090506 Definitief boekje vierseizoenenterrein IVN-klein

IVN Natuurgidsencursus 2008/2009
Vier seizoenenterrein De Kikker

Inhoudsopgave
1. Inleiding 5
2. Recente geschiedenis van het terrein 7
3. Landschap 9
4. Vier seizoenen dagboek
- Lente 2008 11
- Zomer 2008 27
- Herfst 2008 41
- Winter 2008/2009 55
- Lente 2009 69
5. Terugblik 79
6. Slotwoord 81
7. Fotoverantwoording 83
8. Geraadpleegde literatuur en stukken 83
9. Flora overzicht 85
10. Fauna overzicht 91
INHOUD

1. Inleiding
Mijn vier seizoenenterrein is onderdeel van een particulier natuurterrein in
de polder ten zuiden van Groot-Ammers. Het terrein heet De Kikker.
Sinds 2004 komen mijn man en ik hier en proberen wij de eigenaren - Paulien
Zweerus en Paul Boddeke- te helpen met het onderhoud van het terrein.
Wij hebben de familie leren kennen tijdens een landelijke Natuurwerkdag.
Paul en Paulien bleken om hulp verlegen te zitten, terwijl wij in het centrum
van Gouda met onze groene vingers weinig om handen hadden.
Onze bezoeken aan het natuurterrein werden steeds frequenter, tot Paulien
Zweerus vroeg of wij de moestuin in ere wilden herstellen. Natuurlijk wilden
wij dat. Nu we de moestuin beheren gaan wij het hele jaar door en in de
zomer bijna wekelijks naar Groot-Ammers.
Het is een prachtig terrein, rustig, afgelegen, uitkijkend over de weilanden
en het boerenleven. Maar tevens met een bos waar je hutten kunt bouwen,
een moeras, een boomgaard, een kas en niet te vergeten de kampvuurplaats.
Dit zeer bijzondere natuurterrein staat niet alleen voor natuur, maar ook voor
gezelligheid. Het is een plek waar vele gezinnen bijeen komen om alle
seizoenen samen te beleven. Samen bramen plukken, samen barbecueën,
samen schaatsen, samen zwemmen, samen appels plukken, samen wilgen
knotten, samen sloten schonen, samen natuurwonderen ontdekken.
Ten behoeve van mijn vier seizoenenopdracht voor de IVN natuurgidsencursus
afdeling Woerden en afdeling Vecht en Plassengebied, heb ik het
grasland, de oevers van het moeras en de aangrenzende beplanting als
studiegebied genomen. Het resultaat van een jaar lang inventariseren,
kijken, luisteren, zoeken en onderzoeken ligt nu voor u.
Veel plezier ermee.
Mariska Thieme-Schrever
INLEIDING

2. Recente geschiedenis van het terrein
In 1990 kocht Hans Zweerus -de vader van huidig eigenaresse Paulienzijn
‘boerderijtje buiten’ aan de Peulwijksekade in Groot-Ammers. Bij deze
boerderij hoorde 1,8 ha grasland. Het terrein was te groot om als siertuin aan
te leggen, het onderhoud (maaien en onkruid wieden) zou teveel werk zijn.
Met behulp van enkele adviseurs maakte Hans Zweerus een inrichtingsplan.
Circa éénderde van het terrein werd ingericht als bos. Het middelste deel
van het terrein -rondom het huis en de voormalig stallen- werd ingericht als
boomgaard, siertuin, moestuin en bloemenweide. Liever had hij de rest van
het terrein ook als bos aangeplant, maar dit mocht niet omdat direct naast
zijn terrein een wipmolen staat en deze molen windrechten heeft.
Molens dienen een vrije zone van 375 meter rond zich te hebben om voldoende
wind te kunnen vangen. Binnen dit ‘molenbiotoop’ zoals men dit
noemt mogen geen bomen en/of andere windvangers geplaatst worden.
In het weiland tussen de boerderij en de molen bleek kwel naar boven te
komen. Hans Zweerus besloot daarom van het deel nabij de molen een
moeras te maken, welke gevoed zou worden door de natuurlijke kwelbron.
Om optimaal van de bron gebruik te maken heeft hij ter plaatse een lange
pijp in de grond laten slaan om zo het water naar boven te geleiden.
Op de foto rechts is de kwelbron met een sterretje aangegeven. De overstort
bevindt zich bij de dubbele pijlen. Nog altijd levert de bron een continue
aanvoer van kwelwater in het moeras.
Op de luchtfoto’s op deze bladzijden -gemaakt in oktober 1991- is met een
rode stippellijn mijn vier seizoenengebied aangegeven. Het moeras is dan net
gegraven, de vegetatie bestaat enkel nog uit gras.
Hoe anders is de situatie na ruim zeventien jaar...
*
»
GESCHIEDENIS

3. Landschap
Mijn studieterrein ‘De Kikker’ bevindt zich in de Alblasserwaard, dit is het
gebied tussen de Lek en de Boven–Merwede. Meer precies bevindt het terrein
zich in de polder Liesveld.
De Alblasserwaard is een karakteristiek onderdeel van het Zuid-Hollands landschap;
een weids, open en oer-Hollands polderland.
De Alblasserwaard behoort bodemkundig voor het grootste deel tot de
veengebieden, zo ook mijn vier seizoenenterrein.
De ontginning van het land is al in de Middeleeuwen begonnen. Oude veenstromen
vormden de lintvormige ontginningsbases van waaruit men
watergangen is gaan graven om het gebied te ontwateren. De veenstromen en
veenstroomruggen in de Alblasserwaard waren overwegend oost-west georiënteerd,
vandaar de oost-west oriëntatie van de kades en bebouwingslinten.
Min of meer haaks op deze ontginningsbases liggen de lange, smalle percelen,
waartussen de watergangen voor de afwatering zorgen.
Een (achter)wetering en/of kade begrenst de percelen aan de achterzijde.
Kenmerkend voor de Alblasserwaard zijn de intensief gebruikte voorkanten
van de ontginning en de minder intensief gebruikte achterkanten.
Oorspronkelijk gebruikte men de percelen zowel voor akkerbouw als voor
veeteelt. Doordat het veen inklonk -het maaiveld zakte- werd het gebied
weer natter en daardoor minder geschikt voor akkerbouw. Het werd een
zogenaamd veenweidegebied.
Tegenwoordig wordt het land nog altijd voornamelijk voor veeteelt gebruikt.
Op de luchtfoto links is duidelijk de ontginningsbasis van het Achterland te
zien. Mijn vier seizoenenterrein is met rode bolletjes aangegeven.
LANDSCHAP

Lente 2008 (20 maart tot 20 juni)
En komt de lente in het land
dan fonkelt de rivier
de vis springt naar de overkant
en zedig wuift het wier
en nergens is natuur zo fris
waar twee verzameld zijn
als tussen madelief en lis
in Hollands springfontein!
Bertus Aafjes
LENTE
11

Waarnemingen
Planten in bloei:
Boterbloem, scherpe
Dotterbloem
Dovenetel, paarse
Dovenetel, witte
Hondsdraf
Kleine veldkers
Koolzaad
Pinksterbloem
Paardenbloem
Smeerwortel
Speenkruid
Veldzuring
Vogelmuur
kleine veldkers
eieren wilde eend
heerrmoes
dotterbloem
Planten (niet in bloei):
Brandnetel
Distel, speer-
Engelwortel, gewone
Fluitekruid
Grote vossestaart
Heermoes
Kleefkruid
Liesgras
Lisdodde
Plomp, gele
Ridderzuring
Riet
Kraakwilg
Smalle weegbree
Valeriaan, echte
Waterweegbree
Zegge

20 april 2008
Doel van mijn eerste rondgang over het terrein is om zoveel mogelijk
soorten planten en dieren te benoemen en op foto vast te leggen. Ik begin
mijn speurtocht en loop linksom langs het moeras, met de wijzers van de
klok mee.
Het is heerlijk weer, de zon schijnt en er staat bijna geen wind. Er is een
kakafonie van geluiden te horen. Voor het eerst dit jaar hoor ik duidelijk de
kikkers kwaken in het moeras. Overal schieten vogels weg wanneer ik mijn
studiegebied nader. Vooral uit de hagen vliegen veel kleine vogeltjes weg.
De mussen lijken minder bang en blijven rustig zitten.
Langs de haag van de moestuin loop ik mijn studiegebied in. Ik beland direct
in een strook zompig grasland. Vanaf een afstand zijn de nattere plekken in
het terrein al duidelijk zichtbaar door de aanwezigheid van donkergroene
grassen, te weten pitrus. Dit grassoort heeft een voorkeur voor vochtige
plekken. Een andere natte plek is goed herkenbaar doordat hier de gele lis
groeit. Het brede blad van de gele lis springt erg in het oog en is van een
grote afstand zichtbaar.
Het is duidelijk dat de natuur ontwaakt is. De kruidenvegetatie op het
moerasgrasland is al vrij hoog, tot circa dertig centimeter vanaf het
maaiveld. De hoge meidoornhaag -die het gebiedje aan één zijde begrenstvormt
een dichte groene wand. Een ideale schuilplek voor allerlei kleine
vogeltjes, insecten en andere kleine dieren.
De weinige bomen in dit deel van het terrein beginnen net uit te lopen.
Langs de kale takken begin je het frisse groen van het nieuwe loof te zien.
Met dit heldere weer kun je door de kale bomen de weilanden, boerderijen
en molens in de verte duidelijk zien liggen.
Rondom het moeras staan afgestorven restanten van planten van het vorige
groeiseizoen te wuiven in de wind. Eigenlijk associeer ik de lente met bloemen,
maar wat mij opvalt in het veld is juist de afwezigheid van bloemen.
Er staan wel bloemen maar dit zijn kleine, weinig opvallende bloemetjes.
Ook in aantal zijn het er nog niet zoveel.
13
LENTE

Vogels:
Buizerd
Houtduif
Grutto (overvliegend)
Knobbelzwaan
Kwikstaart
Lijster
Meerkoet
Mus
Nijlgans (naastliggend weiland)
Ooievaar (overvliegend)
Torenvalk (biddend)
Waterhoen
Wilde eend
Amfibieën:
Middelste groene kikker
Gewone pad
Insecten:
Hommel
Zoogdieren:
Dode mol
middelste groene kikker
nest wilde eend
grote vossestaart
pinksterbloem
Mossen:
Veenmos

