Antoni van Leeuwenhoek } nr 3 } najaar } 2016

Antoni van Leeuwenhoek } nr. 3 } najaar } 2016

‘Voor ongeveer
een kwart van de patiënten
met rectumkanker
is een operatie
niet noodzakelijk’
2
Antoni 3-2016

Een keuze voor
kwaliteit van leven
bij rectumkanker
Niet voor alle rectumkankerpatiënten blijkt opereren de
beste behandelvorm. Voor een selecte patiëntengroep blijkt
chemoradiatie, een gelijktijdige toediening van bestraling en
chemotherapie, zo effectief, dat een zeer ingrijpende operatie
niet meer nodig is. Oplettend afwachten is dan voldoende.
Sinds een jaar wordt deze wait-and-see-procedure uitgevoerd in
het Antoni van Leeuwenhoek.
“De klassieke behandeling van rectumkanker, oftewel endeldarmkanker,
is opereren”, stelt oncologisch chirurg Geerard Beets.
Een jaar geleden maakte hij samen met zijn vrouw Regina
Beets-Tan, hoofd Radiologie, de overstap van het Maastrichtse
ziekenhuis UMC+ naar Amsterdam. Met hun komst haalde het
Antoni van Leeuwenhoek veel ervaring, kunde en kennis in huis.
Geerard Beets is wereldwijd een van de grootste deskundigen op
het gebied van de wait-and-see-procedure. Hij is ervan overtuigd
dat opereren niet voor alle patiënten de beste oplossing is. Maar
waarom niet? En wat houdt deze procedure precies in?
Braziliaanse arts
Geerard: “Laat ik bij het begin beginnen en teruggaan naar 2004.
In dat jaar publiceerde de Braziliaanse arts Angelita Habr-Gama
een artikel waarin zij vertelde dat zij niet alle patiënten met
rectumkanker opereerde. In bepaalde gevallen meende zij dat
het beter was voor de patiënt om daar nog even mee te wachten.
Deze patiënten reageerden namelijk zo goed op chemoradiatie
dat een operatie niet meer noodzakelijk was.” Volgens Geerard
werd haar verhaal in eerste instantie met ongeloof en zelfs
hoongelach onthaald. “De eerste reactie van veel artsen was
dat ze het niet vertrouwden. Ze waren oprecht bezorgd om haar
patiënten. Die reactie is ook logisch: als iets al jaren op een
bepaalde manier goed gaat, dan is het niet altijd gemakkelijk om
hiervan af te wijken.”
Ook Geerard was aanvankelijk nog niet overtuigd. “Ik moet eerlijk
zeggen dat ik de nodige scepsis had. Ook ik twijfelde aan haar
verhaal. Tegelijk wist ik uit ervaring dat ik een enkele maal bij
patiënten de endeldarm of een deel daarvan moest verwijderen,
terwijl ik zag dat de tumor was verdwenen. Kennelijk was de
behandeling zo goed aangeslagen dat die operatie achteraf
bezien niet nodig was geweest.”
Duivels dilemma
Dat laatste zette Geerard aan het denken. “Als chirurg is opereren
mijn vak en zoals ik zei is opereren bij rectumkanker ook de
traditionele behandelmethode. Je streeft immers naar zoveel
mogelijk zekerheid dat de tumor weg is en een operatie kan je
die zekerheid geven. Tegelijkertijd besefte ik heel goed dat een
operatie, zeker bij rectumkanker, voor de patiënt heel ingrijpend
kan zijn. De kans is groot dat hij er na de operatie een blijvend
stoma aan overhoudt. Ook is het niet altijd mogelijk om alle
kleine zenuwtjes te sparen.” Moeilijkheden bij het plassen of
seks kunnen een gevolg zijn, net als een minder goede
continentie voor ontlasting. Een operatie heeft kortom nogal
wat nadelige gevolgen voor de kwaliteit van leven. Elke
operatie die niet noodzakelijk is, lijkt dus een operatie te veel.
“En daar ligt nu juist dat duivelse dilemma”, weet Geerard.
“Kies je voor de grootste zekerheid of kies je voor de kwaliteit
van leven?”
Antoni 3-2016 3

