Locate + Access + Connect / Historic centre Luik Morpho-typological

LOCATE + ACCESS + CONNECT

Dit werkstuk is een onderzoek naar de
typologiën van verschillende wijken
binnen het historisch centrum van Luik.
Door individueel een andere wijk te
kiezen, heeft elke student een ander
morfotypologisch onderzoek gehouden.
Deze individuele werkstukken werden op
elkaar afgestemd en gebundeld in één boek.
Dit werkstuk vormt een geheel
met nog drie andere werkstukken.
Volgende mensen hebben geholpen in het tot
stand brengen van dit ontwerp en publicatie:
Samenwerking van verschillende studenten:
Stijn De Kegel, Nele Coen, Yaëlle Jacobs,
Ellen Van Mulders, Dimitri Voordeckers
Dhr. Karel Wuytack als atelier docent.
Layout: Yaëlle Jacobs
Print & ingebonden:o.l.v. Dhr. Karel Wuytack
Alle rechten voorbehouden. Niets uit
dit werkstuk mag worden veelvoudigd,
opgeslagen in een geautomatiseerd
gegevensbestand, of openbaar worden
gemaakt zonder vooafgaande schriftelijke
toestemming van de student. Deze
publicatie kwam tot stand tijdens een
atelieropdracht door een samenwerking
van verschillende studenten.
© 2015
Dit project is tot stand gekomen aan
de hand van een atelieropdracht
studio ‘Luik ontwaakt’ geleid door:
Karel Wuytack
KU Leuven Faculteit Stedenbouw en
Ruimtelijke Ordening
Campus Sint-Lucas, Gent
Academiejaar 2015-2016
http://arch.kuleuven.be
2

INHOUDSTAFEL
7 Les Terrasses - Ellen Van Mulders
33 Jaren ‘70 - Nele Coen
69 Complex Chiroux - Dimitri Voordeckers
93 Cathédrale Saint - Paul de Liège - Stijn De Kegel
121 Carré - Pont d’île - Yaëlle Jacobs
3

I morfotypologisch onderzoek

8

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Ellen Van Mulders
Les Terrasses bestaat nog geen twee eeuwen. Oorspronkelijk was dit
gebied eigenlijk een wetland waar de Maas door stroomde. En hoewel
de Maas tegen de 19de eeuw al wat meer gestroomlijnd was, had de
stad Luik dit gebied nog niet ontwikkeld. Hier kwam pas verandering
in toen Ms. Kümmer – als ingenieur bij de waterwegen – rond 1850
voorstelde om de loop van de Maas grondig aan te pakken en zodoende
overstromingen te vermijden en gelijktijdig de rivier te verdiepen. In
dit plan hoorde ook een Bassin de Commerce (zie kaarten volgende
pagina’s). Algauw bleek dit bassin echter nutteloos want schepen
konden er maar moeilijk navigeren, en ook op het drassige Ile de
Commerce gebeurde niets. Twee decennia later ontwierp Ms. Blonden
– directeur publieke werken – een plan waarbij het bassin gedempt
werd en er in de plaats daarvan kades voorzien werden aan de grote
stroom van de Maas. Dit gedempte bassin tezamen met het voormalige
Ile de Commerce staan gekend als Les Terrasses.
Ms. Blonden voorzag op de plek van het bassin een groot park, Parc
d’Avroy. Op het Ile de Commerce ontwierp hij een nieuwe woonbuurt
voor de Luikse bourgeoisie. Met de komst van het station Guillemins
en de groeiende populariteit van de auto werd Avroy-Les Terrasses een
echte toegangspoort naar de stad - met bijhorende ontwikkelingen. Zo
werden veel van de oorspronkelijke herenhuizen gesloopt in de jaren
’50-’60 en vervangen door appartementsgebouwen met een nietresidentiële
functie op het gelijkvloers, of hoogbouw die louter fungeert
als kantoor. Ondanks de huidige planning van station Guillemins blijft
deze buurt zeer populair om te wonen, en de aanwezige bedrijven
doen het goed. Doorheen de tijd is deze woonbuurt dus geëvolueerd
van een monofunctioneel geheel naar een gebied met meer diversiteit
qua functies en woontypologieën. Hierop wordt verder ingegaan in het
komende onderzoek.
9

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Historische evolutie bouwweefsel
Figuur 1. Parc d’Avroy (1830) Figuur 2. Parc d’Avroy (1852)
10

Figuur 3. Parc d’Avroy (1880) Figuur 4. Parc d’Avroy (2015)
11

12

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Analyse volledige wijk
Les Terrasses is dus een vrij recente wijk in vergelijking met de rest
van het historische centrum. De straten zijn een stuk ruimer dan in
bijvoorbeeld de Carré en er is veel groen voorzien. De Bourgeoisie wou en
kreeg ruimte, ze hoefde niet uit de stad te vluchten. De gehele openbare
ruimte stond ter hun beschikking als flaneer- en ontspanningsruimte.
Vandaag wordt Parc d’Avroy nog wel gebruikt ter ontspanning, maar
de straten zijn monofunctioneel toegeschreven aan de auto/bus. De
twee groene terrassen liggen er ook maar ongebruikt bij, ingesloten
door parkeerstroken en rijbanen. Zo’n 53% van de totale 7.35ha dat
het gebied omvat is nog steeds openbare ruimte, waarvan opnieuw
ongeveer de helft uit de openbare weg bestaat. Het is dus belangrijk
te onthouden dat de 1500 inwoners gehuisvest zijn op de helft van de
totale oppervlakte van de wijk, in ongeveer 240 appartementen en 10
eengezinswoningen. Met 20 400 inw/km2 is de bevolkingsdichtheid hoog
(Luik: 2828 inw/km2).Over de bouwblokken: Hoewel onregelmatig van
vorm werden ze wel zo bewust vormgegeven aangezien de bestrating
en de bebouwing gelijktijdig gepland zijn geweest, volledig op maat van
de bourgeoisie. Het gaat om gesloten bouwblokken, hun contouren en
de rooilijnen van de straten vallen samen. Waar het oorspronkelijk ging
om rijwoningen met tuinen, bestaat nu ongeveer de helft uit hoogbouw
en is vrijwel het volledige binnengebied gevuld met parkeergebouwen
en/of achterbouwen bij de overblijvende rijwoningen.Het plan van
Blonden werd door een beperkt aantal architecten ingevuld. De huizen
werden ook op slechts enkele jaren tijd gebouwd en werden voorzien
op maar één doelpubliek en functie. Hierdoor heeft het bouwblok nooit
onbebouwde percelen gekend, en zijn de oorspronkelijke rijwoningen
in vorm en stijl vrijwel identiek. Er is in oorsprong niets spontaan of
ongepland aan dit bouwblok. In de jaren ’50-’70 onderging het wel een
transformatie toen vele rijwoningen werden gesloopt en hoogbouw in de
plaats kwam. Toch is het sindsdien nog even onveranderlijk.
13

Figuur 5.
Bebouwde ruimte
Deze wijk is duidelijk opgedeeld
tussen Parc d’Avroy en Les
Terrasses. Meer dan de helft
van de ruimte is niet bebouwd.
De vier aanwezige bouwblokken
zijn echter zeer dens, zowel
horizontaal als verticaal.
Figuur 6.
Publieke ruimte
De aanwezige open ruimte is
nagenoeg volledig publiek. Zij
is ook volledig ontworpen. De
verharde publiek ruimte bestaat
uit de straten en enkele stukken
van Parc d’Avroy. De groene
publieke ruimte is het park en
de twee terrassen, waarbij enkel
het park gebruikt wordt. Er zijn
geen publieke gebouwen in de
bouwblokken aanwezig.
14

Figuur 7.
Ontsluiting
Het gebied ligt ingebed tussen
twee grote gewestwegen: De
N671 (hier Boulevard Frère-
Orban) die Luik stroomafwaarts
verbindt met Riemst en de N617
(hier Avenue Rogier en Boulevard
d’Avroy) die Luik stroomopwaarts
verbindt met Hoei, beide wegen
liggen op de linkeroever.
Figuur 8. Ruimtelijke
impressie
Les Terrasses wordt gekenmerkt
door de afwisseling tussen
hoogbouw en laagbouw wat tot
een ietwat vreemd straatbeeld
leidt.
15

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Doorsnede volledige wijk
Figuur 9. Doorsnede 01
16

17

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Doorsnede volledige wijk
Figuur 10. Doorsnede 02
18