Verstopt tussen de grasvegetatie vind ik de hondsdraf, een bekende soort
voor hooilanden. Ook de pinksterbloem tref ik aan. De pinksterbloem is een
algemeen soort in vochtige graslanden en moerassen. De paardenbloem
staat ook in bloei, maar is niet talrijk aanwezig. Deze soort doet het vooral
op bemeste weiden waar koeien grazen. Dit terrein is echter nooit intensief
bemest, ook niet toen het nog een weiland was.
Wel talrijk aanwezig is een -voor mij- tot nog toe onbekend plantje.
Het blijkt de kleine veldkers te zijn. Deze soort staat verspreidt over het
gehele terrein en heeft kleine witte bloemetjes.
Ook talrijk aanwezig in de grote vossestaart, een soort van de grassenfamilie.
De grote vossestaart is een zodevormende grassoort en lijkt erg
veel op timothee. De eerste soort bloeit echter tussen april en juni, terwijl
timothee tussen juni en augustus bloeit.
Terwijl ik langs het moeras loop wordt ik opgeschrikt door een wilde eend.
Het vrouwtje schiet vlak voor mijn voeten weg uit de oevervegetatie.
Wanneer ik het verdorde riet van vorig jaar aan de kant duw zie ik een
goed verstopt nest met maar liefst tien witte eieren. Ik loop snel verder in
de hoop dat de eend snel weer naar haar eieren terug keert om ze warm
te houden. De sloot binnen in het terrein is nabij de brug helemaal dicht
gegroeid, verland. Op deze plaats heeft een koppeltjs knobbelzwanen een
nest gebouwd. Het nest is meer dan een meter in doorsnede en steekt veertig
centimeter boven de waterspiegel uit. De zwanen hebben voornamelijk
oud riet gebruikt om hun nest van te bouwen.
Ik heb vandaag vrij lang over de rondgang gedaan en ben verbaasd over het
grote aantal soorten van planten en vogels dat ik op één dag heb ontdekt.
Op de linkerbladzijden heb ik alle soorten in een kolom genoteerd. Bij mijn
volgende bezoeken aan het terrein zal ik in de linker kolom enkel de
nieuwe waarnemingen vernoemen. Achterin is een totaallijst van alle
soorten voorkomend in dit terrein gedurende dit jaar opgenomen.
15
LENTE

Nieuwe waarnemingen
Planten in bloei:
Fluitekruid
Smalle weegbree
Veldsla, gewone
Vossestaart, grote
Zegge, zwarte
Planten niet in bloei:
Bitterzoet
Boterbloem, blaartrekkende
Gele lis
Gele waterkers
Fioringras
Goudhaver
Harig wilgeroosje
Klaver, witte
Waterranonkel
Waterzuring
Vogels:
Grauwe gans
Koolmees
Pulletjes
Putter
Rietgors
Winterkoninkje
zwarte zegge
smalle weegbree
grote vossestaart
witte dovenetel
Insecten:
Bij
Duizendpoot
Kokerjuffer
Langpootmug
Spinnen
Klein geaderd witje

27 april 2008
Een heerlijke dag met veel zon en weinig wind. De appelbomen in de
naastliggende boomgaard staan volop in de bloesem.
Nog voordat mijn inventarisatie is begonnen zie ik een buizerd vliegen.
Statig gaat hij zitten op een hoge tak in één van de elzenbomen aan de rand
van het terrein. In het grasland krioelt het van de razendsnelle spinnetjes.
Niet alleen de zon zorgt voor een heerlijk lente gevoel. Vandaag zie ik vele
vlindertjes boven het studieterrein fladderen. Ze hebben het druk.
Het is één enkel soort wat ik vandaag zie, het klein geaderd witje.
Ook de watervogels zorgen voor een waar lentegevoel.
Terwijl ik enige tijd roerloos langs de smalle binnensloot sta te kijken naar
kikkers, zie ik plots iets bewegen onder de overhangende oevervegetatie.
Met veel moeite kan ik het kopje van een vrouwtjes wilde eend zien. Ze is
zo goed verstopt dat ze bijna niet zichtbaar is. Het duurt even voordat ik zie
waarom ze daar zit, ze heeft een groot aantal kleine pulletjes en ze houden
zich verscholen voor mij. Lange tijd houd ik me stil langs de kant, maar de
moeder eend en haar jongen zwemmen onder de oeverplanten weg. Ze zijn
echt niet van plan om tevoorschijn te komen zolang ik hier ben. Helaas.
Ik vraag mij af of dit de jongen zijn uit het nest wat ik vorige week gevonden
heb. Voorzichtig nader ik het nest. Het nest blijkt verlaten, er liggen
enkel nog twee gebroken eischalen en heel veel donkere donsveertjes.
Ze zijn uitgekomen!
De vrouwtjes knobbelzwaan verlaat af en toe haar nest, er liggen twee
eieren in. Wanneer ze op haar nest zit strekt ze om de paar minuten haar
poten en rommelt ze wat met haar snavel in het nest. Misschien dat ze dit
doet om het nest op temperatuur te houden?
Wanneer de knobbelzwanen langs een meerkoetnest zwemmen verlaat de
meerkoet haar nest om de zwanen op afstand te houden.
Waar ik ook loop, overal springen kikkers en padden weg, het moeten er
honderden zijn!
LENTE
17

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Echte koekoeksbloem
Insecten:
Grote barnsteenslak
Gewone tuinslak
Sporen:
Molshopen
11 mei 2009
Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Lis, gele
Meidoorn, eenstijlige
Meidoorn, tweestijlige
veldzuring
grote barnsteenslak
echte koekoeksbloem
scherpe boterbloem
Planten (niet in bloei):
Distel, akker-
Haagwinde
Kikkerbeet
Klaver, gewone rol
Kraakwilg
Kroos, veelwortelig
Lisdodde, grote
Perzikkruid
Pitrus
Vogelwikke
Waterkers, gele
Weegbree, grote water-

05 mei 2008
Een zeer warme dag. Ik arriveer pas tegen het einde van de middag.
De fietstocht van Gouda naar Groot-Ammers was heerlijk. Op veel plekken
langs het fietspad groeit het fluitekruid, het koolzaad en de boterbloemen
weelderig. Wat een heerlijk lentegevoel geeft dat! De kikkers kwaken in
grote getalen in het moeras. Het wordt steeds lastiger om het terrein te
inventariseren. De vegetatie reikt al tot halverwege mijn bovenbenen.
In de lucht krioelt het van de kleine, vliegende insecten. De broedende
knobbelzwaan houdt mij scherp in de gaten, haar kop volgt al mijn bewegingen.
Met een grote boog loop ik om het nest heen. Veel tijd heb ik niet
om te inventariseren, maar mijn dag is al goed wanneer ik enkele zeer
verspreid staande echte koekoeksbloemen ontdek. Ze zijn lang niet zo hoog
als de andere kruiden en grassen en ik moet dan ook echt zoeken om ze te
vinden.
De vrouwtjes wilde eend laat zich vandaag beter zien. Ze is omringd door
-minimaal- negen jonge eendjes die zenuwachtig van de ene kant naar de
andere kant van de smalle sloot spartelen.
In de kruidenvegetatie is niet opvallend veel verandert vergeleken met
vorige week. Een rode gloed van de veldzuring en een gele gloed van de
boterbloemen kenmerken ieder een deel van het terrein. Het levert een
prachtig beeld op, maar de aanwezigheid van de scherpe boterbloem duidt
op een voedselrijke bodem. Vooral in de strook langs de smalle binnensloot
is de boterbloem talrijk. Waarschijnlijk komt er door de sloten veel voedselrijk
water het terrein in, wat het verschralen van het terrein zeer vertraagd
of misschien zelfs onmogelijk maakt.
Wat mij opvalt is dat er op sommige plekken een explosie van kleine slakjes
lijkt te zijn geweest. Op bijna elke stengel van de grassen zit wel een klein
slakje. Het blijkt de grote barnsteenslak te zijn, deze soort komt veel voor
op vochtige kruidenruigtes nabij water.
LENTE
19

Grassen:
Gestreepte witbol
Goudhaver
IJle dravik
Kropaar
Liesgras
Ruwe smele
Zachte dravik
Vogels:
Fazant (vrouwtje)
Reiger
Spotvogel
Tjiftjaf
Valk (overvliegend)
Insecten:
Lantaarntje
Grote poelslak
Tor: zwart met rood
Tor: goudkleurig
Zoogdieren:
Vleermuis
speerdistel
boterbloemen
veelwortelig kroos
groene kikker

11 mei 2008
Een heerlijk warme dag. De temperatuur is opgelopen tot circa 25 graden.
Ondanks de warmte trek ik toch mijn rubberlaarzen aan. De vegetatie is al
meer dan een halve meter hoog en de grassen snijden pijnlijk door je huid
wanneer je blote benen hebt.
Het nest van de meerkoet is leeg en de meerkoet is nergens te bekennen.
Wanneer ik goed kijk zie ik één ei en een aantal scherven in het nest liggen.
De eieren zijn blijkbaar -op één na- uitgekomen. Mijn vermoeden wordt
bevestigd wanneer ik verderop in de sloot de meerkoet zie vergezeld van
vijf jongen.
De zwaan is nog altijd aan het broeden. Zij houdt hierbij haar snavel
geopend. Ik vermoed dat ze dit doet om af te koelen. Het nest bevindt zich
midden in de zon dus de temperatuur zal aardig oplopen.
In de echte valeriaan zitten grote bloemknoppen, het zal nu niet lang meer
duren voordat de bloemen open gaan. Van de gele lis zie ik voor het eerst
enkele bloeiende exemplaren. De bloemen zijn ongeveer tien centimeter in
doorsnede en vallen -naast de fel gele kleur- op door de drie grote
afhangende bloemdekslippen.
Aan de achterzijde van het moeras is een grote plek waar duidelijk meer
bloemen staan dan elders in het grasland. Het zijn met name echte
koekoeksbloemen, smalle weegbree en boterbloemen. Op deze plek is bijna
geen gras te bekennen. Langs de sloot is een plek van ongeveer acht vierkante
meter waar een gele waas overheen ligt. Ook hier bloeit de boterbloem
tierig.
Het is me niet opgevallen dat ik geen kikkers heb gehoord, tot ongeveer
zeven uur ‘s avonds. Dan barst plots het kwaakconcert los. De temperatuur
is iets gezakt, de kikkers lijken klaar te zijn met zonnebaden en laten de
vrouwtjes weten dat ze beschikbaar zijn.
LENTE
21

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Moeras vergeet-mij-nietje
Pitrus
Walstro, glad
Waterkers, gele
Waterkers, witte
Wederik, moeras-
Witbol, gestreepte
Planten (niet in bloei):
Tandzaad, veerdelig
Vogels:
Knobbelzwaan jongen
Visdiefje
Insecten:
Libellen: platbuik
Rups: atalanta
Rups: rietvink
Tor: elzenhaantje
Tor: bloedcicade
Vlinder: atalanta
Vlinder: lieveling
rupsen
moeraswederik
glad walstro
gele waterkers

22 mei 2008
Het is zover! De jonge zwaantjes zijn uit het ei gekomen. Voorzichtig ben ik
naar het nest geslopen waar moeder zwaan fel over haar kroost waakt.
De twee grijze, donzige jongen zitten in het nest.
Het veld ziet er prachtig uit met alle soorten grassen wuivend in de wind.
Er is een roze gloed over het veld, voornamelijk door de gestreepte witbol.
Rondom het moeras vallen vooral de gele lissen op, maar als ik beter kijk zie
ik plots ook de kleine gele bloemen van de moeraswederik. De bloemen zijn
amper zichtbaar doordat ze vlak langs de stengel van de plant groeien en
door de bladeren aan het zicht worden onttrokken.
Verder hoor je overal luid gefluit van vogels.
Wanneer ik lange tijd stil sta midden in het grasland, merk ik pas de aanwezigheid
op van vele insecten. Vooral de libelles vliegen in allerlei soorten
en maten voorbij. Slechts twee kan ik goed benaderen om te zien welk
soort het is. Een libelle is een zogenaamde platbuik, deze heeft een opvallend
breed en afgeplat bovenlijf. De soort is algemeen in Nederland en komt
voor bij kleine wateren met weinig oevervegetatie.
In de overgangszone van moeras naar land is op een brandnetelplant een
ware explosie van rupsjes. Het lijken de rupsen van de atalanta vlinder, al
twijfel ik door de weinige beharing. Ze zijn met een lengte van circa anderhalve
centimeter vrij klein.
In het riet vind ik een veel grotere rups, deze is druk aan het eten. Dit moet
volgens mijn veldgids de rups van de rietvink zijn.
Door de eigenaren van het terrein is een karekiet en een vliegenvanger
gezien en gehoord. Misschien dat ik deze een volgende keer kan waarnemen.
LENTE
23

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Bitterzoet
Brandnetel, grote-
Hoornbloem, gewone
Kleefkruid
Plomp, gele
Valeriaan, echte
Planten niet in bloei:
Egelboterbloem
Penningkruid
Wikke, vogel-
Wolfspoot
Vogels:
Blauwe reiger
Fuut (met jongen)
Gierzwaluw
Meerkoet (met jongen)
Wilde eend (met jongen)
Insecten:
Bloedcicade
Rups: kleine zwarte
Zwarte wegslak
Libellen:
Oeverlibel, gewone
Lantaarntje
bloedcicade
gele plomp
gierzwaluw
lantaarntje

25 mei 2008
Het weer is vandaag wat somber. ’s Morgens heeft het geregend en ook
’s middags valt er een kleine bui. Ik hoor een groot aantal vogels zingen,
maar ik zie er maar weinig vliegen in het gebied. Het is ongeveer zestien
graden.
Drie dagen geleden heb ik de jonge zwanen nog op het nest gezien, maar
vandaag ligt het nest er verlaten bij. Dit biedt mij de gelegenheid om het
nest eindelijk van dichtbij te bekijken. Nu pas zie ik hoe groot het nest is
(zie foto blz. 88). De doorsnede van de perfect ronde terp is bijna anderhalve
meter.
2008 is uitgeroepen tot het jaar van de kikker. In samenhang hiermee is dit
weekend uitgeroepen tot het Plonzenweekend. Dit houdt in dat mensen hun
waarnemingen van amfibieën in en rondom hun eigen tuin en huis kunnen
doorgeven aan RAVON. Ook in mijn vier seizoenenterrein is het duidelijk een
plonzenweekend. Wanneer ik voorzichtig langs de oevers van het moeras en
de sloten loop, springen de kikkers continu voor mijn voeten weg en plonzen
zij het water in. Ook in het water liggen tientallen kikkers muisstil te
wachten tot ik voorbij gelopen ben. Midden in het moeras is aan het wateroppervlak
veel activiteit van vissen te zien en te horen. Het gebeurt zelden
dat de vissen hun aanwezigheid zo duidelijk laten zien.
Rondom het moeras staan nog altijd de gele lissen is volle bloei en boven
het grasland gonst het van de libelles en insecten.
Zowel een meerkoet als een zwaan zwemmen in een aangrenzende sloot.
Beide worden gevolgd door een tweetal jongen.
Hoog in de lucht schiet een aantal gierzwaluwen heen en weer. Ik merk ze al
snel op doordat ze heel hard ‘srie srie’ roepen, een zeer herkenbaar geluid.
De gierzwaluw is tegenwoordig overigens een bedreigde vogelsoort in
Nederland doordat er steeds minder plekken in gebouwen zijn waar zij hun
nest kunnen bouwen.
Wanneer de gierzwaluw in de lucht is, betekent dit dat de zomer eraan
komt!
25
LENTE

De schemering begint steeds later
de dagen worden langer
De nachten worden warmer
en wij zijn de ontvanger
De zomer is begonnen
de herfst straks de vervanger
Maar voorlopig is de warmte hier
de lucht, die lijkt wel zwanger
Nina
Zomer 2008 (21 juni tot 22 september)
ZOMER
27

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Bitterzoet
Distel, akker
Egelskop, grote
Kattestaart, grote
Lisdodde, grote
Sporen:
Verlaten nest fazant
hooien
grote kattestaart
kleine pad
bitterzoet

21 juni 2008
Vorige week is het grasland met een bosmaaier gemaaid. Omdat de bodemgesteldheid
van het terrein erg slecht is door het veenpakket en de hoge
grondwaterstand, is het niet mogelijk om op het terrein met groot materieel
te rijden. Vandaag gaan we daarom -net als ieder ander jaar- het maaisel
met de hand verzamelen en afvoeren. Dit doen we om het grasland te verschralen.
We zijn met meer dan twaalf volwassenen en circa vijftien kinderen.
Tijdens het hooien zien we overal kleine padjes rondspringen en klauteren,
ze zijn ongeveer één centimeter groot.
Wonder boven wonder vinden we in het hooiland -ondanks alle activiteiteneen
nest met zes eieren. Naar alle waarschijnlijkheid zijn het de eieren van
een fazant. De eieren voelen koud aan en lijken helaas geen leven te
bevatten.
Het smalle deel van het moeras is bijna geheel dichtgegroeid met gele
plomp. De gele bloemen steken hoog boven het water uit. Door de hoge
oevervegetatie worden ze alsnog aan het zicht onttrokken. De gele plomp is
hierdoor enkel goed te zien wanneer je een stukje door de oevervegetatie
heen loopt/waadt.
In het brede, open deel van het moeras zwemt een waterhoentje met één
jong en een meerkoet met haar twee al wat oudere nakomelingen.
De gele lissen zijn uitgebloeid en hebben zaaddozen gevormd.
Langs de slootkanten staat de echte valeriaan volop in bloei. De lichtroze en
witte bloemschermen zijn niet erg groot maar wel prachtig om te zien.
Het bitterzoet komt slechts op een tweetal plekken rond het moeras voor.
De bloemen zijn erg bijzonder om te zien doordat ze fel paars en geel zijn.
Ook de grote lisdodde bloeit. Direct boven de dikkere vrouwelijke aar groeit
de dunne mannelijk aar.
In het moeras bloeit het pitrus. Pitrus kan op zeer natte, zelfs zuurstofloze
plekken groeien doordat het holle stengels heeft waardoor lucht naar de
korte, sterk vertakte wortelstok kan worden getransporteerd.
29
ZOMER

grote egelskop
watermunt
waterhonetje
grote lisdodde

De glanzende groene stengels zijn ongeveer drie millimeter dik en in mijn
studiegebied meestal tussen de twintig en zestig centimeter lang.
Op andere locaties kan pitrus maar liefst anderhalve meter hoog worden.
De groene stengel is het belangrijkste deel van de plant voor de fotosynthese.
De bloeiperiode loopt tot augustus. De bloemen zijn bruin en vormen
met elkaar een losse bloeiwijze. Aan de voet van de bloem zitten twee
vliezige steelblaadjes.
De grote egelskop zie ik vandaag ook voor het eerst in bloei.
Langzaam loop ik langs het moeras en probeer ik vanaf een afstand de
planten in de plas-dras zone te bekijken zonder dat ik zelf in de modder
weg zak. Het zijn de kleine vrouwelijke bloemen die het eerst in het oog
springen, wanneer ik beter kijk zie ik vervolgens boven deze bloeiwijze
ook de mannelijke bloeiwijze. Deze zijn nog veel kleiner. De zeer kleine
bloempjes zitten dicht op elkaar in bolvormige hoofdjes die aan een egel
doen denken. Hieraan dankt de plant dan ook zijn naam. De grote egelskop
zal tot september bloeien.
Wanneer ik thuis nog wat informatie op zoek over deze plant dan blijkt dat
deze voorkomt in voedselrijk water. De vruchtjes van de plant bevatten een
tot twee zaden. Doordat de vruchtjes omgeven zijn met een sponzig weefsel
blijven deze drijven op het water waardoor de plant zich kan verspreiden.
ZOMER
31

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Distel,speer
Engelwortel, gewone
Wilgeroosje, harig
Insecten:
Lantaarntje
Veldsprinkhaan
lieveling
watermunt
harig wilgenroosje
veldsprinkhaan

16 augustus 2008
Het bitterzoet is nu uitgebloeid en er hangen nu groene en bloedrode eivormige
besjes aan. De bladeren zijn, net als bij zijn broertje de aardappel,
giftig. Bitterzoet bevat glycosiden, een soort suikers. Als je op de (verhoute)
stengel kauwt proeft je eerst de bittere smaak van de glycosiden, maar
doordat deze door het speeksel worden omgezet in sacharose komt vervolgens
de zoete smaak naar voren. Dit verklaart dan ook zijn naam.
De schermbloemen van de gewone engelwortel worden druk bezocht door
allerlei verschillende insecten. Met name bijen, hommels en torren lijken
zich erg door deze bloem aangetrokken te voelen.
Het harig wilgeroosje staat voornamelijk in de brede plas-dras oever van het
moeras. De planten bloeien momenteel met paarse bloemen.
Ik zie enkele kleine, zwarte libellen met een mooi blauw stipje op het laatste
segment van hun achterlijf. Dit zijn lantaarntjes, algemene juffers van
allerlei soorten wateren.
Tijdens mijn rondgang komt een kleine roze vlinder voorbij fladderen. Ik ga
er achteraan om hem beter te kunnen bekijken. Wanneer hij in het grasland
even stil blijft zitten, kan ik hem goed bestuderen. Hij heeft een andere
vorm dan een dagvlinder en bij nazoeken blijkt dat het een lieveling is.
De lieveling behoort tot de groep ‘spanners’. Spanners zijn in de regel
‘s nachts actief, deze spanner is echter een uitzondering, hij is overdag
actief. De lieveling heeft de zuring-soorten als waardplanten en die zijn hier
volop aanwezig.
ZOMER
33

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Wolfspoot
Insecten:
weinig in bloei
akkerdistel
brandnetel
wolfspoot

6 september 2008
In de aangrenzende boomgaard vallen de appels van de bomen. Ik zie
veertien atalanta’s op het rottende fruit zitten. Een groot aantal van deze
vlinders is erg dronken van het gistende fruit en waggelt nonchalant wat
heen en weer. Ze reageren amper nog op wat er in hun omgeving gebeurt
en blijven rustig zitten ondanks dat ik om enkele centimeters afstand zit te
kijken.
In het grasland komen alle grassen en kruiden ver voorbij kniehoogte. Het
dragen van een lange broek is dan ook echt een must. Blote benen zouden
door de netels en scherpe bladranden totaal getekend worden.
Veel spannends valt er vandaag niet te ontdekken.
De brandnetel heeft na de vorige maaibeurt zijn kans schoon gezien om snel
een aantal stukken land te annexeren. Alles is groen, er zijn maar weinig
bloemen te bekennen. Wanneer je heel goed zoekt zie je hier en daar een
enkele smeerwortel, wolfspoot of perzikkruid in bloei.
De wolfspoot behoort tot de familie van de lipbloemigen. Veel planten
in deze familie hebben een vierkante stengel met hieraan kruisgewijs
tegenoverstaande bladeren. De bloemen zitten veelal in schijnkransen dicht
tegen de stengel aan. De wolfspoot heeft ook al deze kenmerken.
Het harig wilgenroosje is over het algemeen uitgebloeid.
De smalle slootjes binnen het terrein zijn bijna geheel dichtgegroeid, de
helft met riet, de andere helft met waternavel. Deze laatste is zo welig dat
hij zich ruim tien centimeter boven de waterspiegel uit opricht omdat er te
weinig wateroppervlak is.
In de meidoornhaag wordt druk gekwettert. Slechts een klein aantal mezen
laat zich zien, de rest blijft verborgen. In de grond zijn veel holletjes van
muizen te zien.
Vandaag is het maar zeventien graden. De bomen lijken hierop te reageren
door hun bladeren van kleur te laten veranderen.
ZOMER
35

Nieuwe waarnemingen:
Insecten:
Citroenvlinder (rups)
Rietvink, kleine (rups)
Spin, soort n.t.b.
Libellen:
Heidelibel, bloedrode
Heidelibel, bruinrode
herfsthangmatspin
spin
haagwinde
zaaddozen gele lis

20 september 2008
De zon schijnt en het waait niet. De weken hiervoor heeft het veel geregend,
het leek wel herfst. Nu is het al ruim een week heerlijk weer.
De temperatuur is rond de zeventien graden. Vandaag zouden we eigenlijk
het terrein voor de tweede maal dit jaar hooien. Precies een week voorafgaand
aan het hooien wordt het terrein gewoonlijk gemaaid door de broer
van het gezin. Vorige week is de bosmaaier echter tijdens het maaien plots
kapot gegaan. Twee kades verderop op het terrein heeft hij kunnen maaien,
maar tijdens de eerst baan in mijn studiegebied braken er twee schroeven
in de machine af. Landschapsbeheer Zuid-Holland, waar de machine gehuurd
wordt, heeft echter niet direct een vervangende machine. En zo maak
ik vandaag daarom nogmaals mijn rondje door het terrein. Eigenlijk vind ik
het heerlijk dat er nog niet gemaaid is. Het is zalig om door deze groene zee
te struinen.
Er bloeit bijna niets meer. Op de plekken die voorheen vochtiger waren,
staat nu enkel nog brandnetel. Verspreid over het terrein bloeien nog enkele
exemplaren van een aantal soorten; een smeerwortel, koekoeksbloem,
akkerdistel, engelwortel, wolfspoot, perzikkruid en moeras vergeet-menietje.
Wat wel volop bloeit is het zogenaamde ‘pispotje’. Deze klimmer
-de haagwinde- is een echte woekeraar. Toch zijn de witte bloemen prachtig
om te zien. De haagwinde groeit enkel langs de randen van het terrein,
onder de meidoorn en tussen het riet. Verder is het groen, groen en nog
eens groen.
In de overgangszone van nat naar droog staan de harige wilgeroosjes die
nu hun naam eer aan doen. Het harig wilgeroosje ken ik al jaren, maar het
is nu eigenlijk voor het eerst dat ik het pluis bestudeer. De zaaddoosjes
zijn opengesprongen en naar buiten gekruld. Het is een soort langgerekte
piramidevorm van circa vijf centimeter lang en maximaal twee centimeter
op zijn wijdst. De ruimte er tussen is gevuld met kleine zwarte zaden die
elk aan een wollige massa vast zitten. Ze wachten tot de wind hen zal verspreiden.
37
ZOMER

gele lis
hondsroos
meidoorn
bitterzoet

Ook de zaden van de gele lis zijn aan het rijpen. De meeste zaaddozen
zitten nog dicht, maar kleuren al geel. Een enkele zaaddoos is al open
gesprongen. De zaden zijn nog bruin-rood. Over een tijdje zullen ze zwart
kleuren. Wanneer de zaden uit de zaaddozen vallen, vallen ze veelal in het
water. Het water en de wind zal de drijvende zaden transporteren naar
andere plekken langs de oever zodat daar weer nieuwe gele lissen kunnen
groeien.
De hondsroos en de meidoorn zorgen voor kleur én voedsel. De hondsroos zit
vol met knal oranje rozenbottels. De éénstijlige meidoorn draagt nu donkerrode
steenvruchten. Ook de bitterzoet draagt nu rode vruchten, deze zijn
echter maar op één plek langs het moeras te vinden.
De tussensloot is geheel dichtgegroeid met grote waternavel. De stelen en
bladeren steken meer dan tien centimeter boven de waterspiegel uit.
En ik dacht nog wel een zeldzame plant gevonden te hebben enkele maanden
geleden! De grote waternavel blijkt een invasieve soort te zijn, een
exoot die buiten zijn natuurlijke verspreidingsgebied een bedreiging vormt
voor milieu, economie en/of de menselijke gezondheid. Volgend jaar zal de
sloot worden geschoond en gebaggerd. Hopelijk zal de grote waternavel dan
ook verdwijnen?
De kievieten verzamelen zich boven de omliggende weilanden en vliegen
continu over het terrein. Wat lager vliegen de muggen en libellen in grote
getalen laag boven het grasland.
ZOMER
39

Nu is de herfst gekomen
in ‘t bos, en ‘t veld, in onze tuin
de blaadjes van de bomen
zijn geel en rood en bruin
Herfst 2008 (22 september tot 21 december)
En waait de wind door de takken
dan komt er een hele vlucht
van blaadjes rood en geel en bruin
gedwarreld door de lucht
Onbekend
41
HERFST

Nieuwe waarnemingen:
Insecten:
Kleine Beer (rups)
slootkant
gewone tuinslak
moeras vergeet-mij-nietje
bloedrode heidelibel

25 september 2008
Marike Eskes -mijn IVN natuurgidsencursus begeleidster- komt vandaag
mijn vier seizoenengebiedje bekijken. Het is prachtig weer en we nemen
dan ook uitgebreid de tijd. We bekijken het hele terrein, ook het bos, de
boomgaard, de moestuin, de vondsten in de schuur, de kades en de siertuin.
Helaas kunnen we de vogel die alle bomen op de kade onderpoept (roestplekken)
niet vinden.
Het is zonnig en het lijkt haast lente. Boven het grasland vliegen vele klein
geaderde witjes (vlindersoort). Achter het moeras, nabij de molen, vinden
we in het riet twee harige, lichtbruine rupsen, beiden zijn geheel opgerold
om zichzelf te beschermen. De rupsen zijn circa vijfendertig millimeter
lang en hebben bruine haarborstels. Thuis zoek ik de rupsen op in mijn
vlinderboek. Waarschijnlijk zijn het de rupsen van de kleine beer, maar
met zekerheid is het niet te zeggen. Navraag bij de Vlinderstichting wijst
uit dat het inderdaad de kleine beer betreft. De kleine beer is in Nederland
algemeen verspreid en heeft een voorkeur voor iets vochtige, open plaatsen
zoals hooilanden.
Vandaag valt het op hoeveel libellen er zijn. Er is zelfs een paartje in de
lucht aan het paren, terwijl ze hard in de rondte vliegen. We zien heel veel
libellen, helaas bewegen ze te snel om ze ditmaal goed te bestuderen.
Verder zien en horen we heel veel kikkers in de tussensloot en kruipen er
overal jonge padjes.
Er bloeit vrijwel niets. Het stuk tussen het moeras en de moestuin staat vol
met zegge en brandnetel, er is nog altijd niet gemaaid.
HERFST
43

Nieuwe waarnemingen:
Insecten:
Argusvlinder
Bont zandoogje (vlinder)
Lieveheersbeestje
Rietcicaden
paardenbijter
spinnen nestje
bont zandoogje
lieveheersbeestje

27 september 2008
De gehele afgelopen week is het prachtig zonnig weer geweest.
Vandaag wordt het grasland verder afgemaaid met de bosmaaier. Nu al het
weelderige groen weg is, vallen de kleine insecten veel meer op.
Overal springen groene rietcicaden (foto blz. 90). Ze zijn niet groot -slechts
zeven tot negen millimeter- maar doordat ze allemaal tegelijk wegspringen
bij dreiging van gevaar, vallen ze alsnog op.
Vandaag zie ik maar liefst twee soorten vlinders die ik nog niet eerder
ontdekt heb! De argusvlinder en het bont zandoogje.
De argusvlinder is een oranjebruine dagvlinder met één oogvlek op zijn
voorvleugel en vier oogvlekken op de achtervleugels. Helaas blijkt de foto
die ik gemaakt heb achteraf bewogen en niet bruikbaar. De waardplanten
van deze vlinder zijn voornamelijk grassen zoals de dravik en de kropaar.
Op zich komt de vlinder vrij algemeen voor in Nederland, maar doordat
hij meestal met gesloten vleugels op de grond zit is hij vrij moeilijk op te
merken.
Het bont zandoogje is net als de argusvlinder een dagvlinder behorend tot
de familie van de aurelia’s. De bovenzijde van de vleugels is donkerbruin
met lichte geelachtige vlekken. Op de voorvleugels zit één oogvlek, op de
achtervleugels drie tot vier, allemaal met een witte kern. Ook het bont
zandoogje heeft voornamelijk grassen als waarplanten en is amper op bloemen
te vinden. Veel vaker drinken ze van vochtige paden of valfruit. Tot en
met september is deze vlinder nog -als vlinder- aanwezig.
Kikkers en padden springen voor mijn voeten weg. De meesten zijn al zes
tot zeven centimeter groot.
45
HERFST

Nieuwe waarnemingen:
Paddestoelen:
Kopergroenzwam
Rode zwavelkop
Sporen:
Nest dwergmuis
rode zwavelkop
eenwortelig kroos
nest dwergmuis
mos

12 oktober 2008
Het hooien van het grasland is niet verlopen zoals andere jaren doordat we
erg lang hebben moeten wachten op de reparatie van de bosmaaier.
Vandaag gaan we samen met Paulien verlaat hooien. De afgelopen drie
dagen zijn warm en zonnig geweest. Met een rijf harken we het enigszins
vochtige gras op ruggen. Als het warm weer wordt, keren we de ruggen vaak
nog een keer alvorens we het hooi op hopen harken. De hopen brengen we
vervolgens naar een plek waar al het hooi verzameld wordt. Hier klinkt het
in en verteert het na verloop van tijd.
Tijdens mijn rondgang over het terrein doe ik veel nieuwe ontdekkingen.
Tussen het riet vind ik een kunstwerkje van gedroogde plantenresten.
Het is een stevig, ei-vormig nestje van ongeveer twaalf centimeter in lengte.
Er is een kleine ronde opening van circa twee centimeter in doorsnede.
Het blijkt een nestje van een dwergmuis te zijn.
Aan de randen van het terrein staan veel paddenstoelen. Nabij de sloot
vind ik de kopergroenzwam, een paddestoel met een opvallend blauwgroene
hoed. Onder de meidoornhaag staan diverse groepen paddestoelen.
Waarschijnlijk betreft dit rode zwavelkop.
Langs de meidoornhaag loop ik linksom rond het moeras. Op de kop van het
moeras blijf ik even staan. Het water stroomt vrij hard van het moeras in de
pvc-overstort. Blijkbaar komt er voldoende kwel omhoog om het water zo te
laten stromen. De overstort loost het water op de nabij gelegen poldersloot.
Vlak naast de overstort vind ik drie rupsen van de kleine beer tussen het
riet. Ook zijn er opvallend veel kleine, zwarte springende spinnetjes in het
gras.
Terwijl ik mijn rondje rond het moeras verder loop zie en hoor ik de buizerd
en de kiekendief boven het terrein.
47
HERFST

Nieuwe waarnemingen:
Sporen:
Heksensnot/sterrenschot
zicht v.a. het Achterland
vrijwilligers
afgemaaide zegges
hooi- en takkenberg

1 november 2008
Vandaag is het de jaarlijkse Natuurwerkdag, georganiseerd door Landschapsbeheer
Nederland in samenwerking met diverse natuur- en milieuorganisaties.
Het terrein van Paul en Paulien doet nu voor het zevende jaar mee.
Er is een aardige club mensen op de been om te helpen, de meesten zijn
bekenden die jaarlijks terug komen. Half oktober hebben wij het gemaaide
gras van mijn vier seizoenenterrein op hopen verzameld. Vandaag worden
deze hopen afgevoerd naar twee grote ‘hooibergen’ op het terrein.
Op een kleine hoop gedroogd hooi treffen we iets vreemds aan. Er liggen
diverse hompen van een soort gelei. De gelei is kleurloos en bijna transparant.
Het lijkt nog het meest op haargel of ijs. Thuis duik ik in de boeken
om dit vreemde materiaal op naam te brengen. Het blijkt sterrenschot te
zijn, in de volksmond wordt het ookwel heksensnot genoemd. De klonten
zijn ontstaan nadat een dier een vrouwelijke kikker of pad heeft opgegeten.
De eierstokken en de laagjes om de eieren -die in deze vrouwelijke dieren
zitten- zwellen op zodra zij in aanraking komen met vocht. Wanneer een
predator de kikker of pad heeft ingeslikt, zwellen de eierstokken en laagjes
om de eieren en zal het dier de geleimassa uitspugen. Ook is het mogelijk
dat de predator de eierstokken en eieren tijdens het oppeuzelen van de
kikker of pad al achter laat. Door het absorberen van vocht uit de atmosfeer
groeien deze kleine overblijfselen tot grote klonten van soms wel meer dan
100 gram. Bij droog weer gebeurt het tegenovergestelde. Het sterrenschot
verschrompelt dan tot een kleine droge massa die nauwelijks meer zichtbaar
en herkenbaar is. Het sterrenschot dat wij aantroffen kan van diverse
dieren -predatoren- afkomstig zijn; de bunzing, buizerd, blauw reiger,
ooievaar, torenvalk of meeuw.
Verder zagen we de jonge zwarte elzen weg uit het moeras. Dit deel valt
onder het molenbiotoop, dus hier mogen geen bomen groeien. Tevens
zorgen de jonge elzen ervoor dat het moeras nog sneller verlandt, doordat
de bladval voor humus zorgt en de wortels het terrein verdrogen. Langs de
randen worden nog enkele wilgen geknot.
49
HERFST

Nieuwe waarnemingen:
-
grote lisdodde
moeras en meidoornhaag
gewone engelworzaad
gele lis

23 november 2008
Sneeuw!
Het is nog geen winter, maar toch valt er sneeuw uit de hemel!
Op zondag is het altijd erg stil in dit deel van de Alblasserwaard, maar vandaag
is het stiller dan anders.
Sneeuwvlokken dwarrelen gestaag naar beneden en bedekken het landschap
met een dun laagje sneeuw.
Alle ‘imperfecties’ worden aan het oog onttrokken. Mijn toch al mooie
studiegebied ziet er uit als een traag bewegende ansichtkaart.
De sneeuw absorbeert het weinige geluid. Het is ijskoud en iedereen is
binnen. Buiten is het stil, geen mensen, geen geluiden en geen dieren te
bekennen.
HERFST
51

Nieuwe waarnemingen:
Zoogdier:
Konijn
Vogels:
Smienten
Winterkoninkje
Paddestoelen:
Fluweelpootje
Sporen:
Braaksel n.t.b.
Muskusrattenvallen
Overig:
Aantasting wilg
fluweelpootje
grasland met knotwilgen
aantasting wilg
muskusrattenval

20 december 2008
Na een paar koude weken, lijkt de temperatuur weer wat te stijgen. Het is
ongeveer tien graden Celsius. Vandaag is het écht herfstachtig weer.
Alle vier de molens langs de Ammerse Boezem staan hard te draaien om het
water uit de polder weg te pompen. Het miezert, er zijn geen vogels, op
één winterkoninkje na. Zowel het terrein als de omgeving ademen kalmte
uit. De grond is zompig en op het grasland staan grote plassen water.
Wanneer ik met mijn laarsen zachtjes door het grasland struin vliegen op
enkele meters afstand plots vijf fazanten met veel paniek de lucht in.
Het zijn zowel mannetjes als vrouwtjes fazanten. Niet veel verder schiet
ook plots een konijn weg. Na deze onverwachtte ontmoetingen zie ik geen
andere dieren meer op het terrein. Wel zie ik met mijn verrekijker grote
groepen smienten in de omringende sloten.
Op het achterste deel van het terrein -voorbij het moeras- zie ik tientallen
holletjes in het grasland, de bodem lijkt hier wel een gatenkaas.
Waarschijnlijk zijn het holletjes van muizen. In de oever van de tussensloot
zijn door de Provincie Zuid-Holland drie fel oranje vlaggetjes geprikt.
Elk vlaggetje markeert de locatie van een muskusrattenval. Ook rondom
het moeras zijn een aantal vallen uitgezet. Volgens de muskusrattenvanger
zijn in dit terrein al enkele jaren geen muskusratten meer gevangen, maar
blijven ze wel vallen zetten omdat er nog altijd sporen van muskusratten
worden aangetroffen.
De meidoornhaag is -op de rode steenvruchten na- geheel transparant.
Een groot aantal elzen groeit in en rond het moeras. Het zogenaamde verlandingsproces
is druk gaande. Elk jaar zagen we de jonge elzen tot op het
maaiveld af, maar ze komen steeds sneller terug. Op het water van het
moeras en op de bladeren van de grote waternavel in de tussensloten
drijven de zwarte zaden van de gele lis.
In de wilg zit een soort gezwel, de bast is deels van de tak af en er zitten
allemaal gaatjes in van een beestje. Het hout is roodachtig gekleurd en de
bast lijkt weggegeten. Tot op heden weet ik nog niet hoe dit is ontstaan.
53
HERFST

Winter 2008/2009 (21 december tot 20 maart)
In de winter hier in Nederland
Heeft sneeuw zelden meer de overhand
Toch missen we de witte denken om ons heen
Al is de kou dan soms gemeen
De natuur is dan met een wit laagje bedekt
En onze interesse is meteen gewekt
Als het dan ook nog een beetje wil vriezen
Dan zullen we het dekentje niet zomaar verliezen
Ook volgt bij menigeen de drang naar schaatsen
De temperatuur moet zich dan niet teveel verplaatsen
Dan kunnen de warme sokken weer uit de kast
En de schaatsen worden dan ook weer gepast
Veel lol volgt er dan later op het ijs
En vooral door de kinderen heel veel gekrijs
Ondanks de kou, die dan toch wel heerst
Is het voor iedereen een heel groot feest
Nina
WINTER
55

Nieuwe waarnemingen:
Sporen:
Muizenhol
Hol muskusrat
Vallen muskusrat
Pootafdruk (wilde) kat
Pootafdruk meerkoet
grote lisdodde
afdruk wilde kat
gewone engelwortel
afdruk wilde kat

10 januari 2009
Nederland is in de ban van het schaatsen. Op de Ammerse Boezem -direct
langs mijn vier seizoenenterrein- schaatsen duizenden mensen de Molentocht.
Het is windstil en de lucht ademt de geur van gezelligheid en ‘koek
en zopie’. Het is muisstil wanneer ik door het terrein loop. Op de achtergrond
is enkel het gekras van schaatsen op het ijs te horen. Niets beweegt.
Wat een geluk dat uitgerekend deze winter weer een echte winter is.
Dat maakt het bestuderen van een vier seizoenenterrein wel zo interessant.
Alles is met een dikke laag rijp bedekt. Je zou verwachten dat het terrein
nu makkelijk begaanbaar is nu alles is afgestorven of in de grond terug
getrokken is, maar niets is minder waar. De gewoonlijk zachte ondergrond
is bevroren en hierdoor keihard. Bij elke stap verzwik je bijna je enkel door
de oneffenheden van het maaiveld.
Er scharrelen wat waterhoentjes over het kale grasland, verder beweegt er
niets. Ik kijk voornamelijk naar de grond, op zoek naar sporen van dieren.
Hier en daar zie ik wat afdrukken, maar deze zijn niet vers en hierdoor niet
goed te bestuderen.
Voor het eerst kan ik het gebied vanuit een geheel nieuw standpunt bekijken.
Het moeras is dicht gevroren. Dit is een uitgelezen kans op het moeras
en het grasland vanuit het moeras te bekijken. Erg verrast ben ik wanneer
ik in het ijs pootafdrukken aantref. De afdrukken zijn circa elf centimeter
lang, en waarschijnlijk gemaakt door een meerkoet. Door de zachte bovenlaag
hebben zelfs de zwemlobben een indruk achtergelaten.
Even wordt ik uit mijn concentratie opgeschrikt door een snel bewegend
diertje in het riet. Het blijkt een winterkoninkje, welke vervolgens doodstil
tussen het riet blijft zitten en zichzelf ‘onzichtbaar’ maakt.
Rondom het moeras vindt ik nog diverse sporen. Eén blijkt van een teenganger.
Door de informatie uit mijn veldgids, denk ik dat het de sporen van
een wilde kat betreft.
Op ongeveer twee meter afstand van de sloot vind ik een groot aantal holletjes.
De meeste hebben een opening die niet groter is dan drie centimer.
57
WINTER

esten lisdodde
rijp op een rietstengel
bevroren moeras
hol muskusrat

Mijn veldgids vertelt me dat het holletjes van muizen zijn. Het specifieke
soort is niet te herleiden. Eén hol is een stuk groter en duidelijk zichtbaar
doordat de opening niet al te lang geleden is open gegraven, de grond is
naar een zijde uitgewaaierd.
Op twee meter afstand -in de slootrand- staat een oranje vlaggetje te wapperen.
Op deze plek heeft de muskusrattenvanger een klem gezet. Gezien
de positionering van de val, verwacht ik dat het hol van een muskusrat is.
Ook ditmaal biedt mijn veldgids uitkomst. Het is zeer waarschijnlijk het hol
van een muskusrat, tien tot vijftien centimeter in doorsnede en in/nabij
de oever. Eventueel zou het een konijnenhol kunnen zijn, maar dan had ik
naar alle waarschijnlijkheid ook konijnenkeutels moeten aantreffen in het
terrein.
WINTER
59

Nieuwe waarnemingen:
Vogels:
Kolgans
Krakeend (naastliggend weiland)
Sporen:
Molshopen
berijpt blad
buizerd
aalscholver
kolganzen

20 januari 2009
Er ligt een laagje ijs op het moeras en de grond is nog gedeeltelijk bevroren.
Afgelopen nacht heeft het weer gevroren en doordat het ook vochtig
is geweest is de waterdamp direct overgegaan in ijskristalletjes. Het gras is
dan ook bedekt met rijp.
In de lucht is het een drukte van jewelste. Bij aankomst zie ik de buizerd
wegvliegen. Ook vliegen er grote groepen smienten en ganzen over.
Het lijken grauwe ganzen, maar bij nadere bestudering van de foto’s is er
op hun buik een zwart, vlekkerig patroon te zien. Dit is een kenmerk van de
kolgans, een kleinere versie van de grauwe gans, welke Nederland bezoekt
van oktober tot maart. In het naastgelegen weiland kijkt een groepje
krakeenden schichtig om zich heen.
Het valt op dat er veel verse molshopen zijn, terwijl het toch te koud lijkt
voor de mol om al zo actief aan het graven te zijn. Ondergronds is echter
een achtervolging ingezet. Het voedsel van de mol, de regenworm, is door
de vorst dieper de grond in gevlucht en de mol is daar achteraan gaan
graven. Het graven van nieuwe gangen heeft grond opgeleverd die ze kwijt
moeten. Wanneer het weer warmer wordt, kruipen de regenwormen
richting aardoppervlak. De mol gaat er weer achteraan, graaft nieuwe
gangen en werpt daarbij weer extra hopen op.
In de sloot tussen mijn studiegebied en de molen komt plots een aalscholver
aangezwommen. Hij ligt heel laag in het water. Mijn aanwezigheid lijkt hem
niet te storen en hij zwemt vastbesloten richting het gemaal bij de molen
om daar onder water te gaan jagen. Niet veel later komt hij weer boven
met een vis in zijn snavel. Je kunt goed het beschermvlies op zijn oog zien
als hij net boven water komt.
Na afloop van mijn rondje loop ik nog even door de moestuin en de siertuin,
hier komen de bollen al boven de grond en staan de sneeuwklokjes zelfs te
bloeien.
WINTER
61

Nieuwe waarnemingen:
Planten niet in bloei:
Fluitekruid
Harig wilgenroosje
Riet
Smalle weegbree
Vogels:
Grote zilverreiger
Smienten
Mossen en korstmossen:
Groot dooiermos
Sporen:
Holen muizen
Hol muskusrat
Uitwerpselen zwaan
kwel
riet
zwanenpoep
moeras

15 februari 2009
Het is nog altijd koud en guur, het is slechts één à twee graden boven het
vriespunt. De wind snijdt door mijn kleding heen en mijn voeten voelen als
ijsklompjes in de dunne, rubberen laarzen. Eigenlijk heb ik weinig verwachtingen
vandaag. Door het weer denk ik weinig spectaculairs aan te treffen.
Des te leuker is het wanneer ik een grote zilverreiger zie opvliegen wanneer
ik het terrein nader. Een nieuwe waarneming!
Evenals de grote zilverreiger, zijn ook de smienten erg schrikachtig. Nog
voordat ik een foto kan maken vliegen ze in grote getalen weg. Gedurende
een kwartier volg ik voorzichtig een winterkoninkje. Hij vliegt van rietstengel
naar rietstengel. Dan steekt hij het grasland over en verschuilt zich
onder de overhangende graszoden, direct boven de waterspiegel van de
binnensloot. Hij hipt onder de overhangende oeverrand en pikt er met zijn
snavel op los.
Zo klein als het winterkoninkje is, zo groot zijn de uitwerpselen die ik even
later aantref in het grasland. De circa twaalf centimeter lange, worstvormige
uitwerpselen liggen op diverse hoopjes. Ze zijn donkergroen met een
witte uitslag. De vezelachtige structuur duidt op een plantenetende soort.
De veldgids biedt wederom uitkomst, het zijn de uitwerpselen van een
zwaan. Op de laagste delen van het terrein staat water, hier en daar zelfs
nog met een laagje ijs.
De natte plekken zijn duidelijk zichtbaar. De afgemaaide, blauwige, brede
bladeren van de zegge zijn erg herkenbaar.
Ik moet goed zoeken om de eerste nieuwe tekenen van leven te ontdekken.
In het moeras vind ik verspreid nieuwe planten van het harig wilgenroosje,
ze steken met slechts drie centimeter net boven het wateroppervlak uit.
Ook enkele rietstengels worstelen zich omhoog tussen het oude riet. In het
grasland begint de smalle weegbree weer nieuwe rozetten te maken en
langs de rand van het terrein -onder de haag- zijn kleine plantjes van het
fluitekruid te onderscheiden.
WINTER
63

smienten
korstmossen
harig wilgenroosje
knop zwarte els

De Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) heeft vorige week een
werkkamp gehouden op het terrein. Ze hebben onder andere de bron waar
kwel naar boven komt vrijgemaakt van planten. Op het wateroppervlak is de
kwelplek duidelijk aan te wijzen. Er ligt een dunne film over het water, het
lijkt op een olielaagje.
Kwelwater is vaak voedselarm, kalkrijk water en bevat vaak ijzer, waardoor
het water roestbruin kleurt. IJzer bindt de meststof fosfaat waarmee
weilanden bemest worden en maakt het kwelwater minder geschikt voor
planten die voor hun groei sterk afhankelijk zijn van de aanwezigheid van
fosfaat.
Op de kraakwilg zitten vrij veel korstmossen. Het betreft -voor zover ik kan
ontdekken- één type, het groot dooiermos. Het groot dooiermos is geel van
kleur en valt onder de bladvormige soorten. Dit type korstmos werkt als
indicator van ammoniak in de lucht. In deze omgeving komt vrij veel
veeteelt voor, waardoor de aanwezigheid van deze ammoniak-minnende
soort niet vreemd is.
WINTER
65

Nieuwe waarnemingen:
Planten niet in bloei:
Brandnetel
Fluitekruid
Hondsdraf
Liesgras
Pitrus
Zuring, veld-
Vogels:
Huismus
Kramsvogel
Spreeuw
Insecten:
Muggen
vreemde bloei in knotwilg
veldzuring
koolmees
brandnetel

24 februari 2009
Het is vandaag zes graden en het lijkt voorjaar te worden. De dag begon
mistig, maar later in middag is de zon gaan schijnen. De vogels zingen uit
volle borst. Er vliegt een grote groep spreeuwen af en aan, waarschijnlijk
zijn ze net het land weer ingekomen. Ook is er een groepje kramsvogels te
zien en te horen. Het lijkt of de twee groepen zich af en toe mengen, ze
zitten gezamenlijk op de takken van de bloeiende elzen grenzend aan mijn
studiegebied. Ook koolmezen, mussen en vinken laten van zich horen
In het moeras en de sloten komt het klein kroos weer naar boven drijven.
Het heeft op de bodem overwintert en ziet er nu nog wat bleekjes uit.
Als je goed zoekt kun je al een aantal planten zien die al aan het groeien
zijn. Veel van de jonge planten lopen uit met rode bladeren. Ik zie nieuwe
bladeren van brandnetel, veldzuring en hondsdraf in verschillende roodtinten.
Na wat speurwerk op internet vond ik een ingewikkelde theorie welke het
roodverkleuren van bladeren in de herfst lijkt te verklaren. Deze theorie
kan denk ik ook op jonge bladeren in het vroege voorjaar worden toegepast.
In het kort zegt men dat de rode pigmenten, de zogenaamde anthocyanen,
groen licht absorberen. Dit groene licht is hoogenergetisch, gevaarlijk en
dringt dieper door in het blad dan andere kleuren. De anthocyanen zouden
dus als een soort zonnebrand factor kunnen fungeren.
In het hooiland valt het op dat het pitrus op dit moment de snelste groeier
is, op enkele plekken zijn de blauwgroene pollen weer duidelijk te zien.
Boven het moeras dansen de muggen.
In de knotwilgen langs de sloot zit een bloeiwijze die niet gewoon is voor de
wilg. Het is een soort bundeling van katjes. Wilgen in zijn algemeen hebben
weleens last van bandvorming of fasciatie. Hierbij ontwikkelt de plant een
groot aantal groeipunten die vergroeien tot een afgeplatte, spiraalvormige
of gekronkelde twijg.
Het lijkt er een beetje op dat dit bij deze knotwilgen met bloeiknoppen is
gebeurd, maar het zou ook een parasiet kunnen zijn.
67
WINTER

Lente 2009 (20 maart tot 20 juni)
Fluitekruid
Stralend in ‘t wit en groen
opgewekt na een winterse dood
wieg je zacht in de wind
aan de rand van de sloot
Je straalt in de ochtendzon
lijkt op een statige lente koningin
en laat je schermen weer bloeien
dit is nog maar het prille begin
Als de lente losbreekt in jou
neem je van elke slootkant bezit
zover mijn bewondering voor jou kan gaan
zie ik hele velden stralend wit
Kathriena
LENTE
69

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Dotterbloem
Ereprijs
Speenkruid
Planten niet in bloei:
Bereklauw, gewone
Engelwortel, gewone
Heermoes
Kleefkruid
Liesgras
Lisdodde
Valeriaan, echte
Vossestaart, grote
Wolfspoot
Zegge
Zuring, ridder-
Zuring, water-
nest wilde eend
gele lis
gewone pad
dotterbloem

29 maart 2009
In het open veld is het nog erg fris, maar wanneer op beschutte plekken
brand het zonnetje zo hard dat je gerust je jas uit kan doen. Het voelt als
voorjaar, het ruikt als voorjaar en het klinkt als voorjaar. De kikkers en padden
zijn volop aanwezig en er zijn heel veel vogels te horen. Vanuit het bos
klinkt de roep van de buizerd, maar deze laat zich niet zien. Af en toe vliegt
er een aalscholver of een scholekster over.
Het grasland is groen maar de oevervegetatie toont voornamelijk de lichtbruine
kleuren van de afgestorven vegetatie van het vorige groeiseizoen.
Bij elke windvlaag wordt de lucht gevuld met zaden van de grote lisdodde
die zich nu makkelijk laten verspreiden.
De gewone engelwortel, gewone berenklauw, echte valeriaan, riet- en
liesgras, veld-, water- en ridderzuring, zegge, gele lis, wolfspoot en watermunt
zijn momenteel de voornaamste plantensoorten die opvallen in het
grasland.
Het zwanenkoppel is weer begonnen met het maken van een nest op ongeveer
dezelfde plek als vorig jaar, namelijk in het verlandde gedeelte van de
achterste tussensloot.
Met laarzen aan probeer ik een weg door de verlandinszone van het moeras
te banen. Ik moet van pol naar pol stappen, want hiertussen zak ik tot mijn
knieën weg in de modder. Op enige afstand van mij vliegt een wilde eend
luid kwakend weg. Wanneer ik naar de plek toe ga waar ik haar heb zien
opvliegen, vind ik een nest met hierin twaalf eieren. Het nest is overigens
erg onopvallend tussen de vegetatie. Ik zie het pas wanneer ik ongeveer
dertig centimeter van het nest verwijderd ben.
LENTE
71

Nieuwe waarnemingen:
Vogels:
Watersnip
Amfibieën:
Kikkervisjes
Insecten:
Waterschorpioen
speenkruid
grote lisdodde
zegge
waterschorpioen

31 maart 2009
Het is een heerlijke dag. Te fris om stil te zitten en te zonnig om binnen te
blijven. Wanneer ik langs het moeras richting de molen loop word ik opgeschrikt
door een opvliegende vogel. Helaas heb ik mijn camera niet paraat,
maar in de vlucht is duidelijk te zien dat het een watersnip betreft. Volgens
de eigenaresse zijn er elk jaar vele watersnippen in de verlandingszone van
het moeras te vinden, maar voor mij is dit de eerste waarneming in vijf jaar.
Voor mijn IVN stage bij de Waterwerkgroep moet ik een aantal potjes water
meenemen zodat we hier de Bisel-methode op kunnen uitproberen.
In mijn vier seizoenenproject heb ik bewust het water en de waterbodem
van het moeras en de sloten buiten beschouwing gelaten. Qua inventarisatie,
tijd, uitwerking en databeheer zou dit rapport te uitgebreid worden.
Toch is het erg leuk wanneer ik met emmer en schepnet door het moeras
loop. Het is vrij lastig om de potjes met water te vullen. Doordat het
moeras op veel plekken langs de randen erg ondiep is, vullen de emmers
en potjes zich al snel met bagger. Mijn rubber laarzen komen tot net onder
mijn knieen. Terwijl ik de emmers met water tracht te vullen zak ik beetje
bij beetje dieper in de blubber weg. Het water staat nu tot aan het randje
van mijn laarzen. Net voordat mijn laarzen zich met water vullen, trekt
Paulien mij weer op het droge. Samen bestuderen we het water en de bagger.
Met het blote oog zien we veel kleine beestjes, waaronder veel nimfen
en verschillende larven van vliegen en muggen. In een emmer treffen
we een grote zwarte waterschorpioen aan. Hij is minstens vijf centimeter
groot. In tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden is de waterschorpioen
geen schorpioen, maar een wants en hiermee dus een insect. De lange
spriet aan het achterlijf is een adembuis die regelmatig boven water wordt
gestoken om te kunnen ademen. De waterschorpioen eet onder andere
kikkervisjes en laat ik nu net vandaag de eerste kikkerdril van dit seizoen
ontdekken in de tussensloot! Er zijn erg veel kikkers actief dus ik verwacht
nog heel wat kikkerdril aan te treffen de komende tijd.
LENTE
73

Nieuwe waarnemingen:
Planten in bloei:
Dovenetel, paarse
Fluitekruid
Veldkers, kleine
Vogels:
Bergeend
Vink
Zoogdieren:
Haas
Vis:
Brasem of kolblei
vink
dotterbloem
bergeend
kleine veldkers

7 april 2009
Bij aankomst op het terrein wacht mij een grote verrassing. Een zestal
hazen rent door het grasland en de boomgaard achter elkaar aan. Gewoonlijk
houden hazen zich overdag schuil en zijn zij enkel in de vooravond en
‘s nachts actief. Vandaag ben ik echter toeschouwer van het zogenaamde
‘rammelen’. Groepjes hazen springen tegen elkaar op en maken boksende
bewegingen. De mannetjes doen dit onderling in de paartijd om zo in de
smaak te vallen bij de vrouwtjes. Het schijnt dat vrouwtjes hazen soms
ook mee boksen om zich te verweren tegen de mannetjes. Het is een heel
bijzonder schouwspel, maar het eindigt helaas wanneer ze mij in het oog
krijgen. De hazen kiezen snel het hazenpad en gaan er via de aangrenzende
kade vandoor.
Een ander soort dat ik tot op heden nog niet in mijn vier seizoenenterrein
heb aangetroffen is de bergeend. Een tweetal bergeenden vliegt in eerste
instantie over het terrein, maar keert even later terug om neer te strijken
in het moeras. Beide bergeenden blijven rustig dobberen wanneer ik nader
maar een watersnip verrast mij door voor de tweede keer heel plots op te
vliegen uit de vegetatie rond het moeras.
Wanneer ik de verlandingszone inloop blijft het verder stil. Er vliegen geen
vogels weg. Eenmaal bij het eendennest aangekomen (zie 29 maart) blijkt
het nest geheel verlaten. Het enige wat over is zijn de donkergrijze donsveertjes
van de jonge eendjes.
De knobbelzwaan scharrelt vandaag op een zogenaamde hooiberg naast de
sloot. De grashoop is circa anderhalve meter hoog. Een paar jaar geleden
is deze plek als nieuwe hooiberg aangewezen omdat de originele hooiberg
te klein bleek. De zwaan lijkt zijn nest nu boven op de grasheuvel te willen
maken. Hij scharrelt druk heen en weer en sleept met zijn bek gras van
links naar rechts. Het zou mij bevreemden wanneer het zwanenkoppel hier
werkelijk een nest gaat maken. Zwanen bouwen namelijk in principe hun
nest altijd in of direct aan het water.
LENTE
75

heermoes
knobbelzwaan op grashoop
plaatjeszwam
parende pad met kikker

Vlak naast het moeras ligt een grote dode vis op de kant. In eerste instantie
denk ik aan een brasem, maar wanneer ik dit nazoek zou het ook een kolblei
kunnen zijn. Beide soorten zijn moeilijk van elkaar te onderscheiden.
Ik betwijfel of de vis wel afkomstig is uit het moeras. Zowel de brasem als
de kolblei komen voornamelijk voor in grote en kleine rivieren. De kans is
dus groot dat de vis door een visser over de meidoornhaag is gegooid en
eigenlijk uit de Ammerse boezem is opgevist.
Het blijkt een dag vol nieuwe waarnemingen, maar de laatste is toch wel
heel bijzonder. Tussen het gras tref ik een grote kikker die besprongen wordt
door een pad! Naar mijn weten zal deze kruising enkel een hybride soort
voortbrengen welke zichzelf niet kan voortplanten.
LENTE
77

5. Terugblik
Het is inmiddels alweer mei 2009. Het afgelopen jaar is voorbij gevlogen.
Wanneer ik nu in mijn vier seizoenengebied loop herken ik veel van het voorjaar
van 2008. De eerste bloemen, het eerste gekwaak in de sloten, de roep
van de grutto’s die overvliegen...
Een jaar geleden had ik niet kunnen bedenken dat ik in dit kleine graslandje
in de polder maar liefst 76 soorten planten -waarvan 11 soorten grassen-,
41 soorten vogels en 30 soorten insecten zou aantreffen. En dit is nog niet
eens de complete lijst van waarnemingen.
Ik ben erg onder de indruk van deze diversiteit die aan de basis enkel en
alleen heeft kunnen ontstaan doordat één man -Hans Zweerus- heeft besloten
om een weiland te veranderen in een natuurgebied.
Tegelijkertijd valt mij op dat het merendeel van de plantensoorten, soorten
van voedselrijke milieus zijn. Jaarlijks trachten de eigenaren -met behulp van
vele vrienden en bekenden- het grasland te verschralen door het terrein te
maaien en het maaisel af te voeren. Uit mijn waarnemingen trek ik voorzichtig
de conlusie dat het verschralen van het terrein tot op heden nog niet echt
gelukt is. Resultaten van een dergelijk beheer zouden namelijk al binnen
enkele jaren zichtbaar moeten worden in de aanwezige plantensoorten.
Het terrein is gelegen tussen de weilanden en staat in contact met de voedselrijke
watergangen van de polder. Het verschralen van een betrekkelijk
klein gebied in deze agrarische omgeving is blijkbaar moeilijk te realiseren.
Toch is ‘De Kikker’ een prachtig natuurterrein voor mens en natuur.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat het gebied is opgenomen in de
Ecologische Hoofd Structuur (EHS). Hopelijk blijft dit unieke stukje natuur zo
voor de toekomst beschermd en kan het zich verder blijven ontwikkelen.
79
Terugblik

6. Slotwoord
Al vijf jaar ga ik geregeld naar dit terrein. Toch kom ik vaak enkel tijdens het
hooien nabij het moeras. Soms loop ik mijmerend een rondje, maar dan ben
ik meer aan het dagdromen en aan het genieten dan dat ik daadwerkelijk de
flora en fauna om mij heen bestudeer.
Door dit vier seizoenenproject heb ik een veel diepere kennis opgedaan van
het gebied. Ik heb niet alleen veel ontdekt in en om het moeras, maar tevens
op vele andere plekken op het terrein. Zo vond ik bijvoorbeeld houtknotszwammen
in het bos, muisjesmos op het dak van de garage en een jonge
bosuil in de schuur. Mijn persoonlijke groei in kennis en ervaring omvat dus
nog veel meer dan ik in dit boekje heb opgeschreven. Ik heb niet de illusie
dat ik alle aanwezige soorten heb kunnen benoemen of uberhaupt ontdekt
heb. Toch ben ik verbaasd over de enorme diversiteit die zich in de afgelopen
zeventien jaar in dit relatief kleine gebied is ontstaan.
Op de hierna volgende bladzijden is een totaal lijst opgenomen van alle door
mij aangetroffen aanwezige soorten.
Ik heb dit onderdeel van de IVN Natuurgidsencursus als zeer leerzaam
ervaren. Het heeft mijn nieuwsgierigheid gewekt om almaar te blijven kijken,
zoeken en nazoeken. Eén ding staat vast, ook na deze cursus zal ik ‘mijn
rondje’ rond het moeras blijven maken.
Graag wil ik Donny en Miguel bedanken voor hun hulp, steun en gezelligheid
tijdens de vele veldbezoeken en bij de late uurtjes achter de computer.
Natuurlijk veel dank aan Paul en Paulien, door hun gastvrijheid kunnen wij de
natuur van heel dichtbij ervaren en er constant weer van genieten en leren.
Alle IVN begeleiders van de Natuurgidsencursus, veel dank voor alle eyeopeners,
adviezen, enthousiasme en inzet.
Mariska
81
SLOTWOORD

7. Fotoverantwoording
Alle foto’s zijn gemaakt door Donny Thieme en Mariska Thieme-Schrever,
behalve de luchtfoto’s op bladzijden 6, 7 en 8.
Alle foto’s zijn genomen in het studiegebied aan de Peulwijksekade 1 te
Groot-Ammers. Alleen de foto op bladzijde 5 is elders op het terrein gemaakt.
8. Geraadpleegde literatuur, stukken en sites
ANWB Natuurgids
Korstmossen en ammoniak - BLWG
Landschapsplan Alblasserwaard/Vijfheerenlanden - Stichting Uitvoering
Landschapsplan Alblasserwaard/Vijfheerenlanden
Oase - 1991 - 4 - artikel ‘Natuurbouw door beginners’ - Hans Zweerus
Oase - 2008 - artikel ‘Natuurbouw door beginners’- Paulien Zweerus
Petersons vogelgids - R.T. Petersons
Reader’s Digest veldgids - Paddestoelen van west- en midden-europa
Reader’s Digest veldgids - Wilde planten van west- en midden-europa
Spectrum Natuurgids – Wilde Bloemen – Roger Phillips
KNNV Veldgids Diersporen - Annemarie van Diepenbeek
KNNV Veldgids Libellen - Frank Bos
Vlinders, rupsen en waardplanten - Heiko Bellman
Wandelklapper Alblasserwaard - Groenatlas Zuid-Holland
Diverse zoekkaarten FSC
site: www.kennislink.nl
site: simav.nl - Stichting tot Instandhouding van Molens in de Alblasserwaard
en Vijfheerenlanden
site: www.stippen.nl - alle NL-lieveheersbeestjes
site: www.vlinderstichting.nl
site: www.Wikipedia.nl -encyclopedie
83
VERANTWOORDING

9. Flora overzicht
Totale inventarisatielijst van de aanwezige flora
Per indeling op alfabetische volgorde
Planten
Bereklauw, gewone
Bitterzoet
Boterbloem, blaartrekkende
Boterbloem, egel-
Boterbloem, scherpe
Brandnetel, grote
Distel, akker-
Distel, speer-
Dotterbloem
Dovenetel, paarse
Dovenetel, witte
Egelskop, grote
Els, zwarte
Engelwortel, gewone
Fluitekruid
Haagwinde
Heermoes
Hondsdraf
Hondsroos
Hoornbloem, gewone
Kattenstaart, grote
Kikkerbeet
Klaver, gewone rol
Klaver, witte
Klaver, moerasrol
Kleefkruid
Koekoeksbloem, echte
Heracleum sphondylium
Solanum dulcamara
Ranunculus sceleratus
Ranunculus flammula
Ranunculus acris
Urtica dioica
Cirsium arvense
Cirsium vulgare
Caltha palustis
Lamium purpureum
Lamium album
Sparganium erectum
Alnus glutinosa
Angelica sylvestris
Anthriscus sylvestris
Convolvulus sepium
Equisetum arvense
Glechoma hederacea
Rosa canina
Cerastium fontanum
Lythrum salicaria
Hydrocharis morsus-ranae
Lotus corniculatus
Trifolium repens
Lotus uliginosus
Galium aparine
Lychnis flos-cuculi
85
FLORA overzicht

Koolzaad
Kraakwilg
Kroos, veelwortelig
Kroos, klein
Lis, gele
Lisdodde, grote
Meidoorn, éénstijlige
Meidoorn, tweestijlige
Mosterd, zwarte
Muur, grote
Muur, vogel-
Paardebloem, gewone
Penningkruid
Perzikkruid
Pinksterbloem
Pitrus
Plomp, gele
Sleedoorn
Smeerwortel, gewone
Speenkruid
Tandzaad, veerdelig-
Valeriaan, echte
Veldkers, kleine
Veldsla, gewone
Vergeet-mij-nietje, moeras-
Vogelwikke
Walstro, glad
Waterkers, gele
Waterkers, witte
Waternavel, grote
Wederik, moeras-
Weegbree, smalle
Brassica napus
Salix fragilis
Spirodela polyrrhiza
Lemna minor
Iris pseudacorus
Typha latifolia
Crataegus monogyna
Crataegus laevigata
Brassica nigra
Stellaria holostea
Stellaria media
Taraxacum officinale
Lysimachia nummularia
Persicaria maculosa
Cardamine pratensis
Juncus effusus
Nuphar lutea
Prunus spinosa
Symphytum officinale
Ranunculus ficaria ssp. bulbilifer
Bidens tripartita
Valeriana officinalis
Cardamine hirsuta
Valerianella locusta
Myosotis palustris
Vicia cracca
Galium mollugo
Rorippa amphibia
Rorippa nasturtium-aquaticum
Hydrocotyle ranunculoides
Lysimachia thyrsiflora
Plantago lanceolata
87
FLORA overzicht

Weegbree, grote water-
Wilgeroosje, harig
Wolfspoot
Zuring, ridder
Zuring, veld-
Zuring, water
Grassen
Dravik, ijle
Dravik, zachte
Fioringras
Goudhaver
Gestreepte witbol
Kropaar
Liesgras
Riet
Ruwe smele
Vossestaart, grote
Zegge, zwarte
Mossen en korstmossen
Veenmos
Groot dooiermos
Paddestoelen
Fluweelpootje
Kopergroenzwam
Zwavelkop, rode
Diverse soorten plaatjeszwammen
Alisma plantago-aquatica
Epilobium hirsutum
Lycopus europaeus
Rumex obtusifolius
Rumex acetosa
Rumex hydrolapathum
Anisantha sterilis
Bromus hordeaceus
Agrostis stolonifera
Trisetum flavescens
Holcus lanatus
Dactylus glomerata
Glyceria maxima
Phragmites australis
Deschampsia cespitosa
Alopecurus pratensis
Carex nigra
Spaghnum
Xanthoria parietina
Flammulina velutipes
Stropharia aeruginosa
Hypholoma fasciculare
Mycena-familie
89
FLORA overzicht

10. Fauna overzicht
Totale inventarisatielijst van de aanwezige fauna
Per indeling op alfabetische volgorde
Vogels
Aalscholver
Bergeend
Buizerd
Fazant
Fuut (met jongen)
Grauwe gans
Groenling
Grutto
Houtduif
Kiekendief
Kievit
Knobbelzwaan (met jongen)
Koolmees
Kolgans
Krakeend
Kramsvogel
Kwikstaart, witte
Meerkoet (met jongen)
Meeuw, zilver-
Merel
Mus, huis-
Mus, ring-
Nijlgans
Ooievaar
Putter
Reiger, blauwe
Reiger, grote zilver-
Phalacrocorax carbo
Tadorna tadorna
Buteo buteo
Phasianus colchicus
Podiceps cristatus
Anser anser
Carduelis chloris
Limosa limosa
Columba palumbus
Circinae-familie
Vanellus vanellus
Cygnus olor
Parus major
Anser albifrons
Anas strepera
Turdus pilaris
Motacilla alba
Fulica atra
Larus argentatus
Turdus merula
Passer domesticus
Passer montanus
Alopochen aegyptiacus
Ciconia ciconia
Carduelis carduelis
Ardea cinerea
Ardea alba
91
FAUNA overzicht

Rietgors
Smient
Spotvogel
Spreeuw
Tjiftjaf
Torenvalk
Vink
Visdief
Waterhoentje
Watersnip
Wilde eend (met jongen)
Winterkoninkje
Zanglijster
Zwaluw, gier-
Amfibieën
Kikker, middelste groene
Pad, gewone
Emberiza schoeniclus
Anas penelope
Hippolais icterina
Sturnus vulgaris
Phylloscopus collybita
Falco tinnunculus
Fringilla coelebs
Sterna hirundo
Gallinula chloropus
Gallinago gallinago
Anas platyrhynchos
Troglodytes troglodytes
Turdus philomelos
Apus apus
Pelophylax esculentus
Bufo bufo
Insecten
Bij
Apis melifera
Bloedcicade
Cercopis vulnerata
Duizendpoot
Lithobius forficatus
Elzenhaantje
Agelastica alni
Hommel
Bombus-familie
Keizersvlieg, groene
Lucillia caesar
Kokerjuffer
Hydropsyche spec.
Langpootmug
Tipulidae
Lieveheersbeestje, veelkleurig aziatisch Harmonia axyridis
Rietcicade, groene
Cicadella viridus
Spinnen, diverse soorten
Spin, Herfsthangmat-
Linyphia triangularis
93
FAUNA overzicht

Sprinkhaan, veld-
Strontvlieg
Waterschorpioen
Libellen
Lantaarntje
Heidelibel, bloedrode
Heidelibel, bruinrode ( )
Oeverlibel, gewone
Paardenbijter
Platbuik
Rups
Atalanta
Citroenvlinder
Rietvink
Kleine beer
Vlinder
Argusvlinder
Atalanta
Lieveling
Witje, klein geaderd
Zandoogje, bont
Weekdieren
Barnsteenslak, gewone
Zwarte wegslak
Poelslak, grote
Tuinslak, gewone
Acrididae-familie
Scatophaga stercoraria
Nepa cinerea
Ischnura elegans
Sympetrum sanguineum
Sympetrum striolatum
Orthetrum cancellatum
Aeshna mixta
Libellula depressa
Vanessa atalanta
Gonepteryx rhamni
Eutrix potatoria
Inphramatobia fuliginosa
Lasiommata megera
Vanessa atalanta
Timandra comae
Pieris napi
Pararge aegeria
Succinea putris
Arion ater
Lymnaea stagnalis
Cepaea nemoralis
95
FAUNA overzicht

Zoogdieren
Haas
Konijn
Vleermuis, gewone dwerg-
Lepus europaeus
Oryctolagus cuniculus
Pipistrellus pipistrellus
Sporen
molshopen
uitwerpselen gans
uitwerpselen kat
uitwerpselen zwaan
holletjes muizen
hol muskusrat
val muskusrat
braaksel
nestje dwergmuis
sterrenschot / heksensnot
97
FAUNA overzicht

IVN afdeling Woerden
Mariska Thieme-Schrever
Karnemelksloot 118
2806 BJ Gouda
mariskathieme@live.nl