Hij benadrukt dat er voor de meeste patiënten voorlopig helaas
nog niet veel te kiezen valt. “Bij ongeveer driekwart van de
patiënten blijft een operatie gewoon noodzakelijk. Zij reageren
niet goed of niet goed genoeg op de chemoradiatie die ze voorafgaand
aan de operatie krijgen. In hun geval moet de tumor
weggesneden worden en is een operatie de beste keus. Genezing
gaat immers voor alles.”
Eerste patiënt
Om uit te vinden in hoeverre de methode van de Braziliaanse
Habr-Gama wel veilig was en ook in Nederland zou kunnen
worden toegepast, besloot Geerard om zelf onderzoek te
doen. Daar is hij in Maastricht mee gestart. “Mijn eerste
patiënt herinner ik me nog goed. Hij was slager, een echte
Limburger met beide voeten stevig op de grond. Volgens de
standaardbehandeling had hij een rectumamputatie moeten
ondergaan. Dat betekende dat hij zeker ook een stoma zou
krijgen. Op de beelden van de MRI-scan leek zijn tumor echter
verdwenen.” Vooral met de stoma had de Limburgse slager
grote moeite. Geerard: “Ja, dat begrijp ik heel goed. Helemaal
omdat het waarschijnlijk niet eens nodig was. Dat zei hij ook:
maar dokter, u zegt zelf dat de tumor weg is, dan gaat u toch niet
opereren? Toen heb ik voorgesteld om de operatie voorlopig
uit te stellen. Dat was heel ongebruikelijk en eigenlijk tegen alle
regels in. Wel moest hij elke drie maanden bij mij terugkomen,
zodat we in de gaten konden houden of de tumor terugkwam. Als
dat zo zou zijn, dan moesten we alsnog opereren. Maar tot nu toe
is dat gelukkig niet gebeurd.”
Wachten en kijken
Hiermee was Geerards onderzoek naar de zogenaamde waitand-see-procedure
van start gegaan. Wait and see, letterlijk
vertaald wachten en kijken. “Mijn eigen dochter lachte me uit:
een chirurg die liever wacht dan opereert! Maar het betekent
niet ‘we zullen wel zien’. Het is afwachten en ondertussen
goed nakijken en controleren. Dit gebeurt met de nieuwste
MRI-technieken en de endoscopie.” Zoals gezegd geldt deze
procedure alleen voor die gevallen, ongeveer een kwart van
de patiënten, bij wie na de bestraling geen tumor meer wordt
waargenomen. In Nederland wordt jaarlijks bij een kleine
vijfduizend patiënten rectumkanker vastgesteld. Een groot
deel hiervan heeft een kleine tumor die geen bestraling nodig
heeft. Geerard schat in dat nu jaarlijks tussen de tweehonderd
en vierhonderd patiënten voor de wait-and-see-procedure in
aanmerking komen. “Met de voortschrijdende ontwikkelingen en
studies zal in de nabije toekomst misschien wel een derde van
alle rectumkankerpatïenten, toch ruim vijftienhonderd mensen
per jaar, kunnen worden behandeld zonder grote operatie en met
een verhoogde kwaliteit van leven.”
Behandeling op maat
Van KWF Kankerbestrijding kreeg Geerard onlangs ruim een
half miljoen euro voor zijn vervolgonderzoek naar de wait-andsee-methode.
“Waar we vooral meer over willen weten zijn de
selectiecriteria: voor welke patiënt deze procedure het meeste
voordeel oplevert en welke juist beter af is bij een operatie. We
zijn dus op zoek naar een behandeling op maat. In die zin sluit
mijn onderzoek goed aan bij ander onderzoek in het Antoni
van Leeuwenhoek, dat kijkt hoe kanker kan ontstaan en hoe
bestaande therapieën, behandelingen en combinaties hiervan
werken op de verschillende tumortypes.” Het vervolgonderzoek
naar de wait-and-see-procedure is belangrijk, benadrukt
Geerard. Toen hij destijds in Maastricht aan zijn onderzoek
begon, verklaarden sommige van zijn collega’s Geerard voor
gek. Geleidelijk aan begonnen die reacties echter te veranderen.
“In 2011 publiceerden wij onze eerste bevindingen in een
wetenschappelijk tijdschrift. Dat vormde een omslagpunt.
Hoewel ons verhaal het verhaal van de Braziliaanse arts
ondersteunde, werden wij direct veel serieuzer genomen. Ons
artikel opende als het ware de ogen bij veel sceptici. Ineens
waren ze heel geïnteresseerd en wilden veel collega’s meedoen
aan ons onderzoek.”
Keuze bij de patiënt
Inmiddels hebben Geerard en zijn collega’s al meer dan tweehonderd
patiënten in het programma gezien. “Zo hebben we
meer inzicht gekregen in de risico’s. Want die zijn er natuurlijk
wel. Er is een kleine kans dat de tumor toch niet helemaal weg
was. Dat noemen we lokaal recidief. De kans daarop is ongeveer
15%. Dat is dan prima te behandelen met alsnog de origineel
geplande operatie. Daarom is het ook zo belangrijk dat we
regelmatig blijven controleren.” Mede vanwege die risico’s
ligt de eindbeslissing dan ook bij de patiënt zelf. “We zien dat
sommige patiënten liever optimale zekerheid hebben en toch de
operatie kiezen. De meeste mensen vinden de nadelen van de
operatie echter groter. Een stoma of problemen bij het plassen
of seks zijn immers heel ingrijpend. Zij kiezen voor kwaliteit van
leven en nemen de mogelijke kleine risico’s voor lief.”
Rotsvast vertrouwen
Een van die patiënten is Harrie Keusters. Hij was een van
Geerards eerste patiënten en weet dus goed met welk dilemma
rectumkankerpatiënten te maken krijgen. “Eigenlijk had ik
helemaal geen keuze”, herinnert Harrie zich. “In april 2013 werd
bij mij endeldarmkanker vastgesteld en ‘dus’ stond het proces
ook al vast: chemoradiatie, gevolgd door endeldarmamputatie.
Een verschrikkelijk woord! Ik was net vijftig en om mijn
levenskansen op de lange termijn te vergroten, was het advies:
zo snel mogelijk opereren. Ik zag het als verminken.” Harrie had
het geluk dat zijn chirurg in het Tilburgse ziekenhuis waar hij
behandeld werd, een MRI-scan van het tumorgebied maakte.
“Daarop was te zien dat de tumor weg was. Toen vroeg ik
waarom een amputatie dan nog nodig was. Bestond er geen
alternatief voor me? Mijn arts vertelde dat een collega onderzoek
deed naar de wait-and-see-procedure. Zo kwam ik bij dokter
Beets terecht.” Voor Harrie was de keuze snel gemaakt. “Dit soort
beslissingen neem je op gevoel. Ik had een rotsvast vertrouwen
in dokter Beets. Hij achtte mij kansrijk. Eigenlijk heb ik er nooit
aan getwijfeld. Het gaat nog altijd goed met mij. Onlangs
verzorgden wij samen de afsluiting van het jaarlijkse Antoni van
Leeuwenhoek-congres voor oncologieverpleegkundigen. Daar
stond ik als levend bewijs dat Geerards methode de kwaliteit van
leven voor een deel van de patiënten enorm kan verbeteren.”
Auteur: Bart de Haas
4 Antoni 3-2016

“Het is ongelooflijk
hoe goed zo’n volk draait”
Mariëtte Belderbos
is imker in opleiding
Werken is belangrijk, maar vrije tijd
ook. Medewerkers van het Antoni
van Leeuwenhoek vertellen over hun
activiteiten naast het werk.
Voordat patiënten bestraald worden,
krijgen ze een uitgebreide voorlichting
over hun behandeling. “Dat is heel
belang rijk”, weet Mariëtte Belderbos.
Als coördi nator patiëntenvoorlichting
Radio therapie voert zij ook zelf
gesprekken met patiënten. “Daarvoor
hebben ze dan al met een arts
gesproken, maar wij kunnen net wat
meer de tijd nemen om alles nog eens
goed uit te leggen. We geven antwoord
op hun vragen en proberen ook aan te
voelen welke emoties er bij hen spelen.
Ook vragen we of ze specifieke wensen
hebben, daar spelen we dan op in.”
Persoonlijke aandacht
Uit ervaring weet ze dat elke patiënt
weer anders is. “De ene heeft zich
uitgebreid geïnformeerd op het internet,
de andere wil juist zo min mogelijk van
tevoren weten. Toch merken we dat ze
deze laagdrempelige gesprekken vrijwel
allemaal waarderen. Wat extra informatie
en vooral wat persoonlijke aandacht
kunnen de behandeling toch net iets
minder ingrijpend maken.”
Maar het zijn niet alleen patiënten voor
wie Mariëtte veel aandacht heeft. Buiten
haar werk gaat haar aandacht sinds een
jaar uit naar de bijen. “Al wat langer heb
ik een eigen moestuin. Daar staan allerlei
vruchtbomen in en om die vruchtbomen
ook echt vrucht te laten dragen, zijn er
bijen nodig. In de buurt bleek er echter
nog geen bijenvolk te zijn. Toen heb ik
de andere volkstuinders gevraagd wat zij
ervan zouden vinden als ik zelf imker zou
worden.”
Zwermgedrag
Dat plan werd met groot enthousiasme
begroet. De buren vonden dat de bij erbij
hoorde. Bovendien rekenden ze misschien
al stiekem op een hogere fruitopbrengst.
“Ik ben toen rond gaan kijken op zoek
naar een imkercursus. In Bussum, op nog
geen vijf minuten fietsen van mijn huis,
bleek er een bijenvereniging te zijn die
zulke cursussen gaf. Die volg ik nu samen
met mijn zus. Imker word je immers niet
zomaar: je moet de bijen een jaar lang
intensief volgen, van het inwinteren
tot het uitvliegen.” Tijdens de cursus
ontdekte Mariëtte al snel hoe interessant
een bijenvolk is. Zelf vindt ze vooral
hun zwermgedrag interessant. “Als een
volk te groot wordt, worden er nieuwe
koninginnen ‘gemaakt’: deze eitjes krijgen
van de werksters meer koninginnengelei.
Zodra de oude koningin dit merkt, dan
smeert ze hem. Met een groot deel van
het volk trekt ze ergens anders heen.
Soms wel met tienduizenden tegelijk.
Dat noemen we zwermen.”
Communicatie
Veel tijd kost het niet om een bijenvolk
te houden. Je moet ze echter wél in de
gaten houden. “Zo moet je bijvoorbeeld
op hun voeding letten en de parasiet
varroamijt bestrijden. Op gezette tijden
moet je extra honingraten plaatsen of
ruimte maken voor broed. Tijdens de
zogeheten bruidsvlucht wordt de koningin
door allerlei darren bevrucht, gewoon in
de lucht. De mannetjes vallen na afloop
dood neer, heel wreed eigenlijk.” Van
andere eigenschappen van de bijen
vindt ze dat mensen nog wel wat kunnen
leren. “Het is ongelooflijk hoe goed zo’n
volk draait. Elke bij heeft een eigen taak.
De een bouwt raten, de ander maakt
schoon en weer een ander houdt de
wacht. Ze vertrouwen volledig op elkaar
en ondersteunen elkaar waar nodig. De
communicatie is werkelijk fenomenaal.”
Auteur: Bart de Haas
Antoni 3-2016 5

Andere Pink Ribbon-subsidies
Naast het project van Marleen Kok ontvingen drie andere
onderzoeken rondom borstkanker in het Antoni van Leeuwenhoek
onlangs subsidie van stichting Pink Ribbon. Chirurg Marie-Jeanne
Vrancken Peeters gaat onderzoeken of voorspeld kan worden
welke borstkankerpatiënten die eerst chemotherapie krijgen
daarna eigenlijk geen operatie meer nodig hebben. Internistoncoloog
Gabe Sonke gaat kijken of er gemeenschappelijke
eigenschappen zijn bij vrouwen die, tegen alle verwachtingen
in, toch lang in leven blijven met uitgezaaide borstkanker.
Epidemioloog Floor van Leeuwen gaat op zoek naar betere
manieren om eventuele hartschade na chemotherapie met
anthracyclines tijdig op te sporen.
6
Antoni 3-2016

Borstkanker bevechten met het immuunsysteem
Onderzoek naar nieuwe behandeling
bij triple negatieve borstkanker
Triple negatieve borstkanker is een
agressieve vorm van borstkanker die
vooral jonge vrouwen treft. Internistoncoloog
Marleen Kok onderzoekt of
deze vrouwen misschien baat hebben
bij de meest besproken nieuwe kankerbehandeling
van de laatste jaren:
immuuntherapie. Onlangs ontving zij
hiervoor een subsidie van g 248.800 van
Pink Ribbon.
Op dit moment is triple negatieve borstkanker
helaas lastig te behandelen.
Marleen legt uit: “Triple negatief zegt
in feite dat de drie kenmerken van een
borsttumor, namelijk de aanwezigheid
van ontvangers voor oestrogeen,
progesteron en het eiwit HER2, waar je
normaal doelgerichte behandelingen
tegen kunt geven, niet aanwezig zijn. De
enige manier waarop we triple negatieve
borstkanker nu kunnen behandelen is met
standaard chemotherapie. En dit is niet
effectief genoeg want tussen de dertig
en veertig procent van de patiënten krijgt
ondanks de chemotherapie uitzaaiingen.
De gemiddelde overleving van patiënten
met uitzaaiingen van triple negatieve
borstkanker is slechts een jaar.”
Pink Ribbon
Marleen kwam op het idee om onderzoek
te gaan doen naar immuuntherapie voor
patiënten met triple negatieve borstkanker
toen ze nog in opleiding was tot medisch
oncoloog. Marleen: “We zijn hier in het
Antoni van Leeuwenhoek heel goed op
zowel het vlak van immuuntherapie als
op het vlak van borstkanker. Ik wilde die
vakgebieden graag samenbrengen.”
Een jaar geleden ontving Marleen een
Fellowship van KWF Kankerbestrijding
waarmee ze zich kan specialiseren in
immuuntherapie en borstkanker en zelf
wetenschappelijk onderzoek kan opzetten.
Immuuntherapie
Marleen: “Het wetenschappelijke onderzoek
dat ik nu leid, is een zogenoemde
fase 2 klinische trial. Er zijn al kleine fase
1-onderzoeken geweest naar immuuntherapie
bij triple negatieve borst kanker.
De eerste, veel nog ongepubliceerde,
resultaten van deze onderzoeken laten
zien dat tussen de 10% en 20% van deze
borst kankerpatiënten baat kan hebben
bij immuuntherapie (anti-PD1 of anti-
PDL1). Dat lijkt misschien weinig. Maar
het ging hier om vrouwen voor wie
geen behandeling meer was, met een
levensverwachting van nog maar een
paar maanden. De patiënten bij wie de
behandeling aansloeg hadden langdurig
baat bij de behandeling en zijn nu, jaren
na toediening van de immuuntherapie,
soms nog in leven, zelfs zonder enige
vorm van behandeling.”
Efficiënter maken
Uniek aan het onderzoek van Marleen
is dat zij op zoek gaat naar biomarkers
(kenmerken in de tumor of in het bloed)
die in de nabije toekomst gebruikt kunnen
worden om te kunnen voorspellen
bij welke vrouwen de behandeling
daadwerkelijk zal aanslaan. Ook wordt
onderzocht of de behandeling nog
effectiever kan. Marleen: ‘Wij zijn
wereldwijd een van de eersten die
gaan kijken of de immuuntherapie
versterkt kan worden door een lage
dosis chemotherapie of een lage dosis
bestraling erbij te geven. Met een lage
dosis chemotherapie of bestraling
streven we niet na om schade toe te
brengen aan de kankercellen, maar
wordt het immuunsysteem mogelijk
dusdanig beïnvloed dat de goede
immuuncellen, die de kanker kunnen
herkennen en opruimen, beter in stelling
worden gebracht. In totaal testen we vijf
behandelingen: alleen immuuntherapie
in de vorm van zogenoemde anti-
PD1-medicatie, immuuntherapie in
combinatie met een lage dosis bestraling,
of immuuntherapie in combinatie met
twee korte kuren van één van drie
soorten chemotherapie. Bovendien gaan
we, nadat we vijftig patiënten hebben
behandeld, kijken of we dan al kunnen
zien welke therapie of welke combinatie
het beste lijkt. Daarbij is het onderzoek
van de tumorbiopten die we afnemen
tijdens de studie cruciaal. En passen
we de behandeling van de laatste
34 patiënten daarop aan.”
Intensief traject
Patiënten kunnen zich voorlopig nog
aanmelden voor deelname. Marleen:
“Helaas hebben we vrij strenge
selectiecriteria. De behandeling geeft
relatief weinig bijwerkingen, minder dan
klassieke chemotherapie, maar als er
bijwerkingen zijn kan dit soms wel ernstig
zijn. En het is een intensief traject. De
vrouwen krijgen de behandeling eens
in de twee weken middels een infuus en
moeten regelmatig biopten ondergaan.
Daar moeten ze fit genoeg voor zijn.”
Over anderhalf jaar hoopt Marleen de
eerste resultaten van het onderzoek te
hebben.
Auteur: Nadine Böke
Antoni 3-2016
7

Samenwerking St. Jansdal en
Antoni van Leeuwenhoek
Ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk en het Antoni
van Leeuwenhoek hebben hun samenwerking
verder verstevigd. Beide ziekenhuizen werken al
een aantal jaren succesvol samen met als doel de
kwaliteit, bereikbaarheid en doelmatigheid voor
hun oncologische patiënten te optimaliseren. De
intensieve samenwerking beslaat onder andere
intercollegiale videoconsulten en richt zich
onder meer op prostaat-, borst- en darmkanker.
Het samenwerkingsinitiatief sluit aan bij het
landelijke beleid ‘Dichtbij waar mogelijk, verder
weg waar nodig’. Emile Voest, medisch directeur
Geen verhoogd langetermijnrisico
op borstkanker na IVF-behandeling
Vrouwen die in het verleden een in-vitrofertilisatie
(IVF)-behandeling hebben ondergaan,
lopen niet meer risico op het ontwikkelen van
borstkanker dan andere vrouwen. Ook niet
op de lange termijn (meer dan 20 jaar). Dit
blijkt uit onderzoek van dr. Sandra van den
Belt-Dusebout (Antoni van Leeuwenhoek), dat
onder leiding van epidemioloog prof. dr. Floor
van Leeuwen (Antoni van Leeuwenhoek) en
gynaecoloog prof. dr. Curt Burger (Erasmus
MC) is uitgevoerd in samenwerking met alle
twaalf IVF-klinieken in Nederland. De resultaten
van het onderzoek zijn gepubliceerd in het
vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift
JAMA. Het onderzoek maakt deel uit van
} Werken bij
Antoni van Leeuwenhoek: “We vinden het het Antoni van
belangrijk om onze kennis en expertise zoveel
mogelijk beschikbaar te stellen aan oncologische Leeuwenhoek
patiënten ook buiten ons instituut. We kunnen
nu bijdragen aan het verder ontwikkelen van
behandelprotocollen en netwerkzorgpaden in het Werken bij het Antoni van Leeuwenhoek
betekent werken bij een
St Jansdal, aan de hand van landelijke richtlijnen
en best practices. Wanneer een behandeling organisatie, waar zorg en onderzoek
niet wordt aangeboden in Harderwijk, kunnen voor de oncologiepatiënt onder één
patiënten hiervoor naar Amsterdam komen. De dak plaatsvinden. De verbinding
keuzevrijheid van patiënten blijft hierbij uiteraard tussen het onderzoeksinstituut en
voorop staan.”
de kliniek, in combinatie met de
groei van ons ziekenhuis, maakt dat
je hier in aanraking komt met de
nieuwste behandelingen, technieken
en ontwikkelingen. Daarnaast
betekent werken bij het Antoni van
Leeuwenhoek dat je terechtkomt in
een organisatie, waarbij iedereen
een grotere landelijke studie, het OMEGA
zich gezamenlijk inzet om de beste
onderzoek. Dit project richt zich op de mogelijke zorg en de beste behandeling te
gezondheidsproblemen op de lange termijn bieden aan de patiënten. Dit vraagt
na IVF-behandelingen. Aan het project nemen om daadkrachtige en betrokken
meer dan 25.000 vrouwen deel die in de periode medewerkers die willen meewerken
1980-1994 een vruchtbaarheidsbehandeling aan dit doel en het beste uit zichzelf
ondergingen.
willen halen.
Wij groeien hard,
kijk daarom voor
een overzicht van
al onze vacatures op
www.werkenbijavl.nl
Column Patiëntenraad
Patiëntenbeleving
Nederlanders zijn, blijkt uit een recent imago-onderzoek van de
Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), gemiddeld
zeer tevreden over de kwaliteit van de zorg die in ziekenhuizen
wordt geboden. Opvallend is dat de tevredenheid het hoogst is
bij mensen die deze zorg aan den lijve hebben kunnen ervaren.
De eigen beleving maakt blijkbaar minder gevoelig voor de
dingen die natuurlijk ook wel eens niet goed gaan. Wat ook
opvalt in de uitkomsten van dit onderzoek is dat de reputatie
van een ziekenhuis als minder belangrijk wordt ervaren, dan de
eigen beleving van resultaten en bejegening. De reputatie van
het Antoni van Leeuwenhoek is al jaren uitstekend. De beleving
van de patiënten eveneens. Naast de medische excellentie speelt
daarbij de persoonlijke aandacht en attente verzorging door de
verpleegkundigen een grote rol. Het ‘warme bad’-imago van ons
ziekenhuis is niet in de laatste plaats aan hun functioneren te danken.
De terecht door de Raad van Bestuur nagestreefde schaalvergroting
kan leiden tot een minder persoonlijke bejegening van patiënten.
De verpleegkundigen van het Antoni van Leeuwenhoek buigen
zich momenteel over mogelijkheden om dit risico zoveel mogelijk
te vermijden. De Patiëntenraad is heel blij met deze zelfkritische,
proactieve houding bij deze belangrijke groep zorgverleners.
8 Antoni 3-2016

Peter Tak houdt zich als Chief
Information Security Officer bezig met
de Informatieveiligheid en Privacy in
het Antoni van Leeuwenhoek.
‘Informatieveiligheid
gaat iedereen aan’
Het Antoni van Leeuwenhoek staat,
net als andere zorginstellingen, voor
grote uitdagingen op het gebied van
informatieveiligheid. De technieken
ontwikkelen zich heel snel en steeds meer
gegevens zijn elektronisch beschikbaar.
Weinig sectoren werken met zoveel
verschillende, op individuen herleidbare
gegevens als de zorg. Hier dient zowel
vanuit wettelijk als ethisch oogpunt
zorgvuldig mee om te worden gegaan.
Veel registraties die door het Antoni
van Leeuwenhoek worden uitgevoerd,
bevatten persoonsgegevens. Dit zijn
alle gegevens die te herleiden zijn tot
een specifieke persoon. Het Antoni van
Leeuwenhoek wil voorop blijven lopen als
het gaat om onderzoek en innovatie, maar
tegelijkertijd staat de veiligheid van de
patiënt voorop.
Bewustwording
Bij veilig gebruik van informatie en
goed omgaan met privacy, zijn niet
alleen de regels en voorzieningen
belangrijk. Ook is het van groot belang
dat medewerkers deze voorzieningen
en regels kennen en goed hanteren.
Dat bleek wel toen in maart van dit jaar
uitkwam dat een onderzoeker van het
Antoni van Leeuwenhoek een externe
harde schijf in de kofferbak van zijn
auto liet liggen, die vervolgens gestolen
werd. Peter: “Informatieveiligheid is niet
alleen iets voor de afdeling Informatie
& Automatisering. Alle medewerkers
moeten zich bewust zijn van de rol en
verantwoordelijkheid die zij hierin hebben.
Iedereen, patiënten en medewerkers,
moet erop kunnen vertrouwen dat hun
gegevens zorgvuldig worden bewaard en
gebruikt.”
Veilig omgaan met informatie
Het afgelopen jaar is er een grote
slag gemaakt in het verbeteren van
de voorzieningen rond de informatievoorziening
en privacy. Peter: “Naast
technische maatregelen hebben we
vooral ingezet op het informeren van
medewerkers over het veilig omgaan met
informatie. We hebben veel aandacht
besteed aan het inlichten van medische
staf en onderzoekers over de regels
voor het veilig omgaan met informatie
en privacy. Daarnaast willen we
medewerkers faciliteren, zodat ze op een
veilige manier met de gegevens kunnen
werken die nodig zijn bij de behandeling
van patiënten en in onderzoek. We
hebben bijvoorbeeld beveiligd e-mailen
naar patiënten geïmplementeerd,
waardoor artsen via email met hun
patiënten informatie kunnen uitwisselen
over de diagnose en behandeling. Dat
scheelt een hoop faxen en papieren post.”
Slag gemaakt
Ook wordt het interactieve patiëntenportaal
MijnAVL steeds uitgebreider,
zodat patiënten meer informatie kunnen
inzien. Zo is de inzage in het medisch
dossier uitgebreid en wordt er steeds
meer informatie beschikbaar gesteld,
die ondersteunend is aan het zorgbehandeltraject.
Peter is tevreden over
de slag die er gemaakt is het afgelopen
jaar. “Het is leuk om te merken dat
medewerkers me actief benaderen met
vragen over hoe zij om moeten gaan met
privacygevoelige gegevens. Dat bevestigt
voor mij dat het bewustzijn over het
onderwerp gegroeid is.”
Auteur: Marloes Tervoort
Antoni 3-2016 9

Langer leven
met en na kanker
Welke zorg hoort daarbij?
}Door meer kennis en betere behandeling overleven meer patiënten kanker,
en krijgt ongeneeslijke kanker steeds vaker de vorm van een chronische
ziekte. Dat werpt de vraag op: wat is voor deze patiënten kwaliteit van
leven en welke zorg hoort daarbij?
In het Antoni van Leeuwenhoek
onder zoekt Floor van Leeuwen,
epidemioloog en senior groepsleider
bij de sectie Psychosociaal Onderzoek
en Epidemiologie (PSOE), sinds 1985
de latere effecten van behandeling
van kanker. Floor: “Aanvankelijk keken
we in het epidemiologisch onderzoek
vooral naar het ontstaan van nieuwe
vormen van kanker door radiatie en
chemotherapie. Recenter kijken we
ook naar hartschade, infertiliteit en
vermoeidheid. Voor langetermijneffecten
van kankerbehandeling op het hart
is pas een jaar of tien belangstelling:
het blijkt een belangrijk probleem en
het vakgebied heeft zelfs een naam
gekregen: cardio-oncologie. We doen
onderzoek bij overlevers die een goede
BETER-poliklinieken voor
nazorg lymfoompatiënten
Speciaal voor lymfoompatiënten zijn
er door heel Nederland poliklinieken
met steun van KWF Kankerbestrijding/
Alpe d’Huzes opgezet, de zogenaamde
BETER-poliklinieken. Meer dan 10.000
hodgkinlymfoom-overlevers die behandeld
werden in de periode 1965-2008, zijn
inmiddels geïdentificeerd. Floor: “We
nodigen de overlevers vijf tot veertig
jaar na kankerbehandeling uit om een
levensverwachting hebben. Dat zijn
doorgaans mensen die op jonge leeftijd
zijn behandeld voor een tumor met een
goede prognose, zoals Hodgkinlymfoon,
borstkanker en zaadbalkanker. Die goede
prognose biedt de mogelijkheid om de
effecten van therapie op de lange termijn
te bestuderen. Zo ontdekten we dat
bij patiënten met Hodgkinlymfoom de
combinatie van intensieve radiotherapie
en chemotherapie weliswaar een hoge
genezing gaf van bijna 90%, maar dat
patiënten tien tot zelfs veertig jaar
later een verhoogde kans hadden
om nogmaals kanker te krijgen of
hart- en vaatziekten te ontwikkelen. De
afgelopen decennia is de behandeling
daarom aangepast door andere soorten
chemotherapie en minder uitgebreide
bezoek aan de polikliniek te brengen,
waar ze voorlichting krijgen over de
oorzaken van late effecten en wat je er
aan kunt doen. Vervolgens worden ze
gescreend op een aantal late effecten,
zoals borstkanker, hart- en vaatziekten
en schildklieraandoeningen.”
Lees meer op www.beternadhodgkin.nl.
bestraling te geven. Ook ontdekten
we recent dat een hoge mate van
lichamelijke activiteit –minimaal drie uur
per week intensief bewegen- de kans
op een hartaandoening voor Hodgkinoverlevenden
kan halveren. En dat roken
de kans om van bestraling longkanker te
krijgen sterk vergroot. Leefgewoonten
zijn naast behandeling dus erg
belangrijk.”
Klachten verminderen
Naast de lichamelijke effecten op
de lange termijn, zijn er natuurlijk
de psychische gevolgen van kanker
en behandeling. Eveline Bleiker is
als psycholoog werkzaam bij de
sectie Psychosociaal Onderzoek en
Epidemiologie (PSOE). Geregeld
ziet ze patiënten die kanker hebben
of hebben gehad. Vermoeidheid,
angst en cognitieve problemen
zijn veelgehoorde klachten in haar
gesprekken. Zowel tijdens, maar vooral
ook na afronding van de behandeling
kunnen deze klachten het oppakken
van het dagelijks leven in de weg
zitten. In haar onderzoeken richt
Eveline zich op kwaliteit van leven en
kwaliteit van zorg. Onderwerpen die
de afgelopen jaren steeds belangrijker
zijn geworden. Eveline: “Nu veel
meer patiënten kanker overleven -of
langer leven met kanker- hebben we
niet alleen de verantwoordelijkheid
voor de nacontroles, maar ook voor
hoe we klachten bij (ex-)patiënten
10
Antoni 3-2016

‘Nazorg is ook: kijken hoe we
klachten als vermoeidheid en
angst kunnen verminderen’
Floor van Leeuwen en Eveline Bleiker
kunnen verminderen. We krijgen
steeds meer inzicht in die klachten. Een
belangrijk onderwerp in de oncologie
is bijvoorbeeld werk en werkhervatting.
Vroeger was het advies: doe vooral
rustig aan. Nu zeggen we: kijk en
bespreek of en in welke vorm je kunt
blijven werken. We raden aan om het
daar al meteen bij het stellen van de
diagnose over te hebben. Hetzelfde
geldt voor sporten en bewegen. Het
wordt door onderzoek steeds duidelijker
dat het goed is om daar vroeg in het
behandeltraject mee te beginnen.
Survivorship-care moet daarom al vroeg
in de behandeling worden aangeboden,
en niet pas na afronding van de
behandeling.”
Ondersteuning voor de patiënt
Om de lichamelijke, emotionele, sociale,
praktische en levensbeschouwelijke
problemen bij de behandeling van
kanker inzichtelijk en bespreekbaar te
maken, is er sinds 2012 een Richtlijn
Detecteren Behoefte Psychosociale
Zorg. Iedere patiënt wordt gevraagd
een lastmeter in te vullen op meerdere
momenten van het behandelingstraject.
Eveline: “Heel belangrijk, want
als je er met somberheid en angst
vroeg bij bent, kun je winst behalen
op de lange termijn.” Een ander
initiatief voor psychosociale steun,
is de pilot Ondersteunende Zorg, die
sinds november 2015 loopt in het
Antoni van Leeuwenhoek. In deze
samenwerking met de Stichting OOK
(Optimale Ondersteuning bij Kanker)
is een driegespreksmodel ontwikkeld,
waarbij patiënten met borstkanker
of melanoom voor, tijdens en na de
behandeling informatie krijgen op fysiek,
psychosociaal en maatschappelijk
gebied. Het doel is om zelfmanagement
te stimuleren en ondersteuning op maat
te bieden vanaf de diagnosestelling.
Eveline: “Patiënten houden tijdens het
ziekteproces graag de regie over hun
leven waar dat mogelijk is, maar zijn vlak
na de diagnose uiteraard van slag. Ze
krijgen veel informatie te verwerken en
moeten soms keuzes maken voor een
behandeling en aanpassingen in hun
leven. Dat wordt vaak als ingewikkeld
ervaren. Door in gesprek te gaan
met patiënten over wat kanker en de
behandeling ervan voor invloed heeft
op hun psychosociale leven, krijgt de
patiënt helder waar hij behoefte aan
heeft.” Samen met haar collega’s van
de Dienst Begeleiding en Ondersteuning
(DBO) onderzoekt Eveline het effect van
het driegespreksmodel op de kwaliteit
van leven en kwaliteit van zorg.
Voorspelmodel
Om patiënten gerichte hulp te bieden
bij het kiezen van de juiste behandeling,
werkt Floor aan een voorspelmodel, dat
in de toekomst de genezingskansen én
langetermijneffecten van verschillende
behandelingen tegen elkaar afweegt,
zodat arts en patiënt samen een
onderbouwde keuze kunnen maken.
“Het is nu nog toekomstmuziek, maar
het zou natuurlijk mooi zijn als we alle
kennis die we hebben over het effect van
een behandeling op de tumor, de kans
op tweede tumoren, hart- en vaatziekten
en andere bijwerkingen bij elkaar in zo’n
model weten te vangen. We denken dat
sommige patiënten ook een erfelijke
aanleg voor complicaties van bestraling
of chemo hebben en hopen dat we in de
nabije toekomst ook genetische factoren
in zo’n model kunnen meenemen. Op
basis daarvan zou echt een persoonlijk
behandeladvies mogelijk zijn.”
Na de behandeling
De ervaring leert dat het belangrijk
is om contact te houden tijdens de
behandeling, maar zeker ook nadat
de behandeling is afgerond. Eveline:
“Het heersende idee van de patiënt en
vooral van zijn naasten is nog vaak:
behandeling klaar, nu weer verder.
Maar dan begint het survivortraject,
waarin het zorgen maken over kanker en
piekeren nogal eens om de hoek komt.
Er is een leven voor en een leven na de
kankerdiagnose. Het is de klus van de
survivor en zijn naasten om daarmee om
te leren gaan.”
Auteur: Marloes Tervoort
Antoni 3-2016
11

Antoni van
Leeuwenhoek
maakt kwaliteit
van zorg
inzichtelijk
Het Antoni van Leeuwenhoek vindt het belangrijk om patiënten, verwijzers,
zorgverzekeraars en andere belanghebbenden inzicht te geven in de kwaliteit
van zorg. Via speciale kwaliteitspagina’s geven we daarom informatie over
patiëntervaringen, bekwaamheid onze specialisten, behandelresultaten,
wachttijden en innovaties. Eerst voor de vijf meest voorkomende soorten:
borstkanker, longkanker, prostaatkanker, melanoom en darmkanker. Later dit
jaar volgen de kwaliteitspagina’s van de meer zeldzame vormen van kanker.
Wat is er te zien?
De kwaliteitspagina’s zijn
per kankersoort opgedeeld
in vijf onderwerpen:
Patiëntervaring
Hoe wordt de zorg in het Antoni van Leeuwenhoek
beoordeeld door patiënten? Ervaringen van patiënten geven
ons waardevolle inzichten over hoe zij de zorg en service
binnen het Antoni van Leeuwenhoek beleven. Die gedeelde
ervaringen geven ons handvatten om onze zorg nog verder
te verbeteren en ze kunnen andere patiënten helpen bij het
maken van hun keuze voor een ziekenhuis.
12 Antoni 3-2016

Bekwaamheid
Voor patiënten is het belangrijk om te weten waar zij de best
mogelijke zorg ontvangen. Hierbij is de specialisatie en de
mate van ervaring belangrijk. Wetenschappelijk onderzoek
laat bijvoorbeeld zien dat naarmate een specialist meer
operaties voor een bepaalde kankersoort uitvoert, hij meer
bekwaam wordt en de kans op een goed resultaat voor de
patiënt groter is.
Behandelresultaten
Patiënten willen graag weten wat de effecten van een
behandeling zijn. Is de kanker weg? Hoe is de kwaliteit
van leven? Wat is het risico op complicaties? Was er
een vermindering van symptomen, klachten en pijn?
Behandelresultaten geven inzicht in de kwaliteit van de
zorg en zijn belangrijk om verder te kunnen verbeteren
en innoveren.
Wachttijden
Wachttijden vergroten de angst, onzekerheid en stress die het
hebben van kanker toch al met zich meebrengt. In het Antoni
van Leeuwenhoek proberen we de wachttijden zo kort mogelijk
te houden, en vinden we het belangrijk transparant te zijn
over onze wachttijden. De aangegeven wachttijd is altijd een
indicatie van de gemiddelde wachttijd. Deze wordt gebaseerd
op de gemiddelde wachttijden van de afgelopen drie maanden.
Innovatie
Welke ontwikkelingen zijn er binnen het vakgebied voor
de specifieke tumorsoort in het Antoni van Leeuwenhoek?
Ook informatie over lopende onderzoeken en trials staat
hier verzameld.
Antoni 3-2016
13

IK ALS
vriend
de kracht
van betrokkenheid
Steeds meer Vrienden besluiten hun betrokkenheid
structureel te uiten en sluiten een schenkingsakte af.
Deze manier van schenken is fiscaal aantrekkelijk;
het bedrag is namelijk volledig aftrekbaar van de
belasting. De fiscus stelt een aantal voorwaarden
om het bedrag volledig af te mogen trekken van de
belasting: de schenking moet zijn vastgelegd in een
onderhandse akte (een notariële akte is niet meer
nodig), het betreft ieder jaar een vast bedrag en de
schenking is voor minimaal vijf jaar. Overweegt u
periodiek te schenken, vraag dan de brochure met
het formulier aan bij de afdeling Fondsenwerving,
(020) 512 2856, fondsenwerving@nki.nl.
Vriendenbijeenkomst
17 november
De Antoni van Leeuwenhoek Foundation organiseert op 17 november
een Vriendenbijeenkomst over Supportive Care. Palliatief arts Tjomme
de Graas spreekt over de zorg die het Supportive Care Team biedt
aan kankerpatiënten voor wie herstel niet meer mogelijk is. Dit team,
waar ook specialistisch verpleegkundigen deel van uitmaken, stelt de
wens van de patiënt centraal en vervult nadrukkelijk een adviserende
rol. Daarnaast vertellen twee onderzoekers over het onderzoek dat zij
uitvoeren naar palliatieve zorg.
Schenking uit
het Yske-Walther fonds
De Antoni van Leeuwenhoek Foundation ontving van het ARS
Donandi/Yske Walther Fonds een bedrag van H 7.350. Met deze
co-financiering kan onderzoeker Hilde Buiting het project ‘Leven
met niet meer te genezen kanker: een exploratieve studie’, een
frisse start geven. Het project richt zich primair op het bieden van
inzage in het zorg- en behandeltraject van kankerpatiënten die zich
in een chronische, niet meer te genezen fase bevinden. Veel dank
voor deze mooie gift.
Bent u nog geen Vriend en wilt u ook de bijeenkomsten bijwonen,
meld u zich dan aan als Vriend van het Antoni van Leeuwenhoek.
Bij een jaarbijdrage van H 25 ontvangt u niet alleen de Antoni, maar
wordt u ook tweemaal per jaar uitgenodigd voor de bijeenkomsten.
Nieuwe formatie
team Fondsenwerving
Hoofd Fondsenwerving Pelagia de Wild heeft het Antoni van
Leeuwenhoek per 1 augustus jl. verlaten voor een nieuwe uitdaging.
Haar taken worden voorlopig waargenomen door Germaine Custers.
Daarnaast bestaat het team Fondsenwerving uit Sasha Kartoidjojo,
relatiemanager, Caroline van der Heijde, projectmedewerker en
Claudia Berenstein, officemanager.
Rotary steunt actie kunstenaars
voor kankeronderzoek
Ter nagedachtenis aan hun overleden dochter Carola verkopen
John en Hanne zelfgemaakte kunstwerken ten behoeve van kankeronderzoek
in het Antoni van Leeuwenhoek. De Rotary Amsterdam
Noord adopteerde een door hen opgezet samenwerkingsproject met
andere kunstenaars en organiseerde in dat kader een benefietdiner
en kunstveiling. Deze mooie actie voor de Antoni van Leeuwenhoek
Foundation leverde H 11.500 op.
De kracht van betrokkenheid
Als Vriend bent u een onmisbare steun voor het Antoni
van Leeuwenhoek. Maar er zijn meer manieren om uw
betrokkenheid tot uiting te brengen. Zo kunt u eenmalig
schenken, een speciale actie op touw zetten, periodiek
schenken (met fiscaal voordeel) of nalaten aan het Antoni van
Leeuwenhoek. Ook voor bedrijven zijn diverse mogelijkheden.
Voor meer informatie over alle mogelijkheden van steun
aan het Antoni van Leeuwenhoek kunt u terecht bij
Germaine Custers, relatiemanager. Telefoonnummer:
(020) 512 9025 of per mail: g.custers@nki.nl.
Antoni van Leeuwenhoek • Afdeling Fondsenwerving • Antwoordnummer 3524, 1000 SE Amsterdam • T: 020 512 2856 •
E: fondsenwerving@nki.nl • www.avlfoundation.nl • IBAN Antoni van Leeuwenhoek Foundation NL26 RABO 0102 9000 00
14 Antoni 3-2016

Handen uit de mouwen
De patiënt staat centraal:
Een nieuw jaar, een nieuw magazine, Antoni, ze luiden nventiviteit aangewezen om de gevolgen van de recessie
op te vangen. Als groepsleider wil ik extra energie
een jaar in met veel onzekerheden. Wat staat ons wachten wat met een recessie betekent in het vooruitzicht? Gelukkig steken dat in het schrijven eigenlijk?
van subsidieaanvragen die ook
behoort gezondheidszorg tot de eerste levensbehoeften indirecte onderzoekskosten vergoeden; vooraf nog
deskundigheid een relatief van bescheiden het Antoni offer. van Leeuwenhoek bovengemiddeld
Voor de goed. research Maar zal we dit moeten onvoldoende wel zorgen soelaas dat bieden. er ook
ruimte Research blijft voorziet die kruisbestuiving. niet in urgente behoeften De toegenomen en bezuinigingen
van daarop de zorg zijn en pas werkdruk op termijn maken merkbaar dat kennis­
worden
intensiteit
deling daarom soms gemakkelijker lastig in te plannen doorgevoerd, is. In de we komende weten dat uit
jaren het zullen recente we verleden. daarom extra Hier aandacht zijn we meer geven op aan onze de eigen i
positie van de tumorwerkgroepen in het Antoni van
Leeuwenhoek en de verbinding met het onderzoek.
In een tumorwerkgroep werken specialisten van
verschillende afdelingen, zoals een oncoloog,
radiotherapeut en specialistisch verpleegkundige,
met elkaar samen op specifieke tumorsoorten. Juist
deze tumorwerkgroepen overzien de zorgketen als
beste en weten wat er nodig is voor optimale zorg.
Zij zien ook wat de toekomst ons brengt (of maken de
toekomst zelf door eigen innovaties in samenwerking
met onze onderzoekers), zodat we hierop kunnen
anticiperen.
in Nederland en is daarom relatief conjunctuur ongevoelig.
Antoni Niettemin van Leeuwenhoek zou het onverantwoord staat de patiënt zijn ons centraal. niet voor Naast de deskundigheid rekrutering van is medewerkers veiligheid zeer en belangrijk. meer aandacht Elke te
beter nadenken over de proeven; nog selectiever zijn bij
In het
Dat te is bereiden best een sterke op slechtere uitspraak, tijden. want Hoe wat gaat betekent een organisatie patiënt besteden gaat er aan (terecht) hun begeleiding; vanuit dat de en veiligheid proberen in minder een te
het als centraal het NKI-AVL stellen van daarmee de patiënt om, of precies? beter, hoe Welke gaan wij dat ziekenhuis reizen. goed En …. geborgd niet te vergeten, is. Dat gaat mijn echter collega’s niet vanzelf overtuigen
verwachtingen met z’n allen hebben doen en onze meer patiënten specifiek en wat hoe ga voldoen ik daar we aan en zeker hetzelfde niet bij te zorg doen. die Verder in korte een tijd reeks steeds plannen ingewikkelder opstellen
daaraan? doen? Onderzoek Ik denk aan bij stevig een grote schepje groep er bovenop patiënten en met ik Succes
laat mijn zien collega’s dat zij te deskundigheid kunnen motiveren en veiligheid dat ook op te doen. de maagzweer dat ze onze zes weken mogelijkheden opgenomen. om toponderzoek Nu doen we de te meest doen
wordt. die Nog instituutsbreed niet zo lang geleden tot kostenbesparingen lag een patiënt leiden met een zonder
kanker
eerste Dat plaats schepje zetten, komt kort in verschillende daarna gevolgd smaken: door de aanpakken, houding ingewikkelde frustreren. operaties en behandelingen met een dag
van meer de zorgverleners.
doen dan we deden. Voor de behandeling van patiënten
is dit een probate benadering. De ziekenhuisme-
veranderingen instituut dat in tot complexiteit de beste kankerinstituten en intensiteit vereisen in de wereld
opname, Maar en ik ook zie meer nog eens mogelijkheden. bij veel meer Wij patiënten. zijn een bijzonder Deze
Door dewerker continue zal niet kruisbestuiving snel worden tussen wegbezuinigd onderzoek zoals veel hele goede wordt gerekend. afspraken, Dat begeleiding, kunnen we klinische beter uitdragen, kennis en ook
en zorg, andere en posities onze vooraanstaande in maatschappij, positie hoogstens in allerlei zal iets voortdurend naar het kijken Nederlandse waar en publiek hoe er dat iets niet te verbeteren onze artikelen valt. in
internationale harder gewerkt samenwerkingsverbanden, moeten worden voor iets is minder geld, Cell en Nature turft. Zelf harder op de trom slaan. Na-
De patiënt tuurlijk centraal moeten stellen we geen kan beloften vanzelfsprekend doen die alleen we niet waar
door kunnen de patiënt maken te betrekken. en geen zaken Patiënten claimen kunnen die we precies niet zelf tot
aangeven stand wat hebben voor gebracht, hen belangrijk ook al is geven en waar we we onszelf daar-
nog kunnen mee een verbeteren. handicap ten Daarom opzichte is het van Antoni sommige van collega’s
Leeuwenhoek die hier minder als eerste scrupules in Nederland tonen. Maar gestart dan met blijven het er nog
online voldoende inzichtelijk mogelijkheden maken van onze over geleverde om ons als kwaliteit topziekenhuis
onder en de topresearchinstituut naam ‘Zichtbare Kwaliteit’. en “preferred Hierbij partner” stellen we van KWF
informatie Kankerbestrijding over bekwaamheid, te presenteren behandelresultaten,
en Nederland ervan te
wachttijden, overtuigen innovatie dat het en NKI-AVL patiëntervaringen een juweel op is dat een moet wor-
toegankelijke den gekoesterd, wijze beschikbaar zeker als de aan diamantjes patiënten. in Zo dat kan juweel
iedereen zichtbaar op basis hun van mouwen kennis opstropen. resultaten Ik wil kiezen proberen waar of hij ik
behandeld alle NKI-AVLers wil worden. mee Patiënten kan krijgen kunnen in dat op streven. de website
ook hun Ik wens ervaringen eenieder over een het voorspoedig Antoni van 2009! Leeuwenhoek
delen Ton met Berns anderen. We stellen ons hierbij bewust
kwetsbaar op. Door van patiënten te horen hoe zij onze
zorg ervaren, kunnen wij deze zorg verder verbeteren.
Nieuwsgierig geworden? Neem eens een kijkje op
www.avl.nl/kwaliteit.
Emile Voest, medisch directeur
Antoni 3-2016 15

In dit nummer...
p.2
Wait-and-see: opereren niet altijd
de beste optie bij rectumkanker
p.14
IK ALS
vriend
de kracht
van betrokkenheid
p.10
Steeds meer mensen leven
langer met en na kanker.
Wat vraagt dat van onze zorg?
p.5
Mariette Belderbos
is imker in opleiding
p.12
Antoni van
Leeuwenhoek maakt
kwaliteit inzichtelijk
p.6 Immuuntherapie
effectief bij triple
negatieve borstkanker?
Kijk voor meer informatie
www.avl.nl
p.15
Emile Voest over de patiënt
centraal stellen
Colofon
Antoni is een intern en extern relatiemagazine
van het Antoni van Leeuwenhoek.
Opmerkingen en suggesties voor
onder werpen kunt u doorgeven
via m.tervoort@nki.nl.
Antoni verschijnt vier keer per jaar in
een oplage van 9.000 exemplaren.
Eindredactie
Marloes Tervoort,
afdeling PR & Communicatie,
Postbus 90203, 1006 BE Amsterdam
Aan dit nummer werkten verder mee
Stef Bertina, Claudia Berenstein,
Nadine Böke, Bart de Haas, Emile Voest
Fotografie
André Jagt, Bart Versteeg
Concept, ontwerp en realisatie
Room for ID’s, Utrecht
Druk
NPN drukkers, Breda
Informatie
Algemeen telefoonnummer
Antoni van Leeuwenhoek
020 512 9111
Centrum Patiënteninformatie
Voor vragen over het onderzoek en
de behandeling in het Antoni van
Leeuwenhoek: 020 512 9111
Word Vriend
Voor informatie en vragen:
fondsenwerving@nki.nl.
Voor schenkingen, legaten en erfstellingen:
Germaine Custers, 020 512 9025,
g.custers@nki.nl