19

20

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Analyse specifiek bouwblok
Binnen de wijk wordt ingezoomd op één bouwblok, de keuze had op elk
van de vier bouwblokken kunnen vallen aangezien zij vrijwel identiek
zijn.
Eind jaren ’50 dook in dit gesloten bouwblok de eerste hoogbouw op
als modern, comfortabel alternatief voor de oubollige en moeilijk te
onderhouden herenhuizen. De flats werden opgetrokken voor de rijkere
middenklasse en de elite van Luik. Functies werden gemixt. Er werden
geen collectieve ruimtes voorzien (Parc d’Avroy voorzag hier al in) en er
was geen sprake van het bouwblok te openen en het openbaar domein
naar binnen te trekken. Het bouwblok werd als het ware een hybride: Het
respecteren van de kavels en het gesloten bouwblok, maar het invullen
met een moderne woontypologie die de bestaande gebouwen en hun
hoogte totaal negeert en zowel letterlijk als figuurlijk overschaduwt.
Harmonie bestaat niet.
Plots wordt de gevelwand een stuk meer divers, en ook het binnengebied
ontwikkelt zich. De extra bebouwing in het binnengebied laat niets over
van het oorspronkelijke zicht dat de bewoners uit hun raam moeten gehad
hebben. Vandaag blinkt het binnengebied uit als parkeervoorziening.
Een grote beton- of asfaltvlakte als collectieve parking, met hier een daar
een slecht onderhouden stukje groene restruimte, ongebruikt als privé
buitenruimte. Potdicht zit het (90% bebouwd!), deze ruimte die in veel
andere gesloten bouwblokken juist een toonbeeld van veranderlijkheid
is met haar achterbouwen, garageboxen enz. De planning uit de tweede
helft van de 20ste eeuw liet er geen twijfel over bestaan: de auto is
koning en zal dat blijven. Dit merk je ook aan de boulevards: Van ultieme
flaneerstrook naar voorziening voor gemotoriseerd verkeer.
Vandaag lijkt de stad Luik geen verdere ambities te hebben om met
de bouwblokken van Les Terrasses te experimenteren, eerst staan de
boulevards op de agenda.
21

Figuur 11. Functies
De meeste hoogbouw heeft
een residentiële functie, op het
gelijkvloers zitten echter vaak
kantoren (blauw) of winkels/
diensten (geel). De laagbouw is
ofwel residentieel of volledig een
kantoor.
Figuur 12. Functies straatbeeld
Les Terrasses is eerder een
transitzone, dit levert een niet
heel erg levendig straatbeeld
op. De aanwezige functies zijn
ook voornamelijk naar binnen
gekeerd.
22

Figuur 13. Ontsluiting
Het gebied is ontzettend goed
ontsloten voor gemotoriseerd
verkeer. Langs alle banen is ook
parking voorzien. Voetgangers
kunnen gebruik maken van een
ruim voetpad. Fietsers moeten
hun plan trekken.
Figuur 14. Binnengebied
Het binnengebied is bijna volledig
bebouwd met parkeergarages
voor de bewoners/kantoren van
de hoogbouw.
23

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 15. Doorsnede 01
24

500m
25

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 16. Doorsnede 02
26

500m
27

28

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Analyse typisch gebouw
In Les Terrasses vinden we zoals eerder gezegd twee typologieën,
zij worden hier kort toegelicht en op de volgende pagina’s grafisch
geïllustreerd.
De herenhuizen werden allen rond 1880 gebouwd en waren bedoeld
om de bourgeoisie in te huisvesten. Hoewel het straatbeeld homogeen
oogde, waren geen twee bel-étagewoningen dezelfde qua uitzicht. De
indeling was dan weer wel gelijkaardig: Een gang met trap, en daarnaast
drie opeenvolgende kamers. In diepte zijn deze woningen vaak 9m
à 10m, in breedte 6m à 7m. In die tijd was het belangrijk een aparte
ontvangstruimte voor gasten te hebben, vandaag zijn de tussenmuren
op de bel étage echter vaak gesloopt. Het zijn dus een beetje
doorzonwoningen geworden. Deze rijwoningen waren oorspronkelijk
bedoeld voor een familie mét personeel. Voor een eigentijds gezin zijn
deze huizen met hun 250m2 oppervlakte (excl. zolder en souterrain) te
ruim – en duur. Vandaar dat sommigen zijn opgedeeld in appartementen/
duplexen, of gebruikt worden als kantoor.
In de late 20ste eeuw dan, werden vele van deze herenhuizen
afgebroken en vervangen door hoogbouw. Met gemiddeld tien verdiepen
zijn het echter nog lang geen skyscrapers. De structuur bestaat wel
uit betonnen balken en kolommen, en ook liften werden voorzien.
Aangezien de gebouwen in de diepte werken en bovendien smal zijn,
wordt een gemeenschappelijke trappenhal gebruikt, en niet een galerij.
Om dezelfde reden zijn er ook maar een of twee appartementen per
verdieping. De flatgebouwen in dit bouwblok hebben geen of hele smalle
balkons, met uitzondering van de penthouses in sommige blokken. De
gelijkvloerse verdieping kan louter als toegang gebruikt worden maar
vaak wordt het verhuurd aan een bedrijf als kantoor, winkel,... Zo zijn er
heel wat kappers, banken, reisbureaus,... in deze buurt.
29

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Typisch gebouw: huis
Figuur 17. Huis
De bakstenen huizen hadden
een souterrain, een eerste
verdieping met kalkstenen
gevel, twee verdiepingen met
bakstenen gevel en een ruime
zolder onder het zadel- of
mansardedak. De ramen zijn
hoog en omkaderd in de gevel.
De mansardedaken hadden
oorspronkelijk al dakramen
maar nu hebben praktisch alle
daken dit. De veluxen maken de
zolderverdieping bruikbaar als
leefruimte.
In de 6m tot 8m brede gevel kan
je drie traveeën onderscheiden:
Een met de gang en trap,
twee voor de leefruimtes. Die
laatste zijn zeer ruim maar door
de typische indeling van drie
achter elkaar gelegen kamers,
is de middelste als afgesloten
ruimte onaangenaam. Vele
huiseigenaren plaatsen dus
alsnog een achterbouw voor de
keuken, badkamer of bureau,
functies waar je graag lucht en/
of licht voor hebt. Waar nu de
achterbouw staat is het zeer
aannemelijk dat er oorspronkelijk
een loggia of balkon was.
30

morfotypologisch onderzoeK | Terrasses
Typisch gebouw: appartement
Figuur 18. Appartement
Het onderzochte gebouw kent
niet de typische indeling van
vele residentiële flatgebouwen
gebouwd in de jaren ’50-‘70. Dit
komt doordat het perceel smal
en niet heel diep is, en vooral
omdat het in een rij staat. De
garagepoorten overheersen
hierdoor ook de gelijkvloerse
gevel. Een smalle gang naast
de garagetoegang leidt naar de
compacte circulatiekoker met
trappenhal en lift. Achteraan op
het gelijkvloers is een atelier
gelegen, omdat deze ruimte
door het gebrek aan daglicht
niet geschikt is als woning/
kantoor. Iedere verdieping omvat
één appartement van ong.
140m2, georganiseerd rond de
– flatgebouw typerende - smalle
gang die het daggedeelte aan
de straatkant verbindt met het
nachtgedeelte dat achteraan
gelegen is. De kamers zijn
van bescheiden grootte, maar
opvallend is de voor die tijd ruime
keuken. In dit gebouw beschikt
enkel het appartement op de
eerste verdieping over een privé
buitenruimte.
31

34

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Nele Coen
Doorheen de tijd is de site geëvolueerd van velden en boomgaarden,
die zich op het domein van de benedictijnerabdij bevonden, naar
woongebied. Reeds in 1015 bevond er zich op deze plaats een abdij
en werd de bouw van de Sint-Jacobskerk of Église Saint-Jacques
opgestart.
De strategisch gelegen plaats aan de rand van het historische
eiland zorgde voor een goede verbinding met het water en bracht de
mogelijkheden van transport via de Maas met zich mee. Het historische
eiland was destijds omwald om indringers die zich via de Maas
verplaatsten tegen te houden. Doorheen de jaren is deze omwalling
verdwenen door het verdere uitbreiden van de stad en het overkappen
van de Maas armen.
Hierdoor werd het historische eiland een deel van het vaste land. Het
domein van de abdij werd nu niet meer omringd door water maar door
straten, wat een verder ontwikkeling voor woongelegenheden met zich
meebracht.
Het historisch gevormde stratenprofiel werd zo behouden door de reeds
strategisch geplaatste Sint-Jacobskerk en de abdij gebouwen.
Zowel een groot deel van de abdijgebouwen en de kerk bevinden zich
nog steeds in de stad.
Door heen de jaren zijn er op de velden zoals eerder vermeld woningen
gekomen, hierin is meer evolutie zichtbaar. Tijdens de jaren ’70 zijn hier
enkele oudere gebouwen afgebroken om ‘moderne’ appartementen in
de plaats te zetten.
Oud en nieuw staan dus duidelijk in contrast met elkaar.
35

