Stadsregio Gent / Voorzieningen

DEBASISSCHOOL
ALS

Docenten
Livia de Béthune, Griet Hanegreefs
Studenten
Jolien Coppejans, Jakob Vandevoorde, Ellen Van Mulders
© Copyright 2016
Master in de stedenbouw en ruimtelijke planning
KU Leuven Faculteit Architectuur Campus Sint-Lucas Gent
Niets in deze uitgave mag worden verveelvuldigd of openbaar gemaakt,
door druk, fotografie, microfilm, of welke andere wijze ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs.

VOORZIENINGEN STADSREGIO GENT
7 I. INLEIDING
11 II. CONTEXT
voorzieningen
1. onderwijs
2. zorg
3. voeding
4. mobiliteit
31 III. ANALYSE REGIO
41 IV. VISIE
Visie: “Basisschool als nieuwe kern”
Scenario 2030
Scenario 2060
Visie - voorbeelden
79 V. CONCLUSIE
83 VI. BRONNEN
figuren
literatuurlijst

4

I. INLEIDING
5

6 Figuur 01. beeld stadsregio

De stadsregio Gent is voortdurend in beweging. Zowel het centrum als
de gehele regio vragen continu naar nieuwe visies en samenwerkingen.
Grote vraagstukken in verband met klimaat, demografie en mobiliteit
kloppen op de deur en hebben nood aan een antwoord, een visie die
grotendeels het beeld van de stadsregio in 2050 zal vormen. Door deze
te ontwikkelen op stadsregionaal niveau wordt er zowel in de noden
van de kernstad als in die van de omliggende steden en gemeenten
voorzien.
In deze studio-opdracht wordt er gewerkt rond meerdere thema’s
(demografie & huisvesting, biodiversiteit & voedselproductie,
bereikbaarheid & infrastructuren en netwerken, grondstoffen en
energie, (innovatieve) economie, recreatie en ontspanning, water en
voorzieningen). Door voor elk thema een optimale visie te ontwikkelen,
gekoppeld aan verscheidene beleidsplannen met elk hun ruimtelijke
implicaties en bijdragen aan bepaalde doelstellingen, wordt de
mogelijkheid gecreëerd om deze te kunnen koppelen en te komen tot
één globale, strategische visie die alle thema’s in achting neemt. Op
basis hiervan kan een strategie ontwikkeld worden die van de gehele
regio een meer kwalitatieve, leefbare ruimte zal maken.
In dit boekje wordt een visie uitgewerkt voor het thema ‘voorzieningen’.
Er worden, aan de hand van criteria voortvloeiend uit het thematisch
onderzoek, drie basisvoorzieningen geselecteerd. Iedere voorziening
wordt uitvoerig geanalyseerd en dit zal uiteindelijk leiden tot een visie
die uitgewerkt wordt in twee scenario’s, gebonden aan een specifiek
tijdskader. Het is een eerste stap om te komen tot een allesomvattende
strategische visie voor de stadsregio Gent die aanzet zal geven tot
structurele verandering.
7

8

II. CONTEXT
9

10

VOORZIENINGEN
Basisvoorzieningen
De verzorgingsstaat
België is voor het grootste deel van zijn geschiedenis en tot op de dag
van vandaag altijd een verzorgingsstaat geweest. Een verzorgingsstaat
is een sociaal systeem waarin de staat de verantwoordelijkheid draagt
voor de basisvoorzieningen en het welzijn van haar burgers (Dekimpe,
2006). In dit systeem neemt de overheid de verplichting op om te voorzien
in een bestaansminimum voor elke burger. Iedere Belg zou dus toegang
moeten hebben tot gezondheidszorg, onderwijs, werkgelegenheid
en sociale zekerheid. Om een minimum aan voorzieningen in dit
corporatistisch systeem te kunnen garanderen zal de staat belastingen
heffen en samenwerken met de vrije markt. De overheid zal dus daar
reguleren waar de vrije markt te kort schiet en waar burgers buiten het
systeem dreigen te vallen.
Figuur 02. Verzorgingsstaat
Uiteraard voorziet de staat ons nog van een hele reeks andere
voorzieningen die al dan niet zichtbaar zijn in het straatbeeld en al dan
niet worden beïnvloed of gereguleerd door de vrije markt. Voorbeelden
hiervan zijn allerlei soorten diensten zoals politie en brandweer, maar
ook kerkhoven, weginfrastructuur, andere planningsaspecten en cultuur.
In deze bundel zal echter vooral gefocust worden op gezondheidszorg
en onderwijs. Dit omdat werkgelegenheid volgens ons een te groot
thema is dat terecht is ondergebracht bij economie, waar het ook meer
verbonden mee zal zijn. Sociale zekerheid en andere nutsvoorzieningen
hebben vaak een beperkte ruimtelijke of mobiele impact en vallen
door lage frequentie of specifieke plaatsing niet binnen de ruimtelijke
planning.
11

Het voorzien in menselijke noden
Figuur 03. Piramide
Maslow
Voorzieningen kunnen echter ook op een veel menselijkere schaal
worden gedefinieerd. Hierbij wordt het woord “basisvoorziening” eerder
gelezen als “behoefte” en kun je op zoek gaan naar wat een mens
nodig heeft om te kunnen functioneren in deze moderne maatschappij.
Gelukkig voor ons hoeven we deze behoeften niet zelf meer te gaan
onderzoeken maar heeft de psycholoog Abraham Maslow in 1943 een
hiërarchische ordening van behoeften gepubliceerd die tot op de dag
van vandaag bediscuteerd maar wel nog steeds algemeen aanvaard
wordt. (Handler, 2014)
Onze onderzoeksthema’s kunnen bijgevolg perfect geplaatst worden
in deze behoeftepiramide. Gezondheid staat stevig onderaan bij de
andere lichamelijke behoeften, het is dan ook zo’n belangrijk aspect dat
het grotendeels door de staat wordt gereguleerd, zij zorgt dat iedereen
er toegang tot heeft. De laag erboven bevat zekerheid en veiligheid en
heeft, hoewel beide grotendeels door de staat worden geregeld (denk
aan wetten, politie, sociale zekerheid…), een beperkte ruimtelijke
impact. Laag drie en vier (ook wel de sociale en de waarderingslaag
genoemd) bevatten vooral menselijke behoeften waar weinig fysieke
voorzieningen voor nodig zijn (tenzij je zou argumenteren dat
seniorencentra en verpleeghuizen cruciaal zijn om het sociaal contact
tussen ouderen te creëren). Onderwijs is dan weer perfect te plaatsen
in het vakje zelfontplooiing, de laatste cruciale behoefte van de mens.
Van de Belgische staat wordt niet alleen verwacht dat zij bepaalt wát
scholen hun leerlingen bijbrengen maar ook dat ze erop toeziet dat er
genoeg scholen zijn.
12

Basisvoorzieningen in het Witboek
In de begrippenlijst van de werktekst voor het Witboek Beleidsplan
Vlaanderen (departement Ruimte Vlaanderen, 2015) vonden we nog
een andere definitie voor basisvoorzieningen, nl: “Basisvoorzieningen
zijn voorzieningen die nodig zijn om op dagdagelijks niveau het leven
vorm te kunnen geven en te kunnen participeren in de maatschappij.
Voorbeelden van basisvoorzieningen zijn een kleuter- en basisschool,
kinderopvang, huishoudelijke hulp, huisarts, apotheek, voedingswinkel,
post-punt en (publieke) ontmoetingsruimten binnen en buiten.”
Figuur 04. Witboek
Voor de analyse van ons thema hebben we dus ook grondig gekeken
naar alle voedingswinkels in Gent en omstreken. Hoewel dit strikt
genomen geen voorziening is die van bovenaf wordt geregeld blijkt
dit toch een interessant onderwerp om te gaan vergelijken met andere
basisbehoeften, door zijn prominente functie en algemene aanwezigheid
in onze maatschappij.
13

Beleid en voorzieningen
Ondanks het grote belang van voorzieningen vinden we in de ruimtelijke
beleidsplannen hierover bitter weinig terug. Dit zou in de eerste plaats
kunnen zijn omdat de ruimtelijke impact relatief laag is in verhouding
met vb. wonen, handel of landbouw. Of voorzieningen is een te moeilijk
begrip om te kaderen in één enkel plan omdat iedere voorziening een
andere ruimtelijke nood zal hebben.
Wat we wel steeds terugvinden is het principe van clustering en
functievermenging. In de toekomst zullen voorzieningen zoveel mogelijk
bij elkaar zitten om efficiëntie te bevorderen en onnodige verplaatsingen
te verminderen. Belangrijk is om hierbij te beseffen dat het niet alleen
gaat om functiemenging tussen voorzieningen onderling (denk aan het
UZ Gent dat onderwijs en ziekenhuis omvat) maar ook aan voorzieningen
in samenwerking met wonen (zorgflats, wijkgezondheidscentra, …) en
voorzieningen in samenwerking met handel (warenhuizen in de buurt
van scholen om klanten te trekken).
In de volgende paragrafen bekijken we kort wat de meest essentiële
beleidsplannen zeggen over voorzieningen en hun lokalisatie.
Voorzieningen volgens het Groenboek: Vlaanderen in
2050: mensenmaat in een metropool
Figuur 05. Groenboek
Het groenboek (departement RWO, 2012) ziet als belangrijkste
opdracht voor Vlaanderen dat het niet uitgroeit tot één volgebouwde
agglomeratie. De vele dicht bijeenliggende historische steden zijn juist
dé grote Vlaamse troef die zorgen voor een unieke levenskwaliteit waar
onderwijs, zorg en cultuur altijd vlakbij zijn. Bereikbaarheid zonder alles
vol te bouwen en kwalitatief omgaan met open ruimte zijn de grote
uitdagingen. Het groenboek haalt zeven maatschappelijk uitdagingen
aan waarvan een groot deel makkelijk gekoppeld kan worden aan
voorzieningen.
14

Vlaanderen zonder grenzen: we moeten ons bewust zijn van onze
buren, barrières wegnemen en aantrekkelijk blijven voor het buitenland.
Misschien moeten Limburgers wel in Maaseik naar school kunnen
gaan en moeten Zeelanders in Gentse ziekenhuizen zonder problemen
terecht kunnen.
Van 6 naar 7 miljoen: migratie, vergrijzing, vergroening en
gezinsverdunning creëren andere dienstverleningen en zorg-noden.
Een voldoende aanbod aan voorzieningen is essentieel, ook voor meer
kwetsbare burgers.
Bewuster omspringen met grondstoffen en energie:
Voorzieningsgebouwen en activiteiten kunnen energiezuiniger geschikt
worden in de ruimte. Opnieuw kunnen we het UZ aanhalen als
voorbeeld dat is aangesloten op het warmtenet dat gevoed wordt door
de verbrandingsovens van IVAGO.
In beweging blijven: Ruimte organiseren zodat de vraag naar verplaatsing
afneemt, dit geldt evengoed voor scholen als voor handelszaken,
werken en wonen.
Voortbouwend op het RSV formuleert het groenboek nieuwe doelstelling
voor Vlaanderen in 2050. Ruimtelijke ordening zal de juiste condities
moeten scheppen voor maatschappelijke projecten én zal moeten
faciliteren in een slimme transformatie van de huidige bebouwde ruimte.
Creatieve vormen van ruimtegebruik zoals intensiever en hoger bouwen,
verweving van functies, hergebruik en omkeerbaar ruimtegebruik
zullen wenselijk worden zowel in de openbare- als in de privésector.
Vlaanderen wil dus het grote aantal kleine historische steden behouden
en blijvend op mensenmaat laten functioneren (vb. zorg en dokters
binnen afstand houden) en tegelijkertijd de metropolitaanse uitstraling
van de stedelijke regio’s versterken (bv door gerenommeerde educatie
en zorg aan te bieden in de stad).
15

Voorzieningen volgens het Ruimtelijk Structuurplan
Vlaanderen
Figuur 06. RS Vlaanderen
Het RSV (departement RWO, 2011) met haar informatief, richtinggevend
en bindend gedeelte stelt een visie voor ruimtelijke ontwikkeling in
Vlaanderen voor. In verband met voorzieningen wordt vooral gesproken
over concentratie van economische activiteiten en het optimaliseren van
de vervoersinfrastructuur. Het gewest heeft nood aan gedeconcentreerde
bundeling met stedelijke gebieden en landelijke gebieden. Waarbij de
stedelijke gebieden een dicht en bereikbaar netwerk bevatten met een
samenhangende multifunctionele werking. Sterke mobiliteit, gebundelde
kleinhandel en knooppuntswerking zullen hiervoor noodzakelijk zijn.
Voor de landelijke gebieden gaat het vooral over het vrijwaren van de
open ruimte en het tegengaan van versnipperen. Deze doelstelling
worden grotendeels herhaald of geherformuleerd in de hoofdstukken
over economische activiteiten en lijninfrastructuur.
Voorzieningen volgens het Provinciaal Ruimtelijk
Structuurplan Oost-Vlaanderen
Figuur 07. RS
Oost-Vlaanderen
Het PRS (provincie Oost-Vlaanderen, 2004) bevat in het informatief
gedeelte vooral uitspraken over de relatie tussen het stedelijke en het
landschappelijke. Ze schuiven Gent logischerwijs als centrale kern
naar voor en stellen dat nieuwe woningen in kerngebieden moeten
worden voorzien waar ook een degelijk aanbod aanwezig is van woonondersteunende
voorzieningen. Functies zullen nevengeschikt of
boven- en ondergeschikt moeten worden met een samengebruik van
de ruimte.
Verder in het document wordt er gefocust op het belang van regionale
netwerken en samenwerkingen. Oost-Vlaanderen heeft een paar
troeven in handen met een zeer dicht openbaarvervoersnetwerk met
16

twee belangrijke knooppunten in de Gentse stations maar botst ook
stillaan tegen de grenzen van haar draagbaar autoverkeer.
Het Ruimtelijk Structuurplan Oost-Vlaanderen eindigt met een analyse
van haar deelgebieden waarbij de Stadregio Gent vooral naar voren
komt als een functioneel en economisch geheel eerder dan een
morfologisch. De uitdagingen voor deze gebieden passen binnen die
van het gehele RSV. Verlinting moet tegengegaan worden, de strategie
hiervoor is het gedeconcentreerd bundelen.
Voorzieningen volgens het Ruimtelijk Structuurplan Gent
Gent is nog steeds een groeiende stad. De grote vragen in het
structuurplan (dienst SRP Gent, 2003) zijn dan ook waar er nog
bijkomende woningen en nieuwe bedrijventerreinen kunnen worden
gebouwd en hoe we ervoor kunnen zorgen dat Gent goed bereikbaar
blijft met het openbaar vervoer. Ze introduceren dus een aantal
spelregels voor zorgvuldig, zuinig en duurzaam ruimtegebruik, nl:
begrenzen, selecteren, structureren, bundelen en mengen. Vooral deze
laatste twee zijn interessant in de voorzieningscontext.
Figuur 08. RS Gent
Fragment uit het RSG:
“BUNDELEN Samenbrengen van functies zoals wonen, werken, recreatie,…
verhoogt de dynamiek in een wijk of stad. Alles blijft zoveel mogelijk op
wandel- en fietsafstand van elkaar, het openbaar vervoer is efficiënter en het
zorgt voor leven in een stad.
MENGEN Functies moeten zoveel mogelijk gemengd worden. Dit zorgt
voor afwisseling en maakt een wisselwerking tussen de functies onderling
mogelijk. Men moet echter altijd rekening houden met de draagkracht van
de omgeving. Een milieubelastend bedrijf hoort bijvoorbeeld niet thuis in een
woonbuurt.”
Gent is zich sterk bewust van zijn huidige zandloperstructuur met 4
steenwegen, 4 groenpolen, 4 woongebieden en 4 bedrijvenclusters.
17

Het RSG legt voortdurend de link tussen ruimtelijke ontwikkelingen
en mobiliteit en probeert in de toekomst in te spelen op knooppunten
waar bijvoorbeeld kennis en cultuur (technologiepark) maar ook
wonen en milieu kunnen samenkomen. Gemengde economische
activiteiten en voorzieningen in de kernstad en de stationsomgevingen
met goed ontwikkelde en bereikbare clusters voor bijvoorbeeld sport,
horeca, avondentertainment of winkels. Daarbuiten is er plaats voor
het realiseren van nieuwe kwaliteitsvolle woonomgevingen door
bouwreserves in te vullen.
Voorzieningen volgens het Gents Klimaatplan 2014-2019
Figuur 09. Klimaatplan
Gent
Gent heeft een heel duidelijk visie op zijn klimaatbeleid en probeert
daarbij om een voortrekkersrol te blijven spelen en in 2050 volledig
klimaatneutraal te zijn. Volgens de gemeente gaat inzetten op
klimaatneutraliteit hand in hand met inzetten op een leefbare stad.
Het Gents Klimaatplan (dienst milieu en klimaat Gent, 2015) is ook het
eerste beleidsdocument waarbij er wordt gesproken over een “sociaal”
klimaatbeleid dat rekening houdt met kwetsbare gezinnen en alle lagen
van de bevolking.
Het energiebeleid volgt twee duidelijke richtingen. In de eerste plaats
engageert de stad zich om zijn energieproductie te verduurzamen
met hernieuwbare lokale energie. Ten tweede is er nood aan een
energiereductie door structurele energiebesparende maatregelen, een
shift van auto- naar fietsverkeer en openbaar vervoer en door kwetsbare
gezinnen te helpen met energiebesparende investeringen.
Het Gentse stadsbestuur gaat er prat op dat ze werken met nieuwe
wijzen van bestuur (speciale werkgroepen) en nieuwe ideeën (vb.
leefstraten). Ze gaan in hun visietekst voor een “gebalanceerd plan,
dat oog heeft voor het sociale, economische, ecologische en het
participatieve.” Een voorbeeld hiervan is hun samenwerking met de
18

UGent: “Ook de Universiteit Gent ging in transitie en schaafde aan de
wijze waarop klimaat vervat zat in haar aanpak van de eigen werking, het
studentenleven, haar onderwijsdoelstellingen en onderzoeksthema’s.”
Het klimaatplan gaat verder met 6 thema’s voor actie: voeding,
aanpassingen voor bedrijven en dienstensector en hernieuwbare
energie en restwarmte. In het vierde thema kijkt de stad naar haar eigen
voorbeeldfunctie en gaat ze haar eigen gebouwen en voorzieningen
aanpakken door energiegebruik te verminderen en verplaatsingen te
beperken, daarbij is ze zelf voorstander van een distributiecentrum voor
goederen voor de Stad Gent. Als vijfde thema spreekt de stad over
energiezuinige woningen voor iedereen en stadsontwikkelingspojecten
die nieuwe samenwerkingsverbanden aangaan.
Men eindigt met een laatste focus op gebundelde goederenstromen en
mobiliteit:
“1. Het verzekeren van nabijheid: we willen een doordacht locatiebeleid
voor nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen en een gediversifieerde invulling
ervan bewerkstelligen. Door functies bij elkaar te brengen en te verweven
worden ze combineerbaar binnen één verplaatsing. Op dit manier kunnen
er daadwerkelijk verplaatsingen vermeden worden, zonder dat men moet
inboeten aan een kwalitatief activiteitenpatroon.
2. Het verlagen van het aantal onnodige kilometers: dit kan
bijvoorbeeld door het stimuleren van de nabijheidseconomie, door in te zetten
op functionele verwevenheid, … .Dit zijn ook zaken die meegenomen worden
in het traject ‘Structuurvisie 2030’. Daarnaast zijn er ook andere beleidslijnen
die inzetten op het beperken van verplaatsingen, denk maar aan beslissingen
over uitbreiding en toewijzing van plaatsen in kinderopvang en scholen
waarbij afstand tot de woonplaats mee in rekening wordt genomen.”
19

Basisschool 3km Middelbare school 9,5km Universiteit
Figuur 10. beeld onderwijs
20

VOORZIENINGEN 1. onderwijs
Onderwijs is de basisvoorziening waar de staat de belangrijkste rol in
speelt. In onze analyse kijken we naar de verschillende graden in het
onderwijs en of afstand bepalend is voor de keuze voor een bepaalde
instelling.
Het hoger onderwijs heeft een internationaal bereik. Afstand is geen
bepalende factor aangezien veel studenten op kot zitten. Wel zien
we verschillende soorten campussen. In het boek “Programma en
ruimtegebruik van de stad” (Meijer en Westrik, 2014) defineert men drie
locatietypes. De campus buiten de stad, de gesloten campus binnen
de stad en de campus geïntegreerd in de stad (interactie met de stad).
Zij zien ook drie campustypen ontstaan: de traditionele campus, de
netwerkcampus en de virtuele campus. België kent vooral gesloten
traditionele campussen binnen de stad.
Waar het aantal keuzes en de keuzevrijheid in het hoger onderwijs
enorm groot is, is dit bij het secundair onderwijs al beperkter (ASO,
TSO,... katholiek onderwijs,...). Men stelt ook vast dat leerlingen bereid
zijn zich 9.5km te verplaatsen naar hun school (Janssens et al., in
Boussauw et al., 2013). Binnen deze leeftijdscategorie verplaatsen veel
scholieren zich ook al zelfstandig.
Basisscholen zijn veel kleinschaliger. Uit onderzoek van De Boer
(in Boussauw et al., 2013) blijkt dat de gemiddelde verplaatsing tot
de basisschool 3km bedraagt. Ook blijkt dat de aanwezigheid van
een basisschool de aantrekkelijkheid van een buurt als woonlocatie
verhoogt. Belangrijk is echter dat lagere schoolkinderen zich meestal
niet zelfstandig naar de school verplaatsen. Je moet maar rond 8.15h
‘s ochtends aan een schoolpoort te gaan kijken om te weten dat veel
ouders hun kinderen afzetten op weg naar het werk (al dan niet met de
auto). De basisschool heeft dus de grootste invloed op de woonlocatie
en de verplaatsingen van een Vlaams gezin.
21

Huisarts 1 km Algemeen ziekenhuis /
Wijkgezondheidscentrum
Gespecialiseerd ziekenhuis
Figuur 11. beeld zorg
22

VOORZIENINGEN
2. zorg
De tweede basisvoorziening die we onderzoeken is de zorgsector.
Deze omvat enorm veel verschillende aspecten, daarom hebben we
in deze analyse het thema proberen afbakenen. We zijn uitgegaan van
zorginstellingen die als doelpubliek een meerderheid van de bevolking
omvatten. Zo focussen we ons bijvoorbeeld niet op begeleid zelfstandig
wonen. Daar is een problematiek maar vergrijzing bijvoorbeeld is
prangender qua schaal, heeft een grotere invloed op onze samenleving.
Ook bij de zorganalyse verdelen we de voorzieningen qua bereik. Een
gespecialiseerd ziekenhuis heeft een internationaal bereik en genereert
veel vervoersstromen. Het is ook enorm belangrijk dat het goed
bereikbaar gelegen is, niet alleen om de zorg toegankelijk te maken
voor zoveel mogelijk mensen maar logischerwijs ook omdat er een
spoeddienst aanwezig is. We zien dat deze vaak grote en universitaire
ziekenhuizen buiten de stad gelegen zijn en dat zij ook maar in de
voorgaande eeuw zijn gebouwd. Als we kijken naar de Algemene
Ziekenhuizen in België dan liggen deze meestal in de stad zelf. In de
middeleeuwen ontstonden zij uit een samenwerking tussen de kerk en
de rijke klasse.
De Wijkgezondheidscentra zijn een recenter fenomeen in de stad (bron:
vwgc.be). Belangrijk zijn de toegankelijkheid en laagdrempeligheid
van deze multidisciplinaire instellingen. De naam zegt het al maar hun
doelpubliek zijn de bewoners van de wijk waarin het centrum gelegen
is. Net een schaal kleiner dan WGC zijn groepspraktijken, deze komen
steeds meer voor, ook in het buitengebied, hoewel de zelfstandige
huisarts daar nog primeert. Een huisarts heeft gemiddeld 1100 patiënten
en is lokaal dus van groot belang (domusmedia.be, 2013 ).
Woonzorgcentra zijn vaak ontstaan tezamen met de algemene
ziekenhuizen. Door de vergrijzing komen er echter bij en breiden de
bestaanden uit. In de literatuur en de vaktijdschriften zien we de wens
om van grootschalige instellingen naar kleinschalige (7 à 12 bewoners
per afdeling of per gebouw) te gaan in combinatie met een zorgzone
(zie Coomans et al., 2011). 23

Bakker/Slager 500m Superette 1 km Supermarkt 3 km
Figuur 12. beeld voeding
24

VOORZIENINGEN 3. voeding
Als derde thema hebben we gekozen voor voeding. Dit omdat het een
basisbehoefte is en dus een cruciale rol speelt in de dagdagelijkse
bezigheden (Handler, 2014).
Iedere winkel zoekt altijd naar een grotere afzetmarkt bij het
kiezen van een locatie. Ofwel wordt een locatie gekozen waar de
bereikbaarheid vergroot. Ofwel wordt een locatie gekozen met een
hogere bevolkingsdichtheid, zodat zij meer potentiële klanten hebben.
Bij voorkeur ligt een winkel dus op een goed bereikbare plaats met veel
passanten en waar veel mensen verblijven. Doorheen de geschiedenis
zie je deze strategie terugkomen. Tot de 20ste eeuw woonden mensen
waar ze werkten, winkels lagen dus in de centra. Doorheen de 20ste
eeuw is dit patroon grondig veranderd door het idee van wonen buiten
de stad en de bijhorende opkomst van de auto. Het is in deze context
dat de supermarkt ontstaan is. Door het succes van de supermarkten,
verdwenen de winkels in de kernen, met een voedselwoestijn tot gevolg.
De laatste decennia is er echter opnieuw een verschuiving zichtbaar.
Doordat er zich steeds meer mensen terug naar de stad begeven, duiken
de kleine superettes terug op in de stad. (Meijer & Westrick, 2014).
Het Groenboek moedigt lokale winkels aan want streeft naar
slimme transformaties en doordacht ruimtegebruik om zo het aantal
verplaatsingen en de lengte ervan te verminderen. Het mengen van
functies is een belangrijke strategie. (Kernteam beleidsplan Ruimte
Vlaanderen, 2012)
De afstand die mensen willen afleggen voor een supermarkt is
gemiddeld 3.5 km (Boussauw et al., 2013). Voor bakkers en slagers
is dit slechts 500m en voor supperettes 1km (Meijer & Westrick,
2014). Bakkers, slagers, superettes en supermarkten behoren tot de
dagelijkse voorzieningen en worden dan ook duidelijk aangehaald in
onderzoeksrapporten gemaakt voor het Groenboek. (Boussauw et al.,
2013). Door het bereik van deze voorzieningen te analyseren, wordt
er zichtbaar op welke plaatsen in deze behoefte wordt voorzien alsook
waar er tekorten zijn. 25

gewone fiets 5km
e-fiets 8.3km
tram 8.3km
trein
Figuur 13. beeld mobiliteit
26

VOORZIENINGEN
4. mobiliteit
Zoals eerder aangehaald is er een sterke wisselwerking tussen
de locatie en aantrek van de voorzieningen en de mobiliteit. Onze
analyse maakt dan ook gebruik van radii per thema. Toch ontbrak nog
een overkoepelende kennis. Deze informatie werd aangereikt in de
presentatie van Brecht Vandekerckhove (22 februari 2016) over het
onderzoek gevoerd naar de stedenstructuur van Vlaanderen. Uit die
presentatie en de bijgevoegde kaartenbundel (SumResearch, 2013)
blijkt dat de Vlaming eigenlijk maar bereid is 80min per dag aan alle
verplaatsingen te besteden. Hiervan bedraagt de gemiddelde woonwerk
verplaatsing 30min. Uit een ander onderzoek bleek eerder dat
de gemiddelde woon-werkafstand 19km bedraagt (Janssens et al.,
in Boussauw et al., 2013). Zo een snelheid wordt enkel gehaald door
een trein of auto. Als we het autogebruik willen verminderen moet de
woon-werkafstand dus kleiner worden. Hiervoor staken we ook ideeën
op tijdens de lezing. Brecht Vandekerckhove gaf aan dat we gemiddeld
eigenlijk liever slechts 20 à 30min reistijd naar ons werk verkiezen. Deze
20min hebben we in deze bundel gehanteerd als streefdoel.
Als je die twintig minuten linkt aan de gemiddelde snelheid van
een gewone fiets, elektrische fiets en tram, kom je uit op radii van
respectievelijk 5km, 8.3km en 8.3km. Om dit te halen moet het traject
dus zo ononderbroken en recht mogelijk zijn. Zoals een fietssnelweg.
5km komt uit onderzoek ook naar voren als de maximum afstand die
we bereid zijn af te leggen met een gewone fiets, terwijl dit oploopt tot
15km met een e-fiets (zie Jan Daneels, 2014). Voor het bepalen van
goedgelegen treinstations van waaruit je Gent binnen de 20min kan
bereiken, baseren we ons op de kaartenbundel van SumResearch
(2013). Stations van waaruit de reistijd korter dan 20min is hebben zelf
ook een radius tot de 20min totale reistijd bereikt is.
27

28

III. ANALYSE REGIO
29

30
2 km

Figuur 14. Onderwijs in regio Gent
Gent is een studentenstad. De meeste campussen van het hoger
onderwijs liggen in het centrum. Het zijn gesloten campussen,
er is weinig interactie met de buurt. De studenten zelf hebben
echter wel veel interactie met de stad, niet in het minst omdat
velen op kot zitten in Gent (centrum). In het stadsbeeld is het ook
opvallen hoeveel studenten zich verplaatsen met de fiets.
Als we kijken naar de middelbare scholen is er een grote
concentratie in Gent-centrum. Hier gaan niet alleen Gentenaars
zelf naar school maar ook veel leerlingen uit de omliggende
gemeenten die hier met het openbaar vervoer naartoe gaan. Dit
is bijvoorbeeld duidelijk merkbaar in de namiddag in station Gent
Sint-Pieters. In de stadsrand en daarbuiten is er per gemeente
vaak één school die Algemeen Secundair Onderwijs aanbiedt
gesitueerd en eventueel een tweede die een andere richting
organiseert of bijvoorbeeld een BuSo school.
Rekening houdende met de radius (geel) van 9.5km wordt heel
de stadsregio bediend door het huidige aanbod.
Hoger Onderwijs
Sec Onderwijs
De basisscholen zijn veel meer verspreid over alle kernen.
Vaak zijn er meerderen per kern. Een gemeenteschool en een
school van het katholieke onderwijs of een andere combinatie.
Ofwel eenzelfde school waarbij de verschillende graden zich op
verschillende adressen bevinden. Het kleuteronderwijs is meestal
in hetzelfde gebouwencomplex als het lager onderwijs gelegen.
Zoals te zien aan de radius (blauw) is ook nu de stadsregio
volledig bediend en is er bijna overal een overlappend aanbod.
bron gegevens: ond.vlaanderen.be
Basis- en kleuterschool
31

32
2 km

Figuur 15. Zorg in regio Gent
Het Universitair Ziekenhuis Gent is internationaal bekend. Het
aantal patiënten, werknemers, onderzoekers, studenten,... dat
hier iedere dag naartoe stroomt is fenomenaal De locatie van
het ziekenhuis is zeer belangrijk. Het ligt in de stadsrand en is
voornamelijk met de auto goed ontsloten via de R4, E17 en E40.
Er passeren ook verscheidene buslijnen en het station Gent Sint-
Pieters is op wandelafstand. Het is goed gelegen.
De algemene ziekenhuizen in Gent zijn dan weer net buiten het
centrum gelegen, langs de R40. Maria Middelares is het enige
ziekenhuis niet goed ontsloten met het openbaar vervoer maar
hiervoor hebben zij zelf een shuttleservice ingelegd. Zij hebben
een regionaal bereik.
UZ
AZ
Speciaal aan Gent is het grote aantal wijkgezondheidscentra,
vooral in de Brugse Poort en het Rabot. Hun aanbod wordt
verder aangevuld door huisartsen en specialisten. In de
gemeenten rond Gent zijn er geen centra maar soms wel
gelijkaardige groepspraktijken met een mengeling van
disciplines, vooral ten oosten van Gent. In de andere gebieden
beperkt het zich veeleer tot groepspraktijken van huisartsen. De
meeste huisartsen echter hebben hun praktijk nog gewoon in hun
woning, hierdoor is het aanbod ook zeer verspreid en vaak niet
toegespitst op bereikbaarheid.
WGC
WZC
Huisartsen
In het centrum van Gent zijn er verschillende woonzorgcentra
met een aanbod van rond de 70 ‘bedden’. In de rand liggen
er dan weer enkele zeer grote met meer dan 140 bewoners.
In de omliggende gemeenten liggen de instellingen vaak net
buiten het dorpscentrum. De grootteorde verschilt enorm. Zo
heeft Zomergem één woonzorgcentrum van 162 bedden terwijl
Lovendegem drie centra heeft met 20-30 kamers.
bron gegevens: mediwacht.be, woonzorgweb.be
33

34
2 km

Figuur 16. Voedingswinkels in regio Gemt
In de stadskern vinden we verscheidene superettes en kleine
voedingswinkels zoals een bakker. Rond de kleine stadsring, de
R40, liggen er dan weer veel supermarkten. Vaak zelfs op minder
dan 500m van elkaar. Deze supermarkten vinden we ook terug
op de invalswegen naar Gent, met name de steenwegen. Deze
hypermarkten zijn erg autogericht door de locatie waar ze zich
bevinden en de grote parkings die ze aanbieden.
In de kernen rondom Gent vind je de supermarkten dus langs
de grote banen. De lokale winkels zijn eerder in de dorpscentra
gelegen. De superettes liggen meestal dichtbij of in de
dorpscentra maar langs een grotere baan of in de buurt van
een station. Hier en daar ligt er bijvoorbeeld een bakker zeer
afgelegen maar het gaat dan over een hoeveproject.
Supermarkt
Bijna de volledige stadsregio heeft een supermarkt binnen de
3.5km. Opvallend zijn de kernen van Waarschoot en Zomergem
waar er veel lokale winkels en superettes te vinden zijn. In de
andere gebieden liggen deze meer verspreid. Waarschoot en
Zomergem hebben dan ook een compacte bebouwde kern. De
lintbebouwing reikt er ook niet zo ver, de invalswegen zijn niet
sterk bebouwd. Dit is een heel anders in Sint-Martens-Latem,
Merelbeke, Melle, Destelbergen en Lochristi waar de steenwegen
een lang bebouwd lint vormen.
bron gegevens: goudengids.be
Superette
Bakkers/Slagers
35

36
2 km

Figuur 17. Synthese Analyse
Als we de verschillende voorzieningen op een kaart weergeven
zien we duidelijke concentraties. Toch valt ook vooral de
verspreiding en het grote aantal van voorzieningenkernen op,
overeenkomend met de verspreide bebouwing.
Het centrum van Gent is zowel qua onderwijs, zorg als
voeding goed voorzien. Deze grote cluster vloeit over in enkele
randgemeenten. Zo is de stationsomgeving van Merelbeke geen
aparte voorzieningenkern meer.
Verder van het centrum zijn er enkele zeer dichte kernen, zoals
Waarschoot en Zomergem. In Destelbergen bijvoorbeeld kunnen
ook twee kernen onderscheiden worden.
Anderzijds zijn er enkele gebieden waar de voorzieningen zeer
verspreid liggen. Een duidelijk voorbeeld hiervan zijn Sint-
Martens-Latem en De Pinte. Niet toevallig ook sterk verkavelde
gemeenten. In Latem kan je nog net de steenweg in het
voorzieningenpatroon herkennen. Iets wat bijvoorbeeld ook
opvalt in Merelbeke.
Gebundelde voorzieningen promoten sociale verrijking (De
Souza en Grundy, in van Vliet, 2011) en transportefficiëntie
(Cervero en Duncan, in Boussauw et al., 2013). Als mensen
enkel in de buurt van bestaande voorzieningenclusters zouden
wonen zou het ruimtegebruik ook veel duurzamer zijn; subcentra
worden aangehaald als een anti-sprawl-strategie (Bontje, in
Boussauw et al., 2013).
37

38

IV. VISIE
39

Figuur 18. Visie
40

VISIE: “BASISSCHOOL ALS NIEUWE KERN”
Uit de analyse bleek dat de aanwezigheid van een basisschool
binnen de 3km de aantrekkelijkheid van een locatie als woonplaats
vergroot. In onze visie komt om deze reden de basisschool centraal
te staan, net zoals de kerk vroeger centraal stond. De kerk was een
ontmoetingsplaats waar allerlei voorzieningen zich bundelden, waardoor
het een multifunctionele kern vormde. Müller (in Boussauw et al., 2013)
beschouwt ruimtelijke nabijheid als kwaliteit en ziet hier het voordeel
van een fijnmazig scholennetwerk in. Door de basisschool als centrum
te zien en hier allerlei voorzieningen rond te koppelen, hopen we dus tot
een meer efficiënt ruimtegebruik te komen die de leefbaarheid verhoogt.
We zien in de analyse dat scholen vaak reeds gelegen zijn in clusters
van voorzieningen, in de dorpscentra. Dit blijkt ook uit onderzoek
(Moonen et al., in Boussauw et al., 2013). In onze visie zal op andere
plaatsen hier ook naar gestreefd worden. We onderzoeken ook welke
microkernen goed gelegen zijn om de bevolkingsgroei van de komende
decennia op te vangen. Gezinnen trekken weg uit de stad naar ruimere,
groenere en goedkopere oorden. Ons plan wil gezinnen stimuleren
om zich in deze strategische kernen te vestigen. Hierdoor wordt de
gewenste ruimtelijke ordening in de hand gewerkt. Hierdoor worden ook
de tekorten in Gent centrum , van bijvoorbeeld basisscholen (Stad Gent,
2016), opgevangen.
Het is dus belangrijk dat er strategische punten worden bepaald die de
leefbaarheid en de ruimtelijke ordening op een hoger niveau brengen.
We bekijken dit op korte en lange termijn. Tegen 2030 proberen we
bestaande trends te sturen en waar wenselijk te stimuleren. Deze
kernen zijn gebaseerd op de bestaande voorzieningen. Voor 2060
bepalen we los van de bestaande groei of krimp waar het wenselijk is
de bevolkingsgroei te situeren. Het aantal voorzieningen en de ligging
ervan zijn dan afhankelijk van het soort kern.
41

Figuur 19. Visie scenario 1
42

SCENARIO 2030
Op korte termijn (2030) gaan we uit van de bestaande situatie. Om
de meest tactische plaatsen te bepalen voor microkernen worden er
enkele belangrijke randvoorwaarden gesteld. Deze werken hiërachisch
op elkaar in zodanig dat de meest strategische plaatsen uiteindelijk
overblijven.
De meest essentiële voorwaarde betreft de overlapping van de
bestaande voorzieningen. Deze kernen voldoen al vrij sterk aan de
basisbehoeften van de mensen, waardoor ze een goede basis hebben
om onze visie verder op uit te werken.
Een tweede belangrijke factor is de aanwezigheid van het openbaar
vervoer, meer bepaald de haltes van het treinnetwerk. Op deze manier
kunnen mensen, nadat de kinderen naar school gebracht zijn, zich snel
en op eenvoudige wijze naar hun werk begeven. De verweving met het
treinnetwerk vermindert hopelijk de keuze om die verplaatsing met de
auto te maken. Dit verhoogt de leefbaarheid van de omgeving.
Als laatste hebben we ook rekening gehouden met de voorspellingen
voor jongeren van 0-17 jaar in de kernen in de stadsregio Gent tegen
2030. Op korte termijn is het namelijk beter in te spelen op kernen waar
mensen nu naartoe trekken
43

44
2 km

SCENARIO - in regio Gent
Figuur 20. Bestaande voorzieningenkernen
Deze kaart toont de meest strategische, bestaande kernen.
Deze situeren zich duidelijk niet enkel in het stadscentrum,
maar over de gehele regio. Ze hebben een goede grondslag die
alle basisbehoeften reeds omvat (voeding, zorg en onderwijs).
Hierdoor zijn het ideale punten om verder na te denken over
creatief en kwalitatief ruimtegebruik om zo de leefbaarheid te
verhogen.
45

46
2 km

Figuur 21. Bestaande openbaar vervoer
Op basis van de bestaande kernen met een goede grondslag,
zijn de kernen, gelegen aan haltes van het openbaar
treinnetwerk, geselecteerd. Deze hebben een sterkere relatie
met het stadscentrum en hebben hierdoor een sterker strategisch
voordeel ten opzichte van de andere kernen. (Gent: slim op weg,
2015)
47

48
2 km

Figuur 22. Huidige trend demografie 2000-2030
Uiteindelijk werd op basis van de demografie (jongeren 0-17 jaar)
een laatste en definitieve selectie gemaakt. In deze kernen stijgt
het aantal jongeren tegen 2030. Een positieve tendens die echter
ook om een groei in de basisvoorzieningen vraagt, met name de
basisscholen.
bron gegevens: fgov.statbel.be
49

50
2 km

Figuur 23. Selectie kernen scenario 1
Ons eerste scenario resulteert uiteindelijk in zes strategische
kernen die aan alle randvoorwaarden, opgesteld in het scenario,
voldoen.
Evergem, Sleidinge, Hansbeke, Melle, Merelbeke en Drongen
blijken uiteindelijk de meest tactische punten om onze visie uit te
werken op korte termijn. Ze zijn allen goed gelegen, hebben een
goede basis door de aanwezigheid van alle voorzieningen en
hebben nood aan extra voorzieningen door de extra groei.
51

Figuur 24. Visie scenario 2
52

SCENARIO 2060
In het tweede scenario bouwen we een visie op lange termijn op (2060).
Hierbij wordt niet vertrokken van de bestaande voorzieningen in de
stadsregio Gent (zie scenario 2030), maar vanuit de algehele bebouwde
omgeving en de toekomstige mobiliteitsplannen. Ook hier worden de
meest tactische plaatsen voor kernen bepaald aan de hand van enkele
randvoorwaarden.
Op basis van de bebouwde omgeving, toekomstige mobiliteitsplannen
en de projectie van een maximale verplaatsingstijd van twintig minuten,
met de trein, tram en/of fiets (zie SumResearch, 2013) worden
goedgelegen kernen geselecteerd. We willen de bevolkingsgroei naar
deze strategische kernen sturen, wat efficiëntere verplaatsingsmethoden
en ruimtegebruik in de hand werkt.
Nadat deze kernen bepaald zijn, worden ze gecategoriseerd in macro-,
meso- en microkernen. Dit op basis van hun tijd-afstandsrelatie met
centrum Gent.
Om te kijken of kleinschaligheid (zie analyse p21-27) mogelijk blijft,
maken we vervolgens een schatting van de bevolkingsgroei. Deze
groei wordt dan verdeeld over de verschillende kernen, per soort. Het
cijfermateriaal moet niet als absoluut gezien worden maar eerder als
een indicatie van een bepaalde grootteorde.
In deze kernen wordt er verder nagedacht over creatief ruimtegebruik
dat de leefbaarheid vergroot. Zo wordt er gestreefd naar een sterke
concentratie van de basisscholen om zo de kernen niet verder te laten
uitdeinen en dus inefficiënt ruimtegebruik in de hand te werken. Slechter
gelegen kernen zullen langzaamaan krimpen en uitdoven.
53

54
2 km

SCENARIO - in regio Gent
Figuur 25. Bestaande situatie en plannen
De bestaande situatie toont aan dat het tramnetwerk sterk
geconcentreerd is in het stadscentrum van Gent zelf.
Toekomstplannen tonen aan dat deze iets meer uitbreiden naar
de randen. Zo worden er vier nieuwe tramassen gecreëerd en
wordt er naar gestreefd om de gemiddelde snelheid van de tram
op korte termijn te verhogen.
Het bestaande treinnetwerk is vrij uitgebreid in de gehele
stadsregio. In de toekomst wordt er een nieuwe verbinding
gelegd richting Zelzate. Hierdoor wordt het havengebied een stuk
bereikbaarder met het openbaar vervoer. (Mobiliteitsplan Gent,
2014)
Bestaand tramnetwerk
Bestaand treinnetwerk
Toegevoegd aan tramnetwerk
Toegevoegd aan treinnetwerk
Nieuwe haltes treinnetwerk
55

56
2 km

Figuur 26. Reistijd trein, tram, fiets
Op basis van het onderzoek van Sum Research hebben we
getracht weer te geven van waar je het centrum van Gent binnen
de twintig minuten kan bereiken. Dit hebben we gedaan voor
zowel het fietsverkeer, tramverkeer als treinverkeer.
Voor een gewone fietser wordt met een snelheid van 15km/h
gerekend (binnenste blauwe cirkel van 5km), voor een elektrische
fiets en een tram rekenen we met 25 km/h (zie p27 van dit bundel
en ook Mobiliteit stad Gent, 2014) en dit wordt weergegeven
d.m.v. de buitenste blauwe cirkel van 8.3km.
Voor het treinverkeer wordt de som gemaakt van de reistijd
alsook de afstand die afgelegd kan worden naar het station met
de fiets (NMBS, 2016), dit zijn de rode cirkels.
5km fietsen : 20min
8.3km e-fiets/tram : 20min
fiets + trein : 20min
Bestaand tramnetwerk
Bestaand treinnetwerk
Toegevoegd aan tramnetwerk
Toegevoegd aan treinnetwerk
Nieuwe haltes treinnetwerk
57

58
2 km

Figuur 27. Visie fiets- en tramlijnen
Op basis van de verscheidene radiussen hebben we nog enkele
tramlijnen toegevoegd/verlengd. Dit om zoveel mogelijk kernen
een tijdsafstandrelatie te geven van maximum twintig minuten.
Het toekomstig geplande fietsnetwerk (Mobiliteit stad Gent, 2014)
valt binnen de aangegeven radiussen (fiets- en tramverkeer op
twintig minuten afstand) en lijkt ons een zeer goede investering
om het fietsverkeer te stimuleren.
5km fietsen : 20min
Gepland fietnetwerk
8.3km e-fiets/tram : 20min
fiets + trein : 20min
Voorstel tot verlengen extra tramlijnen
Bestaand tramnetwerk
Bestaand treinnetwerk
Toegevoegd aan tramnetwerk
Toegevoegd aan treinnetwerk
Nieuwe haltes treinnetwerk
59

60
2 km

Figuur 28. Macro-, meso- en microkernen
Voor alle kernen binnen deze radii gelegen bepaalden we of ze
een macro-, meso- of microkern zijn.
Kernen gelegen binnen het twintig minuten fiets- en tramnetwerk,
die ook over een eigen station beschikken duiden we aan als
macrokernen. Een voorbeeld is De Pinte.
Er zijn twee soorten mesokernen. Ten eerste diegenen die
binnen de -op de kaart blauwe- twintig minuten radii liggen, geen
eigen station hebben maar waar wel een tram stopt of een snelle
fietsverbinding door loopt. Bijvoorbeeld Heusden (Destelbergen).
Ten tweede de kernen buiten de blauwe radii vanwaar je met de
trein binnen de twintig minuten tot in Gent geraakt, een voorbeeld
is Waarschoot.
micro
Binnen de radius van 8.3km zijn ook kernen gelegen die zelf
geen directe aansluiting op het fiets- of tramnetwerk hebben
maar wel nabij een station gelegen zijn. Van daaruit kan je per
fiets naar het station en zo nog binnen de twintig minuten tot in
Gent geraken. Baarle is zo’n microkern.
Net op de rand gelegen kernen die wel een aansluiting hebben
op het tram- of fietsnetwerk duiden we ook aan als microkernen.
Bijvoorbeeld Lochristi.
meso
macro
61

62
2 km

Figuur 29. Selectie kernen scenario 2
Op basis van de verschillende niveaus van de kernen is de
totale demografische groei over de regio verdeeld. Zo zullen
de macrokernen driemaal zoveel inwoners hebben als de
microkernen en moeten de mesokernen voor twee maal zoveel
inwoners plaats voorzien als in de microkernen. Wij zijn van
mening dat dit een haalbaar scenario is mits inbreiding in de
kernen en selectieve uitbreiding. Ook de introductie van andere,
minder ruimteverslindende, woontypologieën zal dit in de hand
werken.
Uit de demografische schatting op de volgende pagina’s blijkt
dat het aantal vijfenzestigplussers nog sterk zal stijgen in de
komende decennia (vergrijzing van de babyboom). Er wordt op
langere termijn dan ook gestreefd naar beter geïntegreerde,
herbestembare, kleinschalige ouderenvoorzieningen en de
uitbreiding van de thuiszorg. Kleinschalig betekent 7 à 12
bewoners (zie Kane et al., in Coomans et al., 2011). Het
herbestembaar of zelfs ontmantelbaar zijn is van belang wanneer
het aantal ouderen weer daalt.
We tonen de haalbaarheid aan door een schatting voor enkele
kernen: De toekomstige microkern Lochristi zou de 151
plaatsen in de residentiële ouderenzorg kunnen voorzien in 13
groepswoningen. De Pinte zou als macrokern ofwel heel veel
zulke kleinschalige instellingen kennen, of ze zou het aanbod
kunnen spreiden over zowel kleinschalige als middelgrote (30 à
50 bewoners naar onze mening) instellingen.
Een laatste aspect dat hier duidelijk aangetoond wordt is dat
er vele bestaande voorzieningen reeds gesitueerd zijn in de
toekomstige strategische kernen (zie analyse p37), zij kunnen
dus onmiddellijk een bijdrage leveren in het ontwikkelen van deze
kern.
63

Figuur 30. Vlaanderen 2015-2060
De bevolking in Vlaanderen stijgt tussen
2015 en 2060 met 13.66%. Het aantal
ouderen stijgt van 19% naar 26% van
de totale bevolking, het aantal jongeren
blijft stabiel. 1 op 10 is zelfs ouder dan
80 jaar. In de profielschetsen voorziet
men 75 plaatsen in de residentiële
ouderenzorg per 1000 65+’ers. Wij
gebruiken deze cijfers als leidraad voor
alle gemeenten.
Figuur 31. Bevolkingsgroei Latem
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
lichte daling
vergrijzing
ontgroening
Figuur 33. Bevolkingsgroei Destelbergen
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
lichte daling
sterke vergrijzing
0-17 stabiel
Visie 2060: meso en micro
-1176 inwoners
324 plaatsen in de ouderenzorg
3326 jongeren
Figuur 34. Bevolkingsgroei Lochristi
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
sterke stijging
sterke vergrijzing
0-17 stabiel
Visie 2060: meso en micro
8218 extra inwoners (verdubbeling)
324 plaatsen in de ouderenzorg
3326 jongeren
Visie 2060: micro
-14 335 inwoners (halveren)
151 plaatsen in de ouderenzorg
1552 jongeren
Figuur 32. Bevolkingsgroei Melle 2000,
2015, 2030
Prognose 2030:
stijging
vergrijzing
0-17 stabiel
Figuur 35. Bevolkingsgroei Merelbeke
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
stijging
vergrijzing
0-17 stabiel
Visie 2060: macro
12 072 extra inwoners (verdubbeling)
454 plaatsen in de ouderenzorg
4657 jongeren
Visie 2060: macro en meso
12 990 extra inwoners (helft bij)
627 plaatsen in de ouderenzorg
6430 jongeren
64

Figuur 36. Bevolkingsgroei Evergem
2000, 2015, 2030
CIJFERMATIG - in regio Gent
Figuur 39. Bevolkingsgroei Waarschoot
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
stijging
vergrijzing
lichte vergroening
Prognose 2030:
lichte daling
vergrijzing
ontgroening
Visie 2060: macro
-2220 inwoners
627 plaatsen in de ouderenzorg
6430 jongeren
Visie 2060: meso
1027 extra inwoners
173 plaatsen in de ouderenzorg
1774 jongeren
Figuur 37. Bevolkingsgroei Lovendegem
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
lichte stijging
vergrijzing
0-17 stabiel
Figuur 40. Bevolkingsgroei Zomergem
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
stabiel aantal
vergrijzing
0-17 stabiel
Visie 2060: macro en micro
6977 extra inwoners (helft bij)
324 plaatsen in de ouderenzorg
3326 jongeren
Visie 2060: dooft uit
Figuur 38. Bevolkingsgroei Nevele
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
stijging
lichte vergrijzing
lichte vergroening
Figuur 41. Bevolkingsgroei De Pinte
2000, 2015, 2030
Prognose 2030:
lichte daling
vergrijzing
ontgroening
Visie 2060: meso
-3115 inwoners
173 plaatsen in de ouderenzorg
1774 jongeren
Visie 2060: macro
12 990 extra inwoners (verdubbelen)
454 plaatsen in de ouderenzorg
4657 jongeren
65

66

VISIE - VOORBEELDEN
Figuur 42. Schoolpoort
In verscheidene beleidsplannen wordt de klemtoon steeds
vaker gelegd op het groeperen van functies om zo onnodige
verplaatsingen in de toekomst te vermijden. (Kernteam
beleidsplan Ruimte Vlaanderen, 2012) (provincie Oost-
Vlaanderen, 2004) (Mobiliteitsplan Gent, sd) Zo wordt er o.a.
gesproken over het combineren van wonen en werken, maar
dit zou ook kunnen gaan over de samenvoeging van dagelijkse
gebruiken zoals boodschappen doen en de kinderen naar
school brengen. Met de basisschool als centrum en allerlei
basisvoorzieningen er rond, moeten mensen zich minder
verplaatsen. Hierdoor worden onnodige verplaatsingen vermeden
en wordt de leefbaarheid voor de mensen in deze omgeving
verhoogd.
67

68

Figuur 43. Kerm met meerdere scholen
Door de basisscholen strategisch in een gemeente te
positioneren, dit met een onderling sterke relatie, ontstaan
allerlei voordelen. Kleinschaligheid blijft mogelijk en door de
concentrische ligging wordt een verdere versnippering vermeden
(zie analyse onderwijs p. 21). Bovendien wordt, door de
onderlinge samenwerking van de scholen een sociale menging in
de hand gewerkt. Het wordt een grote centrale, multifunctionele
ruimte die de kwaliteit en leefbaarheid van de kernen zal
verhogen.
69

70

Figuur 44. Basisschool na 4u
Scholen hebben volgens ons een grote potentie om functies
te herbergen na schooltijd. Zo kan er gekeken worden of de
muziekschool geen gebruik kan maken van de ongebruikte
klaslokalen ‘s avonds of kan de jeugdvereniging in het weekend
gebruik maken van de speelplaats. Ook lokale sportverenigingen
of sport na school zou mogelijk zijn op de basisschool.
71

72

Figuur 45. Intergenerationeel
Intergenerationele samenwerking is een ander goed voorbeeld
van clustering. Het betreft een intense samenwerking tussen
basisscholen en bejaardentehuizen. De relatie tussen beide gaat
vervreemding van ouderen tegen en bezorgt jongeren unieke
ervaringen die helpen bij de zelfontplooiing. (Penninx, 2003)
73

74

Figuur 46. Cêches & kleuterscholen
Een derde voorbeeld van bundeling en creatief ruimtegebruik is
het efficiënt samenbrengen van kinderzorg. Zo zou een ouder
met vier kinderen in tijd en afstand kunnen besparen door
haar baby, peuter, kleuter en scholier op eenzelfde plaats te
kunnen afzetten. Dit vraagt om een slim locatiebeleid binnen de
onderwijs- en de zorgsector.
75

76

V. CONCLUSIE
77

2 km
2 km
Figuur 47. Scenario 1
Figuur 48. Scenario 2
78

Als we het eerste en tweede scenario vergelijken, is het opvallend dat er
in het tweede scenario veel meer potentiële kernen aanwezig zijn dan
in het eerste scenario.
Dit heeft te maken met het feit dat er in scenario twee van uitgegaan
wordt dat bepaalde trends, prognoses van demografie omgebogen
kunnen worden door het voorzien van multifunctionele kernen. Ook
wordt er meer gekeken naar de mogelijkheden van het toekomstig
openbaar vervoer, terwijl er in het eerste scenario enkel maar uitgegaan
wordt van de bestaande structuur.
Een ander belangrijk aspect is dat er geen tegenstrijdigheden te vinden
zijn in de kernen. Alle kernen in het eerste scenario zijn ook te vinden in
het tweede scenario. Uit dit gegeven kan er geconcludeerd worden dat
de scenario’s elkaar mooi aanvullen en niet tegenspreken. Het eerste
scenario kan dus perfect gezien worden als een scenario op korte
termijn, terwijl het tweede scenario een iets langere termijn heeft.
Samen kunnen ze een belangrijke invulling geven aan onze visie
om, rondom de basisschool, multifunctionele, strategische kernen te
voorzien die de kwaliteit en de leefbaarheid van de kernen verhoogt.
Het zal er bovendien voor zorgen dat stadregio Gent steeds meer
gezien zal worden als een samenhangend geheel.
79

80

VI. BRONNEN
81

FIGUREN
6 Figuur 01. beeld stadsregio
11 Figuur 02. Verzorgingsstaat
12 Figuur 03. Piramide Maslow
13 Figuur 04. Witboek
14 Figuur 05. Groenboek
16 Figuur 06. RS Vlaanderen
16 Figuur 07. RS Oost-Vlaanderen
17 Figuur 08. RS Gent
18 Figuur 09. Klimaatplan Gent
20 Figuur 10. beeld onderwijs
22 Figuur 11. beeld zorg
24 Figuur 12. beeld voeding
26 Figuur 13. beeld mobiliteit
31 Figuur 14. Onderwijs in regio Gent
33 Figuur 15. Zorg in regio Gent
35 Figuur 16. Voedingswinkels in regio Gemt
37 Figuur 17. Synthese Analyse
40 Figuur 18. Visie
42 Figuur 19. Visie scenario 1
45 Figuur 20. Bestaande voorzieningenkernen
47 Figuur 21. Bestaande openbaar vervoer
49 Figuur 22. Huidige trend demografie 2000-2030
51 Figuur 23. Selectie kernen scenario 1
52 Figuur 24. Visie scenario 2
55 Figuur 25. Bestaande situatie en plannen
57 Figuur 26. Reistijd trein, tram, fiets
59 Figuur 27. Visie fiets- en tramlijnen
61 Figuur 28. Macro-, meso- en microkernen
63 Figuur 29. Selectie kernen scenario 2
64 Figuur 30. Vlaanderen 2015-2060
64 Figuur 31. Bevolkingsgroei Latem 2030
64 Figuur 32. Bevolkingsgroei Melle 2030
64 Figuur 33. Bevolkingsgroei Destelbergen 2030
64 Figuur 34. Bevolkingsgroei Lochristi 2030
64 Figuur 35. Bevolkingsgroei Merelbeke 2030
bron: Google Maps
bron: eigen materiaal
bron: Sophie Handler, 2014
bron: Witboek, 2015
bron: Groenboek, 2012
bron: RSV, 2011
bron: RS Oost-Vlaanderen, 2004
bron: RS Gent, 2002
bron: Klimaatplan Gent, 2015
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: Vlaanderen.be, eigen verwerking
bron: mediwacht.be, woonzrogweb.be eigen verwerking
bron: Gouden Gids, eigen verwerking
bron: eigen verwerking
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: Google Maps, statbel, eigen verwerking
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: eigen materiaal
bron: Google Maps, mobiliteitsplan Gent, eigen verwerking
bron: Google Maps, SumResearch, eigen verwerking
bron: Google Maps, mobiliteitsplan Gent, eigen verwerking
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking

65 Figuur 36. Bevolkingsgroei Evergem 2030
65 Figuur 37. Bevolkingsgroei Lovendegem 2030
65 Figuur 38. Bevolkingsgroei Nevele 2030
65 Figuur 39. Bevolkingsgroei Waarschoot 2030
65 Figuur 40. Bevolkingsgroei Zomergem 2030
65 Figuur 41. Bevolkingsgroei De Pinte 2030
67 Figuur 42. Schoolpoort
69 Figuur 43. Kerm met meerdere scholen
71 Figuur 44. Basisschool na 4u
73 Figuur 45. Intergenerationeel
75 Figuur 46. Cêches & kleuterscholen
78 Figuur 47. Scenario 1
78 Figuur 48. Scenario 2
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: statbel, eigen verwerking
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: eigen materiaal
bron: Google Maps, eigen verwerking
bron: Google Maps, eigen verwerking
83

LITERATUURLIJST
Bibliography
Bervoets, W., & Heynen, H. (2013). The obduracy of the detached single family house in Flanders.
International Journal of Housing Policy, 13(4), 358-380.
Boussauw, B., Van Meeteren, M., & Witlox, F. (2013). Duurzame verplaatsingen en centrale plaatsen:
de woon-schoolafstanden in het Vlaamse lager onderwijs. Heverlee: Steunpunt Ruimte.
Boussauw, K., Neutens, T., & Witlox, F. (2012). Relationship between Spatial Proximity and Travel-to-
Work Distance: The Effect of the Compact City. Regional Studies, 46(6), 687-706.
Coomans, K., De Smet, H., & Heylighen, A. (2011). In search of a future for large-scale care homes in
Flanders. Journal of Housing For the Elderly, 25(4), 329-351.
Daneels, J. (2014, februari 4). Fietsen in business-class. Opgehaald van Antwerpenize:
http://antwerpenize.be/post/75794346257/fietsen-in-business-class
Dekimpe, S. (2006). Welzijnszorg en het sociaal beleid: cursus.
departement Ruimte Vlaanderen. (2015). Werktekst voor het Witboek BRV. departement Ruimte
Vlaanderen.
departement RWO. (2011). Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Brussel: departement RWO.
departement RWO. (2012). Vlaanderen in 2050: mensenmaat in een metropool. Brussel:
departement RWO.
dienst Milieu en Klimaat. (2015). Gent Klimaatstad draait overuren. Gents Klimaatplan 2014-2019.
Gent: stad Gent.
Dienst SRP Gent. (2003). Ruimtelijk Structuurplan Gent. Gent : Tom Balthazar.
Dienstregeling en tickets kopen. (2016, maart). Opgehaald van NMBS:
http://www.belgianrail.be/nl/Home.aspx
Emlet, C. A., & Moceri, J. T. (2012). The importance of social connectedness in building age-friendly
communitites. Journal of Aging Research, 1-9.
FOD Economie. (sd). Belgische Statistieken. Opgeroepen op 2016, van
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/
Geschiedenis. (2015). Opgehaald van Vereniging van wijkgezondheidscentra:
http://www.vwgc.be/index.php?page=2&titel=Geschiedenis&style=blauw
Gouden Gids. (sd). Opgehaald van http://www.goudengids.be/
Handler, S. (2014). An alternative age-friendly handboek. University of Manchester Library.
Huisartsen Oost-Vlaanderen. (2016, maart). Opgehaald van Mediwacht:
http://www.mediwacht.be/mdwonline/publiek/huisartsen/LijstWDOs.aspx?h=0&p=Oost-
Vlaanderen
84
Leerlingenaantallen basis- en secundair onderwijs. (2015). Opgehaald van Vlaanderen is onderwijs &
vorming:
http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/leerlingenaantallen_bao_so/leerlinge
naantallen_bao_so.htm

Meijer, H., & Westrik, J. (2014). Het programma en ruimtegebruik van de stad. Amsterdam: SUN.
Mobiliteit in Gent: Openbaar vervoer. (2016). Opgehaald van Mobiliteit stad Gent:
https://mobiliteit.stad.gent/openbaar-vervoer/met-de-trein
Mobiliteitsplan Gent. (sd). Opgehaald van stad Gent: https://stad.gent/mobiliteitsplan
Mobiliteitsplan Gent: Debatavonden 5 en 6 november 2014. (2014). Opgehaald van Mobiliteit stad
Gent:
https://mobiliteit.stad.gent/sites/default/files/media/20141016_DO_mobiliteitsplan%20gen
t%20voor%20debatavonden_v1_0.pdf
Moonen, J., De Kool, D., & De Meulder, B. (2013). In - Tussen Vlaamse residentiële centraliteiten.
Heverlee: Steunpunt Ruimte.
Penninx, K. (2003). De stad van alle leeftijden: een intergenerationele kijk op lokaal sociaal beleid.
Utrecht: NIZW.
provincie Oost-Vlaanderen. (2004). Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan Oost-Vlaanderen. provincie
Oost-Vlaanderen.
Stad Gent. (2016, februari). Onderwijs & kinderopvang. Opgehaald van Stad Gent:
https://stad.gent/onderwijs-kinderopvang/nieuws-evenementen/resultaat-aanmeldingengentse-basisscholen-bekend
Van Overloop, M. (2013, oktober 14). 50 jaar wetenschap voor en door huisartsen. Opgehaald van
Domus Medica:
http://www.domusmedica.be/documentatie/archief/congresverslagen/4951-50-jaarwetenschap-voor-en-door-huisartsen.html
Vandekerckhove, B., & Van Damme, L. (2013, september). Kaartenbundel rapport stedenstructuur.
SumResearch.
Woonzorgweb. (sd). Opgehaald van https://www.woonzorgweb.be/
85