Bijlage 9.3: Overzicht van archeologisch waardevolle gebieden ...

1. Overzicht van archeologisch waardevolle gebiedenDe onderstaande archeologische monumenten zijn niet beschermd vanuit de Monumentenwet.Ze zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart en archeologische beleidskaartopgenomen als gebieden van archeologische waarde.Budel (Gemeente Cranendonck)GEMEENTE CranendonckPlaatsBudelMonumentnr. 5111Rijksnr.BronAMKCAA 57E-013Coördinaten x 168037y 366216Toponiem BurgskensThema 1BewoningComplextype 1 KasteelDatering 1 MiddeleeuwenBegin periode 1 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr.Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 – 1950Thema 2BewoningComplextype 2 KasteelDatering 2 Nieuwe tijdBegin periode 2 Middeleeuwen laat: 1050 - 1500 na Chr.Eind periode 2 Nieuwe tijd: 1500 - 1950WaardeTerrein van hoge archeologische waardeOmschrijving Terrein met resten van een kasteel. Kasteel van de Heren vanCranendonck. Vierkant kavel omgeven door een duidelijkzichtbare verlaagde, doch verlande gracht. Er zijn funderingenblootgelegd bij graafwerkzaamheden door amateurarcheologen.Op de oudste kadasterkaart is een rechthoekigomgracht terrein zichtbaar van ca 60x60 m. Uit booronderzoekdoor J. van Gool, onder leiding van W. Verwers en H . Jansenrees de vraag of het 1 of 2 terreinen betreft. Verder(aanvullend) boren wordt aanbevolen. Tijdens het onderzoekwerd geen puin aangetroffen, wel fragmenten baksteen.LiteratuurAfbeelding: Zicht op AMK terrein Burgskens(maart 2011)2

Maarheeze (Gemeente Cranendonck)GEMEENTE CranendonckPlaatsMaarheezeMonumentnr. 5119Rijksnr.BronAMKCAA 57F-004Coördinaten x 173583y 373798Toponiem Vroolijke JagerThema 1BegravingComplextype 1 UrnenveldDatering 1 IJzertijdBegin periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr.Eind periode 1 IJzertijd: 800 - 12 v. Chr.WaardeTerrein van hoge archeologische waardeOmschrijving Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit deIJzertijd. Het betreft de restanten van een uitgestrekt urnenveld,dat grotendeels vernield is door ontginning. Ligt deels in bos,deels in een akker. Opmerking: op het terrein is ook een Romeinsemuntschat gevonden; in de naaste omgeving een Hallstadtzwaardin een tumulus (Waarneming 32790).LiteratuurSoerendonck (Gemeente Cranendonck)GEMEENTE CranendonckPlaatsSoerendonkMonumentnr. 5112Rijksnr.BronAMKCAA 57E-014Coördinaten x 166096y 368012Toponiem Het GoorThema 1BewoningComplextype 1 NederzettingDatering 1 Laat-PaleolithicumBegin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr.Eind periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr.WaardeTerrein van hoge archeologische waardeOmschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvondsten/-concentratie) uit het Laat-Paleolithicum (Federmesser).Delocatie van het monument is gewijzigd, op basis van hetonderstaande en navraag bij J. Deeben:Waarneming 45008 --> Een ongedateerde brief van Jos Deeben met voor wat dewaarneming betreft de tekst: 1. Federmesser vindplaats in hetGoor te Soerendonk (gem. Maarheeze).Literatuur Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost-Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische MonumentenwachtNederland3

OpmerkingenDeze vindplaats bleek bij bezoek aan R.O.B. in juli jl. aan de verkeerde kant vande weg te liggen op de topografische kaart. Juisteplaatsbepaling is: 57E 166.125 x 368.025. Het gaat hierbij omeen akker waar aan het oppervlak ongeveer 75 artefactengevonden zijn. De vindplaats is geleidelijk vernat en staatinmiddels onder water.Afbeelding: Zicht op AMK terrein Het Goor (maart 2011)GEMEENTE CranendonckPlaatsSoerendonkMonumentnr. 5113Rijksnr.BronAMKCAA 57E-015Coördinaten x 165423y 367233Toponiem Gastelsche HeideThema 1BewoningComplextype 1 NederzettingDatering 1 Laat-PaleolithicumBegin periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr.Eind periode 1 Paleolithicum laat: 35000 C14 - 8800 v. Chr.WaardeTerrein van hoge archeologische waardeOmschrijving Terrein met sporen van bewoning (vuursteenvindplaats) uit hetLaat-Paleolithicum. Bron van de melding is onbekend; Archisbevat geen met dit monument corresponderende waarneming.Literatuur Datema, R.R. 2006 Inspectierapport Staatsbosbeheer Regio Zuidoost-Brabant/Limburg , in: Rapport Stichting Archeologische MonumentenwachtNederlandDe onderstaande gebieden zijn op de archeologische verwachtingen- en waardenkaart enarcheologische beleidskaart opgenomen als gebieden van archeologische waarde. Ze zijn eenaanvulling op reeds landelijk en provinciaal geregistreerde archeologische monumenten enarcheologisch waardevolle gebieden.4

Budel (Gemeente Cranendonck)GEMEENTE CranendonckPlaatsBudelMonumentnr. Cranendonck 1BronCultuurhistorische inventarisatie erfgoedkaartUniek nummer 3.18.2002 (zie catalogus erfgoedkaart)Coördinaten x 168199y 365111Toponiem De BorghThema 1BewoningComplextype 1 Hoofdhoeve, mogelijk moated siteDatering 1 Late Middeleeuwen (?)Begin periode 1 Late Middeleeuwen: 1250 - 1500 n. Chr.Eind periode 1 Nieuwe tijd: 1500 – 1900 n.Chr.WaardeTerrein van archeologische waardeOmschrijvingAls mogelijk exploitatiecentrum van het oude kapittelgoed van Budel komt eenin 1828 nog omgracht perceel op 100 meter ten zuidzuidoosten van de kerk inaanmerking. Over dit perceel van 1630 m 2 , dat in 1828 een tuin van debelastingontvanger Jacop Spoor was, is verder niets bekend. Het terrein is nunog slechts voor een klein deel bebouwd en biedt archeologisch dus noggoede kansen.Literatuur Rapport Archeologische Attentiekaart gemeente Cranendonck 2000OpmerkingenOmgracht perceel bij de kerk van Budel, 1828 (Kadaster, sectie F blad 1)5

2. Overzicht van cultuurhistorische ensemblesE3.001 Groote Heide bij Achelse KluisEnsemble met een hoge historisch geografische waarde.CHW3-DO23 Cultuurhistorisch vlakWaarden/kenmerkenDe zandwegenDe zichtlanenDe grenspalenDe vennenDe open heideDe jeneverbesstruwelenDe schaapskooiDe tobhutBeschrijvingHet gebied maakte deel uit van het uitgestrekte heidegebied Groote Heide. Het bestaat uitheideterreinen, vennen en bossen. Deze laatste zijn in het midden van twintigste eeuw aangelegd.Enkele oude wegen doorkruisen het gebied. De Groote Heide is een uitgestrekt heidegebied met eenaantal vennen, waaronder het Groot Kraanven en het Klein Kraanven. Het is een restant van de grote,open heidegebieden die in de periode 1250-1500 in grote delen van de Brabantse zandgebieden zijnontstaan.In het gebied staat de oude grenspaal Aan Kattenput, waar vroeger de grenzen van Leende,Soerendonk, Budel, Hamont en Achel bij elkaar kwamen. Voor een deel zijn deze grenzen nogzichtbaar in de vorm van wegen, greppels en wallen. Midden over de heide loopt een zandweg, dieonderdeel was van de oude landweg tussen Soerendonk en Valkenswaard. Enkele anderezandwegen sluiten aan op de zichtlaan naar het klooster Achelse Kluis. Verspreid in het gebiedkomen jeneverbessen voor. Sinds 1936 is het gebied in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer, datoorspronkelijk beoogde om het gehele gebied te bebossen. In het zuidelijke deel van het gebied zijnverschillende bospercelen aangelegd. In 1965 besloot men om van verdere bebossing van de GrooteHeide af te zien. Recent is in het gebied een tobhut (valkenvangplaats) gereconstrueerd, die eenbeeld geeft van het vroegere gebruik van de heide voor de valkerij. Plaatselijk treedt spontane opslagvan berken en dennen op. Het gebied kent een samenhang met het kloostercomplex van de AchelseKluis en met de jonge heidebebossing LeenderbosDe volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema5.12.4.001 Antwerpen-Eersel-Roermond Middeleeuwse hoofdweg5.13.1.001 Bruggerhuizen doorgaande weg3.13.1.001 Kluisweg doorgaande weg5.13.12.001 holle weg3.13.12.060 holle weg3.14.1.101 lokale weg5.13.12.035 bij Kraanvennen holle weg3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel3.22.4.001 Gemeentegronden achter Gastel heideontginning3.22.2.002 Kranenveld beekdalontginning24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte6

Afbeelding: infobord bij Kasteel Cranendonck, die duidelijk maakt dat het gebied een rijke historiekent.E3.004 Oude dorpskern MaarheezeEnsemble met een hoge historisch geografische waarde.CHW2-S265Oude dorpskern met een driehoekig plein. Mogelijk dateert de structuur in eerste aanleg al uit deHoge Middeleeuwen (1000-1250). Kern en kerk van Maarheeze hebben zich in de Late Middeleeuwen(1250-1500) en daarna niet over een grotere afstand verplaatst. Het bebouwingsbeeld, met veeleenlaags bebouwing, waaronder veel (verbouwde) langgevelboerderijen, dateert met name uit deperiode 1800-1950. Bij de aanleg van de A2 (ca. 1930) werd de oude kern afgesneden van delintbebouwing langs de Stationsstraat, waarmee zij vanouds één geheel vormde. Monumentalegebouwen zijn de neo-gotische H. Gertrudiskerk (1909-1910), de naastgelegen pastorie (1821), hetvoormalig zusterklooster met bijbehorend schoolgebouw (ca. 1880-1920) en een zogenaamdTeutenhuis (1779). Op het oude, ommuurde kerkhof oude grafmonumenten (1580 en later). Diverseoude bomen, waaronder een paardekastanje (Wilhelminaboom uit 1898), lindes en mammoetbomen(waarvan één aangeplant bij het huwelijk van Juliana en Bernhard in 1937). Op de kerkhofmuur groeitblaasvaren. Deze oude dorpskern is een van de weinige oude dorpskernen die nog aan vrijwel allekanten grenst aan het buitengebied.9

Afbeelding: Zicht op Maarheeze met de St. Gertrudiskerk (maart 2011)De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema Adres3.26.1.002 Maarheeze St. Gertrudis kerk3.31.1.021 Maarheeze Zusterklooster;School3.26.13.00Pastorie Maarheezepastorie23.24.5.003 Tweede raadhuis Maarheeze raadhuisHoge Weg, De1;33.31.2.057 Maarheeze Langgevelboerderij Hoge Weg, De 53.24.5.002 Eerste raadhuis Maarheeze raadhuis3.27.1.142 Sequoiadendron giganteum Bijzondere boom3.27.14.10klokken uit kasteelverhalen93.26.1.001 Eerste kerk Maarheeze kerk3.27.1.141 Sequoiadendron giganteum Bijzondere boom3.31.1.013 Maarheeze Woonhuis Kerkstraat 93.31.2.061 MaarheezeLanggevelboerderij metdwarsdeelKerkstraat 73.29.4.006 Zuivelvereniging Maarheeze fabrieksgebouw3.31.2.065 Maarheeze Boterfabriekje Kerkstraat 2A3.31.1.018 Maarheeze Teutenhuis Kerkstraat 53.24.5.004 Derde raadhuis Maarheeze raadhuis3.13.1.016 Heuvel doorgaande weg3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.21.2.008 Maarheze, Huisakkers besloten akker3.21.3.009 Maarheze, Hagelkruisakkers open akker3.21.1.018 Maarheze, Hagelkruisakkers akkerwal10

3.21.2.023 Maarheze, Dijken besloten akker24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte3.26.2.002 Oude Parochiekerkhof St. Gertrudis begraafplaatsNieuwe Parochiekerkhof St.3.26.2.006begraafplaatsGertrudisAfbeelding: Kaart van Maarheeze naar Kuijpers circa 1850.E3.005 WinkelEnsemble met een hoge cultuurhistorische waarde.Gehucht Winkel met akkercomplex en aansluiting op Buulder AaHet gehuchtje ’t Winkel ligt aan een haakse hoek (=winkel) van de straat om de openakker vanSoerendonk. In 1828 stonden daar 10 boerderijen. Aan de oostzijde liggen hooilanden. ’t Winkelmaakt deel uit van de nog herkenbare krans van gehuchten ’t Winkel, Zitterd en Heuvel. Ofschoon erweinig oude bebouwing aanwezig is, is de structuur belangwekkend. De relatie met de open akkersten zuiden van ‘t Winkel en Zitterd en het beekdal van de Kleine Aa is hier goed bewaard. Opmerkelijkzijn de vele pleintjes met bomen.De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema3.27.14.110 spokerijen verhalen3.16.1.005 Soerendonk Zittert windmolen3.13.1.010 Hoogstraat doorgaande weg3.13.1.011 Strijperdijk doorgaande weg3.13.12.007 holle weg3.13.12.008 holle weg3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel11

3.21.3.003 Soerendonk, Zittert open akker3.21.2.006 Soerendonk, aan de Zittert besloten akker3.21.3.012 Soerendonk, Soerendonk open akker3.21.3.025 Soerendonk, Winkel open akker24.2.036 Buulderbroek gemeynte24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynteAfbeelding: Akkers bij Winkel met aansluitend de Buulder Aa op de Bonnekaart van circa 1900.E3.006 GastelEnsemble met een hoge cultuurhistorische waarde.Gehuchten Berg en Gastel met aansluitende open akkerHet gehucht Berg ligt aan de westzijde van de Buulder Aa en grenst enerzijds aan het complex van deGastelse- en Berger akkers, anderzijds aan de voormalige Buulderbergsche heide. Het is het enigedeel van Budel dat aan de andere kant van de Aa gelegen is. Berg is een aardrijkskundige aanduidingvoor een iets hogere ligging dan het nabij gelegen Asbroek en de Aa. In de Kempen wordt hetfrequent aangeduid voor hoger gelegen weinig renderend land. Ook gebruikt voor landduin, zand ofzavelberg. Het gaat in Nederland natuurlijk altijd om geringe verhogingen, waarbij in dialect vanKempenland, Berg, Bult en Donk (Soerendonk) altijd slaan op "hogere" plaatsen in moerassigestreken. Wat Berg betreft heeft het betrekking tot het nabij gelegen moerassige Asbroek.In 1828 was het gehucht Berg een vierkantige open ruimte met daarom 7 boerderijen en eentje er op.Aansluitend langs de straat naar Budel nog 6 boerderijen, samen dus 14. Van hieruit gebruikte mende open akker op de Buulderberg, de Bergerakkers, en de besloten akkers tegen het Asbroek. Naastenkele 19 e eeuwse boerderijen zien we in Berg een fraaie langgevel van de 17 e eeuw.De mensen die op de Buulderberg hebben gewoond, voorzagen in hun onderhoud door te boeren ofals arbeider bij een boer te werken. Daarnaast kwam er nog wat huisvlijt bij. Dit werd gedaan door hetdraaien van lijnen en touw van hennep en slecht vlas; gewassen die hier dus ook werden verbouwd.Klompenmakers kwamen er ook op de Berg voor, uitgeoefend door de families van de Broek en vooralRooyakkers. De klompen werden gemaakt van wilgen, canada's en berkenbomen. Deze laatstewerden vooral gebruikt voor de, zoals we die nog wel kennen, zwart gelakte vrouwenklompen. BijRooyakkers waren ook altijd klompenmakers in dienst.Gastel telde in 1828 25 boerderijen en huizen aan een wat verbrede straat met aan de einden tweedriehoekige pleintjes. Op het oostelijke pleintje staat de Corneliuskapel. Het gehucht ligt tussen eenafwisseling van open en besloten akkers op ruim 500 meter van de Aa.12

Gastel is een van de zeldzame kapelgehuchten die er in Brabant nog zijn. Gastel kent eendriehoekige dorpskern met op het centrale plein de kapel. Rond dit dorpsplein staat naast enkeleoudere dorpshuizen overwegend naoorlogse bebouwing. De structuur van de nederzetting met hetoude akkercomplex is bijzonder fraai.Afbeelding: Gastel op de kadasterkaart van 1832.De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema3.13.1.001 Kluisweg doorgaande weg3.13.1.003 Bergbosweg doorgaande weg3.13.1.005 Berg doorgaande weg3.13.12.018 holle weg3.13.12.019 holle weg3.13.12.039 holle weg3.13.12.040 holle weg3.13.12.042 holle weg3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel3.21.1.001 Gastel, Bergerakkers akkerwal3.21.1.022 Budel, Op den Berg akkerwal3.21.3.022 Gastel, Bergerakkers open akker3.21.1.023 Budel, Op den Berg akkerwal3.21.3.023 Gastel, De Heikant open akker3.21.1.024 Gastel, Bergerakkers akkerwal3.21.3.024 Gastel, Bergerakkers open akker3.21.3.059 Budel, Op den Berg open akker3.21.3.065 Gastel, Bergerakkers open akker3.21.2.066 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker3.21.2.067 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker13

3.21.2.072 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker3.21.2.073 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker3.21.2.074 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker3.21.2.075 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker3.21.2.076 Gastel, bij Bergerakkers besloten akker3.21.2.142 Budel, Op den Berg besloten akker3.22.4.001 Gemeentegronden achter Gastel heideontginning24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynteE3.007 KeunenhoekEnsemble met een hoge cultuurhistorische waarde.Afbeelding: Gehucht Keunenhoek maakt deel uit van het kransakkerdorp rond Budel en dat is op detopografische militaire kaart van circa 1840 goed zichtbaar (bron: WatWasWaar)Gehuchten Keunenhoek en Broekkant met aansluitende akkers.Keunenehoek bestaat uit een driehoekig plein met 6 boerderijen er rond en één erop, met langs deerop aansluitende bochtig verlopende wegen nog verspreid 10 boerderijen. Samen dus 16. Hetpleintje ligt te midden van drie open akkers. . In Keunenhoek is fraaie boerderijbebouwing te vinden uitde 18 e en 19 e eeuw.De 33 boerderijen en huizen van Broekkant staan ter weerszijden van de 1100 meter lange ietwatbochtige Broekkantsestraat die aan beide einden splitst zonder dat dit driehoekjes oplevert. Over de14

volle lengte ligt er aan de noordwestzijde een open akker langs. Aan de andere kant zowel open alsbesloten akkers. In Broekkant is fraaie boerderijbebouwing te vinden uit de 18 e en 19 e eeuw.De volgende losse elementen maken onder meer deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema Adres3.27.14.002 verhaal: dwaallicht verhalen3.26.7.001 Mariakapelletje Keunenhoek kapelleke3.31.2.085 Broekkant Boerderij Broekkant 503.27.1.143 Tilia europaea Bijzondere boom3.31.3.018 Budel Langgevelboerderij Keunenhoek 193.31.2.086 Broekkant Boerderij Broekkant 703.31.2.008 Budel Kortgevelboerderij Keunenhoek 293.29.4.008 Cooperatieve Stoomzuivelfabriek Sint Antonius fabrieksgebouw3.13.1.004 Asbroekweg doorgaande weg3.13.1.011 Strijperdijk doorgaande weg3.13.1.012 Hoenderstraat doorgaande weg3.13.1.013 Maarheezerweg doorgaande weg3.13.1.014 Heiligstraatje doorgaande weg3.13.12.024 holle weg3.13.12.025 holle weg3.13.1.004 Asbroekweg doorgaande weg3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel3.21.3.030 Budel, Keunenhoek open akker3.21.3.031 Budel, Broekkant open akker3.21.3.037 Budel, aan de Schoordijk open akker3.21.2.092 Budel, Keunenhoek besloten akker3.21.2.093 Budel, Broekkant besloten akker3.21.2.094 Budel, Broekkant besloten akker3.21.2.095 Budel, Keunenhoek besloten akker3.21.2.098 Budel, Broekkant besloten akker3.21.2.105 Budel, aan de Schoordijk besloten akker24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynteE3.008 Schoordijk, BoschEnsemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde.CHW2-V172Akkercomplex met esdek, bolle ligging, openheid, steilranden en zandpaden. Akkercomplexendateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschaligecultuurlandschappen. Bij de ruilverkaveling, omstreeks 1980, is de verkaveling deels gewijzigd. Dezeakker is een van de weinigen die nog het beeld toont van een "kransakker", waarbij de akker aan allezijden wordt omgeven door lintbebouwingen met een hoog aandeel aan (langgevel)boerderijen.De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema Adres3.27.14.002 verhaal: dwaallicht verhalen15

3.26.7.001 Mariakapelletje Keunenhoek kapelleke3.31.2.085 Broekkant Boerderij Broekkant 503.17.5.003 Broekkant Huizengroep3.27.1.143 Tilia europaea Bijzondere boom3.31.3.018 Budel Boerderij3.17.5.009 Keunenhoek HuizengroepKeunenhoek193.31.2.086 Broekkant Boerderij Broekkant 703.31.2.008 Budel BoerderijKeunenhoek293.29.4.008Cooperatieve Stoomzuivelfabriek SintAntoniusfabrieksgebouw3.17.3.002 Broekkant Groot gehucht3.17.4.005 Keunenhoek Klein gehucht3.17.4.010 Schoordijk Klein gehucht3.17.5.022 Kuipershoek Huizengroep3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynteE3.009 Schooter AkkersEnsemble met een hoge cultuurhistorische waarde.Open akkercomplex met aansluitend de gehuchten Midbuul, Heikant en Klein-Schoot.Midbuul betekent het midden van Budel. In koopakten van 1425 komt de naam al voor. TussenMidbuul en Schoot lag een akker genaamd "de Velu". Deze oud-Germaanse naam betekent vale,dorre grond. Deze oude benaming wijst op een oude bewoning.In 1828 stonden er langs de Pitbulls Straat (nu: Midbuulweg en Dammerstraat) , die eigenlijk eenlanggerekte driehoek met twee waterpoelen was, 20 boerderijen en huizen. Daarop sloot westwaartsde kronkelende straat genaamd De Dijk (nu: Grensweg) aan, waarlangs verspreid nog eens 7boerderijen en huizen stonden. Ten zuiden van Midbuul liggen de Schooter akkers: een groot openakkergebied. Aan de noordkant van Midbuul lagen vooral besloten akkers.Het gehucht Midbuul is door de uitbreiding van Budel nagenoeg aan de grens van de bebouwde komkomen te liggen. Van de driehoekige openruimte resteert nog een flink deel tussen de Grensweg,Grootschoterweg en de Dammerstraat. De bebouwing bestaat uit enkele boerderijen van rond deeeuwwisseling en recente woonbebouwing.Langs de brede Heikantse Straat (nu: Fabrieksstraat), waarin zelfs een waterpoel lag, stonden in 182817 boerderijen. Iets noordelijker loopt een tweede Heikantse Straat (nu: Mulkstraat) met nog eens 5boerderijen. Beide straten komen in het westen op een kruising uit van waar men naar Midbuul ofHeesakker kon gaan. De huidige Heikantsestraat is een verbindingsweg tussen beide echte HeikantseStraten, die in 1828 onbewoond was en misschien ontstond uit het effenen van de oude Weergraaf.De akkers tussen beide Heikantse straten waren alle omheind.Budel-Schoot bestaat uit de gehuchten Groot-Schoot en Klein-Schoot, in aanleg agrarischenederzettingen aan de oorsprongen van de Kattekuilbeek en de Riet. Vooral Klein-Schoot met eenpaar interessante boerderijen heeft het oorspronkelijke karakter het meest behouden. BuurschapKlein-Schoot is gelegen tussen de beek de "Wilgraaf", ook wel Weergraaf of Riet genaamd, metgraslanden en het akkercomplex de Schoterakkers. Oudtijds Scoet gespeld, maar Schootuitgesproken, betekent de naam zoom van akkers en beemden langs de hei. In 1828 waren er 16 nogal verspreid staande boerderijen aan de zuidzijde van de grote open Schoter Akkers. Klein-Schoot zelfhad vooral besloten akkers.16

Schoordijk-BoschCranendonckSchooter AkkersAfbeelding: ensemble Schooter Akkkers op de erfgoedkaartBudel-DorpleinDe volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema Adres3.29.2.004 Brouwerij Klein-Schoot 15 brouwerij3.31.2.051 Budel-Schoot Boerderij Klein Schoot 153.31.3.038 Budel-Schoot Boerderij Klein Schoot 193.31.1.009 Budel-Schoot Gebouw Klein-Schoot 213.31.2.085 Budelbij FabrieksstraatKadaverhuisje583.31.1.026 BudelGrootschoterwegIndustrie- en poldermolen 173.31.2.020 Budel Boerderij Midbuulweg 103.31.3.025 Budel Boerderij Midbuulweg 83.25.17.001 weergraaf landweer3.17.4.004 Heikant Klein gehucht3.17.4.006 Klein-Schoot Klein gehucht3.17.5.012 Midbuul Huizengroep3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte3.26.2.009 Algemene Begraafplaats begraafplaats17

E3.010 Budel-DorpleinEnsemble met een hoge historisch geografische en stedebouwkundige waarde.Rijksbeschermd dorpsgezicht (in procedure sinds 1998)CHW2-V221 en G339 en rijksbeschermd dorpsgezichtHeidegebied met een aantal grote vennen, o.a. Ringselven en De Hoort. Restant van de grote, openheidegebieden die sinds de Late Middeleeuwen (1250-1500) in grote delen van de Brabantsezandgebieden voorkwamen. Aan de randen enkele kleinere bossen met loof- en naaldhout,voornamelijk uit de periode 1920-1940, en spontane opslag van berken en dennen. Het gebied kenteen samenhang met het industrieel complex van Budel-Dorplein.Afbeelding: Budel-Dorplein vanuit de lucht gezien en een van de monumentale arbeiderswoningen inDorplein (Google earth en maart 2011)De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema Adres24.4.115 Gp 169 grensmarkering24.4.114 GP 170 grensmarkering3.31.2.036 Budel-Dorplein MIPmonument Stevenslaan, Anton 373.31.2.030 Budel-Dorplein MIPmonumentLiedekerkestraat 2 tot enmet 1603.31.2.025 Budel-Dorplein MIPmonumentJosephstraat, St. 1 tot enmet 1353.31.2.038 Budel-Dorplein MIPmonumentJosephstraat, St. 2 tot enmet 1343.24.3.001Gevangenisgebouwtje TheoStevenslaangevangenis3.29.1.004 Theo Stevenslaan 26 arbeiderswoning3.31.2.045 Budel-Dorplein MIPmonumentLooymansstraat, Gebr.42;44 ,43.31.2.048 Budel-Dorplein MIPmonument Mariastraat 50;523.31.2.050 Budel-Dorplein MIPmonument Marialaan 493.26.13.005 Voormalige pastorie (Marialaan 49) pastorie3.31.2.026 Budel-Dorplein MIPmonument Stevenslaan, Anton 9;113.29.1.005 Rector van Nestsestraat 185 arbeiderswoning3.31.2.046 Budel-Dorplein MIPmonument Stevenslaan, Anton 6;83.29.1.002 Theo Stevenslaan 6-8 arbeiderswoning18

3.29.1.001 Hoofdstraat 65 arbeiderswoning3.27.15.001 Kiosk St. Josephplein Kiosk3.29.1.006 Hoofdstraat 77 arbeiderswoning3.29.3.002 Hoofdstraat 104 directeurswoning3.31.1.007 Budel-Dorplein rijksmonument Hoofdstraat 1043.29.3.003 Hoofdstraat 78 directeurswoning3.31.2.044 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 783.25.5.001 Kazemat Peel-Raamstelling kazemat3.31.2.034 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 803.27.22.002 Hotel St. Josef hotel/restaurant3.31.2.047 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 1063.31.2.041 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 102,103.31.3.040 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 1093.31.3.041 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 1103.17.3.001 Budel-Dorplein Groot gehucht3.26.5.002 Parochie Sint Joseph heiligenbeeld3.31.3.042 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 2023.31.2.028 Budel-Dorplein woonhuis Hoofdstraat3.31.2.031 Budel-Dorplein woonhuis Stevensstraat, Anton3.31.2.037 Budel-Dorplein woonhuis Hoofdstraat3.31.2.028 Budel-Dorplein woonhuis Hoofdstraat3.31.2.043 Budel-Dorplein woonhuis Hoofdstraat 13.26.7.002 Mariakappeleke Dorplein kapelleke3.31.2.040 Budel-Dorplein MIPmonument Hoofdstraat 2013.26.1.009 Parochiekerk H. Jozef kerk3.31.1.008 Budel-Dorplein rijksmonument Hoofdstraat 65,76,773.31.2.029 Budel-Dorplein woonhuis Hoofdstraat 13.27.3.002Monument oorlogsslachtoffers Budel-Dorpleingedenkteken3.26.4.002 Commonwealth War Graves graf3.31.4.001 Budel-Dorplein woonhuis Boszicht 2243.27.1.145 Fagus sylv.'Purpurea' Bijzondere boom3.17.3.001 Dorplein Groot gehucht3.17.6.001 Zinkfabriek Verspreid3.17.2.003 Dorplein Klein dorp3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.18.4.002 Heerlijkheid Budel3.22.4.003 Woutjespeel heideontginning24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte3.26.8.002 Klooster Dorplein klooster3.26.2.004 Kerkhof Dorplein begraafplaats3.28.5.001 De Hoort moerput3.29.5.001 Fabrieksterrein Zinkfabriek fabrieksterrein3.29.4.009 De zinkfabriek fabrieksgebouw3.30.1.001 Arbeidersbuurt Budel-Dorplein arbeidersbuurt19

3.30.8.001 Rector van Nestestraat wederopbouwwijk3.30.2.002 Budel-Dorplein-de companytown company-town3.30.1.002 Huizencomplex, Hoofdstraat 65 t/m 77 arbeidersbuurtE3.011 DaasdonkenEnsemble met een redelijk hoge historisch geografische waarde.CHW2-G354Beekdal van de Buulder Aa. Bos en houtwallen, plaatselijk met (restanten van) hakhout, in eenbeekdal. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els en blauwe bosbes. Het geheel dateertoverwegend uit de periode 1890-1930, maar is deels ook ouder.De volgende losse elementen maken deel uit van dit ensemble:Uniek nr Naam Subthema3.18.3.003 pachthoeve 'de Perkhoeve' hoeve3.31.1.738 Soerendonk grenspaal3.18.3.001 Raakbroek hoeve3.14.2.001 bij Cranendonk Voorde3.18.5.001 relaties Cranendonck3.18.4.001 Baronie Cranendonck3.21.2.001 Soerendonk, Raadbroek besloten akker3.21.2.002 Soerendonk, Raadbroek besloten akker3.21.2.003 Soerendonk, Raadbroek besloten akker3.21.2.004 Soerendonk, Raadbroek besloten akker3.21.1.010 Soerendonk, De Perk akkerwal3.21.3.011 Soerendonk, De Perk open akker3.23.7.001 hooiland24.2.037 Maarh, Soerend, Budel gemeynte20

3. Overzicht van aardkundige waardenOnderstaande gegevens zijn ontleend uit de bijlagen bij de ‘Aardkundig Waardevolle GebiedenkaartNoord-Brabant’, zoals opgesteld door de provincie. De aardkundig waardevolle gebiedenkaart is deconcrete uitwerking van veertig, tot nu toe alleen globaal begrensde, gebieden. Hij bestaat uit eenkaartatlas en een toelichting. De provincie geeft op deze manier een impuls aan behoud enontwikkeling van aardkundige waarden, in én buiten de veertig gebieden. 1In onderstaande gebiedsbeschrijvingen worden de aardkundige waarden van de gebieden toegelicht.Daarbij wordt een relatie gelegd met grondgebruik en cultuurhistorische en ecologische kenmerken.Om bescherming van aardkundige waarden te bevorderen, is ook aandacht voor bestaande enpotentiële aantastingen en voor ontwikkelingen en kansen.1. Leenderbos, Tongelreep, Groote Heide, Het GoorOppervlakte: 1926 haReliëf: ca. 10 mAardkundige betekenisAardkundige fenomenenVormende processenActuele processenGeologische formaties en afzettingenGeologische ontstaansperiodGeomorfologische fenomenenBodemtypenWetenschappelijke & educatieve betekenis: Gaaf bewaarde heide- en duinenvelden, metovergang naar beekdal en een zeldzamepingo-restant (Klein Hasselsven): Beekdal; dekzandreliëf; laagveen: Verstuiving en duinvorming (windwerking),beekdalerosie en -afzetting; meerafzetting(vennen, afgesneden beekmeanders),verlanding, veenvorming, vorstwerking(pingo): Beekdalerosie en -afzetting; meerafzetting(vennen, afgesneden beekmeanders)verlanding, veenvorming: Formatie van Boxtel (Twente, dekzand;Laagpakket van Kootwijk (stuifzand)fluvioperiglaciaal bedekt met dun dekzand;Singraven, organogeen): Dekzand (Formatie van Boxtel): Weichselien(tot Laatglaciaal): Beekdalen: Weichselien/Holoceen; stuifzand (Laagpakket vanKootwijk) : Holoceen; opvulling vennen(Laagpakket van Singraven)Laatglaciaal/Holoceen: Lage landduinen; dekzandruggen; vlakte(verspoeld) dekzand; dalvormige laagtbeekdalbodem; dekzandrug; laagte zonderrandwal: Duinvaaggrond, Gooreerdgrond,Haarpodzolgrond, Hoge zwarteenkeerdgrond, Lage enkeerdgrond,Veldpodzolgrond, Vlakvaaggrond,Vlierveengrond: Goed toegankelijk heidelandschap metdiversiteit aan gaaf bewaarde duinenveldenen vennen, waaronder zeldzame pingorestant in de vorm van het morfologisch mooiontwikkelde en gave Klein Hasselsven. Het1 http://www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/natuur-en-landschap/natuurgebieden/aardkundigewaarden.aspx21

voorkomen van dergelijke structuren is zeerzeldzaam in Zuid-NederlandAlgemeenHet aardkundig waardevolle gebied Leenderbos, Tongelreep, Groote Heide, Het Goor (deelkaart 38)ligt op het grondgebied van de gemeenten Heeze-Leende, Valkenswaard en Cranendonck. Hetbestaat uit het bos- en heidegebied van het Leenderbos, het ten zuiden ervan gelegen heidegebied deGroote Heide, het westelijk gelegen beekdal van de Tongelreep en het laaggelegen bosgebied vanHet Goor in het oosten. Ook het Brugven ten westen van de Tongelreep werd in het gebiedopgenomen.Afbeelding: Typisch licht golvend dekzand- en stuifzandreliëfAardkundeHet westelijk deel van het Leenderbos en de Groote Heide bestaat uit een licht golvenddekzandlandschap met dekzandruggen en tussenliggende laagten met vennen. Het westelijk deelbestaat grotendeels uit lage land- en stuifduinen met tussenliggende laagten waarin nog enkeleverspreide vennen voorkomen. Vooral in het noordoosten van het gebied liggen plaatselijk ook enkelelage stuifzandwallen. Het Klein Hasselsven (coördinaten 164/371) is een gaaf en voor Zuid-Nederlandzeer zeldzaam voorbeeld van een pingo-ruïne: een kleine (80-100m doorsnede) maar zeer goedbewaarde laagte met een 1 tot 2 meter hoge randwal en een typische verlandings-vegetatiesuccessiein het centrale lage deel. Het is het overblijfsel van een afgesmolten ijslens in de bodem uit deeindfase van de laatste ijstijd. Het Brugven is een mooi voorbeeld van een ven dat ontstaan is in deuitwaaiingslaagte van een noordoostwaarts gericht paraboolduin. In het beekdal van de Tongelreepwerd de rechtgetrokken beekloop op een nogal kunstmatige manier opnieuw in een meanderendestaat teruggebracht. Het Goor vormt een onderdeel van een laaggelegen en vochtige dekzandvlakte.CultuurhistorieHet Leenderbos is grotendeels een productiebos (1932-1941) dat moest helpen om zandverstuivingenvast te leggen en te voorkomen. De stuifzandwallen aan de noordoostzijde van het gebied getuigennog van deze periode van zandverstuiving. In de beekdalen van de Tongelreep en de Warmbeek zijnnog de contouren zichtbaar van oude experimenten met heide-irrigatie. De Kluizerweg is een oudeklinkerweg.Grondgebruik en ecologieHet Leenderbos bestaat grotendeels uit naaldbos. Op de Groote Heide komen voornamelijk droge ennatte heide en enkele vennen voor. Ook in het Leenderbos komen kleine heideterreintjes voor. Hetnoordelijk deel van het Tongelreep-dal is in agrarisch gebruik. In het zuidelijk deel ontwikkelt zich22

sinds de hermeandering een wilgenbroekbos. Het Goor bestaat overwegend uit elzen- enberkenbroekbos, met kleinere oppervlakten rietmoeras/struweel/ruigte bij de waterplassen.Afbeelding: Open en vlak heidelandschap rond de HasselsvennenKwetsbaarheid en aantastingenHet archeologisch en aardkundig bodemarchief dat bewaard is gebleven onder het maaiveld of invennen is gevoelig voor grootschalige graaf- of baggerwerkzaamheden in het kader vannatuurontwikkeling en -beheer. De pingo-ruïne van het Klein Hasselsven is aardkundig zeer waardevolmaar ook kwetsbaar. De opvulling van het smeltgat bevat waarschijnlijk een klimaatarchief van deperiode sinds het einde van de laatste ijstijd, maar dat gaat verloren wanneer het ven in het kader vannatuurontwikkeling zou worden uitgebaggerd om verdere verlanding tegen te gaan. De gave bijnacirkelvormige vorm en randwal kunnen gemakkelijk beschadigd worden bij graaf- ofnatuurbeheerwerkzaamheden waarbij machines worden ingezet. In het landbouwgebied hebbenplaatselijk egalisaties en/of oppervlakkige ontgrondingen plaatsgevonden. In het dal van deTongelreep is de belangrijkste aantasting de vroegere rechttrekking van grote delen van de natuurlijkebeekbedding. Een potentiële bedreiging, vooral in het noordwesten van het gebied, is verdereuitbreiding van de bebouwing rond Valkenswaard.Ontwikkeling, kansenDe bereikbaarheid en toegankelijkheid van het gebied is goed. Op diverse plaatsen zijninformatieborden geplaatst en er zijn gemarkeerde fiets- en wandelpaden die het gebied doorkruisen.Sommige wegen zijn zelfs per auto toegankelijk. De aardkundige informatie zou echter verderuitgebreid kunnen worden. Vooral een goed toegankelijk, gaaf bewaard en zeldzaam aardkundigverschijnsel als het Klein Hasselsven verdient de nodige aandacht te krijgen.2. Sterkselsche AaNaam gebiedOppervlakteReliëfAardkundige betekenisAardkundige fenomenenVormende processenActuele processenGeologische formaties en afzettingenGeologische ontstaansperiode: Sterkselsche Aa: 493 ha: ca. 7 m: Beekdalgebied met een klein deel van hetaangrenzend dekzandlandschap met enkeledekzandruggen; slechts kleine delen van de beekzijn nog vrij meanderend: Beekdal: Beekdalerosie en -sedimentatie; verstuiving endekzandvorming (windwerking); verlanding: Beekdalerosie en -sedimentatie, verlanding: Formatie van Boxtel (Twente, Singraven,organogeen; fluvioperiglaciaal bedekt met dundekzand): Dekzand: Weichselien; beekdal (Laagpakket vanSingraven): Weichselien/Holoceen23

Geomorfologische fenomenenBodemtypeWetenschappelijke & educatieve betekenis: Dalvormige laagte; beekdalbodem; vlakte(verspoeld) dekzand; dekzandvlakte; glooiingbeekdalzijde; dekzandruggen; dekzandrug; laagtezonder randwal: Gooreerdgrond, Hoge zwarte enkeerdgrond,Madeveengrond, Veldpodzolgrond: Typisch Noord-Brabants beekdal met grotendeelsrechtgetrokken beekloop en de erg geleidelijke enmeestal onduidelijk zichtbare beekdalglooiingen opde overgang naar het omliggendedekzandlandschapAlgemeenHet aardkundig waardevolle gebied van de Sterkselsche Aa (deelkaart 37) ligt in het zuidoosten vande provincie, op het grondgebied van de gemeenten Heeze - Leende en Cranendonck. Het gebiedsluit aan op het Dommeldal in het gebied 27 Strabrechtse Heide. Het omvat een groot deel van hetbeekdal van de Sterkselsche Aa stroomopwaarts van zijn samenvloeiing met de Dommel bij HeezeAardkundeHet gebied omvat het beekdal, de beekdalglooiingen en een deel van het omliggende licht golvendedekzandlandschap waarin ook enkele dekzandruggen voorkomen. Een groot deel van deSterkselsche Aa is rechtgetrokken. Enkel aan de noordwest- en zuidoostzijde van het gebied zijn nogrelatief kleine delen met een meanderende bedding bewaard gebleven.Afbeelding: Oorspronkelijke meanderende loop van de Sterkselsche AaCultuurhistorie24

Cultuurhistorische elementen in het gebied zijn onder andere Landgoed Cranendonck, debeemdenpercelering (in het centrale deel van het gebied), broekbosjes (onder anderebenedenstroomse deel) en laanbeplanting.Grondgebruik en ecologieHet grondgebruik in het noordwestelijke deel van het gebied is overwegend agrarisch. Het meeststroomopwaartse (zuidoostelijke) deel van het gebied wordt grotendeels door loofbos ingenomen,waaronder elzenbroekbos en vochtig berkeneikenbos.Kwetsbaarheid en aantastingenSterke aantastingen van de aardkundige waarden in het beekdal zijn onder andere de rechttrekkingvan grote delen van de meanderende beekbedding, de aanleg van het Sterkselsch Kanaal (sterkebeïnvloeding van de waterhuishouding in het beekdal), de aanleg van de spoorweg Eindhoven - Weertdie een deel van het dal doorsnijdt, een ontgronding nabij de Molhoutse Brug, en het deels egaliserenvan landbouwland in het beekdal. Bedreigingen van de aardkundige waarden in het gebied zijn onderandere verdere egalisaties voor landbouwdoeleinden, vergravingen in het kader vannatuurontwikkeling, en verdere aanleg van infrastructuur of bebouwing.Ontwikkeling, kansenDe toegankelijkheid van het gebied is goed. In het meer stroomopwaartse deel, dat behoort tot hetnatuurgebied ‘De Pan’ (Staatsbosbeheer), zijn informatiepanelen aanwezig. Deze gaan echter nietspecifiek over het beekdal van de Sterkselsche Aa en besteden weinig aandacht aan de aardkundigeaspecten ervan. Dit zijn verbeterpunten bij de verdere ontwikkeling van het gebied.25