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Historische evolutie bouwweefsel
Figuur 19. Jaren ‘70 (1830) Figuur 20. Jaren ‘70 (1852)
36

Figuur 21. Jaren ‘70 (1880) Figuur 22. Jaren ‘70 (2015)
37

38
Chiroux Luik (2015)

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Analyse volledige wijk
Vandaag kan je de wijk indelen in zes grote delen. Drie ervan zijn
hoofdzakelijk wonen, één is een combinatie van wonen en werken, één
is enkel op werken gericht en de laatste is het deel met de kerk, dus
religie gericht.
Bij de hoofdzakelijke woondelen zijn er op de benedenverdieping, vaak
bij de appartementsgebouw, wel enkele commerciële functies terug te
vinden, maar die zijn in verhouding tot het deel wonen te verwaarlozen.
Er bevinden zich twee scholen in de wijk namelijk een lagere en
kleuterschool.
Er zijn ook twee grote open groene pleinen in de wijk. Een er van is
verbonden aan de kerk terwijl de andere groene zone zich bevindt aan
de oude gebouwen van de abdij, waar er zich nu kantoren in bevinden.
Jammer genoeg trekt geen van beide groene zones aan om door te
lopen. De gebied voor de kerk is omheind maar wel toegankelijk, maar
de drempel zou minder hoog zijn zonder omheining. Het deel aan de
abdij heeft ook een zeer private sfeer, je loopt er ook niet door als je niet
naar een van de aanpalende gebouwen hoeft te gaan.
Andere publieke zones zijn er in dit deel van de stad niet aanwezig,
tenzij je de parking wel meetelt,
De straten die de wijk doorkruisen zijn rustig doordat de grote
doorgangswegen zich aan de randen van de wijk bevinden.
V/T Wijk = 1⁄2
39

Figuur 23. Bebouwde ruimte
De verhouding tussen bebouwde
en onbebouwde is zo goed als
gelijk. Dit mede door de grote
open ruimte aan de oude abdij
gebouwen. V/T = ½
Figuur 24. Publieke ruimte
De publieke ruimte in de wijk
beperkt zich tot de straten en het
plein voor de kerk, wat ook al
redelijk privaat aanvoelt door de
omheining die er rond staat.
40

Figuur 25. Ontsluiting
De wijk is omringd door enkele
drukke straten. De straten die
door de wijk heen gaan worden
enkel gebruikt door bewoners.
Zo is het gebied in de wijk zelf
minder belast met druk auto
verkeer.
Figuur 26. Ruimtelijke
impressie
Aan de randen van de wijk aan
de drukke straten is er opvallend
meer hoogbouw te vinden. In de
wijk zelf is de bebouwing eerder
laagbouw.
41

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Doorsnede volledige wijk
Figuur 27. Doorsnede 01
42

1250m
43

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Doorsnede volledige wijk
Figuur 28. Doorsnede 02
44

45

46

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Analyse specifiek bouwblok
Voor het bouwblok werd ingezoomd op een kleiner bouwblok uit de wijk.
Deze wordt omringd door volgende straten, Rue du Vertbois, Rue de
l’Evêché, Rue Rouveroy en Place Emile-Dupont.
In dit bouwblok bevinden zich vooral woningen, op de benedenverdieping
bevinden zich enkele handelsfuncties, zoals een verzekering bureau,
dokterspraktijk. Vroeger bevond zich hier ook een jeugdherberg maar
deze is ondertussen gesloten.
De parkings en tuinen in het bouwblok zijn enkel toegankelijk voor de
bewoners van het bouwblok.
V/T Bouwblok = 4/5
47

Figuur 29. Functies
De hoofdfunctie van het bouwblok
is wonen, zowel in hoog- als
laagbouw.
De benedenverdieping van
de hoogbouw doet dienst als
kantoren (blauw), winkels/
diensten (geel) of een
commerciële functie (oranje). In
het bouwblok is er een deel van
een school gevestigd (groen).
Figuur 30. Onbebouwde ruimte
De onbebouwde ruimte bevindt
zich in het binnen-gebied van het
bouwblok. Deze onbebouwde
ruimte zijn vaak de tuinen die aan
de huizen grenzen. Op enkele
plaatsen is deze de toegang naar
de garages die in het binnengebied
liggen. V/T = 4/5
48

Figuur 31. Ontsluiting
Het bouwblok is omringd door
vier straten, deze zijn allemaal
toegankelijk met de wagen. Het
binnen-gebied van het bouwblok
is niet toegankelijk en is omsloten
door de bebouwing.
Figuur 32. Ruimtelijke
impressie
De gebouwen in het bouwblok
zijn afwisselend gebouwen uit de
jaren ’50 – ’60 en ouder. Maar
door de hoogte van de oudere
gebouwen, vaak herenhuizen,
merk je dit in het straatbeeld
enkel door de verschillende
architecturale stijlen.
49

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 33. Doorsnede 01
50

51

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 34. Doorsnede 02
52

53

Figuur 35. Uitgewerkte woningen
54

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Analyse typisch gebouw
Het gekozen gebouw is hoogstwaarschijnlijk opgetrokken tussen de
jaren ’50 en ’70.
Het appartementsgebouw bevat 14 woonunits, deze zijn per twee
verdeeld zijn over zeven verdiepingen. Op de benedenverdieping is er
een doorgang naar achterliggende garages en aan de staatzijde is er
een groepspraktijk van dokter gevestigd.
Elk verdiep is opgedeeld in 2 appartementen en een circulatiezone.
Bouwblok = ± 81 woningen / 5998,75m2 → 0,014 woningen/Ha
55

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Grondplannen typisch gebouw: appartement
Figuur 36. Snede appartementsblok
56

Figuur 37. Volume appartementsgebouw Figuur 38. Volume verdiepingen Figuur 39. Uitgewerkte verdieping
Het gekozen gebouw is hoogstwaarschijnlijk opgetrokken tussen de
jaren ’50 en ’70.
Het appartementsgebouw bevat 14 woonunits, deze zijn per twee
verdeeld zijn over zeven verdiepingen. Op de benedenverdieping is er
een doorgang naar achterliggende garages en aan de staatzijde is er
een groepspraktijk van dokter gevestigd.
Elk verdiep is opgedeeld in 2 appartementen en een circulatiezone.
57

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Grondplannen typisch gebouw: appartement
Figuur 40. Grondplan
Figuur 41. Circulatie
58

Figuur 42. Functies
Figuur 43. Wonen
59

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis
Figuur 44. Snede herenhuis
60

Figuur 45. Volume huis Figuur 46. Volume verdiepingen Figuur 47. Indeling verdiepingen
Het gekozen gebouw is hoogstwaarschijnlijk opgetrokken eind 20e
eeuw.
Dit gebouw bevat één woning en is opgedeeld in vier verdiepingen.
De benedenverdieping beschikt over een keuken, achterkamer, een
dubbele leefruimte en een inkomhal. De eerste en tweede verdieping zijn
dan weer ingedeeld voor de nachtfuncties en bevatten de slaapkamers
en badkamer.
De derde en hoogste verdieping is de zolderruimte en wordt enkel
gebruikt als opbergruimte.
61

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis
Figuur 48. Grondplan 0
Figuur 49. Grondplan +1
62

Figuur 50. Grondplan +2
Figuur 51. Grondplan +3
63

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis
Figuur 52. Grondplan 0
Figuur 53. Grondplan +1
64

Figuur 54. Grondplan +2
Figuur 55. Grondplan +3
65

morfotypologisch onderzoek | Jaren ‘70
Grondplannen typisch gebouw: herenhuis
Figuur 56. Grondplan 0
Figuur 57. Grondplan +1
66

Figuur 58. Grondplan +2
Figuur 59. Grondplan +3
67

70

morfotypologisch onderzoek | Chiroux
Dimitri Voordeckers
‘L’exposition de l’eau’ in 1939 geeft de aanzet tot nieuwe
stadsontwikkelingen in het historische stadscentrum van Luik. De
expositie voert een manifest naar nieuwe waarden en ideeën over de
stad, wat zal resulteren in een stadstransformatie. De historische stad
dient zich te plooien naar ambitieuze modernistische stadsontwikkelingen
van de 20e eeuw. Het stedelijk weefsel wordt verknipt door grote
infrastructuren, die de stad dienen te ‘bevrijden’ uit zijn complexiteit en
chaos. De naoorlogse periode wordt gekenmerkt door twee soorten
ingrepen; ten eerste worden puntsgewijs een aantal geïsoleerde zones
ontruimd en vervolgens herontwikkeld. Ten tweede worden lineaire
acties ondernomen die grote assen binnen het stadscentrum creëren.
Deze lijnvormige ingrepen dienen de mobiliteit, snelheid en efficiëntie
binnen de stad te verhogen (Charlier & Moor, 2014). Boulevard Maurice-
Destenay is een voorbeeld van zo’n lijnvormige ingreep. Deze as werd
ontworpen als een snelle route die de ontsluiting vormt tussen Rue
d’Avroy en de boulevards langs de Maas. Deze nieuwe route vormt
eveneens een nieuwe drager voor nieuwe stedelijke programma’s
zoals het atheneum en de bibliotheek. De eerste afbraakwerken van
het historische weefsel starten in 1950. In 1960 zal de bebouwing aan
rue André Dumont en rue des Croisiers plaats moeten maken voor de
ontwikkeling van een nieuw modernistisch bouwcomplex; Complexe
Chiroux. Op het raakpunt tussen Boulevard Maurice-Destenay wordt
een leegte gecreëerd die moet zorgen voor een verademing in de stad.
De constructie van de ‘Tour Kennedy’ en ‘le Pont Kennedy’ resulteert in
het ontstaan van een nieuwe landmark voor de stad.
71

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Historische evolutie bouwweefsel
Figuur 60. Chiroux (1830) Figuur 61. Chiroux (1852)
72

Figuur 62. Chiroux (1880) Figuur 63. Chiroux (2015)
73

74

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Analyse volledige wijk
De wijk rond het ‘Complexe Chiroux’ wordt gekenmerkt door het typisch
modernistische gedachtengoed van de jaren ’70. De fijnmazigheid
en de chaos van de historische stad wordt de rug toegekeerd en
grote ingrepen en saneringen dienen de stad te bevrijden. De grote
infrastructuren die aanwezig zijn wijzen op een grote invloed van de
mobiliteit, die vooral gericht is op het autoverkeer. Het gebied wordt
begrensd aan de oostzijde door een grote infrastructurele as langs
de Maas, deze vormt tot heden een belangrijke ontsluitingsroute voor
de stad. Centraal wordt het gebied verknipt door rue André Dumont,
die de verbinding vormt tussen Boulevard Maurice-Destenay en le
Pont Kennedy. Het knooppunt van deze assen is gericht op een grote
efficiëntie voor het autoverkeer, de voetganger verliest hier zijn plaats
in de publieke ruimte. Opvallend is dat, waar in het historisch weefsel
een bouwblok gevormd wordt door verschillende kleine gebouwen, hier
het bouwblok gevormd wordt door één groot gebouw, een complex.
Eveneens zal men ook gebruik maken van een verticale spreiding van
functies, in plaats van de historische horizontale spreiding. Dit resulteert
in hoge bouwblokken, met een grotere driedimensionale complexiteit. De
bouwcomplexen worden ontwikkeld op een sokkel of plint, deze bevat
publieke functies die aansluiten bij het straatgebeuren. Boven deze plint
wordt werken en wonen op verticale wijze georganiseerd, wat resulteert
in een hoge dichtheid zonder veel bebouwde ruimte. De publieke ruimte
wordt gekenmerkt door grote, brede boulevards. Deze zijn ontworpen
naar efficiëntie voor de automobilist. De voetganger wordt verdrongen
naar de randen van de publieke ruimte, en op sommige punten zelfs
op een verhoogd niveau gebracht om het autoverkeer te vrijwaren. Het
eindresultaat vormt een perfecte synthese van de stedelijke visie van
Jean Lejeune, historicus van het Luikse grondgebied en wethouder van
openbare werken: De ontwikkeling van een knooppunt met gescheiden
autoroutes, die de ‘ongezonde stadseilanden’ saneren en drager zijn
van een nieuw gemixt stedelijk programma (Charlier & Moor, 2014).
75

Figuur 64. Bebouwde ruimte
Vanaf 1950 werd door sanering
het dichte historische weefsel
afgebroken. Het nieuwe weefsel
van de jaren ’70 resulteert in
grote open ruimtes. Ongeveer
40% van de ruimte is bebouwd.
Figuur 65. Publieke ruimte
Grote assen en open ruimte
vormen de publieke ruimte.
Deze ruimte wordt echter
gemonopoliseerd door de auto.
76

Figuur 66. Ontsluiting
Binnen het weefsel wordt er
vooral gefocust op een grote
ontsluitingsefficiëntie voor het
autoverkeer. Grote assen zorgen
voor een snelle toegang van
het gebied. De ontsluiting voor
voetgangers wordt ter hoogte
van de bibliotheek op een
tweede niveau getild, zodat op
het gelijkvloers de auto totale
vrijheid krijgt en de efficiëntie hier
verhoogd kan worden.
Figuur 67. Ruimtelijke
impressie
Het bouwblok wordt gevormd
door één gebouwcomplex, dat
in schaal een grote breuk vormt
met het historische weefsel. De
fijnmazigheid en chaos maakt
plaats voor grote, leesbare
ingrepen gericht op openheid en
efficiëntie. De verticale stapeling
van functies resulteert in het
ontwerp van Tour Kennedy,
de toren die vandaag een
belangrijke landmark vormt in het
stadsweefsel.
77

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Doorsnede volledige wijk
Figuur 68. Doorsnede 01
78

79

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Doorsnede volledige wijk
Figuur 69. Doorsnede 02
80

81

82

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Analyse specifiek bouwblok
Binnen de geselecteerde zone wordt ingezoomd op het ‘Complexe
Chiroux’. Zoals reeds vermeld wordt het bouwblok hier gevormd
door één gebouwcomplex, en niet door verschillende kleinere
gebouwen zoals in het historische centrum. De hoofdassen van het
bouwblok werden vastgelegd door Jean Royer, professor aan het
stedenbouwkundig instituut van Parijs. Deze assen zijn gericht op een
vloeiende en efficiënte ontsluiting voor het autoverkeer. Het verdere
ontwerp van ‘Complexe Chiroux’ werd ontwikkeld door Jean Poskin
en Henry Bonhomme, twee architecten die bekend staan voor hun
modernistische werken in Luik (zie ook Cité Administrative de Liège en
Résidence Georges Simenon). Het gebouwcomplex draagt een zeer
gelaagd programma wat zich over verschillende bouwlagen spreidt.
De sokkel draagt de publieke functies; cafés en restaurant op het
gelijkvloers, een bibliotheek op de eerste verdieping en het cultureel
centrum op de derde verdieping. Deze sokkel vormt de drager voor drie
verticale bouwelementen; twee kantoorgebouwen en één woontoren
(Charlier & Moor, 2014). De verticale ontwikkeling van het bouwblok
zorgt voor de creatie van een grote woon- en werkdichtheid, terwijl de
grote open ruimte behouden kan blijven. Het gebouwcomplex vormt
vandaag de dag één van de grootste voorbeelden van het brutalisme
en modernisme in Luik, en is eveneens een landmark die de toegang
naar de historische stad aangeeft.
83

84
Figuur 70. Functies

A) Tour Kennedy; Deze woontoren vormt het hoogste element van
het bouwblok, de ‘landmark’. Deze vormt een visualisatie van het
modernistische gedachtengoed omtrent wonen in de stad: een verticale
en compacte spreiding van het woonprogramma. De toren haalt een
hoogte van 87 meter, bestaande uit 29 verdiepingen waarvan vier
verdiepingen in de sokkel en 25 verdiepingen met appartementen.
De totale bewoonbare oppervlakte per niveau bedraagt 640m²,
resulterende in een totale bewoonbare oppervlakte van 16.000m². Met
8 wooneenheden per verdieping bekomt men 200 wooneenheden in
totaal. Binnen het grondgebied van ongeveer 3,5 hectare bekomt men
zo een woondichtheid van 57 woningen per hectare, wat een zeer hoge
dichtheid is voor een gebied met veel open ruimte.
B) De kantoorgebouwen; Deze gebouwen beschikken enkel over een
kantoorfunctie. Met een hoogte van 40m of 7 verdiepingen herbergen
ze in totaal 15.000m² aan kantooroppervlakte.
C) De sokkel; Deze bevat de publieke functies van het gebouwcomplex.
Op het gelijkvloers wordt er een grote functiemix gerealiseerd; horeca,
cafés, winkels, religieuze functies en kantoorruimte. Op de eerste
etage is een bibliotheek (5000m²) aanwezig. Eveneens zien we hier
een parkeerzone (5300m²) die wijst op het belang van de auto. Op de
derde en laatste etage bevind zich het cultureel centrum (5000m²) en
kantoorruimten (5300m²) die de drager vormen voor de bovenliggende
kantoorgebouwen.
D) De publieke ruimte; Opvallende in de publieke ruimte is de scheiding
van het voetgangers- en autoverkeer. De voetganger wordt via een
loopbrug (zwart) boven het niveau van de auto gebracht, en kan zo het
stadscentrum bereiken. Op het gelijkvloers krijgt de auto voorrang en
staat een efficiënte ontsluiting centraal.
85

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 71. Doorsnede 01
86

87
500m

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 72. Doorsnede 02
88

89
500m

90
Figuur 73. Analyse gebouw

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Chiroux
Analyse gebouw
A) Verticale circulatie; De verticale circulatie wordt gerealiseerd door
een centrale kern. De kern bevat 2 centrale elementen met elk twee
liften en één noodtrap. De elementen worden ontsloten door een lange
gang die de toegang tot de appartementen vormt.
B) Verdiepingsindeling; De woontoren bestaat uit 25 etages met
wooneenheden. Iedere etage bevat 8 wooneenheden; 4 wooneenheden
van 100m² aan de kopse zijden, en 4 wooneenheden van 60m²
aan de lange zijden. Door de ontsluiting centraal te houden en de
appartementen aan de buitenzijde geniet ieder appartement van een
maximaal zicht op de omgeving. De 200 wooneenheden creëren samen
een lokale woondichtheid van 57 woningen per hectare.
C) Grondplan; Op dit niveau is de uitwerking van de appartementen
zichtbaar. Opvallend aan de indeling is dat de nevenfuncties tegen
de verticale kern geplaats worden, zodat alle andere functies aan
de buitenzijde geplaatst kunnen worden en een zicht krijgen naar de
omgeving. Op deze wijze wordt het voordeel (het zicht) van de verticale
stapeling extra benut. Ieder appartement bezit eveneens een klein
terras om buitenruimte te bieden aan de bewoners.
91

94

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Stijn De Kegel
De buurt rond de Sint-Pauluskathedraal samen met le Carré en Pont
d’île, wordt vandaag gezien als het historische centrum van Luik. Na
de afbraak van de Sint-Lambertuskathedraal in 1795 werd de Sint-
Pauluskerk gepromoveerd tot kathedraal. Samen met deze religieuze
verschuiving, verschoof ook het hart van Luik. Desondanks bleven de
straten en pleinen rondom de nieuwe kathedraal ongewijzigd. Zelfs
wanneer in de 19de eeuw grote delen van de Maas overkapt werden,
wijzigde er weinig. De buurt sluit aan bij le Carré en Pont d’Île maar er
is toch een duidelijk verschil. Waar le Carré en Pont d’Île hoofdzakelijk
uit voetgangersgebied bestaan met een kleinschalige en historische
bebouwing, wordt de buurt rond de kathedraal gekenmerkt door een
gemengde bebouwing.
Op de historische kaarten vanaf 1830 is te zien dat de ruimtelijke
configuratie geen enorme veranderingen heeft ondergaan. De pleinen
aan de kathedraal zijn doorheen de jaar steeds ingebed in het weefsel.
De meest recente grote transformatie was in 1937 met de aanleg van
de rue Charles Magnette, deze werd doorheen de bouwblokken van
de Place Cockerill recht naar de zuidelijke hoek van de Place de la
Cathédrale getrokken. De straat is dan ook duidelijk breder dan de
andere straten in deze buurt.
In tegenstelling tot le Carré is in deze buurt wel veel gewijzigd in
de woonvormen. Op veel plekken zijn appartementsgebouwen
geconstrueerd tussen historische gebouwen. Het schaalverschil is vaak
groot en het contrast is daardoor vaak hard.
95

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Historische evolutie bouwweefsel
Figuur 74. Saint - Paul (1830) Figuur 75. Saint - Paul (1852)
96

Figuur 76. Saint - Paul (1880) Figuur 77. Saint - Paul (2015)
97

98

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Analyse volledige wijk
Wat opvalt binnen in de buurt is de mix aan bouwtypologiën, historische
herenhuizen staan naast hoge appartementsblokken. Op de ruimtelijke
impressie is zichtbaar dat die hoge blokken hoofdzakelijk langs de
recentste stedenbouwkundige wijzigingen (Boulevard d’Avroy en rue
Charles Magnette) staan. De grote troef van de wijk zijn de twee pleinen
vlakbij de kathedraal. Ze zouden moeten zorgen voor ademruimte na
de smalle straten van le Carré, maar worden echter gedomineerd door
gemotoriseerd verkeer. De inrichting van de twee pleinen is eentonig; op
de Place de la Cathédrale is een omheind gras- en bloemperk en enkele
bomen, de Place Saint-Paul is een versteend plein met dubbele bomenrij
aan weerszijden. Deze open ruimtes bieden veel mogelijkheden voor
de wijk maar laten zich op het moment moeilijk toe-eigenen door de
bewoners door hun eentonige inrichting.
De bouwblokken zijn allemaal dens bebouwd, de meeste grotere open
ruimtes worden ingenomen als parkeerplaats of als speelplaats voor
scholen.
Het gemotoriseerde verkeer kan rond de pleinen circuleren en legt zo
beslag op grote delen van de ruimte. Positief is dat de bus ook een lijn
heeft die langs de Place de la Cathédrale.
99

Figuur 78. Bebouwde ruimte
De bouwblokken zijn
hoofdzakelijk dens bebouwd.
De grotere open ruimtes midden
in de bouwblokken worden
gebruikt als parkeerplaats
voor kantoorgebouwen of als
speelplaats van een school. De
kleine tot zeer kleine onbebouwde
ruimtes zijn private stadstuinen
of koertjes.
Figuur 79. Publieke ruimte
Bijna 2 hectare van de volledige
oppervlakte van de buurt bestaat
uit pleinen en straten. De twee
pleinen bij het kathedraal en de
rue Charles Magnette nemen
het leeuwendeel van deze
oppervlakte voor hun rekening.
100

Figuur 80. Ontsluiting
De wijk is volledig ontsloten voor
gemotoriseerd verkeer. Langs de
Place de Cathédrale loopt ook
een buslijn. De andere straten zijn
hebben éénrichtingsverkeer. De
smalste straten zijn omgevormd
tot voetgangerszone. De rue
Saint-Paul vormt zo een noordzuid
as doorheen de buurt en sluit
aan op le Carré.
Figuur 81. Ruimtelijke
impressie
Op dit 3D-beeld is duidelijk
zichtbaar hoe geterogeen
het weefsel in de wijk is. De
historische gebouwen clusteren
zich rond de rue Saint-Paul
en op veel plekken zijn hoge
appartementsgebouwen in de
bouwblokken neergezet.
101

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Doorsnede volledige wijk
Figuur 82. Doorsnede 01
102

1250m
103

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Doorsnede volledige wijk
Figuur 83. Doorsnede 02
104

105

106

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Analyse specifiek bouwblok
Het onderzochte bouwblok is het kleinste van de hele wijk. Dit is niet
toevallig, de aanleg van de rue Charles Magnette in 1937 doorsneed het
vroegere bouwblok waardoor twee nieuwe bouwblokken ontstonden.
Daarom heeft dit bouwblok een driehoekige vorm. Vroeger was de
rue Soeurs-de-Hasque de belangrijkste straat die vanuit het oosten nr
de kathedraal liep, maar die verloor zijn belang. De straat werd zelfs
ingericht als voetgangerszone. De rue Charles Magnette nam de rol als
ontsluitingsas over voor het verkeer.
Binnen het bouwblok heeft dit als gevolg dat er een groot contrast onstaat
tussen de bouwtypologiën. Langs de rue Charles Magnette staan hoge
appartementsgebouwen met zo’n acht tot negen verdiepingen. Langs
de rue Soeurs-de-Hasque en de rue Saint-Paul staan herenhuizen die
drie à vier verdiepingen hebben.
De benedenverdiepingen van de appartementsgebouwen hebben
grotendeels commerciële functies, erboven bestaat de functie telkens
uit wonen. De herenhuizen in de rue Saint-Paul en de rue Soeurs-de-
Hasque hebben meestal winkels en boetieks op het gelijkvloers. Op de
verdiepingen zijn vaak woningen, maar er is ook leegstand zichtbaar.
De isometrie van het bouwblok toont goed de ‘muur’ van appartementen
langs de rue Charles Magnette die beeldbepalend is voor het bouwblok.
Er zijn ook enkele ‘tussenvormen’ te zien, dit zijn vaak nieuwere
gebouwen die historische woningen vervangen. Deze nieuwe gebouwen
houden meer rekening met de hoogte van de historische gebouwen.
107

Figuur 84. Functies
Dit kaartje geeft de functies op het
geleijkvloers weer. Commerciële
functies (donkergeel) overwegen
maar ook horeca (lichtgeel)
is aanwezig in het bouwblok.
Het is belangrijk te vermelden
dat de woonfunctie in het
bouwblok verhoudingsgewijs
de overhand heeft door de
appartementsgebouwen.
Figuur 85. Bebouwde ruimte
Het volledige bouwblok is
dichtgebouwd op enkele heel
kleine koertjes na. Aan de
noordzijde van het bouwblok staat
een rij appartementsgebouwen.
De west- en zuidzijde van het
blok heeft lagere bouwtypologiën.
108

Figuur 86. Ontsluiting
De rue Charles Magnette is de
grote gemotoriseerde as die
het bouwblok ontsluit aan de
noordzijde. Aan de andere zijden
is er een voetgangerszone.
Figuur 87. Ruimtelijke
impressie
Op dit 3D-beeld is de ‘muur’ van
appartementsgebouwen duidelijk
te zien. Langs de rue Saint-Paul
staan historische woningen met
een gelijkaardig gabariet.
109

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 88. Doorsnede 01
110

500m
111

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 89. Doorsnede 02
112

500m
113

Figuur 90. Typologie
114

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Analyse typisch gebouw
Het bouwblok huisvest twee heel verschillende bouwtypologiën. De
appartementsgebouwen zijn rond de jaren 50 gebouwd, de herenhuizen
zijn oudere 19de eeuwse gebouwen.
Aan de grootte van de percelen zijn de huizen duidelijk te onderscheiden
van de appartementen. Eén appartementsgebouw neemt de oppervlakte
van drie à vier woningen in.
De materialiteit van de gebouwen is ook typerend voor de
typologieën; het herenhuis is volledig opgetrokken uit bakstenen; het
appartementsgebouw uit beton. De gemeenschappelijke deler het
gebruik van de gelijkvloerse verdieping. De commerciële invulling heeft
te maken met de ligging in het centrum van Luik.
115

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Herenhuis Rue Saint Paul
Figuur 91. Isometrie Herenhuis Rue Saint - Paul
116

Figuur 92. Verdiep +3
Figuur 93. Verdiep +2
Figuur 94. Verdiep +1
Figuur 95. Gelijkvloers
Het huis in de rue Saint-Paul
heeft twee verdiepingen en een
zolderverdiep. Op het gelijkvoers
is een handelszaak met magazijn.
Erboven bevindt zich een
woning die is opgedeeld over
de verschillende bovenliggende
verdiepingen. Op het eerste
verdiep leefruimtes en keuken, op
het tweede verdiep slaapkamers
en onder het dak een zolder.
117

morfotypologisch onderzoek | Saint - Paul
Appartementsgebouw
Figuur 96. Isometrie appartement
118

Dit appartementsgebouw is in 1953 gebouwd, er zijn 20 appartementen, verdeeld over 8
verdiepingen. Op het gelijkvloers zijn verschillende winkels gevestigd. In het midden van het
gebouw is de toegang tot de trappenhal naar de appartementen.
Het zevende verdiep is opgedeeld in twee grote appartementen met drie kamers. Centraal is de
trappenhal met liftkoker.
Figuur 97. Grondplan appartement
Figuur 98. Grondplan appartement
119

122

morfotypologisch onderzoek | Carré
Yaëlle Jacobs
Tijdens de middeleeuwen werd het oud historisch centrum van Luik
opgetrokken. Aan de hand van een fijnmazig netwerk en een serie aan
bouwblokken werd het centrum vormgegeven. In de jaren 750 was
het historisch centrum volledig omringd door zijarmen van de Maas
en fungeerde het als eiland binnen de stad. Langszaamaan werden
meer en meer kanalen overkapt en werd het centrum deel van de
stad Luik. Ondanks de vele wijzigingen rondom dit bouwweefsel, werd
het weefsel bijna onaangetast achtergelaten. De dag van vandaag
herkennen we nog steeds het fijnmazig netwerk en de bouwblokken
die in de middeleeuwen gebouwd werden. Een van de wijzigingen die
wel opvallend is, is het dichtbouwen van de bouwblokken zelf. Het
open binnengebied van de bouwblokken werd langzamerhand door
verschillende kleinere constructies gevuld, tot het ongeveer volledig
dichtgebouwd is. Ongeveer 90% van de binnengebieden zijn de dag
van vandaag dichtgebouwd.
Het fijnmazig netwerk rond de bouwblokken zorgt de dag van vandaag
voor een natuurlijke aantrekkingskracht, waardoor het aangenaam
vertoeven is binnen dit gebied.
Opvallend aan dit gebied binnen de stad is dat het eigenlijk een grotere
oppervlakte in beslag nam tijdens de middeleeuwen. In de jaren ‘70
werd een groot deel van het middeleeuws bouwweefsel afgebroken en
vervangen door hoogbouw en publieke ruimte die op schaal van de auto
werd ontworpen.
123

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Historische evolutie bouwweefsel
Figuur 99. Carré Luik (1830) Figuur 100. Carré Luik (1852)
124

Figuur 101. Carré Luik (1880) Figuur 102. Carré Luik (2015)
125

126

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Analyse volledige wijk
Vandaag de dag worden de twee wijken Carré en Pont d’île als
hypercentrum van de stad Luik aanzien. De Carré-wijk wordt vooral
gekenmerkt door de verscheidene bars en restaurants en wordt
bestempeld als dé uitgaansbuurt van Luik. Pont d’île daarentegen staat
bekend door de vele winkels en kledingszaken. In het algemeen wordt
Luik gekenmerkt door zijn vele shoppingmogelijkheden. Dit wil de stad
extra benadrukken door verschillende shoppingcentra op te trekken en
de nadruk op de wijk Pont d’ïle te leggen.
Deze twee wijken samen doet dienst als een voetgangerszone waar
de bewoners en bezoekers kunnen ontsnappen aan de drukte van de
infrastructuren die rondom het centrum gelegen zijn.
Ondanks de natuurlijke aantrekkingskracht van dit fijnmazig netwerk,
wordt de publieke ruimte vooral als verhard oppervlakte ingericht. Af
en toe heeft men een boom ingeplant, maar volwaardige groenruimte
ontbreekt in dit centrum. De publieke ruimte van dit bouwweefsel beperkt
zich niet enkel tot de straten en pleinen maar wordt op verschillende
plaatsen ook in de gebouwen binnen getrokken. Dit omdat de functies
gelegen op het gelijkvloers aan de straten vaak publieksuitnodigende
functies zijn. De verdiepen daarboven daarentegen worden vaak
gebruikt als woning of staan gewoonweg leeg. Het percentage leegstand
binnen deze zone is opmerkelijk hoger dan in andere delen van Luik.
Dit zorgt ervoor dat er overdag een enorme passage is, maar vanaf de
sluitingstijd van winkels het een hele doodse buurt wordt, waardoor de
veiligheid sterk zal dalen tijdens de nachturen.
127

Figuur 103. Bebouwde ruimte
Doorheen de tijd werden de
bouwblokken meer en meer
dichtgebouwd. Ongeveer 90%
van de totale ruimte van deze
zone is bebouwd.
Figuur 104. Publieke ruimte
Het fijnmazig netwerk is een
van de kenmerken dat stamt
uit de middeleeuwen. De wijk
is opgebouwd uit vele kleine
steegjes.
128

Figuur 105. Ontsluiting
Deze wijk is een van de grootste
voetgangerszones binnen Luik.
Al de kleine smalle steegjes
worden enkel binnen bepaalde
uren gebruikt voor het laden en
lossen van goederen. Rondom
deze voetgangerszone bevindt
zich een zware infrastructuur die
ervoor zorgt dat het historisch
centrum van zijn omgeving wordt
afgesneden.
Figuur 106. Ruimtelijke
impressie
De wijk is opgebouwd
uit verschillende kleinere
bouwblokken. Het bestaat
uit een heel rechtlijnig, maar
fijnmazig netwerk van straten. Het
historisch weefsel dat afstamt uit
de middeleeuwen werd vooral
horizontaal bebouwd, waarbij
de huizen nooit meer dan 4
verdiepingen hebben.
129

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Doorsnede volledige wijk
Figuur 107. Doorsnede 01
46m 5m 44m 3.5m 32m 5.5m 38m 6m
Boulevard de la Sauvenière
Rue des Celestines
Rue St. Jean en Isle
Rue St. Adalbert
Bergerue
UITGEWERKT BOUWBLOK
130

6m 41m 9m 125m
Bergerue
Rue des Dominicains
Place de la Republique Française
1250m
131

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Doorsnede volledige wijk
Figuur 108. Doorsnede 02
42m
3.5m
42m
3.5m
38m
9m
39m
Boulevard de la Sauvenière
Rue Tête de Boeuf
Rue d’Amay
Rue du Mouton Blanc
132

27m
82m
5m
71m
Rue Vinâve d’île
Rue Lulay des Fèbvres
Rue de l’Université
1250m
133

134

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Analyse specifiek bouwblok
Binnen de zone van Carré en Pont d’île werd opzoek gegaan naar een
bouwblok dat zowel bars, restaurants als kledingzaken etc bevatte. Er
werd gekozen voor het bouwblok gekozen voor het bouwblok gelegen
tussen Rue St. Alabert en Rue St. Jean en Isle. De scheiding tussen
de wijken Carré en Pont d’île loopt dwars door dit bouwblok. Hierdoor
treffen we een enorme hoeveelheid verschillende functies aan in het
bouwblok, maar merken we ook op dat er enkele leegstaande panden
voorkomen. De stad Luik probeert dit op een simpele manier op te
lossen door het pand op te kopen, maar enkel de gevel te renoveren.
Dit om te voorkomen dat het vanuit de straat er verkommerd kan uitzien.
Het uitgekozen bouwblok is ook een typisch voorbeeld dat na het
onderzoek uitgebreid kan worden naar de rest van de wijk. Zo is het
een typisch middeleeuws bouwblok, waarbij de huizen redelijk klein
zijn. Maar het is ook een bouwblok waarbij de open binnenruimte
langzamerhand werd volgebouwd. Ook qua functies is het een typisch
voorbeeld voor de rest van de wijk. Het gelijkvloers is wordt gebruikt
door allerlei publieke functies, terwijl de verdiepingsvloeren een hele
andere invulling krijgen. Sommige verdiepingsvloeren zijn een stuk
van de winkel die op het gelijkvloers gelegen is, anderen worden
gebruik als opslagruimte voor deze winkels, andere zijn ingevuld door
appartementen en sommige verdiepingsvloeren staan gewoon leeg.
135

136
Figuur 109. Functies in de wijk

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Analyse specifiek bouwblok
Zoals al eerder vermeld werd, zijn er in de wijk van de Carré en Pont
d’île enorm veel bars, restaurants en winkels aanwezig. Ook wanneer
iemand daar rondloopt, heeft die direct het idee dat het een wijk is die
voornamelijk uit publieke functies bestaat. Wanneer het dan eens effectie
gemapped wordt, waar welke functie zich bevindt en hoeveel procent
van het uitgekozen bouwblok nu ook effectief winkels of restaurantjes
zijn, is het resultaat verrassend. De woonfunctie blijft nog altijd het meest
voorkomen in dit bouwblok. Als tweede meest voorkomende functie zijn
het inderdaad winkels. Gebruikers hebben vaak sneller de indruk dat
er vooral publeike functies aanwezig zijn omdat zij voornamelijk op het
gelijkvloers gelegen zijn. Niettemin zijn de drie tot vier verdiepingen
gevuld met nog andere functies. Het feit dat al de publiekuitnodigende
functies aan de straten gelegen zijn, geeft direct een heel aangenaam
gevoel wanneer men door de straten van Carré en Pont d’île wandelt.
Verrassend is wel dat de derde meest voorkomende ‘functie’ leegstand
is. 13,5% de bewoonbare oppervlakte van dit bouwblok staat leeg en is
aan het verkrotten. Aan Rue St. Jean en Isle staan zelfs drie volledige
gebouwen leeg. Zelfs de beneden verdieping wordt niet gebruikt door
een publieke functie.Andere leegstaande verdiepen zijn vooral de
bovenste verdiepen.
In het binnengebied van het bouwblok staan nog kleinere constructies
die vaak ook gebruikt worden door de commerciële functie die zich op
het gelijkvloers bevindt. Open ruimte of privé tuinen komen amper voor
binnen dit bouwblok.
137

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 110. Doorsnede 01
138

500m
139

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Doorsnede specifiek bouwblok
Figuur 111. Doorsnede 02
140

500m
141

142 Figuur 112. Analyse gebouw

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Analyse typisch gebouw
Binnen het stedelijk weefsel van de Carré en Pont d’île komen
voornamelijk de typisch middeleeuwse huisjes voor. Ze grenzen direct
aan de publieke ruimte waardoor er geen overgangszone is tussen de
publieke straat en private woning. De huizen zijn over het algemeen
klein en bevatten tussen de 3 en 4 verdiepen. Op 90% van de daken
binnen dit stedelijk weefsel werd een zadeldak voorzien, waarbij de nok
parallel georiënteerd is met de straat. Uitzonderlijk komen enkele platte
daken voor.
Langs de randen van elk bouwblok werd er in de middeleeuwen een rij
huizen voorzien, waardoor er een open binnenruimte gecreëerd werd.
Na meerder aanpassingen werd dit volgebouwd met constructies die
meestal maar één verdiep hoog zijn. Hierdoor krijgen we in de huidige
gebouwen een grotere oppervlakte op het gelijkvloers en een kleinere
oppervlakte op de verdiepingsvloeren. Onder het zadeldak werd ervoor
gezorgd dat ook dit nog een bruikbare en woonbare ruimte werd door
de verdiepingsvloer iets te verlagen waardoor er nog een opstand van
ongeveer één tot twee meter is tot het dak begint te hellen.
Zoals eerder al duidelijk werd verschillen de functies binnen de
gebouwen heel erg. Sommigen worden vooral gebruikt voor publieke
functies zoals bijvoorbeeld winkels en restaurants, andere bevatten
enkel woongelegenheden en sommige staan zelfs gewoon leeg.
143

Figuur 113. Functies
Figuur 114. Functies
Figuur 115. Functies
144

MORFORTYPOLOGISCH ONDERZOEK I Carré
Analyse typisch gebouw
De typische huisjes uit de middeleeuwen bevatten vandaar meerder
functies. Hiernaast wordt er schematisch weergegeven hoe de meest
voorkomende indelingen binnen het bouwblok aanwezig zijn. Opvallend
is dat er wel een algemene regel geldt. Zo is het gelijkvloers altijd de
hoogste verdieping en bevat deze het meeste de publieke functies. De
hogergelegen verdiepen zijn lager en bevatten meestal de privatere
functies.
Mogelijkheid 01- Dit is de meest voorkomende combinatie, waarbij enkel
op het gelijkvloers de publieke winkelfunctie aanwezig is. De hoger
gelegen verdiepen zijn private woongelegenheden. Meestal worden de
derde en vierde verdieping samengenomen als één woongelegenheid,
wat dan een duplex wordt.
Mogelijkheid 02- Dit is een typische combinatie voor het Carré gedeelte
van dit bouwblok. Op het gelijkvloers en in 30% van de gevallen ook de
eerste verdieping wordt een restaurant of bar georganiseerd. De hoger
gelegen verdiepen staan heel vaak leeg. De stad Luik is zich bewust
van dit probleem en probeert het voorlopig gewoon op te lossen door de
leegstaande delen op te kopen en enkel de gevel te renoveren. Dit doen
ze om het uitzicht vanop de straat te vrijwaren.
Mogelijkheid 03 - Deze combinatie komt vooral voor in het Pont
d’île gedeelte van het bouwblok. Zowel de gelijkvloers als de eerste
verdieping wordt gebruikt als publieke winkelgelegenheid. De derde
verdieping wordt gebruikt als opslag of werkplek van deze winkel en de
bovenste verdieping wordt meestal als rommelzolder gebruikt of staat
gewoonweg leeg.
145

146
Figuur 116. Analyse typisch huis

Figuur 117. Niveau +2 & +3
Doordat de bovenste verdiepen
als een duplex appartement
werken, wordt het daggedeelte
op verdieping +2 voorzien en het
nachtdeelte op de 3e verdieping
van het gebouw. Vooral de natte
cel (badkamer werd vreemd
geplaatst). Deze bevindt zich
op de onderste verdieping van
de duplex. Doordat het een
appartement over twee verdiepen
is, wordt de trap van +2 naar +3
niet meer als een semi-publieke
trap gezien, waarvan iedereen in
het gebouw gebruik mag maken.
De bewoners van de duplex
gaan dit op een manier toch
toe-eigenen door bijvoorbeeld op
verdieping +2 in de hal jassen te
hangen en schoenen te plaatsen.
Figuur 118. Niveau +1
Op verdieping +1 werd
1 appartement ingericht.
Opmerkelijk is dat het
daggedeelte vooraan aan
de straatkant gelegen is. Het
nachtgedeelte werd achteraan
geplaatst.
Figuur 119. Gelijkvloers
Van de gelijkvloers is een groot
deel ingenomen door een
publieke winkelfunctie. Men werkt
met een dubbele deur, zodat de
bewoners van het gebouw toch
nog een private hal hebben en
niet iedereen zomaar hun trap
kan op gaan.
147

BRONNEN I Figuren
[Figuur 01] Parc d’Avroy (1830)
[Figuur 02] Parc d’Avroy (1852)
[Figuur 03] Parc d’Avroy (1880)
[Figuur 04] Parc d’Avroy (2015)
[Figuur 05]
[Figuur 06]
[Figuur 07]
[Figuur 08]
[Figuur 09]
[Figuur 10]
[Figuur 11]
[Figuur 12]
[Figuur 13]
[Figuur 14]
[Figuur 15]
[Figuur 16]
[Figuur 17]
[Figuur 18]
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Ontsluiting(Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Ellen)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Ellen)
Functies (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Functies straatbeeld (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Binnengebied (Google Earth, eigen verwerking, Ellen)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Ellen)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Ellen)
Appartement (eigen materiaal, Ellen)
Rijhuis (eigen materiaal, Ellen)
[Figuur 19] Jaren ‘70 (1830)
[Figuur 20] Jaren ‘70 (1852)
[Figuur 21]
[Figuur 22]
[Figuur 23]
Jaren ‘70 (1880)
Jaren ‘70 (2015)
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
148

Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Nele)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Nele)
Functies (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Onbebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Nele)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Nele)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Nele)
Uitgewerkte woningen (eigen materiaal, Nele)
Snede appartementsblok (eigen materiaal, Nele)
Volume appartementsgebouw (eigen materiaal, Nele)
Volume verdiepingen (eigen materiaal, Nele)
Uitgewerkte verdieping (eigen materiaal, Nele)
Grondplan (eigen materiaal, Nele)
Circulatie (eigen materiaal, Nele)
Functies (eigen materiaal, Nele)
Wonen (eigen materiaal, Nele)
Snede herenhuis (eigen materiaal, Nele)
Volume huis (eigen materiaal, Nele)
Volume verdiepingen (eigen materiaal, Nele)
Indeling verdiepingen (eigen materiaal, Nele)
Grondplan 0 (eigen materiaal, Nele)
[Figuur 24]
[Figuur 25]
[Figuur 26]
[Figuur 27]
[Figuur 28]
[Figuur 29]
[Figuur 30]
[Figuur 31]
[Figuur 32]
[Figuur 33]
[Figuur 34]
[Figuur 35]
[Figuur 36]
[Figuur 37]
[Figuur 38]
[Figuur 39]
[Figuur 40]
[Figuur 41]
[Figuur 42]
[Figuur 43]
[Figuur 44]
[Figuur 45]
[Figuur 46]
[Figuur 47]
[Figuur 48]
149

[Figuur 49]
[Figuur 50]
[Figuur 51]
[Figuur 52]
[Figuur 53]
[Figuur 54]
[Figuur 55]
[Figuur 56]
[Figuur 57]
[Figuur 58]
[Figuur 59]
Grondplan +1 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +2 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +3 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan 0 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +1 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +2 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +3 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan 0 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +1 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +2 (eigen materiaal, Nele)
Grondplan +3 (eigen materiaal, Nele)
[Figuur 60] Chiroux (1830)
[Figuur 61] Chiroux (1852)
[Figuur 62] Chiroux (1880)
[Figuur 63] Chiroux (2015)
[Figuur 64]
[Figuur 65]
[Figuur 66]
[Figuur 67]
[Figuur 68]
[Figuur 69]
[Figuur 70]
[Figuur 71]
[Figuur 72]
[Figuur 73]
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Dimitri)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Dimitri)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Dimitri)
Functies (eigen materiaal, Dimitri)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Dimitri)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Dimitri)
Analyse gebouw (eigen materiaal, Dimitri)
150

Saint - Paul (1830)
Saint - Paul (1852)
Saint - Paul (1880)
Saint - Paul (2015)
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Stijn)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Stijn)
Functies (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Stijn)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Stijn)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Stijn)
Bouwblok (eigen materiaal, Stijn)
Typologie (eigen materiaal, Stijn)
Verdiep +3 (eigen materiaal, Stijn)
Verdiep +2 (eigen materiaal, Stijn)
Verdiep +1 (eigen materiaal, Stijn)
Gelijkvloers (eigen materiaal, Stijn)
Isometrie appartement (eigen materiaal, Stijn)
Grondplan appartement (eigen materiaal, Stijn)
Grondplan appartement (eigen materiaal, Stijn)
[Figuur 74]
[Figuur 75]
[Figuur 76]
[Figuur 77]
[Figuur 78]
[Figuur 79]
[Figuur 80]
[Figuur 81]
[Figuur 82]
[Figuur 83]
[Figuur 84]
[Figuur 85]
[Figuur 86]
[Figuur 87]
[Figuur 88]
[Figuur 89]
[Figuur 90]
[Figuur 91]
[Figuur 92]
[Figuur 93]
[Figuur 94]
[Figuur 95]
[Figuur 96]
[Figuur 97]
[Figuur 98]
151

[Figuur 99] Carré Luik (1830)
[Figuur 100] Carré Luik (1852)
[Figuur 101]
[Figuur 102]
[Figuur 103]
[Figuur 104]
[Figuur 105]
[Figuur 106]
[Figuur 107]
[Figuur 108]
[Figuur 109]
[Figuur 110]
[Figuur 111]
[Figuur 112]
[Figuur 113]
[Figuur 114]
[Figuur 115]
[Figuur 116]
[Figuur 117]
[Figuur 118]
[Figuur 119]
Carré Luik (1880)
Carré Luik (2015)
Bebouwde ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)
Publieke ruimte (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)
Ontsluiting (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)
Ruimtelijke impressie (Google Earth, eigen verwerking, Yaëlle)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Yaëlle)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Yaëlle)
Functies in de wijk (eigen materiaal, Yaëlle)
Doorsnede 01 (eigen materiaal, Yaëlle)
Doorsnede 02 (eigen materiaal, Yaëlle)
Analyse gebouw (eigen materiaal, Yaëlle)
Functies (eigen materiaal, Yaëlle)
Functies (eigen materiaal, Yaëlle)
Functies (eigen materiaal, Yaëlle)
Analyse typisch huis (eigen materiaal, Yaëlle)
Grondplan niveau +2 & +3 (eigen materiaal, Yaëlle)
Grondplan niveau +1 (eigen materiaal, Yaëlle)
Grondplan gelijkvloers (eigen materiaal, Yaëlle)
152

BRONNEN I Boekbronnen
Charlier, S. & Moor, T. (2014). Guide architecture moderne et contemporaine
1895-2014 Liège. Mardaga & Cellule Architecture de la Fédération Wallonie-
Bruxelles 2014, 70-71.
Charlier, S. & Moor, T. (2014). Guide architecture moderne et contemporaine
1895-2014 Liège. Mardaga & Cellule Architecture de la Fédération Wallonie-
Bruxelles 2014, 70-71.
Flouquet, P.L. (1967). Résidence Georges Simenon. La maison 2- revue
mensuelle d’architecture de décoration et d’art ménager, 23 (2), 44-46.
[Bron 01]
[Bron 02]
[Bron 03]
BRONNEN I Internet
Warzee, C., 2015. Histoires de Liège. [Weblog]. Available at: http://
histoiresdeliege.skynetblogs.be/tag/meuse [Accessed november 2015].
[Bron 01]
BRONNEN I Hoorcollege
Wuytack, K. (2015, september - december). Introductie Studio met bijhorend
leespakket. [niet gepubliceerde cursus]. KULeuven Faculteit Stedenbouw en
Ruimtelijke Planning campus Gent.
[Bron 01]
153