6 Niet-westerse allochtonen als percentage van de totale bevolking, 1 januari 2007bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

126 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.7 Toename van aandeel niet-westerse allochtonen, 1 januari 2002-2007 (procentpunten)bron: CBSVeel niet-westerse allochtonen uit Amsterdam vertrekken om hun woonpositiete verbeteren na verloop van tijd naar de regio. Ze volgen daarmee hetzelfdepatroon zoals dat voor autochtone gezinnen al tientallen jaren geldt. Als gevolgdaarvan neemt het aandeel niet-westerse allochtonen vooral in de suburbanegroeigemeenten, zoals Almere en Haarlemmermeer, sterk toe.Onder Surinamers is het vertrek naar de regio al wat langer zichtbaar, metname naar Almere. De laatste paar jaar echter vertrekken ook veel Turken enMarokkanen uit Amsterdam naar de regio.De suburbanisatie wordt vooral duidelijk als we de verhuisstroom vanAmsterdam naar Almere nader bekijken. In 1992 bestond een kwart van devertrekkers van Amsterdam naar Almere uit niet-westerse allochtonen. Ditaandeel liep elk jaar op tot bijna twee derde (63%) in 2004. Vanaf dat jaarstagneert de suburbanisatie overigens. Hiervoor zijn een aantal mogelijkeoorzaken. Allereerst is er in Amsterdam ruimte op de goedkope woningmarktgekomen door minder buitenlandse immigratie. Bovendien zijn er door destadsvernieuwing meer mogelijkheden om in Amsterdam een wooncarrièrevoort te zetten. Tenslotte wordt er de laatste jaren in Almere duurder gebouwd.Ondanks deze verandering was het aandeel niet-westerse allochtonen onder deAmsterdammers die in 2006 naar Almere gingen nog altijd 56%, veel hoger dannaar welke andere gemeente ook.De suburbanisatie vindt ook plaats binnen Amsterdam. Aan de rand van de stadneemt het aandeel niet-westerse allochtonen sterk toe, terwijl het aandeel in decentrale stadsdelen afneemt.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1272.6 Minder vergrijzing dan in NederlandEen van de belangrijkste demografische trends in Nederland is de vergrijzing.Dit wil zeggen dat het aandeel 65-plussers toeneemt. In de Metropoolregiospeelt dat minder sterk. Het aandeel 65-plussers nam er tot voor kort zelfsaf. Deze trend, die zo afwijkt van de landelijke trend, wordt veroorzaakt doorAmsterdam en Almere. Wanneer we beide gemeenten buiten beschouwing latenvolgt de regio wel degelijk de landelijke trend.Het aandeel 65-plussers neemt in Amsterdam al jaren af. Dit is het gevolg vande suburbanisatiegolf in de jaren zestig en zeventig. Hierdoor wonen er op hetogenblik relatief weinig zestigers in Amsterdam. De afgelopen jaren zijn danook veel oorspronkelijke Amsterdammers buiten Amsterdam met pensioengegaan in plaats van in de stad zelf. Hierbij moet men naast de rest van deMetropoolregio Amsterdam ook denken aan verder weggelegen plaatsen alsHoorn, Alkmaar en Lelystad.In Almere veranderde de afgelopen jaren het aandeel 65-plussers weinig(circa 7%), vanwege de vele nieuwbouw aldaar die jonge gezinnen aantrekt.Omdat Almere een steeds groter deel van de Metropoolregio uitmaakt wordtde groei van het aandeel 65-plussers gedrukt.De komende jaren neemt het aandeel 65-plussers in Nederland toe, vooral na2011 als de babyboomgeneratie met pensioen gaat. Ook in de Metropoolregiozal het aandeel 65-plussers toenemen, zij het iets minder sterk dan in Nederlandals geheel.2.8 65-plussers, 1 januari 1990-2025 (procenten) bron: CBS/ABF ResearchMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

128 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.7 Potentiële beroepsbevolking blijft groeienDe vergrijzing heeft grote invloed op de omvang van de beroepsbevolking.De beroepsbevolking wordt in een volgend hoofdstuk besproken. Hier gaanwe verder in op de leeftijdsgroep waar vrijwel de gehele beroepsbevolking toebehoort: de 15-64 jarigen. Deze leeftijdsgroep wordt wel de potentiële beroepsbevolkinggenoemd. De afgelopen jaren nam de potentiële beroepsbevolkingin de regio sterker toe dan in Nederland als geheel. Nader beschouwd blijkt datde groei van de potentiële beroepsbevolking voor het overgrote deel wordtveroorzaakt door bevolkingsgroei als gevolg van nieuwbouw in Almere enHaarlemmermeer.De laatste jaren neemt de potentiële beroepsbevolking in Nederland veel mindersterk toe dan daarvoor. Na 2010 neemt de potentiële beroepsbevolking inNederland zelfs af. In de Metropoolregio is daar geen sprake van. Dit wordt veroorzaaktdoordat de bevolking sterker groeit dan elders en er minder vergrijzingis. Wel neemt de potentiële beroepsbevolking na 2010 minder sterk toe, alsgevolg van het ouder worden van de babyboomgeneratie. Na 2022 zal ook inde Metropoolregio Amsterdam de beroepsbevolking afnemen.2.9 Ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking, 1 januari 1990-2025(indexcijfers; 1990=100) bron: CBS/ABF ResearchFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1292.8 ConclusieDe bevolking in de Metropoolregio Amsterdam neemt sterker toe dan inde rest van het land en naar verwachting zal dit zeker tot 2025 aanhouden.De vergrijzing is minder sterk dan landelijk en de potentiële beroepsbevolkingblijft toenemen.De leeftijdsopbouw van de verschillende gemeenten verschilt sterk. In Amsterdamwonen veel jongeren tussen de 18 en 35 jaar, terwijl zij in de kleineregemeenten juist sterk ondervertegenwoordigd zijn. Almere heeft een specialepositie omdat het een relatief jonge gemeente is met weinig ouderen. De gezinnenwonen vooral in de groeigemeenten en er zijn er maar weinig in Amsterdamen Haarlem.Amsterdam heeft verreweg het grootste aandeel niet-westerse allochtonen,gevolgd door Almere waar het aandeel niet-westerse allochtonen, met nameSurinamers, sterk toeneemt. Dit is een gevolg van de suburbanisatie van nietwesterseallochtonen naar de randen van Amsterdam en de stad uit, richtinggroeigemeenten Almere, Haarlemmermeer en Purmerend. Hun aandeelneemt in de grotere en middelgrote gemeenten van de regio sterker toe dan inAmsterdam. Doordat hun aandeel in de kleinere gemeenten en ook in een stadals Haarlem weinig toeneemt, leidt dit tot een nieuwe segregatie in de regio,namelijk een concentratie van de westerse allochtonen in de suburbanegemeenten.Noten1 Latten, J. , H. Nicolaas & B. Hamers, CBS. De prijs van migratie: selectieve verhuisstromenvan de vier grote steden. Bevolkingstrends, 1e kwartaal 2006, pp. 37-44. Voorburg/Heerlen, 2006.2 Bron: O+S. Inkomensontwikkeling in Amsterdam. Fact sheet nummer 5, juli 2006.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

130 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.1 Bevolking, 1 januari 2003-2007gemeente/subregio 2003 2004 2005 2006 2007Wormerland 15510 15765 15836 15796 15856Zaanstad 139464 139774 139817 140270 141402Zaanstreek 154974 155539 155653 156066 157258Beverwijk 36409 36995 36860 36546 36835Heemskerk 36421 36294 36439 37423 38006Uitgeest 11772 11783 11787 11915 12061Velsen 67527 67642 67516 67678 67635IJmond 152129 152714 152602 153562 154537Bennebroek 5307 5225 5145 5131 5156Bloemendaal 17045 16922 17005 16974 17028Haarlem 147097 147343 146739 147015 146960Haarlemmerliede c.a. 5533 5556 5552 5489 5444Heemstede 25760 25660 25644 25650 25575Zandvoort 16864 16866 16709 16651 16599agglomeratie Haarlem 217606 217572 216794 216910 216762Aalsmeer 22839 22915 23296 24145 25019Amstelveen 78095 78866 79036 78774 78945Diemen 24046 24049 23932 23834 23888Haarlemmermeer 122902 127750 131816 135136 138255Ouder-Amstel 13054 13055 13177 13142 13038Uithoorn 26680 26763 26969 26844 26977Amstel-Meerlanden 287616 293398 298226 301875 306122Blaricum 9309 9257 9179 9114 9112Bussum 31267 31300 31220 31237 31308Hilversum 83306 83454 83682 83652 83669Huizen 42125 41974 42098 42091 41927Laren 11674 11590 11488 11005 10979Muiden 6647 6656 6675 6645 6657Naarden 16947 17031 17110 17104 17168Weesp 17885 17843 17671 17533 17556Wijdemeren 23237 23333 23298 23435 23571Het Gooi en Vechtstreek 242397 242438 242421 241816 241947Almere 165106 170704 175007 178466 180924Beemster 8536 8541 8524 8515 8476Edam-Volendam 28063 28194 28333 28459 28494Landsmeer 10352 10315 10272 10301 10264Oostzaan 9118 9176 9182 9200 9248Purmerend 74921 75831 77068 77922 77955Waterland 17150 17266 17343 17267 17183Zeevang 6324 6323 6268 6274 6318Waterland + 154464 155646 156990 157938 157938Amsterdam 736562 739104 742783 743079 742884Metropoolregio Amsterdam 2110854 2127115 2140476 2149712 2158372Nederland 16192572 16258032 16305526 16334210 16357992bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1312.2 Bevolking naar leeftijdsgroepen, 1 januari 2007leeftijdsgroep in jarengemeente/subregio 0-4 5-19 20-34 35-49 50-64 65 e.o. totaalWormerland 891 3103 2206 3940 3212 2504 15856Zaanstad 8545 25374 25211 34471 27343 20458 141402Zaanstreek 9436 28477 27417 38411 30555 22962 157258Beverwijk 2237 6229 6559 8864 6808 6138 36835Heemskerk 1999 7368 5933 9077 7253 6376 38006Uitgeest 765 2515 1865 3083 2301 1532 12061Velsen 3726 13160 10088 16721 12652 11288 67635IJmond 8727 29272 24445 37745 29014 25334 154537Bennebroek 242 894 425 1129 1138 1328 5156Bloemendaal 907 3458 1364 3694 3973 3632 17028Haarlem 8858 23141 29959 35344 27252 22406 146960Haarlemmerliede c.a. 269 1165 653 1383 1202 772 5444Heemstede 1387 4701 2365 5634 5800 5688 25575Zandvoort 789 2424 2425 3780 3974 3207 16599agglomeratie Haarlem 12452 35783 37191 50964 43339 37033 216762Aalsmeer 1514 4546 3839 6258 4997 3865 25019Amstelveen 4175 13292 13466 18492 14892 14628 78945Diemen 1253 4429 4433 5849 4694 3230 23888Haarlemmermeer 10107 26612 24829 36595 25410 14702 138255Ouder-Amstel 860 2376 1631 3234 2841 2096 13038Uithoorn 1718 5174 3976 7006 4889 4214 26977Amstel-Meerlanden 19627 56429 52174 77434 57723 42735 306122Blaricum 423 1639 862 1910 2666 1612 9112Bussum 2017 5536 4451 7321 5778 6205 31308Hilversum 5048 13526 15078 19530 15544 14943 83669Huizen 2416 8273 6061 10158 9162 5857 41927Laren 573 1780 877 2309 2526 2914 10979Muiden 432 1291 651 1750 1501 1032 6657Naarden 1186 3422 1614 4250 3427 3269 17168Weesp 977 2854 3107 4322 3576 2720 17556Wijdemeren 1356 4302 2704 5797 5313 4099 23571Het Gooi en Vechtstreek 14428 42623 35405 57347 49493 42651 241947Almere 13844 40208 37048 49263 27573 12988 180924Beemster 445 1678 1102 2060 1881 1310 8476Edam-Volendam 2036 5379 5328 6493 5894 3364 28494Landsmeer 505 1982 1227 2515 2347 1688 10264Oostzaan 568 1775 1205 2445 1840 1415 9248Purmerend 4502 14697 13850 19844 14380 10682 77955Waterland 922 3236 2283 4011 4018 2713 17183Zeevang 357 1310 747 1596 1515 793 6318Waterland + 9335 30057 25742 38964 31875 21965 157938Amsterdam 45432 110032 193532 187207 123101 83580 742884Metropoolregio Amsterdam 133281 372881 432954 537335 392673 289248 2158372Nederland 966881 2990222 3023660 3841069 3167808 2368352 16357992bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

132 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.3 Bevolking naar herkomstgroepering, 1 januari 2007nietwestersewestersealloch- alloch- autochgemeente/subregiotonen tonen tonen totaalWormerland 720 991 14145 15856Zaanstad 22545 12037 106820 141402Zaanstreek 23265 13028 120965 157258Beverwijk 3727 3565 29543 36835Heemskerk 3017 3602 31387 38006Uitgeest 431 767 10863 12061Velsen 4388 5584 57663 67635IJmond 11563 13518 129456 154537Bennebroek 158 533 4465 5156Bloemendaal 621 2414 13993 17028Haarlem 19126 15387 112447 146960Haarlemmerliede c.a. 248 360 4836 5444Heemstede 1196 3099 21280 25575Zandvoort 957 2071 13571 16599agglomeratie Haarlem 22306 23864 170592 216762Aalsmeer 1185 2139 21695 25019Amstelveen 10338 14015 54592 78945Diemen 5646 2792 15450 23888Haarlemmermeer 15705 13777 108773 138255Ouder-Amstel 1099 1415 10524 13038Uithoorn 2041 2713 22223 26977Amstel-Meerlanden 36014 36851 233257 306122Blaricum 422 1081 7609 9112Bussum 2078 3763 25467 31308Hilversum 8486 9149 66034 83669Huizen 3541 4110 34276 41927Laren 387 1397 9195 10979Muiden 321 701 5635 6657Naarden 1027 2076 14065 17168Weesp 2223 1781 13552 17556Wijdemeren 701 1896 20974 23571Het Gooi en Vechtstreek 19186 25954 196807 241947Almere 46166 17260 117498 180924Beemster 192 495 7789 8476Edam-Volendam 918 1001 26575 28494Landsmeer 428 789 9047 10264Oostzaan 387 549 8312 9248Purmerend 10879 6790 60286 77955Waterland 522 1203 15458 17183Zeevang 150 414 5754 6318Waterland + 13476 11241 133221 157938Amsterdam 256073 104711 382100 742884Metropoolregio Amsterdam 428049 246427 1483896 2158372Nederland 1738452 1431954 13187586 16357992bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1332.4 Oppervlakte, bevolkingsdichtheid, woningdichtheid en gemiddelde woningbezetting, 1 januari 2007bevolkings- woning- gemidopper-opper- dichtheid dichtheid deldevlakte vlakte in per km 2 per km 2 woninggemeente/subregioin km 2 km 2 land bevolking land woningen land bezettingZaanstreek 128.18 113.01 157258 1392 67455 597 2,33w.v. Zaanstad 83.04 74.22 141402 1905 61090 823 2,31IJmond 137.45 109.88 154537 1406 66329 604 2,33w.v. Velsen 63.03 44.71 67635 1513 29262 654 2,31agglomeratie Haarlem 152.26 129.54 216762 1673 98188 758 2,21w.v. Haarlem 32.12 29.32 146960 5012 67650 2307 2,17Amstel-Meerlanden 320.90 295.71 306122 1035 129054 436 2,37w.v. Haarlemmermeer 185.28 179.17 138255 772 55348 309 2,50Het Gooi en Vechtstreek 273.43 197.24 241947 1227 107803 547 2,24w.v. Hilversum 46.24 45.57 83669 1836 38457 844 2,18Almere 248.77 130.33 180924 1388 70176 538 2,58Waterland + 334.91 234.88 157938 672 64883 276 2,43w.v. Purmerend 24.56 23.62 77955 3300 32700 1384 2,38Amsterdam 219.44 166.29 742884 4467 382951 2303 1,94Metropoolregio Amsterdam 1815.34 1376.88 2158372 1568 986839 717 2,19Nederland 41543.07 33756.17 16357992 485 6969931 206 2,35bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

134 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.5 Bevolking naar geslacht, 1 januari 2001 en 20072001 2007gemeente/subregio mannen vrouwen totaal mannen vrouwen totaalZaanstreek 74834 76664 151498 77621 79637 157258w.v. Zaanstad 67102 69013 136115 69713 71689 141402IJmond 73973 76685 150658 76080 78457 154537w.v. Velsen 32952 34025 66977 33365 34270 67635agglomeratie Haarlem 104900 113412 218312 104268 112494 216762w.v. Haarlem 71767 76610 148377 71262 75698 146960Amstel-Meerlanden 135743 140902 276645 150128 155994 306122w.v. Haarlemmermeer 56741 56812 113553 68860 69395 138255Het Gooi en Vechtstreek 116228 125393 241621 116641 125306 241947w.v. Hilversum 39800 42973 82773 40510 43159 83669Almere 74886 75512 150398 89697 91227 180924Waterland + 74631 76367 150998 77896 80042 157938w.v. Purmerend 35261 36881 72142 38096 39859 77955Amsterdam 361662 372932 734594 365705 377179 742884Metropoolregio Amsterdam 1016857 1057867 2074724 1058036 1100336 2158372Nederland 7909855 8077220 15987075 8088514 8269478 16357992bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1352.6 Bevolking naar herkomstgroepering, 1 januari 2007allochtonentotaalwesterseniet-westersewaaronderMarok- Suri- alloch- autochgemeente/subregiototaal totaal kanen namers Turken tonen tonen totaalZaanstreek 13028 23265 1986 4405 10578 36293 120965 157258w.v. Zaanstad 12037 22545 1962 4254 10390 34582 106820 141402IJmond 13518 11563 1069 933 3934 25081 129456 154537w.v. Velsen 5584 4388 545 315 1254 9972 57663 67635agglomeratie Haarlem 23864 22306 4566 2382 6461 46170 170592 216762w.v. Haarlem 15387 19126 4299 1929 6220 34513 112447 146960Amstel-Meerlanden 36851 36014 4441 9146 2972 72865 233257 306122w.v. Haarlemmermeer 13777 15705 2324 4140 1777 29482 108773 138255Het Gooi en Vechtstreek 25954 19186 5440 1647 3653 45140 196807 241947w.v. Hilversum 9149 8486 2224 626 2261 17635 66034 83669Almere 17260 46166 6026 19161 2936 63426 117498 180924Waterland + 11241 13476 1522 4097 1105 24717 133221 157938w.v. Purmerend 6790 10879 1083 3657 948 17669 60286 77955Amsterdam 104711 256073 66256 68844 38556 360784 382100 742884Metropoolregio Amsterdam 246427 428049 91306 110615 70195 674476 1483896 2158372Nederland 1431954 1738452 329493 333504 368600 3170406 13187586 16357992bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

136 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.7 Loop van de bevolking, 2006externe migratie saldostand admini- stand1 januari verhui- stratieve 1 januarigemeente/subregio 2006 geboorte sterfte zingen vestiging vertrek correcties 2007Zaanstreek 156066 1715 1268 10934 6235 5514 24 157258w.v. Zaanstad 140270 1576 1162 10411 5539 4840 19 141402IJmond 153562 1602 1331 8094 7419 6807 92 154537w.v. Velsen 67678 661 651 3704 2444 2534 37 67635agglomeratie Haarlem 216910 2387 2186 11834 12018 12395 28 216762w.v. Haarlem 147015 1824 1352 9928 7725 8263 11 146960Amstel-Meerlanden 301875 3489 2250 13220 19514 16608 102 306122w.v. Haarlemmermeer 135136 1826 746 7000 7681 5663 21 138255Het Gooi en Vechtstreek 241816 2548 2352 10814 14046 14148 37 241947w.v. Hilversum 83652 937 812 5038 4915 5017 -6 83669Almere 178466 2624 776 12735 9919 9356 47 180924Waterland + 157938 1668 1194 6906 5027 5512 11 157938w.v. Purmerend 77922 809 665 4284 2722 2838 5 77955Amsterdam 743079 10260 5727 76352 41657 47157 772 742884Metropoolregio Amsterdam 2149712 26293 17084 150889 115835 117497 1113 2158372Nederland 16334210 185057 135372 1025817 753452 784772 5417 16357992bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1372.8 Particuliere huishoudens naar samenstelling, 1 januari 2006meerpersoonshuishoudeneen- ongehuwd gehuwd ongehuwd gehuwdpersoons- paar paar paar paar een- overighuis- zonder zonder met met ouder- huisgemeente/subregiohouden kinderen kinderen kinderen kinderen gezin houden totaalZaanstreek 21686 4360 15569 3213 17436 4989 329 67582w.v. Zaanstad 19967 3967 13843 2899 15506 4637 310 61129IJmond 21600 4361 15553 2800 17422 4292 266 66294w.v. Velsen 9651 1843 6816 1255 7749 1858 136 29308agglomeratie Haarlem 42831 7429 20126 4432 20322 6525 660 102325w.v. Haarlem 31873 5811 12436 3110 13140 4729 537 71636Amstel-Meerlanden 44380 8941 28060 5903 34889 8338 768 131279w.v. Haarlemmermeer 14845 4268 11919 2849 17162 3482 293 54818Het Gooi en Vechtstreek 39446 6909 24345 4304 25752 6615 574 107945w.v. Hilversum 16156 2918 7934 1581 8072 2431 259 39351Almere 19731 5450 12273 4615 21485 7645 434 71633Waterland + 18377 4007 15560 3184 19462 4346 249 65185w.v. Purmerend 10240 2212 7275 1755 8931 2692 158 33263Amsterdam 228580 33577 42854 13452 47826 38606 5306 410201Metropoolregio Amsterdam 436631 75034 174340 41903 204594 81356 8586 1022444Nederland 2502084 495029 1572152 264160 1812617 452370 47676 7146088bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

