Bodian, Stephan - Voorbij de vorm

Voorbij de vorm
Mindfulness als weg

VOORBIJ
DE VORM
MINDFULNESS ALS WEG
STEPHAN
BODIAN
samsara

Eerder verscheen van deze auteur bij Samsara:
Ontwaak
In oneindige dank opgedragen aan
de vredige en vreugdevolle stilte in alle wezens.
Dank aan mijn leraren; zonder hun geduld en
genereus delen van inzichten zou dit boek
nooit tot stand zijn gekomen.
© 2017 Stephan Bodian
© 2018 Uitgeverij Samsara
Oorspronkelijke titd Beyond Mindfollnesr
Verraald uit het Engds door Mieke Berger
en Justus Kramer Schippers
© Omslagbedd Peter van Mierlo
Vormgeving omslag en binnenwerk Erik The, erikthedesign.com
ISBN 978 94 9141 184 7
NUR 728
Niecs uic deze uitgave mag worden overgenomen,
z.onder uitdrukkelijke en schriftelijke toestemming
van uitgeverij Samsara BV

Inhoud
I Beperkingen van mindfulness 21
2 Het smokkelen van ezels 39
3 Het ultieme medicijn 55
4 Als Zijnsbesef zichzelf herkent 75
5 Praktiseren van de directe benadering 93
6 Zijnsbesef in het dagelijks leven IIJ
7 Uit de klauwen van de demonen 133
Epiloog: Ontmanteling en verdieping 1 55
Over de schrijver 159

Voorwoord
H
et is moeilijk voor te stellen dat toepassing van mindfulness-meditatie
meer teweeg zou kunnen brengen
dan een aantoonbare heilzame invloed op lichaam en geest.
Is het niet voldoende dat meditatie ons liefdevolle, nieuwsgierige
en oordeelloze aandacht schenkt voor het huidige
moment? Dat zal voor een aantal mensen zeker zo zijn.
Anderen, beginners maar ook zij die al lang mediteren,
bekruipt misschien het gevoel dat er een directere weg bestaat
naar vrijheid, liefde en geluk. Als u daartoe behoort, heeft u
een fantastisch boek en een waardevolle gids in handen.
Stephan Bodian, een dierbare vriend en collega die ik
tijdens een retraite eind jaren tachtig ontmoette, heeft als
priester en tevens beoefenaar van Zen het pad van mindfulness
gedegen bewandeld. Hij is verder gegaan door psychotherapeut
te worden. Tegelijkertijd bestudeerde hij de
spirituele meesters van Tibetaans Boeddhisme en Advaita
Vedanta in de traditie van non-dualiteit, waaronder onze
gemeenschappelijke leraar Jean Klein. Vanuit deze uitgebreide
en gevarieerde achtergrond biedt hij als ingewijde,
waarschijnlijk als eerste, een heldere en uitdagende analyse
van mindfulness-meditatie alsmede van de onderliggende
inzichten. Belangrijker nog is dat hij fraai onder woorden
VOORWOORD 9

gebracht, verwijst naar een inherente wakkere aandacht
waarop de beoefening van mindfulness steunt. Dat maakt
dit boek tot een juweel van inzicht.
Mindfullness-inzichten en -oefeningen zijn zeer waardevol.
Voor velen is het de eerste introductie rot meditatie en
de dharma als deur tot innerlijke diepte en waarheid. Mindfulness
zorgt ervoor dat er meer ruimte ontstaat in hoe je met
gedachten en gevoelens omgaat, vermindert rusteloosheid
en depressie, en bevordert concentratie en laat je liefdevoller
openstaan voor wat zich aandient. Een aantal mensen
hebben als gevolg daarvan hun ware aard gerealiseerd. Maar
het kan er makkelijk toe leiden dat het ons aanzet rot het
telkens meer ons best doen en het verbeteren van onszelf
We kunnen tenslotte altijd meer 'mindful' zijn, nietwaar?
Deze neiging om onszelf te verbeteren is een enorme valkuil.
We kunnen makkelijk blijven steken in een subtiel gevoel
van tekortschieten, in plaats van onze aangeboren heelheid
te realiseren.
Het komt erop neer dat wie mindfulness-meditatie toe­
asse , de wezenlijke kwaliteiten zoals wijsheid en compassie,
die de spontane bijverschijnselen zijn van ontwaken in
onze ware aard, opzettelijk proberen te cultiveren. Diepgaand
onderzoek naar wie we zijn, is als het wegnemen van
de deksel van een zuivere bron. Aandachtig onderzoek
maakt het onderscheid tussen zelf en anderen minder scherp
en lost ten slotte op. Als gevolg hiervan ontstaan op spontane
wijze helderheid, liefde en een diep beleefde wakkere
en verlichte aandacht. Eerst kan het gevoel ontstaan dat we
niet 'iemand' zijn, onbepaald en onbegrensd, maar een
oneindige open en vrije ruimte. Met de tijd ontdekken we
ook dat we van niets en niemand afgescheiden zijn. Dit besef
gaat veel verder dan in te zien dat we als fenomenen onderling
verbonden zijn, dat wil zeggen, dat we deel uitmaken
van een groter geheel. Het is meer een intuïtief gevoel dat
wie ziet en wat gezien wordt, de kenner en het gekende, niet
cwee zijn. We ervaren onszelf als het zuivere licht van Zijnsbesef,
de bron en substantie als drager van alle fenomenen.
Dat is de verwezenlijking van wijsheid van het hart. Vanzelfsprekend
duurt het enige tijd om dit inzicht te integreren in
het geconditioneerde psychosomatische apparaat.
Terwijl we ontwaken uit de trance van het afgescheiden
zelf, verwelkomen we op natuurlijke wijze wat zich aandient.
We verwelkomen het leven zoals het verschijnt, en
zijn creatief in het vinden van manieren om er zo mee om
te gaan dat we de actie-reactiecyclus doorbreken. Deze verschuiving
heeft invloed op wat er nog als psychologische
conditionering over is en op onze reacties op gebeurtenissen
en mensen in ons dagelijks leven. Waar we in het verleden
onze zorgelijke gedachten en gevoelens moesten veranderen
of kwijtraken (een manier van reageren), worden ze nu in
plaats daarvan eerlijk onder ogen gezien en eenvoudig
verwelkomd zoals ze zijn in het licht van Zijnsbesef. Wat
gebeurt er als je werkelijk gezien en geaccepteerd wordt?
Onze patronen en afgewezen delen in onszelf reageren net zo.
Naarmate we onze innerlijke vrijheid ontdekken, schenken
we die als vanzelf aan anderen, net als zelfaanvaarding
en liefde. We stralen zonder inspanning vrede en geluk uit
als een spontane onbaatzuchtige zegening.
Geniet van de verlichtende woorden in Voorbij Mindfulness
en de stilte van waaruit ze verschenen zijn. Moge u
onder de bekwame leiding van Stephan uw ware aard herkennen
en volledig omarmen.
John J. Prendergast, Ph.D.,
auteur van In touch: How to Time In to the Inner Guidance of
your Body and Trust YourseLf
10 VOORBIJ DE VORM
VOORWOORD
IJ

Verantwoording van de vertalers
Stephan Bodian introduceert als belangrijkste in dit boek
het begrip 'awakend awareness', door ons vertaald als 'Zijnsbesef
', letterlijk 'beseffen te zijn'. Dit begrip omvat in Voorbij
Mindfulness verschillende lagen van bewustzijn. Soms doelt
de auteur op het 'Ik Ben bewustzijn' (vergelijk met Sri
Nisargadatta Maharaj: woordeloos weten dat je bent), andere
keren doelt hij op het bewustzijn dat je bent voor je geboren
werd. Op weer andere momenten verwijst Zijnsbesef naar
de ultieme Eenheid die alles omvat, te vergelijken met
Ongrond (totaliteit van potentieel bewustzijn, ongemanifesteerd
en gemanifesteerd bewustzijn) zoals Erik van Ruysbeek
het aanduidt. We raden de lezer aan niet al te
analyserend en met wat intuïtie te bepalen welke van deze
lagen aangeboord worden, zonder de context uit het oog te
verliezen. Overigens gebruikt Stephan Bodian een aantal
synoniemen voor Zijnsbesef, bijvoorbeeld onbegrensde
ruimte ('limitless space'), ongeconditioneerde openheid
('unconditioned openness') enzovoort. Die hebben we ook
zo direct vertaald, omdat het de leesbaarheid van het boek
naar onze mening ten goede komt. Voorts hebben we het
woord 'mind' niet vertaald. Mind valt op te vatten als een
combinatie van geest, verstand, aandacht en geconditioneerde
reacties.
Mieke F.W Berger
Justus Kramer Schippers
12 VOORBIJ DE VORM

Inleiding
Gedurende vele jaren beoefende ik als monnik mindfulness-meditatie.
Terwijl ik mediteerde besteedde ik
uren per dag zorgvuldig aandacht aan mijn ademhaling en
de sensaties in mijn lichaam. Ik werd expert in het observeren
van gedachten en gevoelens zoals die opkwamen en
merkte dat ik me rustiger en minder verkrampt ging voelen.
Alsof ik niet meer zo betrokken leek te zijn bij het drama
van mijn leven. Na verloop van tijd verminderde mijn
gebruikelijke onrust en werd ik omhuld door een gevoel van
welbehagen en tevredenheid. Mijn relaties verbeterden, ik
werd rustiger en mijn concentratie werd aanzienlijk beter.
In plaats van me zorgen te maken over de toekomst of niet
kunnen loskomen van het verleden, ging ik meer en meer in
het nu leven, erop gefocust taken zo zorgvuldig en mindful
mogelijk uit te voeren. Van een nerveuze intellectueel veranderde
ik in een toonbeeld van geduld, gelijkmatigheid en
onverstoorbaarheid. Ik werd een volledig andere persoon.
Echter, op enig moment, na jarenlang aandachtig observeren
van mijn adem, het bestuderen van de finesses van het
mediteren bij uitstekende leraren en het zelf lesgeven in
mindfulness, stuitte ik naar mijn gevoel op de grenzen
INLEIDING 15

ervan. Ik was zeker rustiger geworden en minder reactief,
maar ik voelde me ook minder betrokken bij het leven, alsof
ik het op grotere afstand onderging in plaats van ondergedompeld
te zijn in het huidige moment. Mijn meditaties
waren zeker meer gefocust en vrij van verstorende gedachten,
maar ze leken op een of andere manier wat droog en schoten
te kort in levendigheid en energie. Toen ik mijn ervaring aan
mijn Zenleraar beschreef, was zijn enige antwoord dat ik
nog meer moest mediteren. Na uitvoerig zelfonderzoek besloot
ik mijn Boeddhistische gewaden en meditatiekussen op
te geven om westerse psychologie te gaan studeren. Ik wist dat
er meer manieren waren om met hart en mind om te gaan en
wilde te weten komen wat het Westen mij te bieden had.
Een aantal jaren later, na wat vluchtig kennis te hebben
gemaakt met andere vormen van Boeddhistische meditatie,
werd ik door een vriend voorgesteld aan iemand die buiten
de Boeddhistische traditie lesgaf in de filosofie van nondualiteit.
Hij raadde me aan te stoppen met mindfulness en
in plaats daarvan de aard van de werkelijkheid zonder omwegen
te onderzoeken. Ik raakte geïntrigeerd door zijn woorden,
en door de diepe stilte van zijn aanwezigheid begon ik
zijn advies te volgen. Op een dag, terwijl ik op de snelweg
reed, kwam plotseling het zinnetje in mij op dat hij herhaaldelijk
had gebruikt: de zoeker is wat gezocht wordt. Plotseling
werd mijn werkelijkheid binnenstebuiten gekeerd. In
plaats van geïdentificeerd te zijn met het kleine 'ik' in mijn
hoofd, realiseerde ik me dat ik het onbegrensde, ongeconditioneerde,
altijd aanwezige bewustzijn was. Daarin verschijnen
en verdwijnen gedachten en gevoelens, die ik altijd ten
onrechte voor mezelf had aangezien. Hoewel ik niet meer
mediteerde stuitte ik op de ervaring waar ik zoveel jaar door
middel van meditatie naar op zoek was geweest. Was dit de
vrucht van jarenlange oefening? Ik twijfel er niet aan. Maar
enkel meditatie bleek ontoereikend te zijn om het geheim te
onthullen waar ik zolang naar op zoek was geweest.
Die boek vormt de weerslag van mijn eigen reis van zoeken
en vinden, en is het resultaat van het jarenlang begeleiden
van anderen in het ontdekken van wat eigenlijk niet onderwezen
doch alleen in jezelf opgeroepen en gerealiseerd kan
worden. Hoewel ik mindfulness uitermate nuttig heb gevonden
om in het huidige moment te leven en de onstuimige
geest en het hart tot rust te brengen, moest ik uiteindelijk
daarbovenuit stijgen om de vrede, liefde en het geluk te
vinden waar ik naar op zoek was. De titel van het boek is
wat provocerend, echter geenszins met de intentie afbreuk
te doen aan het buitengewone nut dat mindfulness ons
schenkt. Wie de bron van het lijden wil leren kennen en op
zoek gaat naar wat kalmte en gelijkmoedigheid, raad ik nog
steeds mindfulness-meditatie aan als de effectiefste manier
van omgaan met stress, zorg, woede, depressie, verdriet en
soortgelijke emoties die ons op de proef stellen. Maar om
een verscheidenheid aan redenen die in dit boek uitgebreid
aan de orde komen, zal blijvende voldoening je ontsnappen
zolang je niet aan mindfulness ontstijgt en verankert in wat
ik 'Zijnsbesef' noem.
Veel van de bekendste leraren van mindfulness in het
Westen zijn het met dit standpunt eens. Zij zijn beïnvloed
door Boeddhisme, andere tradities en leraren die lesgeven in
non-dualiteit. Zij waarschuwen tegen het praktiseren van
mindfulness met een vooropgezet doel. Dan wordt het
gewoon een methode om iets te verkrijgen, namelijk je in de
toekomst beter voelen.
In plaats daarvan wijzen ze op meditatie zonder een
specifiek doel, waarbij mindfulness jou rijp maakt voor een
dimensie van innerlijke wijsheid, die je al bezit en enkel
maar hoeft te betreden. Sommigen vinden dat mindfulness
16 VOORBIJ DE VORM
INLEIDING 17

het synoniem is voor Zijnsbesef zelf. Zij leren je dat het
praktiseren van mindfulness ervoor zorgt dat je mindfulness
in de gebruikelijke zin overstijgt, om uiteindelijk Zijnsbesef
te realiseren. Hee merendeel van deze leraren biedt geen
analyse van mindfulness, noch de directere benadering, die
ik in dit boek beschrijf.
Hoe dit boek te gebruiken?
De structuur van het boek is een weerspiegeling van de
retraites die ik organiseer. Elk hoofdstuk omvat lessen, begeleide
meditaties en een dialoog. De woorden verwijzen naar
wat woorden overstijgt: onze natuurlijke staar van Zijnsbesef.
De meditaties die op verschillende plekken binnen de
hoofdstukken staan vermeld, nodigen uit om de geconditioneerde
mind te overstijgen en zelf een glimp op te vangen
van Zijnsbesef. Dialogen in vraag-en-ancwoordvorm aan
her einde van elk hoofdstuk behandelen onderwerpen die
nadere coelichcing behoeven. Als je het meeste uit dit boek
wilt halen, raad ik aan weerstand ce bieden aan de gebruikelijke
neiging om nieuwe informatie en concepten in het
geheugen op te slaan. In plaats daarvan is her beter het
'werkverscand' even over te slaan om echt inzicht de kans re
geven tot bloei te komen. Dompel jezelf onder in wat er als
les aangereikt wordt, stop zo nu en dan om de meditaties uit
te voeren en ga dan naar de dialogen om antwoorden te
krijgen op vragen die tijdens het lezen zijn opgekomen. Ik
mag wensen dat de in dit boek gepresenteerde waarheid
voor u tot leven komt en dat het een gids zal zijn die u via
het directe pad naar vrede, geluk en Zijnsbesef voert.
Een opmerking met betrekking tot mindfulness
Omwille van dit boek heb ik ervoor gekozen de moderne
variant van mindfulness, zoals die tegenwoordig wijdverbreid
in seculiere retraiteoorden over de hele wereld wordt
beoefend, aan een analyse te onderwerpen. Om vervolgens
hec verschil te tonen mee de hier beschreven directe benadering.
Voor sommige leraren is de weloverwogen beoefening
van mindfulness een natuurlijke stap richting een meer
spontaan, moeiteloos en zichzelf in stand houdend niveau
van Zijnsbesef. Dat is in essentie identiek aan wat ik hier
beschrijf. Uiteindelijk kan mindfulness onder leiding van
een leraar die her directe pad kent, je de weg wijzen naar de
staat van Zijnsbesef die mindfulness overstijgt.
18 VOORBIJ DE VORM
INLEIDING 19

Hoofdstuk l
Beperkingen van mindfulness
Als eenmaal het heldere licht van' Zijnsbesef is herkend,
lijkt beoefening van mindfulness op het schijnen met een
zaklantaarn op klaarlichte dag in de verwachting dat het
zaken zal ophelderen.
oals ik mindfulness heb geleerd en beoefend, is het
Z altijd een springplank geweest, niet een einddoel op
zichzelf, maar een praktische methode om mindfulness te
overstijgen om bij de bron ervan uit te komen. Volgens die
traditie -in mijn geval Zen Boeddhisme, maar er zijn meer
vormen - is de beoefening van mindfulness een portaal
geweest naar een dieper en durend bewustzijn dat niet iets
is dat je kunt maken of beoefenen. Deze diepere laag van
bewustzijn is er altijd, of we ons ervan bewust zijn of niet.
Het is werkelijk onze natuurlijke staat van spontane aanwezigheid,
als voorwaarde voor elke ervaring. In plaats van die
staat te cultiveren of sterker te maken zoals we doen met reken
strekoefeningen, hoeven we die slechts te herkennen en
ernaar terug te keren.
Zo bezien is mindfulness niet bedoeld om prestaties te
vergroten, gezondheid te verbeteren, je stemming op te
peppen, of om andere voordelen te verkrijgen, die de weten-
BEl'ERKJNGEN VAN MINDFULNESS 21

schap in de afgelopen decennia heeft ontdekt. Zelfs betrekkelijk
geluk en andere positieve emoties als onvermijdelijk
resultaat van regelmatige meditatie, worden binnen de
traditionele leringen erkend en op waarde geschat. Toch
worden ze op zich gezien als slechts een stap op weg naar een
ultiem en meer bevredigend doel: de herkenning van onze
ware aard en het realiseren van een staat van onthechting,
ontdaan van lijden. Alle andere voordelen zijn slechts de
minder belangrijke, bijkomende extraatjes op het pad naar
Zel&ealisatie.
Mindful aandacht schenken aan het opkomen en voorbijgaan
van ervaringen kan een indringend inzicht opleveren
in de veranderlijke, niet substantiële aard van de zogenaamde
materiële wereld als verzameling van gedachten, gevoelens,
herinneringen en beelden die we aanzien voor een
afgescheiden zelf. In sommige benaderingen wordt dit
inzicht gewoonlijk pas bereikt na jaren van geconcentreerde
meditatie. Maar er bestaat een directere benadering die
onmiddellijk verwijst naar dit diepere niveau en uitnodigt
tot een ogenblikkelijke herkenning die de mind overstijgt.
Dit directere pad naar vrede en geluk is waar het in dit boek
om draait. Mindfulness mag het pad effenen, maar op enig
moment moet je mindfulness overstijgen en achter je laten.
Mindfulness in het Westen
Mindfulness zoals het op dit moment in her Westen wordt
onderwezen en beoefend, komt voornamelijk voort uit de
Boeddhistische Theravada-tradirie van Zuidoost-Azië. Sati,
dat in Pali 'mindfulness' betekent, omvatte in oorsprong het
'besef te zijn', maar ook het onderscheiden van wenselijke
en minder wenselijke emoties. Deze betekenis heeft het in
veel tradities nog steeds. In het midden van de jaren zeventig
werd mindfulness uit Azië geïmporteerd als 'oordeelloze,
zuivere aandacht voor de ervaring in het huidige moment'.
Zo werd het onderwezen in Vipassana-retraiteoorden en in
cursussen voor stressreductie (Mindfulness-Based Stress
Reduction, afgekort MBSR). In het Westen zijn deze en andere
trainingen zoals die nu gegeven worden, voornamelijk
hieruit voortgekomen onder invloed van verschillende
Boeddhistische monniken en westerse leraren die hen
navolgden. Ongeveer tezelfdertijd begon de Vietnamese
zenboeddhist monnik Thich Nhat Hanh, genomineerd
voor de Nobelprijs voor de Vrede, met een soortgelijke
benadering les te geven in Europa en de Verenigde Staten.
Hoewel deze benaderingen enigszins van elkaar verschillen,
hebben ze met elkaar gemeen dat ze de nadruk leggen
op het praktiseren en cultiveren van bepaalde gemoedstoestanden,
met als doel wijzer en empathischer te worden.
Of in het geval van de seculiere benaderingen stress te reduceren,
gezondheid te verbeteren, depressies te verlichten,
prestaties te verbeteren en andere voordelen die mindfulness
biedt te verkrijgen.
De directe weg die in dit boek naar voren wordt gebracht,
gaat uit van een ander standpunt: jij bent al liefde, je bent
al empathisch, heel, gezond en het geluk dat je zoekt. Je
hoeft geen oefeningen te doen om dat te worden. Je hoeft
dat alleen maar te herkennen en het te zijn. Makkelijker
gezegd dan gedaan, natuurlijk. In de volgende hoofdstukken
zal ik de gids zijn die je de directe weg naar 'huis' wijst,
waar je altijd al was en waarvan je nooit bent weggeweest.
De beoefening volgens de moderne mindfulnessmethode
leidt niet tot dat resultaat; de directe weg is beduidend
anders.
22 VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS 23

In het kort komt het verschil tussen de moderne en
directe aanpak neer op wat men verstaat onder Zijnsbesef.
De moderne manier van mindfulness toepassen ziet Zijnsbesef
als een instrument om iets te bereiken. Een vermogen
dat je kan leren en cultiveren om een kalmere, meer empathische
en gefocuste gemoedstoestand te bewerkstelligen,
met als uiteindelijk doel het verkrijgen van inzicht in de
veranderlijke, immateriële natuur van de werkelijkheid. De
directe benadering die zowel tegelijk met, als volgend op de
moderne mindfulness-aanpak onderwezen kan worden, ziet
in Zijnsbesef niet alleen een vermogen of een functie, maar
het einde van alle zoeken, omdat Zijnsbesef fundamenteel
de werkelijkheid is die je bent. Als Zijns besef in zichzelf ontwaakt
door middel van jou als de essentie van Zijn zelf, is je
zoektocht volbracht en ben je blijvend opgegaan in Zijnsbesef.
De functie van mindfulness als een herinnering aan
wie je bent kan door blijven gaan, niet als oefening, maar als
een spontaan 'thuiskomen'.
Wees gewoon die je altijd al bent, dat is de opdracht van
de directe weg. Het doen van mindfulness-oefeningen is
geen noodzakelijke voorwaarde. Het enige is een gezonde
nieuwsgierigheid en het toegewijd zijn aan de ontdekking
van waarheid in jezelf.
De voordelen van mindfulness
Tegenwoordig wordt mindfulness aan de man gebracht als
een effectief medicijn tegen stress en een gevoel van onbehagen,
de plaag voor iedereen die leeft in dit digitale tijdperk.
En om een goede reden: veel onderzoek toont aan dat
het regelmatig toepassen van mindfulness-meditarie onze
levens op ontelbare manieren kan verrijken. Afgezien van de
subjectief beleefde voordelen zoals meer plezier, harmonieuzere
relaties, stressreductie, verlichting bij depressies, toont
onderzoek aan dat het brein feitelijk in belangrijke mate
positief verandert. Domweg het regelmatig zonder oordeel
aandacht besteden aan je ervaringen, kan je leven volledig
ten goede doen veranderen.
Misschien is het meest aantoonbare en verreikende effect
van de beoefening van mindfulness, de toenemende neiging
je gedachten en gevoelens te zien voor wat ze zijn en ze niet
langer meer zo ernstig en persoonlijk op te vatten. Dat laat
zich echter niet vastleggen op EÈG's of MRI-scans. Normaal
gesproken zijn we volledig de slaaf van onze gedachten en
gevoelens en houden die ten onrechte voor reëel en waar.
Met mindfulness leer je dat op gezonde afstand te houden.
Die kleine ruimte laat toe dat je openstaat voor ideeën, beelden,
fantasieën, herinneringen en emoties die doorlopend
in je bewustzijn opkomen, nog voordat je erop reageert, in
plaats van je erdoor te laten gijzelen en overheersen.
Neem als voorbeeld een vriend of familielid die onnadenkend
iets grofs tegen je zegt. Je onmiddellijke reactie
kan zijn dat je geschokt bent, dat je pijn is gedaan, dat je je
schaamt of woedend wordt. In plaats van even een moment
van bezinning toe te laten, en bewust te worden van de
gevoelens en gedachten die opgekomen zijn, kun je misschien
in woede uitbarsten met langdurige ruzie als gevolg.
Of misschien trek je je in jezelf terug en neem je afstand van
die ander. Je wordt chagrijnig en laat negatieve oordelen en
kritiek jou in beslag nemen. Met mindfulness kun je mogelijk
bewust worden van de gevoelens op het moment waarop
ze ontstaan zonder er meteen op te reageren. Dat stelt je
in staat er kalm over na te denken voordat je tot een afgewogen
reactie komt. In plaats van verstrikt raken in je gevoelens,
leer je op een gezondere manier hoe ermee om te gaan.
VOOR8lJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS 25

De psycholoog Daniel Goleman heeft het begrip 'emotionele
intelligentie' gelanceerd. Dat is het vermogen om wat op
afstand en meer gebalanceerd om te gaan met gevoelens
zonder meteen defensief te worden. Dat vermogen wordt
over de hele wereld in de directiekamer, op kantoor, de
werkvloer en in het gezin hooggewaardeerd.
Naast de waarde die rnindfulness oplevert in de vorm van
emotionele intelligentie, is een ruimer bewustzijn van
onschatbare waarde in het praktische bestaan. Mensen die
chronische pijn lijden kunnen wat meer afstand nemen van
die pijn. Het helpt kunstenaars en uitvinders om creatiever
en buiten de gebaande paden te denken. Wie onder grote
spanning staat kan weer beter omgaan met stressvolle situaties
en adequater reageren. Maar rnindfulness kent ook zijn
beperkingen.
Kijk hoe je aandacht telkens heen en weer gaat.
Wees je bewust van de beweging als je aandacht
zich verplaatst van gedachten, naar gevoelens, naar
lichamelijke sensaties en weer terug. Met andere
woorden, wees bewust dat je waarneemt. Als je dit
doet ga je een ander niveau van bewustzijn binnen,
dat voorafgaat aan je gebruikelijke manier van
kijken.
Vraag nu: als ik bewust ben van mijn gedachten,
wie is er zich dan bewust dat"de inhoud van
bewustzijn verandert? Als ik me bewust ben dat ik
denk, sta ik dan niet volledig buiten het denkproces?
Kun je aanwijzen waar degene die zich daar bewust
van is, zich bevindt? Blijf nog even zitten en zie wat
er na deze vragen in je opkomt.
Meditatie:
Bewust worden van Zijnsbesef
Zijnsbesef is de kern van mindfulness en van
de directe benadering. In deze meditatie krijg je
de gelegenheid het licht van Zijns besef te laten
reflecteren op wie of wat je beseft te zijn en te
merken hoe bewustzijn functioneert.
Zoek een rustige en comfortabele plaats waar je
ongestoord ongeveer tien minuten kunt zitten.
Haal een aantal keren diep adem en richt je
aandacht in plaats van op je gedachten en gevoelens
op de ademhaling. Als de mind afdwaalt en
terugvalt in denken, richt dan je aandacht opnieuw
De beperkingen van mindfulness
Aanvankelijk helpt het om je aandacht heen en weer te laren
gaan van gedachten en gevoelens naar de ademhaling, teneinde
een oude gewoonte teniet te doen en te vervangen
door een nieuwe gewoonte. We zijn gewend om ons vast te
klampen aan de verhalen, fantasieën, dagdromen en herinneringen
die zich afspelen in ons hoofd. In plaats daarvan
focussen we ons op zintuiglijke sensaties, die directer en
onmiddellijker gekoppeld zijn aan het huidige moment.
Naarmate de tijd voortschrijdt zorgt deze verschuiving in
aandacht ervoor dat we harmonieuzer met onze lichaamservaringen
omgaan. Dat leidt ertoe dat we meer aandacht
op de ademhaling.
VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS 27

esteden aan wat er nu gebeurt in plaats van het te interpreteren.
Anders dan denken, is direct fysiek voelen een portaal
naar het huidige moment. In tegenstelling daarmee laat het
denken je voortdurend het verleden en de toekomst verbeelden.
Naarmate je oefeningen zich verdiepen, zal je je zowel
bewust worden van gewaarwordingen in je lichaam en erbuiten,
als van gedachten en gevoelens, zonder erdoor in verstrikt
te raken. Dat is het bewust worden van ruimtelijkheid.
Op enig moment kan het praktiseren van mindfulness
ertoe leiden dat je vindt dat inspanning vereist is om een
bepaalde stemming in stand te houden. Mindfulness lijkt
dan een mechanisch en moeizaam proces te worden. Het
kan zijn dat je dan op zoek gaat naar een spontanere, minder
manipulatieve manier om in het huidige moment te zijn.
Toen ik monnik was, raakte ik zo gefocust op het opzettelijk
en uitsluitend aandacht besteden aan het huidige
moment, dat ik mijn moeiteloze manier van zijn kwijtraakte
en veranderde in een soort mindful robot. Pas nadat ik
mindfulness had losgelaten ontdekte ikeen meer oncspannen,
spontanere kwaliteit van zijn. Hoe nuttig ook, technieken
kunnen je alleen tot een bepaald punt brengen. Hee doel van
mindfulness kan niet zijn om meer geconcentreerd en nog
meer mindful te worden. We verlangen juist grotere openheid,
spontaniteit en authenticiteit. Boeddha vergeleek
het met een vlot dat bedoeld is om je naar de overkant te
brengen. Zodra je aankomt is er geen reden het vlot verder
mee te zeulen en kun je het op de oever achterlaten.
Indien op de juiste wijze onderwezen en beoefend, is
mindfulness als techniek elegant, ruimte gevend en bevordert
het empathie, zoals ik al eerder beschreven heb. Een
goede leraar zet je aan tot een geleidelijk loslaten van je
inspanningen, althans rot op zekere hoogte. Onze resultaat-
gerichte conditionering heeft de ne1gmg oefeningen
obsessief te laten worden. Wij zijn zo gewend ons op een
toekomstig doel te focussen, dat we medicatie niet zien als
een mogelijkheid om stil en aanwezig te zijn in het huidige
moment, en open voor wat zich nu voordoet. In plaats daarvan
zien we meditatie als een taak-georiënteerde methode
om iets in een verre toekomst voor elkaar te krijgen. Deze
zienswijze is diepgeworteld en vrijwel onuitroeibaar. Het
doel van mindfulness is aandachtig ervaringen te ondergaan
zonder te oordelen of te interpreteren. Juist het obsessief
streven naar resultaat zorgt ervoor dat we dat doel niet halen.
Hee groeiende aantal verhalen dat de ronde doet over de
voordelen van mindfulness en de indrukwekkende onderzoeksresultaten,
houden het gevaar in dat mindfulness weer
een nieuwe zelf-help toepassing wordt. Met weer een taak
op de lijst van dingen die je nog moet doen om iets te bereiken,
in plaats van gewoon te 'zijn'.
Op een subtieler niveau houdt de nadrukkelijke en
opzettelijke aandacht, die aanvankelijk nuttig is, een aantal
potentiële valkuilen en beperkingen in. Als eerste is er het
gevaar dat we geleidelijk het ontstaan van een nieuwe identiteit
als 'niet-betrokken' waarnemer versterken. In plaats
van het afbreken van de barrières, die jou scheiden van
anderen en de wereld om je heen, kan mindfulness die juist
versterken door het idee te geven dat je een afgescheiden ego
bent. Dat ego neemt waar, bevindt zich in je hoofd en kijkt
vanuit die positie minzaam neer op al je ervaringen en acties.
In plaats van uitnodigen om intiemer om te gaan met het
leven en met anderen, kan mindfulness een gewoonte
worden om opzettelijk afstand te creëren die je berooft van
warmte en spontaniteit. Of zoals een Zenmeester het zegt:
'.Als je mindful bent, schep je al een afscheiding. Als je
wandelt, wandel. Laat het wandelen zelf wandelen. Laat het
28 VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN M!NDFULNESS 29

praten zelf praten. Laat het eten zelf eren, het zitten zelf
zitten en het werken zelf werken.'
Deze valkuil is zo subtiel dat zelfs degenen met de meeste
ervaring in mediteren (inderdaad, eerst en vooral die het
meest ervaren zijn!) het moeilijk vinden om dit in te zien.
Het woord waar het om draait is 'ego'. Onbegrensd bewustzijn
zonder fixatie op iets verandert op een of andere wijze
in een gefixeerd standpunt (ego) dat het individu in stand
houdt. Wie daaraan ten prooi valt kan vereenzelvigd raken
met zijn onthechting en wordt moeilijk benaderbaar, zelfs
binnen intieme relaties. Het individu neigt er dan naar zich
te onttrekken aan echte, spontane interactie. Gedurende
mijn jaren als monnik vervulde mij de status van iemand
met lange ervaring in het mediteren met trots en verborg ik
me achter de onthechting die ik gecultiveerd had om mijn
kwetsbaarheid te ontlopen. Het verschil tussen onbegrensd
bewustzijn en niet-betrokken waarnemen is van groot belang,
maar kan nogal lastig zijn om van elkaar te onderscheiden.
Onbegrensd bewustzijn verzacht het gevoel afgescheiden te
zijn en gaat gepaard met een warmere, intiemere beleving
van het huidige moment. Niet-betrokken waarneming schept
afstand, arrogantie en een subtiele (of minder subtiele) afkeer
van wat is.
Deze fixatie op niet-betrokken zijn heeft te maken met
de neiging om mindfulness te gebruiken om onwelgevallige
emoties te vermijden of actief te onderdrukken. Het is beter
om ze onder ogen te zien en te verwelkomen. Mindfulness
is bedoeld om je daartoe aan te moedigen en niet om je zo
te concentreren op bewustzijn dat je volledig boven die
emoties uitstijgt, terwijl ze zich feitelijk onder de oppervlakte
blijven roeren om zich uiteindelijk onbewust te manifesteren.
Je kent haar wel, die collega die overloopt van verdriet
dat ze op afstand houdt. Ze claimt dat mindfulness haar
uitgetild heeft boven zulke menselijke zwakheden. Of de
intieme vriend, die claimt geen woede re kennen, maar van
rijd tot rijd in razernij uitbarst om daarna snel terug te keren
rot een geforceerde kalme stilte en doet alsof er niets gebeurd
is. Toen ik eindelijk besefte dat meditatie me niet hielp om
goed om te kunnen gaan met minder gewenste emoties, verliet
ik het kloosterleven om psychologie te gaan studeren en
andere opties te onderzoeken. Mindfulness leert ons hoe we
aandacht kunnen manipuleren, wat ertoe kan leiden dat
meditatie een gereedschap wordt om je innerlijke bestaan
onder controle te brengen. Op die manier kan het een soort
spirituele 'vluchtweg' worden die je gebruikt om dagelijkse
zorgen te omzeilen.
Als een boeddhistisch monnik ben ik veel mensen als
mijzelf tegengekomen, die hun toevlucht namen tot meditatie
als een schuilplaats voor de uitdagingen die het leven
biedt. Dat betekende dat ze zich terugtrokken in de meditatiestoel
op de momenten dat het allemaal wat tegenzat,
om zich te concencreren op het tot rust brengen van adem,
hart en geest. Helaas namen ze nooit de vervolgstap en
maakten geen gebruik van de kracht van meditatie om de
basisoorzaak van hun ongemak en angsten te onderzoeken.
Sommigen raakten verslaafd aan meditatie-niet de kwalijkste
verslaving trouwens! - en gingen geloven dat ze niet meer
konden functioneren zonder hun dagelijkse 'shot' mindfulness.
Zodra een ongewenste, ongemakkelijke emotie of
gemoedstoestand zich aandient, menen ze dat ze die moeten
'weg'-mediteren.
Als je maanden- of zelfs jarenlang regelmatig mindfuJ
mediteert, staat de meditatie uiteindelijk op de automatische
piloot. Het wordt dan een routinematig observeren dat
het bewustzijn berooft van zijn natuurlijke, ongeconditioneerde
open spontaniteit. Op die manier toegepast, houdt
30 VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS 31

mindfulness je afhankelijkheid van een andere bewusczijnscoestand
in stand en biedt mindfulness je niet de mogelijkheid
blijvende vrede, vrijheid en authenticiteit te ervaren.
En dat is toch de ultieme belofte van mindfulness.
Toegepast volgens de regels kan het regelmatig mediteren
bijzonder nuttig zijn. Het helpt je door de filters heen
te zien die bestaan uit gedachten, gevoelens en verhalen, die
je afscheiden van de ander. Maar pas op voor de valkuilen,
zoals de neiging je te vereenzelvigen met de afgescheiden,
afstandelijke, mindful waarnemer. Of de neiging meditatie
te zien als een middel om doelen te verwezenlijken, verontrustende
gedachten en gevoelens te onderdrukken, of geforceerd
kalm te blijven. Ook het mediteren als gewoonte om
geconditioneerd aandacht te besteden aan de ademhaling is
zo'n valkuil. Al deze valkuilen kunnen diep ingesleten raken
en moeilijk te herkennen zijn, waardoor je er niet makkelijk
aan kunt ontsnappen. De uitdrukking 'mindful' op zichzelf
kan deze misverstanden in stand houden doordat we het
proces van mediteren kennelijk en ten onrechte lokaliseren
in ons hoofd. Je kunt misschien kalm en niet-betrokken
blijven waarnemen door een voortdurende waakzaamheid,
maar als je even ontspant en je inzet laat verslappen, zal ook
je waakzame observatie en kalmte verslappen tot je je weer
'mindful' inspant.
vasthouden. Maar ze blijven tevreden met mindfulness zoals
het gewoonlijk wordt toegepast. Nog weer anderen voelen
zich tot mindfulness aangetrokken omdat ze het zien als een
pad dat leidt tot inzicht in de aard van de werkelijkheid.
Als je dit boek leest, ben je misschien iemand die de
uiterste grenzen van mindfulness-meditatie heeft bereikt.
Misschien zit je vast in een van de valkuilen en hoe hard je
ook je best doet, het lukt maar niet met de beschikbare
meditatietechnieken vrijheid te realiseren. Je hebt misschien
het gevoel dat je als een hond je eigen staan najaagt. Je
gebruikt de mindfulness-technieken om vrij te komen van
de valkuilen, maar het schiet maar niet op. Een van mijn
studenten beschreef dit als volgt:
'Ik heb jarenlang gemediteerd en was in staat op mijn
meditatiekussentje urenlang mindful in het huidige
moment te zijn. In het dagelijks leven voelde ik mij
licht en kalm, maar op een of andere manier nietbetrokken.
Ik voelde me niet levendig en kon niet
echt de warmte ervaren als ik met anderen in contact
kwam. Het was alsof ik in een doodlopende straat was
beland en niet wist hoe nu verder te gaan. Mijn leraar
vertelde me dat ik moest doorgaan met mediteren,
maar ik wist dat het voor mij geen oplossing was.'
Transitie naar de directe benadering
Velen zijn redelijk tevreden als ze op een regelmatige basis
mindfulness-meditatie beoefenen. Ze zien de noodzaak niet
in het op een hoger plan te brengen door bijvoorbeeld retraites
bij te wonen. Anderen zullen misschien af en toe wel in
retraite gaan en leren hoe je het onbegrensd bewustzijn kunt
Misschien waardeer je het onbegrensd bewustzijn dat je
ontdekt hebt, maar begin je het gedoe om die staat vast te
houden, beu te worden. Je vraagt je misschien af of er een
weg is om met minder moeite een dieper, natuurlijker
niveau van bewustzijn te bereiken voorbij mindfulness. Of
misschien ervaar je op bepaalde momenten dat mindfulness
spontaan wegvalt en dat je het contact met de waarnemer
totaal kwijtraakt. Je merkt dat je het onbegrensd bewustzijn
J2.
VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINOFULNESS 33

overstegen bent en dat je in een soort niemandsland terecht
bent gekomen waar je nergens meer houvast hebt. Die
momenten kunnen desoriënterend zijn en kunnen jou je
ongemakkelijk laten voelen. Het kan ermee eindigen dat je
mindfulness-rneditatie weer snel oppakt.
Meditatie:
blijven in de ruimte tussen de gedachten
In het algemeen is de mind gevuld met een onafgebroken,
overweldigende stroom van gedachten
en gevoelens. Als je mindfulness-meditatie doet,
zal je mogelijk langzamerhand een innerlijke ruimte
ontwikkelen, waar je diep kunt ademen en goed
kunt omgaan met die stroom van gedachten.
In de directe benadering zal je misschien spontaan
natuurlijke intervallen ontdekken tussen gedachten
die een innerlijke stilte zonder inspanning met zich
meebrengen.
Neem een paar minuten om stil te zitten en
besteed mindful aandacht aan de ademhaling.
Richt nu je aandacht op de waterval van gedachten
en gevoelens. Zelfs als het lijkt alsof de gedachten
onafgebroken opkomen, zal je zo af en toe een
klein interval tussen de gedachten opmerken.
Die intervallen zijn stil en zonder eigenschappen.
Een gedachte komt op en verdwijnt weer. Voor de
volgende gedachte opkomt is er een interval.
Blijf bij dat interval en onderga helemaal hoe dat
voelt. Laat dit interval rustig, zonder inspanning
groter worden. Blijf nu de volgende tien minuten
die intervallen opmerken en maak die heel ontspannen,
zonder te veel inspanning groter. Ervaar de
stilte die deze intervallen onthullen.
Misschien valt het op dat het gevoel van een 'ik'
verdwijnt in het gat tussen twee gedachten. Het is
anders dan gedachten. Het interval wijst niet naar
zichzelf, het is open en bewust. Dit is een glimp
van je natuurlijke staat. Ga door met het van tijd tot
tijd onderzoeken van de intervallen als je je
dagelijkse activiteiten weer oppakt.
Hoe je deze uiterste grens ook benadert, je staat op her
punt om naar een nieuwe fase in je meditatie te gaan en
mindfulness te overstijgen. Dat is het onderwerp van dit
boek. Het is bedoeld een gids te zijn terwijl je de transitie
doormaakt van mindfulness naar een natuurlijker, spontaner
en zichzelf in stand houdend niveau van bewustzijn. Ik
noem dit niveau (eigenlijk is het een niveau voorbij alle
niveaus) Zijnsbesef en in de rest van dit boek onderzoek ik
dit. Meditaties en andere daartoe geschikte middelen zullen
je helpen om het zelf te ervaren.
Zijnsbesef is niet een of andere bewustzijnstoestand die
je moet laten ontstaan of cultiveren. Feitelijk is het een
natuurlijke toestand, intrinsiek toebehorend aan wie jij als
mens bent en dat door jarenlange conditionering verduisterd
is geraakt.
In boeddhisme en andere spirituele tradities wordt deze
nacuurlijke staat vergeleken met de zon, die onafgebroken
schijnt, hoe bewolkt de hemel ook mag zijn. Als je zonlicht
wilt, hoef je niet 'zonfulness' te beoefenen, noch het schijnen
34
VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS 35

van licht te cultiveren. Een dergelijke inspanning zou
ridicuul zijn. Beter is gewoon de wolken wegnemen die de
zonnestralen blokkeren of wachten tot ze vanzelf oplossen.
Als eenmaal het heldere licht van Zijnsbesefis herkend, lijkt
beoefening van mindfulness op het schijnen met een zaklantaarn
op klaarlichte dag in de verwachting dat het zaken
zal ophelderen.
Ten slotte
Mindfulness-meditatie biedt uitgebreide wetenschappelijk
onderbouwde voordelen. Het kan je stemming oppeppen,
stress verlagen, concentratie verbeteren en je emotionele
intelligentie doen toenemen. Maar het kan ook een subtiel
en hardnekkig gevoel versterken dat er een scheiding is
tussen wie mindful is en dat wat zich aan hem of haar als
voorstelling voordoet. Als je de ambitie hebt om te ontwaken
uit de droom van een separaat zelf, kan het zijn dat
je uiteindelijk mindfulness contraproductief gaat vinden.
Als alternatief kun je voor de directe benadering kiezen,
zoals in dit boek beschreven. Zoals de naam al aangeeft,
wijst deze benadering op Zijnsbesef, wat je natuurlijke, aangeboren
en heldere staat van Zijn is.
Ik heb nog nooit mindfolness-meditatie gedaan. Moet ik een
stap terug doen en eerst die meditatie leren toepassen voordat ik
met de directe benadering verder kan gaan?
Helemaal niet. Het boek is zo opgezet dat het een analyse
van mindfulness behelst en tevens een gids is voor een
directere benadering voor wie het gevoel hebben dat ze de
grenzen hebben bereikt van wat mindfulness vermag te
bieden. Maar je kunt de directe benadering ook zonder
voorbereiding volgen. In dit hoofdstuk heb ik op de voordelen
van mindfulness gewezen en hoe het je kan helpen
aandachtig in het huidige moment te leven. Maar het kent
ook aanwijsbare beperkingen, die een obstakel kunnen
vormen om tot diepere realisatie te komen. Maak gebruik
van de aanwijzingen in dit boek en de geleide meditaties, en
ontdek wac die voor jou onthullen.
Je waarschuwt dat mindfolness kan leiden tot afitandelijkheid
en onderdrukking van gevoelens: Eerlijk gezegd heb ik het
tegenovergestelde probleem. Ik voel mij vaak overweldigd door
een stortvloed aan sterke emoties en kan nauwelijks mijn hoofd
boven water houden. Ik mediteer juist omdat het wat meer
afitand schept.
Ja, het lijkt alsof mindfulness jou in staat stelt om met je
emoties om te gaan zonder erdoor overweldigd te worden.
Maar pas op voor de valkuil, die ervoor zorgt dat je verslaafd
raakt aan meditatie als een manier om aan je onwelgevallige
emoties te ontkomen. Beter is het ze in plaats daarvan
te verwelkomen zoals ze in jou opkomen. (In hoofdstuk 7
beschrijf ik hoe je spontaan kunt omgaan met emoties vanuit
het perspectief van Zijnsbesef.) Als mindfulness voor jou
goed werkt en het je de afstand en kalmte verschaft die jij
verlangt, wees dan blij met de voordelen die de meditatie
biedt en ga er in elk geval mee door!
je spreekt uitvoerig over de beperkingen van mindfolness. Wát
zijn de beperkingen van de directe benadering?
Elke benadering kent zijn valkuilen en beperkingen. Omdat
de directe benadering neigt te steunen op woorden als weg-
VOORBIJ DE VORM
BEPERKINGEN VAN MINDFULNESS 37

wijzers, is het gevaar aanwezig dat je volledig in de ban raakt
van woorden en voorbijgaat aan de realiteit waarnaar ze
verwijzen. Ik ken veel mensen die wijs klinken omdat ze al het
non-duale jargon kunnen spuien, maar waarbij de directe
ervaring van Zijnsbesef ontbreekt. Indien de gestructureerde
gewoonte om te mediteren ontbreekt, kan je door gebrek
aan verankering in het huidige moment, verdwaald raken in
je gedachtewereld met al zijn concepten.
Net zo kan je de nadruk op gemak en moeiteloosheid
verwarren met luiheid en passiviteit. Je kunt je dan tevredenstellen
met het comfortabele idee dat Zijnsbesef je natuurlijke
staat is, zonder dat je er iets voor hoeft te doen om het
ook zo te ervaren. Natuurlijk, de staat van onvoorwaardelijk
Zijn staat altijd voor je open, maar totdat je het onmiddellijk
herkent, zit je nog steeds gevangen en is je lijden nog
geen greintje minder geworden.
je zegt dat het voor het ego makkelijk is de meditatieoefeningen
te misbruiken en te denken dat het ego zelf die oefeningen doet.
Maar zelfs met een oefening als 'sta toe dat alles is zoals het is:
kan dan het ego niet opeisen dat hij het is die 'toestaat'?
Ja, de mind kan zich vrijwel elke oefening toe-eigenen en
ten dienste laten zijn van zijn eigen behoefte aan controle.
De mind kan mindfulness heel goed imiteren, net zo goed
als die net kan doen alsof hij iets 'toestaat', terwijl hij wel
de controle behoudt. Dat is een van de grootste valkuilen
van de directe benadering, omdat dit zo ongrijpbaar is en
moeilijk aan het licht te brengen. Uiteindelijk put de mind
zichzelf uit in 'toestaan' en valt terug in het onbegrensde
bewustzijn dat altijd al 'toestond'.
Hoofdstuk 2
Het smokkelen van ezels
jarenlang bracht Nasruddin ezels·, beladen met volle
manden, heen en weer over de grens met het aangrenzende
Koninkrijk. De douaniers vermoedden dat hU iets aan het
smokkelen was, maar ondanks alle pogingen daartoe
konden ze hem nergens op betrappen. Nadat hij met
pensioen ging verhuisde Nasruddin naar een andere stad en
op een dag liep hij een van de douaniers tegen het lijf in een
cafeetje langs de weg. 'Nasruddin, wat een verrassing,' aldus
begroette de douanier hem. Na wat heen en weer praten
kon hij zich niet langer inhouden en stelde de vraag die hem
al zoveel jaar had beziggehouden. 'Vertel me, wat was het
nu wat je smokkelde?' '0,' antwoordde Nasruddin terwijl hij
aan zijn thee nipte, 'ik smokkelde ezels.'
et als de douaniers heb je een mind die voorgeprogrammeerd
is om zich op inhoud te concentreren en de
N
context te negeren. We zien de tekening maar niet de ondergrond
waarop die is afgebeeld. Gedurende de dag wordt je
aandacht onvermijdelijk opgeëist door dingen en mensen,
door je kinderen, je vrienden, je actielijstjes en je collega's op
het werk. Maar sta je ooit stil bij de ruimte waarin zich dat
afspeelt als voorwaarde voor het laten functioneren van dat
VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 39

alles? Of vind je de ruimte iets vanzelfsprekends, net als de
onzichtbare achtergrond waarop objecten verschijnen?
Toegegeven, ruimte is moeilijk te bevatten omdat ze niet
te lokaliseren is; ze heeft geen vorm, omvang of substantie.
Ze is meer als het potentieel dat het mogelijk maakt dat er
objecten verschijnen, in plaats van iets wat als zelfstandig
ding kan worden gekend.
Net zo merk je het beeldscherm van computer en smartphone
niet op als je geboeid bent door de beelden die daarop
geprojecteerd worden. En toch, zonder dat scherm als
achtergrond van alle beelden en informatie, zou je niet in
staat zijn contact te houden met de wereld en je vrienden.
Zuurstof merk je ook niet op, terwijl je niet zonder kunt. Je
komt daar pas achter als je opgesloten zie in een benauwde
ruimte of als je lucht tekortkomt tijdens het duiken diep
onder de oppervlakte van de oceaan. Misschien is nog wel
het belangrijkste dat je tekortschiet in het besteden van aandacht
aan bewustzijn, terwijl zonder dat geen enkele ervaring
mogelijk is en voor jou het bestaan van de wereld zou
ophouden. Bewustzijn is de genegeerde ezel van Nasruddin.
Als je mindfulness praktiseert, ontdek je dat bewuste aandacht
iets is waarover je macht hebt, dat je kunt manipuleren
en waar je controle over hebt. In plaats van ongericht en
niet bewust aandacht schenken aan het ene object na het
andere, kun je aandacht ook opzettelijk als een lichtstraal
focussen op gedachten, lichamelijke gewaarwordingen en
de ademhaling. Naarmate het mediteren vordert, ontwikkelt
aandacht zich net als een spier tijdens rek- en strekoefeningen,
of zo u wilt als een licht dat steeds helderder schijnt.
Gefocuste aandacht kalmeert de mind en zorgt ervoor dat je
de wonderlijke voordelen van mindfulness-training kunt
oogsten. Het komt echter zelden voor dat je een leraar ontmoet
die een gids kan zijn tijdens je onderzoek naar de aard
van bewustzijn en je uitnodigt om de 'stap naar achteren' te
zetten. Dat is het moment waarop je het licht van bewustzijn
op zichzelf laat schijnen.
Jij bent niet je gedachten en gevoelens
Door je mindfulness-meditatie ben je ervan bewust geworden
dat bewustzijn en denken niet een en hetzelfde is.
Anders zou je je niet bewust kunnen zijn van je gedachten.
Het vermogen om aandacht te 'schenken aan je gedachten
zonder ermee vereenzelvigd te raken speelt een sleutelrol om
je geleidelijk te bevrijden van de tirannie van de mind. Hoe
meer tijd je besteedt aan het bewust worden van je gedachten,
hoe groter de afstand is tussen jou en die gedachten. En
des te gemakkelijker het wordt om weldoordacht en gebalancéerd
op een passende wijze te reageren in plaats van automatisch
en voorspelbaar, met alle consequenties van dien.
Uiteindelijk ontwikkel je wat ik en anderen onbegrensd
bewustzijn noemen. Dat is een soort van innerlijk beleefde
openheid, die gedachten en gevoelens verwelkomt zonder
dat je er meteen mee vereenzelvigd raakt. Het vermogen om
onbegrensd bewustzijn voor langere tijd toe te laten, betekent
dat een van de belangrijkste stadia in mindfulnessmeditatie
is bereikt. Je wordt nu niet langer voortdurend
beheerst door je mind; je bent nu veel minder de speelbal
ervan.
Maar als je mindfulness praktiseert, word je in het algemeen
verteld dat onbegrensd bewustzijn een functie is die
je in stand moet houden door intensief en toegewijd te oefenen.
Even wat minder intensief oefenen en geleidelijk aan
zal het geopende venster zich weer sluiten. Maar wat nu als
je beseft dat je die innerlijk beleefde openheid niet zelf in
40 VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 41

stand hoeft te houden? Dat is je natuurlijke staat van bewustzijn,
altijd aanwezig en versluierd door de voortdurende
stroom aan gedachten. Als je 's ochtends wakker wordt en je
ogen opent, kost het dan enige inspanning om je van je omgeving
bewust te worden? Of is bewustzijn direct aanwezig
en ingeschakeld zodra je je ogen opent?
Meditatie:
Overgang van slapen naar wakker zijn
Het gat tussen slapen en waken kan een natuurlijke
toegangspoort zijn naar een ruimer bewustzijn.
Weersta de verleiding om weer 'iemand' te zijn.
Sta je toe om niemand te zijn. Sta toe dat je mind
even helemaal leeg is, zonder gedachten of
afleidingen totdat de beslommeringen van het
dagelijks bestaan zich geleidelijk opdringen en je
weer bewust wordt van je eigen persoon. Merk op
dat er ruimte bestaat tussen wie je denkt te zijn en
wie of wat zich daarvan bewust is. Let op of
soortgelijke hiaten zich ook op andere momenten
gedurende de dag voordoen. Die hiaten heb je
voordien misschien genegeerd, maar nu kun je ze
aanvaarden en wat groter maken. Blijf openstaan
voor openheid.
Als je 's ochtends wakker wordt, ben je je misschien
bewust van een korte periode tussen slaap
en waken, als je dromen vervagen en je nog
onbewust van jezelf niet denkt aan alles wat er die
dag voor je ligt. Die periode kan misschien
bijzonder kort zijn, maar als je erop bedacht bent
kun je die vasthouden en groter maken.
Deze overgangsperiode heeft een niet te kennen
kwaliteit, eerder is het een gevoel van kwetsbare
openheid; het is een soort van overgang, een
niemandsland. je weet nog niet precies wie en
waar je bent. Deze openheid kan je angst aanjagen
waardoor je geneigd kunt zijn snel terug te keren
naar je 'normale' dagelijkse bestaan; je controleert
je mobieltje of je opent je computer en herinnert
jezelf eraan wie je ook alweer bent. Blijf in plaats
daarvan rustig stilliggen en open je voor het
onbekende.
Over Zijnsbesef
Het onderscheid tussen onbegrensd bewustzijn en Zijnsbesef
kan wellicht subtiel lijken, maar het is van grote betekenis.
Als onbegrensd bewustzijn niet door jou in stand
gehouden hoeft te worden, kun je ontspannen en het aan
zichzelf overlaten, in plaats van erop te oefenen alsof het iets
is wat je kunt leren. Als het uit zichzelf bestaat en zichzelf in
stand houdt kun je gaan onderzoeken hoe jij je tot dat onbegrensd
bewustzijn verhoudt. Een van de grootste problemen
bij mindfulness is, dat de mind het zich toe-eigent en er een
mentale oefening in observeren van maakt. Daarmee wordt
het een nep mindfulness. Uiteindelijk betekent mindful, dat
de mind 'vol' is. Het wordt een mechanisch iets, wat druk
bezig is en wat je berooft van je aangeboren neiging authentiek,
spontaan in het huidige moment te leven. In feite is dat
het doel van meditatie.
VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 43

Meditatie:
Bemoei je er niet mee
Je natuurlijke staat van zijn is Zijnsbesef, dat de
werkelijkheid verwelkomt zoals die is, zonder zich
ertegen te verzetten of zich eraan vast te klampen.
)e kunt Zijns besef niet 'doen', maar als je deze
geleide meditatie volgt kan de versluiering door
de ontspanning mogelijk weggenomen worden.
Neem een paar minuten om comfortabel te zitten
en verplaats je aandacht van het denken naar de
ademhaling. In plaats van op de gebruikelijke
manier te mediteren, wil ik graag dat je stilzit en
alles laat zijn zoals het komt. Manipuleer en fixeer
je aandacht niet. Laat je adem nu los. Doe niets in
het bijzonder. Laat alles zijn zoals het is, zonder te
proberen iets te veranderen, te vermijden of kwijt
te raken.
In het begin kunnen deze instructies nogal
verbazingwekkend overkomen, omdat je zo gewend
bent je te concentreren. In meditatie, net als in het
echte leven, ben je gewend aan doen, maar
onbekend met 'niet doen'. Denk aan de lucht.
Het hoeft niets te doen om er vogels en vliegtuigen
in op te nemen en te laten vliegen. Van nature is
de lucht open en allesomvattend.
Hetzelfde gaat op voor je natuurlijke staat van
Zijnsbesef. iedere inspanning om 'openheid' te
beoefenen, voert je weg van die aangeboren
openheid. Als ik zeg: 'Laat alles gewoon zijn zoals
het is,' pakt je mind dat op als een opdracht om
iets speciaals te doen. Zie het in plaats daarvan als
een uitnodiging om te rusten in de openheid die er
altijd al is.
In plaats van actief mindful aandachtig te zijn, kun je alle
inspanningen en manipulatie loslaten en bewustzijn zichzelf
laten ontvouwen. In plaats van het observerende ego in
stand te houden, kun je het bewuste waarnemen dat er onafgebroken
is, ontspannen zijn natuurlijke gang laten gaan.
Net als de zon achter de wolken, is dit bewuste waarnemen
er altijd. Je moet alleen door de lagen van je gedachten, overtuigingen,
vereenzelviging en emoties heen kijken. Zolang
je niet vasthoudt aan het oude, zal mindful mediteren je
goed van pas komen. Zeker nu je vooruitgang boekt en in
de volgende fase van je bewustzijnstraining belandt. Het
vermogen om langere tijd aandachtig in het huidige moment
te zijn, kan nu gebruikt worden om die lagen te doorbreken.
Maar waarom zou je met mindfulness na maanden,
misschien jaren van mediteren gaan experimenteren en het
verruilen voor deze radicaal andere benadering? Als je nog
steeds tevreden bent met mindfulness zoals je dat altijd
gewend was, met aJle voordelen van dien, moet je het misschien
niet doen. Maar als je er klaar voor bent om mindfulness
te ontstijgen en te experimenteren met een nieuwe
manier van zijn, die blijvende vrede, geluk en welzijn verschaft,
dan zal je wellicht geneigd zijn om open te staan voor
Zijnsbesef.
Zijnsbesef is niet mijn uitvinding of ontdekking. Het
principe ervan wordt al duizenden jaren onderwezen en
overgedragen als de logische vervolgstap en de definitieve
verwezenlijking van mindfulness. In de boeddhistische
44
VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 45

traditie, waar de seculiere mindfulness-meditaties aan
ontsproten zijn, wordt het de 'grote mind' of het ware Zelf
genoemd; het is het heldere licht of de ware aard van de
mind. Het wordt beschouwd als de ultieme verwezenlijking
en de enige blijvende bron van voldoening. Zoals ik al eerder
heb aangegeven, verschilt her op een aantal belangrijke
punten van mindful aandachtig zijn in het huidige moment.
Misschien is het grootste verschil dat Zijnsbesef niet iets
mentaals is. Als het iets mentaals zou zijn, hoe extatisch de
ervaring ook is, is het niet blijvend. Zijnsbesef daarentegen
is voorafgaand aan alle ervaringen die daarin komen en gaan.
Zoals ik al eerder aangaf, is het te vergelijken met ruimte als
absolute voorwaarde om ervaringen mogelijk te maken.
Zonder dat Zijnsbesef als Ongrond, is geen ervaring mogelijk,
het is een sine qua non. (Als je hier niet van overtuigd
bent, probeer je dan voor te stellen hoe je iets zou kunnen
ervaren als er geen bewustzijn is. Het begrip 'ervaring' veronderstelt
de aanwezigheid van bewustzijn.)
Ik gebruik hier met reden twee verschillende benamingen:
Ongrond en Zijnsbesef. Op het diepste niveau is
Ongrond de basis waarin alles opkomt. Of we ons er nu wel
of niet bewust van zijn, Ongrond is als basis altijd aanwezig
en beschikbaar. Op het niveau van ervaren word jij je niet
eerder bewust van Zijnsbesef dan wanneer je beseft dat
Ongrond je ware natuur is. Dat is wat je in werkelijkheid
bent. Het ontwaken waar de grote spirituele Meesters altijd
over spreken is een verschuiving in standpunt. Eerst
beschouw je aandacht en bewustzijn als een functie, vervolgens
zie je in, dat bewustzijn de Ongrond is en ten slotte
realiseer je je dat jij dat bent. Alleen deze verschuiving in
standpunt kan je ultieme voldoening schenken. De illusie
wordt ontmanteld dar jij een afgescheiden persoon bent die
in conflict is met de buitenwereld. Die dreigt je voortdurend
aan te vallen, teleur te stellen en geeft je nier wat je verlangt.
Zoals Boeddha duizenden jaren geleden al onderwees, is de
bron van alle lijden de illusie een individu te zijn. Dat gaat
gepaard met hebberigheid, woede en onverschilligheid. Je
kunt alleen een einde aan het lijden bereiken als je deze
illusie van 'individu te zijn' doorziet en beseft dat de werkelijkheid
in essentie non-duaal is. Zenmeester Thich Nhat
Hanh noemt dit 'interbeing' (het onderling verbonden zijn
van alles en iedereen mét alles en iedereen).*
Ontwaken uit de andere staat van bewustzijn
Wetenschappers en onderzoekers zijn geneigd om de
bewustzijnsniveaus die ervaren worden gedurende meditatie,
als veranderingen in bewustzijn te zien, omdat het een
bepaalde mate van inspanning vergt. Bovendien verschilt
het waakbewustzijn van wie mediteert en van wie dat niet
doet. Maar Zijnsbesef is in die zin zoals ik al eerder aangaf,
niet een bewustzijnstoestand, omdat het geen onderhoud of
voorbereiding vereist. Het is er altijd als achtergrond van alle
ervaring. Zijnsbesef of Ongrond is de open ruimte waarin
zonder enige inspanning bewustzijnsstaten verschijnen en
verdwijnen zonder een spoor achter te laten. Het is te vergelijken
met het witte filmdoek waarop beelden worden
geprojecteerd zonder het doek aan te tasten.
Vanuit die gezichtspunt bezien wandelen de meeste
mensen rond in een veranderde bewustzijnstoestand. Dat
wil zeggen, in een bewustzijnstoestand die behoorlijk verstoord
is door de verzameling aan verhalen, overtuigingen,
* 'lnterbeing' is een niet eerder besraand woord, dat door Thich Nhat
Hanh is bedacht om Eenheid uit te drukken. (vert.)
VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 47

herinneringen en ervaringen die tijdens het leven is ontstaan.
In de woorden van de apostel Paulus kijken we nu nog
in een 'wazige spiegel', die verduisterd is door de conditionering
die de mind ons opgelegd heeft. Die conditionering
is de bril die alle ervaringen uit het verleden kleurt. Verdriet
en trauma's, successen en verworvenheden, liefdes en verliezen
zorgen ervoor dat we niet reageren op het leven zoals het
is. Dat betekent dat we ons het leven voorstellen zoals dat
op grond van onze ervaringen zou moeten zijn. Met als
gevolg dat we nooit in het huidige moment leven; we leven
in een door onszelf vervaardigde, ingebeelde wereld en strijden
als een Don Quichot tegen windmolens.
Bijvoorbeeld, je wordt 's ochtends wakker en je begint je
onmiddellijk zorgen te maken over de vergadering met je
baas later op de dag. In plaats van te genieten van het gezang
van de vogels bij zonsopkomst of de geur van koffie, zit je al
ergens in de toekomst je voor te bereiden op wat je zult
zeggen. Door eerdere ervaringen met autoriteit neem je aan
dat je op het matje wordt geroepen en je voelt vrees, angst,
schaamte nog voor je de deur bent uitgegaan. Tegen de tijd
dat je op je werk aankomt, ben je vreselijk overstuur en kun
je je nauwelijks concentreren op de onderhanden projecten.
Er is nog niets gebeurd. Je leeft in een ingebeelde wereld, een
veranderd bewustzijn, die je mind heeft gefabriceerd en je
ziet je leven door een dikke sluier van vroegere conditionering.
Als je voorbij deze donkere sluier zou kunnen zien, zou
je deze vernauwde bewustzijnstoestand van je mind achter
je kunnen laten en terugkeren naar je natuurlijke staat van
open helderheid. Als mens is dat je geboorterecht. Je kunt
nu met een realistische inschatting acteren op wat er in
het huidige moment gebeurt in plaats van voortdurend te
reageren op ingebeelde bedreigingen. En anders dan onbegrensd
bewustzijn dat in mindfulness wordt 'nagestreefd',
is deze openheid niet wat gepraktiseerd hoeft te worden,
omdat het altijd onmiddellijk beschikbaar is. In Zen wordt
deze natuurlijke, ongeconditioneerde openheid de 'beginners
mind' genoemd, die volgens de Zenmeesters gelijkstaat
aan volledig Zijnsbesef. In plaats van het na te streven hoef
je het alleen maar te ontdekken en te herkennen.
Ik spreek nu niet over nàief of onnozel zijn. Ervaringen
in het leven verschaffen je lessen die je bewust kunt toepassen
op wat zich nu aandient, maar zonder dat die ervaringen
je beperken of je vermogen volledig aanwezig te zijn
verstoren. Het verschil is of j'e beheerst wordt door je
psychologische conditionering of opzettelijk gebruikt wat je
geleerd hebt om je meer opties te geven. Het is een oud
gezegde, de mind is een fantastische dienaar, maar een slechte
meester.
Waar het om draait, is of je lijdt of niet. Voortdurend
psychisch lijden en alle vormen van stress (in tegenstelling
tot fysieke pijn) zijn uitsluitend het domein van de mind en
worden nooit door anderen of door gebeurtenissen in de
buitenwereld veroorzaakt. Als je nog steeds worstelt met het
leven zoals het zich aandient, is de geconditioneerde mind
de baas. De volledige en duurzame oplossing is te ontwaken
en de mind te ontstijgen om thuis te komen in Zijnsbesef.
Ten slotte
Net als lucht of ruimte vinden we bewustzijn iets vanzelfsprekends,
hoewel zonder bewustzijn de wereld zoals we die
kennen domweg niet zou bestaan. Bewustzijn is de achtergrond
van alle ervaring. Het is de open ruimte waarin
gedachten, gevoelens en zintuiglijke ervaringen opkomen
en weer oplossen. De eerste stap in de directe benadering is
VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 49

herkennen dat bewustzijn zonder enige inspanning van
jouzelf er nooit niet is. Door aandachtig bij dat bewustzijn
te blijven in plaats van te proberen mindful te zijn, maak je
de verschuiving van mindfulness naar Zijnsbesef mogelijk.
In het volgende hoofdstuk zal ik in meer detail ingaan
op alle karakteristieken van Zijnsbesef en laren zien hoe het
een blijvende oplossing voor alle leed en ontevredenheid
biedt. Het is het medicijn voor alle leed. In sommige tradities
staat Zijnsbesef bekend als het juweel dat al je wensen
in vervulling laat gaan; als de schoonste parel, die een laag
van vrede en vreugde brengt, onaantastbaar voor de ups en
downs van het leven. Misschien een wat overdreven
bewering, maar dat is de kracht en belofte van de directe
benadering.
Zoals ik het begrijp, kan in de boeddhistische traditie mindfolness
worden toegepast als een methode om tot de diepste
niveaus van wijsheid en mededogen af te dalen. Waarom
moeten we dan nog verder gaan?
In de meeste tradities die de weg wijzen naar spiritueel ontwaken
is mindfulness een eerste stap richting een directere
benadering. Dat is een uitnodiging om de non-duale aard te
ontdekken door middel van onderzoek en aanwijzingen van
een gids. Zo schrijft bijvoorbeeld de Sri Lankaanse monnik
Bhante Gunaratana, auteur van Mindfolness in plain English,
een boek als vervolg daarop met de titel Beyond Mindfolness
in plain English. Daarin beschrijft hij de steeds diepere
niveaus van concentratie en meditatie van de 'jhäna's'*.
*
Jhána (Pali) betekent letterlijk meditatie en de term wordt gebruikt
om de verschillende stadia van meditatie aan re duiden. In her proces
van concemrarie-meditatie naar inzicht-meditatie (vipassana) worden
In de Vipassana-traditie van Zuidoost-Azië is mindfulness
de basis voor diepere lagen van onderzoek en het inzicht
in de veranderlijke, niet-substantiële aard van de zintuiglijk
waarneembare wereld. In de Tibetaanse traditie kunnen
visualisaties het vervolg zijn van mindfulness, net als mondelinge,
rechtstreeks door de leraar overgedragen instructies en
meditaties, ontworpen om de illusie van een afgescheiden ik
te ommantelen. De oefeningen en aanwijzingen in dit boek
vereisen geen ervaring in mindfulness, maar regelmatig
mediteren kan een uitstekende basis vormen, omdat je daarmee
al bekend bent met geconcèntreerd aandacht besteden
aan het huidige moment.
Als je de diepste niveaus van wijsheid en mededogen wilt
bereiken, moet je op enig moment verder gaan dan mindfulness.
Maar als je de voordelen van mindfulness waardeert
en geen reden ziet om verder te gaan, voel je dan alleszins
vrij net zolang door te gaan met mindfulness als je zelf
wenst. Maar houd wel rekening met de valkuilen zoals
eerder beschreven in hoofdstuk I en onthoud dat er andere
opties voor je zijn als je je aangezet voelt op verder onderzoek
te gaan.
deu: jhána's ontwikkeld, maar zijn geen doel op zich maar een noodzakelijke
bijkomstigheid in her gehele proces.
Jhäna's zijn diepgaande gemoedstoestanden die in volgorde ervaren
gaan worden. De eerste vier jhänas zijn de fijn-materiële jhäna's. De
laatste vijf jhána's zijn de immateriële jhänàs. Deze immateriële
jhäna's worden in het boeddhisme als minder noodzakelijk voor de
verdere mentale groei gezien. De vierde jhäna wordt gezien als de
optimale jhäna voor de verdere mentale cultivatie. Het doorlopen van
de jhäna's gaat gepaard met het loslaten van de mentale factoren; hoe
meer mentale factoren worden losgelaten, hoe verder je voortschrijdt
in de jhänàs. Bron: Dharma-Lotus (www.dharma-locus.nl!wiki/
index.php?title= Jhana)
VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 51

U suggereerde dat ZiJnsbesef niet een staat is, maar de onveranderlijke
achtergrond van alle staten. Tegelijkertijd zegt u dat
we die kunnen verlaten en weer binnengaan. Als het niet een
mentale staat is, vanwaar dan deze wisselingen? Voor mij klinkt
dat als een semantische discussie.
Laten we terugkeren tot de analogie mee de zon. Op bepaalde
dagen kun je in Seattle de zon niet zien. Toch weet je dac
de zon voortdurend schijnt, hoewel de wolken de zon
verduisteren. Net zo is Zijnsbesef altijd, onveranderlijk aanwezig
als de stille achtergrond van alle ervaring. Maar het
kan verduisterd worden door de wolken van verhalend
denken. Als je eenmaal een glimp ervan hebt gezien, weet je
dat er Zijnsbesef is en heb je het vertrouwen dat het altijd
voor je beschikbaar is, mits je toestaat dat de sluiers worden
weggetrokken. Ten slotte zal je constant rusten in de ongeconditioneerde
openheid van het huidige moment. Zijnsbesef
is niet te verstoren noch te veranderen. Het enige dat
komt en gaat is de helderheid van je herkenning, net zoals
het zicht op de zon verandert door de voortdrijvende
wolken.
volle herkend. Door de hoofdstukken heen bied ik directe
aanwijzingen en geleide meditaties. Die nodigen uit om het
pad te gaan naar onmiddellijke realisatie van die diepere
laag, die je natuurlijke staat van Zijnsbesef is. Als je echter
mediteert om bepaalde bewustzijnstoestanden te cultiveren
en om in de toekomst verlichting of bevrijding te verkrijgen,
dwaal je af van je aangeboren, scralende heelheid die je bent.
Als je al intuïtief weet hebt van Zijnsbesef, zal je zien dat
de directe aanwijzingen voldoende zijn om een volledige
realisatie te initiëren. Een bekende leraar zei dat wie zich
daartoe al aangetrokken voelt,· enkel maar de instructie
hoeft te krijgen, 'Wees gewoon wie je bent', om bewust te
worden van je ware aard. Zelfonderzoek en gebed raadde hij
aan voor wie meer begeleiding nodig heeft. Alleen jij kan
bepalen wat voor jou het geschiktst is. Experimenteer zelf en
pas de technieken toe die met jou het meeste resoneren.
U schijnt te impliceren dat meditatie niet noodzakelijk is voor
het realiseren van de diepste waarheid. Maar de grote leraren
in alle tradities benadrukken het belang van meditatie, gebed en
zelfonderzoek. Zo niet, gaan we dan niet telkens weer dezelfde
fouten maken?
Meditatie is niet vereist, maar het kan zeker helpen. Zelfs bij
de directe benadering zoals beschreven in dit boek, zolang
je meditatietechnieken toepast voor experimenteren en
doen van onderzoek om een diepere laag van Zijn bloot te
leggen. Die laag van Zijn is er altijd maar wordt nog niet ten
52 VOORBIJ DE VORM
HET SMOKKELEN VAN EZELS 53

Hoofdstuk 3
Het ultieme medicijn
Het beste van alle medicijnen is v'erankerd zijn in onwankelbaar
Bewustzijn. Daardoor kom je tot rust in de onbezoedelde,
ongerepte vrede, die onvoorwaardelijk en ongeboren is,
vrij van inspanning. Het is een ononderbroken evenwicht
waar de ogen zien zonder te analyseren en de mind opkomt
zonder zich als een afgescheiden subject te manifesteren_
- Tibetaanse leraar Longchem Rabjam
oeddha wordt algemeen beschouwd als de grondlegger
B van een van de belangrijkste wereldgodsdiensten en als
de spirituele leraar die daarvoor baanbrekend werk heeft
verricht. In zijn eigen traditie wordt hij de Grote Geneesheer
genoemd, omdat hij de oorzaak van het menselijk
lijden vaststelde en een oplossing bood, een medicijn, een
kuur. Je hoeft geen boeddhist te zijn of er zelfs maar belangstelling
voor te hebben, om zijn analyse van de situatie waarin
de mensheid verkeert op waarde te kunnen schatten.
Ondanks het beschermde leven van een prins, was de
toekomstige Boeddha zeer geschokt door de ziekte, ouderdom
en dood die hij om zich heen zag en besloot een oplossing
voor het lijden te vinden. Na jaren van soberheid,
HET ULTIEME MEDICIJN 55

zelfkastijding en diepe meditatie kwam hij tot de conclusie
dat we lijden omdat we hunkeren naar war we niet kunnen
hebben en ons verzetten tegen war we wel hebben. Dat zijn
de twee krachten van aantrekking en afstoting. In essentie
komt het erop neer dat we voortdurend in oorlog zijn met
hoe ons leven verloopt. Verder besefte hij dar hechting,
aversie en onverschilligheid steunen op een fundamentele
illusie. Namelijk dat we als individu uit vaste materie
bestaan, in een materiële wereld die ons voortdurend dreigt
te vernietigen of ons onthoudt van wat we menen dat ons
toekomt. Hij ontdekte dat het ontwaken uit de illusie van
het afgescheiden zijn de enige uitweg uit dit lijden is. Het
pad naar geluk is te vinden in het besef dat wij Een zijn,
onderling afhankelijk en verbonden met alle leven.
Een benadering om tot dit besef te komen is mindfulness
meditatie. Dat is een krachtig instrument om de lagen
van illusie binnen re dringen die de onveranderlijkheid en
onze onderlinge afhankelijkheid toont als de kern van ons
bestaan. Een andere benadering die vele eeuwen na het overlijden
van Boeddha opkwam, is her directe doorzien van die
illusie. Dat betekent het besef dat er een blijvende, allesomvattende
bestaansgrond is, die leeg, ontijdelijk, niet localiseerbaar,
vol mededogen en alles doordringend is. Het is
de oneindige niet-ruimtelijke ruimte. Als deze Ongrond van
Bewustzijn zich onthult in een menselijk wezen, staat het
bekend als bewustzijn, ware Zelf, de Boeddha natuur of
Zijns besef.
Hoewel deze benadering war abstract en vormloos lijkt
te zijn, is het feitelijk heel erg praktisch en open voor experimenten.
In dit hoofdstuk zal ik het begrip Zijnsbesef wat
concreter invullen. Ik zal wat oefeningen aanreiken, die je
een mogelijkheid geven zelf daarvan een glimp op te vangen.
Het doel is niet om je hoofd vol te stoppen mee spiri-
tueel jargon, maar directe aanwijzingen te verschaffen naar
je natuurlijke staat van geluk dat voorbij her domein van het
lij den ligt.
Meditatie:
tot rust komen in Zijnsbesef
Dit is nog een andere uitnodiging om tot rust te
komen in Zijnsbesef, dat altijd voor je openstaat.
Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te
zitten en je aandacht te verplaatsen van het denken
naar de ademhaling. In plaats van je gebruikelijke
manier van mediteren toe te passen, wil ik graag
dat je rustig zit en alles laat zijn zoals het is.
Focus je aandacht niet, doe er niets mee.
Volg je ademhaling niet langer en doe niets in het
bijzonder. Laat alles los, zonder dat je probeert iets
te veranderen of van iets af te komen.
Gewoonlijk focust onze aandacht zich op objecten
en geeft er een interpretatie aan. Daarmee schep
je een betekenisvolle binnenwereld die weinig te
maken heeft met hoe de dingen werkelijk zijn.
Laat in plaats van dit vastklampen aan objecten,
je neiging tot oordelen en interpreteren los.
Kom weer tot rust in woordeloos bewustzijn.
Blijf bij dat open, ongeconditioneerde bewustzijn,
waarin ervaringen ontstaan en weer oplossen.
Dit bewustzijn is van nature stil, bewust en kalm;
het doet niets, het verwelkomt eenvoudig wat is en
zoals dat is.
VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN 57

Blijf rusten in dit stille, open, ongeconditioneerde
bewustzijn. Geen inspanning, geen manipulatie,
geen instandhouding van wat dan ook, geen actie,
gewoon tot rust komen als bewustzijn en alles
laten zijn zoals het is.
Ik zal die hier kort beschrijven en meer gedetailleerd in de
komende hoofdstukken. Hoewel ik deze hoedanigheden
apart van elkaar bespreek, moet je ze eigenlijk beschouwen als
facetten van een diamant en niet als losse items op een boodschappenlijstje.
Deze facetten onthullen zichzelf zonder
inspanning als verschillende aspecten van die ene realiteit
zodra Zijnsbesef ontdekt is.
Wat is ZijnsbeseP
Zoals ik al eerder gezegd heb, is Zijnsbesef tijdloos aanwezig
en de altijd aanwezige achtergrond van ervaring, die zichzelf
in stand houdt en onafgebroken voor jou ter beschikking
staat. Omdat het je natuurlijke staat is, je geboorterecht als
mens, hoef je niets te doen om het in stand te houden of te
cultiveren, zoals het geval is met mindfulness. Feitelijk kijkt
het altijd door jouw ogen en luistert het door jouw oren,
alleen slaag je er eenvoudig niet in om dat te erkennen. Het
is als de ruimte, of de lucht die je inademt.
Als je in (en als) Zijnsbesef tot rust komt, zal je gebruikelijke
en geconditioneerde manier van kijken wegvallen.
Daarmee worden je ervaringen levendiger en ga je het leven
met een frissere blik en niet langer gefilterd waarnemen. Dit
nieuwe perspectief is niet alleen opwindend en verblijdend,
het kan ook een beetje verwarrend zijn, waardoor je je wat
gedesoriënteerd kunt voelen. Je hebt tenslotte je hele leven
jezelf en anderen op eenzelfde, weinig open en voorspelbare
manier ervaren. Nu de sluiers weggenomen zijn treed
je het leven directer, minder gepolijst en ongefilterd tegemoet.
Slechts zelden raakt dit nieuwe perspectief onmiddellijk
stevig verankerd. Maar hoe meer je je verankert in dit
open, onvoorwaardelijke bewustzijn of huidige moment,
hoe meer je iets van de volgende hoedanigheden zult ervaren.
Meditatie:
Verruiming van het bewustzijn
tot voorbij het lichaam
Deze meditatie gebruikt directe gewaarwording om
je vereenzelviging met het beperkte fysieke lichaam
los te laten en maakt de weg open voor grenzeloos
Zijns besef.
Zoek een rustige, comfortabele plek waar je zo'n tien
minuten kunt zitten. Adem een paar maal diep in en
laat je aandacht zich verplaatsen van gedachten en
gevoelens naar het gewaarworden van je lichaam
in de ruimte: het contact met je voeten op de vloer,
je rug en zitvlak tegen de stoel en je ademhaling.
Onderzoek in het bijzonder wat je voelt aan de
grenzen van je lichaam, waar het in contact komt
met zijn omgeving. Merk vorm, contouren, gewicht
en warmte op. Zie of je tijdens dit onderzoek een
duidelijke markeringslijn kunt vinden tussen waar
de binnenkant van je lichaam eindigt en de
buitenwereld begint.
VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN 59

Voel je wat er in je lichaam gebeurt en hoor je
buiten je lichaam geluiden? Of gebeurt dat allemaal
in een en dezelfde, vloeiende, ononderbroken
ruimte Zit 'jij' ergens in je lichaam, of is er een
ervaring dat je lichaam in jou zit?
Laat alle grenzen van je lichaam die er nu nog zijn,
oplossen in de ruimte om je heen. Laat deze ruimte
zich openen en zich ver voorbij de grenzen van het
lichaam uitbreiden. Laat het geluid, geuren,
objecten en andere mensen in zich opnemen. Alles
vindt plaats in deze onbegrensde ruimte zonder
grenzen of centrum.
Wat gebeurt er met het gevoel dat je een afgescheiden,
door plaats bepaalde entiteit bent, als je jezelf
toestaat in die ruimte op te lossen? Waar bevind je
je? Waar hou jij op en waar begint de buitenwereld?
Blijf daar, in die onbegrensde ruimte zonder
grenzen of centrum.
Geen afscheiding tussen zelf en de ander,
tussen binnen en buiten.
ruimte bent, waarin alles opkomt. Met andere woorden,
alles gebeurt in jou in plaats van buiten jou! En tegelijkertijd
raak je niet uit het oog dat je een menselijk wezen bent
met een lichaam verpakt in huid en dat je moet opletten als
je de straat oversteekt en moet uitkijken voor gloeiendhete
voorwerpen. Beide dimensies zijn tegelijkertijd waar.
Je normale gevoel in het dagelijks leven een individu te
zijn, zorgt voor je veiligheid op relatief niveau. Zijnsbesef
doet je weten dat je innig verbonden bent met al het andere
in het universum. Of beter gezegd: je bent de ruimte
waarin alles onlosmakelijk met elkaar verbonden is en dus
Een is. Geloof het of niet, dit onbegrensde perspectief
verhindert je niet om als mens te functioneren. Sterker nog,
het dagelijks functioneren verloopt makkelijker, vloeiender,
harmonieuzer en zoveel bevredigender als je niet voortdurend
aan het worstelen bent met de buitenwereld. In plaats
van met angst, wantrouwen, woede en conflict, beweeg je je
nu door het leven met een gevoel van comfort, gemak, vertrouwen
en betrokkenheid. In plaats van vervreemding, voel
je nu een diepe, innige band met alles en iedereen, niet
alleen als een idee of filosofie, maar als een onmiddellijke
ervanng.
Geen centrum, geen begrenzing, geen zelf
Heb je ooit de grenzen van je lichaam door directe gewaarwording
onderzocht om vast te stellen waar jij eindigt en de
buitenwereld begint? Als je dat gedaan hebt, zal je beseft
hebben dat de grenzen op hun best enigszins diffuus zijn.
Zonder het denken en interpreteren is het vaak moeilijk
om te zeggen wat vanbinnen of wat vanbuiten gebeurt. In
Zijnsbesef besef je dat je de grenzeloze openheid, de bewuste
Net zoals de schijnbare grenzen tussen binnen- en buitenkant
wegvallen, zo verdwijnt ook het gebruikelijke perspectief
waardoor je meent een afgescheiden iemand, een klein
ikje te zijn dat zich op een bepaalde plaats bevindt. Als je
goed kijkt en zorgvuldig op onderzoek uitgaat, zal je zien dat
het solide afgescheiden zelf waar jij jezelf voor aanzag, niets
anders is dan een veranderlijke verzameling gedachten,
60 VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEO!CIJN
6r

gevoelens, herinneringen, verhaaltjes en overtuigingen. Ze
zijn wiJlekeurig samengeraapt en aan elkaar geketend door
de gedachte: die zijn van mij. Maar waar is die persoon aan
wie zelfs geen enkele van die gedachten zou kunnen toebehoren?
Waar is dat ogenschijnlijke centrale punt waaraan
alles gerefereerd wordt?
Zijnsbesef geeft antwoord op deze vraag door een globaal,
zich uitbreidend, allesomvattend perspectief te bieden
waardoor het schijnbare centrale punt wegvalt. Alles wordt
verwelkomd zoals het is, zonder interpretatie hoe voordelig
of hoe bedreigend ook voor het afgescheiden zelf Meer nog,
Zijnsbesef laat je zien dat wat door je ogen kijkt en wat bekeken
wordt, het schijnbare subject en het schijnbare object,
in feite slechts uitdrukkingen zijn van hetzelfde onbegrensde,
ononderbroken, onverdeelde veld dat van nature helder,
verlichtend en vol liefde is.
Meditatie:
Onderzoek naar de aard van denken
Je kunt misschien geloven dat je weet wat gedachten
zijn, maar weet je dat echt? Jou is misschien verteld
dat ze het resultaat zijn van zenuwprikkelingen in de
hersens, maar wat is je directe ervaring?
Ga rustig en comfortabel zitten en besteed een
paar minuten aandacht aan de ademhaling.
Verplaats nu gedurende een paar momenten je
aandacht naar je gedachten. Stel om te beginnen
vast of ze voornamelijk visueel of auditief zijn. Met
andere woorden, neig je ernaar je gedachten te
horen, te zien of wellicht een beetje van beide?
Hebben je gedachten een kleur? Een vorm?
Een afmeting? Een dichtheid? Waar bevinden ze
zich? Lijken ze zich in je hoofd af te spelen, buiten je
of elders in je lichaam? Waar komen je gedachten
vandaan? Waar zijn ze naartoe gegaan als er niet
meer zijn?
Merk op dat elke gedachte verwijst naar een andere
gedachte, of het nu een gedachte is aan het
verleden of aan de toekomst, een gedachte aan
anderen of aan jezelf. Gedachten verwijzen altijd
naar een andere gedachte, binnen een immens
groot, complex netwerk van onderling verbonden
gedachten. Gevoelens vormen een soortgelijk naar
elkaar verwijzend netwerk. Maar waar bevindt zich
de vermeende solide, afgescheiden persoon
vanbinnen, waar deze gedachten en gevoelens naar
verwijzen? Kun je die lokaliseren? Of is die schijn·
baar afgescheiden persoon slechts een verzameling
van veranderende en elkaar afwisselende gedachten?
Wat is je onmiddellijke ervaring?
Vraag jezelf nu af: 'Wie of wat is zich bewust van
deze gedachten en gevoelens?' Je kunt over je
overtuigingen, je gevoelens, herinneringen, ideeën
spreken, omdat ze object zijn van je ervaring.
In werkelijkheid is de persoon waarvoor je jezelf
aanziet een verzameling van zulke objecten.
Maar kun jij de persoon vinden die zich er bewust
van is, het ultieme subject? Kan het subject ooit
een object Zijn van je ervaring?
VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN

Alles is volmaakt en betekenisvol zoals het is;
er is alleen dit
Een onvermijdelijk gevolg van de erkenning dat binnen en
buiten slechts aspecten zijn van een onverdeelde werkelijkheid,
is het besef dat alleen het huidige moment bestaat. Het
verleden is slechts een herinnering en de toekomst enkel een
gedachte die nu op dit moment ontstaat. Als je probeert te
wijzen naar iets wat buiten het huidige moment bestaat, zal
je zien dat alles wat je kunt bepalen zich feitelijk nu voordoet.
Dit geldt evenzeer voor je grootste successen en alles
waar je 'trots' op bent. Natuurlijk kun je ze op je cv vermelden
of op sociale media plaatsen. Maar waar bestaan ze nu
echt, anders dan als verhaaltje, gedachte of beeld juist op dit
moment? Zelfs het huidige moment kun je niet vastgrijpen
en glijdt door je vingers als je probeert her te vangen.
Als je eenmaal het unieke, kostbare en kortstondige van
die moment beseft, begrijp je dat alles wat zich nu voordoet
uniek, van nature compleet, betekenisvol en volmaakt is,
ondanks alle overduidelijke imperfecties. (Een beroemd
gezegde luidt: het Ene wnder tweede, valt niet te vergelijken.)
Dit besef ontstaat op een of andere mysterieuze manier
die zich onttrekt aan de ratio.
Dit heeft allemaal niets te maken met dualistische, tegengestelde
polen zoals compleet versus incompleet, perfect
versus imperfect, of van-betekenis versus zonder-betekenis.
Elke persoon en elk ding, ongeacht hoe schijnbaar onvolmaakt
ook, is perfect in de zin dat het eenvoudig is wat-het-is en
dat het onmogelijk anders had kunnen zijn. Het toont altijd
de in essentie volmaaktheid van Zijn. Als een natuuèlijke
reactie op dit inzicht ontstaat een subtiele mengeling van 1
liefde, verbazing, dankbaarheid en vreugde. In de joodschristelijke
traditie wordt dit gevoel van onrz.ag voor de
volmaaktheid van Gods schepping in het algemeen voorbehouden
aan de engelen, maar feitelijk is het beschikbaar
in het menselijk domein door Zijnsbesef
Meditatie:
Ontbreekt er iets op dit moment?
Deze meditatie geeft je de gelegenheid de wereld,
vrij van denksluiers, met een frisse blik te bezien en
een glimp op te vangen van een staat van natuur·
lijke volmaaktheid.
Neem vijf minuten voor de volgende oefening.
Als eerste, ga rustig zitten en laat je aandacht
rusten op je ademhaling. Voel hoe je borst en buik
op· en neergaan terwijl je ademhaalt. Let op wat je
in rug en benen voelt waar ze contact maken met
de stoel en voel ook je voeten op de vloer. Wees je
bewust van de geluiden om je heen en ook wat je
in je lichaam voelt. Blijf in dit huidige moment,
zonder inspanning en zonder iets na te streven.
Stel jezelf nu de vraag: 'Zonder de mind te
raadplegen, dat wil zeggen zonder gedachten,
herinneringen, overtuigingen, gevoelens of
plannen: is er iets wat nu ontbreekt' Schenk geen
aandacht aan gedachten die wellicht opkomen en
stel de vraag nog eens. Kun je iets vinden wat
ontbreekt en waar geen gedachten aan te pas
komen? Wat heb je nu ontdekt?
VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN

Geen inspanning, geen strijd:
het leven leeft zichzelf door jou heen
Als je niet langer door het leven gaat alsof alles om jou
draait, eindigt jouw onafgebroken strijd om de realiteit in
overeenstemming te brengen met je verwachtingen over
veiligheid en comfort. Als je in plaats daarvan elk moment
omarmt vanuit het niet-specifieke en onbepaalde standpunt
van Zijnsbesef als de volmaakte uitdrukking van Zijn, laat
je je meevoeren op de voortdurende stroom van het leven.
In plaats van denken dat jij de choreograaf van het leven
bent, besef je dat jij en de choreograaf een van de dansers
zijn en op een dieper niveau de dans zelf Jouw rol is niet om
aan eenieder jouw handelen op te leggen, maar je unieke en
gepaste plaats in het dansgezelschap te vinden.
Van jongs af is ons in onze resultaatgerichte cultuur
bijgebracht dat we ons moeten fixeren op wat wij willen en
ons moeten inspannen om de werkelijkheid daarmee in
overeenstemming te brengen. Luister in plaats daarvan hoe
het leven door jou stroomt en accepteer waar het leven je
brengt. Ten slotte ga je beseffen dat jij feitelijk totaal geen
controle hebt over je leven: je wordt door het leven zelf
geleefd. Maar je voelt niet dat je de controle kwijt bent,
omdat je weet dat jij en het leven onlosmakelijk verbonden
zijn. Je vertrouwt erop dat het leven zijn eigen diepere doel
en betekenis heeft, die niet door je verstand zijn te bevatten.
Iemand, niemand, niets en alles zijn
Vanuit het onbepaalde perspectief van Zijnsbesef besef je
dat je zowel onlosmakelijk verbonden bent met alles• en
iedereen en tegelijkertijd dat je dit unieke psychosomatische
apparaat bent. Dat beweegt zich door tijd en ruimte voort,
met al zijn individuele voorkeuren, talenten en eigenaardigheden.
Je leeft op de paradoxale, precieze scheidslijn van zuiver
Zijn waar manifestatie begint, waar niets alles is en
niemand iemand wordt. Niets komt tot bloei als alles,
niet-iemand drukt zich uit als iemand.
Omdat je weet dat je de ruimte bene, waarin alles zich
ontvouwt, kun je je niet langer vereenzelvigen met dit kleine
'ikje'. En toch omarm je met tederheid en mededogen die
persoon waar je je ooic voor aanzag in de allesomvattende
ruimte van Zijn, die je in wezen bent. Niet-iemand zijn,
niets-zijn en alles zijn: ze ondersteunen elkaar wederzijds en
zijn volmaakt met elkaar vervlochten (een van de grote mysteries
van Zijnsbesef). Deze diepere vereenzelviging met
Zijn bezield je denken en handelen, en geeft er inhoud aan.
Het laat je meevoeren op de stroom van het leven en schenkt
je een diep vermogen je in te leven in en intiem te verbinden
met iedereen die je ontmoet.
Waarheid op elk niveau; het juiste handelen in
de situatie die voor je ligt
Nu je met de helderheid en het mededogen van Zijnsbesef
door het leven gaat, ontdek je dat je sterker betrokken bent
bij de dingen zoals ze zijn, in plaats van te blijven hangen in,
oude overtuigingen en standpunten. Als gevolg daarvan laat
je de al of niet subtiele neiging om jezelf en anderen voor de
gek te houden, geleidelijk varen. In plaats daarvan vertrouw
je erop dat het beter is de waarheid te vertellen over hoe je
leven nu is, dan ermee overhoop te liggen. Als je niet langer
de pose van het ingebeelde zelf centraal stelt, maar openstaat
voor de onbegrensde uitgestrektheid van Zijnsbesef, zal je
66 VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN

van nature het beste wensen voor iedereen in plaats van het
beste voor het individu. Op alle niveaus de waarheid vertellen
is niet langer een keuze die je bewust moet maken. Het
valt dan niet te vermijden, net zoals het openen van je ogen
als je wakkert wordt.
Vanuit het perspectief van Zijnsbesef reageer je in openheid,
zonder inspanning en vrij van onwrikbare standpunten
op mensen en situaties. Je reacties zijn precies de juiste omdat
ze spontaan opkomen in de gegeven omstandigheden, die je
volledig overziet. Je reacties zullen dan niet langer ingegeven
zijn door de belangen van het afgescheiden zelf. In plaats van
strijden om te krijgen wat je denkt dat je wilt hebben, omarm
je wat het leven je brengt in de wetenschap dat het precies is
wat nodig is. Als gevolg daarvan zullen je gebruikelijke stress,
strijd, frustratie en depressie geleidelijk veranderen in ontspanning,
gemak, dankbaarheid en vreugde.
eigendom, omdat het zo'n diep mysterie is. Het is nooit iets
wat je kunt bereiken en aan je cv kunt toevoegen, zoals mee
andere verworvenheden en eigenschappen. In de roes van de
opwinding als men dit mysterie ontdekt, wordt daar nog
weleens anders over gedacht. Bijvoorbeeld, je kunt niet zeggen
'ik ben verlicht' en menen dat je iets verstandigs zegt.
Omdat 'verlicht worden' de erkenning inhoudt dat de afgescheiden
persoon, die dit opeist, slechts een illusie is. Hee is
veeleer dat je begint te beseffen dat de persoon waarvoor je
jezelf aanziet en die denkt dat hij iets kan bezitten, in feite
een uitdrukking is van Zijnsbesef Vergelijk het met de golf
die een uitdrukking is van de oceaan, waarmee hij onlosmakelijk
verbonden is. In plaats van trots te zijn op wat je
bereikt hebt, leidt de ontdekking van Zijnsbesef tot ontzag
en een toenemende nederigheid, als je oog in oog komt te
staan met her mysterie.
Het niet in woorden uit te drukken mysterie
Verwijlen in en als Zijnsbesef
Ik kan (dat geldt voor iedereen) alle mogelijke woorden
gebruiken in de ijdele hoop uitdrukking te kunnen geven
aan wat niet uitgedrukt kan worden. Voor het zuivere,
onaantastbare Zijnsbesef zijn geen woorden voorhanden.
Het is wat wij van nature zijn: de essentie van wat is. Hoe
ver ons onderzoek ook strekt, we zullen nooit in staat zijn
Zijnsbesef in kaart te brengen, omdat het nooit een kennisobject
kan zijn. Integendeel, het is de opperste Kenner zelf,
het ultieme Subject van alle objecten, onbegrensd, niet te
lokaliseren en ongrijpbaar. Je kunt het nooit kennen omdat
je het zelf bent; je kunt alleen beseffen dat je het bent, dat
wil zeggen, je kunt bewust verwijlen in en als Zijnsbesef. •
Tegelijkertijd kun je Zijnsbesef niet opeisen als jouw
Zijnsbesef is je naruurlijke staat en is wat er altijd door
je ogen kijkt en middels je oren hoort. Paradoxaal is dat
tegelijkertijd de onbegrensde, mysterieuze, niet te vatten
essentie van wat is. Ja, deze onbegrensde essentie is wat je
fundamenteel bent, de basis van je bestaan onder .rule
dramàs, rollen en alles waarmee je je vereenzelvigt.
Alleen als je de waarheid beseft van waarnaar verwezen
wordt, hebben deze woorden betekenis. Anders niet, natuurlijk.
Als je leest dat Zijnsbesef je natuurlijke staat is, zorgt
dat niet vanzelf voor rust en kalmte, vreugde of gemoedsrust
in je bestaan. Nee zomin als je honger gestild kan worden
door alleen te kijken naar een foto van een delicieuse maaltijd.
Je moet leren hoe het te benaderen en hoe er bewust in
68 VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN

te verwijlen. Je hebt een ingang nodig, een oefening en een
pad, die verwerkelijking van Zijnsbesef mogelijk maken om
geluk en voldoening te vinden. Maar anders dan mindfulness
kun je Zijnsbesef niet cultiveren of in jezelf ontwikkelen,
omdat het er nooit niet is. Je kunt het alleen herkennen,
benaderen en erin tot rust komen.
Ten slotte
In dit hoofdstuk heb ik een gedetailleerde beschrijving gegeven
van wat nooit beschreven kan worden. Het is niet iets
wat je kunt opslaan in je geheugen, maar het zijn wel een
aantal richtingaanwijzers naar Zijnsbesef. Ik mag hopen dat
de woorden een directe glimp ontlokken of je herinneren
aan wat je al weet. Anders dan mindfulness, dat gecultiveerd
en onderhouden moet worden, is Zijnsbesef zonder inspanning
op elk moment beschikbaar. In het volgende hoofdstuk
zal ik doorgaan je daaraan te herinneren en benaderingswijzen
blijven aanreiken. In feite is dit boek een verzameling
van richtingaanwijzers in allerlei vormen en smaken, die je
uitnodigen om je aandacht op jezelf te richten en voor eens
en voor altijd te ontwaken uit de droom van afgescheiden
ZIJn.
Ik zie het belang niet zo in van het ontwaken uit de illusie van
het afgescheiden zelf Ik bedoel ik voel me best echt en solide,
net als de personen om mij heen. Hoe zorgt dat er nu voor dat
ik lijd?
Je meent dat je een solide, afgescheiden persoon bent,
beperkt tot een psychosomatisch apparaat, omgeven doór
even solide, afgescheiden personen. Als dat zo is, hangen
jouw gemoedsrust en vrede af van het in standhouden van
dit separate zelf en van het zo veel mogelijk vergaren van
dingen voor jezelf en je familie. Als gevolg daarvan ben je
voortdurend aan het wedijveren en strijden met anderen
vanwege het vermeende gebrek aan middelen van bestaan.
Je kunt je wellicht een tijdje tevreden voelen, maar telkens
val je terug in oncevredenheid en lijd je doordat je niet krijgt
wat je hebben wilt.
Daartegenover staat het besef dat je niet echt het afgescheiden
zelf bent dat slechts een arbitraire constructie is die
eindigt bij de huid. Je weet dan dat je innig verbonden bent
met alles en iedereen en je leef in een jij-en-mij wereld vol
liefde, empathie, delen, samenwerken en nastreven van
wederzijds voordeel, in plaats van voortdurend met anderen
te wedijveren. Je vreugde en gemoedsrust zijn onwankelbaar
omdat je genoegen schept in de vreugde van anderen. Je
hebt vertrouwen in wat zich ontvouwt en voelt je tevreden
met wat het huidige moment je brengt.
Er is een schitterend verhaal dat dit verschil illustreert.
Stel je voor dat je aan een lange tafel zit met een aantal
andere personen. Een verrukkelijke soep wordt opgediend,
maar helaas zijn de lepels een meter lang. Wat je ook doet,
je kunt de soep niet oplepelen en je kunt er niets van eten.
Wat te doen? In het ene scenario ben je voortdurend gefrustreerd
en blijf je een manier zoeken om uit je eigen soepkom
te eten. Een ander scenario is dat je samenwerkt met je disgenoten
en de persoon tegenover je voedt. Als de grenzen
tussen zelf en anderen zijn opgelost, betekent zorgen voor
anderen zorgen voor jezelf.
Ik heb perioden gekend waarin ik heel erg verbonden was met
die staat van natuurlijke perfectie, zoals u die beschrijft, en kon
ik het wonder en de blijdschap ervaren. Maar toen mijn man
VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN 71

een chemokuur onderging en nauwelijks zijn voedsel binnen
kon houden, of toen we ons spaargeld kwijtraakten tijdens de
beurskrach, kon ik alleen maar worstelen om mijn hoofd boven
water te houden. Daar was toen totaal geen vreugde.
Als het leven rustig voortkabbelt met de gebruikelijke ups
en downs, is het een stuk makkelijker om de perfectie van
het huidige moment te aanvaarden. Maar als je geconfronteerd
wordt met extreme, levensbedreigende omstandigheden
en de oude conditionering zich weer laat gelden of als
je uitgeput bene, dan kan de droom plotseling behoorlijk
echt lijken. Leven kan meedogenloos zijn. Houd in gedachten
dat Zijnsbesef je thuis is. Hoe geschokt en opgewonden
je mind ook mag zijn, bedenk dat Zijnsbesef altijd vredig en
onverstoord op de achtergrond aanwezig is. Het is niet een
gemoedstoestand die net als een heftige emotie opvlamt en
weer uitdooft. Het is de Zijnsbasis waarop alle gemoedstoestanden
steunen en wat overblijft als je comfort, vertrouwen,
hoop, energie, geduld, optimisme terzijde schuift.
Zijnsbesef is altijd nabij, hoewel het soms voelt alsof het
buiten je bereik ligt. Vergeet niet dat het op dit moment
door je ogen naar buiten kijkt. Vaak treedt het te midden
van een crisis snel op de voorgrond om herkend te worden.
In elk geval kun je proberen je er weer mee te verbinden. En
als dar niet kan, laat alles zijn zoals het is, inclusief frustratie,
woede, verdriet, hopeloosheid en angst. Uiteindelijk
sluit het non-duale Zijnsbesef niets buiten. (In hoofdstuk 4
is meer te lezen over verbinden. In hoofdstuk 7 vindt u
informatie over sterke emoties.)
Is het herkennen van Zijns besef hetzelfde als wat de Zenmeesters
'verlichting noemen?
De Engelse term voor 'verlichting' is zo gekleurd door cultureel
en historisch bepaalde associaties en bijbetekenissen,
dat ik er de voorkeur aan geef die niet te gebruiken. Het kan
bijvoorbeeld ten onrechte worden opgevat als onwereldse
onthechting en heilige perfectie, waardoor het lijkt dat het
voor ons ver verwijderd en onbereikbaar is. In veel boeddhistische
stromingen wordt de term 'verlichting' gereserveerd
voor de Boeddha en anderen die permanent
verwijlen in Zijnsbesef. Daar staat de Zentraditie tegenover
die de betekenis van het woord 'verlichting' wat ruimer
opvat. Toch erkent de Zentraditîe het bestaan van een serie
verlichtingservaringen, die voorafgaat aan de uiteindelijke
doorbraak en die het einde van alle zoeken inluidt. Ik
gebruik liever gewone woorden zoals 'herkennen' en 'beseffen'
als ik doel op Zijnsbesef. Een van mijn Zenleraren zei
altijd dat er geen verlichte mensen bestaan, maar alleen
momenten van verlichting. Hoe het ook zij, je kunt verlichting
niet voor jezelf opeisen, omdat het de erkenning
inhoudt dat er geen afgescheiden zelf bestaat, dat het zou
kunnen opeisen.
Zijn er stadia of niveaus te onderscheiden na Zijnsbesef, net
zoals Zijnsbesef een stadium is na mindfalness?
In wezen is Zijnsbesef geen stadium of niveau, maar een
aspect van Ongrond. Het is je essentiële natuur zoals je bent
voordat je ouders waren geboren. Het is de onbegrensde,
ongeconditioneerde openheid die altijd door jouw ogen
kijkt en het leven ervaart door middel van je psychosomatische
apparaat. Het is mogelijk dat de vereenzelviging met
Zijnsbesef zich versterkt en verdiept. Tegelijkertijd kan je
vermogen om niet langer te denken dat je een lichaam en
mind bent, met alle verworvenheden en tekortkomingen,
72 VOORBIJ DE VORM
HET ULTIEME MEDICIJN 73

stabieler worden. Maar Zijnsbesef op zich verandert nooit,
noch leent het zich voor classificaties in termen van 'hoger'
of 'lager'. Voorbij mindfulness ligt zuiver Zijn, onbegrensd,
zonder onderverdelingen en zonder dat je er eigenschappen
aan toe kunt schrijven.
Hoofdstuk 4
Als Zijns besef zichzelf herkent
Ik heb op de grens van· waanzin geleefd,
Op zoek naar verklaringen.
Ik heb op een deur geklopt. De deur opent:
Ik heb aan de binnenzijde geklopt.
- Je/alludin Rumi
egelmatig mindfulness mediteren leert je gedachten,
Rgevoelens en andere ervaringen te verwelkomen. Je hoeft
ze niet per se uit te leven of je ermee te vereenzelvigen. Door
het niet aan dingen en ervaringen gehechte, onbegrensde
Zijn als het ware te cultiveren, zal de conditionering van je
mind steeds meer haar grip op jou verliezen. Zelfs als je
gebruikelijke denkpatronen en je gevoelens waaraan je
gewend bent, opkomen, zullen die je niet vanzelfsprekend
meer kunnen verleiden erin mee te gaan.
Maar enkel mindfulness kan je niet de stabiele, onafgebroken
vrede en welzijn bieden, omdat het een gemoedstoestand
is; je meent dat je die moet cultiveren, onderhouden
en beschermen. Daarom worden veel mensen die aan mindfulness-meditatie
doen, afhankelijk van hun meditatie. Ze
voelen zich gedwongen telkens te mediteren om de mind tot
74 VOORBIJ DE VORM
ALS Z!JNSBESEF ZICHZELF HERK.ENT 75

ust te brengen, iedere keer aJs de mind opgewonden raakt.
Net aJs iedere andere gemoedscoestand is mindfulness niet
permanent. Het verschijnt en verdwijnt en hangt af van hoe
serieus en consistent je mediteert. Als je het wat laat versloffen,
word je minder mindful en de hele heksenketel van
pessimisme en doemdenken begint weer van voren af aan.
De idee dat de mind gekalmeerd moet worden en negatieve
emoties niet mogen worden toegelaten, is gebaseerd
op een vooringenomen standpunt over hoe je mind zou
moeten zijn. Juist dat markeert de belangrijkste scheidslijn
tussen mindfulness en de directe benadering. Vanuit het
perspectief van ongeconditioneerde openheid wordt elke
gedachte en elk gevoel verwelkomd zoals die zijn. Het doet
er niet toe hoe ogenschijnlijk negatief en onacceptabel die
ook lijken te zijn, ze worden met een gelijkmatigheid
verwelkomd die niet te verstoren vaJt, zelfs niet tijdens zeer
heftige ervaringen. Zonder voorkeur voor eender welke
gemoedstoestand, of die nu zogenaamd positief of negatief
is, onttrekt Zijnsbesefzich aan dualistisch denken. Zijnsbesef
omvat ten volle het hele leven in al zijn rijke schakeringen
en complexiteit. En toch is het niet een gemoedstoestand
die je kunr cultiveren. Het is je natuurlijke staat die aJtijd
direct beschikbaar en toegankelijk is. Het hoeft slechts
erkend te worden.
Bevrijd jezelf van de fuik, die getuige wordt
genoemd
Tegenover alle fantastische voordelen van mindfulness
bestaat er ook een groot nadeel. Hee heeft de neiging de
subject-objectrelatie in stand te houden. Dat zorgt voor een
kloof tussen wie mindful observeert en het object van die
aandacht. Met andere woorden, hoe mindful je ook bent, er
is altijd een 'ik' dat zijn aandacht richt op een van het 'ik'
afgescheiden object. Als gevolg daarvan houdt het het gevoel
van afgescheiden zijn in stand, terwijl het juist bedoeld is
om dat gevoel kwijt te raken. Dit mag van ondergeschikt
belang lijken en zeker in het begin niet erg relevant zijn.
Maar naarmate je vordert, zal je ten slotte ontdekken dat je
als onthechte getuige in de fuik zit en geen idee hebt hoe
eraan te ontsnappen. Hoe meer je mediteert, hoe verder je
in de fuik zwemt.
Je hebt je dan vereenzelvigd· met de getuige; het is een
standpunt dat je ten slotte moet prijsgeven.
· Alleen als je tot inzicht bent gekomen dat Zijnsbesef niet
komt en gaat, maar de onafgebroken achtergrond en essentie
is van elke ervaring, kun je uiteindelijk ontsnappen aan de
fuik en de blijvende vrede verkrijgen waar je naar op zoek
was. Zijnsbesef, ook wel Bewustzijn, Zuiver Aanwezig Zijn,
Ware Aard en het Ik Ben, houdt geen scheiding in, omdat
het niet losstaat van wat het beseft en het geen voorkeur kent
tussen het een of het ander. Omdat het IS, en voorafgaat aan
alle denken en activiteit, kan het niet gecreëerd, gemanipuleerd,
gefabriceerd of in stand gehouden worden. Je kunt het
alleen herkennen en jezelf erin onderdompelen. Uiteindelijk
zal je beseffen dat het is wat jij bent. Om de vrijheid en
het geluk te verkrijgen die mindfulness in het vooruitzicht
stelt, moet je paradoxaal stoppen met de vereiste mindfulness-oefeningen
en jezelf laten oplossen in Zijnsbesef.
Het cultiveren van mindfulness valt te leren, net aJs de
methodische beoefening ervan. Het pad van Zijnsbesef
daarentegen neigt ertoe kronkelig, vol ontdekkingen,
zonder voorgeschreven richting of vaste regels te zijn en
heeft een individueel karakter. Dat wil zeggen dat wegwijzers
of mijlpalen ontbreken en dat het pad in het algemeen
VOORBIJ D.E VORM
ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT 77

per individu anders kan zijn. Toch wordt dit 'kronkelige'
pad paradoxaal vaak aangeduid als de directe weg, in tegensteUing
tot mindfulness met zijn nauwkeurig omschreven
oefeningen en beoogde resultaten. Deze directe weg wordt
zo genoemd, omdat het inderdaad 'direct' is in de zin van
direct, helder, zonder voorbehoud verwijzen naar Zijnsbesef.
Het nodigt uit tot een onmiddellijk besef dat inleiding
noch voorbereiding vereist.
Tegelijkertijd kan het pad met al zijn ontdekkingen vanuit
het standpunt van de zoeker indirect overkomen. Soms
wordt doel getroffen, soms ernaast geschoten. Dat geeft de
zoeker in vergelijking met mindfulness niet het comfortabele
gevoel vooruitgang te boeken. Je kunt stilzitten, luisteren
naar leraren, contempleren en op onderzoek uitgaan. En
toch ontbreekt het gevoel dat je op enige manier vooruitgang
boekt, totdat je plotseling een glimp opvangt van
Zijnsbesef. De auteur Stephen Levine noemt dar 'het hoge,
smalle pad zonder leuning', omdat je onderweg geen wegwijzers
of steunpunten tegenkomt. Het verwerkelijken van
Zijnsbesef wordt traditioneel overgedragen van leraar op leerling
die tijdens een intieme dialoog op onderzoek uitgaan. Ik
organiseer retraites en geef voor wie daarin geïnteresseerd is
in eenzelfde intieme setting, individuele en groepssessies.
Voor wie zich nier kan veroorloven een levende leraar te
bezoeken, bevat de directe benadering oefeningen waar je
wat mee kunt experimenteren. De directe benadering kan
ook deuren openen naar een heel nieuwe manier van zijn.
achtergrondverschuiving plaatsvindt.* Op het ene moment
ben je bezig met je dagelijkse gang van zaken en zie je jezelf
aan voor een individu, wiens identiteit zich in je hoofd
bevindt. Op het andere moment besef je dat je de immens
grote openheid bent, waarin dit schijnbare individu net als
elk ander object verschijnt. In plaats van denken dat je een
psychosomatisch apparaat bent met een persoonlijke
geschiedenis en een ingebeelde toekomst, besef je opeens
dar je dit immateriële maar alles doordringende Bewustzijn
bent waarin alles zich op een of andere onbegrijpelijke en
mysterieuze manier ontvouwt. Het centrum van je universum
is dramatisch verschoven - het kan zelfs zijn dat je dat
centrum helemaal bent kwijtgeraakt - en je kunt nooit meer
terugkeren naar hoe je vroeger tegen het leven aankeek.
Hoewel deze verschuiving van perspectief klinkt als een
mythische ervaring, als een inkijkje in een andere meer
spirituele dimensie van de werkelijkheid, is het feitelijk een
diepgaand schouwen in de versluierde realiteit. Wetenschappers
hebben gedurende eeuwen wetenschappelijke
methoden en objectieve experimenten toegepast om geleidelijk
de geheimen van de fysieke werkelijkheid te ontsluiten.
Op soortgelijke wijze hebben heiligen, yogi's en wie
langdurig mediteerden, onderzoek gedaan naar de metafysische
grondslag van het bestaan. Net als natuurkundige
en chemische experimenten leveren deze oefeningen en
meditaties reproduceerbare resultaten op. Het kan wel zo zijn
dat in individuele gevallen sommige oefeningen effectiever
Ervaar de figuur-achtergrondverschuiving
Herkenning van Zijnsbesef houdt gewoonlijk in dat een
plotselinge, onverwachte en soms zelfs schokkende figuur-
•
Figuur-achtergrondverschuiving is her fenomeen dat we een tekening
op twee manieren kunnen interpreteren. Denk aan de bekende
ambigue rekening die een jonge dame of een oude vrouw laar
zien, afhankelijk van hoe we ernaar kijken. Ook kunstwerken van
Escher ontlokken vaak figuur-achtergrondverschuivingen aan onze
perceptie.
VOORBIJ DE VORM
ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT 79

lijken te zijn dan andere. Als je de methode kiest die voor
jou het beste lijkt te werken, voer die dan nauwgezet en met
volle inzet uit. Uiteindelijk zal je verkrijgen wat de grote
Meesters eerder hebben bereikt. In dit hoofdstuk reik ik
experimenten en wegwijzers aan waarmee je zelf aan de slag
kunt gaan.
Geen van de beschrijvingen en toelichtingen die ik je
bied, kunnen voor jou de paradox opheffen. Alleen onmiddellijke
ervaring zal het moeten doen. De volgende oefeningen
nodigen je uit zelf die poortloze poort binnen te gaan.
Verwelkomen van wat is.,....
Binnengaan door de poortloze poort
In de kern bevat de directe benadering een paradox. Hoe is
het mogelijk dat je zult worden wat je al bent? Zijnsbesef is
wat je van nature bent en niet gecultiveerd of beoefend kan
worden, en bestaat al. Als dat zo is, waarom moet je het dan
überhaupt nog benaderen of worden? Waarom het niet
gewoon zijn? Welnu, feit is dat je het al bent, in elk geval
intrinsiek. Desondanks blijf je lijden omdat je je daar niet
bewust van bent. Het is overduidelijk dat je iets moet doen
en op een of andere manier je perspectief moet veranderen
om jezelf af te stemmen op wat je al bent. Dat wil zeggen,
je moet in vol bewustzijn herkennen wat je al bent. Zijnsbesef
moet zichzelf herkennen.
De paradox 'zijn en dat niet herkennen' staat in Zen
bekend als de 'poortloze poort'. Je bevindt jezelf buiten een
poort die jou lijkt te scheiden van de fundamentele waarheid
omtrent de essentie van de realiteit en je doet er alles
aan om erdoorheen te gaan. Als je ten slotte aan de andere
kant van de poort komt en ontdekt waar je zo moeizaam
naar op zoek was, blijkt dat de poort slechts een verzinsel
van je fantasie was en dat je er nooit, zelfs geen seconde,
buiten hebt gestaan. Maar zonder de toelichting en zonder
onderzoek kan het zijn dat je nooit hebt kunnen onderkennen
dat die poort feitelijk helemaal niet bestaan heeft.
Omdat Zijnsbesef opinies noch voorkeuren kent en alles
verwelkomt zoals het is, zonder oordeel of interpretatie,
kun je het benaderen door stil te zitten en je op een verwelkomende
manier zonder oordeel open te stellen voor de
werkelijkheid. Het gevaar bestaat dat de mind die volleerd
en doortrapt nabootst, geweldig kan imiteren. De mind kan
doen alsof hij alles verwelkomt en onvoorwaardelijk voor
alles openstaat, terwijl hij in feite oordelen koestert en een
bekrompen standpunt blijft innemen. Het geheim is stoppen
met het onder controle houden van de aandacht en toelaten
dat die zonder inspanning en zonder tussenkomst van
de mind functioneert. In zekere zin moet je als beoefenaar
van mindfulness-meditatie mislukken om mindfulness te
ontstijgen. Dat wil zeggen dat mindfulness een stapje opzij
moet doen om de ongeconditioneerde openheid die voorafgaat
aan mindfulness zich te laten eonen. Elke poging om
te 'verwelkomen' is gedoemd te mislukken en dat bindt je
aan het leveren van inspanningen en heeft niets van doen
met de ongeconditioneerde, onbegrensde openheid.
Als deze aanpak je risicovol, subtiel en (nog eens) paradoxaal
lijkt, zit je op het goede pad. Om Zijnsbesef tot bloei
te laten komen, adviseert Lao Tzu, de beroemde wijze van
de Tao Te Ching, te leren hoe je 'niet-doen' moet 'doen'. Stil
en rustig zitten kan deze verschuiving naar 'niet-doen' uitnodigen,
zolang je maar je gebruikelijke pogingen om door
80 VOORBIJ DE VORM
ALS ZlJNSBESEF ZICHZELF HERKENT 81

inspanning ergens te komen of om iets te bereiken opgeeft.
Zelfs als die je meer aanwezig zouden laten zijn of je meer
gemoedsrust zouden geven. (Door al je inspanningen om de
mind tot rust te brengen, veroorzaak je juist de onrust, zoals
je wellicht hebt opgemerkt.) Je hoeft alleen maar te zijn en
daartoe mindfulness te laten varen. (Instructies voor 'alleenmaar-zijn'
vind je in hoofdstuk 3.)
Bewustzijn is als de onbegrensde hemel
Zoals ik al eerder heb gezegd is open, onvoorwaardelijk
bewustzijn je natuurlijke staat van zijn en vergelijkbaar met
de onbegrensde hemel. Die hoeft zich geen enkele moeite te
getroosten om in volledige aanvaarding, alles zonder oordeel
of onderscheid te verwelkomen. Welkom heten is de spontane
en moeiteloze natuur van de onbegrensde hemel. Vliegtuigen,
vogels, parachutespringers en ballonnen hoeven niet om
toestemming te vragen om erdoorheen te vliegen. Toestemming
is al bij voorbaat verleend en de open ruimte neemt ze
op zonder ook maar op enige manier verstoord te raken.
Hetzelfde geldt wanneer je je inspanningen om mindful
te zijn opgeeft. Je kunt dan stil gaan zitten en je voorstellen
dat je de onbegrensde hemel zonder centrum bent.
Gedachten, gevoelens, beelden, herinneringen en oordelen
verschijnen en verdwijnen in de grenzeloze ruimte van
Zijnsbesef, die je ten diepste bent. Alles voltrekt zich in
jou! Naarmate dit inzicht zich verdiept vindt er een verschuiving
plaats van mediteren naar onbegrensd Bewustzijn
en verankerd raken in die openheid. Ten slotte zal je
beseffen dat deze ruimtelijke openheid je ware aard is. Dit
besef dat je die ruimtelijke, onbegrensde openheid bent en
tegelijkertijd niet losstaat van wat er in die ruimte opkomt,
markeert het moment waarop Zijnsbesef tot volle bloei is
gekomen.
Meditatie:
Rusten in Zijnsbesef
Meestentijds is ons bewustzijn verkrampt,
vernauwd en gefixeerd op specifieke objecten,
maar Zijnsbesef sluit zonder uitzondering alles in.
Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te
zitten en je aandacht te verschuiven van je denken
naar de ademhaling. Zit stil en laat in plaats van
het mediteren zoals je gewend bent, alles zijn zoals
het nu is. Focus of manipuleer je aandacht op geen
enkele manier, volg niet langer je adem, doe niets
in het bijzonder. je hoeft alleen alles maar te laten,
zonder te proberen iets te veranderen, te vermijden
of kwijt te raken.
Vereenzelvig je voor een minuut of vijf met dit
stille, open, ongeconditioneerde Bewustzijn.
Blijf daar en laat alles zoals het is, zonder moeite
te doen, te manipuleren of iets in stand te houden.
Beeld je nu de ruimte in vlak voor je en zie dat
de objecten die ruimte niet verstoren. Ervaar die
ruimte terwijl je ademt, en sta toe dat je bewustzijn
zich uitbreidt.
Beeld je nu de , ruimte in vlak achter je en zie dat
de objecten die ruimte niet verstoren. Ervaar die
VOORBIJ DE VORM
ALS ZIJNSBESE.f ZICHZELF HERKENT

uimte terwijl je ademt, en sta toe dat je bewustzijn
zich uitbreidt.
Doe nu hetzelfde met de ruimte rechts van je
lichaam, links ervan, boven en onder. Ervaar deze
ruimtelijke allesomvattende openheid in alle
richtingen. Is ze bewust of onbewust? Kent ze
grenzen? Heeft ze een centrum? Waar begint ze
en waar eindigt ze? Wijst ze iets af? Houdt ze iets
vast?
Veranker je in die allesomvattende openheid die
onbegrensd is en onthecht.
Overdenken van de directe aanwijzingen
Een krachtige manier om de poort naar Zijnsbesef te vinden,
is het overdenken van de directe boodschap van de grote
wijzen uit de verschillende tradities, die het diepgaand
begrepen en geleefd hebben. Zij geven instructies en verwijzen
bewustzijn direct naar zichzelf om te ontdekken wie of
war bewust is, dat wil zeggen Zijnsbesef Als je veel geluk
hebt krijg je deze woorden te horen van een levende leraar.
Zo niet, dan vind je misschien de aanwijzingen in een boek
en merk je dat je daar spontaan op reageert.
In mijn geval ontmoette ik een leraar die tegen me zei:
'De zoeker is wat gezocht wordt.' Deze uitspraak resoneerde
diep vanbinnen en ontlokte een soort spontane van ontzag
vervulde verwondering. Dat is wat die instructies wel vaker
veroorzaken. Maar het duurde nog maanden voordat die
verwondering zich ontpopte tot een plotseling verlichtend
moment, waarin de diepere betekenis van die uitspraak in
mij neerdaalde.
Als je geen levende leraar kunt bezoeken en toch die duidelijke,
door grote wijsheid gedragen instructies wilt ontvangen,
zijn die heel goed online of in boeken te vinden.
Het geheim is dat je die leer moet vermijden die je mind volstopt
met informatie en interpretatie. Laat je in plaats daarvan
aangetrokken voelen door een leer die direct verwijst
naar Zijnsbesef als tijdloos Zijn dat het verstand te boven
gaat. In Zen staan deze directe aanwijzingen bekend als de
keerpunt-woorden die je mind richting de waarheid laten
draaien. Die woorden zijn levend en vol energie, in tegenstelling
tot dode woorden die slechts gedachten en concepten
overdragen. Koans zijn de ondoorgrondelijke verhaaltjes
die zen studenten moeten overdenken om te proberen ze te
begrijpen. Ze culmineren vaak in een keerpunt, hoewel veel
studenten een soort van Zen-jargon hanteren waardoor dat
juist uitblijft. Klassieke keerpunt-woorden ontstaan spontaan
in het huidige moment in antwoord op een kernvraag
van een student. Die keerpunt-woorden zijn exclusief toegesneden
op de situatie en op de behoefte van de vragensteller.
Onderzoek de bron van wie bewust is
In aanvulling op het overdenken van de directe aanwijzingen
van anderen, kun je actief op onderzoek gaan en je
afVragen: wie is het dan precies, die bewust is? De klassieke
benadering is de vraag stellen: 'Wie ben ik?' We voelen
meteen aan dar de gebruikelijke antwoorden zoals 'ik ben
een vrouw, een danser, een leraar, een vader, een ondernemer,
een Christen, een sportman, een artiest' niet echt
vertellen wie we werkelijk zijn. Waar het om draait is dat we
VOORBIJ DE VORM
ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

de aandacht op alle verhaaltjes, rollen en onze identiteit die
gedurende een leven zijn ontstaan, moeten verleggen naar
wie we in essentie zijn, namelijk wat voorafgegaan is aan
onze levensgeschiedenis en conditionering. In Zen noemt
men deze fundamentele essentie, je 'oorspronkelijke gezicht
voordat je ouders geboren werden'. Omwille van dit boek
noemen wij her Zijnsbesef.
Voor veel mensen is de vraag 'Wie ben ik?' te abstract en
heeft geen enkele weerklank of aantrekkingskracht. Als dat
voor jou zo is, kun je een concretere vraag stellen, zoals 'Wie
ervaart nu dit huidige moment?' of'Wie kijkt nu door deze
ogen naar de buitenwereld?' Het doel daarvan is niet om het
logische, deductieve verstand erin te betrekken, maar om
een vraag te stellen die direct naar de kern van de zaak gaat.
Het antwoord moet komen van een andere, directere manier
van weten. Je moet de vraag vanuit je hele wezen stellen en
die energetisch laten resoneren in je lichaam alsof je een
steen in de vijver gooit en de rimpelingen ongestoord hun
gang laat gaan. Ten slotte onthult het antwoord zichzelf op
een wijze die je nooit van tevoren had kunnen bevroeden.
Wees je bewust van wat je niet bent,
blijf bij wat je wel bent
In plaats van te vragen 'Wie ben ik?' kun je de volgende
indringende raadsels en paradoxen overdenken, die onvermijdelijk
in dezelfde richting wijzen. Nogmaals, verpruts je
tijd niet door ze te proberen op te lossen met je analytisch
verstand. Laat ze in plaats daarvan vanbinnen rondzingen
en een antwoord ontlokken aan een ander niveau van weten,
dat het verstand te boven gaat. Net zoals bij zelfonderzoek
komt het antwoord niet als een hapklaar concept. Veeleer
beneemt het je en komt het intuïtief in je op als een diepgaand
inzicht, dat je hele leven totaal verandert.
•
Gedurende je leven heb je je naam gebruikt en het
peroonlijk voornaamwoord 'ik' om aan jezelf te
refereren, ook al ben je nu een volledig ander
iemand dan toen je tien, twintig, dertig of veertig
jaar was. De cellen in je lichaam zijn afgestorven
en vele malen vervangen. Je lichaam lijkt niet veel
meer op je lichaam dat je had toen je vijf of tien
jaar oud was. Je gedachteh en overtuigingen zijn
volkomen veranderd en je levensverhaal verandert
voortdurend. En toch heb je een intuïtief gevoel
dat gedurende al die jaren er iets is, wat niet veranderd
is en wat je 'ik' noemt. Waar bevindt zich dat
onveranderlijke, altijd aanwezige 'ik'?
•
Alles wat je kunt ervaren is een object van jouw
bewustzijn. Als je zegt 'ik zie een boom' of 'ik
hoor een vogel' of 'ik heb een gedachte', zijn de
boom, de vogel en de gedachte, objecten van het
'ik' dat het subject is. Daarom kun je nooit dat 'IK'
kennen of ervaren, omdat zodra je denkt er vat op
te hebben, het een object is geworden en dus aan
je greep is ontsnapt. 'IK' is het ultieme subject van
alle objecten, maar kan nooit zelf een object van
waarneming worden of zichzelf kennen. En toch
kan het op een directere manier gekend worden,
maar niet met het verstand en met objectief
kennen. Wie is dat IK?
•
Alles wat je ervaart is nier wat je ten diepste bent.
De gedachten, gevoelens, zintuiglijke prikkelingen,
86 VOORBIJ DE VORM
ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

herinneringen, overtuigingen, plaatjes en verhalen
waar je je gewoonlijk voor aanziet zijn uitsluitend
objecten van je aandacht en kunnen niet zijn wat
je werkelijk bent. Maar als je je bewust bent van
wat je niet bent - lichaam, zintuigen en verstandben
je aangekomen bij wat je wel bent. Wat is dat?
Je bent het pad
Uiteindelijk zijn het pad of de methode die gebruikt wordt
om te ontdekken dat je ten diepste Zijnsbesef bent, niet
vooraf bepaald. Dat komt doordat iemand onmogelijk zou
kunnen weten welke vragen, meditaties en onderzoeken bij
jou weerklank zullen vinden voor het openen van de poortloze
poort. Voor het bijwonen van onderricht raadt men traditioneel
aan om stil te zitten, te luisteren naar de woorden
van de gerealiseerde leraar, het onderricht te overdenken,
zelf op onderzoek uit te gaan en je re mengen onder gelijkgestemden.
Maar je moet erachter zien te komen wat voor
jou werkt door je nauwgezet af te stemmen op een innerlijk
weten en door een intuïtie te ontwikkelen waardoor je aanvoelt
of je dichter bij je doel komt. Daar kun je moeilijk les
in geven; in het algemeen komt dit gevoel geleidelijk op als
je je richt op de waarheid van wat er overgedragen wordt.
In dit hoofdstuk heb ik een aantal meditaties en manieren
van onderzoek aangeboden, maar die zijn niet bedoeld
om sysremarisch uit te voeren. Zoek wat je aanspreekt en
wees er met hart en ziel bij betrokken zonder een speciaal
resultaat re verwachten. Anders kun je je ontdekkingen niet
onbevooroordeeld tegemoet treden. Behoud de onbevangenheid
van de 'beginner' en uiteindelijk zal je Zijnsbesef
zelf verwerkelijken. Ten slotte zijn de beginner en Zijnsbesef
een en hetzelfde!
Net zo zijn de aanwijzingen en beschrijvingen in dit
boek niet bedoeld als antwoorden, maar als hypotheses die
je zelf op waarheid moet beoordelen. Jou is bijvoorbeeld verteld
dat Zijns besef je ware aard is die voorafgaat aan denken,
dat altijd voor jou beschikbaar is en dat het de ultieme bron
is van voortdurende vrede, geluk en liefde. Maar is dit ook
echt voor jou waar? Zolang dar niet het geval is, blijft het in
dit boek bij wat vrijblijvend gebabbel.
Het voordeel van regelmatig mindfulness te mediteren is
dat je weet dat je iets doet wat degelijk onderzocht is en aantoonbare
resultaten oplevert die min of meer voor iedereen
gelijk zijn. Maar zoals eerder gezegd, kan de directe benadering
per persoon anders verlopen. Vertrouw op je intwtie,
experimenteer oprecht en toegewijd. En zoals het advies van
Boeddha luidde: Wees een lamp voor jezelf.
Ten slotte: Alleen maar zijn wie je bent
Als je avontuurlijk aangelegd bent, kun je voor het meest
directe pad kiezen om uit te proberen: alleen maar zijn wie
je bent. Dat pad is hachelijk en weinig grijpbaar. Maak je niet
druk om de methoden die in dit hoofdstuk worden aangereikt.
Laat alle pogingen los om je aandacht te manipuleren en veranker
je in de ongeconditioneerde openheid zonder vooringenomen
standpunten. Zijnsbesef is het altijd aanwezige en
onveranderlijke filmdoek waarop de ervaringen zich afspelen.
Het is het licht achter alle beelden, het ultieme Subject
van alle objecten, het blanke scherm waarop de schijnbare
wereld van fenomenen wordt geprojecteerd, de Eenheid
waruin het leven als veelheid zich ontvouwt. Zijnsbesef is
88 VOORBIJ DE VORM
ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

niet iets wat je op enige wijze kunt doen, beoefenen of cultiveren.
In plaats daarvan kun je het alleen zijn.
Als ik probeer los te laten, raak ik helemaal in de knoop en
eindig ik meer gespannen en gestrest dan toen ik begon. Doe ik
iets verkeerd?
De paradox is natuurlijk dat je 'loslaten' niet kunt doen, je
kunt het alleen toelaten. Zolang je het probeert re 'doen', zit
je vast aan het proberen. Stop het proberen en laat 'loslaten'
uit zichzelf gebeuren. Het is zoiets als een bal loslaten die je
krampachtig hebt vastgehouden: niet loslaten, maar stoppen
met vasthouden en de bal valt uit je hand. Soms leidt
het simpele feit dat je beseft dat je vasthoudt tot een spontaan
loslaten. Uiteindelijk is ontspanning en gemak je
natuurlijke toestand, maar door levenslange conditionering
ben je ervan overtuigd geraakt dat je overal controle over
moet houden om te kunnen overleven.
gebruikt om je door het leven te loodsen. Het proces van het
herkennen van je ware aard verloopt niet anders. Uiteindelijk
kun je alleen bepalen wat voor jou het beste is; niemand
anders, zelfs niet de leraar die over de meeste wijsheid
beschikt, kan een autoriteit zijn op het pad naar Zijnsbesef.
Natuurlijk kan deskundig advies van een ervaren leraar van
onschatbare waarde zijn. Er zijn ontelbaar veel leraren om
de weg te wijzen, maar uiteindelijk moet jij bepalen welk
advies je zult volgen.
Ik weet niet zeker of ik een 'lamp voor mezelf' ben en voldoende
op mijn intuïtie kan vertrouwen om mij'n eigen pad te volgen,
zoals u suggereert. Mijn oordeel in het verleden is niet erg
betrouwbaar gebleken, precies de reden waarom ik met mindfolness
ben begonnen.
Aandacht voor je opeenvolgende ervaringen met behulp van
mindfulness heeft je wellicht in staat gesteld meer afgestemd
te raken op je intuïtie. Dankzij die intuïtie die ontkoppeld
is van oordelen en analyseren heb je een beter gevoel wat
voor jou het beste is. Hoe heb je je loopbaan of je partner
gekozen of hoe kies je het volgende boek dat je gaat lezen,
of je vrienden? Hoe weet je welk voedsel je moet eten en
wanneer? Je GPS vanbinnen wordt voortdurend door jou
90 VOORBIJ DE VORM
ALS ZIJNSBESEF ZICHZELF HERKENT

Hoofdstuk 5
Praktiseren van
de directe benadering
Als je jezelf toestaat te verankeren in de ongeconditioneerde
openheid an Zijnsbesef. raak je verzadigd van de volheid
van Zijn, dat zich uitdrukt via het hart als verwondering,
dankbaarheid, helderheid en liefde.
ls de beleving heeft postgevat dat je Zijnsbesefbent, zal
Aje leven dramatische veranderingen ondergaan. In
plaats van jezelf aan te zien voor een verzameling gedachten,
gevoelens, herinneringen en verhaaltjes die je ergens in je
hoofd hebt opgeslagen, herken je jezelf als de onbegrensde
openheid waarin het psychosomatische apparaat en alle
andere objecten verschijnen. Net als de figuur-achtergrondverschuiving
die je op cognitief niveau beleeft als je naar een
van die ambigue plaatjes kijkt, is het onmogelijk om ooit
nog jezelf te zien als voorheen. Dat gebeurt als je eenmaal
ziet wie je werkelijk bent, namelijk een veld van bewustzijn
waarin de objectieve wereld zich toont. Je bent ontwaakt uit
een droom en je kunt niet langer net doen alsof je ongedaan
kunt maken wat je eerder gezien hebt.
PRAKTISEREN VAN 93

Tegelijkertijd kun je weer afdwalen van de waarheid die
je ontdekt hebt en terug in slaap vallen. De kracht van het
'ikje' of ego is zo sterk, dat het telkens weer de kop op steekt
en je meesleept in het oude patroon waarbij je jezelf aanziet
voor een verhaaltje in plaats van wie zich daar bewust van is.
Met andere woorden, je ziet jezelf ten onrechte aan voor een
object, zelfs terwijl je weet dat je het ultieme Subject bent.
Na verwerkelijking komt het erop neer dat je niet probeert
te zien wat je nog niet eerder gezien hebt, maar dat je terugkeert
en je verankert in de waarheid, waarvan jij weer dat jij
het bent. Als het je helpt om rustig te zitten en te onderzoeken
zoals je eerder deed om in Zijnsbesef terug te keren, kun
je dat in elk geval doen. Zolang je maar onthoudt dat je niet
een toestand gaat nastreven die je al hebt en niet probeert
ergens te komen waar je al bent. Zijnsbesef is het meest
nabij, zo dichtbij als ademhalen, zo vertrouwd als het openen
van je ogen. Zijnsbesef is kijken naar de wereld alsof je die
voor het eerst ziet.
Net als met mindfulness-meditatie, biedt Zijnsbesef je
op elk moment de keuze: Laat ik toe dat ik word afgeleid en
verlokt door het drama? Of kies ik voor de openheid, helderheid,
disidentificatie en vrijheid die ik ontdekt heb maar
telkens weer vergeet? Het verschil is dat je met mindfulness-meditatie
ervoor kiest aandachtig te zijn, terwijl met
de directe benadering je jezelf er telkens aan herinnert dat
je die aandacht zelf bent. Dit is de betekenis van Zijnsbesef,
Bewustzijn dat bewust van zichzelf uitdrukkelijk in zichzelf
verankert, zonder hechting aan objecten of re verwachten
resultaten. (Een van mijn eerste zenleraren beschreef het als
'een onverstoorbaar vastklinken van Zelf op Zichzelf'.) Dit
onderscheid is subtiel maar tegelijk van grote betekenis en
toont her verschil tussen de directe benadering en mindfulness-meditatie
die op resultaat is gericht. (Voor meer
informatie over dit onderscheid: zie hoofdstuk 1.) In mindfulness-medicatie
ligt de nadruk op de objecten van bewustzijn.
In de directe benadering ligt de nadruk op het ultieme
Subject: Zijnsbesef Zelf. Zodra je de (paradoxaal onbegrensde
en nier-lokaliseerbare) plaats gevonden hebt waar je
'thuiskomt', blijf je daar telkens weer naar terugkeren. In
essentie breng je Zijn aldus in praktijk (ook weer een
paradox); dat is voor het rationele verstand niet te bevatten.
Meditatie:
Laat wat is zoals het is
Als je eenmaal Zijnsbesef hebt ontdekt, kun je
daar telkens weer snel naar teruggaan tijdens je
meditatie. Dat verdient de voorkeur boven het
toepassen van een techniek om daar te komen.
Toegegeven, dit is een wat meer geavanceerde
oefening, maar op enig moment naarmate je
inzicht zich verdiept, kun je direct en zonder
omwegen 'thuiskomen'.
Begin met stilzitten en wees je een paar minuten
bewust van je ademhaling. Laat alles zijn zoals het
is, zonder manipulatie of inspanning. Zelfs de idee
van 'open' zijn is ·1n dit stadium een soort van
inspanning of manipulatie. Dus laat zelfs deze
poging om open te zijn los en sta toe dat alles
is zoals het is. Dit is de fundamentele opdracht:
Laat alles zijn. 'Laten zijn' is de ultieme openheid.
Het is meer een toelaten, dan op een of andere
manier iets doen.
94 VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 95

Als gedachten en gevoelens komen en gaan,
probeer ze dan niet te veranderen, te vermijden,
je eraan te hechten of ze kwijt te raken. Laat ze
gewoon zijn. Daarmee blijf je in de openheid van
Zijnsbesef. je 'thuis' is altijd open, en vrij van waar
het zich bewust van is. En door bewust te zijn van
objecten zonder erdoor in beslag genomen te
worden, veranker je je in Zijnsbesef, als Subject
van alle objecten.
Nogmaals, het verschil tussen de keus loze
aandacht van de mindfulness-traditie en Zijnsbesef
is subtiel maar wezenlijk: met keusloze aandacht
ligt de nadruk nog steeds op objecten van aandacht,
waarbij je die aandacht toelaat zich spontaan en vrij
te bewegen van het ene object naar het andere.
Met 'laten zijn wat is' blijf je bewust het Subject
als bewustzijn zelf en laat je toe dat objecten doen
wat ze doen zonder je op enige wijze daarop te
focussen. je blijft net als de hemel vrij van wat
erdoorheen gaat. Als een spiegel, die niet verstoord
raakt door wat erin gereflecteerd wordt. Dat is de
aard van Zijnsbesef.
verwondering, dankbaarheid, vreugde, helderheid en liefde.
Hoewel we verschillende concepten en woorden gebruiken
om ogenschijnlijk van elkaar verschillende hoedanigheden te
beschrijven, zijn dit in feite slechts facetten van Zijnsbesef,
die'energetisch ervaarbaar zijn. Anders dan mindfulness,
hoef je geen moeite te doen om die kwaliteiten te kweken.
Ze komen heel natuurlijk vanzelf op als je in de open volheid
van Zijnsbesef verankerd blijft.
Verankerd blijven in bewustzijn is daarom de kern van
de directe benadering. Het is het gevolg van herkennen van
Zijnsbesef. Wees gewoon wie je bent! Op die manier sta je
de volheid van Zijn toe zich door jou uit te drukken zonder
inmenging of manipulatie. Onvermijdelijk ervaar je deze
oneindigheid die elk ding en alles wat mogelijk is omarmt.
Het is een soort van geestdriftige, niets uitsluitende aanvaarding
van het leven zoals dat zich aan je voordoet. Sommige
leraren gebruiken woorden als bezielde inspiratie of enthousiasme
om deze open, uitgebreide ruimte vol mededogen te
beschrijven. Het is alsof je afgestemd bent op het natuurlijke
verloop van het universum dat jou door zijn energie optilt
en meevoert. Natuurlijk zijn dit alleen maar concepten, tot
je ervaart waar hiernaar gewezen wordt.
Verankeren in de volheid van Zijn
Op een praktisch niveau is Zijnsbesef energetisch ervaarbaar.
Als je jezelf toestaat verankerd te raken in de ongecnditioneerde
openheid, raak je verzadigd van de volheid van
Zijn, wat zich uitdrukt via het hart met al eerdergenoemde
kwaliteiten als comfort, gemak, vertrouwen, erbij horen,
Meditatie:
verankeren in de volheid van Zijn
Naarmate je meer gewend raakt aan loslaten en laten
zijn,
begin je de volheid van Zijn te voelen als een
energetische ervaring, zoals hiervoor beschreven.
Deze ervaring is buitengewoon rijk, als een
fionkerende diamant met zoveel facetten en waar
uiteindelijk het individu afwezig is. Want als je je in
VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 97

de volheid van Zijn bevindt is het gevoel een
individu te zijn allang verdwenen.
Gedurende de dag kun je terugkeren naar die
ervaring. Zie in een flits de volheid van Zijn en
ga dan verder met wat je aan het doen was.
Nogmaals, dit heeft niets te maken met mindful
zijn. Het is meer een oplossen in de stroom van
liefde, dankbaarheid en vreugde waarmee het
bestaan wordt doordrongen. Deze stroom kan niet
worden beschreven of aangeleerd; omdat het de
essentie is van wat-is kan er alleen naar verwezen
worden. Maar zodra je erop stuit herken je het
onmiddellijk, net zoals de verloren zoon die lang
van huis is geweest en zijn thuis direct herkende.
In sommige tradities staat deze niet te beschrijven
essentie bekend als de 'wens vervullende edelsteen',
nectar van de Goden, het ultieme medicijn
voor alle kwalen. Verblijf daar, laat het je psychosomatische
apparaat doordringen en je zult
ontdekken dat het op elk niveau diep helend is.
Terugkeren als je afdwaalt
U kunt zich misschien afvragen: 'Alles goed en aardig, maar
hoe keer ik terug naar de volheid van Zijn om daar verankerd
te raken als ik afgedwaald ben? Zodra ik voel dat het
contact is verbroken, ga ik angstvallig mijn best doen om dat
te herstellen, waardoor ik op nog grotere afstand kom. Op
dat moment betekent het advies om gewoon te zijn wie ik
ben en daar te blijven, helemaal niets voor mij.' De sleutel
is te herinneren dat je helemaal niets verloren bent: waar je zo
hard naar op zoek bent en tracht vast te grijpen, is wat kijkt;
de zoeker is wat gezocht wordt. Probeer het niet buiten jezelf
te zoeken om weer in eenzelfde gemoedstoestand te komen.
Het is geen object dat je terug kunt krijgen. Ga in plaats
daarvan gewoon stilzitten en laat toe dat alles is zoals het is.
Hierdoor raak je volledig onthecht van alle mogelijke
gemoedstoestanden, waaronder het gevoel dat jij de basis van
bewustzijn bent. Paradoxaal keer je dan onmiddellijk terug
naar die basis, die je meende verloren te hebben, maar die in
feite altijd direct voor jou beschikbaar was. In de woorden
van een grote meester: 'Laat los en je hand wordt gevuld.'
Een alternatief is je licht te laten schijnen op de vraag
'Wie ben ik?' en zonder met je verstand op zoek te gaan naar
antwoorden kom je onmiddellijk weer 'thuis'. Of je kunc
jezelf herinneren aan een kort citaat of een wegwijzer die je
naar 'huis' brengt. Doe wat voor jou resultaat oplevert en als
het niet meer werkt, experimenteer tot je iets beters vindt.
Hoe vaker je terugkeert naar het besef te zijn, des te gemakkelijker
en sneller wordt de weg naar 'huis'. Ten slotte hoef
je maar met je vingers te knippen om weer terug te zijn. Dat
wil zeggen dat de terugkeer spontaan en onmiddellijk, van
seconde op seconde plaatsvindt, totdat je uiteindelijk nooit
meer je 'huis' verlaat. Onthoud alleen dat waar je naar terugkeert
geen substantie heeft en niet valt te lokaliseren. Het is
niet een object, niet een ding. Het is de ongeconditioneerde,
ongrijpbare openheid waarin de ogenschijnlijke scheiding
tussen binnen- en buitenwereld, zelf en ander is weggevallen
en alles zich vrijelijk ontvouwt zoals het is.
VOORBlJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 99

Telkens opnieuw wakker worden
Natuurlijk kan leven in zo'n ongeconditioneerde openheid
van Zijn, vrij van vereenzelviging en geheime agenda's, aanvankelijk
beangstigend zijn. Temeer daar de cultuur, de
mensen om je heen en je eigen conditionering samenspannen
en je verleiden weer te denken dat je een bepaald
individu bent. Ieder van ons leeft in een droomwereld, die
we zelf gecreëerd hebben en aanzien voor de realiteit. Het
verhaaltje waar het 'ik' uit opgebouwd is, is een drama vol
met helden, boeven, successen en mislukkingen, winst en
verlies, dat gewoonlijk gepaard gaat met strijd en conflict
met het individu als centrum. Ontdekken dat je Zijnsbesef
bent betekent wakker worden uit deze droom en opgaan in
het totaal van het leven zoals het is. Precies op dit tijdloze
moment, vrij van beperkingen die je opgelegd worden door
interpretaties en verhaaltjes. Maar doordat je zo vertrouwd
bent met die droom en doordat de medespelers in dat
toneelstukje zo betrokken zijn met jou, word je telkens weer
teruggeworpen in de droom.
Op dat punt aanbeland komt het erop aan dat je voor
eens en voor altijd helder krijgt wat 'thuis' is en dat je je
eraan blijft herinneren terug te gaan. Je gebruikelijke manieren
van denken, voelen en reageren tezamen met de rond
jezelf opgebouwde verhaaltjes die bevestigen waarin je zelf
gelooft, voelen zo vertrouwd aan als goed passende en lekker
zittende schoenen. Maar ben je dat echt? Is dat waar je op
het diepste niveau verblijft? Als je kiest voor comfort en een
vertrouwd gevoel in plaats van de helderheid en vrijheid van
Zijnsbesef, zal je eindeloos ronddwalen door de heuvels en
dalen van geconditioneerd bestaan. Dat is een soort achtbaan
die begint bij de geboorte en eindigt met de dood;
boeddhisten noemen dat Samsara. Je moet ervan overtuigd
raken dat je daar geen blijvende voldoening kunt vinden.
Je kunt bijvoorbeeld heel trots zijn op wat je voor elkaar
hebt gekregen, zoals de moeilijkheden die je hebt overwonnen,
de relaties die je hebt opgebouwd, de plaatsen die je
hebt bezocht en het geld dat je hebt vergaard. Maar zelfs de
herinneringen aan de allerbeste ervaringen uit het verleden
kunnen je mind in bezit nemen en je afhouden van volledig
in het huidige moment zijn. Daardoor kun je niet genieten
van de vreugde en voldoening die dit onvervangbare moment
in potentie biedt. Of je gedaèhten gaan terug naar de
schaamte over je mislukkingen, de niet benutte kansen, de
mensen die je leed hebt berokkend en de trauma's die je
overkomen zijn. Maar deze sluier van negatieve gedachten
en gevoelens houden je af van positieve ervaringen die in dit
moment zouden kunnen helpen je pijn te verlichten. Of je
kunt alsmaar het verhaaltje afdraaien over hoe men jou
tekort heeft gedaan, hoe men je aan je lot heeft overgelaten
en hoe men je over het hoofd heeft gezien. Die rancune
heeft je verbitterd, waardoor je voor de liefde die nu beschikbaar
is niet openstaat. Misschien lijd je omdat wat je nu
overkomt ongunstig afsteekt bij vroegere ervaringen. Of je
leeft misschien in voortdurende angst dat dezelfde traumàs
en teleurstellingen uit het verleden je nog eens overkomen.
En je relaties worden gekleurd door het verdriet en verlies
uit het verleden en zijn nooit volledig bevredigend vanwege
de oordelen, verwachtingen en projecties.
Terwijl je tot in het oneindige ronddwaalt in je levensverhaal
ben je aan het lijden, doordat je jezelf hebt geïsoleerd
van het leven zoals het is en waarmee je je niet kunt verbinden.
100 VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 101

Meditatie:
Leren kennen van de droom waarin je leeft
witte doek van potentiële mogelijkheden, die
daarna een sterk effect hebben op wat er gebeurt.
De eerste stap in het proces van beseffen wat je
echt bent bestaat uit het door en door kennen van
de droom waaruit je hoopt te ontwaken en in te
zien dat jij daarin niet figureert.
Hoe zou het leven zijn als je bevrijd zou zijn van je
verhaaltjes? Hoe zou je je voelen? Hoe zou je leven
eruitzien? Als je droom noch droomfiguur bent,
wie ben je dan wel?
Besteed in de komende week speciaal aandacht
aan de droom die je voortdurend om jezelf heen
opbouwt. Maak dat voorwerp van onderzoek op
dezelfde manier waarop je een raadsel tracht op
te lossen. Kijk naar de verhaaltjes die je jezelf vertelt
over anderen en hoe die hun rol spelen in jouw
verhaal. Wie zijn de boeven en wie de helden?
Heb je de neiging te denken dat jij altijd juist bent
en anderen verkeerd? Of heb je de neiging jezelf te
straffen voor de fouten die je denkt te maken?
Richt je aandacht op de overheersende gevoelskwaliteiten
van de droom: woede, angst, pijn en
schaamte. Wat zijn telkens terugkerende thema's
en problemen? Waar heb je geleerd op deze manier
naar het leven te kijken?
Merk op dat de verhaaltjes zich soms lijken terug
te trekken in de achtergrond en hun grip verliezen.
Hoe voel je je dan? Wat is er gebeurd met de
verhaaltjes? Bedenk dat de verhaaltjes die jij jezelf
vertelt over de werkelijkheid, in het algemeen
weinig van doen hebben met wat er in het echt
gebeurt. Het zijn interpretaties, projecties op het
Toevlucht zoeken tot Zijns·besef
De erkenning dat het individu gemaakt lijkt te zijn voor
lijden, kan je in eerste instantie goed gemotiveerd hebben op
zoek te gaan naar besef van Zijn. Het is nuttig jezelf in je
voorgenomen zoektocht tijdens het proces van oncwaken
daaraan telkens weer te herinneren. Als je het niet doet, is
het leven uitstekend in staat dat voor jou te doen. Het zal je
in situaties brengen waar gehechtheid aan onwrikbare standpunten
aan het licht komt. Net als eigen doelen, je zelfbeeld
en het levensverhaal die vertrouwde gevoelens opwekken
van woede, angst, pijn of anderen de schuld geven. Als je
plotseling toch weer lijdt, beschouw dat als een waarschuwing.
Het is er om je aan je ware 'thuis' te herinneren en je
erop te attenderen dat je daar onmiddellijk naar terug moet
keren.
In de boeddhistische traditie staat dat telkens terugkeren
naar 'thuis' bekend als toevlucht nemen tot Zijnsbesef, om
het lijden van het geconditioneerde bestaan achter je te
laten. Als je eenmaal ontwaakt bent uit de droom, kun je
daar niet meer naar terugkeren. Je bent letterlijk zeer overtuigend
uit de droom geholpen. Hoewel je soms kunt
afdwalen voor een kort bezoek, kan het nu niet meer het
102 VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 103

centrum van je leven zijn. Wellicht is het zelfs zo dat je korte
reisjes terug naar de droom pijnlijker zijn dan daarvoor en
des te sneller zal je daar weer willen vertrekken. Als gevolg
daarvan kan het zijn dat je het lijden intensiever ervaart
nadat je hebt ingezien dat je Zijns besef bent.
Het goede nieuws is dat je voornemen de waarheid te
realiseren tot bloei is gekomen. Het laat je opzettelijk telkens
weer terugkeren naar Zijnsbesef. Niet valt te ontkennen dat
dit voornemen gepaard gaat met een zekere mate van verzaking.
Niet van het comfort of de intieme relaties waar een
monnik of non afstand van doet, maar van de gehechtheid
aan de droomwereld die je zelf geschapen hebt. Voornemen,
toevlucht en verzaking zijn de drie aspecten waar beweging
richting waarheid uit bestaat. Nu je het gebruikelijke geloof
verzaakt dat echt geluk en voldoening gevonden kan worden
in de droom, zoek je toevlucht tot Zijnsbesef Je hebt nu het
vaste voornemen zo consistent mogelijk vanuit dit inzicht te
leven.
Meditatie:
Zet het voor je neer
Als je zit te mediteren kun je je voorstellen dat je
de hemel bent waarin net als wolken, gedachten
en gevoelens ontstaan (zoals eerder beschreven}.
De hemel verwelkomt, maar is niet betrokken bij
wat erin ontstaat.
In het dagelijkse leven kun je van tijd tot tijd even
stilstaan en blijven bij Zijnsbesef - bewustzijn wordt
zich bewust van Zijnsbesef - terwijl je toestaat dat
het leven zich als een droom ontvouwt zonder dat
iets of iemand zich ermee be"moeit. Dit 'nietbemoeien-met'
betekent geenszins passief zijn;
het betekent dat je je niet bemoeit met de stroom
van je activiteiten, ook niet die van jezelf. De Taoïst
noemt dit het 'niet-doen doen' of.vel moeiteloze
activiteit zonder een iemand of iets die eraan ten
grondslag ligt. je handelt in de droom zoveel als
waartoe je je geroepen voelt, maar je bent niet
vereenzelvigd met het drama, noch gehecht aan
wat het resultaat zal zijn. je balanceert op het
scherpst van de snede, tussen niet-iemand en
iemand, iets en niet-iets zijn.
Omdat je natuurlijke staat van ongeconditioneerd
aanwezig zijn de achtergrond van alle ervaring is,
kun je nu als oefening al je gedachten en gevoelens
toestaan zich voor je te ontvouwen. Net als een
film die voor je ogen wordt afgespeeld. Je bent het
licht achter de film dat noodzakelijk is voor de
beelden, niet een van de filmspelers. Tegelijkertijd
gaat paradoxaal, de fllmspeler waar jij je gewoonlijk
voor aanziet, door met het spelen van zijn rol in
de film.
Maak je geen zorgen als dit voor jou allemaal
onzinnig klinkt. Laat het rusten en experimenteer
met de oefeningen die wel met je resoneren.
Desintegratie zonder uiteenvallen
Als je vereenzelviging met de filmspeler in de droom verschuift
naar vereenzelviging met Zijnsbesef, kan het onge-
ro4
VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 105

makkelijke gevoel je bekruipen dat je leven van voorheen uit
elkaar valt. Je wilt je dan wellicht haasten om de brokstukken
bijeen te rapen. Uitdrukkingen als 'jezelf bijeenrapen'
en 'de boel op een rijtje zetten' geven blijk van een opgeklopt
idee dat je over alle aspecten van het leven controle moet
hebben, als je in een moeilijke wereld wil overleven.
Maar het verwerkelijken van Zijnsbesef onthult een
diepere en mysterieuzere orde in de kern van het bestaan,
die zich niet centreert rond jou als individu. In plaars daarvan
drukt hij zich uit als een van nature aanwezige heelheid
en volmaaktheid in het leven zoals het is. In de woorden van
de Zenmeester: 'Alles wordt volmaakt bestierd in wat ongeboren
is.' Dat wil zeggen dat er een impliciete orde bestaat
die voor alles zorgt en jou toestaat de illusie los te laten dat
jij de touwtjes in handen hebt. Dat is een illusie, zoals zal
blijken als het nauwkeurig onderzocht wordt. Heb jij controle
over je hartslag of het functioneren van je organen, of
voortdurend controle over je ademhaling? Heb jij controle
over de stroom gedachten en gevoelens? Bestuur jij je acties?
Hersenonderzoek toont feitelijk aan dat jouw beslissing om
je arm te bewegen, een piepklein moment komt nadat de
onbewuste impuls om te handelen al heeft plaatsgevonden.
In het dagelijkse bestaan kun je de indruk hebben dat je je
leven kunt besturen. Totdat bepaalde omstandigheden in je
leven, onvoorziene gebeurtenissen, of fysieke, psychologische
en materiële beperkingen dat verhinderen. Maar zodra je
Zijnsbesef verwerkelijkt, word je, al is het maar voor een
moment, met kracht losgekoppeld van je bestaan. Je wordt
dan naar de achtergrond gebracht, terwijl het leven zich op
mysterieuze wijze in en voor je ontrolt. Plotseling laat je de
greep op het leven los en ontdek je dat die nergens voor
nodig was. Je dacht dat je de auro bestuurde, terwijl je al die
tijd niets anders deed dan het speelgoedstuurrje stevig in
handen houden. God, het mysterie, de impliciete orde
bestuurde feitelijk de auto.
Als de illusie van controle wegvalt, kan het resultaat zijn
dat je niet langer gemotiveerd wordt en niet meer weet wat
de zin van het leven is. De ineenstorting van de droom
brengt feitelijk met zich mee dat de zin van het leven die in
de droom geprojecteerd was ook wegvalt. De droom in het
Westen is overwegend gebaseerd op de mythe van de held,
de krachtige persoon die controle heeft over en baas is van
zijn eigen leven. De zin daarvan wordt vooral ontleend aan
het vermogen obstakels uit de weg te ruimen en tegen alle
verwachtingen in een prijs in de wacht te slepen. Hij bereikt
de eindstreep en slaagt erin een herculische taak te volbrengen.
Mensen die deze mythe waarmaken zijn onze idolen.
Denk aan de bejaarde zwemmer die erin slaagt in een water
vol haaien de overkant te bereiken, het arme kind dat zich
opwerkt tot directeur van een grote onderneming, een jong
meisje dat de wereld solo rondzeilt ondanks slecht weer en
een uitrusting die het begeeft. (Het verklaart ook de populariteit
van films waarin superhelden een rol spelen.) Onnodig
te zeggen dat de heldendroom het onderscheid tussen
het individu en alle anderen benadrukt. Het is een droom
van strijd, conflict en uiteindelijke criomf.
Zelfs als je niet denkt dat je een held bent, beoordeel je
jezelf waarschijnlijk langs een of andere meetlat. Het ego
ziet zichzelf onvermijdelijk als de held van zijn eigen verhaal.
Hij ontleent waarde aan de partner waarmee hij leeft,
hoeveel geld hij verdient en de liefde en waardering die hij
ondervindt. De heldendroom en de wereld van persoonlijk
belang, die je hebt opgebouwd, store in elkaar als je beseft
dat je niet langer het individuele centrum bent waar het
leven om draait. Je bent slechts een van de vele uitdrukkingen
van een grotere beweging. Wat nu? Als de betekenis
I06
VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 107

van het leven niet gebaseerd is op persoonlijk belang en
succes, wat heeft het leven dan voor zin?
In plaats van strijden om de droom met zijn persoonlijke
belang weer op te bouwen - dat is sowieso gedoemd te
mislukken - kun je terugkeren naar 'huis', naar Zijnsbesef
en daar de uiteindelijke zin ontdekken. Als je niet meer je
best doet het leven te beïnvloeden en in plaats daarvan je te
verankeren in de ongeconditioneerde openheid van Zijn
zonder centrum, besef je dat er aan dit moment nietS hoeft
te worden toegevoegd. Van nature is het van zichzelf al volmaakt
en zinvol. Nadat je als individu uiteengevallen bent,
heb je de diepere grond van eenheid ontdekt. Dat is het ene
zonder een tweede, de eeuwige bron van waaruit en waarin
alle schijnbare verdeeldheid tot leven komt. Als je eenmaal
vereenzelvigd bent met deze diepere grond, komt de zoektocht
naar persoonlijk belang en zin van het leven tot een
einde.
Ten slotte
Er bestaat geen manier om Zijnsbesef te beoefenen of te
onderhouden, zoals je misschien kan doen met bijvoorbeeld
een gemoedstoestand van mindful zijn. Maar als je eenmaal
erkent dat je die essentie bent, je ware natuur, de natuurlijke
staat van Zijn, kun je je neiging om af te dwalen en je te
vereenzelvigen met je persoon, blijvend onder ogen zien. Je
kunt dan onafgebroken opmerken dat je telkens terugkeert
naar en verankerd blijft in, wat je weet dat je echt bent. In
de woorden van de grote Indiase wijze: 'Je hoeft alleen je
bron re vinden en vandaaruit je leven te leiden.' Naarmate
de vereenzelviging met de mind wegvalt, verdwijnt ook de
behoefte controle te houden over je leven om tegemoet te
komen aan je eigen verwachtingen. Je staat dan van nature
open voor de intrinsieke volledigheid en perfectie van elk
moment, precies zoals het zich presenteert.
Ik heb altijd geprobeerd een leven te leiden dat gericht was op
het behalen van doelstellingen, die mij zinvol voorkwamen.
Nu suggereert u dat de motivatie om iets te vinden wat zinvol
is voor mezelf berust op misleiding. Betekent dit nu dat ik al
die jaren mijn tijd heb verprutst?
Ik zou niet willen beweren dat je bent misleid. Wat je aan
het doen was, bracht je tot het punt dat je vragen ging stellen
over hoe je in het leven staat en dat ben je intensiever
gaan onderzoeken. Binnen je droom meende je een individu
te zijn. Met een levensverhaal, een toekomstvisie, doelen en
verwachtingen en een wens om je te profileren en controle
uit te oefenen. Dat is volmaakt te begrijpen als je ervoor
kiest een persoonlijk doel na te streven. Maar de motivatie
om zelf jouw agenda dwingend te bepalen, maakt je blind
voor wat er echt nodig is en heeft als gevolg dat je strijd
levert met de natuurlijke gang en richting van het leven, dat
zijn eigen intrinsieke betekenis heeft. Hoe minder doelen en
vooraf opgevatte ideeën je hebt, des te meer sta je open voor
wat het leven je te bieden heeft. En des te beter ben je in
staat passend te reageren op het huidige moment en je
werkelijk verdienstelijk te maken, in plaats van te denken
hoe het zou moeten zijn. In Zijnsbesef verankerd blijven
zorgt ervoor dat je innig verbonden bent met de hele sin!a
tie van het huidige moment. Je handelingen kunnen dan
spontaan en afgestemd op die situatie opkomen en je bent
in staat soepel mee te bewegen met de stroom van het leven.
108 VOORBIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING 109

Ik vind het moeilijk om aan te nemen dat 'alles volmaakt
bestierd wordt in wat ongeboren is: zoals u beweert. Kijk naar
alle gewe/,d, onverschilligheid en hebzucht in de wereld. Alle
oorlogen, aanslagen van terroristen, verwoesting van het milieu:
het lijkt me niet dat de werkelijkheid volmaakt harmonieus
wordt bestuurd!
Hoe weet jij dat de oorlogen, de terroristische aanslagen en
de verwoesting van het milieu niet precies zijn wat er moet
gebeuren in overeenstemming met een of andere mysterieuze
kracht die jouw mind niet kan begrijpen? Veronderstel je,
dat jij of iemand anders op de planeet weet wat het beste is
voor het geheel? Onthoud dat de volmaaktheid waar ik het
over heb niets te maken heeft met de tegenstelling volmaakt
tegenover onvolmaakt, goed of slecht. Wat bedoeld wordt,
is dat het volmaakt is in de zin dat het niet anders had
kunnen zijn; het is wat moest gebeuren. En hoe weten we
dat? Omdat het zo gaat! Als het niet zo was, zou je voortdurend
worstelen met de realiteit die, zo zei een van mijn
leraren, je altijd laat verliezen.
Natuurlijk, als je je geroepen voelt om veranderingen
teweeg te brengen of om je bij anderen aan te sluiten om te
protesteren tegen een bestaande situatie, ga je gang, doe dac.
Jouw reactie is ook onderdeel van de volmaaktheid. Maar
hecht je niet aan de resultaten. Anders raak je oneindig
gefrustreerd en teleurgesteld. Realiteit heeft zijn eigen
mysterieuze onverbiddelijke en volmaakte dynamiek, of je
het leuk vindt of niet. Je kunt de strijd om je gevoel van
individualiteit in stand te houden opgeven en ontspannen
in Zijnsbesef en je mee laten voeren met de realiteit die er
innig mee verbonden is. Of je kunt jezelf uitputten door je
te verzetten tegen de manier waarop de dingen verlopen.
Nogmaals, je bent niet noodzakelijkerwijs passief als je
ondergedompeld bent in de stroom, maar je reacties zijn
passend voor de situatie van dat moment.
Ik weet dat ik niet mijn lichaam, mijn verhaal of mijn persoonlijkheid
ben, maar ik heb nooit die krachtige ervaringen gekend,
die u beschrijft. '\lóor mij is het meer een eenvoudig inzicht of
herkennen wat waar is.
In het begin neemt realisatie vaak de vorm aan van een eenvoudig
inzicht. Naarmate je meer van die waarheid doordrongen
raakt en het je hart beroert, komt het tot bloei als
de krachtige ervaringen van liefde, dankbaarheid en alle
andere die ik beschrijf. Het belangrijkste is, dat je met je hele
wezen, helder en onweerlegbaar de non-duale aard van de
realiteit herkent; niet alleen als een of andere wereldbeschouwing
die je met je verstand kunt begrijpen. In de
westerse religieuze tradities wordt dit direct inzien dat het
verstand overstijgt, gnosis genoemd. In het Oosten heet het
jnana of prajna. Het is vergelijkbaar met wat we gewoonlijk
intuïtie noemen als we zeggen: 'Ik weet het gewoon, maar
kan niet uitleggen hoe en waarom.' Het is een weten zonder
een spoor van twijfel, net zoals je weet dat je neus van voren
zit en niet opzij.
no
VOOR.BIJ DE VORM
DE DIRECTE BENADERING Il!

Hoofdstuk 6
Zijnsbesef
1n het dagelijks leven
Zodra je mindful bent heb je al een scheiding aangebracht.
Wees alsjeblieft niet mindful! Als je wandelt, wandel.
Laat het wandelen, wandelen. Laat het eten, eten.
Het zitten, zitten. Het werken, werken.
- Zenmeester Muho Noelke
et loslaten van de vereenzelviging met je droompersoon
en het terugkeren naar je ware natuur aJs de
H
ongeconditioneerde openheid van Zijnsbesef, heeft een
krachtig schokeffect op ieder niveau van je bestaan. Plotseling
is de last van een heel leven van je schouders genomen.
De schellen zijn van je ogen gevallen en het leven wordt fris,
levendig en helder. Elk moment krijgt zijn intrinsieke
betekenis en waarde omdat het straalt als Zijnsbesef. Een
subtiele stille vreugde is voortdurend aanwezig. Je beseft dat
vreugde niet iets is wat je moet verdienen of wat onvoorspelbaar
komt en gaat afhankelijk van de omstandigheden.
Het is je natuurlijke staat die door een levenslange conditionering
aan je oog omtrokken is geweest.
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN 113

Ongeconditioneerd het leven verwelkomen
zoals het zich ontvouwt
Omdat de grens tussen binnen- en buitenwereld is opgelost
in Zijnsbesef, herken je nu dat alles waarmee je geconfronteerd
wordt, een uitdrukking is van wat je ten diepste bent,
namelijk je ware aard en bron van alles. Als gevolg daarvan
treed je elke situatie tegemoet met een betrokkenheid en een
hernieuwd ontdekt vertrouwen, dat alles zich zo ontvouwt
omdat het niet anders kan. Je gebruikt daarbij je intuïtie die
jou op een of andere, niet verklaarbare en mysterieuze wijze
ten dienste staat. Omdat je niet langer afhankelijk bent van
omstandigheden buiten jou of mensen die jou blij maken,
ben je vrij om gewoon van het leven te genieten zoals het is.
Je bent bevrijd van de gedachte dat jij het bent die bepaalt
hoe het zou moeten zijn. De strijd om het leven naar eigen
hand te zeten, hoe subtiel ook, ligt altijd op de loer. Zodra
die voortdurende strijd met de realiteit is opgegeven, merk
je dat je verwelkomt wat zich aandient, net zoals je dat met
een goede vriend zou doen. Je weet nooit wat komen gaat,
maar je blijft ervoor openstaan, nieuwsgierig en zonder
angsten voor wat het volgende moment je brengt.
Als je zonder innerlijk verzet meebeweegt met de telkens
wisselende situaties en de personen die je tegenkomt, ga je
gemakkelijk en met een minimum aan inspanning door het
leven. Dat is heel wat anders dan jezelf forceren om tegen de
stroom in te gaan om jouw zin te krijgen. In dat geval ervaar
je het leven vanuit het individu, waar alles om 'mij' draait.
In plaats daarvan ga je nu het leven vanuit het ruimtelijke
perspectief van Zijnsbesef beschouwen. Je reageert dan
adequaat op wat de totale situatie op dat moment van je verlangt;
niet langer op basis van jouw persoonlijke verlangens
en behoeftes. Ten slotte zal het idee dat je een zelfstandig
handelend individu bent wegvallen, omdat je beseft dat het
leven zichzelf door middel van jou leeft. Je weet nu dat dit
lichaam slechts een medium is voor de diepere, allesomvattende
wijsheid van Zijnsbesef. Ondanks de illusie dat je
controle hebt, ben je om te beginnen al nooit de dirigent
van jouw leven geweest. Jij hebt nooit aan het stuurwiel
gestaan en je kunt nu vertrouwen op de grote kracht die de
wereld tot leven brengt.
Het zou kunnen zijn dat je in het verleden niet hebt
kunnen genieten van alle aspecten van het leven met al zijn
ups en downs, uitdagingen en m'eevallers, omdat je zo bezig
was met wat eraan ontbrak en wat je zou kunnen doen om
je leven te verbeteren. Hoe zorg ik ervoor dat meer mensen
van mij gaan houden? Hoe kan ik mijn fysieke problemen
oplossen? Hoe kan ik een beter mens worden? Hoe kan ik
voordeel hebben bij de situatie, hoe kom ik in de schijnwerpers,
hoe krijg ik aandacht en hoe kom ik vooruit? Het
kan ook zijn dat je de mensen die je her meest nabij waren
niet voldoende hebt kunnen waarderen, omdat je altijd wel
wat op ze had aan te merken in de verwachting dat ze zouden
veranderen. Nu Zijnsbesef verwerkelijkt wordt, sta je open
om situaties en mensen te aanvaarden zoals ze zich aan je
voordoen. Zonder oordeel of manipulatie, omdat je de volmaakte
onvolmaaktheid als stralende eenheid van Zijn weet
te waarderen in wat zich nu voordoet. In dit open, ongeconditioneerde,
ontvankelijke Zijn ontvouwd zich alles en
iedereen heel gracieus en natuurlijk, zonder de noodzaak
iets ce doen, te verbeteren of aan te passen.
Vanzelfsprekend zullen net als voorheen problemen
ontstaan. Maar in plaats van ze als zodanig te beschouwen,
worden ze gezien als kansen om 'thuis' te blijven in Zijnsbesef
en niet af te dwalen naar het strijdtoneel van het 'ikje'
dat oordeelt en zich verdedigt. Stel dat iemand je in het
1I4
VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN 115

verkeer afsnijdt. De oude reactie kan opkomen om op je
voorhoofd te wijzen en een aantal verwensingen te uiten. In
plaats daarvan ben je je bewust van dat gevoel, maar je blijft
verankerd in dat open vreugdevolle Zijnsbesef. Je staat toe
dat het gevoel in jou er is, terwijl je de situatie aanvaardt
zonder in een reactie te schieten. Misschien kun je inzien dat
je precies hetzelfde had kunnen doen en dat hun onbeschoftheid
een weerspiegeling is van jezelf. Ten slotte delen we allemaal
dezelfde menselijke impulsen en zwakheden. De oude
neigingen en reacties kunnen misschien kort opflakkeren,
maar ze lossen snel op in het heldere licht van Zijnsbesef, als
je zonder oordeel of reactie ziet wat ze zijn.
Meditatie:
Non-dualiteit, verdwijnen van dualiteit
Deze meditatie, die elementen van verschillende
meditatietechnieken combineert, brengt je naar een
volledig besef van de onbegrensde, non-duale aard
van de realiteit. Dat wil zeggen dat de meditatie het
ondeelbare karakter aantoont van zelf en de ander,
subject en object, wie ervaart en wat ervaren wordt.
Verplaats de aandacht van je gedachten naar wat
je in je lichaam voelt. Voel hoe je lichaam in contact
is met de stoel. Voel je voeten op de grond en je
handen op ie dijen. Voel je armen, benen, nek en
hoofd, voel je borst en buik, en hoe die voortdurend
op en neer gaan en hoe je aandacht
meebeweegt.
Als je nauwkeurig kijkt, kom je misschien tot het
besef dat het enige dat je van je lichaam echt kan
kennen de zintuigprikkels zijn die je nu ervaart.
Al het andere is jouw projectie, het beeld dat je
mind gebruikt om de gaten op te vullen.
Als voorbeeld: je ervaart niet je hele arm, je voelt
alleen bepaalde prikkelingen in de buurt van waar
jij aanneemt dat je arm zich bevindt en daarop
projecteer je het beeld van een arm.
Het is als een pointillistisch schilderij. Op een
ontelbaar aantal gekleurde stippen projecteren we
een waterlelie, een vrouw of een gebouw. Net zo
projecteer je het concept 'been' of 'hoofd' op een
verzameling zintuigprikkels. Laat deze projecties,
deze concepten gaan en volg zonder interpretatie
gewoon de zintuigprikkels zoals ze zijn.
Merk op dat de omgeving van die prikkels open
ruimte is, waar geen enkele prikkel bestaat. In feite
is er meer ruimte dan prikkels. Zij spelen en
dansen hun dansje in deze ruimte. Als je naar
dat spel in de onbegrensde ruimte kijkt, zal je
misschien beseffen dat je niet echt een duidelijke
scheidslijn kunt vinden die binnenkant en buitenkant
van je lichaam markeert. Er is alleen dit
ononderbroken veld van zintuigprikkels in de
ruimte. Merk op dat gedachten en gevoelens in
dezelfde ruimte spelen, net als de prikkelingen.
Richt nu je aandacht naar de ruimte zelf. Blijf in
Zij nsbesef waarin gedachten, gevoelens en
II6
VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN
u7

zintuigprikkels verschijnen en verdwijnen. Wees de
open, kale, onbegrensde en ongrijpbare ruimte.
Blijf die ruimte en onderzoek de ervaringen die zich
daarin afspelen. Is er, afgezien van deze ervaringen,
iets meer wat je direct te weten kunt komen over de
buitenwereld en wat niet een gedachte of concept
is? Is het niet zo dat de buitenwereld op dit
moment zuiver en alleen bestaat uit jouw ervaring?
Al het andere is in jouw verhaal een projectie.
Als je je ervaring onderzoekt, kun je dan een verschil
vinden tussen bewustzijn en wat daarin verschijnt?
Nu de wereld alleen bestaat als jouw ervaring in dit
moment, valt er dan daarbuiten materie te vinden
die zich onderscheidt van bewustzijn of de ruimte
waarin die materie verschijnt? Of zijn bewustzijn
en ervaring gemaakt van dezelfde niet-stoffelijke
essentie?
Ervaar de ondeelbaarheid van bewustzijn en de
ervaringen die daarin verschijnen. Binnen en buiten
vormen een ondeelbare essentie. Wie kijkt en
waarnaar gekeken wordt, is een en dezelfde. Blijf in
die onverdeelde, non-duale ruimte van Zijnsbesef.
Onvoorwaardelijke liefde voor jezelf en anderen
Onnodig te zeggen dar Zijnsbesef de relaties tussen jezelf
en anderen zal transformeren wanneer je gaat beseffen dat
jij en de mensen waarmee je in aanraking komt allemaal uit-
drukkingen zijn van één onverdeelde realiteit, de bron en
essentie van iedereen. Onvoorwaardelijke liefde komt vanzelf
op in het hart, zowel voor anderen als voor jezelf, zodra
je herkent dat je deze onverdeelde eenheid in essentie bent
zonder onderscheid tussen jou en de ander. Waar het om
gaat, is dat dit niet een concept blijft, maar dat het het resultaat
is van een onmiddellijk inzien en direct ervaren. Je herkent
dan dat liefde net als vreugde je natuurlijke staat is,
maar dat een levenslange conditionering een muur rond je
hart heeft opgetrokken.
Vanuit het gebruikelijke perspectief van mindfulnessmeditatie
moeten gevoelens van zorgzaamheid zoals warme
vriendelijkheid en mededogen opzettelijk en met grote inspanning
middels specifieke meditatietechnieken worden gecultiveerd.
Ontegenzeggelijk zullen die een krachtig middel
zijn wat je in staat stelt het domein van liefde binnen te
gaan. De directe benadering daarentegen zorgt voor het
inzicht dat je intrinsiek ondeelbaar bent, waardoor de
onvoorwaardelijke liefde en het mededogen worden ontgrendeld.
Liefde en mededogen vormen het karakter van je
natuurlijke staat van open, ontvankelijk Zijn. Daarvoor
hoeft niets ontwikkeld te worden. Door telkens terug te
keren naar 'huis', Zijnsbesef, word je opgenomen in de
stroom van warme vriendelijkheid, waardering, dankbaarheid,
vreugde en alle andere kwaliteiten die behoren bij een
open hart.
Zonder twijfel ken je die momenten, waarin deze
onvoorwaardelijke liefde spontaan in je opkomt, bijvoorbeeld
als je verliefd bent. Maar net als de meesten schrijf je
die gevoelens van liefde toe aan de bekoorlijke charme van
de persoon op wie je verliefd bent. Je vergeet dat die gevoelens
behoren bij wie je in essenàe bent. Als je verliefd bent
zie je je geliefde niet door de bril van de condiàoneringen,
II8
VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN
Il9

die in jouw persoonlijke verleden tot stand zijn gekomen. Je
kijkt met een frisse blik en ziet de ware aard die in de kern
van je geliefde besloten ligt en bent blind voor de tekortkomingen
in de persoon. Zijnsbesef staart naar zichzelf met
de ogen van de ander en wordt verliefd op zichzelf Gewoonlij
verflauwt deze onvoorwaardelijke liefde naarmate de
reltie langer duurt. Je focust je dan op de klaarblijkelijke
tekortkomingen en de conditionering laat zich weer gelden.
Als je Zijnsbesef herkent en daarin verankerd blijft, zie
je alles en iedereen met een frisse blik, en vind je net als God
in Genesis alles goed, volledig en vol liefde. Het kan zijn dat
een speciale persoon in jou extra sterke gevoelens van liefde
en aantrekking opwekt. Maar je weet dat het niet die persoon
is die dat veroorzaakt en daarom ook niet de oorzaak
is voor hoe je je voelt. Sterker nog, je weet dat je net als alles
liefde bene en dat je relaties je de mogelijkheid bieden om
die liefde met elkaar te delen en ervan te genieten. Paradoxaal
zijn jij en je geliefde tegelijkertijd twee individuen die
toch één zijn, afgescheiden en onafscheidelijk. Relaties
bieden je de mogelijkheid om met die paradox te spelen. Als
er geen individuen bestaan, kunnen er geen relaties zijn, geen
toenadering en afwijzing, geen uitwisseling en interactie,
geen spel. Maar als je alleen een individu zou zijn, zou er
geen liefde kunnen zijn, anders dan de liefde die bestaat uit
conditionering, conflict en onderhandeling. De schoonheid
van relaties binnen Zijns besef is te vinden in de waardering
van, en eerbied voor verscheidenheid in eenheid en individualiteit
in het licht van onafscheidelijkheid. Door met
open, frisse blik te blijven kijken en niet te vervallen in oude
patronen, blijven je relaties altijd nieuw en levendig, en zijn
dan een onuitputtelijke bron van voldoening. Het geheim
ligt niet bij de ander, het is te vinden door verankerd te
blijven in Zijnsbesef
Verschillen, voorkeuren, voorliefde, meningen ontstaan
en hoeven niet noodzakelijkerwijs tot tweedracht te leiden.
Ze zijn onvermijdelijk, omdat Zijns besef het leven zoals het
is volledig omarmt zonder vaste mening voor of tegen iets.
Jij houdt van vanille-ijs, ik van chocolade-ijs? Prima, geen
probleem! Jij wilt een avond ontspannen thuis zitten, ik wil
liever een uitstapje maken. Dat kan, geen enkele reden voor
discussie. Laten we naar de ander kijken vanuit openheid.
Ga mee in de stroom waar de interactie je brengt en zie waar
je op uitkomt, in plaats van je vast te graven in ingenomen
posities en betrokken te raken in conflict. Of, zoals de Fransen
zeggen, vive la diffirence.
Natuurlijk laat de oude conditionering zich onvermijdelijk
een keer gelden, vooral in romantische relaties of bij
intieme vriendschappen. Dat geeft je de kans om ook dat te
aanvaarden zoals het is, zonder oordeel of afwijzing. Als
Zijnsbesef verwerkelijkt is bieden die intieme relaties bij
uitstek een spiegel, die laat zien waar je gehechtheden liggen.
'Ze tonen de gebieden van hart en verstand, de loopgraven
waarin je je ingegraven hebt met je geheime agendàs. In
plaats van niet te willen wijken en je posities met hand en
tand te verdedigen als het conflict uitbreekt, zorgt je trouw
aan waarheid ervoor, dat je op onderzoek uitgaat om te ontdekken
waar je zo aan vasthoudt. Telkens als je ziet dat je
met een van de basis-emoties reageert, zoals woede, angst,
gekwetst zijn, jaloezie of ongeduld, heb je de gelegenheid
even halt te houden. Dan kun je even nadenken over waar
jij verwijdering teweegbrengt. Je kunt je gevoelens aanvaarden
zonder ze uit te leven. Vervolgens kun je overtuigingen
die deze gevoelens in stand houden, diepgravend onderzoeken.
Naarmate je meer geworteld bent in het inzicht dat
het probleem niet buiten je-Lelf ligt, begrijp je dat het probleem
veeleer voortkomt uit de beperkingen van het 'ikje'.
120 VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN 121

Je beschouwt dan je partner, je vriend of familielid niet als
een vijand, maar als een leraar die je in alle liefde de waarheid
vertelt in dit proces van verwerkelijking van Zijnsbesef.
Relaties maken je bescheiden in de beste zin van het woord,
omdat ze elke vereenzelviging en gehechtheid ontmantelen.
Niets blijft over behalve de rauwe verscheidenheid van het
kostbare moment zoals het nu is.
Meditatie:
Staren in de ogen van Zijnsbesef
Door elk paar ogen wordt gekeken door een en
hetzelfde Zijnsbesef.
Nodig een partner uit of een nabije vriend om met
jou deel te nemen aan deze meditatie. Ga ontspannen,
rechtop tegenover elkaar zitten, waarbij jullie
knieën elkaar bijna raken. Houd je ogen een paar
minuten gesloten en verplaats je aandacht van
je gedachten naar wat je in je lichaam voelt:
het contact van je rug en zitvlak met de stoel,
voeten op de grond, handen in je schoot en de
ademhaling.
Kijk wat er gebeurt als je doorgaat met aankijken.
v'oel je je ongemakkelijk, gespannen, onrustig of
beschaamd? Heb je oordelen over jezelf of de
ander: 'ik doe het niet goed', 'hij lijkt boos op me te
zijn' of 'waarover gaat deze oefening nu eigenlijk'?
Merk je opflakkerende emoties als woede, verdriet,
spijt of golven van vreugde, dankbaarheid en liefde?
Wat gebeurt er met de grens tussen jou en de
ander? Ligt die vast of begint die vager te worden
en lost die op? Blijf elkaar op deze wijze nog vijf
minuten of langer aankijken en aanvaard zonder
oordeel of weerstand wat zich aandient.
Stel je nu voor dat het bewustzijn dat door de ogen
van de ander kijkt, hetzelfde bewustzijn is dat door
jouw ogen kijkt. Bewustzijn in de vorm van de
ander kijkt naar zichzelf. Als je voelt dat je zover
bent, laat dan eventuele sporen van scheiding in
het licht van Zijnsbesef oplossen. Binnenkant en
buitenkant, zelf en de ander zijn onverdeeld veld
van bewustzijn. Kijk naar gevoelens die in je hart
opkomen als je in dit non-duale veld verankerd
blijft. je kunt dat zolang doen als je wilt.
Open nu je ogen en kijk elkaar kalm aan.
Belangrijk: ga niet staren of je concentreren, maar
laat een ontspannen, diepgevoelde, liefdevolle blik
zich uitstrekken naar de ander. Als je aandacht zich
concentreert op een bepaald punt of als je moeite
hebt om in het huidige moment te blijven,
ga dan kalmpjes terng naar het kijken in de ogen
van de ander.
Als je klaar bent, neem dan zoveel tijd als je prettig
vindt om de ervaringen en inzichten met elkaar uit
te wisselen .
I22
VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN 123

Omarmen van je volmaakte onvolmaaktheid
Zoals je ziet gaat leven vanuit een ongeconditioneerde openheid
in het huidige moment, niet over net doen alsof je een
volmaakt spiritueel wezen bent dat omringd wordt door een
aura van licht en liefde. Het gaat erom alles te verwelkomen
wat bij jou hoort met je hele geschiedenis en al je onvolmaaktheden.
Elke poging om te voldoen aan een bepaalde
standaard van spirituele volmaaktheid laat je dieper in het
moeras zakken van vergelijken en streng beoordelen van
jezelf. Daardoor kom je met jezelf in strijd. Als je stopt met
perfect zijn volgens een vooraf vastgesteld idee kun je jezelf
laten zijn zoals je bent met al je gebreken. Je imperfectie
toont zichzelf nu als perfectie. Die heeft niets van doen met
de dualiteit van tegengestelde polen, zoals volmaakt tegenover
onvolmaakt, goed of kwaad, maar verwijst in plaats
daarvan naar het feit dat we allemaal unieke eigenschappen
hebben. Niemand drukt dezelfde niet te vergelijken verzameling
van eigenschappen uit.
Nu je verankerd bent in die ongeconditioneerde openheid,
voel je niet langer de noodzaak om je iets in re beelden
of een mening te verdedigen. Als gevolg daarvan worden de
kunstmatige grenzen tussen jou en de ander vager en lossen
ten slotte op. Daardoor word je gevoeliger voor de momenten
waarop je niet in overeenstemming met waarheid handelt.
Niet omdat je probeert te voldoen aan een of ander
spiritueel ideaal, maar omdat je voelt dat er weer een scheiding
ontstaat en een neiging jezelf te verdedigen. Door die
natuurlijke afstemming op waarheid handel je adequaat,
niet gebaseerd op vooraf vastgelegde ideeën omtrent goed en
kwaad, spiritueel of niet spiritueel, maar vanuit het standpunt
van een allesomvattend, niets uitsluitend Zijnsbesef.
In de ogen van Zijnsbesef zoals ik dat in hoofdstuk 3 heb
genoemd, 'heeft dit allemaal niets te maken met dualistische,
tegengestelde polen zoals compleet versus incompleet,
perfect versus imperfect, of van betekenis versus zonder
betekenis. Elke persoon en elk ding, ongeacht hoe schijnbaar
onvolmaakt ook, is perfect in de zin dat het eenvoudig
is wat het is en dat het onmogelijk anders had kunnen zijn.
Het toont altijd de in essentie volmaaktheid van Zijn. Als
een natuurlijke reactie op dit inzicht ontstaat een subtiele
mengeling van liefde, verbazing, dankbaarheid en vreugde.'
Maar je kunt misschien makkelijker de intrinsieke volmaaktheid
herkennen in planten en dieren, de zon en de hemel, je
geliefden en vrienden, dan bij jezelf. Je relatie met jezelf kan
wellicht de meest uitdagende blijken te zijn. Meest uitdagend
en tegelijk heel belangrijk. De sleutel ligt in het vermijden
dat je niet gevangen raakt in zelfoordeel, maar in
plaats daarvan je ervaring aanvaardt zoals die is. (Voor meer
over emoties en vaste patronen in denken en reageren, zie
hoofdstuk 7.)
Meditatie:
Ervaringen verwelkomen zonder oordeel
In plaats van je verzetten tegen of hechten aan
ervaringen, zoals je de meeste tijd doet, gaan we
ze nu verwelkomen zoals ze zijn. Deze oefening
is weer een gelegenheid om te verankeren in het
allesomvattende Zijns besef.
Accepteer zonder voorbehoud gedurende de
komende twee uur (of langer als je wilt) alles wat
je ervaart. Verwelkom zonder enige bijgedachte
moeilijke gevoelens, negatieve gedachten,
124 VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN 125

uitdagingen, de mensen, het weer, het nieuws,
de geluiden en de geuren. Met accepteren bedoel
ik niet gelaten aanvaarden of het lijden van een
nederlaag, maar een van harte gemeende
erkenning.
In dit proces kun je zien op hoeveel manieren je
mind het leven afwijst: gevoelens en gedachten
onderdrukken, oordelen over anderen en weigeren
te aanvaarden wat er zich werkelijk voor je afspeelt.
Je zult verbaasd staan over hoeveel energie je mind
verspilt door te weigeren te accepteren wat zich
feitelijk nu voor je afspeelt.
Kijk nu naar je neiging je ergens tegen te verzetten
of iets te ontkennen. In plaats daarvan accepteer je
wat komt en hoe het komt: honger, verlangens,
woede, je partner, je kinderen, je lichaam, hoe je
eruitziet, je leven. Blijf zo veel mogelijk verankerd
in de onvoorwaardelijke openheid van Zijns besef.
Natuurlijk, je kunt nee zeggen als dat nodig is,
of iets veranderen wat je niet aanstaat, maar neem
even de tijd om eerst de situatie zonder oordeel
onder ogen te zien.
Je bent misschien zo gewend te oordelen en af te
wijzen, dat je in het begin niet weet hoe je dat moet
doen. Dus repeteer voor jezelf 'ik accepteer zonder
oordeel' om een begin te maken. Misschien bevalt
het je zo goed, dat je nu elk aspect van je leven
accepteert zonder oordeel.
Sterven voordat je doodgaat
Voorheen zagen we ons aan voor de inhoud van ons leven:
lichaam, mind, gedachten, gevoelens, familie, vrienden,
verworvenheden, relaties en materieel bezit. Als we ontdekken
dat we in plaats daarvan de onbegrensde ruimte zijn
waarin het leven zich ontvouwt, sterft je oude tijdgebonden
identiteit en zie je in dat je tijdloos Zijn bent. Dit betekent
dat je in werkelijkheid Ongrond bent, dat wil zeggen, die
niet vast te grijpen, immateriële, onverwoestbare essentie
die onaangetast en onveranderd overblijft als je al het veranderlijke
negeert. Dat gaat gepaard met moed, en een vertrouwen
in wat niet dood kan gaan of aangetast kan worden
door pijn, ziekte, ouderdom of dood. Zoals de oude zenmeesters
zeggen: 'Sterf voordat je doodgaat, de dood kan je
daarna niet langer zorgen baren'.
Tegelijkertijd kun je toch verkiezen gezond, vitaal te zijn,
zonder pijn. Je kunt je desondanks teleurgesteld voelen,
bang, gefrustreerd vol kwellingen bij de eerste symptomen
van ernstige ziekte en lichamelijke zwakte. Ziekte, ouderdom
en dood behoren tot de meest intense en meedogenloze,
menselijke ervaringen. En coch, onder de golven van
het menselijk drama ligt de diepe vrede en overgave aan
Zijnsbesef, tegelijk met een diepgeworteld vertrouwen in
het heilige mysterie van het leven. 'Uw wil geschiede' is niet
slechts een eerbiedig gebedje, het is een beschrijving van hoe
de zaken er werkelijk voorstaan. Tenslotte heb je nog nooit
de leiding in handen gehad, zelfs niet voor een enkel
moment. Overgave is uitsluitend een bevestiging van wat
altijd al her geval is geweest.
126 VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEP IN HET DAGELIJKS LEVEN 127

Scheppen van een gunstig klimaat waardoor
Zijnsbesef kan gedijen
•
Neem je werk niet mee naar huis en vermijd dat je
buiten kantooruren je e-mails checkt.
Hoe stabieler jij je verankert in Zijnsbesef en hoe consistenter
je 'thuis' komt als je aandacht is afgedwaald, des te
gemakkelijker treed je de uitdagingen van het leven dankbaar
en moeiteloos tegemoet. In het begin, als je nog steeds
aan het leren bent om volgens dit radicaal andere perspectief
te leven, kan het helpen om je leven zoveel als je kunt te
versimpelen. Je kunt jezelf dan zo veel mogelijk tijd gunnen
voor stille reflectie en zelfonderzoek. Zoals een van mijn
leraren placht te zeggen: 'Werk zoveel als nodig is en besteed
de rest van je tijd aan leven in schoonheid. Anders wordt de
complexiteit van het leven zo veeleisend, dat er weinig tijd
overschiet voor gewoon zijn.'
Hier zijn een paar dingen die je kunt doen om meer tijd
en ruimte beschikbaar te maken voor leven in Zijnsbesef:
•
Besteed elke dag tijd om rustig in het huidige
moment te zitten, en te onderzoeken.
•
Geniet van de schoonheid die elk moment je te
bieden heefi:.
•
Geniet van de tijd die je doorbrengt met vrienden
en de mensen van wie je houdt, in plaats van te
spelen met je smartphone of iPad.
•
Schakel ten minste een uur voordat je naar bed
gaat je telefoon uit.
•
Wees stil en verankerd in het huidige moment, in
plaats van je e-mails of social media telkens te
controleren.
Natuurlijk kun je je leven niet precies inrichten zoals je
zou willen; je hebt heel weinig controle over hoe de omstandigheden
zich ontvouwen. Maar je kunt het zwaartepunt in
je leven verschuiven van de gebruikelijke doelstellingen om
wat te bereiken en jezelf te verbeteren, naar het subtielere en
immateriële doel om jezelf af te stemmen op de diepste
waarheid van Zijn. Je kunt geen prijskaartje hangen aan die
benadering, of die aan familieleden en collega's uitleggen.
Die vinden dat je grotere nadruk moet leggen op hard
werken om vooruit te komen. Maar als je eenmaal de stille
vreugde hebt geproefd van je natuurlijke staat van open
Zijn, word je daar telkens weer onverbiddelijk naar teruggetrokken.
Je prioriteiten en bezigheden zullen als gevolg
daarvan veranderen.
Ten slotte
•
Maak tijd vrij om in het weekend in de natuur te
zijn zonder elektronische apparaten.
• Gebruik verschillende smartphones en e-mailadressen
voor privé en zakelijk gebruik.
Als je verankerd bent in Zijnsbesef, transformeert jç'leven
op elk niveau. Je verwelkomt het leven zoals het is en geniet
van het intrinsieke mysterie, de schoonheid en perfectie. Je
streeft er niet langer naar verandering of verbetering aan te
brengen. Relaties die zich kenmerkten door conflict en
128 VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN 129

teleurstelling, inclusief de relatie met jezelf, zijn nu vervuld
van wederzijdse waardering, dankbaarheid en liefde. Bij afwezigheid
van geheime agenda's en voortdurend conflict
met de realiteit, heb je lief wat het huidige moment je te
bieden heeft.
Ik begrijp niet hoe je de dood met gelijkmoedigheid onder ogen
kunt zien zonder te geloven in een leven na de dood.
Als je jezelf aanziet voor een verzameling gedachten, gevoelens,
herinneringen, verhaaltjes, verworvenheden en overtuigingen,
ben je niet in staat de dood van het fysieke lichaam
vreedzaam te aanvaarden. Tenzij je gelooft dat jij als individu
dat schijnbaar in het lichaam huist, reïncarneert. Bijvoorbeeld
in de hemel, het paradijs of in de toekomst op aarde
als mens. Om de angst voor de dood wat te verzachten
bieden veel religies, inclusief het boeddhisme een geruststellende
verklaring voor wat er gebeurt na de dood. Als je ontwaakt
uit de droom en je je ware identiteit herkent, verliest
de dood zijn angel. Die droom laat je denken een individu
te zijn, opgesloten in een psychosomatisch apparaat. Maar
in essentie ben je onbegrensd, zonder vorm en in alles doordringbaar
aanwezig (dat is Zijnsbesef). Je beseft in iedere
vezel van je wezen dat wie je bent nooit dood kan gaan! Wat
een bevrijdende onthulling!
Ik ken mezelf te goed om te geloven dat ik intrinsiek goed ben.
Ik ben ervan overtuigd dat als ik niet voortdurend probeer
mezelf te verbeteren, mijn zelfdestructieve gedrag zich blijft
herhalen.
idee over hoe je leven zou moeten zijn. Daarom is de effectiviteit
daarvan beperkt. Trouwens, je kunt ook eens kijken
waar je die ideeën vandaan hebt. Heb je die uit een populair
tijdschrift of uit een zelfhelp-bestseller die genoemd
werd bij Oprah of Dr. Phil? Zijn ze gebaseerd op hoe een
spiritueel persoon volgens een bepaalde stroming eruit zou
moeten zien? Of is het het product van conditionering uit
je jeugd, ingegeven door de overtuigingen van je ouders, die
zij op hun beurt van hun ouders kregen? Je kunt een heel
leven besteden aan eindeloos ontevreden zijn en proberen
iemand te worden die je niet bent door je langs telkens veranderende
meetlatten te leggen. Of je kunt nu geluk en voldoening
verkrijgen door jezelf te nemen zoals je bent, zoals
de grote wijzen je aanraden.
Feit is dat het individu dat je wilt verbeteren onvermijdelijk
tekortschiet omdat het niet duurzaam is. Op zijn best
is het een zwakke schaduw van wie je werkelijk bent, een
fletse oplichter die zich voor jou uitgeeft en zich voordoet
als de waarheid die je in de kern bent. Ongeacht hoe hard
je je best doet om jezelf te verbeteren, je zult nooit tevreden
zijn, omdat het niet de onvoorwaardelijke vreugde kan
leveren die je zoekt. Stop in plaats daarvan met proberen
perfect te zijn en laat jezelf zijn zoals je bent. Paradoxaal is
deze diepgaande acceptatie van jezelf en aanvaarding wat-is,
de meest krachtige zelfverbetering; je maakt dan een einde
aan de afstand scheppende, conflictueuze relatie met jezelf
Vanuit die positie van laten gaan en laten zijn, onthult
vreugde zichzelf en toont jou je natuurlijke staat. De onder
de omstandigheden vereiste acties zullen adequaat zijn en
spontaan opkomen.
Het probleem met zelfverbetering is dat het behoorlijk uitput,
als je voortdurend probeert te leven naar een of ander
I30
VOORBIJ DE VORM
ZIJNSBESEF IN HET DAGELIJKS LEVEN
I3I

Hoofdstuk 7
Uit de klauwen
van de demonen
Bezien vanuit Zijnsbesef zijn emoties niet problemen
die opgelost moeten worden. Het zijn ervaringen om te
verwelkomen, zonder je te laten gaan of ze uit te leven.
Waarschijnlijk niets wat we als mens ervaren is zo
mysterieus en verwarrend als de sterke aantrekkingskracht
van turbulente emoties als razernij, verdriet, paniek,
jaloezie en lust. Ze schijnen hun eigen leven te leiden en
onderhouden een ragfijn lijntje met ons zogenaamde rationele
verstand, dat ermee worstelt om er iets van te begrijpen.
Het lijkt er inderdaad op dat ze in hun eigen onderwereld
verblijven. Ze vertroebelen ons beoordelingsvermogen,
zetten ons aan om vreemd en zelfdestructief te handelen en
lijken ons ervan te weerhouden de vrede en helderheid van
Zijnsbesef blijvend te ervaren.
Boeddha noemde hunkeren (van oorsprong tanha of
'dorst') de wortel van alle lijden en onderwees een weg om
ons daarvan te bevrijden. De kluizenaars, zij die de wereld
verzaken, de yogi's en sadhu's uit alle religieuze tradities,
hebben levenslang getracht vrede te vinden en zich te bevrij-
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 133

den van de sterke emoties door ze ce elimineren of te transcenderen.
Meer recent hebben Freud en zijn opvolgers in de
westerse psychologie hun best gedaan om te ontdekken wat
die emoties veroorzaakt en hoe we ons kunnen onttrekken
aan hun wurgende greep. Farmaceuten hebben medicijnen
ontwikkeld en beloven ons dat we ze daarmee kunnen onderdrukken.
Vanuit het perspectief van onze natuurlijke staat
van openheid en aanwezig zijn in het huidige moment, vertegenwoordigen
emoties niet een probleem dat opgelost
moet worden. Het zijn slechts ervaringen die we kunnen
verwelkomen zoals ze zijn, zonder ons te laten gaan of ze uit
te leven.
Onze gebruikelijke relatie tot emoties
Als je net zo bent als de meesten van ons, ben je geconditioneerd
om met moeilijke emoties op een aantal manieren
om te gaan. De meest gebruikelijke manier is je te vereenzelvigen
mee de emotie, er volledig in op te gaan en die in
stand te houden. Als je geliefde je afwijst en voor een ander
kiest, kun je je uitleven in verhalen over hoe verschrikkelijk
hij je behandelt en je wentelen in emoties als woede, bitterheid
en wanhoop. Of als je je baan verliest, kun je je baas de
schuld geven en hem tegenover je vrienden volledig afbreken,
terwijl je keihard weigert jezelf te confronteren mee je
eigen tekortkomingen. Je loopt over van pijnlijke emoties
en raakt verstrikt in het niet eindigende drama dat zich in je
hoofd afspeelt.
Een andere niet ongebruikelijke reactie is om je gevoelens
te vermijden door middel van verdringing, repressie, projectie,
sublimatie of overdracht. Deze complexe psychologische
processen, die meestal onbewust zijn en daarom moeilijk
vast te stellen, voorkomen dat je uitdagende emoties onder
ogen ziet door ze te verstoppen of aan anderen toe te wijzen.
Of je slaagt erin je voor te doen als iemand die nooit kwaad
wordt, door je woede diep vanbinnen te begraven. Het
probleem met deze benadering is dat de miskende emoties
ziekte, spanning en conflicten met anderen veroorzaken.
Dat gaat ten koste van je vitaliteit en gevoelens van authenticiteit.
Uiteindelijk kun je proberen je gevoelens te transcenderen
(een mechanisme dat vooral in spirituele kringen
populair is) door je te verbergen ·achter onthechting. Je pretendeert
al zover te zijn dat je geen negatieve emoties meer
hebt. Als je een intieme relatie hebt, spreekt je partner je
misschien aan op je houding jezelf zo heilig voor te doen.
Die houding sluit echte intimiteit uit, tot de façade afbrokkelt.
Of je leeft je hele leven geïsoleerd en teruggetrokken in
jezelf terwijl de zogenaamde negatieve emoties zich op
onvoorspelbare manieren blijven uitdrukken. Dit is vrij
gebruikelijk onder westerse spirituele leraren, die onfeilbaarheid
prediken en tegelijk tekeergaan tegen hun volgers,
er seks mee hebben en knoeien met de kas van de ashram.
Omgaan met emoties vanuit het perspectief
van mindfulness en Zijnsbesef
Als je aan mindfulness-meditatie doet, kun je misschien
voor een heel andere benadering kiezen. In plaats van je ce
verdedigen tegen je emoties of ze uit ce leven, kun je misschien
vrienden met ze maken door ze kalme, voorzichtige
en niet-beoordelende aandacht te schenken. Naarmate de
tijd voortschrijdt kun je een ruimte in jezelf ontwikkelen,
die het mogelijk maakt je bewust te worden van gedachten
IJ4
VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 135

en gevoelens, zonder er noodzakelijkerwijs in verwikkeld te
raken. Als krachtige emoties grip op je krijgen, kun je ze
door je er meelevend bewust van te zijn, onderzoeken. Je
kunt leren hoe ze werken en waardoor ze precies veroorzaakt
worden.
Bij nauwkeurige bestudering zal het duidelijk worden
dat emoties bestaan uit gedachten, herinneringen, beelden
en zinruigprikkels. Je ziet dan hun kortstondige, immateriële
aard; dat leidt er uiteindelijk toe dat je uit hun greep bevrijd
wordt. In het boeddhisme en andere tradities betekent
mindfulness veelal het mediteren om positieve emoties aan
te kweken, zoals liefdevolle vriendelijkheid, mededogen,
vreugde en gelijkmoedigheid. Die dienen als tegengif voor
destructieve emoties als woede, haat, jaloezie en angst. Ten
slotte zal je als je meer gevorderd raakt, het immateriële
karakter inzien van het individu waar je jezelf voor aanziet
en waarin die moeizame emoties zich schijnen te manifesteren.
(Voor een gedetailleerde discussie over mindfulness en
emoties, zie mijn boek Meditatie voor Dummies).
In de praktijk kan mindfulness ertoe leiden dat we de
afstandelijke, arrogante positie van getuige in stand houden.
Dat zorgt ervoor dat we bepaalde subtiele gevoelens die te
intens of te bedreigend zijn, gaan verdringen. Zo moedigt
mindfulness-meditatie ons aan om bewust controle te
houden over hoe we ons mentaal en emotioneel voelen.
Je gebruikt mindfulness dan om ongewenste emoties als
woede of verdriet te verdringen, die je met zorg gecultiveerde
kalmte dreigen te verstoren. Je forceert daarmee een
gemoedsrust, die afhangt van het in standhouden van mindful
zijn, door je daar voortdurend voor in te spannen. Zodra
je voelt dat je gelijkmoedigheid afbrokkelt, ren je terug naar
je stoel voor een nieuwe dosis meditatie.
In tegenstelling daarmee verwelkomt en omarmt Zijnsbesef
spontaan de emoties zoals ze zijn. Elke opzettelijke
inspanning ontbreekt om die emoties te onderzoeken, te
sturen, te onderdrukken of op welke manier dan ook te veranderen.
De aandacht verschuift van de emoties als zodanig
naar de ongeconditioneerde openheid, waarin die emoties
verschijnen en weer verdwijnen. Daar is geen enkel probleem
met welke ervaring dan ook. Je laat toe dat ze zijn zoals ze
verschijnen. Dat betekent dat je verankerd bent in die openheid,
dat zuiver tijdloos Zijn, waarvan je weet dat het jouw
fundamentele ware aard is. Je hebt geen voorkeur voor zogenaamd
positieve emoties, omdat die meer gewenst zouden
zijn dan de negatieve of destructieve emoties. En toch, paradoxaal
genoeg zorgt deze onvoorwaardelijke aanvaarding
van alle emoties voor een warm hart en constructieve gevoelens
als vrede, liefde, dankbaarheid en vreugde.
Het vergt geen enkele inspanning van jou om deze constructieve
emoties te laten doordringen tot in de kern van je
oude patronen die je in de greep hebben en die zorgen voor
conflicten. Die oude patronen, die je ook het zicht op Zijnsbesef
ontnemen, zullen langzamerhand oplossen. Hoe meer
je erin verankerd blijft, hoe meer alle hindernissen worden
weggenomen om permanent en volledig op te gaan in Zijnsbesef.
En des te meer komt energie vrij voor een bewuster
leven.
136 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 137

Meditatie:
Verbinden met ongeconditioneerde,
zuivere openheid
Deze meditatie is een bewerking van de Tibetaanse
traditie en gebruikt visualisatie als toegangspoort
naar de natuurlijke staat.
Neem een paar minuten om comfortabel en met
gesloten ogen te zitten, terwijl je je aandacht
verplaatst van je denken naar je ademhaling. Stel je
nu voor dat er een wezen dat oneindig zuiver licht
uitstraalt, op de kruin van je hoofd zit. Misschien
neemt die de vorm aan van jezus, Boeddha, Maria,
Quan Yin of een bepaalde engel, Boddhisatva,
Godheid, heilige of wijze. Of je stelt je een lichtbol
voor. Welke vorm ook, focus je niet op details maar
op het licht en de liefde die het uitstraalt. Maak een
voorstelling van dit wezen met behulp van al je
zintuigen.
Verbeeld je dat dit licht en die liefde in alle richtingen
uitstraalt, steeds verder en verder tot ze de uiterste
uithoeken van het universum bereiken. Verbeeld je
dat het hele universum is gevuld met de energie
van licht en liefde, vrede en blijdschap. Besteed een
aantal minuten aan deze verbeelding.
Stel je nu voor dat die energie als een rivier van wit
licht door je hoofd en nek naar beneden stroomt en
je lichaam met liefde en licht vult. Stel je voor dat
die zuivere, gigantische bal van energie alle
spanning en gehechtheid oplost en jou achterlaat
met een gevoel schoon en zuiver te zijn.
Stel je nu voor dat dit lichtwezen door je ruggengraat
afdaalt en tot rust komt in je hart, waar jij
ermee samenvloeit, en dat jij dat wezen wordt.
je bent een wezen van oneindige zuiverheid, licht
en liefde, dat deze kwaliteiten vanuit je hart in elke
richting uitstraalt. Blijf zolang als je wil als dit
oneindig stralend wezen.
Laat ten slotte alle beelden los en blijf in je natuurlijke
staat van intrinsieke zuiverheid, vrede, liefde en
blijdschap. Kijk eens hoe deze meditatie zich voortzet
en je beïnvloedt als je opstaat en je de dag begint.
Als je je daartoe aangetrokken voelt en je emoties wilt
onderzoeken, kun je alle labels, concepten of verhaaltjes
wegdoen en de directe, onmiddellijke ervaring van de emotie
als zodanig oproepen. Stop met je te verzetten en probeer
de emotie niet langer kwijt te raken. Doe niet je best om je
bewust te worden van de emotie, maar laat zijn wat die is,
in open ongeconditioneerd bewustzijn. Zie dat die emotie
slechts een energie-werveling is, een van de vele bewegingen
in de dans die we aanduiden met 'leven'. De emotie levert
alleen een probleem op, als je die in stand houdt door er een
verhaaltje op te plakken of ermee te strijden, of als je probeert
die te neutraliseren met tegengif. Aan zichzelf overgelaten
om zich naar zijn eigen aard te onrvouwen, laat de
emotie uiteindelijk los tijdens een proces dat in sommige
tradities 'zelf-bevrijding' wordt genoemd. Met de tijd leer je
inzien dat deze emoties jou niet toebehoren, of preciezer: er
138 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN
139

is geen permanent onveranderlijk individu waar die emoties
huizen en ze passeren omdat er niets is om ergens te blijven
plakken.
Hoewel Zijnsbesef geen voorkeur koestert voor positieve
of negatieve emoties, prefereert het van nature wel vrijheid
en openheid in plaats van contractie en gehechtheid. Zelfs
de hechting aan positieve gemoedstoestanden en prettige
gevoelens kunnen de volledige acceptatie van de ervaring
zoals die is, belemmeren; dat is een teken van duaal bewustzijn.
Zodra je vastzit in het hebben van voorkeuren en keuzes,
word je onmiddellijk weer teruggeworpen in het domein
van dualiteit met de tegenstellingen positief en negatief,
goed en kwaad, licht en donker. Je verzet je dan tegen de realiteit
wals die zich in het huidige moment aan je voordoet.
Het verschil tussen mindfulness en de directe benadering is
subtiel maar belangrijk: mindfulness maakt gebruik van een
speciaal soort indringende aandacht om inzicht te krijgen in
de negatieve emoties, om die te laten oplossen en ze te vervangen
door positievere alternatieven. De directe benadering
verwelkomt heel natuurlijk en spontaan emoties zonder
vooroordeel, en zonder enige vereenzelviging of gedachte
dat ze bij je zouden behoren. Er is een vertrouwen dat ze
zichzelf bevrijden in de ongeconditioneerde ruimte van
Zijnsbese(
Meditatie:
Aanvaarden van emoties
precies voor wat ze zijn
Sterke emoties kunnen belemmeringen of afleidingen
lijken te zijn, die je verhinderen je te verankeren in
Zijnsbesef. Maar als je ze aanvaardt zoals ze zijn
zonder je erdoor te laten meeslepen, kunnen ook
die emoties je wijzen in de richting van je intrinsieke,
vredige Zijn.
Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te
zitten en verplaats je aandacht van denken naar de
ademhaling. Check in je lichaam of er een sluimerend
gevoel van woede, verdriet of angst te vinden
is. Als je niets in het bijzonder kunt vinden, breng
dan je aandacht naar een recent voorval en voel
wat dat in je oproept.
Kies een van de emoties en blijf daar met je aandacht,
niet met het verhaal, maar met de zintuigprikkels in
je lichaam. Laat alle beelden, herinneringen of
gedachten varen, die zouden kunnen opkomen en
blijf bij de zintuigprikkels, zonder te proberen die te
veranderen of kwijt te raken. Laat ook labels los als
'angst', 'verdriet' of 'woede', die sterke associaties
oproepen. Blijf bij het gevoel als zodanig. Kijk of er
weerstand is die je misschien zou kunnen hebben
in de confrontatie met dit gevoel en laat ook dat toe.
Besteed nu aandacht aan de verhalen die rond dat
gevoel opkomen. Niet om erin te zwelgen, maar
alleen om er contact mee te maken. Komen deze
verhalen.je bekend voor? Heb je diezelfde verhalen
eerder verteld? Hoe reageer je als je gelooft in het
verhaal en niet anders kan dan erin berusten?
Wat gebeurt er als je een stapje naar achteren doet
en ziet dat het domweg een verhaaltje is? Is dit
verhaal waar en welke prijs betaal je voor deze
overtuiging?
140 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN Vi\.N DE DEMONEN

Ga nu in een keer terug naar het originele gevoel.
Is er iets verschoven of veranderd? Of dat zo is
of niet, accepteer het zoals het is en laat tegelijk
elke poging om in het huidige moment te zijn, los.
Blijf verankerd in de open ruimte van Zijn. Laat het
gevoel zichzelf ontvouwen (of niet) zonder dat je
verder ingrijpt. Beschouw het als een stuk wrakhout
dat drijft in de onbegrensde oceaan, die je bent.
In de greep van krachtige emoties
Van tijd tot tijd val je misschien ten prooi aan krachtige
emoties en heb je het gevoel dat je het contact met Zijnsbesef
hebt verloren. Het lijkt alsof je door een stroom aan
emoties wordt meegevoerd. In plaats van je ertegen te verzetten
door mindful te zijn, laat je je meevoeren met die
emoties zonder ze uit te leven of erin te zwelgen, ongeveer
zoals je heen en weer wordt geschud en rondgewenteld in
de golven van de branding. Laat die emoties de vrije loop
zonder weerstand. Als de golf gaat liggen, kun je met je
hoofd weer boven water komen en de situatie overzien.
Denk even na op welk moment je je vereenzelvigd hebt met
het verhaal en de emoties die het heeft opgeroepen. Hoe en
wanneer hebben die je verleid om terug te keren naar dualiteit
en conflict?
Neem als voorbeeld dat je baas je negatieve feedback
geeft tijdens je jaarlijkse beoordelingsgesprek. Onmiddellijk
voel je paniek, schrik en angst opkomen als je je voorstelt
dat je baan op de tocht staat en je bestaan in het geding is.
De emoties lijken je te overmannen, hoezeer je jezelf ook tot
rede tracht te brengen. Als je aan mindfulness-meditatie
doet, kan het helpen je aandacht te richten op de ademhaling,
wat fungeert als anker om je niet te laten meestromen
met die heftige gevoelens. Of je kunt alle labels,
concepten en verhalen overboord zetten en de ongepolijste
emoties direct ervaren. Je laat toe dat ze zonder restricties
hun gang gaan in het besef dat dit onvoorwaardelijk accepteren
van emoties je 'thuisbasis' en Zijnsbesef is. Als de emoties
wegebben kun je onderzoeken welke kernovertuigingen
de aanleiding zijn geweest, zoals 'ik heb niet war nodig is om
te overleven' of 'ik ben niet veilig in deze wereld'. Je kunt
spontaan terugkeren en je verankeren in het non-duale veld
van Zijnsbesef, nu die overtuigingen door een bewuster en
dieper inzicht de grip op jou kwijtraken.
Het belangrijkste is dat je geen strijd levert om de ervaring
op welke manier dan ook te veranderen, zelfs niet door
je in te spannen mindful te zijn. Je laat de emoties zich
manifesteren zoals ze doen en zijn zoals ze zijn. Ze kunnen
wat jij bent niet vernietigen. Sterker nog, hoe meer je je
verzet, des te meer versterk je het gevoel geïsoleerd in de
wereld te staan en juist op dat gevoel zijn emoties gebaseerd.
Paradoxaal is dat hoe meer je emoties omarmt en aanvaardt,
hoe meer ze hun grip verliezen. Een beroemde meditatieleraar
vertelde dat de demonen in zijn grot sterker werden
naarmate hij ze meer bestreed. Maar toen hij ze toeliet om
de grot met hem te delen, werd hij bevrijd uit de klauwen
van de demonen en vertrok.ken ze om nooit meer terug re
keren.
Het maakt niet uit hoe vaak je je laat meeslepen, maar
laat je niet verleiden ervaringen te labelen als goed of slecht
om daarmee jezelf te kwellen. Oordelen voegt meer stress en
conflict toe en zorgt ervoor dat de emoties intenser worden,
in plaats van wat zachter. Zie dat emoties komen en gaan;
142 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 14 3

je hebt daar geen controle over, net als over het weer. Als je
verankerd bent in Zijnsbesef kijk je er wel anders tegenaan.
Wees zo veel als mogelijk de warme en verwelkomende
ruimte waarin de emoties zich kunnen uitputten. Maar raak
niet betrokken bij het gekrakeel. Als dat per ongeluk wel
gebeurt, kijk dan naar hoe je reacties waren en keer terug
naar Zijnsbesef
Wat is de betekenis van emoties?
De boeddhistische traditie kent twee verschillende manieren
om met het leven om te gaan: vanuit een absoluut of een
relatief perspectief. Vanuit het absolute perspectief is alles
precies zoals het is, er ontbreekt niets en alles is volmaakt.
Tegelijkertijd ontbreekt substantie, net als in een droom, die
soms betekenisvol is maar uiteindelijk vluchtig en immaterieel
blijkt te zijn. Gezien vanuit dit standpunt ben je een
droomfiguur met als taak wakker te worden uit de sluimering
en te beseffen dat je ware aard het zuivere ongeconditioneerde
Zijnsbesef is, waarin de droom ontstaat. Vanuit een
relatief perspectief ben je een individu dat reageert op andere
individuen en betrokken raakt in intieme relaties. Je hebt
persoonlijke voorkeuren, een doel in het leven, je hebt werk,
je denkt dat je verantwoordelijk bent en je wordt geconfronteerd
met de consequenties van je eigen acties. Je reageert op
een bepaalde naam, je wordt wakker in dit lichaam en niet
in een ander lichaam, je stopt voedsel in deze mond, woont
in dit huis, en je hebt deze vrienden en familie. Beide perspectieven
zijn tegelijkertijd waar; ze zijn niet van elkaar te
scheiden, zoals de keerzijden van dezelfde medaille. Als je
vastzit in het relatieve en het absolute vergeet, vereenzelvig
jij je alleen met je verschijning als vorm. Dan Lijd je aan de
beproevingen van het wrede lot zonder dieper inzicht in de
grond van Zijn, die die verschijning mogelijk maakt. Als je
vastzit in het absolute en het relatieve ontkent, eindigt het
ermee dat je je onthecht voelt en los voelt staan van het leven
en andere mensen. Je wekt dan niet de liefde en het mededogen
op die de uitdrukking zijn van Zijnsbesef in het
domein van de vorm.
Vanuit een absoluut perspectief behoren emoties niemand
toe. Ze zijn gewoon een beweging van energie in de droom
en zijn van geen enkele persoonlijke betekenis, omdat er
geen individu bestaat waartoe ie zouden kunnen behoren.
Maar op relatief niveau hebben sommige emoties betekenis,
omdat zij wijzen op roerselen van het hart, die het betaalmiddel
zijn in het land van vriendschap, familie en intieme
relaties. Sommige mensen roepen bijvoorbeeld automatisch
bepaalde gevoelens bij je op, die je niet kunt ontkennen en
die bepalen hoe jij je in de wereld gedraagt. Nauwkeurig
afstemmen op gevoelens en intuïties vormt de basis voor
gezonde, bewuste relaties en geefi: het leven richting en zin.
Waar het in de kern om draait is onderscheid maken tussen
reactieve emoties en essentiële menselijke gevoelens. Een
van mijn leraren drukte dat onderscheid uit als het verschil
tussen emotionaliteit en ware emotie.
Emotionaliteit is gebaseerd op conditionering, de verhalen
en overtuigingen die de brandstof zijn voor je vereenzelviging
met het 'ikje' met zijn beperkte blik. Iemand tast
je zorgvuldig opgebouwde zelfbeeld aan en je haalt uit in
woede of je voelt een hevige pijn, en maakt ruzie en schept
afstand tot die ander. Reactieve emoties hebben de neiging
intens, pijnlijk, ontwrichtend, gericht op anderen en defensief
te zijn. Alsof je probeert een innerlijke burcht te verdedigen
omdat je het gevoel hebt dat die belegerd wordt.
Ook al zwakken die emoties met de tijd af, ze hebben toch
I44
VOORBIJ DE VORM
UIT OE KLAUWEN VAN OE DEMONEN 145

de neiging tot ophopen. Ze laten niet los tenzij je voorzichtig
op onderzoek uitgaat naar de kernovertuigingen waarop die
emoties en het gevoel een individu te zijn, berusten.
In tegenstelling hiermee zijn ware emoties subtieler en
stiller. Ze zijn minder onderscheidend en minder heftig,
niet gebaseerd op verhalen of overtuigingen hoe de wereld
of de anderen zouden moeten zijn. Ze hebben de neiging
verbondenheid en vertrouwelijkheid met jezelf en anderen
te koesteren in plaats van pijnlijk en conflictueus te zijn. Als
je ware emoties verwelkomt en ze ten volle ervaart, voel je je
vaak opgelucht, vol energie, vertederd, geroerd en meer verbonden
met jezelf.
Als bijvoorbeeld een vriend overlijdt, kun je het verdriet
en verlies voelen. Dat stelt je open voor een grotere waardering
voor de andere persoon en laat je diepe dankbaarheid
voor het leven zelf ervaren. Of als er een misverstand is met
je geliefde, zal je pijn zich vanzelf omzetten naar een gevoel
van mededogen en begrip voor beiden. Omdat deze emoties
gewoonlijk direct uit het hart komen en niet ontstaan door
conflict en spanning, onthullen ze vaak een innerlijk weten
dat je leven in de vorm verrijkt. (Een gedegen onderzoek
naar het afstemmen van gevoelens is te lezen in het boek
In Touch van John Prendergast.)
Omgaan met vastgeroeste patronen in denken
en voelen
Als je emoties toestaat zich uit te putten in de mind zonder
in te grijpen of ze te manipuleren, kun je zien dat ze telkens
weer terugkeren in zich herhalende patronen van denken en
voelen. Die komt doordat de mind blijft plakken aan bepaalde
problemen en zorgen. In wezen is die neiging van de mind
om zich vast te pinnen de wortel van het lijden, waardoor
de reactieve emoties worden opgeroepen. Die zich herhalende
patronen bestaan uit terugkerende verhaaltjes die je telkens
vastbinden aan vereenzelviging en strijd. Naarmate je er
bekend mee raakt, herken je ze sneller als ze geactiveerd
worden en kunnen de emoties die ze genereren sneller
worden losgelaten.
Stel dat je kern overtuiging is: 'Niemand houdt van mij',
of 'Ik ben het niet waard om van te houden'. Al je relaties
worden gekle4rd door dat filter en je zult er overal het bewijs
voor vinden. Je beste vriend heeft je al een week niet gebeld
en dus neem je aan dat hij niets om je geeft. Je collega's op
het werk vergeten je uit te nodigen voor de lunch en je conclusie
is dat niemand je kan uitstaan. Je loopt voortdurend
rond met een gevoel van pijn en afwijzing, die al je relaties
op alle niveaus kleurt. En dat op zich maakt dat ze dan juist
minder van je gaan houden. Maar als je eenmaal dit patroon
doorz.iet, herken je dat het je blik op de wereld verstoort en
dat je dus niet ziet wat anderen werkelijk doen. Je bent dan
alert als het patroon weer eens opduikt en kunt de gevoelens
van afwijzing en pijn in de kiem smoren, nog voordat zij
kunnen gaan woekeren.
Een van de meest effectieve manieren om terug te keren
naar Zijnsbesef is om je kernverhalen door en door te kennen
en met rp.ededogen en inzicht te verwelkomen als ze weer
opkomen. Er is geen inspanning nodig om dat opzettelijk te
doen. Eenmaal herkend zal je natuurlijke staat van ongeconditioneerde
openheid spontaan tegendruk geven aan je pijnlijke
verhalen en emoties. Zijnsbesef doordringt die emoties
moeiteloos en maakt ze vrij. Net als water dat naar elke uithoek
stroomt, heeft het licht van Zijnsbesef de aangeboren
neiging in onze donkere en onbewuste gebieden van ons
leven door te dringen.
146 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 147

Afgezien van onze individuele kernverhalen, heeft elke
persoon bepaalde vaste patronen die passen in terugkerende
themàs die met anderen gedeeld worden en als een rode
draad in het leven fungeren. Gedurende eeuwen zijn deze
vaste patronen in verschillende culturen en tradities op
diverse manieren tot uitdrukking gekomen. Bijvoorbeeld,
het boeddhisme onderscheidt drie basispatronen: hebzucht,
verzet en zinsbegoocheling. Dat zijn de drie giffen die de
oorzaak zijn van het lijden. Bij hebzucht focust men zich op
wat men wil hebben en wat nooit genoeg zal zijn: voedsel,
seks, aandacht, plezier, relaties en materieel bezit. Als gevolg
daarvan neigen hun emoties wisselend naar verlangen, lust,
honger, begeerte, pijn of jaloezie. Bij verzet focust men zich
zoals de naam al aangeeft, op ontwijken van veronderstelde
gevaren of aanvallen van buiten. Dit gebeurt met behulp
van bepaalde vormen van angst en woede, zoals onrust,
schrik, kritische houding, overdreven waakzaamheid, haat
of razernij. Bij zinsbegoocheling leeft men in het algemeen
in een waas van verwarring, ontkenning en wanorde. De
daarmee gepaard gaande gemengde emoties neigen in het
algemeen ertoe ambivalent, gedempt, vaag en onduidelijk te
ZlJn.
De soefi.traditie heeft die kernpatronen in meer detail
beschreven. In het Westen is dat nog weer verder uitgewerkt
in een overzicht dat bekendstaat als het Enneagram. Dat is
het systeem met negen facetten gebaseerd op drie fundamentele
kernpatronen: het doen alsof, angst en woede.
Types die doen alsof zijn vooral bezorgd over hoe anderen
oordelen; hun communicatiekanaal is voornamelijk het hart
en zij zijn vooral bezig anderen te helpen. Verder maken zij
zich druk of ze wel competent en succesvol overkomen; of ze
willen naam maken als uniek creatief talent. Bij het kernpatroon
angst zien we personen die alles met de mind willen
ontraadselen om zich veilig te voelen in een dreigende en
onzekere wereld. Zij scheppen een binnenwereld die hun
beschermt of ze vermijden onprettige gevoelens door strategieën
te volgen die het leven interessant houden. Bij het
kernpatroon woede zien we personen die zich concentreren
op het onderdrukken van hun eigen agressieve impulsen. Of
ze leven die uit op andere dominante personen, of door te
oordelen of te competeren. (Deze samenvatting is •extreem
simplistisch en uitsluitend bedoeld de lezer er even aan te
laten proeven. Voor uitgebreide en diepgravende beschrijvingen
van elk van de facetten, raad ik aan De wijsheid
van het enneagram van Don Riso en Russ Hudson, en From
fixation to Freedom (niet in het Nederlands beschikbaar) van
Eli ]axon Bear.)
Meditatie:
Onderkennen van je kernpatroon
Heb je je ooit afgevraagd wat je kern patroon is?
Dat is je terugkerende manier waarop je je aandacht
gebruikt en je ervaringen filtert. Hier is een
meditatie om te reflecteren op die kernthema's en
strategieën van je fixaties. Onthoud dat jij niet je
fixatie bent. Die fixatie zorgt ervoor dat je niet
volledig degene bent, die je bent.
Neem een paar minuten de tijd om comfortabel te
zitten en verplaats je aandacht van denken naar de
ademhaling. Breng nu drie of vier recente gebeurtenissen
in herinnering, die pijnlijke gevoelens in je
opriepen. Als je dingen niet zo goed kunt voelen,
denk dan aan conflicten of stressvolle situaties.
148 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 149

Neem even de tijd er goed naar te kijken en
overdenk waardoor die pijn teweeg is gebracht.
Herken je in deze situaties repeterende emoties of
thema's die als een rode draad door je leven lopen?
Wat ben je geneigd te geloven met betrekking tot
het leven? Gaat het vooral om goedkeuring en dat
mensen van je houden? Of probeer je jezelf te
beschermen tegen aanvallen en kritiek in een
onveilige wereld? Heb je de neiging met problemen
om te gaan door te analyseren, of door vanuit de
onderbuik te reageren? Of door contact te leggen
met anderen? Wat zijn je kernstrategieën om met
het leven om te gaan? Wat zijn je primaire,
repeterende emoties?
Let op wat je ontdekt en merk tegelijkertijd op hoe
dat jou beïnvloedt. Voel je je nu ruimer en minder
reactief? Of zit je nog steeds vast in je verhaal?
Zie dat je antwoorden op deze vragen, net als de
vragen zelf, niets anders zijn dan gedachten en
concepten die in bewustzijn opkomen. Kijk of er
een neiging is om eraan vast te houden of er
verhaaltjes van te maken. Laat ze voorbijgaan,
net als elke andere gedachte die wellicht in bewustzijn
opkomt. Blijf verankerd in bewustzijn zelf
Wees de ruimte waarin deze gedachten, emoties en
verhaaltjes verschijnen en verdwijnen. Onthoud dat
je niet het verhaaltje bent, maar dat het verhaaltje
in jou verschijnt.
Deze typologieën helpen zeker om je eigen fixaties en het
ogenschijnlijk onbegrijpelijke gedrag van anderen re herkennen
en in kaart te brengen. Desondanks zijn die typologieën
misleidend als die je ertoe verleiden ce denken dar jij
jouw fixatie werkelijk bent. Die vereenzelviging met jou als
inaividu wordt daardoor versterkt. Vanuit het perspectief
van Zijnsbesef zijn de Enneagram en andere typologieën
alleen nuttig om duidelijk te maken wat je niet bene. Je kunt
dan je fixaties laten voor wat ze zijn en terugkeren naar
ongecnditioneerde openheid en Zijn. Als je vast komt te
zitten in een kern verhaal en niet "terstond de weg terug naar
openheid kunt vinden, kun je jezelf aan je fixatie herinneren.
Je ziet dan snel dat je huidige verhaal een uitdrukking
is van een dieperliggend patroon. Zo niet, dan blijft het een
mind-spellecje zonder diepere betekenis; je wordt dan weer
afgeleid en volledig in beslag genomen door je denken. Mee
andere woorden, het eindigt ermee dat je gefixeerd raakt op
je fixatie.
Uiteindelijk kan elke fixatie, zelfs op hoogverheven spirituele
overtuigingen, inzichten of gemoedstoestanden, een
obstakel zijn voor de volledige openheid en vrijheid van
Zijnsbesef. Je ware aard kan op geen enkele wijze bepaald en
beschreven worden. De neiging van de mind alles onder te
brengen in categorieën en concepten, verduistert Zijnsbesef.
Je moer je spirituele ideeën en concepten loslaten en domweg
verankerd blijven in de leegte en vrijheid, waarvan je
weer dat jij her zelf bent.
Ten slotte
Heb je ooit de film 'The little Buddha' gezien? Daarin wordt
de gedoodverfde verlichte leraar tijdens het mediteren wc-
150 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN

gedaagd door een aanval van krachtige beelden en emoties.
Hij blijft stil en onverstoorbaar; ten slotte daagt verlichting
als een ochtendster. Als je eenmaal je natuurlijke, intrinsieke
staat ontdekt van wakker en vredig zijn, kan het lijken
alsof alle in je leven opgebouwde conditionering samenspant
om je te verleiden je uit Zijnsbesef terug te halen.
Waar het dan om draait, is weerstand te bieden aan de verleiding
je te verzetten en de strijd aan te gaan. De kunst is
om net als Boeddha de ervaringen te aanvaarden zoals ze
zijn. Tegelijkertijd zie je jouw gedachtepatronen en fixaties
langzamerhand hun grip op jou verliezen.
U lijkt te suggereren dat emoties onvermijdelijk veroorzaakt
worden door onderliggende overtuigingen. Maar soms overvallen
mij krachtige negatieve emoties die zonder duidelijke
redenen ontstaan. Kan het zo zijn dat bepaaUie gevoelens
zonder meer opkomen?
Ja, dat is zeker mogelijk. Dat geldt vooral voor emoties die
het gevolg zijn van traumàs uit de jeugd of heel indringende
craumàs in het volwassen bestaan. Bijvoorbeeld, je kunt je
schijnbaar op een heel veilige plek bevinden en plotseling
overvallen worden door paniek, terwijl je geen idee hebt
waarom. Het meest waarschijnlijk is dat je geprikkeld bent
door een associatie van de huidige omstandigheden met
gebeurtenissen uit het verleden die schadelijk of gevaarlijk
waren. Bepaalde seksueel getinte situaties kunnen angst
oproepen bij iemand die in zijn jeugd is misbruikt. Of de
knal in de uitlaat van een auto kan paniek veroorzaken bij
een oorlogsveteraan, die gezien heeft hoe zijn kameraden
werden neergeschoten. Als je op onderzoek uitgaat kom je
heel vaak uit bij kernovenuigingen zoals 'Ik ben niet veilig'
of 'Men is erop uit om mij te pakken' die eerder niet direct
duidelijk beseft werden. Of je nu die kernovertuigingen
kunt vinden of niet, waar het om draait is dat je je op geen
enkele manier verzet tegen die gevoelens of tracht die te
veranderen.
Ik word zelden verstoord door lastige emoties en ik geloof dat
het komt door al het mediteren van mij. Maar mijn vrouw
denkt dat ik mezelf verberg achter een façade van onthechting
en onbetrokkenheid, precies zoals u beschrijft. Hoe weet ik nu
wie van ons gelijk heeft?
Hier heb je een paar vragen die je in alle eerlijkheid aan jezelf
kunt stellen: Ben ik emotioneel beschikbaar en meelevend
als de situatie erom vraagt? Of ben ik teruggetrokken en niet
in staat iets te voelen? Stel dat mijn kind over bepaalde blije
gebeurtenissen van school vertelt. Of mijn vrouw praat over
moeizame gesprekken op het werk. Voel ik empathie, ontroering
en betrokkenheid? Of kijk ik kil op afstand toe?
Zijnsbesef ontneemt je niet je gewone menselijke gevoelens.
Sterker, het laat meer intimiteit en betrokkenheid toe zonder
dat jij uit een reflex jouw mening en zienswijze gaat verdedigen.
Zegt u dat het mogelijk is Zijnsbesef te ervaren en tegelijkertijd
negatieve, destructieve en boze gedachten en gevoelens te
hebben?
Heel zeker. Alle gedachten en gevoelens zijn in Zijnsbesef
welkom. Onthoud dat Zijnsbesef niet een ervaring is, maar
de heldere, bewuste ruimte waarin ervaringen komen en
gaan. Het kent geen voorkeuren en probeert niet wat komt
te polijsten of te onderdrukken. Bezien vanuit Zijnsbesef
zijn alle gedachten en gevoelens, positief of negatief, allemaal
152 VOORBIJ DE VORM
UIT DE KLAUWEN VAN DE DEMONEN 153

even leeg en zonder substantie. Hee zijn wolken die ronddansen
maar zonder blijvende betekenis. Hoe meer je blijft
in Zijnsbesef en gedachten en gevoelens toestaat te passeren
zonder ze vast te houden of je ermee te vereenzelvigen, hoe
meer ze hun grip op je verliezen.
Ik kan me werkelijk in geen enkele fixatie die u beschrijft
vinden. Of nauwkeuriger geformuleerd, ik herken ze allemaal
bij mij. Kan het zijn dat je van elk persoonlijkheidstype iets
hebt?
Ja, natuurlijk, hoewel in het algemeen een bepaalde fixatie
de boventoon voert. Onnodig te zeggen, dat we allemaal
emoties kennen als angst, woede, ontkenning of gehechtheid
aan ons zelfbeeld. En we willen allemaal dat mensen
van ons houden en ons goedkeuren. We zijn allemaal
geneigd te analyseren om onszelf te beschermen of onze
gevoelens te onderdrukken om conflicten te vermijden.
Maar als je nauwkeurig kijkt, zal je waarschijnlijk een specifieke
strategie opmerken die neigt zich re herhalen en op de
voorgrond treedt. Uiteindelijk gaat het erom je niet vast te
bijten in je fixaties. Het zijn slechts beschrijvingen van wat
je niet bent en hebben uiteindelijk alleen waarde als verwijzingen
naar wat je wel bent.
Epiloog
Ontmanteling en verdieping
In je afwezigheid is aanwezigheid
-Jean Klein
iteindelijk is de Ongrond van Zijnsbesef grond zonder
U grond. Er bestaat daar geen daar, geen locatie, geen
substantie, niets om vast te pakken of te verkrijgen, geen
plaats waar je naartoe kunt gaan. Van nature is ongeconditioneerde
openheid niet beperkt door welke conditie dan
ook. Het is zuiver potentiële, onbeperkte, naakte ruimte
zonder centrum of grens. Zelfs deze ruimte staat niet los van
wat het bevat. Bewustzijn en de objecten in bewustzijn, zijn
een en 'niet te scheiden. Er is alleen deze non-duale, niet op
te splitsen realiteit. Gewoon Oir!
Hoewel we woorden gebruiken om het te beschrijven, is
Zijnsbesef niet een staat of een ding dat los van alles staat.
Zodra je denkt dat je iets gevonden hebt waar je aan vast
kunt houden en dar je een naam kunt geven, ben je verdwaald
en raak je verstrikt in concepten en ervaringen. Je
kunt het nooit bevatten zoals een gedachte of een emotie of
welk ander object van bewustzijn dan ook. Je kunt er alleen
154
VOORBIJ DE VORM
ONTMANTELING EN VERDIEPING 155

ewust van zijn en toestaan dat het jou leeft; op een manier
die de mind niet kan bevatten.
Als je deze woorden leest komen ze misschien erg abstract
over, mogelijk zelfs onzinnig voor je verstand. Toch is er iets
wat dieper in je zit en de waarheid al kenr van wat hier
gezegd wordt. Het resoneert ermee als de stemvork met een
geluid in dezelfde frequentie.
Paradoxaal moet je Zijnsbesef helemaal loslaten. Dat is
de enige manier om tot verdieping te komen. Je kunt het
nooit opzettelijk laten ontstaan of verbeteren, want zodra je
dat probeert, onttrekt her zich aan je greep. Vanuit absoluut
perspectief kun je Zijnsbesef natuurlijk niet groter maken
omdat het al grenzeloos is. Wat sterker kan worden is je vermogen
in Zijnsbesef te verblijven. Zoals mijn leraar Jean
Klein her verwoordde: 'In jouw afwezigheid is je aanwezigheid.
Hoe meer je het loslaat, hoe intenser het verblijven in
Zijnsbesef wordt, omdat het individu niet langer aanwezig
is in bewustzijn.'
De maatstaf voor verblijven in Zijnsbesef is afwezigheid
van het gevoel dat iets ontbreekt of dat er iets tekortschiet.
Er is geen behoefte iets te veranderen, aan te passen en toe
te voegen aan dit huidige moment, of er juist iets van weg
te nemen. Je bent niet op zoek naar een betere, meer voldoening
schenkende en comfortabelere staat van zijn. Je bent
volledig tevreden met alles precies zoals het is. Dat betekent
niet dat je geen wijzigingen in je omgeving of situatie zult
aanbrengen als dar een natuurlijke beweging is richting
meer balans en moeiteloosheid. Het berekent domweg dat
er geen dwingende noodzaak bestaat dat iets anders zou
moeten zijn, en dat je vrede hebt met de huidige situatie of
die nu verandert of niet. Hoewel omstandigheden zich
voortdurend ontvouwen en onafgebroken veranderen, kun
je wat zich nu voordoet prettig vinden of niet. Maar op een
dieper niveau ben je je er bewust van dat er altijd en alleen
maar Dit is, precies zoals het is. Het herkennen dat jij Dit
fundamenteel en in essentie bent, markeert de verwerkelijking
van Zijnsbesef.
Naarmate deze verwerkelijking zich ontwikkelt, begint
Zijnsbesef door te werken in je leven en alle sporen van individualiteit
vallen weg. Uiteindelijk kun je zelfs nier meer
zeggen: 'Ik ben Zijnsbesef,' omdat er geen Ik is die zich met
Zijnsbesef kan vereenzelvigen. Alleen Zijnsbesef blijft over.
Dat is het non-duale, ondeelbare continuüm, het Ene
zonder een tweede, dat zich in een ontelbaar aantal vormen
uitdrukt. Gewoon Dit!
156 VOORBIJ DE VORM
ONTMANTELING EN VERDIEPING 157

Over de schrijver
Stephan Bodian is leraar in de zen- en Advaita-traditie van
non-dualiteit, en pionier op het gebied van integratie van
oosterse wijsheid en westerse psychologie. Hij is een internationaal
erkend expert op het gebied van meditatie en
mindfulness. Hij schreef onder andere boeken als Ontwaak.'
en Mediteren voor Dummies. Hij organiseert als geregistreerd
psychotherapeut workshops en retraites in de directe
benadering van spirituele verwerkelijking. Hij is mentor en
counselor voor mensen in alle delen van de wereld. Zie
website: www.stephanbodian.org
De schrijver van het voorwoord is John J. Prendergast, PhD.
Hij is de auteur van het boek De heilige spiegel, hoofdredacteur
van Listening from the Heart of Silence en voormalig
adjunct-professor in de psychologie aan het California
lnstitute of lntegral Studies in San Francisco. Hij is een
spiritueel leraar en heeft ook een privépraktijk als psychotherapeut.
Zie website: www .listeningfromsilence.com
159

www.samsarabooks.com