OLNS Periodiek 0006

Periodiek
Vereniging van oud-leerlingen der Nationale Schildersschool - Nimeto
Verschijnt 3-maandelijks
ROME
het vervolg
Werken
met leem
in de stad
Djenné

Orgaan van de vereniging van gediplomeerde oud-leerlingen
der nationale schildersschool Nimeto.
Verschijnt eens per 3 maanden
Vakwerk lever je samen
Caparol Nederland, specialist in bouwverven. Uw leverancier van lakken, muurverven,
bouwbescherming, vloeren en gevelisolatie met optimale dienstverlening en een
uitstekend dealernet.
Redactie,
R.J.M. Kortekaas
Overkroetenlaan 80, 4823 KA Breda - T: 076-5418561 - E: periodiek@olnsmeesterschilders.nl
J. Meinsma
Burg. Reinenstraat 10, 8331 KD Steenwijk - T: 0521-512609
Advertentie Acquisitie ONS
R.J.M. Kortekaas
Overkroetenlaan 80, 4823 KA Breda - T: 076-5418561 - E: periodiek@olnsmeesterschilders.nl
Dagelijks bestuur vereniging
Mw. H. (Hanny) Kuin
Vesting 71, 3961 LN Wijk bij Duurstede - T: 0343-575123 - E: info@olnsmeesterschilders.nl
Secretaris
Robert Koning
Rietzanger 1, 2957 ND, Nieuw Lekkerland - E: secretariaat@olnsmeesterschilders.nl
Rekeningen t.n.v. penningmeester:
M.A.M. Bartels
Hannie Schaftstraat 3, 1443 LA Purmerend - E: maurice.bartels@orange.fr
Oude technieken
E: oudetechniek@olnsmeesterschilders.nl
R.J.M. Kortekaas
Overkroetenlaan 80, 4823 KA Breda - T: 076-5418561
Administratie Vereniging ONS
Robert Koning
Rietzanger 1, 2957 ND Nieuw Lekkerland - M: 06-136 315 97 - E: secretariaat@olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl
Vormgeving
Dapph|design
Bisonstraat 3 b23, 4817 LH Breda - T: 06-513 715 67 - E: daphnekortekaas@gmail.com
uniek in bouwverven
Tel 033 247 50 00 Web www.caparol.nl E-mail info@caparol.nl
Druk
Koninklijke Drukkerij
C.C. Callenbach B.V. Nijkerk - E: prepress@callenbach.com
www.olnsmeesterschilders.nl pag 3

Beste Leden
74 E JAARGANG • NUMMER 2 • JULI 2011
Inhoudsopgave
Beste leden,
De zomervakantie staat weer voor de deur en iedereen is bezig plannen
te maken om er eens lekker op uit te trekken.
Mijn man en ik ook, maar eerst nog een belangrijke andere gebeurtenis.
We staan namelijk op het punt om opa en oma te worden. Met vereende
krachten hebben we in de afgelopen periode de kinderkamer geschilderd.
Ondanks dat ik niet meer zo heel vaak een kwast in mijn handen heb,
moet ik zeggen dat het erg leuk geworden is.
Rome vervolg pag 6
Bezuinigingen pag 13
Reclame?? pag 15
Electronica pag 17
Meesterwerk in Leem pag 18
Verenigingsnieuws pag 30
In de volgende Periodiek.. pag 31
Voordat we straks met vakantie kunnen, moeten er nog wel wat klusjes
gedaan worden. Ook voor de vereniging. De organisatie voor de ALV is
gestart. Het is de bedoeling dat we de dag door gaan brengen in Rotterdam.
Hoe precies? Dat is nog niet bekend. Robert en Ruud gaan een
leuk programma in elkaar zetten.
De jongerencommissie is ook hard aan de slag gegaan. Er liggen de
nodige plannen en tijdens de ALV zal ik u gaan vertellen wat allemaal
de bedoeling is.
Nog niet zo heel lang geleden zijn er gesprekken gevoerd met FOSAG
Jong Management om te kijken of we in de toekomst kunnen gaan
samenwerken. Inmiddels heeft het bestuur hier uitgebreid over gesproken
en zal er in 2012 waarschijnlijk een gezamenlijke dag, gericht op
management, georganiseerd worden voor de jongeren. Na de vakantie
hopen we weer opnieuw om tafel te gaan zitten om te praten over
verdere samenwerking en het betrekken van jongeren bij de vereniging
en bij FOSAG. We hopen dan meerdere instanties hierbij te betrekken.
Rest mij u nog een fijne zomervakantie toe te wensen.
Met vriendelijke groeten,
Hanny Kuin
voorzitter
pag 4
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 5

ROME het vervolg
Andries Grosman,
Opleidingsmanager IDEB
Rome deel 2, Oudenbosch, Borromini en Bernini
In dit artikel het tweede deel van de reeks over de stad Rome. Dit keer is de bouwkunst het onderwerp.
Toch is het een beetje Nederlands. Namelijk in Oudenbosch staat een mooie basiliek die naar het
voorbeeld van twee kerken in Rome is gebouwd. De voorgevel is die van Sint Jan van Lateranen,
hieraan is de basiliek naar voorbeeld van de Sint Pieter gebouwd. Oudenbosch heeft ook een Nimeto
tintje, het is het onderwerp van één van de projecten voor decoratie-restauratieschilderen.
Wat zijn de verschillen en overeenkomsten? Beelden hieronder spreken.
Basiliek van Oudenbosch
Sint Jan van Lateranen
De afmetingen zijn anders zowel Sint Jan van Lateranen als de Sint Pieter zijn vele keren groter dan
de basiliek in Oudenbosch. Zo kan de domtoren van Utrecht los in de Sint Pieter straan zonder de punt
van de koepel te bereiken. Wat wel fraai is dat een stukje Rome zo dicht bij te vinden is.
www.olnsmeesterschilders.nl pag 7

ROME het vervolg
In dit artikel wil ik doorgaan met het interieur van de San Giovanni in Laterano. De basiliek zoals we hem
nu kunnen zien is door Francesco Borromini herbouwd. Borromini was een tijdgenoot van Bernini en
bij de meeste mensen wat minder bekend. De stijl van Borromini is goed terug te zijn in de kerk.
Kerkje “San Carlino”
Op de foto’s de gevel, met links één van de 4
fonteinen, het interieur en de ovale koepel. De
bijnaam van het kerkje is “San Carlino” het is erg
klein, zo klein dat het verhaal gaat dat het zou passen
in een van de dikke pilaren van de Sint Pieter.
De wanden, in wit en voor die tijd (Barok) niet overdadig
versierd kenmerken de stijl van Borromini.
De vormen spreken en het is een stijl die wel past
bij ons nuchtere Nederlanders.
Het bekendste bouwwerk van Borromini is de
kerk San Carlo alle Quattro Fontane. Op de
kruising van de straten is op iedere hoek een
fontijn, vandaar de naam van de kerk.
Het contrast met het werk van Bernini is
groot. Slechts gescheiden door een park staat
San’Andrea al Quirinale. Ook dit is een klein
meesterwerk, maar echt barok. De bijnaam “Parel
van de barok” zegt genoeg. De naam kreeg het
kerkje door de overdaad aan rose marmer.
pag 8
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 9

ROME het vervolg
De verschillen het werk van Borromini is erg groot. De opvattingen verschillen enorm. Het waren
bepaald geen vrienden en het verhaal gaat dat de beelden die Bernini maakte voor de fontijn,
La Fontana dei Quattro Fiumi, op het Piazza Navona de kerk Sant’Angese in Agone van Borromini niet
aankijken omdat ze “ruzie” hadden. Of het waar of niet waar is blijft onduidelijk, maar de afbeelding
van één van de figuren voor de kerk zegt genoeg.
Tot zover het tweede beeldverhaal van Rome een inspirerende stad.
pag 10
www.olnsmeesterschilders.nl

WAAROM WACHTEN TOT 2010?
Bezuinigingen
ONSJE
2006
2007
VOC
2010
2008 2009
klaar Voor de toekomst!
Compleet VoC 2010 Verfsysteem
Kijk voor méér informatie op:
www.waaromwachtentot2010.nl
NIeUW
Bezuinigen.
Anno 2011 staat dat woord volop in de media.
Een gewoon woord dat niets negatiefs of positiefs
betekent. Bezuinigen is besparen op uitgaven.
Zuinig aan doen. Niet meer geld uitgeven dan je
bezit, maar het kan ook betekenen zuinig zijn met
verf of chemische bestrijdingsmiddelen. Ik noem
maar wat. En iedereen die ouders of opa’s en
oma’s hebben of gekend hebben, weet dat zij dat
woord ook al kenden én deden. Als het geld op
was, dan moest er zuinig aan worden gedaan.
Of beter nog: gewoon zuinig aan doen met je
geld. En geld lenen was eigenlijk een schande,
hooguit kon je op de pof nog de hoogst noodzakelijke
etenswaren bemachtigen. Maar later
betalen, dat moest je toch.
Ik weet dat mijn vader, die zelfstandig bakker was,
ook klanten op de pof had. Dat moest hij wel doen,
want beter nu wat verkopen dan helemaal niets.
Hij nam het risico dat de klant later alles, niets
of deels zou betalen. Zo was de economie toen.
Minimale marge en grote risico’s. En ergernis.
Want er waren klanten bij die wel andere uitgaven
deden, bijvoorbeeld op vakantie gingen,
en de bakker maar ook de groenteboer, slager op
hun geld lieten wachten of zelfs helemaal niets
meer betaalden! Dan had je als kleine zelfstandige
het nakijken.
Diezelfde situatie komt in deze tijd ook voor, al
is de omstandigheid sociaal en financieel gezien
stukken beter. De echte brede armoede van
vroeger is er niet meer. Wel het systeem van de
economie: Wordt er meer uitgegeven dan er binnenkomt,
dan zal er bezuinigd moeten worden. Of
de uitgaven ombuigen, hervormen zoals dat mooi
wordt genoemd. Het gekke van nu is alleen
dat degene die op de pof leven, daartegen protesteren.
De tering naar de nering zetten is hen
onbekend. Althans, men vindt dat anderen dat
maar moeten doen. Of dit nu de cultuursector is,
het omroepbestel (800 miljoen rijksbijdrage), de
medische sector, defensie, natuurbeschermers
of andere organisaties en personen zijn, bij hen
mag er niet bezuinigd worden! Al deze sectoren
ontvangen grote sommen geld die de economie
moet ophoesten. En het hart van de economie zijn
de bedrijven die wel móeten bezuinigen.
Nu we leven in een tijd van minder overheidsgeld,
zullen de economisch van minder belang zijnde
organisaties een stapje terug moeten doen.
De medische sector is een gigantische miljarden
industrie en iedereen vindt goede zorg belangrijk.
Heilig huisje, maar paradoxaal is wel dat door
deze goede zorgen wij wel gemiddeld ouder
worden, althans niet eerder doodgaan. Daarmee
zijn de pensioenbetalingen niet meer mogelijk en
het stelsel moet worden aangepast. En ook iedereen
die zelf de verantwoordelijkheid neemt wat
voor de oude dag te sparen, moet daarover nog
weer over zijn totaalinkomen belasting betalen,
terwijl degene die alles opgemaakt heeft, wordt
gesubsidieerd met toeslagen.
Dan zijn we weer terug bij vroegere tijden:
de ergernis van de op de pof levende mensen,
die op vakantie gaan en de bakker niet betalen.
Hier in Nederland of in Griekenland.
ONSJE
Teamwork met Sikkens
www.olnsmeesterschilders.nl pag 13

RECLAME?
R.J.M.
Een tevreden klant!..
..Of toch niet?
pag 14
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 15

OOK ADVERTEREN
IN PERIODIEK?!
Neem contact op met:
R.J.M. Kortekaas
Overkroetenlaan 80,
4823 KA Breda
Telefoon: 076-5418561
e-mail: periodiek@olnsmeesterschilders.nl
Daphne Kortekaas
Graphic design
M | +31 (6) 513 715 67
E | daphnekortekaas@gmail.com
logo | huisstijl | website | kaarten
FLEXIBEL FREELANCER,
DIRECT graphicdesign &
TYPOGRAFISCH GELIKT
CREATIE & UITWERKING!
Schildersvakcentrum
Centraal Nederland
Jeugd opleiden in het
schildersvak,
dat doen we samen!
Neem contact met ons op:
030-6081533
WWW.WORDSCHILDER.NL
Werkplaatsen in:
Nieuwegein-Leusden-Lelystad
Electronica
Elektronica en documenten.
De tijd dat de vakbonden in het geweer kwamen
om te protesteren tegen het banenverlies in de
bedrijven door de komst van de computer, ligt nog
niet zo lang achter ons. Een visie die er volkomen
naast zat. Nu is visie geven op te verwachten ontwikkelingen
sowieso moeilijk, zo niet onmogelijk.
De hoge prijsontwikkeling van woningen, wie
had dat kunnen denken. Of de opkomst van Azië,
met name China. Of DNA? Een instituut als het
Centraal Plan Bureau dat toch professioneel
bezig is, zit er vaak naast. Zo ook de gehele
ontwikkeling in de elektronica, en dan bedoel ik
alles waarin met een chip wordt gewerkt.
Ongekende mogelijkheden die zorgen voor een
geweldige boost op tal van terreinen. De medische
apparatuur zorgt voor een gigantische doorbraak
bij het diagnosticeren en bestrijden van kwalijke
ziektes. Denk aan de communicatie sectoren.
Naast de mobiele telefoon (die al niks meer voorstelt)
zijn er een groot aantal andere communicatiesystemen
toegevoegd.
Je kan niet zeggen dat het de grootste ontwikkeling
is, maar het hele gebied van toepassingssoftware
binnen de bedrijfsorganisaties (waartegen
de vakbonden toen protesteerden) heeft een
geweldige uitwerking en invloed op de economie
en op duurzaam werken. Het papierloze kantoor
lijkt mij niet realistisch, domweg omdat er geen
sprake van communicatie is. Net als websites.
Daar moet de informatie opgevraagd worden.
Het brengen van informatie, dus documenten,
offertes, folders, nieuws etc. kan deels door
elektronische mail worden verzorgd en ook door
media als Twitter, Facebook,
Maurice Bartels
maar dat heeft toch beperkingen en is vluchtig,
vandaar dat er zeer veel gedrukte (glossy) bladen
worden uitgebracht. Hoezo papierloze kantoren
en websites?
Wat wel een bruikbare ontwikkeling is dat is het
archiveren van documenten. Terwijl landelijkeen
streekarchieven oude kranten, foto’s etc. scannen
en op internet plaatsen, worden thans ook
de documenten binnen bedrijven en organisaties
gescand en zodanig opgeslagen dat deze eenvoudig
zijn terug te vinden. Leve de technische
vooruitgang door de geavanceerde computerchip
en dito opslagsysteem! In de 80er en 90er jaren
was dat een utopie. Je kon toen met je 40 Mb
geheugen niet genoeg foto’s opslaan. Nu kun
je met je digitale fotocamera honderden zo niet
duizenden foto’s meenemen.
Zo zie je maar weer dat - alhoewel niet alles
zaligmakend is – de ontwikkelingen blijven doorgaan
en dat visie daarop, ontzettend moeilijk is.
Uw ouders zeiden tegen u als jongeling: waar
gaat dat heen met de moderne tijd. Nu gaat dat
nog sneller, en om dat bij te benen wens ik u veel
openheid en plezier toe. Maar kijk wel uit voor
cybercrime.
Maurice Bartels
www.olnsmeesterschilders.nl pag 17

Het Meesterwerk Nieuwe Ondernemen?
in leem
Jan van Gent
Een meesterwerk in leem
Het is steeds een verrassing hoe woonhuizen over de hele wereld zijn gebouwd. Het zijn bouwmaterialen
uit de directe omgeving die worden gebruikt en hierdoor vormen woonhuizen één geheel met
het omliggende landschap. Zoals de iglo’s in het sneeuwlandschap, de met leem gevormde huizen die
als het ware groeien uit de ondergrond en de met riet bedekte boerderijen in het rietlandschap van
de Weerribben in ons eigen land. Het getuigt van vakmanschap met simpele oplossingen en in juiste
verhoudingen onder het motto “Bouwkunst zonder architecten”.
Persoonlijk ben ik al jaren een grote bewonderaar van de plattelandsarchitectuur, die begon in ons
eigen land met studie van de verschillende boerderijtypen en de bezoeken aan de beide openluchtmusea
in Arnhem en Enkhuizen. Europa volgde door de vele bezoeken aan diverse openluchtmusea en
het verzamelen van boeken die handelen over dit onderwerp. Een bezoek aan de leemstad Djenné in
2008 bracht me er toe om een meesterwerk in leem, de grote moskee, in de schijnwerpers te zetten.
De leembouw.
Leem is al ruim duizend jaar het ideale bouwmateriaal
waarmee de mensheid zijn huizen bouwt
als bescherming tegen de weersinvloeden. Bijna
een derde deel van de huidige wereldbevolking
woont in huizen waarvan het belangrijkste bouwmateriaal
leem is. Deze lemen huizen komen
het meest voor in regio’s met een warm klimaat
en waar het relatief weinig regent. Daardoor zijn
de meeste lemen huizen te vinden in de “zonnegordel”
over de wereld, met voor elk gebied zijn
eigen architectuur gebaseerd op gebruik en
levensrituelen.
Natuurlijk zijn hierop uitzonderingen, zo zijn er
woonhuizen met dikke lemen muren op de pelgrimsroute
naar Compostela in Noord-Spanje, in
het oosten van Bretagne en in het graafschap
Devon in Zuid-West Engeland.
In ons land werd het leem hoofdzakelijk gebruikt
als pleistermateriaal voor de open vlakken in
de houtconstructies van vakwerkhuizen en als
vloerafwerking op het bedrijfsgedeelte (de “deel”)
van de oude boerderijen.
De leembouwtechniek staat internationaal bekend
als “adobe” en volgens de gespecialiseerde onderzoekers
bevinden de oudste huizen van leem zich
in het Midden-Oosten. Adobe is volgens hen een
verbastering van het Arabische woord “atob” wat
zoiets als natte modder of blubber betekent of
van het woord “atubah” voor baksteen.
Klei, zand en silt (zeer kleine zanddeeltjes) vormen
de hoofdbestanddelen van leem, waarin klei met
zijn mineralen het bindmiddel is. Een belangrijke
factor is dat door toevoeging van water, het leem
verandert in een kneedbare massa die na droging
weer terugkeert in zijn vaste vorm.
De ideale combinatie voor de leembouw is het
schrale leem in verhouding van 40% klei en 60%
zand/silt. Veelal wordt bij het kneden van de leemmassa
ook nog stro toegevoegd om de schraalheid
te verhogen en zo een steviger eindproduct te
verkrijgen dat sneller doordroogt door de zonnewarmte.
Bij het bouwen van de wanden wordt de smeuïge
leemmassa gewoon in vorm verhoogd, wat steeds
in gedeelten moet drogen, om vervolgens met de
volgende laag door te gaan.Praktischer is de
methode met houten vormen lemen stenen te
maken en die in de zon te laten drogen. Dit systeem
wordt in vele landen toegepast en in heel Mali zagen
wij overal de mensen bezig met de stenenfabricage.
(Wel een groot woord voor dit veeleisende arbeidsproces)
In West-Europa werd een andere techniek
toegepast, hier werd de leemmassa in een houten
bekisting net zo lang aangestampt tot er een
steenharde structuur ontstond. Het aangestampte
leem was daardoor minder gevoelig voor vocht
dan in de zon gedroogde stenen.Wel diende hier
een fundering van opgestapelde veldkeien als
buffer voor het optrekkende vocht.
pag 18
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 19

Het Meesterwerk Nieuwe Ondernemen?
in leem
Djenné
Door de geïsoleerde ligging van Djenné op een
eiland in de rivier de Bani, een zijrivier van de
Niger, is de tijd stil blijven staan in architectonische
zin. Toen wij met ons reisgezelschap de rivier met
een pontje waren overgestoken, zagen wij in de
verte Djenné liggen met de daar boven uittorende:
“Grande Mosquée”. Door de smalle straatjes van
Djenné kwamen wij op het grote marktplein en
in zijn grootheid stak de moskee af tegen het
vallende avondlicht.
Nieuwsgierig waren wij vroeg op pad om Djenné
te verkennen en wij vielen van de ene in de andere
verbazing. Door de overvloedige leembouw is de
stad wonderschoon, zeker samen met de kleurrijke
voorbereidingen van de wekelijkse markt
op het grote plein voor de moskee. Op wat palen
in de grond werd een zeiltje gespannen boven
de uitgestalde koopwaar. Rond elf uur kwam de
markt pas goed op gang. Het was een schitterend
gezicht al die kleurige kleding en de geurige
kruiden van Mali.
Slenterend door de smalle straatjes van Djenné
zagen wij eenvoudige huizen die geheel opgebouwd
zijn met leem. Sommigen met mooie strakke
wanden, maar ook veel met een gebarsten toplaag.
Dit komt door de jaarlijkse regenperiode
waar het weke leem door de regen wordt weggespoeld
en de felle zon het doorweekte het leem
laat barsten. Op de scheiding van de muren en de
weg ontstaat een holle vorm, te vergelijken met
de holle wegen in Limburg. Daardoor lijkt het hier
wel alsof de lemen huizen als ware uit de grond
opstijgen, wat natuurlijk mede wordt veroorzaakt
doordat zowel de huizen als de weg van hetzelfde
Boven: Het begin van de maandagmarkt
in Djenné, in mooie kleding
en op de grond haar handel die zij
op haar hoofd vervoerde.
Rechts: Een typisch straatbeeld
van Djenné
materiaal en dezelfde kleur zijn. Midden in
deze straatjes loopt het open riool, waarvan de
handhaving door de UNESCO is geëist voor de
plaatsing van Djenné op de Werelderfgoedlijst.
pag 20
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 21

Meesterwerk in leem
Opvallend is dat in de lemen wanden langs de smalle straatjes bijna geen lichtopeningen zijn. Dat is
om twee redenen; het zonlicht wordt zoveel mogelijk buiten gehouden en het leven speelt zich op de
open binnenplaats af. De overdekte vertrekken zijn gebonden aan de lengte van rechte boomstammen,
die stam tegen stam liggen. Kruislings ligt hierover riet, het geheel wordt afgedekt met een dikke laag
leem en met aan de zijkant een opstaande rand van hetzelfde materiaal. Op het laagste punt van het
licht oplopend dak bevindt zich de regenafvoer, dit is een lange houten pijp of keramiekbuis die er voor
zorgt dat het regenwater zover mogelijk van de lemen wand naar beneden valt.
Naast de eenvoudige architectuur van de woonhuizen
zijn er ook indrukwekkende gevels te
bewonderen. Hierbij zijn er twee typen: de
Toucouleur-gevel en de Marokkaanse gevel.
De Toucouleur-gevel heeft een luifelconstructie
boven de voordeur, eenvoudige gaten in de gevels
als raamopeningen en “organische” ronde vormen
die door de jaren heen zijn ontstaan. Daarentegen
zijn de Marokkaanse gevels in principe vlak en
zijn de raamopeningen afgesloten met fraai
opengewerkte luiken met Islamitische motieven
waarachter de vrouwen ongestoord hun blik
kunnen werpen op het buitenleven.
Boven: Toucouleur gevel
Onder: Marokkanse gevel
Vóór de kolonisatie van de Fransen aan het einde
van de 19e eeuw werden de lemen wanden
opgebouwd met cilindrische, handgevormde
leemstenen (djenné ferey), die met een slappe
leemspecie werden opgemetseld tot naar boven
toelopende muren. Met de komst van de Fransen
kwam de rechthoekige leemsteen in zwang en
sindsdien wordt gewerkt met een rechthoekige
mal. Met het gebruik van de rechthoekige leemsteen
(toubabou-ferey “steen van de blanken”)
werd de metseltechniek uit Europa geïntroduceerd.
Met behulp van de troffel, schietlood en bouwdraad
staan de bouwers onder leiding van de
meestermetselaar.
pag 22
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 23

BIJ KONINKLIJKE BESCHIKKING
HOFLEVERANCIER
Een stenenmaker
met in zijn handen
een houten mal
waarin de stenen
gemaakt worden.
De meestermetselaar is eigenlijk de architect van
de vele bouwwerken in Djenné en hij staat in hoog
aanzien bij de bevolking. Hij heeft een lange
opleiding genoten in het metselaarsgilde, waar
de oudere meestermetselaars, zeg maar gildebroeders,
zorgden voor de opleiding, de ruimtelijke
planning, de verdeling van het werk met
vaste bouwprijzen en kwaliteitsnormen. Door de
beslotenheid van het gilde zijn oude gebruiken
bewaard gebleven in de zin van religieuze en
magische achtergronden. Zo wordt bij de start
van een gebouw op de vier hoeken een met
spreuken bekrachtigde steen gelegd, samen
met de zaden van gierst, rijst, maïs, katoen en
kaurischelpen. De zaden vertegenwoordigen het
voedsel, het katoen de kleding en de schelpen
het geld (dit was in het verleden van Mali een
betaalmiddel) en zo wordt symbolisch de levenscyclus
vereeuwigd bij de start van de bouw.
De symboliek kan men zien als bescherming
voor de stabiliteit van het gebouw, de gevaren
van buitenaf en het geluk voor haar bewoners.
pag 24
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 25

Meesterwerk in leem
Vanaf het marktplein heeft men een imposant
gezicht op de oostkant met de drie bovenuitstekende
torens van de moskee die de richting
van Mekka aangeeft. De organisch gevormde
gevel met een minimale dikte van 1 meter laat
hier één van de opvallende aspecten van de
Sudanese leembouw zien: de bundels palmhout
die uit de muren steken. Naast de decoratieve
functie hebben zij ook een praktisch nut. Als na
de regenperiode het leem moet worden hersteld,
dienen deze houtbundels als steigers voor de
werklieden.
De moskee
Het pronkstuk van Djenné is natuurlijk de moskee
die geheel tot zijn recht komt vanaf het grote
marktplein, waar hij op een natuurlijke verhoging
van 3 meter zich nog grootser toont aan haar
bewonderaars. Dit natuurlijke plateau diende in
de 13e eeuw voor het paleis van de heerser Koy
Konboro. Na zijn bekering tot de islam liet hij als
toegewijd moslim zijn paleis afbreken en zette er
een grote moskee voor in de plaats. Eeuwenlang
heeft de moskee dienst gedaan als gebedsruimte,
tot in het begin van de 19e eeuw een andere
bevolkingsgroep Djenné had overgenomen.
Zij verafschuwden de losbandige levensstijl van de
huidige inwoners van de stad en lieten de moskee
doelbewust in verval raken, de islam verbiedt
moskeeën af te breken. Door de regenafvoerpijpen
van het dak te verstoppen, bezweek het dak onder
het gewicht van tonnen regenwater. De nieuwe
moskee die hierna werd gebouwd was eenvoudig
De trots van de stad,
de grote moskee
van vorm, niet hoger dan drie meter en kende
geen minaretten. De Fransen kolonialiseerden
Mali in 1893 en om de marabouts en de imams
van Djenné aan hun kant te krijgen gaven zij de
inwoners de mogelijkheid de Grande Mosquée te
herbouwen.
De moskee verrees op de ruïnes van de eerste
moskee en werd opgeleverd in 1907. In zekere
zin is het een prestigeproject geweest, want de
moskee is veel te groot voor een stad(je) als
Djenné. Op het plateau van 75 bij 75 meter staat
een gebouw van 50 bij 50 meter met een gemiddelde
hoogte van 7 meter met daarboven uitstekend
de 9 meter hogen spitse torens getooid met
struisvogeleierschalen. Naast het decoratieve
element heeft het nut als regenbreker voor de
zwakke leemspitsen.
Binnen in de moskee bevinden zich een open
binnenplein en een overdekte gebedsruimte van
50 bij 26 meter. Het enorme lemen dak van deze
ruimte wordt gedragen door 90 zware, rechthoekige
kolommen van leem die aan de bovenzijde met
spitsbogen zijn verbonden.
Er zijn twee hoofdingangen. De ingang aan de
eenvoudig vormgegeven zuidzijde is bedoeld
voor de inwoners van het oorspronkelijk arme
westelijke deel van de stad; de ingang aan de
prachtige noordzijde was voor de inwoners van
het rijke oostelijke stadsdeel. Alleen mochten
wij de moskee niet van binnen bezichtigen, zelfs
niet de open ruimte op het plateau, dit is alleen
toegankelijk voor moslims.
Het jaarlijkse onderhoud
Jaarlijks wordt tegen het eind van het droge
seizoen, eind februari of begin maart, de moskee
voorzien van een nieuwe laag leem. Voor dit
werk begint een maand eerder het klaar maken
van de grote voorraad leem die hiervoor nodig
is. In ondiepe kuilen buiten de stad wordt leem
bewerkt onder toevoeging van het kaf van de rijst,
mest en organisch vuil. Zodoende wordt in het
mengsel een rottingsproces opgang gebracht,
waardoor de krimp van het leem tijdens het
drogen beperkt wordt. Regelmatig wordt het
leem bewerkt tot de grote dag(en) voor de
opknapbeurt van de moskee. Waarom dagen of
liever ochtenden? Voor het onderhoud van de
moskee zijn twee stadsdelen verantwoordelijk,
ieder voor hun eigen deel aan de moskee. Dat
dit gescheiden wordt uitgevoerd is begrijpelijk
gezien de omvang. Zo wordt met tussenpozen
van enkele dagen of een week het werk uitgevoerd
wat uitloopt in twee feestelijke ochtenden
voor Djenné. Deze dagen worden bepaald door
de raadsmannen van de 11 wijken die Djenné telt
en is er eenmaal een besluit gevallen, dan wordt
dit door imam na afloop van zijn vrijdagpreek
bekend gemaakt.
pag 26
www.olnsmeesterschilders.nl
www.olnsmeesterschilders.nl pag 27

Meesterwerk in leem
De middag voor de grote dag is het eerste leem
vanuit de putten naar het plateau van de moskee
gebracht. Heel vroeg in de morgen, of wanneer
het maanlicht het toelaat midden in de nacht,
begint het werk. De jonge jongens dragen het
leem aan voor de mannen en hun helpers die
de nieuwe pleisterlaag aanbrengen, terwijl de
meisjes verantwoordelijk zijn voor het water.
Elke helpende hand is welkom, iedereen helpt
met het transport van leem en water.
De jonge sjouwers rennen schreeuwend heen
en weer tussen de leemputten en de moskee.
Aangevuurd door trommelaars en vlaggendragers
vervoeren zij het leem in mandjes op hun hoofd
en de meisjes hollen mee met de met water
gevulde kalebassen. Het leem wordt op hopen
gegooid en alles wordt weer zorgvuldig door
jongens met blote voeten gemengd onder toevoeging
van het water van de meisjes.
Wanneer de bepleistering van de buitenmuren
en die op de binnenplaats haar voltooiing nadert,
wordt het leem naar het dak gebracht voor een
nieuwe beschermende laag. Dit betekent plezier
voor de jongsten. Kleine jongens glibberen en
glijden net zolang over het dak totdat het met veel
water aangebrachte leem is verspreid. Na enkele
uren is het door de zon opgedroogd en ziet de
helft van het moskeedak er uit als een ondiepe
modderpoel. Rond het middaguur is het werk
klaar, het plateau en de binnenplaats worden
opgeruimd en de overgebleven leem wordt op de
marktplaats gebracht. Iedereen, die nog wat leem
nodig heeft voor zijn eigen huis, kan er wat van
meenemen. Rondom de moskee herstelt de rust
en enkele dagen later zal de andere helft van het
gebouw een nieuwe pleisterlaag krijgen.
pag 28
Deze bijzondere gebeurtenis hebben wij niet
mogen meemaken. Het is een toeristische trekpleister
geworden, die veel toeristen naar Djenné
lokt om dit “crespissage festival” mee te mogen
maken, wat wordt omlijst door veel muziek en
dans.
Door toepassing van leem als bouwmateriaal,
maakt men gebruik van de isolerende eigenschap
van dit materiaal. Overdag is het heerlijk
koel binnen en ’s nachts geeft de door de zon
verwarmde leem haar warmte af. Dus is het
prettiger leven in gebouwen die zijn gemaakt met
het goedkoopste bouwmateriaal van de wereld en
levert dit een grootse architectuur op.
Jan van Gent
Bronnen: Djenné beeld van een
Afrikaanse stad / Bulletin 1989/6
Rechts: Het jaarlijkse onderhoud
van de moskee, eenvoudige ladders
en de palmhouten uitsteeksels
worden benut als klimsteunen.
www.olnsmeesterschilders.nl

Verenigingsnieuws
Verhuisde leden
Nieuw adres:
A.T. van der Rhee, West-kinderdijk 337, Alblasserdam
A.M. Gelderblom, Cavaleriepad 2a, Gorinchem
T.K. Hagen, St. Janskerkstraat 68, Arnhem
Femke Rotteveel, Hoofdstraat 33a, Velp
Tot onze spijt hebben wij kennis moeten nemen van het overlijden van ons lid:
Dhr. P.A. van den Hoek is op 27 september 2010 overleden.
M.W. Oostveen, Prof. Hugo de Vrieslaan 64 te Utrecht.
Dhr. Wim van Straalen (oud conciërge) is op 9 april overleden in Utrecht.
Verwacht in ons volgende nummer:
de rapportage van de
restauratie van het
gebrandschilderde
glas-in-loodraam
“De Jonge Prinses”
Verenigingsdag en ALV
Onthoud de datum: 5 november 2011
Het bestuur is weer druk bezig met de voorbereidingen van de verenigingsdag. Houdt alvast
5 november vrij in uw agenda wat dat is de dag waarop de verenigingsdag en de ALV zullen gaan
plaatsvinden. Dit jaar staat de dag in het teken van een bezoek aan Rotterdam. Wat we allemaal gaan
doen dat houden we nog even geheim. We doen in ieder geval ons best om de dag weer net zo succesvol
te laten zijn als die van het afgelopen jaar in Maastricht.
www.olnsmeesterschilders.nl
GRUNO BREDA B.V.
Groothandel in kwasten -penselen en schildersbenodigdheden
Druivenstraat 57
4816 KB Breda
Tel. 076-5218864
Fax.076-5200424
E-mail: gruno@xs4all.nl
www.grunobreda.nl
T & S
Ook leverancier van
T&S kwasten
SCHILDERSKWASTEN
pag 30
www.olnsmeesterschilders.nl

TopCRM
Procesbeheer van aanvraag tot .....
De nieuwste ontwikkeling!