138 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.9 Prognose bevolking, 1 januari 2007, 2015 en 2025groeigroei2007-2015 2007-2025gemeente/subregio 2007 2015 % 2025 %Zaanstreek 156994 163316 4,0 174291 11,0w.v. Zaanstad 141182 147288 4,3 156809 11,1IJmond 153030 153877 0,6 155914 1,9w.v. Velsen 67459 66738 –1,1 66737 –1,1agglomeratie Haarlem 215195 208588 –3,1 204262 –5,1w.v. Haarlem 145922 142675 –2,2 140292 –3,9Amstel-Meerlanden 306435 329509 7,5 356955 16,5w.v. Haarlemmermeer 140128 161926 15,6 183925 31,3Het Gooi en Vechtstreek 241822 237337 –1,9 236692 –2,1w.v. Hilversum 83869 84390 0,6 82605 –1,5Almere 182306 215427 18,2 246240 35,1Waterland + 158581 167171 5,4 179102 12,9w.v. Purmerend 78487 85205 8,6 86917 10,7Amsterdam 741302 756702 2,1 779173 5,1Metropoolregio Amsterdam 2155665 2231927 3,5 2332629 8,2Nederland 16365380 16642093 1,7 16935808 3,5bron: CBS/ABF ResearchFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Bevolking 1392.10 Prognose bevolkingsgroei naar leeftijdsgroepen, 1 januari 2007, 2015 en 2025 (procenten)2007-2015 2007-2025leeftijdsgroep in jarenleeftijdsgroep in jarengemeente/subregio 0-19 20-64 65 e.o. 0-19 20-64 65 e.o.Zaanstreek –12,5 1,7 24,4 –12,7 6,8 51,6w.v. Zaanstad –11,6 2,0 24,1 –11,5 6,6 50,9IJmond –15,6 0,1 11,4 –16,9 –12,1 29,7w.v. Velsen –17,5 –11,6 10,3 –12,2 –14,7 28,2agglomeratie Haarlem –17,4 –15,5 11,3 –14,8 –19,6 24,0w.v. Haarlem –16,4 –13,5 9,1 –14,4 –17,1 24,9Amstel-Meerlanden 3,8 4,8 26,1 3,8 11,4 61,6w.v. Haarlemmermeer 14,4 11,8 41,4 17,0 26,1 99,5Het Gooi en Vechtstreek –15,2 –15,0 13,4 –19,9 –17,9 27,8w.v. Hilversum 1,7 –11,5 6,5 –14,9 –15,9 18,0Almere 11,5 17,1 55,9 18,5 27,5 171,7Waterland + –14,1 2,5 35,4 –17,6 7,1 75,7w.v. Purmerend –10,3 5,5 38,6 –19,8 1,4 90,8Amsterdam –11,8 1,1 15,3 –12,2 1,4 41,0Metropoolregio Amsterdam –10,9 1,8 19,9 –11,9 3,5 48,4Nederland –13,5 –11,1 22,3 –16,6 –13,1 48,5bron: CBS/ABF ResearchMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

140 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20072.11 Prognose groei huishoudens naar samenstelling huishoudens, 1 januari 2007-2025 (procenten)samen- samenwonendwonendalleen- eenouder- zonder metgemeente/subregio staand gezin kinderen kinderen overig totaalZaanstreek –12,5 1,7 24,4 –12,7 6,8 51,6w.v. Zaanstad –11,6 2,0 24,1 –11,5 6,6 50,9IJmond –15,6 0,1 11,4 –16,9 –12,1 29,7w.v. Velsen –17,5 –11,6 10,3 –12,2 –14,7 28,2agglomeratie Haarlem –17,4 –15,5 11,3 –14,8 –19,6 24,0w.v. Haarlem –16,4 –13,5 9,1 –14,4 –17,1 24,9Amstel-Meerlanden 3,8 4,8 26,1 3,8 11,4 61,6w.v. Haarlemmermeer 14,4 11,8 41,4 17,0 26,1 99,5Het Gooi en Vechtstreek –15,2 –15,0 13,4 –19,9 –17,9 27,8w.v. Hilversum 1,7 –11,5 6,5 –14,9 –15,9 18,0Almere 11,5 17,1 55,9 18,5 27,5 171,7Waterland + –14,1 2,5 35,4 –17,6 7,1 75,7w.v. Purmerend –10,3 5,5 38,6 –19,8 1,4 90,8Amsterdam –11,8 1,1 15,3 –12,2 1,4 41,0Metropoolregio Amsterdam –10,9 1,8 19,9 –11,9 3,5 48,4Nederland –13,5 –11,1 22,3 –16,6 –13,1 48,5bron: CBS/ABF ResearchFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1413WonenDe ontwikkeling van de bevolking kan niet los worden gezien van de beschikbarewoningvoorraad. De regio’s met de sterkste bevolkingsgroei zijn doorgaans deregio’s waar de meeste woningen worden gebouwd. Ook de samenstelling vande bevolking is sterk gerelateerd aan de samenstelling van de woningvoorraad.Gezinnen met kinderen trekken van de grote stad naar de regio mede omdat daarruimere woningen voorhanden zijn. In dit hoofdstuk wordt de woningvoorraadin de Metropoolregio Amsterdam beschreven.3.1 Grote variatie in woningdichtheidDe woningvoorraad van de Metropoolregio Amsterdam omvat 986.500 woningen.Dit is 14% van de landelijke woningvoorraad. Vier van de tien woningen inde Metropoolregio (39%) liggen binnen de gemeentegrenzen van Amsterdam.Amstel-Meerlanden omvat 13% van de woningvoorraad in de Metropoolregio,3.1 Woningdichtheid, 1 januari 2007 (woningen/km 2 )bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

142 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007Het Gooi en Vechtstreek 11% en agglomeratie Haarlem 10%. De subregio’s Zaanstreek,IJmond, Almere en Waterland + bevatten ieder 7% van de woningvoorraad.In de regio varieert de dichtheid van de bebouwing sterk. De gemiddeldewoningdichtheid in de Metropoolregio bedraagt 717 woningen per vierkantekilometer, tegenover 206 woningen voor heel Nederland. In de steden Haarlemen Amsterdam is de dichtheid met ruim 2.300 woningen per vierkante kilometerhet grootst, het gevolg van compact en gestapeld bouwen. De gemeentenHaarlemmermeer en Almere zijn niet dicht bebouwd met respectievelijk 309 en538 woningen per vierkante kilometer. De sterk agrarische subregio Waterland +heeft een dichtheid van 276.3.2 Groei woningvoorraad Amsterdam blijft achter bij regioIn 2006 zijn in de Metropoolregio Amsterdam meer dan tienduizend nieuwbouwwoningenopgeleverd. Dit is het hoogste aantal sinds 2001. Door sloopen andere woningonttrekking, zoals het samenvoegen van woningen, komtde feitelijke toename van de woningvoorraad in 2006 neer op achtduizendwoningen. Dit betekent een groeicijfer van 0,8% in dat jaar. De laatste drie jaaris de groei beperkt en bovendien weinig veranderd.In de gemeenten Haarlemmermeer, Almere en Amsterdam zijn de laatstejaren de meeste woningen gebouwd. Toch is in de periode 2003 tot en met2006 de woningvoorraad van Amsterdam slechts met 1,6% gegroeid. Indiezelfde periode is de voorraad van Haarlemmermeer en Almere met 13,1%3.2 Verandering van de woningvoorraad in de Metropoolregio Amsterdam, 1988-2006 bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1433.3 Woningvoorraad, 1 januari 2003-2007 en prognose 2010-2025bron: CBS/ABF Researchrespectievelijk 10,1% toegenomen. De gehele Metropoolregio kent een toenamevan de woningvoorraad van 3,1%, vergelijkbaar met de landelijke groei van3,0%.De prognoses laten zien dat er ook de komende jaren meer gebouwd gaat wordenin de regio rondom Amsterdam dan in de stad zelf. Volgens de voorspelling3.4 Prognose woningvoorraad, 1 januari 2007-2025 (procenten) bron: ABF ResearchMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

144 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007groeit de Amsterdamse woningvoorraad in de periode tussen 2007 en 2025 met12%. In diezelfde periode groeit de woningvoorraad in Almere bijna met de helft(48%) en die van Haarlemmermeer met ruim een derde (36%). Ook steden alsPurmerend en Zaanstad zullen sterk groeien (respectievelijk 22% en 19%). Degehele woningvoorraad in de Metropoolregio zal tot 2025 met 16% toenemen,tegenover een landelijke groei van 13%.Het prognosticeren van de woningvoorraad is echter een lastig proces. Velefactoren kunnen invloed hebben op een verandering van de woningvoorraad.De woningvoorraad kan groeien door nieuwbouw en het splitsen van woningen.Daarentegen kunnen woningen ook aan de voorraad onttrokken worden,bijvoorbeeld door sloop of samenvoeging. Deze processen kunnen worden versterktof afgeremd door factoren als overheidsbeleid, economische conjunctuur,doorstroming op de woningmarkt, koopprijzen, hypotheekrente en (andere)autonome ontwikkelingen.3.3 Regio voorziet in behoefte aan ruime koopwoningenDe samenstelling van de bevolking hangt sterk samen met de beschikbarewoningvoorraad. Zo is in de stad Amsterdam het aandeel eenpersoonshuishoudensgroter dan in de rest van de regio, maar ook het aandeel kleine woningen.In Amsterdam heeft twee derde van de woningen (67%) maximaal driekamers. In de rest van de Metropoolregio schommelt dit aandeel rondom hetlandelijke niveau. Van de totale woningvoorraad in Nederland bestaat 28% uitwoningen met maximaal drie kamers.Ook de verdeling tussen huur- en koopwoningen ligt in Amsterdam andersdan in de rest van de regio. In Amsterdam is het aandeel koopwoningen in dewoningvoorraad met 21% veel beperkter dan in de rest van de regio en hetland. In Nederland bestaat meer dan de helft uit koopwoningen (56%). In deregio rondom Amsterdam varieert het aandeel koopwoningen van 45% in deZaanstreek tot 66% in Waterland +.Amsterdam is echter met een inhaalslag bezig. In 1996 was nog slechts één opde acht woningen in de hoofdstad een koopwoning (12%). Sindsdien is hetaantal koopwoningen flink toegenomen. Dat komt doordat in het afgelopendecennium de nadruk bij nieuwbouw steeds meer op koopwoningen is komente liggen. Van de Amsterdamse nieuwbouw die in 2006 is gereedgekomen isbijna de helft koopwoning (49%). Daarnaast worden veel huurwoningen aan devoorraad onttrokken door sloop, verbouw, bestemmingswijzigingen of andereFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1453.5 Woningvoorraad naar eigendom, 1 januari 2006 (procenten) bron: VROM/SYSWOVredenen. Ook de verkoop van huurwoningen door woningcorporaties levert eengrote bijdrage aan de toename van het aantal koopwoningen.3.4 Woningwaarde in Amsterdam sterker gestegen dan eldersDe gemiddelde woz-waarde van de woningen in Nederland was in 2007216.000 euro. Deze waarde was gebaseerd op de taxaties met waardepeildatum1 januari 2005. In 1997 was de gemiddelde woningwaarde nog 79.000 euro,gebaseerd op de taxaties met waardepeildatum 1 januari 1995. De gemiddeldewoz-waarde van een woning in de Metropoolregio Amsterdam was tien jaargeleden nog gelijk aan het landelijke gemiddelde. In 2007 ligt de gemiddeldewoningwaarde in de regio met 235.000 euro bijna 20.000 euro boven het landelijkegemiddelde.In 1997 was een woning in Amsterdam gemiddeld minder waard dan eldersin de regio. Dit was vooral het gevolg van de aanwezigheid van vele kleinewoningen in de stad. In de afgelopen tien jaar is de gemiddelde woningwaardein Amsterdam sterker gestegen dan elders in de regio, mede als gevolg van debouw van ruimere woningen. De gemiddelde woningwaarde in Amsterdam ligtMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

146 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.6 Gemiddelde WOZ-waarde van woningen, 1997 en 2007 bron: CBSinmiddels boven die van steden als Purmerend, Zaanstad en Almere. Binnende regio is de gemiddelde woningwaarde van Almere, samen met die vanHaarlemmermeer, het minst gestegen in de afgelopen tien jaar.Uit recente cijfers van het cbs en het Kadaster blijkt dat de prijzen van bestaandekoopwoningen in 2007 het meest zijn gestegen in de provincie Noord-Holland. 1De koopprijzen in Noord-Holland waren in december van dat jaar 7,2% hogerdan een jaar eerder. In heel Nederland werden de koopwoningen 4,1% duurder.De Nederlandse Vereniging van Makelaars (nvm) berekent de prijs van verkochtewoningen per m 2 . De top drie van nvm-regio’s met de duurste woningen perm 2 zijn alle in de Metropoolregio Amsterdam gelegen. 2 Uitschieter is nvm-regioAmsterdam 3 met € 3.188 per m 2 , gevolgd door de regio’s Het Gooi en Zuid-Kennemerland met respectievelijk € 2.725 en € 2.600 per m 2 . Landelijk ligt degemiddelde prijs van verkochte woningen op € 2.111 per m 2 . In het noordelijkegedeelte van Metropoolregio Amsterdam ligt de prijs per m 2 rond het landelijkegemiddelde. In Almere wordt met € 1.650 per m 2 veel minder voor woningenbetaald.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1473.7 Prijs per m 2 van verkochte woningen naar NVM-regio, 2 e halfjaar 2007 bron: NVM3.5 ConclusieDe Metropoolregio heeft een gevarieerd woningaanbod. De woningvoorraadvan Amsterdam heeft een zeer specifiek karakter. Het verschilt in vele opzichtenvan het woningaanbod in de rest van de regio en de rest van het land, doordat erveel kleine woningen en weinig koopwoningen zijn. Het aanbod van ruimerekoopwoningen wordt wel steeds groter in Amsterdam. De grootste ontwikkelingin de woningvoorraad vinden we echter elders in de Metropoolregio.Almere en Haarlemmermeer zijn de sterkste groeiers en zullen dit in de nabijetoekomst ook blijven. Ook Purmerend en Zaanstad kennen veel stadsuitbreidingen.De woningvoorraad in de Metropoolregio Amsterdam heeft daarmeeeen complementair karakter. De grote verschillen tussen de subregio’s zorgenvoor een grote diversiteit aan woonvormen binnen de Metropoolregio.Noten1 CBS, Koopwoningen 4,1 procent duurder, Persbericht 24 januari 2008.2 NVM, Woningmarkt jaarcijfers 2007, 2008. De cijfers hebben betrekking op het 2 e halfjaar2007.3 De NVM-regio Amsterdam omvat naast Amsterdam ook de gemeenten Abcoude,Amstelveen, Diemen en Ouder-Amstel.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

148 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.1 Woningvoorraad, 1 januari 2003-2007gemeente/subregio 2003 2004 2005 2006 2007Wormerland 6183 6294 6299 6299 6360Zaanstad 58512 59441 59613 60081 61071Zaanstreek 64695 65735 65912 66380 67431Beverwijk 16303 16790 16864 16525 16594Heemskerk 14875 14974 15028 15438 15693Uitgeest 4571 4589 4607 4732 4830Velsen 28497 28537 28699 29260 29268IJmond 64246 64890 65198 65955 66385Bennebroek 2198 2190 2154 2157 2204Bloemendaal 6830 6853 6891 6895 6906Haarlem 67026 67042 67134 67323 67485Haarlemmerliede c.a. 2106 2109 2109 2121 2121Heemstede 10937 10951 10976 10998 11091Zandvoort 8135 8135 8184 8204 8207agglomeratie Haarlem 97232 97280 97448 97698 98014Aalsmeer 9034 9034 9118 9211 9833Amstelveen 36415 36417 36424 36536 36653Diemen 10039 10039 10039 10039 10129Haarlemmermeer 48928 51027 52764 54256 55344Ouder-Amstel 5644 5644 5641 5655 5631Uithoorn 11170 11205 11267 11287 11455Amstel-Meerlanden 121230 123366 125253 126984 129045Blaricum 3899 3951 3946 3946 3969Bussum 14256 14290 14322 14365 14519Hilversum 37895 37928 38171 37964 38429Huizen 17269 17254 17383 17541 17650Laren 4889 4900 4900 4900 4900Muiden 2741 2741 2741 2740 2741Naarden 7249 7280 7282 7331 7396Weesp 8102 8109 8125 8223 8229Wijdemeren 9451 9462 9475 9504 9655Het Gooi en Vechtstreek 105751 105915 106345 106514 107488Almere 63771 66301 67873 69030 70181Beemster 3310 3311 3350 3346 3381Edam-Volendam 11160 11194 11195 11231 11262Landsmeer 4227 4226 4228 4233 4252Oostzaan 3662 3695 3701 3727 3749Purmerend 30965 31451 32142 32445 32700Waterland 6870 6943 7057 7061 7069Zeevang 2458 2457 2467 2465 2467Waterland + 62652 63277 64140 64508 64880Amsterdam 377069 378573 380143 381832 383078Metropoolregio Amsterdam 956646 965337 972312 978901 986502Nederland 6764066 6809581 6858719 6912405 6967046bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1493.2 Groei van de woningvoorraad, 2004-2006groei (absoluut)groei (procenten)gemeente/subregio 2004 2005 2006 2004 2005 2006Wormerland 5 – 66 0,1 – 1,0Zaanstad 172 468 1009 0,3 0,8 1,7Zaanstreek 177 468 1075 0,3 0,7 1,6Beverwijk 74 –339 78 0,4 –2,0 0,5Heemskerk 54 410 293 0,4 2,7 1,9Uitgeest 18 125 1 0,4 2,7 0,0Velsen 162 561 2 0,6 2,0 0,0IJmond 308 757 374 0,5 1,2 0,6Bennebroek –36 3 52 –1,6 0,1 2,4Bloemendaal 38 4 13 0,6 0,1 0,2Haarlem 92 189 327 0,1 0,3 0,5Haarlemmerliede c.a. – 12 – – 0,6 –Heemstede 25 22 93 0,2 0,2 0,8Zandvoort 49 20 5 0,6 0,2 0,1agglomeratie Haarlem 168 250 490 0,2 0,3 0,5Aalsmeer 84 93 633 0,9 1,0 6,9Amstelveen 7 112 117 0,0 0,3 0,3Diemen – – 95 – – 0,9Haarlemmermeer 1737 1492 1092 3,4 2,8 2,0Ouder-Amstel –3 14 –25 –0,1 0,2 –0,4Uithoorn 62 20 158 0,6 0,2 1,4Amstel-Meerlanden 1887 1731 2070 1,5 1,4 1,6Blaricum –5 – 32 –0,1 – 0,8Bussum 32 43 154 0,2 0,3 1,1Hilversum 243 –207 493 0,6 –0,5 1,3Huizen 129 158 361 0,7 0,9 2,1Laren – – – – – –Muiden – –1 1 – 0,0 0,0Naarden 2 49 67 0,0 0,7 0,9Weesp 16 98 11 0,2 1,2 0,1Wijdemeren 13 29 170 0,1 0,3 1,8Het Gooi en Vechtstreek 430 169 1289 0,4 0,2 1,2Almere 1572 1157 1146 2,4 1,7 1,7Beemster 39 –4 39 1,2 –0,1 1,2Edam-Volendam 1 36 29 0,0 0,3 0,3Landsmeer 2 5 19 0,0 0,1 0,4Oostzaan 6 26 22 0,2 0,7 0,6Purmerend 691 303 255 2,2 0,9 0,8Waterland 114 4 8 1,6 0,1 0,1Zeevang 10 –2 3 0,4 –0,1 0,1Waterland + 863 368 375 1,4 0,6 0,6Amsterdam 1570 1689 1119 0,4 0,4 0,3Metropoolregio Amsterdam 6975 6589 7938 0,7 0,7 0,8Nederland 49138 53686 57526 0,7 0,8 0,8bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

150 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.3 Woningvoorraad naar type woning, 1 januari 2006absoluutprocenteneen- meer- een- meergezins-gezins- gezins- gezinsgemeente/subregiowoningen woningen woningen woningen totaalZaanstreek 45986 20390 69,3 30,7 66376w.v. Zaanstad 40550 19526 67,5 32,5 60076IJmond 44310 21646 67,2 32,8 65956w.v. Velsen 19415 9851 66,3 33,7 29266agglomeratie Haarlem 62081 35625 63,5 36,5 97706w.v. Haarlem 39626 27697 58,9 41,1 67323Amstel-Meerlanden 89024 38012 70,1 29,9 127036w.v. Haarlemmermeer 43517 10768 80,2 19,8 54285Het Gooi en Vechtstreek 82507 24013 77,5 22,5 106520w.v. Hilversum 25914 12049 68,3 31,7 37963Almere 53959 15071 78,2 21,8 69030Waterland + 53111 11416 82,3 17,7 64527w.v. Purmerend 23303 9153 71,8 28,2 32456Amsterdam 56724 325076 14,9 85,1 381800Metropoolregio Amsterdam 487702 491249 49,8 50,2 978951Nederland 4919786 1993802 71,2 28,8 6913588bron: VROM/SYSWOVFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1513.4 Woningvoorraad naar aantal kamers per woning, 1 januari 2006absoluutprocentengemeente/subregio 1-3 4 5+ 1-3 4 5+Zaanstreek 19673 26428 20275 29,6 39,8 30,5w.v. Zaanstad 18418 23871 17787 30,7 39,7 29,6IJmond 18363 24759 22834 27,8 37,5 34,6w.v. Velsen 8582 10739 9945 29,3 36,7 34,0agglomeratie Haarlem 32807 29473 35426 33,6 30,2 36,3w.v. Haarlem 25077 21038 21208 37,2 31,2 31,5Amstel-Meerlanden 36863 42255 47918 29,0 33,3 37,7w.v. Haarlemmermeer 14453 17815 22017 26,6 32,8 40,6Het Gooi en Vechtstreek 27352 34821 44347 25,7 32,7 41,6w.v. Hilversum 11407 12045 14511 30,0 31,7 38,2Almere 16850 24832 27348 24,4 36,0 39,6Waterland + 14978 25369 24180 23,2 39,3 37,5w.v. Purmerend 9357 12620 10479 28,8 38,9 32,3Amsterdam 257308 89413 35079 67,4 23,4 9,2Metropoolregio Amsterdam 424194 297350 257407 43,3 30,4 26,3Nederland 1930893 2334192 2648503 27,9 33,8 38,3bron: VROM/SYSWOVMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

152 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.5 Woningvoorraad naar eigendom, 1 januari 2006absoluutprocentensociale particulieresociale particulieregemeente/subregio koop verhuur verhuur koop verhuur verhuurZaanstreek 30021 28612 7743 45,2 43,1 11,7w.v. Zaanstad 26102 26541 7433 43,4 44,2 12,4IJmond 35150 24797 6009 53,3 37,6 9,1w.v. Velsen 15774 11110 2382 53,9 38,0 8,1agglomeratie Haarlem 54295 31363 12048 55,6 32,1 12,3w.v. Haarlem 34948 23969 8406 51,9 35,6 12,5Amstel-Meerlanden 73046 35807 18183 57,5 28,2 14,3w.v. Haarlemmermeer 36371 13389 4525 67,0 24,7 8,3Het Gooi en Vechtstreek 60324 33040 13156 56,6 31,0 12,4w.v. Hilversum 18795 13315 5853 49,5 35,1 15,4Almere 41980 20984 6066 60,8 30,4 8,8Waterland + 42273 20071 2183 65,5 31,1 3,4w.v. Purmerend 18754 12884 818 57,8 39,7 2,5Amsterdam 78292 197642 105866 20,5 51,8 27,7Metropoolregio Amsterdam 415381 392316 171254 42,4 40,1 17,5Nederland 3861412 2294404 757772 55,9 33,2 11,0bron: VROM/SYSWOVFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1533.6 Gereedgekomen nieuwbouwwoningen naar type woning, 2006absoluutprocenteneen- meer- een- meergezins-gezins- gezins- gezinsgemeente/subregiowoningen woningen woningen woningen totaalZaanstreek 669 450 59,8 40,2 1119w.v. Zaanstad 635 418 60,3 39,7 1053IJmond 452 199 69,4 30,6 651w.v. Velsen 19 69 21,6 78,4 88agglomeratie Haarlem 64 39 62,1 37,9 103w.v. Haarlem – – – – –Amstel-Meerlanden 1459 711 67,2 32,8 2170w.v. Haarlemmermeer 736 412 64,1 35,9 1148Het Gooi en Vechtstreek 903 453 66,6 33,4 1356w.v. Hilversum 229 315 42,1 57,9 544Almere 974 173 84,9 15,1 1147Waterland + 221 215 50,7 49,3 436w.v. Purmerend 100 155 39,2 60,8 255Amsterdam 542 2861 15,9 84,1 3403Metropoolregio Amsterdam 5284 5101 50,9 49,1 10385Nederland 47019 25363 65,0 35,0 72382bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

154 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.7 Gereedgekomen nieuwbouwwoningen naar aantal kamers per woning, 2006absoluutprocentengemeente/subregio 1-3 4 5+ 1-3 4 5+Zaanstreek 447 584 88 39,9 52,2 7,9w.v. Zaanstad 415 573 65 39,4 54,4 6,2IJmond 126 513 12 19,4 78,8 1,8w.v. Velsen 69 19 – 78,4 21,6 –agglomeratie Haarlem 9 88 6 8,7 85,4 5,8w.v. Haarlem – – – – – –Amstel-Meerlanden 580 1330 260 26,7 61,3 12,0w.v. Haarlemmermeer 475 487 186 41,4 42,4 16,2Het Gooi en Vechtstreek 880 370 106 64,9 27,3 7,8w.v. Hilversum 315 162 67 57,9 29,8 12,3Almere 279 608 260 24,3 53,0 22,7Waterland + 234 103 99 53,7 23,6 22,7w.v. Purmerend 154 32 69 60,4 12,5 27,1Amsterdam 2189 735 479 64,3 21,6 14,1Metropoolregio Amsterdam 4744 4331 1310 45,7 41,7 12,6Nederland 24841 36840 10701 34,3 50,9 14,8bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1553.8 Gereedgekomen nieuwbouwwoningen naar eigendom, 2006absoluutprocentenhuur- koop- huur- koopgemeente/subregiowoningen woningen woningen woningenZaanstreek 410 709 36,6 63,4w.v. Zaanstad 386 667 36,7 63,3IJmond 168 483 25,8 74,2w.v. Velsen – 88 – 100,0agglomeratie Haarlem 47 56 45,6 54,4w.v. Haarlem – – – –Amstel-Meerlanden 477 1693 22,0 78,0w.v. Haarlemmermeer 233 915 20,3 79,7Het Gooi en Vechtstreek 540 816 39,8 60,2w.v. Hilversum 323 221 59,4 40,6Almere 202 945 17,6 82,4Waterland + 106 330 24,3 75,7w.v. Purmerend 98 157 38,4 61,6Amsterdam 1746 1657 51,3 48,7Metropoolregio Amsterdam 3696 6689 35,6 64,4Nederland 20216 52166 27,9 72,1bron: CBS3.9 Gereedgekomen nieuwbouwwoningen in de Metropoolregio Amsterdam naar eigendom, 1995-2006huur- koopwoningenwoningen totaal1995 4936 8622 135581996 4508 4971 94791997 5081 7163 122441998 4554 10376 149301999 3524 7656 111802000 2649 7078 97272001 2575 9224 117992002 2432 6900 93322003 2786 6730 95162004 2194 5363 75572005 2778 6546 93242006 3696 6689 10385bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

156 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.10 Prognose woningvoorraad, 1 januari 2007-2025gemeente/subregio 2007 2010 2015 2020 2025Zaanstreek 67567 70642 74485 77717 81112w.v. Zaanstad 61185 64084 67450 70092 72900IJmond 67327 69942 71175 72110 72859w.v. Velsen 29131 29590 30063 30424 30665agglomeratie Haarlem 98233 99873 100926 101936 103050w.v. Haarlem 67526 68587 69504 70415 71474Amstel-Meerlanden 128842 132942 141967 151891 159864w.v. Haarlemmermeer 55477 57638 63927 70515 75570Het Gooi en Vechtstreek 108151 111317 112871 114325 116066w.v. Hilversum 38917 40261 40520 40730 41093Almere 71865 77853 88374 98202 106569Waterland + 65570 69285 74362 79646 83450w.v. Purmerend 33077 35081 37517 39606 40268Amsterdam 384599 392318 405363 417681 429494Metropoolregio Amsterdam 992154 1024172 1069523 1113508 1152464Nederland 6994976 7211036 7473554 7705176 7893542bron: CBS/ABF ResearchFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Wonen 1573.11 Prognose toename woningvoorraad, 1 januari 2007-2015 en 2007-2025absoluutprocentengemeente/subregio 2007-2015 2007-2025 2007-2015 2007-2025Zaanstreek 6918 13545 10,2 20,0w.v. Zaanstad 6265 11715 10,2 19,1IJmond 3848 5532 5,7 8,2w.v. Velsen 932 1534 3,2 5,3agglomeratie Haarlem 2693 4817 2,7 4,9w.v. Haarlem 1978 3948 2,9 5,8Amstel-Meerlanden 13125 31022 10,2 24,1w.v. Haarlemmermeer 8450 20093 15,2 36,2Het Gooi en Vechtstreek 4720 7915 4,4 7,3w.v. Hilversum 1603 2176 4,1 5,6Almere 16509 34704 23,0 48,3Waterland + 8792 17880 13,4 27,3w.v. Purmerend 4440 7191 13,4 21,7Amsterdam 20764 44895 5,4 11,7Metropoolregio Amsterdam 77369 160310 7,8 16,2Nederland 478578 898566 6,8 12,8bron: CBS/ABF ResearchMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

158 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20073.12 Gemiddelde woningwaarde (WOZ), 1997 en 2007gemiddeldegemiddeldeWOZ-waarde 1997 WOZ-waarde 2007gemeente/corop (x 1.000 euro) 1 ) (x 1.000 euro) 2 ) toename %Zaanstreek 65 195 200w.v. Zaanstad 63 189 200IJmond 3 ) 83 231 178w.v. Velsen 85 230 171agglomeratie Haarlem 94 275 193w.v. Haarlem 74 219 196Het Gooi en Vechtstreek 111 310 179w.v. Hilversum 99 259 162Almere 80 191 139Groot-Amsterdam 4 ) 71 220 210w.v. Amsterdam 60 204 240w.v. Haarlemmermeer 107 255 138w.v. Purmerend 66 189 186Nederland 79 216 1731 ) Prijspeil 1995. bron: CBS2 ) Prijspeil 2005.3 ) Inclusief Castricum.4 ) Inclusief Graft-De Rijp.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1594EconomieDe Metropoolregio Amsterdam maakt een belangrijk onderdeel uit van deRandstad en heeft een dominante economische positie in Nederland. Twaalfprocent van het BNP wordt in de Amsterdamse regio verdiend. De zakelijkedienstverlening levert hier een belangrijke bijdrage aan. In dit hoofdstuk wordtnader ingegaan op de economische ontwikkeling van de MetropoolregioAmsterdam. Na een korte uiteenzetting over de beperkingen van de huidigemanier om economische prestaties te meten komen de economische groei(welvaart in enge zin) en de ontwikkelingen die zich voordoen in de werkgelegenheiden werkloosheid aan de orde.4.1 Betere maatstaf voor economische prestatiesEr zijn verschillende manieren om economische prestaties te meten. Meestalwordt gebruik gemaakt van het bruto binnenlands product, de algemeen geaccepteerdemaatstaf voor de economische groei. Deze maatstaf kijkt alleen naar deproductie, terwijl welvaart of welzijn door meer factoren bepaald wordt. Doorvrije tijd bijvoorbeeld, en daarnaast door werkgelegenheid, inkomensverdeling,gezondheid, veiligheid en milieu. Vooral voor milieu is momenteel veel belangstelling.Dit heeft te maken met de aanhoudende economische groei en het toenemendebesef dat de hoge productie en consumptie allerlei negatieve gevolgenhebben. Eén daarvan is dat het totale gebruik van ruimte, grondstoffen en fossielebrandstoffen is toegenomen, ondanks efficiëntere productiemethoden.Op nationaal niveau is er in toenemende mate aandacht voor de beperkingen vande huidige maatstaf voor de ontwikkeling van de economie. Het kabinet heefthet CBS en enkele planbureaus de opdacht gegeven een duurzaamheidsmonitorte ontwikkelen, waarin welvaart op een bredere manier gemeten wordt danalleen in termen van economische groei. De eerste monitor is gepland voor eind2008. In deze publicatie wordt daarom nog uitgegaan van de welvaart in engezin, in de vorm van economische groei.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

160 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.2 Verwachte afvlakkende economische groeiDe afgelopen jaren lag de economische groei op een relatief hoog niveau; 2006en 2007 waren de beste jaren, met een groei van rond de drie procent. Sinds2004 groeit de Metropoolregio Amsterdam sneller dan heel Nederland enook sneller dan Amsterdam. Dit is vooral toe te schrijven aan de relatief snelgroeiende economieën van Almere en Amstel-Meerlanden.Het is te verwachten dat de economische groei het komend jaar lager zal zijn,niet alleen in de Metropoolregio, maar ook in de rest van Nederland, het eurogebieden in de rest van de wereld. De onrust op de internationale financiëlemarkten, de dalende huizenprijzen in Amerika en de aanhoudend hoge olieprijzenzorgen voor een vertraging van de internationale economische groei. Onzeopen economie kan zich hier niet aan onttrekken en het verwachte gevolg is eenlagere groei van de Nederlandse economie. Een van de eerste voortekenen hiervanis een afnemend consumentenvertrouwen in januari 2008, vermoedelijkvooral het gevolg van de forse daling van de aex in dezelfde periode. Hier komtnog bij dat de spanning op de arbeidsmarkt is toegenomen. Dit blijkt uit hetrecordaantal vacatures, het toenemende aandeel moeilijk vervulbare vacaturesen de nog immer afnemende werkloosheid. Veel lager dan de evenwichtswerkloosheid(5%) kan deze echter niet worden. 1 Ook hierdoor, en door de oplopendeinflatie die de koopkracht verslechtert, zal de economische groei in Nederlanden vermoedelijk ook in de Metropoolregio lager uitpakken.4.1 Economische groei op basis van bruto binnenlands product, 2003-2008 (procenten) 1 ) Stippellijn is prognose. bron: CBS/CPB/SEOFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1614.3 Dienstverlening steeds belangrijker4.2 Werkgelegenheid in de Metropoolregio Amsterdam naar sectoren, 1 januari 2007 bron: LISAMet 85% is dienstverlening de dominante bedrijfstak in de MetropoolregioAmsterdam. De industrie, bouw en landbouw zijn goed voor de overige 15%.Deze zeer grove indeling van de economie doet echter geen recht aan deverscheidenheid in bedrijvigheid, die de Metropoolregio Amsterdam typeert.Sectoren als handel, logistiek, financiële instellingen, ict en creatieve industrieen opkomende bedrijfstakken als life sciences worden in deze vijfdeling aanhet zicht onttrokken maar zijn er wel degelijk, vooral in Amsterdam. Ze makengrotendeels deel uit van de commerciële dienstverlening. Niet-commerciëledienstverlening bestaat hoofdzakelijk uit overheid, onderwijs en zorg.Zakelijke dienstverlening is qua omvang het belangrijkste onderdeel van decommerciële diensten. Het zorgt voor een vijfde deel van het aantal banen inde Metropoolregio Amsterdam. Het gaat vaak om relatief kleine bedrijven,met gemiddeld 4,3 werkzame personen per vestiging. (Internationale) zakelijkedienstverleners vestigen zich graag in de Randstad en dan vooral in deMetropoolregio Amsterdam. Binnen de regio is zakelijke dienstverlening vooralgeconcentreerd in Amsterdam, maar er zijn ook duidelijke concentraties inAlmere, Amstelveen Bussum, Haarlem en Hilversum. Het is niet toevallig datde regio zo in trek is bij de zakelijke dienstverleners. Hier bevindt zich eenbelang rijk deel van de potentiële klanten, een relatief groot arbeidsreservoir datbovendien hoog opgeleid is, Amsterdam heeft een internationale aantrekkingskracht,Schiphol is vlakbij en er zitten al veel (internationale) zakelijke dienstverleners.Hierdoor wordt de functie van de Amsterdamse regio als hoogwaardigezakelijk dienstverleningscentrum nog verder versterkt. 2Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

162 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.3 Concentraties van zakelijke dienstverlening (minimaal 50 vestigingen per deelgebied,zakelijke dienstverlening is minimaal 35% van het totale aantal vestigingen), 2005bron: UvA/RegiomonitorDe commerciële dienstverlening zorgt niet alleen voor een aanzienlijke bijdrageaan het Bruto Regionaal Product maar tevens voor veruit de meeste werkgelegenheidin de Metropoolregio Amsterdam. Daarbinnen zijn er wel verschillen.Haarlemmermeer en Velsen vormen de extremen. In Haarlemmermeer zijndrie op de vier banen te vinden in de commerciële dienstverlening, vooral open rondom Schiphol. Andere gemeenten met een hoog aandeel commerciëledienstverlening zijn Amsterdam (60%) en Almere (43%). In Velsen is de sectorrelatief bescheiden, met 33%. Velsen is de enige gemeente in de regio waarde industrie nog steeds voor de meeste banen zorgt. Dit komt vooral door deaanwezigheid van Corus Staal. In Zaanstad is het aandeel van de industrie inde werkgelegenheid 17%.Dienstverlening biedt niet alleen de meeste werkgelegenheid, het is ook nogeens de sector die het snelst groeide. Tussen 2006 en 2007 nam het aantalbanen in deze sector toe met bijna 3%, waardoor het totale aantal banen inde Metropoolregio in dezelfde periode met bijna 2% groeide. In de bouw enlandbouw nam het aantal banen af.In heel Nederland, de regio en de meeste deelgebieden groeide de werkgelegenheidhet laatste jaar (2006-2007) sneller dan gemiddeld tussen 2000 en 2007.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1634.4 Gemiddelde jaarlijkse groei van de werkgelegenheid naar subregio’s, 2000-2007(procenten)bron: LISADe enige uitzondering is Almere. Hier nam de werkgelegenheid tussen 2000en 2007 gemiddeld met 7% per jaar toe, maar het laatste jaar minder: 5%.Vergeleken met het aantal inwoners is de werkgelegenheid in Almere nog steedsbescheiden. In 2007 biedt Almere bijna 60.000 banen, terwijl de potentiëleberoepsbevolking uit 81.000 personen bestaat. Het gevolg is dat meer dan dehelft van de werkzame beroepsbevolking buiten de eigen gemeente werkt, vooralin Amsterdam (zie ook hoofdstuk 2.4 van deel 1). In de agglomeratie Haarlemgroeide de werkgelegenheid het afgelopen jaar met bijna 2%, een relatief sterketoename ten opzichte van de totale periode. Dit was vooral te danken aan degemeente Haarlem, waar het aantal banen met 3% toenam. Haarlem heeft verhoudingsgewijsveel werkgelegenheid in de niet-commerciële dienstverlening,onder andere bij de overheid en zorg. In 2006 groeide het aantal niet-commerciëlebanen met 4,5%.4.4 Toenemend aantal (kleinere) bedrijvenTussen 2000 en 2007 is het aantal vestigingen in de Metropoolregio Amsterdamtoegenomen met 7% tot 158.172. In heel Nederland groeide het aantal vestigingenmet 10% en in Amsterdam evenveel als in de rest van de regio.In deze periode zijn de bedrijven gemiddeld kleiner geworden. Dit verschijnseldeed zich vooral voor in Amstel-Meerlanden, waar de gemiddelde omvang vande bedrijven desondanks nog steeds met kop en schouders uitsteekt boven derest van de regio.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

164 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.5 Gemiddelde bedrijfsgrootte, 1 januari 2000 en 2007 bron: LISAEr zijn dus meer bedrijven bijgekomen maar de gemiddelde omvang van hettotale aantal bedrijven is afgenomen. Wat is er precies gebeurd? Dit is voor detwee grootste gemeenten uitgezocht.In Amsterdam nam het aandeel hele kleine vestigingen, waar maar één persoonwerkt, tussen 2000 en 2007 met 14% toe, meer dan het dubbele van de totaletoename van het aantal vestigingen (6%). Dit is onder andere het gevolg vande stijging van het aantal starters, die zich vooral sinds 2005 voordoet, door hetaantrekken van de economie. In 2006 was zakelijke dienstverlening met 40%de populairste sector om een bedrijf in te starten. Het aandeel middelgrote vestigingennam juist af, sinds 2000, vooral de vestigingen met 6 tot 10 werk nemers.In Almere daalde het gemiddeld aantal werknemers per vestiging van gemiddeld6,1 in 2000 tot 5,4 in 2007. Het aantal vestigingen nam namelijk meer toe (33%)dan het aantal werkzame personen (22%). Ook in Almere is het groeiende aantalstarters één van de verklaringen voor deze ontwikkeling. Het is vooral de groephele kleine vestigingen die in 7 jaar tijd verdubbelde. De eenpersoonsvestigingenmaken nu de helft uit van het totaal aantal vestigingen in Almere. Dit is vergelijkbaarmet de situatie in Amsterdam.4.5 De aantrekkende werking van de arbeidsmarktIn hoofdstuk twee is al vermeld dat de potentiële beroepsbevolking in deMetropoolregio Amsterdam tot 2022 blijft toenemen, terwijl deze in heelFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1654.6 Samenstelling beroepsbevolking in de Metropoolregio Amsterdam, 2006bron: CBSNederland vanaf 2010 gaat afnemen. In 2006 wonen 1,5 miljoen mensen vantussen de 15 en de 65 jaar in de Metropoolregio Amsterdam. Zeven van de tienmaken deel uit van de beroepsbevolking. Dit betekent dat 30% van de potentiëleberoepsbevolking onderwijs volgt, huisman of -vrouw is, arbeidsongeschikt is ofgepensioneerd, of minder dan 12 uur werkt. In 2005 was dit 29%.Terwijl de beroepsbevolking heel licht afnam, van 71% in 2005 naar 70% in2006, bleef het aandeel van de beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolkingdat daadwerkelijk werkt of werk zoekt en hier onmiddellijk beschikbaarvoor is voor de hele Metropoolregio Amsterdam constant op 66%. Het percentageniet-werkende werkzoekenden daalde van 5% naar 4%. Deze daling is hetgevolg van de economische groei. Onder invloed van de gunstige economischeomstandigheden kwamen er meer banen bij en zijn meer mensen zich gaan aanbiedenop de arbeidsmarkt.4.7 Beroepsbevolking naar leeftijdsgroepen, 2006* inclusief Castricum en Graft-De Rijp bron: CBSMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

166 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007De beroepsbevolking in de Metropoolregio is gemiddeld wat jonger dan inheel Nederland, met uitzondering van de 15-24 jarigen. Deze zitten in deMetropoolregio nog wat langer op school of studeren.De beroepsbevolking in de Metropoolregio Amsterdam is relatief hoog opgeleid.Terwijl in heel Nederland 32% hoger onderwijs heeft afgerond, is dit in deMetropoolregio Amsterdam 38% en in Amsterdam nog hoger (42%). VooralAmsterdam, Haarlem en Het Gooi en Vechtstreek beschikken over een relatiefhoog opgeleide bevolking. In Almere en Haarlemmermeer heeft de helft van deberoepsbevolking een opleiding op middelbaar niveau afgerond. Tussen 2005en 2006 nam de beroepsbevolking vooral toe onder de mensen met een middelbareopleiding. Dit gold nog sterker voor de Metropoolregio Amsterdam (4,8%)dan voor heel Nederland (2,6%).Vergeleken met heel Nederland is in de Metropoolregio Amsterdam een relatiefgroot deel van de bevolking aan het werk (of actief op zoek naar een baan).Tussen 2005 en 2006 nam de netto participatie van mannen en vrouwen samenin de regio heel licht toe, van 65,6 naar 65,9%. In heel Nederland was er sprakevan een grotere toename, van 63,2 naar 64,5%. In de Metropoolregio zijn alleenmannen meer gaan werken. Mannen hebben van oudsher een hogere netto participatiedan vrouwen. Voor mannen lag deze in 2006 op 73,1% (72,3 in 2005),voor vrouwen op 58,6 (was 58,7).4.8 Netto participatiegraad, 2005 en 2006 (procenten)bron: CBSFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 167Terwijl de netto participatie in de totale Metropoolregio in 2006 nauwelijkshoger is dan een jaar eerder, zijn er binnen de regio grote verschillen te constateren.In Purmerend, Haarlem en Hilversum daalde de netto participatie. Dezegemeenten hebben een relatief groot aandeel 50-64-jarigen, die in de regel watminder vaak werken. In IJmond, waar de bevolking wat jonger is, neemt de nettoparticipatie juist toe tussen 2005 en 2006. Ook de werkgelegenheid in heelIJmond groeide, met 10% sinds 2000. Hier profiteerden niet alleen de bewonersvan IJmond van, maar ook inwoners uit andere plaatsen als Alkmaar, Zaanstad,Amsterdam en Haarlem (zie deel 1).Ook in Almere en Amsterdam deed de aanzuigende werking van de arbeidsmarktzich gelden. In Almere steeg de netto participatie van 64,3 tot 66,9% in2006. Almere kenmerkt zich door een relatief jonge bevolkingssamenstelling,met een grotere arbeidsreserve dan bijvoorbeeld Haarlem, waar de netto participatiegelijk bleef. In Amsterdam steeg de netto participatie van 62,8 naar 64,4 enligt daarmee op hetzelfde niveau als in heel Nederland.De verandering van de participatiegraad is dus afhankelijk van de omvang envooral de samenstelling van de beroepsbevolking, en de ruimte die er nog is omin te spelen op de aantrekkende arbeidsmarkt.4.6 Verdere daling werkloosheidDoor de aantrekkende economie is de werkgelegenheid in heel Nederland toegenomen,meer nog dan het aanbod van nieuwe mensen op de arbeidsmarkt.Vooral in de zakelijke dienstverlening kwamen er veel banen bij. Het gevolgwas een daling van de werkloosheid, zowel onder mannen als vrouwen, onderalle leeftijdsgroepen, zowel onder hoger als lager opgeleiden. Gemiddeld over2007 bedroeg de werkloosheid 4,5%. Toch zijn er nog steeds verschillen. Dewerkloosheid is hoger onder vrouwen (5,7) dan onder mannen (3,6), en daaldevooral onder de 25-44 jarigen. Daarentegen bedraagt de jeugdwerkloosheid inNederland nog ruim 9%. De werkloosheid is nog steeds het hoogst onder de nietwesterseallochtonen, meer dan drie keer zo hoog als onder de autochtonen. 3Ook in de Metropoolregio Amsterdam nam de werkloosheid af. De werkloosheidin de Metropoolregio en de delen van de regio is bepaald op basisvan het aantal bij het cwi ingeschreven niet-werkende werkzoekenden. Deop deze manier bepaalde werkloosheid bedroeg in 2007 5,1% in de totaleMetropoolregio, even hoog als in heel Nederland. In 2007 stonden in de heleMetropoolregio ruim 77.000 mensen ingeschreven als werkzoekende. TussenMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

168 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.9 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) als percentage van potentiëleberoepsbevolking, 2007bron: CWI2006 en 2007 daalde de werkloosheid in de regio met 15,5% iets minder dan inheel Nederland (17,5%). In IJmond was de daling het grootst. Tegelijkertijd staandaar verhoudingsgewijs het minst mensen ingeschreven bij het cwi. Amsterdamheeft de meeste werklozen.Ongeveer de helft van de niet-werkende werkzoekenden in de MetropoolregioAmsterdam bestaat uit mensen vanaf 45 jaar. De meeste ingeschrevenen bij hetcwi hebben een VMBO-diploma of een opleiding op middelbaar niveau. Erstaan relatief weinig jongeren inschreven bij het cwi. Dit komt niet overeen metde hoge jeugdwerkloosheid die het cbs signaleert. De verklaring is simpel: jongerenschrijven zich niet vaak in bij het cwi, ook al zijn ze op zoek naar een baan.4.7 Vacatures naar recordhoogteEr is meer vraag naar personeel dan er passend aanbod is. Het gevolg is een toenemendaantal vacatures. In september 2007 bereikte het totale aantal vacaturesin Nederland met 236.000 een recordhoogte. Het vorige record werd gevestigdin december 2000. Hierna trad een daling in en werd in september 2003 hetlaagste punt bereikt. Het aantal vacatures bedroeg toen 90.000.Eind september 2006 telde Nederland 200.000 vacatures. Een op de vier hadbetrekking op beroepen op hbo- of wetenschappelijk niveau. Vier van de tienbetrof banen op middelbaar niveau en in een kwart van de gevallen ging het omlagere functies. De rest (10%) betreft banen op elementair niveau. Hoe hogerFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1694.10 Vacatures, 2001-2006bron: CBShet opleidingsniveau, hoe groter de kans dat een vacature moeilijk vervulbaar is.Eind september 2006 was een derde van de vacatures moeilijk vervulbaar. Ditis een kleiner deel dan in de eerste jaren van de 21 e eeuw, de vorige periode vanhoge economische groei. Toen was de helft van de vacatures moeilijk vervulbaar. 4Een kwart van de Nederlandse vacatures is te vinden bij bedrijven die gevestigdzijn in de Metropoolregio Amsterdam. Daarvan betreffen de meeste vacatureseen baan in Amsterdam. Dit aandeel nam tussen 2001 en 2006 toe van 30 naar33%.Een deel van de vacatures wordt aangemeld bij het cwi, vooral de vacatures diehoren bij middelbare en lagere opleidingsniveaus. Op basis van de aangemeldevacatures en mensen die korter dan zes maanden bij het cwi staan ingeschrevenenals werkzoekenden wordt een krapte-indicator berekend. Hoe hoger de4.11 Top 5 moeilijk vervulbare vacatures in Nederland, ultimo 2007openstaandeNWW kraptevacatureskortdurend indicatormiddelbare technische beveiligingsberoepen 192 50 3,8middelbare elektrotechnische beroepen (automatisering) 86 31 2,8middelbare metaalkundige beroepen 1616 764 2,1middelbare beveiligingsberoepen 837 513 1,6middelbare elektrotechnische beroepen (excl. automatisering) 932 614 1,5bron: CWIMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

170 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007waarde, hoe groter de krapte. Er is speciaal een tekort aan mensen met technischeof beveiligingsfuncties op middelbaar niveau. Ook bij de vacatures diebij het cwi zijn aangemeld geldt dat de functies waarvoor een relatief hoogopleidingsniveau gevraagd wordt, in de regel het moeilijkst te vervullen zijn.4.8 ConclusieDe Metropoolregio Amsterdam heeft zich de afgelopen jaren in economischopzicht gunstig ontwikkeld. Sinds 2004 ligt de economische groei boven dievan heel Nederland. De werkloosheid is afgenomen en de vacatures hebbeneen nieuwe record bereikt. Amsterdam, Haarlemmermeer en Almere vormende kern van de Metropoolregio Amsterdam en vertonen bovendien de grootstesamenhang en gelijkenis. Deze bestaat onder andere uit een relatief jonge bevolking,sterke economische groei, een aanzienlijke aandeel van de commerciëlediensten en uit grote pendelstromen.Voor de toekomst wordt een afvlakking van de groei verwacht, ook voor deregio. Verhoudingsgewijs zal de regio zich vermoedelijk gunstig blijven ontwikkelendoor de heterogene samenstelling van de economie en de hoog opgeleideberoepsbevolking, die bovendien later dan in andere delen van Nederland tekampen krijgt met de gevolgen van de vergrijzing.Noten1 De evenwichtswerkloosheid (rond de 5%) is de werkloosheid die op de lange termijnzou gelden als er geen invloed zou zijn van de conjunctuur. De evenwichtswerkloosheidwordt ook wel gezien als een omslagpunt van een ruime naar een krappe arbeidsmarkt.2 Lambregts, B., Eén Randstad bestaat wel en niet, City Journal no. 7.3 CBS, 2008.4 ESB, 25 januari 2008.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1714.1 Bedrijfsvestigingen, 1 januari 2003-2007gemeente/subregio 2003 2004 2005 2006 2007Wormerland 952 895 946 987 956Zaanstad 7523 7658 7871 8224 8487Zaanstreek 8475 8553 8817 9211 9443Beverwijk 2968 2823 2878 2837 2805Heemskerk 1553 1495 1559 1567 1635Uitgeest 689 668 677 692 724Velsen 3758 3616 3708 3746 3787IJmond 8968 8602 8822 8842 8951Bennebroek 284 272 278 279 281Bloemendaal 1505 1395 1366 1340 1340Haarlem 10160 9733 9916 9875 9969Haarlemmerliede c.a. 408 381 392 388 375Heemstede 1969 1902 1920 1860 1863Zandvoort 1360 1269 1289 1275 1281agglomeratie Haarlem 15686 14952 15161 15017 15109Aalsmeer 1672 1732 1763 1709 1762Amstelveen 5164 5121 5188 5369 5444Diemen 1547 1565 1604 1593 1656Haarlemmermeer 6915 7056 7277 7403 7866Ouder-Amstel 1335 1346 1384 1482 1463Uithoorn 1166 1282 1346 1352 1452Amstel-Meerlanden 17799 18102 18562 18908 19643Blaricum 768 754 765 759 757Bussum 2656 2600 2552 2601 2594Hilversum 6359 6264 6243 6358 6395Huizen 2472 2429 2470 2483 2497Laren 1127 1120 1105 1105 1075Muiden 516 526 539 555 556Naarden 1409 1426 1445 1440 1463Weesp 1403 1344 1336 1338 1352Wijdemeren 2054 2067 2101 2073 2077Het Gooi en Vechtstreek 18764 18530 18556 18712 18766Almere 8312 9033 9291 10255 11052Beemster 732 740 750 781 802Edam-Volendam 1887 1933 1994 2077 2288Landsmeer 722 754 743 788 789Oostzaan 532 525 537 548 575Purmerend 3659 3855 4070 4228 4428Waterland 1207 1230 1275 1315 1355Zeevang 503 513 524 554 580Waterland + 9242 9550 9893 10291 10817Amsterdam 60367 59870 61157 64171 64391Metropoolregio Amsterdam 147613 147192 150259 155407 158172Nederland 880359 888901 910895 938475 969952bron: LISAMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

172 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.2 Werkzame personen, 1 januari 2003-2007 1 )gemeente/subregio 2003 2004 2005 2006 2007Wormerland 3846 3559 3739 3719 3554Zaanstad 51264 49305 48731 48358 48583Zaanstreek 55110 52864 52470 52077 52137Beverwijk 16855 16565 16844 16727 17070Heemskerk 7108 6839 6913 7008 7195Uitgeest 2809 2695 2852 2908 3072Velsen 30056 29953 30245 31164 31573IJmond 56828 56052 56854 57807 58910Bennebroek 1807 1773 1803 1744 1661Bloemendaal 4270 3692 3694 3625 3520Haarlem 56335 55281 54990 54891 56559Haarlemmerliede c.a. 2042 1956 1978 1884 1815Heemstede 7897 7431 6687 6814 6730Zandvoort 4171 3933 4075 4146 4176agglomeratie Haarlem 76522 74066 73227 73104 74461Aalsmeer 16191 15002 15941 15398 15249Amstelveen 34683 35037 33613 34284 35105Diemen 18292 17654 16975 16425 15331Haarlemmermeer 114348 112652 115236 115322 116084Ouder-Amstel 11428 11361 11335 11136 11791Uithoorn 10227 9886 10526 10029 10148Amstel-Meerlanden 205169 201592 203626 202594 203708Blaricum 2853 2643 2666 2712 2931Bussum 10350 9729 9531 9354 9359Hilversum 43148 42090 41839 42722 43197Huizen 11546 11085 11285 11547 11675Laren 4100 3910 3857 3723 3794Muiden 1381 1457 1460 1487 1504Naarden 8254 8026 8056 8222 8032Weesp 9860 8909 8744 8749 8591Wijdemeren 6786 6674 6757 6766 6828Het Gooi en Vechtstreek 98278 94523 94195 95282 95911Almere 49046 51046 51995 56655 59606Beemster 2773 2714 2645 2722 2758Edam-Volendam 9265 9887 9922 9519 10470Landsmeer 2061 2121 1999 2062 1992Oostzaan 2247 2198 2265 2293 2335Purmerend 19119 20240 20342 20221 20257Waterland 3311 3404 3251 3187 3179Zeevang 1221 1174 1231 1244 1307Waterland + 39997 41738 41655 41248 42298Amsterdam 411157 407608 407846 411907 420992Metropoolregio Amsterdam 992107 979489 981868 990674 1008023Nederland 6526623 6475728 6462701 6507981 66462931 ) Personen 12 uur of meer per week werkzaam. bron: LISAFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1734.3 Bedrijfsvestigingen, 1 januari 2000 en 2006-2007groei groei2000-2007 2006-2007gemeente/subregio 2000 2006 2007 % %Zaanstreek 7099 9211 9443 33,0 2,5w.v. Zaanstad 6319 8224 8487 34,3 3,2IJmond 8226 8842 8951 8,8 1,2w.v. Velsen 3429 3746 3787 10,4 1,1agglomeratie Haarlem 14333 15017 15109 5,4 0,6w.v. Haarlem 9340 9875 9969 6,7 1,0Amstel-Meerlanden 16867 18908 19643 16,5 3,9w.v. Haarlemmermeer 6528 7403 7866 20,5 6,3Het Gooi en Vechtstreek 18301 18712 18766 2,5 0,3w.v. Hilversum 6159 6358 6395 3,8 0,6Almere 6579 10255 11052 68,0 7,8Waterland + 8673 10291 10817 24,7 5,1w.v. Purmerend 3244 4228 4428 36,5 4,7Amsterdam 55330 64171 64391 16,4 0,3Metropoolregio Amsterdam 135408 155407 158172 16,8 1,8Nederland 844612 938475 969952 14,8 3,4bron: LISAMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

174 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.4 Bedrijfsvestigingen naar sectoren, 1 januari 2007nietcommer-commerlandbouw/ciële ciëlegemeente/subregio delfstoffen industrie bouw diensten diensten totaalZaanstreek 245 728 1307 5450 1713 9443w.v. Zaanstad 138 655 1182 4942 1570 8487IJmond 267 486 1296 5302 1600 8951w.v. Velsen 62 227 575 2181 742 3787agglomeratie Haarlem 138 641 1640 9372 3318 15109w.v. Haarlem 64 477 1258 6000 2170 9969Amstel-Meerlanden 929 796 1562 13346 3010 19643w.v. Haarlemmermeer 458 328 751 5303 1026 7866Het Gooi en Vechtstreek 423 861 1872 11628 3982 18766w.v. Hilversum 55 265 675 3782 1618 6395Almere 125 476 1019 6994 2438 11052Waterland + 615 575 1677 6080 1870 10817w.v. Purmerend 27 241 464 2788 908 4428Amsterdam 196 2775 3427 44342 13651 64391Metropoolregio Amsterdam 2938 7338 13800 102514 31582 158172Nederland 86807 54918 96151 553147 178929 969952bron: LISAFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1754.5 Werkzame personen, 1 januari 2000 en 2006-2007 1 )groei groei2000-2007 2006-2007gemeente/subregio 2000 2006 2007 % %Zaanstreek 53585 52077 52137 –2,7 0,1w.v. Zaanstad 50370 48358 48583 –3,5 0,5IJmond 53404 57807 58910 10,3 1,9w.v. Velsen 29538 31164 31573 6,9 1,3agglomeratie Haarlem 71875 73104 74461 3,6 1,9w.v. Haarlem 52242 54891 56559 8,3 3,0Amstel-Meerlanden 198346 202594 203708 2,7 0,5w.v. Haarlemmermeer 108943 115322 116084 6,6 0,7Het Gooi en Vechtstreek 96141 95282 95911 –0,2 0,7w.v. Hilversum 41674 42722 43197 3,7 1,1Almere 39834 56655 59606 49,6 5,2Waterland + 36896 41248 42298 14,6 2,5w.v. Purmerend 16924 20221 20257 19,7 0,2Amsterdam 387717 411907 420992 8,6 2,2Metropoolregio Amsterdam 937798 990674 1008023 7,5 1,8Nederland 6361851 6507981 6646293 4,5 2,11 ) Personen 12 uur of meer per week. bron: LISAMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

176 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.6 Werkzame personen naar sectoren, 1 januari 2007 1 )nietcommer-commerlandbouw/ciële ciëlegemeente/subregio delfstoffen industrie bouw diensten diensten totaalZaanstreek 663 9337 5398 22659 14080 52137w.v. Zaanstad 476 8370 5019 21182 13536 48583IJmond 837 15723 5023 22577 14750 58910w.v. Velsen 375 13103 1810 10327 5958 31573agglomeratie Haarlem 365 7632 4432 34205 27827 74461w.v. Haarlem 159 6919 2999 26032 20450 56559Amstel-Meerlanden 3865 14715 8717 143045 33366 203708w.v. Haarlemmermeer 1306 7688 4701 86961 15428 116084Het Gooi en Vechtstreek 1042 10256 5217 43148 36248 95911w.v. Hilversum 122 4486 1343 17215 20031 43197Almere 490 6502 3006 31547 18061 59606Waterland + 1174 4613 5353 18548 12610 42298w.v. Purmerend 38 1750 1059 8966 8444 20257Amsterdam 697 19680 11571 250877 138167 420992Metropoolregio Amsterdam 9133 88458 48717 566606 295109 1008023Nederland 222068 900632 472544 2959830 2091219 66462931 ) Personen 12 uur of meer per week. bron: LISAFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1774.7 Gemiddelde bedrijfsgrootte, 1 januari 2000 en 2006-2007 1 )groei groei2000-2007 2006-2007gemeente/subregio 2000 2006 2007 % %Zaanstreek 7,5 5,7 5,5 –26,7 –3,5w.v. Zaanstad 8,0 5,9 5,7 –28,8 –3,4IJmond 6,5 6,5 6,6 1,5 1,5w.v. Velsen 8,6 8,3 8,3 –13,5 0,0agglomeratie Haarlem 5,0 4,9 4,9 –12,0 0,0w.v. Haarlem 5,6 5,6 5,7 1,8 1,8Amstel-Meerlanden 11,8 10,7 10,4 –11,9 –2,8w.v. Haarlemmermeer 16,7 15,6 14,8 –11,4 –5,1Het Gooi en Vechtstreek 5,3 5,1 5,1 –13,8 0,0w.v. Hilversum 6,8 6,7 6,8 0,0 1,5Almere 6,1 5,5 5,4 –11,5 –1,8Waterland + 4,3 4,0 3,9 –19,3 –2,5w.v. Purmerend 5,2 4,8 4,6 –11,5 –4,2Amsterdam 7,0 6,4 6,5 –17,1 1,6Metropoolregio Amsterdam 6,9 6,4 6,4 –17,2 0,0Nederland 7,5 6,9 6,9 –18,0 0,01 ) Gemiddeld aantal werkzame personen per bedrijf. bron: LISAMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

178 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.8 Netto participatie beroepsbevolking, 2006werkzame bevolking totale bevolkinggemeente/corop 15-64 jaar (x 1.000) 15-64 jaar (x 1.000) netto participatie %Zaanstreek 65 105 62,0w.v. Zaanstad 59 96 61,8IJmond 1 ) 84 121 69,0w.v. Velsen 31 42 73,6agglomeratie Haarlem 96 143 67,0w.v. Haarlem 66 100 66,4Het Gooi en Vechtstreek 100 157 63,7w.v. Hilversum 36 55 65,9Almere 81 121 66,9Groot-Amsterdam 2 ) 563 854 65,9w.v. Amsterdam 351 544 64,4w.v. Haarlemmermeer 64 90 70,3w.v. Purmerend 35 52 66,6Metropoolregio Amsterdam 989 1501 65,9Nederland 7074 10964 64,51 ) Inclusief Castricum. bron: CBS2 ) Inclusief Graft-De Rijp.Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1794.9 Beroepsbevolking (15-64 jaar) naar herkomstgroepering en opleidingsniveau (x 1.000), 2006herkomstgroeperingonderwijsniveaumiddelautoch-alloch- lager baar hogergemeente/corop tonen tonen onderwijs onderwijs onderwijs totaalZaanstreek 56 13 14 37 18 69w.v. Zaanstad 50 13 13 35 15 63IJmond 1 ) 78 9 21 44 22 87w.v. Velsen 28 3 9 15 8 32agglomeratie Haarlem 82 20 19 40 41 101w.v. Haarlem 57 14 14 27 28 70Het Gooi en Vechtstreek 84 21 18 42 44 105w.v. Hilversum 27 10 6 16 15 37Almere 55 33 22 44 20 88Groot-Amsterdam 2 ) 409 191 109 233 254 600w.v. Amsterdam 234 142 58 130 185 376w.v. Haarlemmermeer 52 15 18 32 18 68w.v. Purmerend 27 9 9 19 7 36Metropoolregio Amsterdam 764 287 203 440 399 1050Nederland 6146 1339 1797 3314 2331 74861 ) Inclusief Castricum. bron: CBS2 ) Inclusief Graft-De Rijp.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

180 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.10 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) naar geslacht, 1 januari 2006-20072006 2007gemeente/subregio mannen vrouwen totaal mannen vrouwen totaalZaanstreek 2527 3028 5555 2150 2757 4907w.v. Zaanstad 2371 2884 5255 2025 2632 4657IJmond 2018 2399 4417 1504 1887 3391w.v. Velsen 912 969 1881 676 743 1419agglomeratie Haarlem 3658 3363 7021 2914 2846 5760w.v. Haarlem 2903 2632 5535 2289 2216 4505Amstel-Meerlanden 3407 3944 7351 2822 3354 6176w.v. Haarlemmermeer 1490 1715 3205 1203 1448 2651Het Gooi en Vechtstreek 3570 3455 7025 2831 2777 5608w.v. Hilversum 1444 1301 2745 1116 1046 2162Almere 3992 5198 9190 3234 4418 7652Waterland + 1787 2097 3884 1655 2091 3746w.v. Purmerend 1138 1376 2514 1075 1490 2565Amsterdam 23211 23621 46832 19836 20087 39923Metropoolregio Amsterdam 44170 47105 91275 36946 40217 77163Nederland 329145 342331 671476 265396 288813 554213bron: CWIFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1814.11 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) naar leeftijdsgroepen, 1 januari 2007leeftijdsgroep in jarengemeente/subregio t/m 19 20-24 25-34 35-44 45-64 onbekend totaalZaanstreek 89 266 933 1465 2154 – 4907w.v. Zaanstad 89 266 900 1391 2011 – 4657IJmond 89 186 532 969 1615 – 3391w.v. Velsen 43 85 224 389 678 – 1419agglomeratie Haarlem 53 186 938 1651 2932 – 5760w.v. Haarlem 53 175 805 1313 2159 – 4505Amstel-Meerlanden 43 211 889 1617 3416 – 6176w.v. Haarlemmermeer 43 118 403 716 1371 – 2651Het Gooi en Vechtstreek 31 127 734 1531 3185 – 5608w.v. Hilversum 19 69 374 585 1115 – 2162Almere 223 533 1591 2263 3042 – 7652Waterland + 114 170 546 951 1965 – 3746w.v. Purmerend 100 143 426 632 1264 – 2565Amsterdam 738 1965 7172 11932 18077 39 39923Metropoolregio Amsterdam 1380 3644 13335 22379 36386 39 77163Nederland 9421 29437 96870 150743 267405 337 554213bron: CWIMetropoolregio Amsterdam in beeld 2007

182 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 20074.12 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) naar opleidingsniveau, 1 januari 2007MBO/basis- HAVO/ HBO/ WO/gemeente/subregio onderwijs VMBO VWO bachelor master onbekend totaalZaanstreek 736 1532 1723 396 136 384 4907w.v. Zaanstad 710 1459 1620 376 124 368 4657IJmond 557 1043 1122 286 95 288 3391w.v. Velsen 218 437 470 135 47 112 1419agglomeratie Haarlem 808 1546 1752 830 405 419 5760w.v. Haarlem 745 1240 1330 588 272 330 4505Amstel-Meerlanden 538 1635 2054 959 467 523 6176w.v. Haarlemmermeer 202 733 960 368 141 247 2651Het Gooi en Vechtstreek 672 1388 1814 934 439 361 5608w.v. Hilversum 284 559 671 331 141 176 2162Almere 968 2299 2742 763 327 553 7652Waterland + 637 1163 1238 310 135 263 3746w.v. Purmerend 520 800 826 170 74 175 2565Amsterdam 7877 13366 10157 5190 3279 54 39923Metropoolregio Amsterdam 12793 23972 22602 9668 5283 2845 77163Nederland 88930 161981 179265 57433 23209 43395 554213bron: CWIFeiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Economie 1834.13 Vacatures (x 1.000), 2001-2006 1 )gemeente/corop 2001 2002 2003 2004 2006Zaanstreek 1,1 0,6 0,5 0,5 1,4IJmond 2 ) 2,8 1,6 0,6 0,5 2,3agglomeratie Haarlem 2,6 2,1 0,9 1,2 1,7Het Gooi en Vechtstreek 3,0 1,7 0,9 1,4 3,4Groot-Amsterdam 3 ) 19,5 14,5 9,1 14,9 23,4w.v. Amsterdam 13,6 9,3 5,8 9,4 16,9Nederland 170,7 115,1 81,3 109,3 200,51 ) Frequentie: tweejaarlijks met ingang van 2004. bron: CBS2 ) Inclusief Castricum.3 ) Inclusief Graft-De Rijp.4.14 Bruto binnenlands product (BBP) per hoofd van de bevolking (x 1.000 euro), 2001-2004gemeente/corop 2001 2002 2003 2004 1 )Zaanstreek 22 24 24 24IJmond 2 ) 24 24 25 26agglomeratie Haarlem 23 24 23 24Het Gooi en Vechtstreek 29 29 29 30Almere 20 21 22 24Groot-Amsterdam 3 ) 41 45 46 47w.v. Amsterdam 42 47 49 51Nederland 28 29 29 301 ) Voorlopige cijfers. bron: CBS2 ) Inclusief Castricum.3 ) Inclusief Graft-De Rijp.4.15 Totaal toegevoegde waarde (basisprijzen), 2001-2004 (x 1 mln. euro)gemeente/corop 2001 2002 2003 2004 1 )Zaanstreek 3043 3262 3348 3291IJmond 2 ) 3674 3961 4129 4406agglomeratie Haarlem 4369 4677 4512 4571Het Gooi en Vechtstreek 6014 6280 6282 6400Almere 2773 2998 3367 3619Groot-Amsterdam 3 ) 42843 47387 48705 50461w.v. Amsterdam 27456 30712 32121 33375Nederland 397556 414374 425256 4358371 ) Voorlopige cijfers. bron: CBS2 ) Inclusief Castricum.3 ) Inclusief Graft-De Rijp.Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007

184 Deel 2 – Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam