Wetenschap & Technologie implementeren in het basisonderwijs - Lessons Learned

Wetenschap & Technologie
en loopbaanontwikkeling & begeleiding
in het basisonderwijs
W&T?
LOB?
OOL?
Hoe eenvoudig kan het zijn?

Colofon
Een product van het Bridge project Wetenschap & Technologie en LOB in het basisonderwijs
Uitgevoerd door Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie (EMI)
Hogeschool Rotterdam
© September 2019
Auteurs
Tamara van Heel, Pabodocent Wetenschap en Technologie, Hogeschool Rotterdam
Tessa Nicolaas, Leerkracht Primair onderwijs, Vakspecialisatie W&T Pabo Hogeschool Rotterdam
Ontwerp
Julia van Olffen (communicatiemedewerker EMI)
Met medewerking van De HUB ontwerpbureau van een aantal figuren en illustraties.
Eindredactie
Jos Heinerman (Programmaleider Bridge (EMI), Hogeschool Rotterdam)
2
2

Voorwoord
Deze publicatie is een samenvatting van de vragen en antwoorden, die samen met basisscholen op Zuid ontdekt zijn tijdens
de zoektocht naar het waarom en hoe Wetenschap & Technologie (W&T) in het curriculum te verankeren en te verbinden is
met loopbaanontwikkeling en begeleiding (LOB).
Dit traject vond plaats in het kader van het Gaan voor een Baan programma (GvB) van het Nationaal Programma Rotterdam
Zuid (NPRZ). De ambitie van GvB is het bieden van extra ondersteuning bij LOB aan de jeugd van Zuid van basisschool
tot uitstroom naar werk, om zo kansrijker schoolloopbanen te realiseren. Door een driejarige Europese subsidie 1 heeft
het GvB programma onder de noemer Bridge de kans gekregen om het po, vo en mbo op Zuid extra loopbaangerichte
ervarings- en reflectieactiviteiten voor leerlingen te bieden en professionalisering voor onderwijsgevenden. W&T en LOB is
een van die professionaliseringstrajecten en werd uitgevoerd door Tamara van Heel en Alexandra van der Meulen vanuit het
Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie (EMI) van Hogeschool Rotterdam.
Een van de kansrijke sectoren in de wereld van werk en beroep is techniek. De vraag naar technisch en bèta-geschoold
personeel is hoog en zal naar verwachting alleen maar hoger worden 2 . Dat is zo in primair technische beroepen, zoals
installatiemonteur, lasser, werktuigbouwkundige, systeemanalist, steigerbouwer. Alsook in beroepenvelden waar techniek
een steeds grotere rol speelt, zoals robotica in de zorg, inzet van drones bij politiewerk en landbouw, virtual reality bij de
fysiotherapeut, de koelkast die de supermarkt het bericht stuurt dat de melk op is.
Hiernaast zijn de algemene (21e-eeuwse) vaardigheden die je je eigen maakt door met wetenschap en technologie kennis
te maken en te experimenteren, zoals een onderzoekende houding, samenwerking, kritisch denken, probleemoplossend
denken, in toenemende mate onmisbaar in alle sectoren en beroepen.
De basis van motivatie en het gevoel van competent zijn voor bèta-technische richtingen en vaardigheden, wordt bij kinderen
gelegd voor het tiende levensjaar. De basisschool kan een belangrijke rol spelen door leerlingen (leer-) ervaringen aan te
bieden op basis waarvan zij mogelijke kwaliteiten en interesses op dit gebied kunnen ontdekken en vaardigheden kunnen
ontwikkelen. Samen met de po-scholen op Zuid ontdekten we hoe je die belangrijke rol bij W&T en LOB concreet in kunt
vullen. In samengevatte vorm delen we in deze publicatie de hierbij ‘geleerde lessen’.
Jos Heinerman,
Programmaleider Bridge, Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie, Hogeschool Rotterdam
3

Wat is W&T,
OOL en LOB?
Hoe geef ik
een W&T-les?
2
3
Didactiek
van OOL
10
Hoe koppel ik
LOB aan
W&T?
1
W&T, OOL
en LOB
6
Kenmerken
van een
W&T-les 8
Hoe ziet een
W&T-les eruit?
4
W&T
combineren
met LOB
14
Hoe moet ik
beginnen?
Inhoud
De vraag en antwoord route van links naar rechts op deze pagina maakt je wegwijs in deze publicatie. Het zijn antwoorden
op vragen die wij met basisscholen op Zuid formuleerden. Elk antwoord leverde ons weer nieuwe vragen en antwoorden op.
In hoofdstuk 1 beschrijven we bijvoorbeeld een antwoord op de vraag wat de termen W&T, OOL en LOB inhouden en hoe ze
verbonden zijn.
4

5
Starten
in de klas
16
Hoe organiseer
ik dat op school?
6
Starten op
school
18
Hoe stel ik
een leerlijn
W&T samen?
7
20
Welke spullen
heb ik nodig?
8
W&Tcurriculum
W&Tmaterialen
22
Wat als ik meer
wil weten?
9
Verder
lezen
24
Een vraag (denkwolkje) die hierna bij collega leerkrachten opkwam is: ‘hoe ziet een W&T-les eruit?', waar we vervolgens in
het tweede hoofdstuk op in gaan. Zo kan je deze leeswijzer aan de hand van de praktijkvragen als route volgen. Maar je kunt
ook direct doorbladeren naar de vraag die jou het meeste bezighoudt.
5

Wat is W&T,
OOL en LOB?
Er is geen ruimte in
het rooster.
Stel je behandelt de
industriële revolutie bij
geschiedenis, combineer
het met een les en proefje
over de stroomkring.
Je kunt het dus
combineren met
andere vakken en
activiteiten!
Ik heb zelf helemaal
geen talent voor
techniek en twee linker
handen.
Er is geen budget
voor materialen!
Heb je wel wat lef en hart
voor de nieuwsgierigheid van
je leerlingen, maak dan gebruik
van bestaande eenvoudige
lessen.
Wist je dat je met
potlood, papier, water, paperclips,
een broodzakje etc. al
verschillende experimenten
kunt uitvoeren?
Ok, ik kan het
gewoon eens
proberen met wat
hulpmateriaal.
Met materiaal dat toch
al op school is, kan ik
al W&T geven!
6

W&T, OOL en LOB
Je hebt de publicatie opengeslagen; je bent dus geïnteresseerd in Wetenschap
en Technologie (W&T) geven. Dat is geweldig, je eigen motivatie is het
belangrijkste om goede W&T-lessen te geven. Bovendien is onderwijs in W&T
belangrijk, nu én in de toekomst! Onze samenleving is in verandering en W&T
sluit hier goed op aan. W&T omvat alle kerndoelen van het domein ‘Oriëntatie
op jezelf en de wereld’ voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en natuur
& techniek. Zo zijn W&T en onze samenleving onlosmakelijk met elkaar
verbonden.
Misschien zijn er, ondanks je interesse, belemmeringen. Laat je niet
tegenhouden, maar denk in mogelijkheden! W&T past ook bij jou; het is een
verrijking voor je onderwijs. Zie je ook belemmeringen zoals in de wolkjes op
de linkerpagina? Misschien kan je je eigen belemmeringen wel omvormen naar
mogelijkheden!
Om kinderen toe te rusten met de juiste vaardigheden om later te kunnen
functioneren in een steeds veranderende maatschappij, wordt de didactiek van
onderzoekend en ontwerpend leren (OOL) gebruikt. Vanuit nieuwsgierigheid
naar de wereld om hen heen, hebben kinderen veel vragen of zien problemen en
behoeften. OOL komt tegemoet aan deze nieuwsgierigheid door onderzoekende
en ontwerpende activiteiten te bieden. Kinderen ontwikkelen hierdoor een
onderzoekende en ontwerpende houding. Bovendien doen leerlingen
21e-eeuwse vaardigheden op die belangrijk zijn voor de samenleving van nu
én later 3 . W&T sluit hierdoor aan bij loopbaanontwikkeling en -begeleiding
(LOB). Door het opdoen van de verschillende ervaringen en het ontdekken van
kwaliteiten en interesses, kunnen leerlingen de verbinding gaan leggen met de
wereld van werk 4 .
Wat is wetenschap en technologie?
De Verkenningscommissie
Wetenschap en technologie zegt
hierover 5 :
''W&T is een manier van kijken
naar deze wereld en omvat
alle zaakvakken. Wetenschap
en technologie begint bij de
verwondering: waarom is de wereld
zoals zij is? Vanuit die attitude komen
vragen op of worden problemen
gesignaleerd. De zoektocht naar
antwoorden op die vragen en
problemen leidt tot oplossingen in
de vorm van kennis en/of producten.
Deze oplossingen zijn tegelijk weer
uitgangspunt voor nieuwe vragen.''
W&T is een manier om te kijken
naar de wereld om je heen en omvat
alle vakken. Met de OOL-didactiek
kun je goed W&T geven. Hierbij
doen de leerlingen 21e-eeuwse
vaardigheden op en ontwikkelen een
onderzoekende en ontwerpende
houding. Bovendien leren leerlingen
in gesprek met leerkracht en ouders
over hun kwaliteiten, interesses en
hun mogelijkheden, waardoor LOB
ook goed aansluit bij W&T-onderwijs.
7

Hoe ziet een
W&T-les eruit?
Kenmerken van een W&T-les
Op dit moment geven veel leerkrachten hun W&T-lessen zoals in de linker
driehoek (p.9). Lessen worden gegeven met een methode als basis, met
daaraan onbedoeld taaldoelen gekoppeld. Leerkrachten zien niet altijd in dat
ze eigenlijk met taal bezig zijn. Hierdoor wordt het een soort begrijpend lezen
les, waarbij leerlingen allerlei lege concepten krijgen aangeleerd. Denk maar
aan het concept ’dier’. Een kind leert dat zijn hond een dier is. De hond moet
eten, worden uitgelaten en leeft vijftien jaar. Als een kind ontdekt dat een olifant ook een dier is,
moet het kind zijn concept van ’dier’ aanpassen. Een olifant leeft namelijk in een groep, hoeft
niet worden uitgelaten en wordt vijftig jaar oud. Later ontdekt de leerling dat er planteneters
zijn en dat niet elk dier een zoogdier is. Het is belangrijk dat een kind een concept (dier) in
verschillende contexten (huisdier, insecten, leefomgeving, vlees- en planteneters etc.) aanleert.
Het kind ontwikkelt daardoor een diepere betekenis van het concept 6 .
Taal is dus ook een belangrijk onderdeel van W&T! Tijdens een W&T-les bedenken leerlingen
onderzoeksvragen, leren argumenteren, leren over begrippen in een brede context,
presenteren hun onderzoek en ontwerp. Als je OOL-didactiek gebruikt, leren kinderen dus
binnen verschillende domeinen van taal 7 . Zo speelt redeneren bij W&T een belangrijke rol:
in taaldenkgesprekken leren leerlingen ideeën inbrengen, actief luisteren en denken in een
hogere orde. Bovendien moeten leerlingen vakspecifieke taal en onderzoekstaal aangeleerd
krijgen tijdens een W&T-les. Een W&T-les ontwikkelt zowel de denkontwikkeling, vakkennis en
taalontwikkeling 8 .
In de rechter driehoek (p.9) is een W&T-les te zien, waarbij concreet materiaal als uitgangspunt
genomen wordt. Dan ben je echt met W&T-doelen bezig. Veel methodes bieden afbeeldingen
en filmpjes, waardoor het voor de leerkracht aantrekkelijk is om het werken en het ervaren met
concreet materiaal over te slaan. Door concreet materiaal leren kinderen echter verschillende
concepten aan in de context van hun leefwereld. Als je dan ook nog de OOL-didactiek gebruikt,
dan geef je de ideale W&T-les.
8

TAALDOELEN
W&T-DOELEN
METHODE
CONCREET
MATERIAAL
LEGE
CONCEPTEN
BEGRIJPEND
LEZEN
CONTEXTEN
OOL-
ACTIVITEITEN
METHODELES
Een leerkracht geeft een methodeles
over elektriciteit. De leerlingen leren verschillende
begrippen: stroombron, batterij, schakeling,
elektronen etc. De leerlingen moeten in hun werkboek
opschrijven wat de verschillende onderdelen zijn en
hoe ze werken. Ze leren hierdoor niet in een context
en weten niet hoe de verschillende onderdelen
samenwerken.
W&T-LES
Een leerkracht geeft de leerlingen de
volgende context: ik kwam in het donker thuis en
mijn nachtlamp ging niet meer aan. Hoe kan dit? Hoe
werkt een lamp? De leerlingen krijgen een batterij,
stroomdraadjes en een lampje. De leerlingen ervaren
hoe een lamp werkt en kunnen dit uitleggen. Ze leren
over het concept elektriciteit in een ervaringscontext.
Bij een goede W&T-les ga je uit van
concreet materiaal waaraan een
context, OOL-activiteiten en W&Tdoelen
worden gekoppeld. Je kunt bij
de voorbereiding vanuit een van deze
ingrediënten starten.
9

Hoe geef ik
een W&T-les?
Houding
Vaardigheden
Didactiek van
OOL
Een W&T-leerkracht heeft een positieve
ontwerpende en onderzoekende houding 9 .
Het is belangrijk dat je start bij je eigen
interesses, onbevangen bent, OOL-didactiek
beheerst en kinderen kan begeleiden
in het proces van OOL 7 . Als laatste is
er vakinhoudelijke kennis nodig. Met
basiskennis over het leergebied 'Oriëntatie
op jezelf en de wereld' kom je al een heel
eind! In de figuur hiernaast zie je alle drie
de aspecten samenkomen. Om een W&Tleerkracht
te zijn heb je dus hart (houding),
handen (vaardigheden) en hoofd (kennis)
nodig.
W&T
LEER-
KRACHT
Kennis
10

Om een effectieve W&T-leerkracht te zijn is
het belangrijk om kennis te hebben over de
didactiek van OOL. Veel leerkrachten (LK)
gebruiken het directe instructie model (DI). De
twee lesmodellen verschillen. Het doel van DI
is het beheersen van de aangeboden theorie.
Aan het eind van een les zijn de resultaten van
de les meetbaar. Dit model is ideaal voor taal
en rekenen. Bij de OOL-didactiek is theorie
een middel. Leerlingen (LL) moeten wat theorie
beheersen om een onderzoek of ontwerp te
kunnen opzetten. Na de les wordt de opgedane
kennis nog aangevuld met verdere theorie.
Het OOL-model geeft leerlingen de ruimte om
verschillende dingen binnen de leerlijn te leren.
De resultaten zijn minder goed meetbaar. Dit
model is geschikt voor de zaakvakken en de
kunstvakken. De rol van de leerkracht verschilt
ook bij beide modellen: bij DI is de leerkracht
leidend, bij OOL biedt de leerkracht vooral
houvast door de juiste vragen te stellen tijdens
de les 10 . Leerkrachten werken vaak met het
stoplicht. Bij het OOL-model staat het stoplicht
nooit op rood!
LES VOLGENS
DIRECTE INSTRUCTIE
Specifiek doel vertellen (LK)
Theorie overdragen (LK)
Oefenen (LL)
Meten van het geleerde (LK)
Nieuwe doelen stellen (LK+ LL)
LES VOLGENS
OOL-INSTRUCTIE
Context bieden; algemeen doel
vertellen (LK)
Verkennen onderwerp/materiaal
(LL)
Onderzoeken/ontwerpen (LL)
Gehaalde doelen bepalen
(LK+LL)
Theorie overdragen (LK)
Bij de didactiek van het onderzoekend
en ontwerpend leren biedt de
leerkracht de juiste vragen en/
of ontwerpeisen (vaardigheden).
Vervolgens zijn de leerlingen eigenaar
van het proces, de leerkracht vraagt,
denkt mee en stimuleert (houding). De
theorie wordt over de inleiding en de
afsluiting verdeeld (kennis).
11

Hoe geef ik
een W&T-les?
De didactiek van OOL loopt volgens twee basismodellen: een model voor onderzoekend leren (p.12) en
een model voor ontwerpend leren (p.13). Dit zijn vereenvoudigde weergaves van de onderzoekend en
ontwerpend leren cycli 11 .
Nieuwsgierigheid
VOORBEELD
Als leerkracht introduceer je de
schilderijen van Rembrandt. Hij werkte met
een sterk licht-donker contrast en was hier
ontzettend goed in. Veel schilders probeerden
dit na te doen, maar konden de lichtinval
en schaduwen niet goed na schilderen.
Kunnen de leerlingen het valse schilderij
eruit halen? De leerlingen bedenken een
onderzoek om hierachter te komen. Door hun
onderzoek krijgen ze een antwoord op de
vraag: 'kloppen alle schaduwen en lichtinval
wel?'. De leerlingen gaan experimenteren met
schaduwen en licht. Daaraan wordt theorie
over het concept licht en schaduw gekoppeld.
Laat daarna ander werk zien van schilders.
Wat is in hun schilderijen opvallend? Hoe
zouden we door experimenteren meer kunnen
leren over hun schildertechnieken?
Nieuwsgierigheid
ONDERZOEKEND
Antwoord
Onderzoek
Vraag
Nieuwsgierigheid
Bij onderzoekend leren ligt nieuwsgierigheid aan de basis: door
belangstelling voor hun omgeving hebben kinderen allerlei vragen.
Doordat kinderen een onderzoek bedenken en uitvoeren, kunnen ze antwoord
op die vragen vinden. De cyclus blijft doorlopen; een antwoord op een vraag,
kan weer een nieuwe vraag oproepen 11 .
12

Product
(idee)
Creativiteit
Probleem/
behoefte
VOORBEELD
Als leerkracht introduceer je het
verschijnsel Watersnoodramp en het
probleem dat Rotterdam middenin een
overstromingsgebied ligt. Hoe kunnen we
ervoor zorgen dat een overstroming juist leuk
wordt? Hoe kunnen we gebruik maken van het
overtollige water? De leerlingen maken hierbij
een ontwerp en komen tot een productidee.
Daarna krijgen de leerlingen nog aanvullende
theorie over de Deltawerken zoals de
Maeslantkering en de Hollandsche IJsselkering
bij Rotterdam.
Creativiteit
Ontwerp
Creativiteit
Het model voor ontwerpend leren begint met een bepaald
probleem of bepaalde behoefte in het dagelijks leven. Leerlingen
proberen een product(idee) te ontwerpen om aan die behoefte te
voldoen of het probleem op te lossen. Een product(idee) wordt doorontwikkeld
en er ontstaan nieuwe producten. De cyclus begint weer opnieuw 11 . Op deze
manier kunnen leerlingen hun creativiteit (leren) inzetten.
ONTWERPEND
Een W&T-les geef je volgens de
didactiek van OOL. Om een effectieve
W&T-leerkracht te zijn moet je
beschikken over een positieve
houding, vaardigheden en kennis.
13

Hoe koppel ik
LOB aan
W&T
W&T combineren met LOB
Vanuit binnen- en buitenschoolse activiteiten doen leerlingen ervaringen op.
Hiermee ontdekken ze waar zij interesse in en kwaliteiten voor hebben 12 . Zo
ontwikkelen ze zichzelf én ze verkennen de wereld om hen heen waaronder de
wereld van werk en beroepen. W&T en onderzoekend en ontwerpend leren zijn
bij uitstek manieren om de wereld en jezelf te ontdekken.
De basis van motivatie en het gevoel van competent zijn voor bèta- technische
richtingen en vaardigheden, wordt bij kinderen gelegd voor het tiende levensjaar.
In het primair onderwijs is het kennismaken met dergelijke activiteiten en
leerstrategieën relevant.
Leerkrachten maken keuzes in welke ervaringen de leerlingen op kunnen doen,
helpen hen om betekenis te geven aan die ervaringen en hierdoor de wereld
en zichzelf te exploreren. Beelden van de wereld van beroepen en werk en van
zichzelf in relatie tot dat werk, helpen kinderen om passende keuzes te maken in
hun schoolloopbaan en daarmee voor hun toekomst 13 . Zo zijn het onderzoekend
opdoen van ervaringen en hier met begeleiding op reflecteren verbonden met
loopbaanontwikkeling en -begeleiding (LOB).
Een specialist op LOB-gebied is Marinka Kuipers. Zij heeft vijf
loopbaancompetenties ontworpen om leerlingen te helpen keuzes te maken 14 .
Deze competenties zijn omgezet in vragen, zoals weergegeven in de cirkel op
pagina 15.
Door het naar aanleiding van ervaringen (leren) stellen van deze vragen in een
cyclisch proces ontwikkelen leerlingen loopbaancompetenties door steeds drie
stappen te doorlopen:
1. het opdoen van ervaringen (binnen- en buitenschools, spontaan of
geprogrammeerd)
2. het betekenis geven aan deze ervaringen met hulp van een volwassene (wat
zegt dit over mijn interesses en kwaliteiten?)
3. het zelf kunnen kiezen welke nieuwe ervaring de leerling op wil doen 15 (wat is
mijn vervolgdoel/stap en wie kan mij hier bij helpen?).
Het is van belang dat kinderen niet alleen een breed spectrum aan ervaringen
opdoen, maar dat volwassenen hen ook helpen om betekenis te geven aan deze
ervaringen. Zodat hij/zij er bijvoorbeeld achter komt dat het leuk is om mensen
te helpen en te verzorgen of dat hij/zij aanleg heeft voor techniek. Dit soort
ervaringen zijn erg belangrijk voor de verdere schoolloopbaan en kan latere
keuzes beïnvloeden 16 .
Daarnaast is het van belang om kinderen al jong kennis te laten maken met
wetenschap en technologie. Onder andere om de kans te vergroten dat zij
voor een technische richting kiezen, alsook om door de OOL-didactiek te leren
en te begrijpen, maar ook kritisch en vindingrijk te zijn 7, aangezien dit steeds
prominentere aspecten worden in de wereld van werk.
In het basisonderwijs staan de ervaringen vooral ten dienste van het leren
kennen en ontwikkelen van de talenten van de leerling, het verkennen van
sectoren en beroepen en het oriënteren op de keuze voor een school in het
voortgezet onderwijs. Op pagina 15 staan voorbeelden van mogelijke gesprekjes
met leerlingen om naar aanleiding van W&T-ervaringen aandacht te geven aan
loopbaanvragen.
W&T stimuleert het ontdekken
van interesses en talenten bij
leerlingen. Dit gebeurt door middel
van OOL. Door gebruik te maken
van OOL, is het makkelijk om de
vertaalslag naar LOB te maken.
LOB zorgt ervoor dat leerlingen
kennis over zichzelf kunnen
inzetten bij het maken van keuzes
in de verdere schoolloopbaan.
14

CONTEXT
HOUDING
Nieuwsgierigheid
Creativiteit
Nieuwsgierigheid
Vraag
Nieuwsgierigheid
SAMEN
LEREN
Creativiteit
Antwoord
Onderzoek
Product
(idee)
Ontwerp
Probleem/
behoefte
Creativiteit
LK: je zegt dat je graag met computers wil
werken. Is er iemand die je kent die dat
doet, die je kan vragen hoe het is?
LL: nee ik ken niemand.
LK: misschien kan je om te beginnen
samen met Laila eens kijken op de site
beroepen in beeld, welke beroepen er zijn
met computers? Zij is ook geïnteresseerd
in computers.
Netwerken! Wie kan je
daarbij helpen?
Verkennen van
interesses!
Wat vind je wel/niet
leuk?
LK: Ik zag je zo geconcentreerd aan het
werk! Vind je …xxx.. leuk?
LL: Ja eigenlijk wel, ik vond het jammer
dat het al tijd was!
LK: Zou je vaker van dergelijke activiteiten
willen doen of juist andere willen
proberen?
LL: Ik denk dat ik later dokter wil worden!
LK: wat lijkt je hier leuk aan? Waar
zou een dokter goed in moeten zijn en
kan jij dat al of hoe kan je daar goed in
worden? Welke opleidingen zou je dan
moeten volgen, kan je dat uitzoeken op de
leerroutekaart?
Richting geven aan
je schoolloopbaan!
Welke ervaringen
wil je opdoen?
LOOPBAAN
VRAGEN
Verkennen wereld
van werk en beroep!
Welke beroepen zijn
er en wat doe je daar
zoal?
Kwaliteitenreflectie!
Wat kan je goed, of
waar kan je goed in
worden?
LK: Wat vond jij (minder) goed gaan bij het
maken van de opdracht?
LL: Het in elkaar zetten kon ik goed, maar
het verslag schrijven over de werkwijze
was lastig!
LK: zou je verslag leren schrijven willen
verbeteren? En/of heel goed willen worden
in construeren en monteren?
LK: Vandaag waren we in de dierentuin, welke dieren en activiteiten, hebben we
allemaal gezien? En wie zouden er allemaal zorgen dat de dierentuin er is?
LL en LK samen: de dierenverzorgers, de kaartjesverkopers, dierendokter,
websitemaker, restaurantmedewerkers (kok, bordenwasser, serveerder), ….
LK: Welke lijkt jou interessant en wat zou zo iemand op een werkdag doen en wat zou je
er voor moeten weten en kunnen? Hoe kunnen we hier zelf meer over te weten komen?
15

Hoe moet ik
beginnen?
Starten in de klas
W&T kan op vier verschillende manieren vorm gegeven worden in de klas, dit is
terug te zien in de vier kwadranten. Onderaan zijn de kwadranten voor beginner
te zien, bovenaan de kwadranten voor expert. Links wordt W&T los gegeven
en rechts in samenhang met andere vakgebieden. Binnen elk kwadrant zijn er
verschillende niveaus te vinden.
Je kunt de figuur gebruiken om te bepalen in welk(e) kwadrant(en) en op welk
niveau je je bevindt. In welke richting zou je je willen ontwikkelen?
Zit je bijvoorbeeld in het kwadrant los-beginner (linksonder) en wil je W&T verder ontwikkelen?
Dan kun je naar het kwadrant met meer expertise (linksboven), meer samenhang (rechtsonder)
of met allebei (rechtsboven) groeien. Denk in stappen. Elke stap is er namelijk al één in de
richting van de ideale situatie in W&T-onderwijs.
Met je team kun je het kwadrant kiezen waarop jullie W&T in het curriculum willen verankeren.
De overheid biedt scholen deze ruimte. Op scholen die W&T als speerpunt hebben gekozen,
wordt gewerkt aan expertise en samenhang. Hierin gebruikt een leerkracht de didactiek van
OOL, brede contexten en vakintegratie. Er worden LOB-gesprekken gevoerd met leerlingen
en ouders. Op schoolniveau geven alle leerkrachten les volgens de OOL-didactiek en zijn
buitenschoolse LOB-lessen geïntegreerd in het curriculum.
Bekijk in welk kwadrant je je nu
bevindt. Misschien doe je al veel
meer dan je denkt. Bedenk daarna
waar je naartoe wilt en via welke weg.
En dan? Gewoon beginnen met het
zetten van de volgende stap.
16

EXPERT
+++
++
Wereldoriëntatie
(W&T) ingeroosterd
+ OOL activiteiten
W&T materialen
aanwezig
+++
++
Alle leerkrachten
geven (basis) les en
W&T met OOL-didactiek.
Buitenschoolse LOBlessen
zijn geïntegreerd.
Talentgesprekken met
leerling/ouder over W&T/LOB
Leerkracht gebruikt
+
Eenmalige (LOB)
excursie
+
OOL-didactiek, brede
contexten en vakintegratie
samenhang
LOS
+++
Wereldoriëntatie
ingeroosterd
+++
Wereldoriëntatie
ingeroosterd en
projectweek
SAMENHANG
++
Incidentele les leerkracht
++
Lessenseries met
concreet materiaal
+
Incidentele externe les
+
Methode zonder OOL
BEGINNER
17

Hoe organiseer
ik dat op school?
Enthousiaste
leerkracht
Team
? ►
LEVEREN INPUT/EXPERIMENTEREN ►
W&T (leerkracht) coördinator
+ Expertise verworven en inbrengen
+ Kennis van leerling en de school
+ Onderdeel team
-/- Beperkt gedragen
Starten op school
Er zijn verschillende wegen die kunnen leiden
tot een duurzaam geïntegreerd W&T-curriculum
dat verbonden is met LOB. Het initiatief kan van
(een combinatie van) verschillende personen
of instanties komen. Via het Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), de
gemeente en/of het schoolbestuur kan de directie
aangespoord worden om met W&T aan de slag
te gaan. Een enthousiaste leerkracht, het team
of de directie op school kan de katalysator zijn.
Waar het initiatief ook start, de directie is hoe
dan ook een onmisbare schakel in het proces
van ontwikkeling en implementatie. Zo zijn ze de
sleutelfiguren in de vertaling naar het team van
een overheids- of bestuursinitiatief, de steun van
een docent die er mee aan de slag wil, degene
die samen met het team W&T, OOL en LOB
prioriteert op de ontwikkelagenda. Zij faciliteren
het team, een W&T-coördinator of een werkgroep
om te komen tot een visie op het onderwerp,
een gezamenlijk draagvlak, de vertaalslag naar
het curriculum en verbinding met LOB en de
positionering in het schoolplan.
INITIATIEFNEMERS
Directie
Bestuur
Gemeente
OCW
Agenderen
urgentie
bepalen
Afstemming
team
LEVEREN INPUT/EXPERIMENTEREN ►
Keuze maken
aanpak
W&T (vakleerkracht)
+ Expertise
+ Snel resultaat
-/- Verbinding curriculum
-/- Intergratie andere vakken
leerkrachten
Faciliteren
ontwikkelingsproces
(mensen,
middelen
en tijd)
W&T (ontwikkelteam)
+ Draagvlak
+ Samenhang totaal curriculum
+ Is al verbreed binnen team
LEVEREN INPUT ►
18

Met team
komen tot
GEZAMENLIJK
DRAAGVLAK VOOR
EN VISIE OP W&T,
OOL EN LOB
IMPLEMENTATIE-
PLAN & WERKPLAN
Randvoorwaarden
• Ruimte
• Middelen
• Materialen
• Deskundig verwerven/
vergroten bij team
Voorzien in
randvoorwaarden
Sturing op implementatie
Bewaken afspraken
Helderheid over
afspraken
• Doelen
• Rollen
• Activiteitenplan
W&T & OOL
DUURZAAM
GEÏNTEGREERD
IN HET
CURRICULUM
EN VERBONDEN
MET LOB
De invulling die een school voor W&T kiest
kan variëren, door bijvoorbeeld het inzetten
van een ‘vakleerkracht’, het onderwerp
beleggen bij een W&T-coördinator, een
ontwikkelteam of nog anders. In aansluiting
op de specifieke situatie per school kunnen
deze keuzes een prima aanpak zijn en
kennen wel elk eigen voor- (+) en
nadelen (-/-).
Wil je als school toewerken naar
een duurzame verankering van een
samenhangende aanpak van W&T, OOL
en LOB in het curriculum, blijkt in de
praktijk een gezamenlijke visie hierop van
het gehele team een voorwaarde en het
fundament voor (stapsgewijze) realisatie.
Welke richting je ook als school kiest, de
directie zal de keuzes die gemaakt worden,
qua ontwikkelrichting, taakverdelingen,
activiteiten en materialen bewaken en
de randvoorwaarden scheppen om het
mogelijk te maken.
Waar het initiatief ook start om met
W&T aan de slag te gaan op school,
grijp met elkaar de kans. Bepaal waar
je staat en waar je heen wilt gaan, wat
de eerste haalbare stappen kunnen
zijn en zet deze stap voor stap.
Gebruik in dat proces de sleutelrol
van de directie om te zorgen voor de
randvoorwaarden, borging en hiermee
duurzame opbrengst.
19

Hoe stel ik een
leerlijn W&T
samen?
W&T-curriculum
Een handig document dat je helpt om het curriculum verder vorm te geven,
is de W&T Curriculum Tool van www.wtwijzer.org 17 . Dit document helpt je te
inventariseren wat jullie al doen en hoe je hier samenhang in kunt aanbrengen.
Met behulp van het document kunnen jullie een visie ontwikkelen en actie
ondernemen.
De leerlijn W&T laat zich goed combineren met een leerlijn Digitale
geletterdheid. Digitale geletterdheid moet niet gezien worden als een apart vak,
maar als onderdeel van alle vakken, dus ook het domein W&T. Op internet kun
je de meest recente ontwikkelingen voor dit leergebied terugvinden.
Hoe ziet een leerlijn door de school er uit? In de tabel is een denkbeeldige
leerlijn voor de bovenbouw te zien. Links zie je de ingrediënten die van belang
zijn in de leerlijn. Onder de groepen zijn er voorbeelden gegeven. Op deze
manier is het mogelijk een leerlijn voor de hele school te maken.
In dit hoofdstuk delen we handvatten die kunnen helpen het curriculum in de
school vorm te geven.
Allereerst wat algemene tips om gelijk te kunnen gebruiken in de school:
• Maak keuzes in onderwerpen. Het is belangrijker om kwaliteit te leveren
dan kwantiteit.
• Kies alleen de lessen waarvan je volgens jou een goede, leerzame les
kunt maken.
• Combineer lessen (binnen zaakvakgebieden/taal/rekenen/kunstvakken).
• Breng variatie in onderwerpen en werkvormen aan.
• W&T hoeft niet wekelijks, zeker als je bepaalde projecten of lessenseries
aanbiedt.
• Zet ouders en buitenschools leren in.
• Zet concrete materialen in om van en mee te leren.
Per leerjaar, per categorie in de
leerlijn een activiteit (inzetten of
bestaande aanpassen) geeft al
een rijkdom aan mogelijkheden.
Maak gebruik van de tips die je
gelijk kunt gebruiken.
Gebruik de Curriculumtool van
WTwijzer.org om te inventariseren
wat er al gebeurt op school en
hoe je hierin samenhang kunt
aanbrengen.
20

GROEP 6 GROEP 7 GROEP 8
EXCURSIE
Port rangers
'Steurtocht door de haven'
de leerlingen maken op
onderzoekende manier
kennis met de veelzijdigheid
van de Rotterdamse haven en
bezoeken het gebied.
Incl. OOL-les voor- en achteraf
Jinc-stage
Maritiem Museum
OOL-PROJECT Project Kinderboekenweek Biomedisch ontwerpen 18 Project Rotterdam
LES VAN WILLEKEURIGE
METHODE INCL. OOL
Thema 4 met een gehuurde
leskist ‘robots in de klas’
Thema 1 Licht aanvullen met
Digi-doener Hologram FutureNL
Thema 3 koppelen aan les met
VO leerlingen
LES VAN WILLEKEURIGE
METHODE ZONDER OOL
Thema 2 en 3 schrappen
Thema 2 met een gastles van
een ouder
Thema 6 gebruiken bij project
Rotterdam
TUSSENDOORTJE
W&T-waaierles
Wekelijks vraag onderzoeken
met Aha generator van
Techniektalent
Iedere vrijdagmiddag
demonstratie proef doen van
Proefjes.nl
VAKINTEGRATIE
Verhoudingstabellen
Werken met tandwielen
Industriële revolutie met les
over stroomkring
OOL-les bij nieuwsbegrip
LOB EN W&T
Kringgesprek ‘Aan welk talent
hebben we gewerkt vandaag?’
Reflectie op Jinc-stage
Wat vond je wel/niet
interessant?
Waar zou je meer over willen
weten?
Wie kan je daar bij helpen?
Voorbereidend gesprek met
ouder en kind bezoek open dag.
Help de leerling bij het
vertellen wat hij/zij ontdekt
heeft over eigen interesses
en vaardigheden, manier van
leren (aanvullend aan niveau
advies om vervolgens samen
met de ouders te bedenken
welke scholen hierbij aansluiten
om te gaan bezoeken).
Reflectiegesprek met ouder en
kind over bezoek open dag VO
21

Welke spullen heb ik
nodig?
W&T-materialen
Om OOL in te zetten, heb
je materialen nodig. In de
boodschappenlijstjes hiernaast
staan materialen die je nodig
hebt om W&T te geven. De
boodschappenlijstjes bestaan
uit tien categorieën. Sommige
materialen zijn al op school
aanwezig; deze kun je wegstrepen
van de boodschappenlijstjes.
Bevestigings-/
verbindingsmateriaal
Diverse soorten lijm (alles-, hout-, behang-)
Touw
Elastiekjes
IJzerdraad
IJzerwaren (schroeven, spijkers, moeren,
bouten)
Tape (duct-, schilders-)
Klei (plasticine)
Splitpennen
....
Bouwmateriaal
Houten prikkers (cocktail-, saté-)
IJslollystokjes
Rietjes (papier)
Lucifers
Houten blokken (klein en groot,
vragen bij de kleuters)
Constructiemateriaal (lego, knex oid)
Bamboestokken
PVC slang
Piepschuim
Kippengaas
Gereedschap
Kosteloos
materiaal
Kranten
Verpakkingen
....
Programmeren
Hamer
Tang (knip-, strip-, rond)
Stanleymes
Schroevendraaier (kruiskop, plat)
Handboormachine
Zaag (kapzaag met verstekbak/hout-,
figuur-, ijzerzaag)
Nijptang
Snijmat
Ring/moersleutel
Robots (beebot, andere robot evt)
Computer/ tablet
Makey makey
Microbit (met accessoires)
....
22

Biologisch
materiaal
Zand/potgrond
Stenen
Levende plant
Bloembollen
Herfstbladeren
Dode diertjes (gevonden)
....
Schoolmateriaal
Paperclips
Plakband
Potloden
Linialen
Papier (diverse diktes)
Ballon
Nietmachine
Perforator
Pijpenragers
Vilt
Huishoudelijk
materiaal
Onderzoeksmateriaal
Zaklamp
Trechter
Loeppotjes/vergrootglazen + petrischaaltjes
Spiegel
Thermometer
Reageerbuis met dop
Grote doorzichtige bak
Globe
Pipet
Pincet
Lepels (groot/klein)
Maatbekers (verschillende maten)
Mes
Spons
Waxinelichtjes
Aluminiumfolie
Plastic zakjes (boterham/ pedaal)
Kookplaatje + pannetje
Bekers (van klein tot emmer)
Wasknijpers
Technisch
materiaal
Batterij 4,5V
Fittingen + lampjes 3,5V
Fietspomp
Magneten
Stroomdraad (met schakelaar)
Krokodillenbekkabels
Tandwielen
Wielen en assen
Katrol
Ventiel
Bekijk de boodschappenlijstjes.
Met deze materialen kun je goed
W&T-onderwijs geven.
23

8. Gijsel, M., Damhuis, R., Smit, J., Herder, A., Menninga, A., Boendermaker, C.,... Keulen, H. (2016).
Meer taal. Special TechYourFuture. Centre of Expertise TechniekOnderwijs.
9. SLO. (2015D, Oktober 1). Componenten van W&T. Retrieved from SLO Wetenschap & techniek:
http://wetenschapentechnologie.slo.nl/componenten-van-w-en-t.
Wat als ik meer
wil weten?
Verder lezen
1. Urban Innovation Action https://www.uia-initiative.eu/en/uia-cities/rotterdam
10. Kramer, D., & Vegt, A. (sd). Wat is de effectiviteit van het directe instructiemodel op de
leervorderingen van leerlingen, vooral in het voortgezet onderwijs? Opgehaald van Nationaal
Regieorgaan Onderwijsonderzoek: https://www.nro.nl/kennisrotondevragenopeenrij/directeinstructie/.
11. Graft, M., & Kemmers, P. (2007, Maart). Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en
techniek. Retrieved from SLO Wetenschap & techniek: http://wetenschapentechnologie.slo.nl/overwetenschap-en-technologie/wetenschap-en-technologie-op-de-basisschool
12. VHTO (n.d.) Talentenkijker. Opgehaald van VHTO Talentenkijker: https://www.vhto.nl/projecten/
talentenkijker/
2. Techniekpact: https://www.techniekpact.nl/
3. SLO. (2015B, Oktober 1). W&T op de basisschool. Retrieved from SLO Wetenschap &
Technologie: http://wetenschapentechnologie.slo.nl/over-wetenschap-en-technologie
/wetenschap-en-technologie-op-de-basisschool
4. Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie. (n.d.). Wetenschap en Technologie (W&T) koppelen
aan LOB en het curriculum. Retrieved from Gaan voor een baan: https://www.gaanvooreenbaan.nu/
aan-de-slag/ontwikkelen-en-implementeren-techniekcurriculum
5. Verkenningscommissie wetenschap en technologie primair onderwijs. (2013). Advies
Verkenningscommissie wetenschap en technologie primair onderwijs. Utrecht: PO-raad; Den Haag:
Platform Bèta Techniek.
13. VHTO (n.d.) Dit doe ik in bètawetenschap, techniek & ICT. Opgehaald van VHTO: https://www.
ditdoeik.nl/
14. Kuijpers, M. (2011). Onderzoek naar wat werkt! Onderzoek naar loopbaanontwikkeling en
– begeleiding in het vmbo en effecten van professionalisering van docenten en schoolcoaches.
In Keuzes in ontwikkeling. Loopbaanreflectiegesprekken van docenten in het vmbo. Praktijk en
onderzoek (p65-134). Enschede: Stichting Platforms VMBO
15. Zie ook Kuijpers, M., Diender, A., & Hermans, A. (2018). Handreiking werkexploratie in het vmbo.
Den Haag, ministerie SZW.
16. Lusse, M., & Strijk, M. (2019). Ouders en schoolloopbaanontwikkeling. Een handreiking voor het
basisonderwijs. Rotterdam: Expertisecentrum Maatschappelijke Innovatie.
6. Graft, M. (2009, Juli). De concept- contextbenadering in het primair onderwijs. Retrieved from
SLO: https://slo.nl/thema/vakspecifieke-thema/natuur-techniek/concept/@9068/concept-0/
17. WT Wijzer. (n.d.). W&T Curriculum Tool. Retrieved from WT Wijzer:
https://www.wtwijzer.org/public/downloads/W&T_Curriculum_Tool_februari_2019.pdf
7. SLO. (2015C, Oktober 1). W&T is geen apart vak. Retrieved from SLO Wetenschap & techniek:
http://wetenschapentechnologie.slo.nl/over-wetenschap-en-technologie/geen-apart-vak
18. Stichting ontwerpen in de klas. (sd). Biomedisch ontwerpen. Opgehaald van Ontwerpend leren in
de klas: https://www.ontwerpenindeklas.nl/les/biomedisch-ontwerpen/
24

Materialen
Curriculumontwikkeling
Eurofysica
Maakotheek
SLO curriculumontwikkeling
WT-wijzer
Techniektalent
W&T-wegwijzer
PMOT
Heutink
Opitec
SLO W&T
Techniekpact
Voorbeeld lessen
OOL-didactiek
Encyclopedoe.nl
WT challenge 010
EMI W&T-waaier
EMI OOL lessen
Proefjes.nl
Wetenschapsknooppunten
Aha in de klas
Leidraad OOL van de WKP
Ontwerpen in de klas
Techyourfuture
Bekijk de digitale versie
om gelijk door te klikken.
25

26
Notities

Powered by