AM Magazine 2 2017

Driemaandelijkse uitgave van Arbeid & Milieu vzw
jaargang 2017 - nr 2 - april - mei - juni - ISSN: 1377-3445
magazine
PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE
Brussel 5, P209314
Afgiftekantoor: 1050 Brussel 5/ Afzender: A&M, Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel

AGENDA
in Am magazine #2 - 2017
Week van de mobiliteit 2017 (16 - 22 september)
Vaste waarden van de Week van de mobiliteit zijn de
Autoloze Zondag en het Autodeelsalon (17/9), Car
Free Day (21/9), Strapdag (22/9) en de FietsTelweek.
Meer info op www.weekvandemobiliteit.be
Boost je buurt (7 oktober)
Ben je bezorgd over de leefbaarheid van je gemeente?
Wil je je lokaal inzetten om je buurt aangenamer
en duurzamer te maken? Ontdek op zaterdag 7
oktober hoe je kan bijdragen aan jouw gemeente
voor de toekomst. Laat je inspireren door andere
burgerinitiatieven en kom te weten hoe je deze ook in
jouw buurt kan realiseren. Wissel ideeën en ervaringen
uit met anderen en stel je vragen aan experts die
rond de verschillende thema’s ondersteuning kunnen
bieden. Meer info op http://bit.ly/2rmGCDK
Vorming sociaal-economisch beleid (VOSEB)-
Universiteit Antwerpen (start op 20 oktober)
Deze opleiding wil vakbondsafgevaardigden sterken
in het overleg en de onderhandelingen met de
werkgevers. De opleiding wordt om de twee jaar
thematisch ingericht en bouwt verder op de vorming
binnen de vakbonden. De vakbonden bepalen samen
met academici het thema van de opleiding naargelang
de actualiteit en het sociaal belang. Het uitgangspunt
van de opleiding voor 2017-2018 en 2018 - 2019 is
“Sociale Rechtvaardigheid in een veranderde wereld:
Effecten van globalisering en digitalisering op arbeid.”
Meer info op http://bit.ly/2rdsN6v
In dit nummer
8
4
11
Meer info: http://www.coopkracht.org
Op zoek naar meer activiteiten?
Via onze digitale nieuwsbrief houden we
je op de hoogte van al onze activiteiten.
Inschrijven kan via http://tinyurl.com/
AMNieuwsbrief.
2 am magazine jaargang 2017 nr 2
3 Editoriaal
4 Samen energie winnen?
Een jaar lang zetten 21 energieteams
in evenveel kantoorgebouwen
zich in om zoveel mogelijk energie
te besparen. Door in te zetten op
gedragsverandering werden mooie
resultaten bereikt.
8 Werknemers Lineas lanceren ecodriving
voor goederenvervoer
Ook op het spoor is energiebesparing
mogelijk. Enkele werknemers
van Lineas startten een aantal jaren
terug een ecodrivingproject, dat
ondertussen opgeschaald werd tot
een module in de basisopleiding toe.
Hun boeiende verhaal lees je hier.
11 ON Semiconductor: energie besparen
in een hoogtechnologisch
bedrijf
Een gesprek met Marc Dierickx
(general manager) en Valentine De
Weirt (ingenieur milieu, gezondheid
en veiligheid) van ON Semiconductor
van België, over hun inzet om
energie te besparen en hoe ze hierbij
werknemers betrekken.
14 Transitie naar een koolstofarme
haven van Antwerpen
De emissies van de bedrijven in de
Antwerpse haven zijn goed voor
een kwart van de uitstoot van
de provincie. Met de ambitieuze
klimaatdoelstellingen in het achterhoofd
zullen ook deze koolstofintensieve
activiteiten hun uitstoot
drastisch moeten beperken. In dit
artikel worden een aantal inzichten
gedeeld uit een recente studie van
het Europees Vakverbond over hoe
dat kan zonder de bijbehorende
werkgelegenheid te verliezen.

EDITORIAAL
COLOFON
Beste lezer,
Sinds juni ben ik aan de slag als coördinator van Arbeid & Milieu. Het is een eer om deze
organisatie, die dit jaar 30 jaar bestaat, te mogen coördineren. Ik ben dankbaar voor het
mooie werk van mijn voorganger Inge, die prachtig werk leverde, en nu terug in Nederland
woont en werkt. We leven in een onzekere periode. De VS verwerpt het klimaatakkoord
van Parijs. President Trump wil terug meer investeren in fossiele brandstoffen en zelfs
oude koolmijnen terug openen. Met de belofte om extra jobs te creëren, maar is dit wel
zo? Het ontginnen van deze fossiele grondstoffen zal gebeuren door geautomatiseerde
graafmachines, en zal dus praktisch geen nieuwe tewerkstelling creëren. Correcte informatie
en vorming is essentieel in tijden van ‘Fake News’. Anderzijds worden de gevolgen van
de klimaatcrisis steeds duidelijker zichtbaar. Het Great Barrier Reef, het grote koraalrif
aan de oostkust van Australië blijkt reeds onherstelbaar beschadigd. De uitdaging is
immens, ook in Vlaanderen. Na 30 jaar is onze organisatie meer dan ooit nodig.
Vol energie en met een ambitieus beleidsplan willen we als organisatie meebouwen
aan een toekomstbestendige economie waarin de grenzen en draagkracht van
de aarde en de fundamenten van een rechtvaardige samenleving ten volle worden
gerespecteerd. Als organisatie willen we samen met de drie grote vakbonden en
de milieubeweging deze transitie versnellen. Niet enkel van bovenaf, maar evenzeer
van onderuit. We geloven dat deze omslag naar een rechtvaardige en groene
samenleving vlugger en duurzaam zal zijn als alle deelnemers in deze maatschappij
hierbij betrokken worden. Ons project ‘Save@work’ is hier een mooi voorbeeld van.
Met deze campagne, die plaatsvond in negen landen ondersteunden we (lokale)
overheden om hun energieverbruik te verminderen en zo een bijdrage te leveren aan
de strijd tegen de uitstoot van broeikasgassen. Essentieel hierbij was de medewerking en
participatie van het eigen personeel. In dit magazine lees je het opzet en de resultaten.
In onze organisatie maken we ook keuzes. In het kader van de campagne “Bankroute.be”
besloten we om zelf het heft in handen te nemen en van bank te veranderen. De vier grote
banken (BNP Paribas, ING, KBC en Belfius) investeren nog steeds meer dan 40 miljard
euro in fossiele brandstoffen. Vanaf nu werken wij alvast met de duurzame bank Triodos.
We hopen jullie te mogen inspireren en motiveren om
mee de handen uit de mouwen te steken!
AM magazine is een driemaandelijkse
uitgave van Arbeid & Milieu vzw.
Tweekerkenstraat 47 - 1000 Brussel
Tel +32 (0)2 325 35 01
info@a-m.be, www.a-m.be
Het secretariaat van Arbeid & Milieu vzw
is op alle gewone werkdagen
van 9u tot 17u bereikbaar.
Redactie:
Tweekerkenstraat 47 - 1000 Brussel
Druk: De Wrikker
Lay-out: bigtrees.
Arbeid & Milieu magazine is een
initiatief van Arbeid & Milieuvzw. Arbeid &
Milieu vzw is een
samenwerkingsverband waarin de
arbeidersbeweging en de milieubeweging
paritair vertegenwoordigd zijn.
De arbeidersbeweging is momenteel
vertegenwoordigd door het ABVV,
ACV en ACLVB. De milieubeweging
wordt vertegenwoordigd door de
Bond Beter Leefmilieu.
A&M magazine biedt, aan de hand van
reportages, interviews, achtergrondartikels
enpraktische tips, informatie over thema’s die
zich situeren op het raakvlak tussen arbeid
en milieu. Om de band tussen arbeid en
milieu aan te tonen en te bevorderen.
Want wij denken dat het absoluut
noodzakelijk is om sociaal en ecologisch
welzijn met elkaar te verzoenen. Zonder
dat geen duurzame ontwikkeling.
Een jaarabonnement op AM Magazine kost
€ 17,50. U kunt zich abonneren door dit
bedrag te storten op het rekeningnummer
Triodos BE35 5230 8087 4837, met
vermelding ‘Abonnement 2017’. Geef ons
ook je exacte adres en contactgegevens door
via mail of telefoon en laat weten of je een
factuur wenst.
Geïnteresseerd in een proefnummer van
A&M magazine? Contacteer ons op tel:
+32 (0)2 325 35 01 of info@a-m.be
Redactieraad:
Thijs Calu, Bert De Wel, Dominique
Kiekens, Brecht Van Roey, Fredrik
Snoeck, Nik Meeusen, Pieter Verbeek,
Emma Denorme, Vanya Verschoore en
Anneleen Demey.
VU: Vanya Verschoore
Tweekerkenstraat 47 - 1000 Brussel
Vanya Verschoore
Coördinator Arbeid & Milieu
AM Magazine wordt gedrukt op gerecycleerd
papier. Het tijdschrift wordt gedrukt met
vegetale inkten en zonder toevoeging
van alcohol of alcohol vervangende
producten.
De redactie is niet gebonden door de
inhoud van de genomen advertenties.
Mits voorafgaande toestemming mogen
artikels overgenomen worden. Dit kanalleen
maar de betere verspreiding van milieuinformatie
in al zijn facetten ten goede
komen.
am magazine jaargang 2017 nr 2
3

Samen energie winnen?
Met de campagne Save@work bespaarden 21 Belgische energieteams en bijna
2.000 werknemers samen energie in de overheidsgebouwen waar ze werken. De
werknemers deden dit door een jaar lang in te zetten op gedragsverandering. Ze
realiseerden hiermee een totale besparing van meer dan 776 000 kWh 1 . Dat is
twee keer het jaarverbruik van het stadhuis van Diest, met 74 werknemers.
Aanpak Save@work
Arbeid & Milieu ondersteunde de energieteams met
diverse tools om samen energie te besparen:
Begeleiding bij het samenstellen van
de energieteams
Een energiecheck
in het gebouw
Workshops voor de energieteams
over energieverbruik, klimaatverandering
en gedragsverandering
Begeleiding bij het opstellen en
uitvoeren van een actieplan
Campagnemateriaal
Energietips die u en uw collega’s
helpen om energie te besparen
Een online tool om het
energieverbruik te monitoren
De Green Clicks tool
Een startpakket met diverse eenvoudige
instrumenten om energievebruik te
meten en verminderen, waaronder een
energiemeter
1 De energiebesparing is gebaseerd op het verschil in energiegebruik ten opzichte van voorgaande jaren
4 am magazine jaargang 2017 nr 2

Waarom energie besparen?
Van handleiding tot ‘liftvrije’ weken
Via het Burgemeestersconvenant engageren steden en gemeenten
wereldwijd zich vrijwillig om mee de klimaatdoelstellingen te
bereiken. Gebouwen zijn echte energievreters, in Europa zijn ze
verantwoordelijk voor 40% van het totale energieverbruik. Voor veel
organisaties is het, na de loonkost, de tweede grootste uitgavenpost.
Het energieverbruik in overheidsgebouwen verminderen is dus één
van de manieren om minder CO 2
uit te stoten. Dat dit ook kan via
gedragsverandering, heeft Save@work nogmaals bewezen.
De energieteams: motoren van energiebesparing
De teams organiseerden doorheen het jaar ook activiteiten. Zo waren
er wedstrijden tussen de diensten onderling, verspreidden de teams
een handleiding over energiezuinige instellingen en organiseerden ze
stappenclashes en liftvrije weken.
Aan de hand van een energiechecklist brachten de energieteams de
energieslurpers in het gebouw in kaart en detecteerden ze enkele
quick wins, zoals het installeren van LED lampen, het uitdraaien van
overbodige lampen en het installeren van timers op bijvoorbeeld de
koeling van de waterfonteintjes.
De energieteams gingen soms heel creatief aan de slag om deze
Europese campagne te vertalen naar een campagne op maat
van hun gebouw. Zoals het energieteam van Diest dat om hun
collega’s te betrekken een mooi filmpje maakte: http://tinyurl.com/
saveatworkdiest.
Wie zijn de winnaars?
De 21 deelnemende kantoren stelden begin 2016 elk een
energieteam samen waarin medewerkers uit verschillende diensten
samengebracht werden. Op de startworkshop maakten de teams
kennis met de campagne: waarom is het zo belangrijk om energie
te besparen en hoe kan je de collega’s meenemen in dit verhaal? We
weten allemaal dat het opgeheven vingertje weinig zoden aan de dijk
brengt. Bovendien heeft energieverspilling op kantoor ook vaak te
maken met onwetendheid. Dus gingen de teams zo creatief mogelijk
aan de slag om hun collega’s te informeren. Het is verbazingwekkend
hoeveel energie bespaard kan worden met kleine acties, zoals het
‘s avonds volledig uitzetten van de computers én de schermen. Ook
voor heel wat andere zaken gaven de teams energietips. Ze bereikten
hun collega’s zowel door hen aan te spreken, als via mail, affiches en
acties. Het energieteam van Tremelo was hierin zeer innovatief:
Een jaar lang hielden de teams het maandelijks energieverbruik bij
(gas of stookolie en elektriciteit). Dit vergeleken we met het verbruik
tijdens een referentieperiode van drie jaar. Het gemeentehuis van
Zemst realiseerde de grootste besparing. Het energieteam en de
werknemers zorgden samen voor een daling van maar liefst 25 % ten
opzicht van de referentieperiode. De stad Diest kreeg de prijs voor het
voeren van de beste campagne.
Maar er is méér. Het samen energie besparen resulteert in alle
gebouwen in een blijvende kostenbesparing en draagt bij aan het
verwezenlijken van klimaatdoelstellingen. Daarnaast draagt de
campagne door haar dienstoverschrijdende werking bij aan een
positieve werksfeer. Doordat iedereen vanuit zijn of haar functie
relevante kennis en ervaring inbrengt, verhoogt de betrokkenheid
van de werknemers en het nodige draagvlak voor een intern
duurzaamheidsbeleid.
Heel wat deelnemers zijn enthousiast over de positieve werksfeer
die de campagne met zich meebracht. De energieteamleden
apprecieerden het om met collega’s rond een dienstoverschrijdend
thema te kunnen werken: “ik vond het leuk om het enthousiasme te
zien van de andere teamleden en te weten dat je medestanders hebt”.
“Wij laten wekelijks een ‘pop-up’ boodschap verschijnen
op alle computers in het gemeentehuis. De pop-up is
steeds een energietip, waarbij we gebruik maken van
opvallende afbeeldingen waarmee we de boodschap
ludiek en aantrekkelijk maken. Door regelmatig met
bewegende beelden en/of flashy kleuren te werken,
zorgden we dat onze collega’s net iets langer naar de
boodschap keken, dan dat dit het geval zou zijn bij een
zwart tekst op een witte achtergrond…..”.
Uit de bevraging van de deelnemers blijkt dat zij de campagne over
het algemeen heel hard apprecieerden, onder andere omwille van de
ludieke acties en positieve aanpak: “Je wordt niet aangesproken als je
computer ‘s avonds nog aan staat maar de collega’s die hun computer
wel hebben uitgezet worden de volgende ochtend verrast met een
kleine attentie, bijvoorbeeld een chocolaatje op hun bureau, om hen te
bedanken”, getuigt één van de deelnemers.
Copyright: Arbeid & Milieu
De gemeenten Zemst, Diest en Liedekerke kwamen
als Belgische winnaars uit de bus.
am magazine jaargang 2017 nr 2
5

ZEMST
“In Zemst startten we de campagne met een
mysterieuze boodschap van het “Energy Hackers
Collective” die op de computerschermen van
alle collega’s verscheen. Doorheen het jaar
hebben we enkele kleine technische maatregelen
doorgevoerd zoals het plaatsen van timers, het
optimaliseren van de verwarmingsinstallatie en
het uitdraaien van overbodige lampen. Daarnaast
ging het energieteam zeer enthousiast aan de
slag om regelmatig de verwarming en airco,
waar nodig, uit te zetten”, getuigt de fiere
energieteamleider van het winnende gebouw in
Zemst.
DIEST
Het energieteam van Diest maakte niet alleen
indruk met hun lanceringsfilmpje. Ze hebben een
jaar lang hun collega’s getriggerd om energie te
besparen. Ze lanceerden een wegomleiding aan
de lift en hingen affiches op met de slogan “Deze
lift heeft 30 sec. vertraging, met de TRAP ben je
SNELLER”. Enkele collega’s waren zeer gedreven
en maakten wekelijks afspraken rond het aanen
uitzetten van de verwarmingsinstallatie.
Tenslotte ontwierpen ze ook een ‘energieke’
wisselbeker, gemaakt uit oude lampen en kranen
waarmee ze hun collega’s in de bloemetjes
zetten.
“Drie jaar geleden probeerde ik een
dergelijke actie rond energiebesparing
te organiseren. Het was toen niet
simpel om op m’n eentje alles uit te
zoeken en organiseren. De steun van
het energieteam en van Arbeid & Milieu
waren cruciaal om de campagne
deze keer te doen slagen!” - energieteamleider
van stad Diest, winnaar
beste campagne.
6 am magazine jaargang 2017 nr 2

En thuis?
Energiezuinig gedrag kent geen grenzen: gewoontes van op het
werk kan je ook thuis toepassen. Uit de bevraging bij de deelnemers
aan Save@work gaf 53% aan dat de campagne hen inspireerde om
ook thuis in te zetten op energiebesparing. Dit verhoogt de impact
van het project en is uiteraard ook interessant voor hun eigen
portemonnee.
Innovatie en gedragsverandering gaan hand in
hand
Inzetten op gedragsverandering in kantoorgebouwen is slechts één
van de vele vereiste maatregelen om onze CO 2
-uitstoot drastisch
te doen dalen. Ook structurele veranderingen zoals goede isolatie
en het investeren in hernieuwbare energie zijn noodzakelijk. Maar
het project Save@work toont aan dat we - naast de noodzakelijke
technologische innovatie en procesoptimalisatie - de rol van
medewerkers in het terugdringen van energieverbruik niet mogen
onderschatten.
Hoe moet het verder?
We weten dat één jaar campagne niet volstaat als je wil inzetten op
(blijvende) gedragsverandering. Via hun toekomstplan hebben 16
van de 21 teams zich geëngageerd om komende jaren de werking
van het energieteam verder te zetten en soms zelfs uit te breiden
(andere samenstelling, andere kantoren, andere thema’s). Het
energieteam van Liedekerke ontving de prijs ‘beste toekomstplan’.
De energieteams die mooie resultaten boekten zijn hiermee ook
een geloofwaardige gesprekspartner geworden voor hun bestuur.
Wie weet worden zij zo ook de motor van meer structurele
aanpassingen aan het gebouw?
Emma Denorme,
educatief medewerker Arbeid & Milieu & projectleider Save@work
Snoei in energie, niet in jobs
Vind je energie op het werk ook een belangrijk thema?
Ga dan aan de slag en laat je hiervoor inspireren door
onze campagne.
Tips:
• Zoek enkele collega’s om dit samen aan te pakken.
• Lees onze energietips en enkele korte verslagen
van concrete acties in de deelnemende gebouwen.
Raadpleegbaar via www.samenenergiewinnen.be
• Start met een energiechecklist voor jouw
bedrijf, ga hiervoor naar http://www.
voetafdrukduurzaamondernemen.be of vraag een
checklist op bij A&M (indien kantoorgebouw)
• Meten is weten: vraag na of het energieverbruik
wordt geregistreerd. Je kan voor registratie beroep
doen op tools zoals www.energie-ID.be
Save@work
De Europese campagne én wedstrijd Save@work liep
van maart 2016 tot februari 2017 en vond plaats in 176
gebouwen verspreid over negen landen. Samen goed
voor meer dan 17.000 werknemers.
Arbeid & Milieu is de Belgische partner en ging
samen met de provincie Vlaams-Brabant op zoek naar
kantoorgebouwen van lokale besturen. Het Provinciehuis
zelf deed ook mee en in totaal gingen er 18 lokale
besturen uit de provincie de uitdaging aan om zo veel
mogelijk energie te winnen via gedragsverandering
(Aarschot, Asse, Beersel, Boutersem (gemeentehuis én
OCMW), Diest, Glabbeek (OCMW), Haacht (OCMW),
Halle, Kampenhout, Keerbergen, Landen, Lennik,
Leuven, Liedekerke, Opwijk, Tremelo, Vilvoorde en Zemst
(gemeentehuis én OCMW).
Neem een kijkje op onze campagnewebsite:
www.saveatwork.be.
Geef ons zeker een seintje als je zelf een energieteam wil
opzetten.
am magazine jaargang 2017 nr 2
7

Werknemers Lineas lanceren ecodriving voor
goederenvervoer
In 2009 startten David Delpire en Laurent Joseph met zes collega’s in het depot van Monceau een wedstrijd
om zo energiezuinig mogelijk te rijden met diesellocomotieven. Ondertussen is de wedstrijd uitgegroeid tot
een project dat alle 500 bestuurders van Lineas aanzet tot ecodriving. Als kroon op het werk werd het project
in 2016 als laureaat opgenomen in de Belgische Environment & Energy Awards.
Een interview met Matthias Sterckx (projectmanager) en David & Laurent, (instructeurs en voormalige
treinbestuurders).
A&M: Jullie organiseerden een wedstrijd onder elkaar in
jullie kleine team van acht treinbestuurders in Monceau.
Wat moeten we ons daarbij voorstellen?
David Delpire
“In de periode voor onze wedstrijd
verbruikte de trein gemiddeld
3200 liter brandstof per rit. Na
de wedstrijd was dat gedaald tot
gemiddeld 2600 liter.”
Laurent Joseph: “In 2009 lanceerden David en ik een wedstrijd onder
onze collega bestuurders om per treinrit zo weinig mogelijk energie
te verbruiken. Het traject is voor iedereen gelijk: we vertrekken met
een lege goederentrein in Monceau, laden de trein in de steengroeve
in Yves-Gommezée en vervoeren de goederen naar de kalkoven in
Millingen (Duitsland). Heen en terug is dat een rit van 560 km, telkens
met hetzelfde tonnage en een vaste tankplaats en -tijdstip. Dat maakt de
ritten perfect onderling vergelijkbaar.”
David Delpire: “In die periode reden we enkel nog met diesellocomotieven
omdat een elektrische bovenleiding op bepaalde stukken ontbrak. Elke
trein werd door twee locomotieven voortgetrokken. De wedstrijd was
geen verplichting, maar doordat we niet alleen collega’s, maar ook een
team van vrienden zijn, kon iedereen zich er wel in vinden. We deden
het vooral voor de ‘funfactor’, de competitie tussen collega’s. Maar het
resultaat mocht er zijn: in de periode voor de wedstrijd verbruikte de
trein gemiddeld 3200 liter brandstof per rit. Na de wedstrijd zaten we
gemiddeld op 2600 liter, met een record van 2324 liter!”
A&M: Hoe hebben jullie die besparing gerealiseerd?
David Delpire: “In de periode voor onze wedstrijd verbruikte de trein gemiddeld
3200 liter brandstof per rit. Na de wedstrijd was dat gedaald tot gemiddeld 2600
liter.”
David: “Elke bestuurder hield dit in het begin geheim, maar na een
aantal maanden hebben we onze tips onderling gedeeld. Hieruit
haalden we enkele basisprincipes: we proberen zo weinig mogelijk
tractie te gebruiken. We bestuderen op voorhand het reliëf en laten ons
uitbollen in de afdaling en geven net voor de top van de heuvel terug
tractie. Een ander principe is om zoveel mogelijk rekening te houden
met de seinen om zo te vermijden dat we moeten stoppen. Dat doen
we onder andere door rekening te houden met de dienstregeling van
andere goederen- en personentransporten en de rijsnelheid hieraan aan
te passen. Hierdoor moeten we minder stoppen en terug optrekken en
vermijden we wachttijden. Bijkomend voordeel: hoe minder vaak je een
1 Signal Passed at Danger (seinoverschrijding)
8 am magazine jaargang 2017 nr 2

ood sein passeert, hoe kleiner het risico om een zogenaamde
SPAD 1 te doen: het negeren van een rood sein.”
A&M: Hoe wisten jullie dit project uit te breiden?
Matthias Sterckx: “In 2011 werd het diesel traject vervangen
door een elektrisch traject en in 2014 besliste het management
om energiemeters te plaatsen op de meest recente elektrische
locomotieven, ongeveer de helft van het totale aantal
locomotieven.”
Laurent: “We lazen in de bedrijfskrant dat die energiemeters
geplaatst waren maar konden zelf niet aan de gegevens. Op
een nieuwjaarsfeest in 2015, hebben we toegang tot het
internetportaal gevraagd en gekregen van onze COO Rik Vos.”
David: “Op dat moment hadden we terug alle tools in handen
om ons project nieuw leven in te blazen en uit te breiden naar
elektrische locomotieven. Van februari tot april 2015 hebben we
met de drie meest gemotiveerden uit ons team in Monceau aan
ecodriving gedaan met de elektrische locomotieven. De rest van
de ploeg reed zoals anders, om de vergelijking te kunnen maken.
Vanaf april paste de ganse groep de principes van ecodriving toe.
Op het eind van het jaar stelden we vast dat we met ons team via
ecodriving ongeveer 30% minder verbruikten ten opzichte van de
situatie in het begin van het jaar.”
Laurent: “Een bestuurder die niet aan ecodriving doet stuurt
slechts 4-5% elektriciteit terug naar de bovenleiding via de
elektrische rem. Bij ecodriving stijgt dat makkelijk tot 10 – 15%.
Bijkomend voordeel van een elektrische rem is dat we de rem van
de wagons niet moeten gebruiken wat zorgt voor minder slijtage
aan de sporen en de wagons.”
Matthias: “Ten opzichte van 2015 zitten we, over gans België,
aan een besparing van 12% op ons gemeten verbruik. Op een
totaalverbruik van 135 Gigawattuur in België is dat uiteraard
een grote besparing. En maandelijks zien we de besparing nog
verbeteren.”
Laurent: “In oktober 2015 hebben we ons project voorgesteld
bij Infrabel, omdat de slaagkans van het project ook afhangt van
hun communicatie. Daar zitten zeker nog wat uitdagingen, maar
verbetervoorstellen worden niet altijd opgepikt. Momenteel zijn
we bijvoorbeeld aan het onderhandelen om adviessnelheden
van hen te verkrijgen. Vandaag moeten de bestuurders het enkel
stellen met een tijdstip en locatie, maar zonder adviessnelheid is
het soms moeilijk in te schatten hoe snel we moeten rijden om
op tijd op onze locatie aan te komen. In Nederland wordt wel met
adviessnelheden gewerkt en hierdoor verloopt alles veel stipter.”
Matthias: “In Nederland en Duitsland wordt real-time
communicatie met de bestuurder voorzien om hem over
bepaalde wijzigingen op het traject te informeren, zodanig dat
hij zijn snelheid kan aanpassen. Deze vorm van samenwerking
en communicatie willen we graag ook opstarten met Infrabel.”
A&M: Tot in 2015 beperkte het project zich tot de
bestuurders van Monceau. Hoe hebben jullie het
project opgeschaald?
David: “Met de hulp van Matthias.”
Matthias: “Sinds januari 2016 ben ik als project manager mee
in het project gestapt met de bedoeling om het initiatief uit te
Lineas
Activiteit:
Lineas - het vroegere B Logistics - is een
privébedrijf dat instaat voor ongeveer 80% van
het goederenvervoer over het spoor in België en
met als missie het realiseren van een modal shift
naar het spoor.
Aantal werknemers:
+/- 1900. Waaronder een 500-tal
treinbestuurders. De rest van het personeel
bestaat voornamelijk uit grondpersoneel
(stationsmedewerkers), mensen werkzaam op de
hoofdzetel of in aparte filialen (o.a. in Frankrijk,
Nederland, Duitsland en Italië).
https://lineas.net
am magazine jaargang 2017 nr 2
9

eiden naar de andere depots. Ik ben een paar keer meegereden
met Laurent en David in zowel elektrische als diesellocomotieven.
Zo zag ik wat ecodriving in de praktijk betekent en waarmee een
treinbestuurder allemaal rekening moet houden. Samen hebben
we twee brochures ontworpen met tips en tricks en praktische
voorbeelden die duidelijk maken wat de besparing precies
betekent. We startten tegelijkertijd met een pilootproject in
Antwerpen en Aken, om na te gaan of het principe van ecodriving
ook werkt in andere streken. Dat project werd opgestart met een
twintigtal bestuurders die vrijwillig deelnamen. Aan de hand van
die tests hebben we de principes van ecodriving verder verfijnd.
“Door onze eerdere initiatieven
uit te breiden met een
pilootproject in Antwerpen
en Aken, gingen we na of het
principe van ecodriving ook
zijn vruchten zou afwerpen in
andere streken.”
Daarnaast hebben we de opvolging van de resultaten verbeterd: de
energiegegevens van de treinen worden nu automatisch gekoppeld
aan de gegevens van de bestuurder (en met welke trein hij die dag
reed, welk tonnage hij vervoerde, …) die ze dagelijks zelf ingeven
op hun tablet. Op basis van deze gegevens krijgt elke bestuurder
wekelijks een mailtje met een overzicht van zijn energieverbruik
per treinrit.”
A&M: De inspanning die jullie deden is heel groot.
Kregen jullie hier ook iets voor terug vanuit Lineas?
Matthias: “Op dit moment nog niet, maar we spelen met het idee
om groepspremies te kunnen aanbieden, zodat een stuk van de
inspanning van de bestuurders terugvloeit naar het team. We
wachten nog op een aantal IT-toepassingen die hiervoor ontwikkeld
moeten worden. Met de premie zou men dan een groepsactiviteit
kunnen organiseren of iets kopen voor in hun depot.”
David: “Als trekkers en bedenkers van het project deden we veel
in onze vrije tijd. Hiervoor worden we wel onrechtstreeks vergoed:
we worden op diverse plaatsen uitgenodigd om het project toe
te lichten. Zo waren we onlangs in Parijs waar we het project
toelichtten bij het UIC 2 .”
“Ecodriving is ondertussen
een module geworden in
de basisopleiding”
Matthias: “Bij dit soort aangelegenheden gaat er veel aandacht
naar innovatieve en dure tools, zoals onderzoek naar zelfrijdende
treinen, maar David en Laurent tonen in hun presentaties steeds
de meerwaarde van de bestuurder. Diens inzichten en motivatie
kan je niet zomaar vervangen door een robot of machine en dat
blijkt zeker in dergelijke projecten een toegevoegde waarde te zijn.”
A&M: Kreeg het pilootproject al een vervolg?
Matthias: “Ondertussen is elke bestuurder in elk depot op de
hoogte van ons project. We hebben ervoor kunnen zorgen dat
ecodriving ook een module geworden is in de basisopleiding en
hebben vooral heel veel ingezet op communicatie: zowel via onze
brochures, e-learnings en een filmpje, maar ook via het actief
aanspreken van personen. Vanwege het succes van het project is
ondertussen ook besloten om energiemeters te plaatsen op de rest
van onze elektrische vloot. De eerste testen hierrond beginnen
eind deze zomer”.
A&M: Kunnen jullie makkelijk iedereen betrekken bij
het project?
Matthias: “Dat is niet altijd makkelijk. Vooral voor door de wol
geverfde bestuurders die soms verkeerdelijk denken dat we hen
‘de les willen spellen’ terwijl ze al 20 jaar ervaring hebben. Maar
we wachten nog op enkele IT-ontwikkelingen die hen moeten
helpen overtuigen. Momenteel hebben we te weinig zicht op
het individuele verbruik per ton/km, maar daar komt binnenkort
verandering in. Zo kunnen bestuurders hun verbruik voor bepaalde
ritten nog makkelijker met elkaar vergelijken en kunnen ook
teams en depots met elkaar vergeleken worden. Het competitieve
element blijft aanstekelijk. We geloven erin dat dit nog een sterk
sensibiliserend effect kan hebben.”
A&M: Bedankt voor het gesprek en nog veel succes!
Interview:
Emma Denorme & Thijs Calu, educatief medewerkers A&M
2 Union internationale des chemins de fer - de Internationale Spoorwegunie (http://uic.org)
10 am magazine jaargang 2017 nr 2

ON Semiconductor: energie besparen in
een hoogtechnologisch bedrijf
In beleidsteksten wordt vaak het belang onderstreept van
energie-efficiëntie en van het verminderen van de uitstoot
van broeikasgassen. Maar hoe gaat het er in de praktijk
aan toe? Wat doen bedrijven op het vlak van energieinvesteringen
en productvernieuwing. En hoe worden
werknemers daarbij betrokken? Daarover hadden we
een gesprek met Marc Dierickx en Valentine De Weirt,
respectievelijk general manager en ingenieur milieu,
gezondheid en veiligheid bij ON Semiconductor België.
ON Semiconductor
Activiteit:
productie van chips die dienen in de
auto-industrie, de industrie en voor
communicatiedoeleinden
Aantal vestigingen:
twee in België (Oudenaarde en Mechelen)
Aantal werknemers:
+/- 30.000 (wereldwijd) - +/- 800 in België
A&M: Het bedrijf ON Semiconductor heeft vestigingen
over de hele wereld. Maar wat maakt het bedrijf nu
precies?
Marc Dierickx: “ON Semiconductor Oudenaarde is een onderdeel
van een grote internationale groep. Het bedrijf is in 1999 ontstaan
als een afsplitsing van de Amerikaanse GSM-fabrikant Motorola.
De groep maakt jaarlijks ongeveer 70 miljard chips. Wat we niet
maken zijn high-end microprocessoren- of geheugenchips. Onze
chips worden gebruikt voor een brede waaier aan toepassingen in
de auto-industrie, de industrie en voor communicatiedoeleinden.
Denk aan beeldsensoren voor camera’s en ruimtevaartsatellieten,
chips voor sport- of gezondheidshorloges, enz.”
A&M: Hoeveel energie verbruikt de productievestiging in
Oudenaarde?
Valentine De Weirt: “95 procent van ons energieverbruik betreft
elektriciteit. De vestiging verbruikt ongeveer evenveel elektriciteit
als 16.000 gezinnen. Ongeveer 44 procent is nodig voor de
eigenlijke productie van halfgeleiders, 46 procent gaat naar
allerlei ondersteunende voorzieningen, de overige 10 procent
van het elektriciteitsverbruik is verbonden met de gebouwen,
zoals verlichting. Verder gebruiken we aardgas onder andere voor
luchtverversing, gebouwenverwarming en warmtebehandelingen.”
am magazine jaargang 2017 nr 2
11

Marc Dierickx (general manager) en Valentine De Weirt ingenieur milieu, gezondheid en veiligheid). Marc:
“ Wij maken chips voor een brede waaier aan toepassingen in de auto-industrie, de industrie en voor
communicatiedoeleinden. “
A&M: Hoe proberen jullie dat energieverbruik te
verminderen?
Marc: “We hebben een ‘green savings’-programma waarmee we
niet alleen het verbruik van energie, maar ook dat van water en
chemicaliën proberen te verminderen. We bekijken dit zowel op het
vlak van milieu, gezondheid als arbeidsveiligheid.
Energiebesparing is niet alleen een zaak voor de productieafdeling,
alle diensten moeten er werk van maken. Al voeren we uiteraard
alleen ingrepen door als ze zowel technisch als economisch
haalbaar zijn. We streven ernaar om steeds meer te produceren met
steeds minder elektriciteit. Dat moet wel, aangezien de gemiddelde
verkoopprijs van onze producten jaarlijks met ongeveer 5 procent
daalt. Onze producten worden verkocht over de hele wereld, zodat
we flink wat concurrentie hebben. We zijn dus voortdurend aan het
bekijken of we eenzelfde product - al dan niet in een andere vorm
- aan een goedkopere prijs kunnen maken. Ook miniaturisering -
het steeds kleiner maken van onze producten - speelt een rol, want
daardoor verbruiken we minder grondstoffen.”
A&M: Hoe ga je dan concreet te werk?
Valentine: “We traden toe tot het auditconvenant en tot zijn opvolger
- de energiebeleidsovereenkomst (EBO) 1 . Dankzij deze convenanten
hebben we ons beleid op het vlak van milieu, gezondheid en
veiligheid aangepast. In de periode van het auditconvenant keken
we vooral naar de ondersteunde nutsvoorzieningen, zoals sturing
van perslucht en de optimalisatie van verwarmingsketels. Met de
“Het werken met Gallium Nitride laat onder
andere toe om veel kleinere chips te maken
die veel minder koeling nodig hebben en
veel minder energie verbruiken.”
inwerkingtreding van de EBO hebben we onze blik verruimd, we
kijken nu ook naar de productieprocessen, we maken werk van
sensibilisering en betrokkenheid van medewerkers en volgen ons
energieverbruik ook meer in detail op.
Zoals het convenant en de EBO voorschrijven, lieten we het hele
bedrijf doorlichten op energieverbruik en besparingsmogelijkheden.
Dat gebeurde door externe specialisten, in samenwerking met
ons energieteam. Op basis daarvan stelden we een energieplan
op. We werken met lange- en kortetermijndoelstellingen voor de
vermindering van het elektriciteitsverbruik en voor de daling van
de uitstoot van broeikasgassen. Voor de periode 2008-2015 hadden
we ambitieuze doelstellingen, die we ruim gehaald hebben. In die
periode daalde het elektriciteitsverbruik met 31 procent. Dat is veel,
als je beseft dat we al twintig jaar werken met dezelfde productieinstallaties.
Het nieuwe plan voor de periode 2016-2020 is een stuk minder
ambitieus, want het wordt steeds moeilijker om energiebesparende
ingrepen te vinden. Voor de nieuwe planperiode mikken we op een
besparing van slechts 5 procent over een periode van 5 jaar.”
A&M: Zijn er dan geen mogelijkheden om meer energie te
besparen, bijvoorbeeld door het productieproces grondig
te herdenken of door andere producten te ontwerpen?
Marc: “Ja, dat zie je bijvoorbeeld bij de productie van “wafers”.
Wafers zijn schijven uit een halfgeleidermateriaal die de basis
vormen voor de productie van elektronica-chips. In sommige
van onze zusterbedrijven worden volledig nieuwe productielijnen
omgebouwd die wafers aan kunnen met een grotere diameter.
Daarmee kan een energiebesparing van 30% gerealiseerd worden.”
A&M: Plannen jullie dergelijke investeringen ook in de
Belgische vestigingen?
Marc: “Die kans is voorlopig klein: om een vernieuwde productielijn
te installeren moeten we minstens een derde van onze productie
1 EBO en zijn voorganger, het auditconvenant, zijn vrijwillige overeenkomsten die de Vlaamse overheid afsluit met bedrijven die veel energie verbruiken.
12 am magazine jaargang 2017 nr 2

stilleggen voor een periode van in totaal één jaar. Aangezien we
sinds 2009 onze volledige productiecapaciteit benutten, hebben we
niet de mogelijkheid om tijdelijk een deel van de productie stil te
leggen. Vooraleer de groep beslist tot een investering, vergelijkt ze
de energiekost en de loonkost in de verschillende vestigingen.
Om er voor te zorgen dat we concurrentieel blijven, plannen we
een omschakeling naar Gallium Nitride als halfgeleidermateriaal.
Gallium Nitride kan nog niet gemaakt worden in schijven met een
grotere diameter. Zo kunnen we met ons bestaand productieproces
toch betere producten maken. Het nieuwe materiaal laat onder
andere toe om veel efficiëntere chips te maken die veel minder
koeling nodig hebben en veel minder energie verbruiken.
Concreet spreken we over chips die een factor 10 tot 30 kleinere
eindtoepassingen mogelijk maken en eveneens 10 tot 30 keer
minder energie verbruiken. Het ontwerpen van energiezuinige
producten is dus erg belangrijk voor ons.”
roepen we er de gespecialiseerde ingenieurs bij. Daarnaast is
er ook samenwerking binnen de internationale groep. Op dat
niveau worden de verschillende vestigingen geregeld met elkaar
vergeleken. Elk kwartaal hebben we een vergadering om ervaringen
uit te wisselen en van elkaar te leren. We proberen ons personeel
bewust te maken van het belang van energie. We maakten daarvoor
onder andere een filmpje dat we op verschillende plaatsen - zoals
het restaurant- geregeld op de achtergrond afspeelden. Vanuit
het oogpunt van opleiding en vorming, organiseerden we een
seminarie dat zowel ging over energiezorg in het bedrijf als bij de
personeelsleden thuis. Wie thuis let op het energieverbruik, zal
daar op het bedrijf ook meer aandacht voor hebben. De EBO is
ook een vast onderdeel op de agenda van het comité voor preventie
en bescherming op het werk. We bekijken er geregeld de stand van
zaken.”
A&M: Produceren jullie zelf hernieuwbare energie?
Valentine: “We hebben dit vrij grondig bekeken, maar het is
jammer genoeg erg moeilijk. We mogen geen windmolens bouwen
op ons bedrijfsterrein omdat we in de buurt liggen van de militaire
luchtbegeleidingsradar in Semmerzake. We zouden de radar daar
verstoren en zouden ook hinder kunnen veroorzaken voor de huizen
hier in de buurt. Het lukt evenmin om zonnepanelen te plaatsen
op de daken van onze bedrijfsgebouwen. De dakstructuur is niet
altijd stevig genoeg om het gewicht te dragen en de daken staan vol
In de vestiging in Oudenaarde is het
energieteam de spil van het gebeuren.
“Het overgrote deel van de energiebesparing
komt tot stand door allerlei technische
ingrepen die uitgedacht worden door onze
ingenieurs.”
A&M: In welke mate hechten jullie belang aan
gedragsverandering bij medewerkers?
Valentine: “In operationele procedures hebben we veel aandacht
voor veiligheid, maar we gaan ook na of we er met milieu en energie
verbonden aandachtspunten in kunnen steken. We proberen
bijvoorbeeld aan te geven in welke gevallen de medewerkers hun
toestellen mogen uitzetten.”
met allerlei technische installaties. Bovendien zijn we een Sevesobedrijf:
we werken veel met gevaarlijke chemicaliën en gassen zodat
we zeer zorgvuldig moeten zijn op het vlak van veiligheid.”
A&M: Op welke manier betrekken jullie het personeel bij
het energiebeleid van het bedrijf?
Valentine: “In de vestiging in Oudenaarde is het energieteam de
spil van het gebeuren. Daarin zitten vertegenwoordigers van de
verschillende afdelingen. Voor specifieke projecten of problemen
Marc: “Voor ons productieproces zijn de mogelijkheden
voor het personeel om initiatief te nemen beperkt. We zijn
een hoogtechnologisch bedrijf met een extreem gevoelig
productieproces: het maken van een chip duurt gemiddeld drie
maanden en de kleinste fout in het productieproces kan leiden
tot grote problemen. Op het miljard componenten die we maken,
falen er gemiddeld 150 of minder. Het overgrote deel van de
energiebesparing komt tot stand door allerlei technische ingrepen
die uitgedacht worden door onze ingenieurs. We gaan daarbij
uiterst omzichtig te werk: het kan tot drie jaar duren voordat we een
ingreep doorvoeren. De ingreep moet in detail ingewerkt worden in
onze productieprocessen en soms moeten we ook de toestemming
krijgen van onze klanten om elk risico op kwaliteitsproblemen
te vermijden. Iets anders is het woon-werkverkeer. Voor wie
recht heeft op een salariswagen, moedigen we de keuze voor
energiezuinige wagens aan. En we zijn nu op het punt gekomen
dat we overschakelen naar hybride en elektrische wagens. Onze
werknemers hebben trouwens veel belangstelling voor nieuwe en
milieuvriendelijke technologie. Verder hebben we zelf elektrische
laadpunten voor wagens en fietsen geplaatst en organiseerden we
een autovrije dag.”
Interview: Pieter Verbeek, adviseur Vlaams ABVV
am magazine jaargang 2017 nr 2
13

Copyright: Ecluse
Transitie naar een koolstofarme haven
van Antwerpen
Hoewel er ambitieuze doelstellingen zijn vastgesteld om de klimaatverandering tegen te gaan 1 , moet de concrete
strategie om tot een koolstofarme industrie in Europa te komen nog grotendeels worden ontwikkeld. Dit geldt
met name in regio’s die sterk afhankelijk zijn van koolstofintensieve activiteiten en vaak belangrijke bronnen van
werkgelegenheid blijven.
In 2016 heeft het Europees Vakverbond (EVV) onderzocht 2 wat er concreet moet gebeuren, op subnationaal
niveau, om de productieactiviteiten en de bijbehorende werkgelegenheid te behouden en tegelijkertijd de uitstoot
drastisch te verminderen. In dit artikel delen we de inzichten voor de Antwerpse haven.
Beleid gericht op een koolstofarme industrie
In 2011 was 61% van de de Belgische CO 2
-uitstoot afkomstig uit
Vlaanderen. Antwerpen is één van de belangrijkste economische
centra van het land. De emissies van de bedrijven in de Antwerpse
haven zijn goed voor 25 % van de uitstoot van de provincie. Er zijn
dus grote belangen mee gemoeid, met name voor de energiesector,
de transportsector en energie-intensieve bedrijven. Het Vlaamse
beleid zet vooral in op het stimuleren van de energie-efficiëntie
om de uitstoot te reduceren. In de haven van Antwerpen zetten
de chemische bedrijven ook in op de circulaire economie en het
gebruik van hernieuwbare energiebronnen.
Maatregelen ter verbetering van de energie-efficiëntie
Via het systeem van Energiebeleidsovereenkomsten (EBO’s)
bood Vlaanderen de industrie de mogelijkheid om deel te
nemen aan vrijwillige overeenkomsten inzake energiebeleid 3 .
Deze overeenkomsten voorzien in de implementatie van
energiebeheersystemen en in een driejarig energieplan dat
maatregelen met een aanzienlijk investeringsrendement bevat.
Het ECLUSE-project
Het ECLUSE-project voorziet in de levering van
warmte afkomstig van afvalverbranding aan zes
bedrijven uit de chemische sector in de haven van
Antwerpen (Ineos Phenol, Lanxess, Monument
Chemical, ADPO, De Neef, Ashland). Bij dit
project zijn ook de afvalverwerkingsbedrijven
Indaver en Sleco betrokken (een filiaal van Indaver
en Suez Environnement). Drie turbines met een
capaciteit van 80 MW zullen warmte (40 bar –
400°C) produceren, die vervolgens via een 5 km
lange pijpleiding wordt vervoerd en gebruikt tijdens
diverse productieprocessen (drogen, reinigen,
distilleren, ...). Op deze manier zou 80 tot 90% van
de door verbranding opgewekte energie worden
hergebruikt, zou de uitstoot van bijna 100 000
ton CO 2
worden vermeden en zou bijna 5% van
de in Vlaanderen geproduceerde groene warmte
worden opgewekt. De werken voor de aanleg van
het netwerk zijn dit jaar gestart.
1 Klimaatakkoord van Parijs en de Europese doelstelling om tegen 2050 de uitstoot met CO 2
te verminderen met 80 tot 95%.
2 Meer info en de volledige versie van deze casestudies zijn beschikbaar op de EVV-website: http://bit.ly/2tbqKAr
3 www.ebo-vlaanderen.be
14 am magazine jaargang 2017 nr 2

In ruil daarvoor ontvangen de deelnemers vrijstellingen van
energiebelasting en komen ze in aanmerking voor verschillende
subsidies. Er zijn nog geen resultaten beschikbaar van de EBO’s.
De voorloper van de EBO’s (het benchmarkconvenant) heeft
geleid tot een energie-efficiëntieverbetering van meer dan 10%
t.o.v het referentiejaar 2002 of een besparing van 61 PJ in 2014 bij
constante productie. Dat komt overeen met het energieverbruik
van 500.000 gezinnen 4 .
Circulaire economie
Geconfronteerd met de economische crisis en de ontwikkeling
van de Europese milieuwetgeving gingen sommige Vlaamse
chemiebedrijven meer aandacht schenken aan eco-ontwerpen. Ze
gaan hernieuwbare materialen gebruiken in de productie, maken
efficiënter gebruik van materialen en recycleren meer. Recente
ontwikkelingen in de haven en de Antwerpse industriële cluster
bieden een paar voorbeelden:
• De oprichting van Blue Gate Antwerp, een industrieel ecopark
dat ontworpen is om een groene industriezone met een
negatieve CO 2
-uitstoot te creëren en dat materiaalefficiëntie,
recycling en het maximaal beperken van industriële
afvalproducten (gesloten cyclus) aanmoedigt.
• Het ECLUSE-project, dat tot doel heeft om via een
afvalenergiecentrale warmte te leveren aan zes bedrijven in
de chemische cluster (zie kader).
Gebruik van hernieuwbare energiebronnen en
ontwikkeling van LNG
Andere projecten in de haven van Antwerpen focussen op de
ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen. Het gaat
bijvoorbeeld om de bouw van een nieuw windpark of het
promoten van duurzame vormen van vervoer. Verder bouwden de
autoriteiten een LNG-tankstation voor binnenvaartschepen om
het gebruik van stookolie en diesel te verminderen.
Werkgelegenheid?
Vanuit de vakbonden zijn we vooral bezorgd over de huidige en
de toekomstige werkgelegenheid in de Vlaamse industrie. De
industriële productie neemt gestaag toe, maar het aantal banen
in de industrie neemt af. Het ontbreekt de industrie aan een
toekomstgerichte strategische visie die industriële ontwikkeling
koppelt aan de noden van een koolstofarme samenleving. Ook
vanuit de overheid is er onvoldoende steun voor vernieuwende
initiatieven. De productie koolstofarm maken - via terugwinning
en recycling, de circulaire economie, hernieuwbare energie en
duurzaam transport - moet de hoofddoelstelling zijn. Bedrijven
moeten zich engageren tot concrete verbintenissen met betrekking
tot energie-efficiëntie en moeten hun werknemers actief betrekken
bij de strategische besluitvorming. Het overleg met werknemers
over deze kwesties lijkt echter af te nemen.
Deze tekst is gebaseerd op een brochure die verscheen naar
aanleiding van de studie van het Europees Vakverbond (ETUC).
Zie http://bit.ly/2tbqKAr
Bert De Wel, raadgever, studiedienst ACV
Copyright: Stefaan Van Hul
© Galloo
De eerste pijplijn van het stoomnetwerk ECLUSE werd gelegd in de Waaslandhaven, op 6 februari 2017.
4 Commissie Benchmarking Vlaanderen, Jaarverslag 2014
am magazine jaargang 2017 nr 2
15

INVESTERINGEN IN FOSSIELE BRANDSTOFFEN
BEDREIGEN HET KLIMAAT EN ONZE GEZONDHEID...
23.000 doden/jaar in de EU
door steenkoolstof
Meer extreem weer
200 miljoen klimaatvluchtelingen
tegen 2050 1
...MAAR OOK ONZE BANKEN
Om gevaarlijke klimaatverandering te vermijden moeten we
85% van de fossiele reserves in de grond laten 2
Toch blijven Belgische banken investeren in deze risicovolle industrie
30,37
miljard €
Hierdoor dreigt de fossiele industrie
33.000 miljard dollar te verliezen tegen 2040 3
7,14
miljard €
2,22
miljard €
0,70
miljard €
1 International Organization for Migration (2008)
2 Oil Change International (2016)
3 Barclays (2016)
VRAAG JE BANK TE KIEZEN
VOOR EEN VEILIGE TOEKOMST!
www.bankroute.be