KERNE ERGI - Laka.org

Inhoud2 REDACTIONEEL4 JURIDISCHE ACTIES TEGENKERNENERGIE ~itische Massa6 WETTELIJKE AANSPRAKELIJKHEIDTEGEN KERNSCHADE - Theo Haffmans9 NEDERLANDSE RAMPENPLANNENTE BEPERKT Toine Huijsmans12 NAAR EEN BETER KERNENERGIE-RECHT Hans van Eijk18 RECHTSPRAAK ALS LAATSTE BASTIONPRO KERNENERGIE Johan Bakker21 DE KALKAR-PROCESSENden EijndeJos vanONBENUTTE KANSENDe atoomlobby is sterk. Er zijnechtermogelijkheden om via de rechter hetgebruik van kernenergie te blokkeren.Stichting KRITISCHE MASSA ging oponderzoek uit en dat leverde negenrapporten op over de onbenutte juridischewegen. Vanaf pagina 4.NA DE RAMP24 TRIAS POLITICUS - wiZbert WiZZems KemenergiewetAANSPRAKELIJKHEIDRampenplannen bestaan op papier,maar functioneren ze ook? Bij groteongelukken niet, zoals blijkt uiteen onderzoek van de Technische UniversiteitEindhoven. Wat moet er veranderen?Zie pagina 9.Id...t vande wet van 21 februari 1963~ Stb. 82,"udende reaeJentot de YrÜmakiDJ van kern..-wrgie en de aanwendina van "radioactieve:,.!fl.:n en ioniserende stralen uitzendende: tee­'dien. zoals laatstelijk eewüZild bij de wetvan 13juni 1979,S,b. 443d toelic:htinpn. ontleend aan de çarÎemen ..lire behandelina, besluiten enz. ter uitvoerin,en alrabe1isch rqisterDe aansprakelijkheid bij schade alsgevolg van kernenergieongelukken isniet bijster goed. Dat is de conclusievan twee onderzoekers. Hunbevindingen vanaf pagina 6.HET KERNENERGIERECHTKernenergie wordt door een meerderheidvan de bevolking niet geaccepteerd.De Kernenergiewet is bovendienhopeloos verouderd omdat zeniet spoort met een algemeen energiebeleid.Een vurig pleidooi voor een(nieuwe) Energiekaderwet. Met uitgebreidejurisprudentie. Pagina 12.ROL VAN DE RECHTERNiet alleen de aansprakelijkheidswetgeving,maar de gehele juridischegang van zaken inzake kernenergieis gebrekkig. De Kernenergie~et ende toetsing door rechters staat terdiscussie vanaf pagina 18.SCHADEVERGOEDINGDe Tsjernobyl-ramp leidde tot eendiscussie over de Wet AansprakelijkheidKernongevallen. In navolgingvan de milieubeweging komen nu ooksteeds meer juristen tot de slotsomdat het schadebedrag van 100 miljoengulden een schijntje is. De Kernenergiewetstaat ter discussie vanaf pagina18.KALKARDe Snelle Kweekreactor in Kalkar kostde Westduitsers iedere maand 12 miljoengulden. Een gigantisch bedragvoor een bouwwerk waarvan nog steedsniet zeker is of het ooit in gebruikwordt genomen. Een overzicht van dejuridische strijd tegen Kalkar, vanafpagina 21.

'TER BESCHERMING VAN HET LEEFMILIEU'om'tCHEMI ~SAJuridische acties tegen kernenergieEen grootscheeps onderzoek naar de onbenutte juridischemogelijkheden om ke r ne ne r gie te bestrijdenheeft negen rapporten opgeleverd.Stichting Kritische Massa beschikt daarmee overnieuwe i nz ichten om de atoomlobby juridisch de orente wassen.Theo Hafjtnans enHans van Eijk.foto: Carta Bakker De Stichting Kritische Massa, die metde redactie vaD 'Allicht ' dit nummerheeft verzorgd, bestaat sinds mei '84.In die tijd vond een aantal mensen uitde antl-kernenergiebeweglng dat er teweinig gebeurde om de ontwikkelingvan kernenergie op het juridische vlakte beleDDDeren .Niettemin is er wel wat ondernomen opdit gebied in Nederland. Uit het artikel"Naar een beter kernenergierecht"(blz. 12 in dit blad) blijkt dat erzeer veel procedures tegen kernenergie-objectenzijn gevoerd. Vaak betreftdat ook het laatste stadium vaneen procedure waarbij door zeer veelindividuen en organisaties bezwaarschriftenzijn ingediend en anderszinshet beleid is befnvloed. Nietteminmeenden de oprichters van KritischeMassa dat er nog veel zinnige mogelijkhedenonbenut bleven, die door naderonderzoek aan het licht konden komen.o~ichtingEen aardig voo r bee l d van zo'n mogelijkheidvormt het verzoek van KritischeMassa aan de Tweede Kamer , op27 februari 1985, ' inzake het misdrijfvan opzettelijke oplichting door detoenmalige minister van Eco nomischeZaken, Van Aardenne. Deze minister hadnamelijk een "maatschappelijke discussieover het energiebeleid (de BMD)georganiseerd, waarbij hij suggereerdedat de uitslag van deze volksraadplegingdoor de overheid serieus zouworden genomen. Achteraf was geblekendat bij met deze zet in het geheel debedoeling niet had om de bevolking teraadplegen, maar dat hij slechts eenpolitiek gunstiger moment had willenafwachten om de verdere ontwikkelingvan kernenergie voortgang te doen vinden.Deze handelwijze , die naast inspanningvan velen ook nog eens 30miljoen gulden heeft gekost, valt onderde juridische omschrijving vanhet begrip ' opl i chting ' . De TweedeKamer kan de minister daarop politiekaanspreken, en daarnaast kan zij heti nitiatief nemen tot het instellenvan strafvervolging tegen de miQister.Dit voorbeeld is weer eens wat andersdan de bekende beroepsprocedures tegende afvalverbrandingsinstallatiei n Dodewaard , tegen de uitbreidingsplannenvan de uraniumverrijker UREN­CO , of tegen de verschillende stadiavan besluitvorming over de centraleopslagplaats voor radioactief afvaldoor de COVRA. Dit soort proceduresvoert Kritische Massa uiteraard ook.Een ander voorbeeld is het kort gedinginzake de geruststellende uitsprakenvan Geertsema. Deze had alsvoorzitter van de Co~is8ie LOPRA gestelddat een opslagplaats voor radioactiefafval minder gevaarlijk wasdan een opslagplaats voor griesmeel .De vice-voorzitter van de Haagserechtbank, mr. Bakker, vond Geertsema'sgeringschatting van de risico'svan radioactieve afvalopslag echterniet zodanig onjuist dat er sprakewas van onrechtmatigheid je~ens KritischeMassa.Kalkar-projectEen vrijwel onontgonnen gebied betreftde openbaarheidskwestie rondenige documenten uit de beginperiodevan het Kalkar-project, gevoerd doorTheo Haffmans, voorzitter van KritischeMassa . Hoewel de voorzittervan de Raad van State duidelijk gesteldheeft dat er smoezen werden gehanteerdom deze stukken buiten deopenbaarheid te houden , durfde ditcollege het niet aan om de toch alzwaarbeproefde minister Van Aardennehierover publiekelijk op de vingerste tikken.In 1985 beeft Stichting Kritische Massaeen grootscheeps onderzoek opgezetnaar aspecten waar het kernenergiebeleidkon worden aangetast . In eersteinstantie was het daarbij de bedoelingom mogel~jkheden te vinden voor een

LIJST VAN ONDERZOEKEN, DOOR BEMIDDE­LING VAN DE WETENSCHAPSWINKELS TOTSTAND GEKOMEN, OP VERZOEK VAN KRI­TISCHE MASSA1. Jacques van den Brink, RU Leiden.'De wettelijke aansprakelijkheidvoor schade door kernongevallen',april 1986.Wetenschapswinkel Leiden, Kloksteeg25, 2311 SK LeidenTel: 071-277250, prijs f 9,502. Caroline Bär, RU Leiden.'Civielrechtelijke aansprakelijkheidbijgrensoverschrijdendekernschade " december 1987.Wetenschapswinkel Leiden, prijsf 7,00.3. Nicole van Emmeloort Stein, RULeiden. 'Bewijsrechtelijke aspecten'(nog te verschijnen).4. John Geurts, TE Eindhoven.'Kerncentrales en hun effecten ophet milieu', februari 1986.TeMa-winkel Eindhoven, Postbus513, 5600 MB Eindhoven, prijsf 10,005. Bart Verburg, RU Groningen.'Tritium en volksgezondheid',1986.Natuurkundewinkel, Nijenborg 18,9747 AG Groningen, tel: 050­643867, prijs f 3,50.6. Ben Jalhay, TU Eindhoven.'Strategische rampenplanningvoor kerncentrales', maart 1987.TeMa-winkel Eindhoven, Postbus513, 5600 MB Eindhoven, tel:040-474430, prijs f 10,00.7. Jeroen van der Sluis, RU Leiden.'Effecten van lage stralingsdoses'(nog te verschijnen).8. Anita Voets, RU Limburg.'Kerngezond: een kernprobleem.Een verkenning omtrent de zorgplichtvan de Nederlandse overheidten aanzien van de beschermingvan de volksgezondheid tegende gevaren van kernenergie',1987.Wetenschapswinkel RU Limburg,Tongelresestraat 53, Maastrichttel: 043-888283, prijs f 10,00.9. Alex Lambregts, KU Brabant.'Ontvankelijkheid en procedures'(nog te verschijnen).civiele procedure, zoals destijds ingang was gezet door de Stichting 'Verbiedtde Kruisraketten', maar dan gerichttegen het principe-besluit totde bouw van nieuwe kerncentrales. Hetgaat er daarbij om, of de rechter tebewegen is een dergelijk besluit, metalle manipulaties daaromheen, op onrechtmatigheidte toetsen.Naderhand werd het gebied van onderzoekverbreed tot een lijst met 25vragen, die allen na onderzoek meerinzichten konden geven in bezwaren tegenkernenergie vanuit juridisch oogpunt.Bij dit onderzoek hebben met namede Wetenschapswinkels in Nederlandnuttige ondersteuning gegeven. Ineerste instantie moet daarbij wordengenoemd René Jansen uit Tilburg, tot1986 landelijk coördinator van de Wetenschapswinkels.Na die tijd heeftHennie Korthof-Matze uit Leiden dezetaak overgenomen en voortreffelijkvervuld. Door alle inzet is er eengrote hoeveelheid aspecten van de gangvan zaken rond kernenergie op technisch,politiek en juridisch gebied nauwkeurigtegen het licht gehouden. Enigesprekende voorbeelden zijn terug tevinden in dit nummer van 'Allicht'.Naast bijdragen, die rechtstreeks hetgevolg zijn van het onderzoek door deWetenschapswinkels, is er een artikelgeschreven over de huidige stand vanzaken met betrekking tot de Kalkarcentraleen zijn er twee beschouwingenopgenomen over kernenergiepolitiek inhet algemeen.TsjemobylDe kernenergielobby heeft een moeilijketijd achter de rug. Niet tengevolge.van de brede maatschappelijke discussie,maar meer door de ramp in Tsjernobylen de dalende olieprijzen. Hetidee - uit de jaren zestig - om Nederlandruim van kernenergievermogen tevoorzien, is ineengeschrompeld totzwakke pogingen om de mogelijkheidopen te houden naast Dodewaard enBorssele nog zo'n tweeduizend MegaWattaan kernenergievermogen te installeren.Kritische Massa heeft ervoor gekozenzich te richten op die plannen totuitbreiding, als die nog eens van degrond zouden komen. Tot zolang zullende resultaten van het onderzoek in dakast blijven liggen. Dit nummer van'Allicht' dient ervoor om de interessanteresuitatendie tot nu toe zijnbereikt, voor een breder publiek toegankelijkte maken. Dit is in het belangvan:"De bescherming en de bewaking vande kwaliteit van het leefmilieu,met name waar dat wordt bedreigdof kan worden bedreigd door hetplegen van handelingen of het nalatendaarvan, met splijtstoffen,radioactieve stoffen en/of ioniserendestraling uitzendende toestellen".(uit: statuten Kritische Massa)=====Thijs Belgers enJacob Kroeze.foto: Carla Bakker5

ONVOLDOENDE VOOR HUIDIGE REGELINGENWettelijke aansprakelijkheid bij kernschadeKritische Massa heeft een reeks vragen opgesteldover de regeling van aansprakelijkheid bij schade,als gevolg van de toepassing van kernenergie. Ditsoort schade wordt 'kernschade' genoemd.Drie onderzoekers, allen uit Leiden, hebben zichover deze materie gebogen. De bevindingen van tweevan hen worden hier besproken.Theo HaffmansJacques van den Brink geeft een goedinzicht in de regeling zoals die metname in Nederland geldt. Deze regelingwordt beheerst door de Verdragenvan Parijs (1960) en,Brussel (1963).Een verdrag moet steeds vertaald wordennaar de situatie binnen een land.Dat is in Nederland gebeurd met deWet Aansprakelijkheid Kernongevallen(WAKO , 1979). De volgende uitgangspuntenworden daarbij gehanteerd:o alleen de exploitant is aansprakelijkvoor de geleden schade;o mensen die schade hebben geledenhoeven niet te bewijzen dat de exploitantook schuld draagt aan hetongeval. Dit soort aansprakelijkheidwordt risico-aansprakelijkheidgenoemd. Wel moet worden aangetoonddat de schade door het kernongevalis veroorzaakt;o schade moet geclaimd worden binneneen termijn van 10 jaar, anders vervalthet recht op vergoeding;o er geldt een maximum voor de kostendie de exploitant moet betalen, enhij is verplicht zich hiervoor teverzekeren. Boven dit maximum dientde Staat de rest-schade te vergoedenmet weer een ander maximum.voor- en nadelenDe regels zijn niet zo maar gekozen,en ze bieden zowel de exploitant alsde burger zowel voordelen als nadelen.Het kanaliseren van de aansprakelijkheidnaar de exploitant is voor deoverige betrokkenen in de exploitatiewel comfortabel, want zij lopen geendirect financieel risico. Maar ook deburgers die sc~ade geleden hebbenhoeven niet uit te zoeken wie nu preciesvoor het ongeval aansprakelijkwas. Ook heeft de burger baat bij hetfeit dat de schuld van de exploitantniet hoeft te worden vastgesteld. Met'schuld' wordt hierbij gedoeld op hetfeit dat het ongeval aan te exploitantte wijten was.De verzekeringsplicht geeft meer zekerheiddat de vastgestelde schadeook daadwerkelijk wordt vergoed. Maarwel tot een maximum van de verzekering,wat op dit moment in Nederlandeen bedrag van f 400 miljoen inhoudt.Voor de verzekering hiervan hebben degezamelijke Nederlandse verzekeraarsde handen ineen geslagen: met zijn al,len hebben deze ondernemers de NederlandseAtoompool opgericht, die polis'sen verstrekt op het gebied van risico'sdoor kernschade.Méér dan de genoemde f 400 miljoenkunnen deze verzekeraars niet garanderen.Blijkbaar is men in die kringenonvoldoende overtuigd van de uiterstgeringe kans dat een groot ong&val optreedt.Boven het maximumbedrag voor de exploitantgarandeert de overheid nogaanvulling tot een bedrag van f 1 mil·jard. Deze aanvulling wordt gedeeltelijkmeegefinancierd door de anderestaten die bij de Verdragen van Parijsen Brussel zijn aangesloten.Men zou kunnen stellen dat die statendaarmee een gratis aanvullende verzekeringgeven aan de kernenergieexploitant.en.beperkte termijnDe verjaringstermijn is in de WAKOvastgesteld op 10 jaar. Men is bijhet vaststellen van deze termijn uitgegaanvan de gedachte dat er bij eengroot ongeval geld tekort zal zijn,en dat men niet te lang wil wachtenmet de verdeling van de beschikbaregelden.Het gevolg daarvan is wel, datpas na tien jaar, wanneer alle claimsbekend zijn, tot een verdeling wordt

overgegaan. Benadeelden die ni dietijd met schadeclaims komen - omdatde schade zich pas na die periodeheeft geopenbaard - worden op dezemanier uitgesloten vaD het recht opvergoeding.In andere verdrag-staten is de verjaringstermijngesteld op 30 jaar, eentermijn die gebruikelijk is bij aansprakelijkheidskwesties. Ook komt hetvoor dat de staat zich garant steltvoor schade die na 10 jaar aan hetlicht komt .onbeperkte aansprakelijkheidEen bedrag van f 1 miljard, te verdelenna een nucleaire ramp, is natuurlijkmaar een schijntje . Hoe dat ~ldook verdeeld wordt, het zal er op neerkomen dat iedere getroffene een gering(evenredig) deel van de schade krijgtvergoed.Dat aspect zit veel mensen dwars, enmen heeft dan ook geprobeerd daar watop te vinden. Met name in West-Duitslandis sinds 1985 een onbeperkte aansprakelijkheidvan kracht : boven dedekking die de staat geeft, is wederomde exploitant aansprakelijk zonder dater een bovengrens wordt genoemd . Voordat bedrag is verzekering niet verplicht.Voorstanders van deze regeling stellendat hierdoor de kans op werkelijkevergoeding van de (materiäle) schadegroter is geworden, dat de kosten vankernenergie reeier zullen worden (datgeldt alleen als de hogere aansprakelijkheidook wordt verzekerd) , en datkernenergie niet langer behoefte heeftaan een wetgeving die kernenergie bevoordeelt.conclusie Van den BrinkVan den Brink heeft bij deze laatsteregeling nogal wat kanttekeningen.Hij merkt op dat het te verdelen bedragwel vergroot wo~dt door de onbeperkteaansprakelijkheid, maar dathet bedrag feitelijk wordt beperktdoor het eigen vermogen van de exploitant.Verder zal bij een kernongevaluiteindelijk toch de burger voor dekosten moeten opdraaien, omdat in veelgevallen (ook in Nederland) de overheiduiteindelijk de elektriciteitsproduktieexploiteert .Vervolgens stelt Van den Brink dathet systeem van de verhoogde aansprakelijkheidin strijd is met de Verdragenvan Parijs en Brussel. Inderdaadmoet men een welwillende interpretatievan het Verdrag van Parijs toepassen,want het verdrag was juist gericht opbeperking van de aansprakelijkheid .Maar de Westduitse wetgever hee~t inhet feit dat de maximumbedragen steedshoger werden vastgesteld een aanwijzinggezien dat onbeperkte aansprakelijkheidwél zou passen in de werkingvan het verdrag.Ook is Van den Brink voorstander vanhet verlengen van de verjaringstermijn,maar dan zodanig dat claims,die binnen 10 jaar worden ingediend,met voorrang worden behandeld. Bovendienvindt hij dat er over de aansprakelijkheidskwestiegeen politieke discussiegevoerd moet worden. Deze conclusiewordt door Stich~in~ KritischeMassa niet gedeeld.grensoverschrijdendWaar Jacques van den Brink zich richtop de nationale re~lingen op het gebiedvan kernschade , behandelt CarolineBlr de situatie waarin schade optreedtin een ander land dan waar dezeschade veroorzaakt is. Hierbijworden de landen Nederland en West­Duitsland (partijen bij de Verdragenvan Parijs en Brussel) enerzijds, ende Verenigde Staten (geen partij bijdeze verdragen) anderzijds betrokken.Als duidelijk voorbeeld van dergelijkeschade geldt de ramp met de kerncentralevan Tsjernobyl op 26 april1986.Naast de civielrechtelijke aansprakelijkheidvan de exploitant is er noghet aspect van de volkenrechtelijkeaansprakelijkheid van de Staat. Op ditaspect is de scriptie van Sir niet gericht.doel van de wetgevingBir noemt als doelstelling van de internationaleaansprakelijkheidswetgevinginzake kernschade "het scheppenvan juridische ruimte voor de ontwikkelingvan kernenergie , het verminderenvan de bewijslast voor benadeeldenen de harmonisatie van de nucleairewetgeving" . Met dit laatste wordt bedoeld,dat de wetgeving in verschillendelanden zoveel mogelijk dezelfdemoet zijn, omdat de schade niet bijlandsgrenzen ophoudt, en dat benadeeldenzoveel mogelijk gelijk behandeldzouden moeten worden .Naast de Verdragen van Parijs en Brusselis er nog het Verdrag van Wenen,dat deze harmonisatie tot doel had.Echter , alleen een aantal minder belangrijkelanden hebben zich hierbij.'---­••,..-tI..........-'Even naar Brusse Lbellen. • . • . ?7

aangesloten, zodat dit streven alsmislukt kan worden beschouwd.andere landenZoals Nederland z1Jn aansluiting bijde Verdra~en van Parijs en Brusselheeft vorm gegeven met de WAKO (WetAansprakelijkheid Kernongevallen), zoheeft West-Duitsland dit ingepast inhet "Atomgesetz".In de Verenigde Staten is een regelingtot stand gekomen - de "Priee­Anderson Act" - die in de praktijkook de aansprakelijkheid kanaliseertnaar de exploitant.. Ook is de aansprakelijkheidbeperkt tot 560 miljoendollar. De dekking is geregeld in 2lagen: tot 160 miljoen dollar door deverzekeraar, en daarboven 5 miljoendollar per kerncentrale-exploitant.Op dit moment zijn dat er 107, zodatde totale dekking uitkomt op 695 miljoendollar.bevoegdheidHet Verdrag van Parijs bepaalt datdié rechter bevoegd is, waar het ongevalheeft plaats gevonden. Betrefthet meerdere landen, die partij zijnbij het verdrag, dan wordt één vandie landen als meest betrokkene endaarmee bevoegde aangewezen.Betreft het geen bij het verdrag aangeslotenland, dan kan de benadeeldezich wenden tot de rechter in zijneigen land. De aansp~akelijk gesteldekan zich - voor zóver het een staatsorgaanbetreft - tegen een uitspraakvan de buitenlandse rechter beroepenop "immuniteit van jurisdictie".Of dit verweer slaagt is te betwijfelen,maar toch zal er van de uitvoeringvan zo'n vonnis niet veel terechtkomen, als de uitvoerende staat - zoalsin het geval met Tsjernobyl - ontkentdat er sprake is van schade inhet buitenland.In het algemeen zal het van het landvan uitvoering afhangen of een claimkan worden gehonoreerd.het rechtVolgens de in Nederland geldende wetgevinghebben benadeelden boven deeerder vermelde f 400 miljoen nog aanvullenderechten. De Staat vult ditbedrag aan tot 1 miljard gulden, eenbedrag dat volgens een nog te behandelenregeringsvoorstel tot 2 miljardverhoogd kan worden.In West-Duitsland is sinds 1985 eenongelimiteerde aansprakelijkheid vankracht: tot 500 miljoen DM voor deexploitant (met verplichte verzekering),daarboven tot 1 miljard DM voorde Staat, en daarboven weer onbeperktvoor de exploitant. Maar voor schadein het buitenland geldt dit alleenwanneer die staat zelf ook een onbeperkteaansprakelijkheid heeft aanvaard.De top van dat risico is door zijnaard niet te verzekeren, en zal dusbij een groot ongeval zonder meerleiden tot het faillissement van dekerncentrale-exploitant.Een nadelig aspect bij deze regelingis, dat de Westduitse wetgever heeftbepaald dat benadeelden in het eigenland met voorrang behandeld wordenten opzichte van buitenlanders, zolangdie staat niet een vergelijkbareaansprakelijkheidsregeling heeft aanvaard.Dit aspect leidt derhalve totdiscriminatie van benadeelden.Naast het regeringsvoorstel in Nederlandom de overheidsbijdrage in gevalvan een kernschade te verhogen tot2 miljard gulden, ligt er een initi~tief-wetsvoorstelvan Tazelaar enZijlstra, waarin met maximum voor deexploitant wordt verhoogd tot 2 miljard,terwijl de Staat garant staatvoor 10 miljard gulden.Gezien het feit dat 'Tsjernobyl' deSovjet-Unie naar eigen zeggen 27 miljardgulden heeft gekost, zijn dezebedragen wel realistisch. Maar daarmeewordt het PvdA-voorstel nog niethaalbaar.uitvoeringVonnissen van Nederlandse en Westduitserechters kunnen - bij het ontbrekenvan daartoe strekkende verdragen- niet in de Sovjet-Unie ten uitvoergelegd worden. De enige oplossingin een geval als 'Tsjernobyl'blijkt te zijn, dat de eigen overheidzich in zekere mate garant stelt voorde vergoeding van geleden schade. InWest-Duitsland heeft de overheid eendergelijke toezegging gedaan; in Nederlandis de vergoeding beperkt gebleventot melkveehouders en spinazietelers.conclusie BärBär concludeert dat er bij een ernstigekernramp onvoldoende mogelijkhedenzijn om de slachtoffers schadelooste stellen. In het geval van eenkernramp in een land dat tot geen vande verdragen is toegetreden, zoals inhet geval met Tsjernobyl, hebbenslachtoffers 'over de grens' geen kansop een redelijke schadevergoeding. DeSovjet-Unie zou derhalve moeten overwegentot een van de verdragen toe tetreden. Maar ook bij verdragsstatenis het zeer de vraag of er voldoendefinanciäle middelen voor schadevergoedingaanwezig zijn.De door de Nederlandse overheid voorgestelde2 miljard gulden is, met hetoog op het Tsjernobyl-incident, veelte laag gegrepen.kanttekeningenKritische Massa beoordeelt beide rapportenals zeer bruikbaar en positief.Maar Kritische Massa is het niet opalle punten met de onderzoekers eens:de onwil van de verzekeraars om zeerkostbare ongevallen niet te dekkenmag niet tot de conclusie leiden datin dergelijke situaties maar moet

ijverzekeringworden afgezien van verzekering. KritischeMassa vindt eerder dat kernenergieblijkbaar nog niet voldoendeveilig is om toegepast te kunnen worden.Het wachten is op een derde scriptie,van Nicole van Emmeloort, die met namezal ingaan op de bewijsrechtelijkeproblematiek, en op het begrip "schade".Kan iemand die zich onvoldoende verzekerdacht tegen kernschade daarvooreen aanvullende verzekering afsluiten?In Nederland is dat in ieder gevalniet mogelijk. Het Verbond van Verzekeraarsheeft zijn leden voorgeschrevenom het r~sico van kernongevallenuit de verschillende polissen teschrappen . Volgens de verzekeraars isdit een logisch gevolg van het feitdat risico's van kernenergie reeds opeen andere wijze, namelijk via de WetAansprakelijkheid Kernongevallen, voldoendegedekt zijn. Uit het vorenstaandeblijkt dat deze redeneringnauwelijks steek hoûdt .MEER ONDERZOEK NOODZAKELijKNederlandserampenplannen te beperktDerattenval vcm Zeel-andBen Jalhay vergelijkt theoretische beschouwingenover rampenplanning metpraktisch onderzoek (1) . Ook vergelijkthij internationale en met name Amerikaanserichtlijnen met Nederlandse .Hij spit alle afzonderlijke doelstellingenover rampenplanning uit en vergelijktdie met de huidige Nederlandserampenplanning. Expliciet pleit hijvoor verdere analyse nA Tsjernobyl,daarmee in feite die periode buitenbeschouwing latend. Dat ls jammer, Omdater juist in de periode tussenTsjernobyl (april 1986) en het verschijnenvan zijn rapport (februari1987) nogal wat kritiek op c .q . nieuweinzichten in de Nederlandse rampenplanningzijn verschenen . Echt afbreukaan zijn onderzoek doet het echterniet . Eerder ligt het één in het verlengdevan het ander. Kritische Massakan dus zeer goed het rapport van Jalhayals basis nemen, dat aanvullen metlatere gegevens en dan aan de slag:Kern van het onderzoek van Jalhay isdat rampenplanning "in brede zin" moetworden opgevat. " In brede zin" houdtin dat er in rampenplanning verschillendedoelen te onderscheiden zijn:het omgevingsdoel, het economisch doel,het sociaal-economisch doel en hetvelligheids- en gezondheidsdoel.Wat blijkt echter? De Nederlandserichtlijnen gaan uit van rampenplanning"in enge zin" , waarbij men alleen kijktnaar het vel1igheids- en gezondheids-Dat rampenplannen niet deugen, is reeds een oudegedachte. In het kader van het onderzoek van KritischeMassa hield Ben Jalhay van de T.U. Eindhovende Nederlandse rampenplanning tegen het licht .Eên van de conclusies is dat we niet voorbereidzijn op een groot ongeluk, doordat de rampenplanningte beperkt is. Jalhay pleit dan ook voor rampenplanning"in brede zin", waarin vier maatschappelijkedoelstellingen te vinden zijn.doel.Verder vindt Jalhay dat,elk doel vierfasen behoort te hebben: preventie,voorbereiding, hulpverlening en herstel. In de Nederlandse rampenplanningvinden we de eerste en de laatste faseniet terug. Het wordt zo niet onbegrijpelijkdat de houding van de Nederlandsebevolking tegenover rampenplannennegatief is . En dit terwijl de effectiviteitvan een rampenplan vooreen belangrijk deel juist afhangt vandeze houding. Jalhay pleit er dan ookvoor om een positieve houding van debevolking ten opzichte van rampenplannente bevorderen. Maar andersom hangtdie houding ook weer af van de kwaliteitvan rampenplanning; er is dussprake van een wisselwerking.DOELEN VANRAMPENPLANNINGOnder 'omgevingsdoel' verstaat Jalhayhet minimaliseren van radioactieve besmettingvan bodem , water en lucht,het milieu dus . In de huidige rampen-Toine HuijsmansDrinkwaterspaarbekkeni n De Biesbosch(1) L.L.M . Jalhay, T.U. Eindhoven 1987,"Strategische rampenplanning voor kerncentrales,een onderzoek naar maatschappelijkedoelstellingen" .

planning gebeurt dit alleen voorzoverhet maatregelen betreft, die directzijn afgeleid van het veiligheids- engezondheidsdoel . Hierbij gaat het ombijvoorbeeld besmetting van de bodemwaardoor, via het voedsel, de radioactiviteitin het menselijk lichaamterechtkomt.Jalhay pleit ervoor preventieve maatregelen ten aanzien van het milieu opte nemen in een M1l1eu Effect Rapportage.Het 'economisch doel' houdt in: zo minmogelijk kosten tegen een zo groot mogelijkeeffectiviteit. De overheid zalvooral de kosten van voorbereiding enhulpverlening moeten betalen , terwijlpreventie voor rekening van de exploitantvan een kerncentrale kan komen .Kan een gebied jarenlang economischniet benut worden, dan kunnen omzetverliezenvan miljarden optreden.Schadevergoedingsregelingen zijn dusvolstrekt onvoldoende. Binnen een planologischekernbeslissing wordt welrekening gehouden met het economischaspect van een ongeluk, althans slechtswat het bodemgebruik betreft; water enlucht blijven buiten beschouwing.Het ' s oc i aal - e conomi s ch doel' is hetminimaliseren van de kosten vanwegewaardedaling van huizen en grondbezit ,inkomstenderving, vervoer en verblijfelders. Een ongeluk met een kerncentraleheeft ook gevolgen voor de werkgelegenheid.Stillegging en /of sluitingvan de kerncentrale van Borssele kaneen verlies van-250 arbeidsplaatsen opleveren.In het e r gs t e geval komen 1500mensen op straat te staan, wanneer dealuminiumfabriek Péchiney geen (gesubsidieerdeatoom-) stroom meer kan afnemen.Verder vergoeden Nederlandse verzekeraarsaan particulieren geen schadet engevolge van atoomk~rnreacties.Het 'veiligheids- en gezondheidsdoel'(rampenplanning "in enge zin lt ) is hetminimaliseren van de blootstellingvan de bevolking aan radioactievestraling. De huidige rampenplannen,die vooral dit doel benadrukken, geldenniet voor het personeel van eenkerncentrale; daarvoor bestaan andereplannen. Jalhay pleit voor één rampenplanvoor het gebied rond de kerncentrale,dat is afgestemd op de internealarmregeling van de centrale zelf.Nu moeten bij een ongeval in de kerncentralebeslissingen worden genomendie of binnen öf buiten de centra1everhoogde radioactiviteit tengevolgezullen hebben. Externe plannen zijnzo altijd een sluitpost van een internealarmregeling:conclusiesVervolgens gaat Jalbay dieper in op deverschillende doelstellingen van rampenplanningen trekt daar conclusiesuit .Ten aanzien van het omgevingsdoel:Er is geen strategie bekend om luchtbesmettingtegen te gaan.Ten aanzien van het economisch doel :Voor een exploitant van een kerncentralekan het voordelig zijn de overheidniet te waarschuwen bij een ongeluk,omdat dat ongeluk niet hoeft teleiden tot een 'ongevalscategorie' .Kostbare maatregelen , als evacuatie,die door de overheid afgekondigd zoudenkunnen worden - Als men op de hoogtewas - worden zo vermeden door deaansprakelijke exploitant . Bij evacua~iegaat de overheid uit van interventieniveaus. Gezien de hoge kosten bijlage niveaus kan de overheid bij eenernstig ongeval ad hoc besluitenhogere niveaus te hanteren om de aansprakelijkheidslimietvoor de exploitantniet te overschrijden (waarbij deoverheid zelf aansprakelijk wordt:) .Zodoende vindt een afweging plaats vaneconomische en gezondheidsbelangen meteen vooralsnog onbekende uitkomst.Ten aanzien van het sociaal-economischdoel :Als zelfstandig doel krijgt dit geenaandacht bij rampenplanning (noch bijhet maken van keuzen voor vestigingsplaatsen). Omwonenden van een kerncentralemoeten wat dit betreft dus nietrekenen op de overheid:Ten aanzien van veiligheidsdoel :Veiligheidsoverwegingen spelen een rolbij vergunningverlenlngen en bij dekeuzen voor vestigingsplaatsen. Veiligheidsoverwegingenkunnen echter ookonder de hulpverleningsfase van rampenplanningbeschouwd worden . Dat dit nietgebeurt, betekent dat de overheid weinigaandacht aan rampenplanning besteedt.Voorbeeld : Bij het verlenen vaneen vergunning of het kiezen van eenvestigingsplaats wordt rekening gehoudenmet een overstromingskans; in dehulpverleningsfase gebeurt dit niet.Kerncentrales zijn niet-actief beveiligdtegen: een breuk in het reactorvat;elektromagnetische pulsen (ont-

staan bij atoomexplosies boven degrond, die elektrische circuits kunnenontregelen); zware bomaanslagen enneerstortende vliegtuigen.De aanvaarding van deze factorenheeft waarschijnlijk geen rol gespeeldbij.de aanvaarding van kerncentralesals energietechnologie. Het beveiligingsbeleidzal dus moeten worden herzien:blijkt een onvoldoende beveiligingtegen genoemde factoren, dan moetmen ~feen verhoogd risico accepteren,~f men moet kernenergie afWijzen.Ten aanzien van het gezondheidsdoel:Na een ramp zullen mensen onbesmetvoedsel moeten kunnen eten. Een besmetteoogst moet worden vernietigd,de grond gezuiverd. De onkosten hiervanmoeten via een aansprakelijkheidsregelingvergoed worden.Verder is het duidelijk dat onder hogestress maatregelen minder effectiefdoor mensen nageleefd zullen worden.kritiekJalhay beoordeelt de Nederlandse rampenplannennegatief. Deze besteden welveel aandacht aan het gezondheidsdoel,maar slechts weinig aan het veiligheidsdoei.De omgevings-, economischeen sociaal-economische doelen wordenzelfs verwaarloosd. Door de overheersingvan het gezondheidsdoel kunnenonbedoelde en onvoorziene gevolgen bijde overige doelen optreden. Bijvoorbeeld:een besluit tot evacuatieleidt tot een waardedaling van dehuizen in het ontruimde gebied.Nederlandse rampenplannen hebben vooraleen tactisch karakter (waarschuwingsprocedures,taakverdelingen),géén strategisch (het operationeledeel blijft geheim).Ze zijn onduidelijk, slecht toetsbaaren niet-open.Rampenplanning krijgt onvo~doende aparteaandacht, waardoor het ondergesneeuwdkan raken door andere aspectenvan kerncentrales. Zo kan een goederampenplanning (met goede evacuatiemogelijkheden)worden opgeofferd aanandere gunstige elementen bij een keuzevoor een vestigingsplaats, zoalsweinig bevolking.Nederlandse rampenplannen leggen denadruk op voorbereiding en hulpverlening.Er is geen preventiefase; menvindt rampenplanning geen volwaardigeactiviteit, maar "iets wat erbij hoortvoor als het mis gaat".Er is geen herstelfase gepland, waardoorherstel een flinke improvisatiekan worden. Het lijkt er dus op dateen groot ongeluk niet wordt verwacht,of dat men denkt dat de gevolgen beperktzullen bl'ijven. Op deze manierwordt de besluitvorming over rampenplanningbij een groot ongeluk nietondersteund. Dit schept weer de basisvoor korte-termijnbeslissingen metnauwelijks voorzienbare resultaten.houding bevolkingJalhay eindigt tenslotte met een opmerkingdie typerend is voor veel wetenschappers:"De houding van de bevolking tegenoverrampenplannen wordt bepaald door dehouding tegenover kerncentrales, en deverwachting van veiligheids- en gezondheidsgevolgenvan een ramp.Is deze houding tegenover kerncentralesen deze verwachting negatief, dan isook de houding tegenover rampenplannennegatief. Meer onderzoek hiernaar isgewenst om enerzijds waardestructurenen beoordelingen tegenover rampenplannenna te gaan, en anderzijds om problemenbij de naleving van rampenplannenop te sporen".===========

A. KROONBEROEPA. 1. VO Q.rzi ~~~r- ni et ontvankelij k.- geen scho~sing (= afWijzing)Waa1'Van hoofdzakelij k geen voopZopige voorz.- sahorsi ng (= t oewijzi ng)A. 2. li'l!!.fr.!.kZiJ..'5:...!.,!-slui !38!lJ112, , _.- niet ont vanke li j k 1- afWijzing 15(waarvan hOOfdzakelijkgeen voorl opige voorz iening (3)- t oewijzing 1A. 3. TIYJ'AAL- ni et ont vanke li j k 4- afWi jzing 23(geen voorl. voorz . ) (4)- t oewij zi ng 2B. BURGERLIJKE RECHTSPRAAK17(13%)(80 %)(13%)( 7%)29 (1 00%)- onbevoegd 2- niet ontvankeli jk 1niet ont vank . / afWijzing (4) 1afi"ijzing(waa1'Van hoofdz, afWijz .)11(2)- t oewijzing(waarvan hoofdz. toewij z.)3(2)C. AROB- Reahtepraak18- niet ont vanke l i j k 2- ni et ontv. /afWijzing (5) 1- afWijzing- to ewi j zi ng70- niet ontvankelijk 10 17,5%of onbevoegdafWijzing 42 73,5%- toewijzing 5 9,0%10D. Kroonberoep, burgerUjke reent »spraak en AROB-reahtspraak samen57 (1 00%)Een succeskans van 4~n op tien voorde anti-kernenergi ebeweging!f ot o: Geosens bvsing, wordt een verzoek om s chor s ­ing ( •. • ) i n gewi lli gd ."De formulering ' i nvl oed k~ hebben 'i n plaats van ' i nvl oed heeft' geeftde Kroon de wettelijke mogelijkheidsneller tot schorsing te besluiten dannu het geval is : onomkeerbare effectendoen zich in kernenergiezaken geregeldvoor. Bij het afgraven van hetKEMA-afval , b i j voo r bee l d , l ag schors-tng voor de hand , maar dit gebeurdeniet (overzicht 1, nr. 15) .De Westduitse rechter ls ln vergelijkingmet het kroonberoep en he t kortgeding veel actiever I n het onderzoeknaar de veiligheidsaspecten inverband met kernenergie. Het begrip' s t an d der wetenschap of techniek 'wor dt vaak gehanteerd om t e onderzoekenof de veiligheid kan worden vergrooten allerlei ( s t r a l l ngs ) r i s l co ' sgeUlimineerd. Niet zelden heeft ditin West-Duitsland geleid tot geheleof gedeeltelijke vernietiging van deve r gunning of tot aanvullende vergunningsvoorschriften(7) .weinig kans op succesDe samenvattende conclusie luidt: hetkroonberoep t e gen de KEW-vergunningbiedt t egenstanders van kernenergieweinig kans op r edelijk succes . Eendeel van de verklaring hiervoor is tevinden in de genoemde gebrekkige democratischebesluitvorming. Voor eenander deel is de Kernenergiewet on ­toereikend. En voor een derde deel kanhet kroonberoep niet gezien worden alsvoldoende rechtsbescherming.Brenninkmeijer (8) heeft gepleit voorvervanging van bet kroonberoe p doorde ona f hanke l i j ke rechter, een standpuntdat onlangs doo r een uitspraakvan het Europese Hof voor de Rechtenvan de Mens te Straatsburg is gesanctioneerd(9) . Als noodvoorziening geldts inds 1 januari 1988 de Tijdelijke WetKroongeschillen, die ook van toepassingis op de KEW-vergunningsprocedures .Toch zijn ook hier weer twijfels of denieuw 1n het leven geroepen 'rechterlijkeAfdeling Geschillen' wel een metvoldoende recbtswaarborgen omgevenrechtsgang doet (10) .echtenergiebeleidEr is een groeiend bewustzijn dat eene ch t energiebeleid nodig i s . Men iszich ervan bewust dat het milieubeheerniet langer een bijwagenfunctie behoortt e ve rvullen, en dat met kerRenergieheel voorzichtig moet worden omgesprongen.Zo hebben zich op het gebied van de

milieuwetgeving enkele pOsitieve ontwikkelingenvoorgedaan (11) :a) andere adviesraden, zoals de AlgemeneEnergie Raad en de Centrale Raad voorde Milieubygiêne, zijn officieel ingesteld;b) de invloed van het ministerie vanVROM lijkt toegenomen, zoals middels hetIndicatief Meerjaren Programma Stralingen middels enkele recente milieuwetten,c) inwerkingtreding van de Wet AlgemeneBepalingen Milieuhygiöne en degeplande verdere uitbouw van deze wetmet hoofdstukken betreffende milieubeleidsplanningen milieukwaliteitseisen;d) invoering van de Milieu EffectRappQrtage , waardoor vermoedelijk ookeen integrale analyse met betrekkingtot de wijdere gevolgen van de inrichtingmogelijk wordt .In het licht van de geschetste ontwikkelingenstelt Stichting KritischeMassa de volgende verbeteringen voor:1. Invoering van een Energiekaderwet(12) als de grondslag voor eenallesomvattend en samenhangend energiebeleid,waarin ook afweg1ngscriter1aomtrent de beslu1tvormingsprocedurezijn aangegeven. Denkbarehoofdstukken zijn energiebesparing,subsidiebeleid, gezondheids- enmilieuhygi@nische effecten, produktieplanning,prije-, heffingen- entarievenbeleid,onderzoek naar alternatieveenergiebronnen en schoneretechnologieën, en advisering door onafhankelijkeadviesorganen.2. Wijziging van de Kernenergie'll!. , inhoudende:a) wijziging van de naam in "Wet IoniserendeStraling" (WIS) , alsmedehet loslaten van 4e a priori doelstellingvan stimulering van kernenergie(in Considerans en Memorie vanToelichting)jb) beroep tegen oprichtings- en werkvergunningkrijgt automatisch eeDschorsende werking;ç) de vergunningverlenlng geschiedtdoor het ministerie van VROM alléén;d) opnemen van expliciete weigeringBgrondenbij vergunningverlening;e) de werkvergunning moet een tijdelijkkarakter hebben en verloopt nabijvoorbeeld tien jaar. Hierna kan devergunning op basis van nieuwe vergunningsvoorschriftenopnieuw wordenverleend, rekening houdend met maatschappelijke,sociale en technologischeontwikkelingen;f) intrekking van de vergunning wegensde onder e) genoemde ontwikkelingenmoet mogelijk worden .S.Vervanging van de rechtsbescherminGop basis vaD de TijdelijkeWet Kroonge8cbillen doorAROB-beroep.Overigens blijven wij van mening datCarthago (lees : kernenergie in Nederland)vernietigd moet worden.~1 . Koninklijk Besluit 28-04-1981, NederlandseJurisprudentie 81-394.2. Zie bijvoorbeeld: M. Wolsin.k, "Kernenergiein de publieke opinie na Tsjernobyl",Tijdschrift voor Milieukunde ,jaargang 2, 87/4.3, RVG 17-12-1986, Milieu en Recht,87/5, p . 176 e.v.4. In tabel opgenomen als: afwijzing.5. In tabel opgenomen als: niet-ontvankelijk.6. Hoge Raad 27-06-1986, Rechtspraakvan de Week 86-135, bespreking inMilieu en Recht 87/2 door F. Grosbeide.7. A.F.M. BrenniDkmeljer, ltKernener(Z'ie,rechtsstaat en democratie", 1983 .8. A.F.M. Brenni~meijer, t.a.p.9. Benthem-zaak, Europees Hof voor deRechten van de Mens, 23-10-198510 . Zie: H.E . Böring en C. Lambers inMilieu en Recht 87/7 (en ook: J.J. Wisrdain Ars Aequi 88/1).11. Zie hierover: J.O. Wind in Milieuen Recht 85/8, p. 243 e.v.12. Term ontleend aan J. Lambers-Hacquebardin Milieu en Recht 1978/3,p . 116-118.foto: Geoeene bv

Ooere ioht: 1KROONJURISPRUDENTIE1. KB 10-1:1-71 Bouwrecht 72-2492. KB 22-01-74 nr. 74, AB 75-233. KB 08-09-75 nr. 16, AB 75-2754. KB 31-07-78 nr. 111 AB 78-4575. KB 14-03-79 nr. 626. KB 30-07-79 nr. 7 AB 79-4077. KB 13-09-79 nr.468. Vz 10/11-06-809. Vz 19-06-80 (zie 17. )10. Vz 25-07-8011. KB 28-04-81 nr. 61 AB 81-394ZIJPE Bestemmingsplan nucleair onderzoekscentrum,verruimde bebouwingsmogelijkheid nucleair doelBORSSELE BAB-beroep (VMZ en Bannink) Veiligheidsrapportin het Duits; beschikking?BORSSELE Oprichtingsverg.(en voorhanden hebbenvan splijtstofstaven (VMZ). Afdeling heroverweegthaar adviesKEMA Uitbreidingsverg. KSTR (GMF, VMD)ZIJPE Onthouding goedkeuring GS Bestemm.plan agrarischebebouwing nabij nucleair centrum (Gemeente)KALKAR Begrotingswijz. Bijdrage Spijkenisse aanproceskosten Duitser, onthouding goedkeuring GSBORSSELE Werkvergunning (Afdeling wordt onder meerdoor een commissie ad hoc geadviseerd)OCEAANDUMPING Atlantische Oceaan (1800 km. van NL)(SNM trekt na uitspraak beroep in)DODEWAARD Opslag splijtstofstaven (SNK, GUF, StopDodewaard)BORSSELE Compactopslag en afv,alopslaggebouw (SNM,VMZ, EKZ)ALMELO Vergunningverlening (oprichtinR en werk)AfwijzingNiet-ontvankelijk (geen beschikking)Ontvankelijk/hoofdz. afw. (wijziging vergunningter bescherming omwonenden)Toewijzing i.v.m. eerder vervallenHinderwetvergunning.Afwijzing. (terecht onthouding goedkeurinlOAfwijzing. (geen of slechtBverwijderdverband) .Hoofdzakelijk afw. (wijziging vergunning:o.a. tweede regelzaal)Niet-ontvankelijk (gezien de afstand nietrechtstreeks in belang getroffen)Geen schorsing, geen voorlopige voorziening.Geen schorsing, geen voorlopige voorzieninlt.Afwijzing12. Vz 21-05-81 (zie 13.)13. KB 07-08-81 nr. 15 (zie 12.)OCEÀANDUMPINGOCEAANDUMPINGECNECNSchorsing: (1800 km. van NL; 4400 m. dieplater niet meer ongedaan te maken).Afwijzing14. Vz 04-03-82 S/75/82/G15. Vz 23-04-8216. Vz 15-08-8317. KB 17-12-83 nr.16&l7 (zie 9. )18. Vz 30-01-84 AB 84-216(zie 23.)19. KB 20-03-84 AB 84-31820. KB 05-10-84 nr. 19 AB 85-24821. Vz 27-02-86 G.05.85.1147S(zie 26.)22. KB 24-03-86 nr. 57 AB67-2923. KB 21-10-86 nr. 43 AB87-122(zie 18.)24. KB 12-11-8625. KB 17-12-8626. KB 06-01-87 (zie 21.)27. Vz 30-03-8728. Vz 30-09-8729. Vz 08-03-88TRANSNUKLEAR Transport hoogverrijkte splijtstof(bestraald) over Nederlands grondgebiedKEMA Afgraven afval, afvoeren naar ECN, oceaandumping,art. 46 lid 2 Wet ABM van toepassing?COVRA PETTENe.a. )Afvalopslag (B&W Callantsoog, SNM,DODEWAARD Opslag splijtstofstaven, wijzigingsvergunning,afvalopslaggebouw.DODEWAARD Definitieve vergunning; 18 KEW (vanKessel). Geeft beschikking de verzoeker nadeelt.O.V. eerdere vergunning?FOM UTRECHT (NIKHEF K&H Amsterdam) Ingekapseldebronnen/radioactieve stoffen; art. 13 RASBWIJCHEN Bestemmingsplan (verh. KEWen waO), onthoudinggoedkeuring bestem.plan (verbod opslag vankernwapens en radioactief afval).DODEWAARD Vergunning verbrandingsoven (KritischeMassa, SNM, Lindeboom)ECN PETTEN Vergunning ex. 15 b KEW wijziging LFR(B&W Zijpe, RML, LTB) verhoging vermogen Lage FluxReactor Petten, afvalopslaggebouw.DODEWAARD (GUP, Stop Dodewaard, gem. Druten, WerkgroepKalkar ~ilburg) Wijziging vergunning art.45 en 55 KEW; overschrijding beroepstermijn.BORSSELE Vergunningverlening art. 15 KEWKEMA Definitieve vergunning voor ontmantelingKSTRDODEWAARD (Kritische Massa, Lindeboom)BORSSELE OSART-rapport (VMD). Veiligheid, sluiting?ALMELO Uitbreidingsvergunning URENCODODEWAARD OSART-rapport (VMD). Veiligheid, sluiting?ex. art. 38 KEW.Geen schorsing (toezegging van terugbrengingsplijtstof indien Itewenst)r~en schorsing (geen aanmerkelijke invloed)Geen schorsing, hoofdz. geen voor!.voorziening (scheiding nucliden; aard,herkomst, halfwaardetijd).Afwijzing.Geen schorsing (NB Schorsing zou eerderevergunning doen herleven)Afwijzing (geen groter gevaar, schadeof hinder)AfwijzingGeen schorsing, geen voorlopige VOorziening.Hoofdzakelijk afwijzing (sanvullendevoorschriften, registratie lozing inlucht van Argon-41). Afwijzing.Ontvankelijk (verontschuldigd); afwijzing(geen gevaarlijkere situatie).AfwijzingAfwijzingNiet-ontvankelijk (geen beschikkingex. art. 38 lid 1 KEW)Geen schorsing, geen voorlopige voorziening.Niet-ontvankelijkOVerzicht 3AROB-JURISPRUDENTIE1. Vz 19-01-82, AB 82-286(zie 3.)2. Wnd. VZ 09-09-833. Afd. Rechtspraak 03-11-83(zie: 1.)4. Wnd. Vz 08-11-835. Afd. Rechtspraak 12-01-84AB 84-3878. Vz 18-04-84 AB 88-1927. Afd. RecJitspraak 02-05-85AB 86-1938. Afd. Rechtspraak 23-09-85AB 86-1949. Vz 28-02-86 (Rol 83.2036/VE 2457) (zie: 8.)10. Vz 22-08-86BORSSELE, anticipatieprocedure (ApeldoornsEnergie Komitee en EKZ), 80 RvS; 19 wao, 50WonW.; 15 KEW.SBK KALKAR/ Nederlandse Staat (overeenkomst)Haffmans ,< WOBBORSSELE Opslaggebouw (bouwvergunning)KALKAR • Haftmans WOBBORSSELE, Afvalopslaggebouw (Apeld. EnergieKomitee, Haffmans, e.a.) Verklaring geen bezwaarex 19 RO; 7 lid 2 AROB.KALKAR, Haffmans WOBNDKK, WOB (Haffmans)KALKAR , Haftmans WOBKALKAR, Haffmans , herzieningsverzoekTSJERNOBYL Klacht Natuur en Milieu over radioactievefilters.Deels niet-ontvankelijk/ geen schorsing(bezwaar ex KEW niet van toepassing)AfwijZing (argumenten ex. KEW buitenbeoordeling)Afwijzing (geen voorlopige voorziening)Niet-ontvankelijk (niet rechtstreeks inbelang getroffen)Afwijzing (geen voorlopige voorziening)AfwijzingAfwijzing (geen herziening)Niet-ontvankelijk (geen belangen gegeschaad/geenbesluit met rechtsgevolg)

Overei.oht: 2ooereicht: 4BURGERLIJKE RECHTER1. President Rb. Groningen17-12-73, NJ 74-44 (kort geding)zie: 42. President Rb. Den Haag25-06-74, AB 75-41 (kort ged.)3. Rechtbank Den Haag 23-10-74NJ 75-115 (zie: 5)4. Hoge Raad 20-12-74 (zie 1.)NJ 75-221, AB 75-875. Hof Den Haag 16-06-77 (rolnr.21H/75) (zie: 3.)6. President Rb. Arnhem (kort g.)23-05-80, NJ 80-325 (zie: 8.)7. President Rb. Arnhem26-03-81, NJ 81-199 (kort geding)(zie:9.)8. Hof Arnhem, 30-03-81NJ 81-596 (kort geding) (zie 6)9. Hof Arnhem, 16-11-81NJ 83-50 (kort geding) (zie 7)10. President Rb. Amsterdam26-08-82 RvdW, kort geding82-154/16211. President Rb. Amsterdam09-09-82, RvdW, kort geding82-161 (zie: 10 en 12)12. President Rb. Amsterdam16-09-82, NJ 83-260 (kort ged.)13. President Rb. Haarlem13-06-83, NJ 83-641 (kort ged.)14. Hof Leeuwarden 22-02-84NJ 85-2715. President Rb. Den Haag22-03-85 (kort geding)16. Hoge Raad 26-06-85 nr. 10RvdW 85-13717. President Rb. Den Haag13-08-85, (kort geding)18. President Rb. Middelburg24-04-87 (kort geding)RvdW 87/1251.2.3.STRAFRECHTERRechtbank Arnhem 04-01-82NJ 82-117Rechtbank 1984Rb. Breda 19844. Rechtbank Arnhem 14-11-83,NJ 84-.2825. Rechtbank Almelo 13-03-85(zie: 7. )6. Hof Amsterdam 28-03-857. Hoge Raad 24-03-87(zie: 5. )Afsluiting elektriciteit on­KALKARHEFFINGrechtmatig?KEMA VMD tegen Staat: onrechtmatige daad doorniet in de beschikking de werking ~e schorsen?BORSSELE Euratom-normen (marginale toetsing)Ver. Milieuhygiäne Zeeland, v.d. HamKALKARHEFFING Misbruik monopoliepositie elektriciteitsbedrijf?BORSSELE Èuratom-normen en ontbreken van (deugdelijk)rampenplanDODEWAARD Overtreding veiligheidsvoorschriften?GMF, Stop Dodewaard e.a. tegen GENDODEWAARD Reserve in reactorkern; Stop Dodewaardversus GKNDODEWAARD Dwangsom art. 1401 BW (procedure ex.art. 60 a RvS kent dit niet).DODEWAARD Stop Dodewaard- GEN (Vrijhouden vanposities in opslagbassin).OCEAANDUMPING EeN - Greenpeace; acties onrechtmatig?OCEAANDUMPING, UK Atomie Energy Authority (GB)Greenpeace acties onrechtmatig?OCEAANDUMPING ECN - Greenpeace: acties. onrechtmatig?PEN (NH) - Niet betalen elektriciteitsrekening/Afsluiten elektriciteit wanprestatie?Afsluiting door nutsbedrijf onrechtmatig? Algevoorwaarden.GEERTSEMA - Kritische Massa. Griesmeeluitspraakonrechtmatig?DODEWAARD Sobi en Stop Dodewaard: jaarrekeningGKNen ontmantelingskostenMOERDIJK Brief Staatsseer..v. Amelsvoort - MilieugroepMoerdijkKERNCENTRALE DOEL - sluiting na staking? EEX,"plaats van het schadebrengende feit"DODEWAARD, stenen gooien naar ME'er; woede n.a.v.gebruik CS-traangasFDO, ontbreken exportvergunning t.a.v. strategischegoederen (verrijkingstechnologie)VAN DOORNE's TRANSMISSIE BV , levering materialenzonder vergunning/.uitvoeringsbesluit strategischegoederenKAHN, Ultracentrifuge-technologie naar Pakistan (art.68 KEW; 80 quaterWvS; 98 WvS.URENCO, demonstrant op terreinKAHN,URENCO,ultracentrifugetechnologie PakistanBevoegd, ontvankelijk, toewijzingNiet-ontvankelijk 'nID (geen volmacbt;stat. bevoegdheid); Afwijzing (anderen)Ontvankelijkl hoofdzakelijk atwijzing(aan normen directe rechten te ontlenen)Bevoegd/ontvankelijk afwijzing (geenstrijd met wet of goede zeden).Afwijzing.Niet-bevoegd (Bizondere administratieverechtsgang i.c. voorgeschreven).Bevoegd/ontvankelijk. afwijzingBevoegd/ontvankelijk. afwijzing (refereertaan uitspraak Afdeling Geschillen).Afwijzing (geen spoedeisend belang)Hoofdzakelijk toewijzing (wel bemoeilijken,niet onmogelijk maken van dumping)(*)Hoofdzakelijk afwijzing (verbod vareni.s.m. goed zeenanschap)(*)Hoofdzakelijk toewijzing (acties in principetoegestaan;. (*)Afwijzing (er zijn andere middelen voormeningsuiting). ")Afwijzing (geen beroep op wijzigende omstandigheden,.:valing of overmacht).Afwijzing.Niet-ontvankelijk (geen specifiek enconcreet nadeel .Afwijzing (milieugroep staat buitencontrole en staatsrecht. verhoudingen)Niet-bevoegd (s:hade niet inget.reden)(*) Toewijzing = toewijzing standpunt kernenergie (instantie spreek~"afwijzing van de eis" uit; pro-kernenergiestandpunt in positievan gedaagde.Afwijzing = afwijzing standpunt kernenergie (instantie spreekt"toewijzing van de eis" uit; pro-kernenergiestandpunt in positievan gedaagde.erfvredebreuk (demonstranten op terrein)Gevang.straf 2 weken voorwaardelijkeveroordeling, f 500 geldboeteVrijspraakVrijspraakGevang.straf 4 jaarGevang.straf 9 dagen, waarvan 5 dagenvoorwaardelijk/ proeftijd 2 jaarVrijspraakAfwijZing (cassatie).Korte uitleg van enkele begrippen inverband met juridiscbe procedures.n(wet)AROB" = (wet) AdministratieveRechtapraak Overheidsbeachikkingen.Eeen rechterlijke afdeling van deRaad vüsiäië-'(RvS), die in een aantalconcrete gevallen, zoals in openbaarheidszaken,het beleid van de 0­verheid toetst op haar rechtmatigheid,onder meer op de zogenaamde 'beginselenvan behoorlijk bestuur'.11AdJIllnistratiet beroep/Kroonberoep ftHet Bestuur (bijv. De Kroon) beoordeelthet besluit van een lager bestuursorgaan(bv. vergunningverleDlng·door minister van Econ. Zaken) op zijndoelmatigheid. Bij het Kroonberoepwordt de Kroon (= regering + koningin)geadviseerd door de afdeling GeschillenVaD de Raad van State. Sinds kortis er een !!~!!!!~.z~! afdeling geschillengecreêerd, die een zelfstandigetaak heeft."Burgerlijke (of civiele) rechtspraak"(in spoedeisende zaken: Kort Geding)=de rechter (in eerste instantie meestalde Rechtbank) doet uitspraak overgeschillen tussen twee partijen (bv.een milieuorganisatie tegen de Staat).De aard van de geschillen is veelalgebaseerd op het Burgerlijk Wetboek(BW), zoals het cruciale artikel 1401,de 'onrechtmatige daad'."Strafrechtspraak u : de st.rafrechterbeoordeelt de strafbaarheid en strafwaardigheidvan de persoon, die wordtverdacht van het plegen van strafbarefeiten. Strafbare feiten staan in hetWetboek van Strafrecht (WvS). zoalserfvredebreuk, vernieling of openlijke.geweldpleging, en ook in andere wetten,bv. de Kernenergiewet (KEW) (hetniet naleven van vergUDDiDgvoorschriftenof de geheimhoudingsplicht)."Ontvankelijkheid" : dlt 1a een voorvraag,v66rdat de instantie de zaakzelf onderzoekt. Het gaat over kwestiesals: beeft de eiser wel een eigenbelang bij de zaak?; is er geen beroepstermijnoverschreden?; 1s er welsprake van een beschikking?Naast de ontvankelijkheids-vraag iser nog een andere voorvraag: de bevoegdhelds-vraag:1s de eiser/verzoekerwel aan het juiste adres? Is geenandere instantie bevoegd?"Schorsing en voorlopige voorzien­!!&: : schorsing betekent, dat deomstreden vergunning voorlopig nietgeldig is zolang de procedure nogloopt. De Voordtter van de Raad vanState kan QOk de werkln~ van de vergunningin standhouden, maar wel ex-,tra eisen ot voorschriften aan devergunning verbinden. Dat laatsteheet 'voorlopige voorziening'.KB = Koninklijk BesluitVz = VoorzitterAB = Administratief-rechterlijke BeslissingenNJ = Nederlandse JurisprudentieAfd. Rspr. = Afdeling RechtspraakRb. = RechtbankSR = Hoge RaadRvdW = Rechtspraak van de Weekk.g. = kort gedingKEW = Kernenergie.etRvS = Raad van StateWABM = Wet Algemene Bepalingen Milie~hygiêne(W)RO = (Wet op de) Ruimtelijke OrdeningBAB = Beroep Administratieve BeschikkingenGS = Gedeputeerde StatenEEX = EEG-ExecutieverdragWonW = WoningwetSv. = (Wetboek van) StrafvorderingGKF = Gelderse Milieu FederatieVMZ = Vereniging Milieuhygiêne ZeelandVMD = Vereniging Milieu DefensieSNK = Stichting Natuur en Milieu

KERNENERGIEWET SPANT DE KROONRechtspraak als laatste bastionpro-kernenergieTsje rnobyl l e i dde in Ne derlands e jur idische kringent ot een dis cus s ie over de Wet Aanspr akelijkhei dKer nongeval len (WAKO). Het schadebedrag van 400milj oen gulden , waartegen een kernene r gi e -exploitan t ve r ze ke r d moet z i jn, b l i j kt e en s chijnt j e ve r ­geleken met de financiële ge volgen va n een kernramp.De juridische wereld heeft , i n navolging vande mili eubeweging, dit o nrecht ook ontdekt.Johan BakkerVerenigingMilieudefensieEr is nog fundamenteler onrecht, namelijkhet risi co van al l e kernenergi e­activi teiten. Die gaan namelijk aan derampen vooraf . Wij ZijD dan aangelandbij de Kernenergiewet , en stellen onsde vr a a g of die wet na ar aanleidingvan Tsjernobyl toe is aan een facelift of rijp is voor het grof vuil .De Kernenergiewet is indertijd in betleven geroep en om een snelle ontwikkelingvan kernenergie in Nederlandmogelijk t e maken. In de loop van dejaren is daar de stralenbescherming,o fwe l de bestrijding van de kwal i j kegevolgen van s trali ng, bijgekomen .Beide doelstellingen z i j n , boe men 'took wendt of keert, tegengesteld aane l kaar . Er bestaat geen enkele milieuwet die t egelijk de vervuilende activiteitstimuleert en de kwalijke gevolgene r van wil voo r komen. Maar inde Kernenergiewet zijn beide elementenwe l verenigd.(ICRP) vormen de grondslag van hetkernenergiebeleid in Nederland. Vi ade basisnormen van Eur atom is daar opbeperkte en vrij subjectieve wijzeuitwerking aan gegeven. Het gaat omhet r echtvaardigheidsbeginsel, de dosislimietenen het beginsel dat destralingsbelasting zoveel als redelijkerwijzemogelijk, beperkt mOet blijven.In de vakwereld bezigt men de t ermALARA, As Luw.As Reasonable Acceptable .Deze beginselen zijn in de vorm vanformuleringen t erug t e vinden i n deUitvoering sbesluiten van de Kernenergiewet . In het Besluit Stralenbescherming( 1987) wor den de beginselen explicietgenoemd . Wi e goe d kijkt za lopmerken dat alleen het beginsel ' dosislimieten' geconcret i s eer d l s ~Sinds 1987 komt dat neer op een dusdanigeverruiming van de limieten ,dat e r e rns t ig getwijfeld mag wordenaan het nut van dosislimieten alsrichtsnoer voor kernenergie.Een and er voor be e l d: het is nu mogelijkde straling t engevolge vanTsjernobyl binnen een jaar na de ramptoe t e rekenen naar de "natuurlijkeachtergrondstraling" . Er is weinigfantasie voor nodig om te bed enkendat e l ke kernramp de achtergrondstralingverhoogt .Kernreaatot- Detftvolksvertegenwoordiging en kemenergiebeleidDe beginselen van de InternationalCommission on Radiological Prot ecti onKroon en kemenergiebeleidIn het kader van de ve r~ unn i nge np roceduresbij kernenergie staat denoodzaak en het nut van kernenergie(de r echtvaardiging) niet t er discussie.De Kroon wijst een dergelijkediscussie van de hand. Het ALARA-beginselis op geen enkele wi jze inge ­vuld of toetsbaar gemaakt . Bij ve r ge ­lijkbare prcedures bij andere milieuwettenis dat wel het geval .Vereniging Milieudefensie heeft in1986 bij baar beroep teRen de KEMAde Kr oon nadrukkelijk gewe ze n op betfeit dat bij kernenergie de t oetsingvan bet ALARA-principe niet mogelijkis . In bet Koninklijk Besluit werddaar geen woord aan vui l gemaakt .Alleen de dosis-limieten z i jn concreet.Maar, zoals eerder gesteld ,er kan ernstig getwijfeld worden aanhet nut van concrete docb zee r ruimenormen voor kernenergieprocedures .Een graadje ernstiger is het feit datde Kroon van de vergunningverlenerniet eens een uitwerking verlangt vande doelstellingen c .q . de beginselenvan het beleid ten aBDzien van kernenergieen straling. Ook het doelma-

tigheidsoordeel van de Kroon blijftuiterst vaag.kernenergievergunningenHet is om een aantal redenen niet mogelijkin het kader van de Kernenergiewetde milieurisico's van kernenergiein samenhang te beoordelen ofte toetsen.Ten eerste vallen niet alle activiteitenvan de splijtstofketen (van uraniummijnbouwtot afvalverwerking)onder de werking van de Kernenergiewet.Dat geldt bijvoorbeeld voor dekernafvalverwijdering, zoals de definitieveopslag van radioactief afvalin zoutkoepels in de Noordelijke provincies.(Lambers-Hacquebard, 1980).Ten tweede weigert de Kroon de onderdelenvan de splijtstofketen in relatietot elkaar te beoordelen. Eengoed voorbeeld is de uitbreiding vande verrijkingscapaciteit bij UltracentrifugeNederland in Almelo. Doordie uitbreiding zal er sprake zijnvan een grote toen~e van het aantaltransporten met uraniumhexafluoride.De Kroon bepaalde bij Koninklijk Besluit(1981) over de uitbreiding van'Almelo' dat dit aspect niet meeweegt.Ten derde stellen de vergunningsplichten de vergunningen zelf al tevaak niet veel voor. Een actueelvoorbeeld is het hele transportgebeuren.In de Kernenergiewet is bepaalddat alleen de transporten metherkomst of bestemming Nederland vergunningplichtigzijn. Voor nucleairetransporten die Nederland als doorvoerlandhebben, met herkomst en bestemmingaan ander land, geldt datniet. Er bestaat zelfs geen meldingsplichtaan de Nederlandse autoriteiten.(Bakker e.a. 1984)Voor transporten binnen Euratom-verband,zoals tussen Petten en Mol (België)geldt rechtstreeks de Euratombepalingomtrent toestemming, controle,en dergelijke. Bij deze transportenkomt Nederland niet te pas.Voor de transporten met uraniumhexafluoridenaar Almelo is in 1977 vergunningverleend. Deze vergunning isin feite een vrijbrief voor alletransporten, omdat de vergunning vooronbepaalde tijd en voor een onbeperktaantal transporten werd verleend. Menkan zich dan afvragen wat het nut vandergelijke vergunningen nog is.beroepIn circa de helft van de gevallenleidt een Kroonberoep bij een milieuproceduretot succes voor het milieubelang:de vergunning wordt op essentiëlepunten aangepast of zonodig vernietigd.Brenninkmeijer (1983) sloegde jurisprudentie van de Kernenergieweter op na, en zijn conclusie luiddedat de Raad van State de regeringnooit afvalt in een kernenergiegeding.De Leidse juristen Van Noort en RimmeIzwaansloten zich bij deze conclusieaan na bestudering van juridischeacties tegen Borssele. Met betrekkingtot kernenergie zeggen zij dat "hetNederlandse juridische en bestuurlijkesysteem een onafhankelijke toetsingvan technologische en milieubeinvloedendeactiviteiten niet of nauwelijkstoelaat".Recente procedures (KEMA, 1986; Almelo,1987) bevestigen dit beeld. Uiteen oogpunt van recht is het geenfeestje waard.toetsenWat biedt de Kernenergiewet vanuitmilieuoogpunt eigenlijk meer aan mogelijkheden,naast het weinig teprijzen vergunningen-instrument?We nemen het voorbeeld van het toetsenvan nieuwe veiligheidsinzichtenaan de Kernener~iewet.De Kernenergiewet biedt de mogelijkheidom via artikel 38 in beroep tegaan tegen een weigering van de bevoegdeminister om een kerncentralestil te leggen wanneer er gevaardreigt voor mens en milieu. Dit artikelgeeft een ingang om bij de Kroonnieuwe inzichten te toetsen.Milieudefensie heeft in het voorjaarvan 1987 een beroep tegen kerncentraleBorssele ingesteld, op grond vaneen OSART-rapport (Operational SafetyReview Team) van het InternationaalAtoom Energie Agentschap (IAEA).In dat rapport werden enkele seriéuzegebreken in de bedrijfsvoering en inhet ontwerp van de kerncentrale blootgelegd. De Raad van State wees eenschorsingsverzoek voor stilleggingvan de centrale af, omdat er geen beschikkingwas op grond waarvan beroepmogelijk is. Milieudefensie baseerdezich voor haar beroep op Kamerstukkenen op een brief van de minister aande Tweede Kamer met daarin de weigeringom de centrale stil te leggen opgrond van de OSART-bevindingen. DeRaad van State ziet deze stukken nietals een beschikking in juridische zinDe consequentie daarvan is, dat ereerst een beschikking moet worden uitgelokt.Daar kunnen maanden overheengaan. Daarmee wordt het onmogelijk omals burger snel via de Kernenergieweteen dreigend nucleair gevaar aan tevechten of, fraaier gesteld, nieuweinzichten over de gevaren van kernenergiete toetsen aan de Kernenergiewet.Het alternatief zou zijn om een kortgeding aan te spannen bij de burgelijkerechter. Maar deze rechter verwijstdoor naar de Raad van State.Dat bleek in 1974 bij een vorderingvan Milieudefensie tegen de Staatover de KEMA. (Drupsteen , 1975).Ook een beroep via de AdministratieveRechtsspraak Overheidsbeslissingen(AROB) is niet mogelijk, omdat er alberoep via de Kernenergiewèt openstaat.Milieudefensie heeft in december '87ook tegen Dodewaard een artikel 38­procedure ingesteld op grond van een

aSART-rapport over kerncentrale Dodewaarden op grond van recente Amerikaansegegevens met betrekking tot deveiligheid van kokendwater-reactoren .In het geval Dodewaard is er een verschilmet het Borssele-beroep. De verantwoordelijkeminister De Koning (SocialeZaken) heeft Milieudefensie eenbrief gestuurd, waarin hij meedeeltte weigeren Dodewaard om veiligheidsredenente stil te leggen. Met dezebeschikking beeft Milieudefensie eenberoep ingesteld. De Raad van Statezou nu een inhoudelijke afweging moetenmaken . Maar ook hier vond StaatsraadVerioga een oplossing voor. Hoewelhij tijdens de schorsingszittingerkende dat zijn suggestie wel raarwas, oordeelde hij dat alleen de burgemeestervan Dodewaard tegen de ministerin beroep kon gaan. Een sterkerstaaltje VaD juridische kontendraaierijls ons niet bekend.epiloogDe combinatie van Kernenergiewet ende Kroon blijkt een zeer ongezondete zijn. De aanvaardbaarbeid VaD kernenergiekan nauwelijks getoetst wordenomdat critaria ontbreken, omdatsplijtstofactiviteiten buiten de wetvallen, enz. De Kroon corrigeert hetregeringsbeleid niet. Enkele juristenzijn van mening dat een onafhankelijkberoep - bijvoorbeeld via de OvergangswetKroongeschillen - hierin veranderingkan brengen (vergelijk Brenninkmeijer,1983). Dat valt echter te betwijfelen.De Raad van State kan zichtè gemakkelijk verschuilen acbter eenwet die die naam vanuit milieuoogpuntniet verdient. Bovendien blijven hetdezelfde juristen die over kerneoergievraagstukkenoordelen. mensen diekernenergie een veel te warm barttoedragen.Ik pleit voor een brede discussie inde media, en vooral in de juridischevakbladen over bet gedrocht dat tKernenergiewet'heet. Alleen dat schepteen klimaatsverandering waarvoor deRaad van State en de volksvertegenwoordiginggevoelig kunnen zijn.Elders in dit nummer van Allichtwordt gepleit voor de invoerinll; vaneen Energiekaderwet en een wijzigingvan de Kernenergiewet. Dat zijn stappenin de goede richting.Maar vergeet DOoit dat de Kneuterdijk(bezoekadres Raad van State / red.)zijn eigen atoomlobby heeft. Alleen.assale verontwaardiging in de publiekeopinie en in de juristenwereldkan bet marmer van de Kneuterdijkdoen splijten. Hopelijk nogvoordat het atoom dat weer doet.====literatuur:Lambers-Hacguebard (1980), "Recht enradioactief afval - een casu!stischeterreibverkeoning" in : Energierecht ,Ars Aequi .Bakker e.a. (1984) , "Grensoverschrijdendvervoer van radioactieve materialen"(referaat)Brenninkmeijer (1983), "Kernenergie,rechtsstaat en democratie", KV Nijmegen.Drupsteen (1978), "Nederlands milieurechtin kort bestek" .Van Noort en Rimmelzwaan (1986), "Juridischeacties te~n de kerncentralevan Borssele", RU Leiden

SNELLE KWEEKREACTOR lANGZAAM OP DE KNJEEN?De KalkarprocessenDe Westduitsers pompen maandelijks 12 miljoen guldenin ee n kweekreactor, die mogelijk nooit in bedrijfzal komen. Een taai juridisch gevecht heefter voor gezorgd dat de twijfels rond 'Kalkar' zi j ntoegenomen en dat het bestaande bouwwerk hopeloosverouderd is. De snelle start en de gigantische vertragingvan een ambitieus project, aan de vooravondvan de definitieve stopzetting?Aan bet eind van de jaren zestig beslotende regeringen van West-Duitsland,Nederland en Belglê tot samenwerkingbij de bouw van een snellekweekreactor in het Westduitse Kalkar.Men besloot dat West-Duitsland voor70% zou deelnemen, en Belgiö en Nederlandelk voor 15 %.De Nederlandse overheid zou derhalve15% van het risico dragen, het Nederlandsebedrijfsleven zou voor 15% deelnemenin de bouwen de SEP (SamenwerkendeElektriclteits Producenten) zou15% van de elektriciteit gaan afnemen.Het doel van het project was om dAtdeel van het uraniumerts (Urantum-138)dat in een 'gewone' kerncentrale niette versplijten ls, zó om te zetten ineen kweekreactor dat het wel bruikbaarzou worden. Daardoor zouden de uraniumvoorradenefficiênter kunnen worden ge ­bruikt. Een economisch aantrekkelijkpérspectief.Al snel bleek echter dat het bouwenvan een veilige kweekreactor een moeilijkeopgave was . De kosten rezen depan uit en de datum waarop de opleveringzou plaatsvinden werd steeds verdernaar de toekomst verschoven . ZoIn Nederland was de centrale in hetbegin van de jaren zeventig een begripgeworden door de protesten van AktieStrohalm tegen de 3% heffing die dekleinverbruikers bovenop hun elektriciteitsrekeningmoesten betalen om debouw van Kalkar te financieren .In 1974 was er al een demonstratie inKalkar, waar 10.000 mensen aan deelschattemen in de jaren zestig dat deKalkar-centrale in 1980 gereed zouzijn en dan 1,1 miljard DM gekost zouhebben ; in 1978 waren de schattingenvan de bouwkosten al gestegen naar 3miljard DM en werd de oplevering in1983 verwacht. Op d1t moment (1988)heeft alleen al de bouw van de centrale6,6 miljard DM gekost (de researchkostenzijn waarschijnlijk even hoog)en is hij nog steeds niet in bedrijf.Hoe heeft het zo ver kunnen komen?de tegenbewe~ngDe vertraging in de bouw van de snellekweekreactor, en wellicht de definitievestopzetting van het project. iste beschouwen als één van de grotesuccessen van de anti-kernenergiebeweging.In West-Duitsland startte debeweging tegen de bouw in Kalkar zelf,toen een groep verontruste boeren processenging voeren tegen de bouw vande kweekreactor naast hun land. Zevreesden dat hun bedrijf daardoor ingevaar zou komen. Deze boeren beslotenuiteindelijk om het proces door éénvan· hen te laten voeren, door de legendarische'boer Maas'.[os van den EijndeStichting Kalkarproces

22namen. Uit een samenwerkingsverbandvan linkse en groene groeperingen ontstondin het begin van de jaren zeventighet Landelijk Energie Komitee, hetLEK. Het LEK besloot tot ondersteuningvan boer Maas in zijn processen enrichtte daartoe de Stichting Kalkarprocesop, met in het bestuur vertegenwoordigersvan groepen die ook inhet LEK waren vertegenwoordigd.In Nederland werd geld ingezameld omboer Maas financieel te ondersteunen,maar ook om een eigen arbeidskrachtte betalen die voornamelijk wetenschappelijkwerk deed. Die geldinzamelingwas gekoppeld aan een nieuwsbriefvoor de donateurs. Ook werd aaninformatieverstrekking gedaan middelsfolders op partijcongressen en op universiteiten,en middels informatiemappenen bóekjes met achtergrondinformatie.Alles bijelkaar is er indie jaren f 300.000 binnengekomen enweer uitgegeven door de StichtingKalkarproces.De leden van de stichting waren in dejaren zeventig ook sterk betrokken bijde organisatie van de grote anti-Kalkardemonstraties(10.000 mensen in1974, 70.000 in 1977 en 25.000 in1979). In de jaren tachtig werd hetaccent meer verlegd naar de beïnvloedingvan het parlement via nota's enbrieven.De juridische strijd van de StichtingKalkarproces, die hieronder verderwordt besproken, is altijd ingebed geweestin dié maatschappelijke actiedie op dat moment het meest effectiefleek.de processenDoor boer Maas werd in West-Duitslandeen hele serie processen gevoerd, bijverschillende rechtbanken.De basis van de juridische actie vanMaas is altijd geweest dat de kweekreactorin Kalkar bij een ontploffingschade zou veroorzaken aan het landbouwbedrijfvan Maas. Juist door desnelle neutronen , die in een kweekcentraleworde~ toegepast, is de mogelijkheidaanwezig dat een kweekreactorals een kernbom ontploft, enwel met een energie die niet door deveiligheidsomhulling tegen te houdenis.De juridische actie is gericht geweesttegen de vergunningen die deWestduitse deelstaatregering voor debouw verleende. In West-Duitslandwordt dit soort vergunningen nietdoor de landelijke overheid verleend_,maar door de deelstaten. Het verlenenvan vergunningen werd in eerste instantieop inhoudelijke gronden bestreden,met het argument dat de centraleonveilig was ..Er ontstonden allerlei juridische cOmplicaties.Zo verklaarde op een gegevenmoment een rechter dat eerst uitgezochtmoest worden of een deelstaatregeringwel bevoegd was om ook indit unieke geval de vergunning te verlenen.Het verlenen van een vergunningvoor de bouw van een kweekcentrale betekendeimmers ook een stap in derichting van de plutonium-economie,en dat was een zaak die volgens dierechter door het parlement beslotenmoest worden. Het proces werd daarmeenaar een andere rechtbank verschoven.Boer Maas diende toen vervolgens eenverzoek in tot een bouwstop gedurendede periode dat over bovenstaande zaaknog geen beslissing was gevallen. Datverzoek werd afgewezen, en tegen dieafwijzing ging Maas in beroep. Ondertussen,terwijl er al twee processenliepen, werd een nieuwe deelvergunningverleend. Ook daartegen gingMaas in beroep, op inhoudelijke gronden(de centrale is onveilig), maarook op formele gronden (is de verle~ning van een nieuwe deelvergunningmogelijk als er nog niet over eeneerdere deelvergunning is beslist?).Men zal begrijpen dat het allemaalsteeds ingewikkelder werd. Dat werdnog erger toen er ook nog wijzigingenin het ontwerp van de centrale optraden.Met name werd op een gegeven momenthet ontwerp z6 gewijzigd dat erin de centrale niet meer gekweekt zougaan worden. Het oorspronkelijke idee(efficiênter gebruik van uranium viaeen kweekprocédé) werd daarmee verlaten.De vraag was nu of eerdere vergunningenwellicht gedeeltelijk kwamente vervallen, omdat ze waren verleendop basis van gegevens die nugewijzigd waren. De discussie bij derechtbank ging dan over de vraag ofde wijzigingen een verbetering of eenverslechtering van de veiligheid inhielden.

De jaren verliepen, en de bouw ginggewoon door ondanks alle processen,demonstraties en gewijzigde inzichtenover de wijze waarop de energiecrisiszou moeten worden opgelost .Intussen werd de cen t r a l e steedsduurder en de vertraging steeds groter.De oorzaak van die vertragingen wasvoor een deel toe te schrijven aanslecht management en aan de processen.Dat deze elementen echter zo'nsterk effect hebben gehad , vi ndt zijnoorzaak in de Westduitse Atoomwet .Daarin staat bepaald dat een kerncentralevolgens de laatste stand van detechniek moet worden gebouwd. Als erdan tijdens de bouw een kleine vertragingoptreedt, kan het al snel gebeurendat een reeds gebouwd onderdeelals verouderd moet worden beschouwd,en dus volgens de wet moetwOrden gewijzigd. Zo'n wijziging veroorza akt ech t e r zelf ook weer vertragingen. Op die manier zorgt een geringevertragin~ al snel tot een grotevertraging in het hele project.De tijd werkt ook op een andere manierin het voordeel van boer Maas .De studenten Natuurkunde , die boerMaas ondersteunden, studeerden in deloop der jaren af en werden gevestigdewetenschappelijke adviseurs bijpolitieke partijen of richtten eeneigen onafhankelijk instituut op . Datgaf hen meer status, zodat ze nietalleen gelijk hadden voor zichzelf,maar ook bij steeds meer anderen gelijkkregen.In de processen konden hun argumentensteeds moeilijker terzijde wordengeschoven door de officiöle onderzoeksinstituten.Momenteel is door hun inspanningenvast komen te staan dat de modellen,die tot nu toe zijn gebruikt door deKalkar-bouwers om te berekenen hoegroot de kans op kernexplosies is ,niet deugen.Het grote keerpunt in de processenkwam 1n 1985. Boer Maas besloot ermee op te houden . Een groot deel vanzijn leven had 1n het l icht ~estaanvan de strijd tegen de kweekreactoren hij had niet meer voldoende energieom daarmee nog langer door tegaan. Hij accepteerde een bod van deKalkar-bouwers , verkocht zijn land enverhuisde.De dan nog lopende processen van boerMaas tegen de centrale waren daarmeeautomatisch afgelopen .De ontwikkelingen in West-Duitslandworden echter nauwlettend door deStichting Kalkarproces gevolgd. Er iseen opvolger voor boer Maas gevonden ,Willibald Kunisch, een onderwijzeruit de buurt van Kalkar, die tegeneventueel verleende vergunningen zalprocederen. Door een recente rechterlijkeuitspraak in West-Duitsland ishet nu ook mogelijk om als Nederlandertegen zo'n vergunning t e procederen .Ook daarvoor is iemand bereid gevonden.Of het ooit zover zal komen datzij in ac t i e moeten komen , is nu nogniet duidelijk. De Bondsregering kanformeel de deelstaatregering dwingende vergunningen af te geven , maar zo ' naanwijzing lijkt politiek niet haalbaar.Waar de Bondsregering op wachtzijn nieuwe deelstaat-verkiezingen.Men hoopt dat dan de CDU weer aan demacht komt in Noordrijn-Westfalen,die dan de resterende vergunning zoukunnen verlenen. Tot die tijd kostKalkar maandelijks 10 miljoen DM omde centrale ' s t and- by ' te houden.Dat de Bondsregering bereid is maandelijkszulke bedragen uit te geven. iseen teken dat het nog niet helemaalzeker is dat 'Kalkar' nooit in bedrijfzal komen. Ook op andere manierenwordt geprobeerd de centrale op testarten, zoals methodes om de vergunntngenverleningte omzeilen en meteconomische druk op de deelstaat vanuitBonn .Daarom blijft continue aandacht vanuitNederland voor de ontwikkelingen rondde Kalkar-centrale nodig.::::::::::::::=nieuwe processen?In de zomer van 1985 was echter inde deelstaat Noordrijn-Westfalen deSPD aan de macht gekomen, en die partijwas intussen een fel tegenstandervan het Kalkar-project geworden. Zewaren en zijn niet van plan om de no gresterende vergunningen te verlenen.Er is dus momenteel geen verleendevergunning waartegen een juridischeactie mogelijk is .n

OP ALLEPAARDEN WEDDENTrias PoliticusWilbert WillemsS : ~ :e n CL "'0:..5 fnoo"':" De staa t verdruk t , de wel is l o ge n .d e rijka ard lee!t z e l f z uc h t i g vo o r t " .Met dit c i taat ui t De In t ern a t ionalei s de hand is m~ni g actievoer der , vak ­bondslid, d e mon s t rant ver t r o uwd gera ak t met h et con s e r v a t i s me v an d er e c h t s p r a k t i j k . Rechters l e k e n i ncar toons ook al t ijd op we r kgever s, metd i kk c buiken e n g ro t.c s igaren.Act i e g r o e p e n kregen n auwelijks t o e g a n gt ot de r e chtbanken , s tak i n gen en bezetti n g s a c t i e s werden verbod e n wegens aanta s t i n g van het part iculier e e igen do m.Als we z i e n hoc int c Jlsic f t e genwoordigd oor v rouwengroepen, vakb o nden e n mi l ­i euorgan i s a ti e s j uri d ische p r oce d u reswo rden aangespannen - e n met redel i jksucces - mo ge n wc daar uit toch we l o p­ma ke n d at het wall t r ouwen i n het r ech twat is afgenomen .I s e r nu sprake van zuiver o ppo r t un isme? Een z u l l e n we, z.od ra de r e c hter onso nwelgevallige uitspraken doet, we erter u g v a l l e n o p d e o ude s log a ns? Of z ijnde a ct i v i s t e n v an vroeger de onderh a nd e­l a a rs en b estuurders van nu , terwijl d eéchte activisten (anarchisten? ) der e c h t b a n k n o g steeds lou te r z i en alsp o d ium voor propaganda en a gitat i e?Want ook dat laatste gebeu rt no g metd e rege lmaat v an de klok , b i j voorbe eldin 'kraakprocessen' ol mi litaire proce dur e s tegen totaal-weige raa rs.To ch , ik zei h e t a l, valt nie t te on t ­ken nen dat de r e c h t er - zi j het v a a kmondjesmaa t - een aantal wens en vanac t iegroe pen e n b e l angenorg a ni s a t i e seen heel eind Ile eft geh o l pen. Niet a l ­l e en de Nederl a ndse r e c h t e r s , maar o o kde Eu t-o p c a e , hebbe n s oms besl i s s ingenge nom e n waar zelfs een centr um-links er ege r ing mo e i t e me e geh a d zou h ebben .Voora l op he t t~ rrc i n va n ui tke ring e nen r e c h t en v a n werknemers en v an v r-ouwen word en de l ok a l e e n l and e lij ke a utorit e i t en z e e r kri t i s c h op d e v i ngers~e kck en. Ook op mi li c u - e n e nerg iev,pbi ed i s voorui t g a n g t e meld en . In 1986ver n iet igde o ns h oo gs t e rec htsco l l e g eccn beslissing van he t Amste rdamse Ho fwa arin a a n d rie mi l i euorganis a tie s h e tr echt werd ontzegd van d e ge me e n t e Amsterdamte eisen dat zij zo u s t o p penme t het sto r t e n v a n ba Rger i n een natuurge bied . Met a ndere wo o r den: de Ho ­ge Ra ad s t elde vas t dat mi l ieugroepenmi d dels d e r e ch t er mog en opkomen VOO J'd e bel angen van het mi lie u . Ze mo c h t ­e n d at al via bezwaa r s c h r i f t e n - envergu nningenp roced u res, maar d a theeft nooit v e e l opr.eleverd . Eerlijkgezegd , sch a t ik d e k ans h o ger in datd ~ r echte r wèl z o rgvuld i ger alle inh e t geding z ijnde b e langen a f weegtdan d e o ve r hei d.:\1aar daa rmec r aak ik ook de kern vande j u r i d i sche zaak. De rechter zalhet we z en va n o nze ' k a pitalistisch~eo r g an i s ee rde' samenlevi n g n i et t erdiscussie s tel l en. Haar da a r binn e nzal h ij/ z i j wc l z i j n/haar be s t do e nom naa r a lle bel a n gen e n a r gum ente nt e k i j k e n . Da t v.el dt overige ns mind e rvo o r d e é é n dan vo or de a n der . ~ l a a rtoch . Da a r b i j dient d e r echt e r me ere n me er t e l etten o p intern a t i onaleverd r a ge n c n d e i n tern a t i o nal e r e c h t­s praak. I n dat I icht k a n een b e r o epo p we t e n r e ch t een b ruik baar hulpmidde l , e n s o ms ze l f s breekij z e r ,zijn - den k maar aan h e t stak i n~sre c h t - o m d e milieubela np' en te ver ­d edi gen . Afh a nke l i jk v an de krach tva n de a r p,umc n ten, is dan zells desl uit in ~ van e c n ke r ncen t r a le do o r d er e chte r nie t ondenkb a a r. Ki j k maarnaar d e p r o c e d u r e s i n West- Duitsland .xtaar- d e r e c h t e r za l n oo it geheel o pde s toe l van he t bes t uur (kunnen )gaan z itten. Om het beleid te verande r en z ullen we t o ch bij d e we t ~even ­d e e n uitvoe r e nde ma c h t moeten zijn .===: