Toonkunststemmen november 2017

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832)
Faust
moordt haar kind en wordt ter dood veroor-
De tekst voor het tweede deel van zijn de
deeld. Faust – inmiddels verliefd – wil haar
symfonie ontleende Mahler aan de slotscène
redden uit de gevangenis en daarmee uit
uit Goethes Faust. Deze tweedelige tragedie,
de handen van de beul, maar Gretchen gaat
waaraan Johann Wolfgang Goethe vrijwel
niet mee als ze achter hem Mefistofeles her-
zijn hele leven heeft gewerkt, was in Mah-
kent. Zo blijft ze uit handen van de duivel en
lers tijd uitgegroeid tot een van de grote
van boven klinkt een stem dat ze gered is.
klassieken uit de Duitse literatuur. Zeker
Daarmee eindigt het eerste deel.
sinds de stichting van het Duitse rijk door
In Faust II krijgt de handeling een totaal
Bismarck in 1871 was er een ware Faust-cul-
andere dimensie. Het drama speelt zich niet
tus ontstaan. Het oude volksverhaal uit de
meer af in en rond een kleinburgerlijke Duit-
zestiende eeuw over Doktor Faustus die zijn
se stad, maar op een niveau dat de wereld
ziel aan de duivel verkoopt, was door Goethe
en de geschiedenis omspant. In scènes vol
nieuw leven ingeblazen en ging in die versie
symboliek zet Faust zijn zoektocht voort: via
deel uitmaken van het nationale bewustzijn.
het middeleeuwse keizerlijke hof belandt hij
Goethes Faust werd een canonieke tekst met
in de antieke wereld, waar hij een verbinte-
een haast heilige status. Voor Mahler – een
nis aangaat met de mooie Helena, hij wordt
fervent Goethe-liefhebber – was het dan ook
een succesvol krijgsheer en eindigt als een
niet zo’n grote stap om teksten uit Faust
heuse Hollandse inpolderaar die land uit zee
te combineren met een heilige tekst uit de
wint. De zoekende en strevende Faust wordt
christelijke traditie.
in dit deel het toonbeeld van de scheppende
In de door Mahler uitgekozen scène zijn we
mens. Zo ontloopt Faust steeds het lethargi-
getuige van de hemelvaart van Faust. Het is
sche genot waaraan Mephistofeles hem wil
ondoenlijk om in dit bestek de voorafgaande
kluisteren. Vlak voordat Faust sterft zegt hij:
handeling uit de twee Faustdelen samen te
vatten. Daarom volgt hier niet meer dan een
Ja, één devies ben ik steeds trouw gebleven,
heel grove schets. In het eerste deel (Faust
geen andere wijsheid heeft voor mij gezag:
I) sluit de kamergeleerde Faust een pact met
slechts hij verdient de vrijheid en het leven
de duivel (Mefistofeles): als de duivel Faust
krijgt dat hij zich zelfgenoegzaam aan ge-
de geneugten des levens. Centraal in Faust
die ervoor vecht van dag tot dag.
in het aardse leven dient, zal Faust op zijn
not overgeeft en zijn zoeken naar nieuwe
I staat de ontmoeting met een meisje van
beurt de duivel in het hiernamaals dienen.
ervaringen opgeeft, mag de duivel zijn ziel
eenvoudige komaf: Margarete (Gretchen).
Anders dan in de traditionele Faustgeschie-
Faust stelt echter wel een extra voorwaar-
hebben. Vervolgens neemt Mefistofeles Faust
De ontmoeting mondt uit in een tragedie:
denis krijgt de duivel de ziel van Faust
de: alleen wanneer de duivel hem zo ver
op sleeptouw en laat hem kennismaken met
Gretchen raakt zwanger van Faust, ze ver-
uiteindelijk niet te pakken. Faust daalt bij