COLLECT Nederland Februari 2024
23.01.2024 • Views
Share Embed Flag

COLLECT Nederland Februari 2024

ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
COLLECT

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

Taxatie én inbreng van uw kunst en antiek!<br />

Profiteer van onze expertise voor deskundige, vertrouwelijke<br />

en kosteloze taxaties. Maak op dinsdag tot en met vrijdag een<br />

afspraak voor een persoonlijke ontmoeting met één van onze<br />

experts. Indien gewenst, zijn taxaties aan huis ook mogelijk.<br />

Post-War & Contemporary Art veiling, oktober 2023 | Karel Appel, Zonder titel (1950), plakkaatverf op doek, 60x80 cm, hamerprijs €60.000<br />

WWW.VENDUEHUIS.COM

Inhoud<br />

Siepman van den Berg<br />

Figuratie doordrenkt van haar tegendeel<br />

FEBRUARI <strong>2024</strong><br />

www.collectkaj.nl<br />

Wandelen met<br />

Paul Cupido<br />

58<br />

20<br />

De geheimen<br />

van persglas<br />

44<br />

VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />

@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />

COLOFON<br />

hoofdredacteur<br />

els bracke<br />

redactie<br />

christophe dosogne<br />

trice hofkens<br />

lay-out<br />

renaldo candreva<br />

ellis de vuyst<br />

eindredactie<br />

annemiek van grondel<br />

redactiesecretariaat<br />

tel. +32 (0)9 216 20 20<br />

collect@ips.be<br />

www.collectaaa.be<br />

verantwoordelijke uitgever<br />

Patrick Snoeck<br />

Begijnhoflaan 464G/Gent<br />

met regelmatige<br />

medewerking van<br />

gilles bechet<br />

bernadette van der goes<br />

anne hustache<br />

ewoud mijnlieff<br />

robert-jan van ravensteijn<br />

rachel reijers<br />

bernard roisin<br />

han steenbruggen<br />

jan teeuwisse<br />

anton vos<br />

nelleke de vries<br />

koos de wilt<br />

website<br />

www.collectkaj.nl<br />

adverteren in <strong>COLLECT</strong><br />

joris van glabbeek<br />

tel. +32 (0)9 216 20 24<br />

collect.net@ips.be<br />

oplage<br />

20.000 exemplaren<br />

abonnementen<br />

negen nummers:<br />

nederland: € 44,50<br />

belgië: € 44,50<br />

europa: € 65,00<br />

opgave en vragen over<br />

abonnementen<br />

Abonnementenland<br />

Postbus 20<br />

1910 AA Uitgeest<br />

Tel. 0251-257924<br />

klantenservice@aboland.nl<br />

€ 0,10 per minuut<br />

www.bladenbox.nl voor<br />

abonneren of www.aboland.nl<br />

voor adreswijzigingen en<br />

opzeggingen<br />

cover<br />

Frans Hals, De lachende cavalier, 1624,<br />

olieverf op doek, 83 × 67,3 cm. Londen,<br />

The Wallace Collection. Te zien op de<br />

expositie Frans Hals. Zijn tijd ver vooruit,<br />

van 16-02 t/m 09-06 in het Rijksmuseum<br />

in Amsterdam. www.rijksmuseum.nl<br />

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />

of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />

of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />

de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />

artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />

de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />

redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />

<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />

de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />

hiervoor aansprakelijk worden gesteld.

Plein air<br />

schilderen<br />

Edito<br />

Focus op de natuur<br />

40 Parasols<br />

en paraplu’s<br />

24<br />

Hoera! De museumbezoeker heeft<br />

opnieuw de weg naar de <strong>Nederland</strong>se<br />

musea gevonden. Nog niet helemaal<br />

zoals pro-corona, maar wel steeds meer<br />

en meer. Dat kunnen wij als kunstblad<br />

enkel maar toejuichen. Gaat het goed<br />

met de musea, dan gaat het namelijk ook<br />

goed met ons. Was er in 2020 tot zelfs<br />

begin 2023 nog wat voorzichtigheid in de<br />

programmatie, nu zien we veel interessants<br />

te gebeuren de komende maanden.<br />

<strong>Februari</strong> begint alvast schitterend. Met<br />

Frans Hals, de mensenschilder, die een<br />

grootschalige expositie krijgt in het Rijksmuseum.<br />

Of in het Mauritshuis, met een<br />

tentoonstelling rond meesterillusionist<br />

Roelant Savery, wiens wonderlijke wereld<br />

uitnodigt tot een boeiende ontdekking.<br />

Terwijl Savery de natuur veelal binnen in<br />

zijn atelier schilderde, treedt het Rijksmuseum<br />

Twenthe de komende maanden<br />

naar buiten met de expositie Het internationale<br />

landschap. Schilderen in de buitenlucht<br />

in de negentiende eeuw. Mocht het<br />

de komende weken regenen, dan wandelt<br />

u hier in gedachten niet alleen buiten<br />

maar bent ook als het ware op reis. Maar<br />

het zijn niet enkel schilderijen die kleur<br />

geven. Als er iemand in aanmerking komt<br />

voor de vacature ‘Grande Dame van de<br />

<strong>Nederland</strong>se beeldhouwkunst’, vacant<br />

sinds het overlijden in 1997 van Charlotte<br />

van Pallandt, dan is dat Eja Siepman van<br />

den Berg, die afgelopen december haar<br />

tachtigste verjaardag vierde. Voor ons<br />

hoog tijd om deze dame eens voor het<br />

voetlicht te plaatsen. En voor degenen<br />

die op zoek zijn naar kunstobjecten voor<br />

hun collectie zonder diep in de buidel<br />

te tasten, bieden we een verhelderend<br />

inzicht in de geheimen van persglas, met<br />

betaalbare en interessante stukken van<br />

Leerdam, naar aanleiding van de expositie<br />

in Museum De Koperen Knop. U leest<br />

het goed: het jaar is net begonnen en nodigt<br />

uit tot heel veel museaal genoegen.<br />

Ga dus zeker kijken. Veel leesplezier.<br />

Els Bracke<br />

els.bracke@ips.be<br />

RUBRIEKEN & COLUMNS<br />

6 Up to date<br />

10 Kopstukken<br />

20 De wandeling met Paul Cupido<br />

52 Hollands Glorie: uit de antieke<br />

gereedschapskist<br />

55 In de kantlijn van de kunstmarkt:<br />

luchtfoto’s van Nadar<br />

62 Binnenkijken bij Marijn Akkermans<br />

66 Boekbesprekingen<br />

68 Musea<br />

74 Galeries<br />

DOSSIERS<br />

12 Frans Hals: mensenschilder<br />

24 Plein air schilderen: focus op de natuur<br />

28 Roelant Savery: meesterillusionist<br />

32 Surrealisme: verschillen tussen<br />

Frankrijk en België<br />

36 Behind the (Jeff) Wall<br />

38 Yoko Ono’s Cut Piece<br />

40 Parasols en paraplu’s<br />

44 De geheimen van persglas<br />

48 Finette Lemaire over de waarde<br />

van etnografica<br />

56 Čiurlionis: icoon van Litouwen<br />

58 Eja Siepman van den Berg<br />

VEILINGEN<br />

80 Henrik Hanstein & Kunsthaus Lempertz<br />

82 Veilingen wereldwijd<br />

88 Veilingen <strong>Nederland</strong><br />

AGENDA<br />

72 Museumagenda<br />

76 Galerieagenda<br />

100 Veilingagenda<br />

102 Beursagenda<br />

104 Adressen & websites<br />

105 Zoekertjes<br />

Op de hoogte blijven<br />

van alle nieuwtjes?<br />

Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />

nieuwsbrief door uw e-mailadres<br />

te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE<br />

Museum nieuws<br />

-><br />

Dyon Scheijen, Horen, zien en voelen.<br />

Museum Valkenburg. © de kunstenaar/<br />

Museum Valkenburg.<br />

-><br />

Iris Kensmil, Sojourner Truth, 2018, en Monogrammist B, Portret van een vrouw, 1573. Te zien in Collectie<br />

Centraal in Utrecht. Foto: Wessel Spoelder. © Centraal Museum Utrecht.<br />

Het Centraal Museum in Utrecht heeft, na<br />

een sluiting van twee jaar, opnieuw de deuren<br />

geopend met een volledig vernieuwde<br />

vaste collectieopstelling onder de titel<br />

Collectie Centraal. De ruim 400 objecten,<br />

van de Middeleeuwen tot heden, worden<br />

nu via een vast parcours door thematische<br />

zalen getoond. Naast topstukken uit de<br />

collectie worden diverse recente aanwinsten<br />

gepresenteerd. www.centraalmuseum.nl<br />

S Museum Møhlmann in Appingedam<br />

sluit voor een jaar de deuren omwille van<br />

versterkingswerken. Het Rijksmonument De<br />

Muzeheerd, de schuur waarin het museum<br />

zich bevindt, ligt in het aardbevingsgebied<br />

als gevolg van de aardgaswinning<br />

en lijdt al jaren onder scheurvorming. Het<br />

museum wordt volledig ontmanteld en<br />

binnenmuren worden vervangen door een<br />

houtskeletbouw. www.museummohlmann.<br />

nl S In Museum Valkenburg is de bijzondere<br />

expositie Horen, zien en voelen van<br />

kunstenaar Dyon Scheijen geopend. Bezoekers<br />

zien en voelen niet alleen de grote<br />

indrukwekkende en kleurrijke werken, maar<br />

beluisteren ook hun eigen stem, die op magische<br />

wijze verdwijnt in het doek. Scheijen,<br />

geïnspireerd door zijn werk als klinisch<br />

fysicus-audioloog, creëert absorberende<br />

kunstwerken op schapenwol en combineert<br />

zo wetenschap en kunst. Deze tentoonstelling<br />

is ook toegankelijk voor mensen met<br />

een visuele of auditieve beperking. Nog tot<br />

14-04 zintuiglijk waar te nemen. www.museumvalkenburg.nl<br />

S Tijdens Art Rotterdam<br />

kun je een bezoek aan de Van Nellefabriek,<br />

UNESCO-werelderfgoed, combineren<br />

met een bezoek aan het Chabot Museum,<br />

gevestigd in een modernistische, door<br />

G.W. Baas ontworpen villa uit 1938, gelegen<br />

in het Museumpark. Dat toont tot 03-03<br />

onder meer Het leven als kunst van de<br />

Oostenrijkse kunstenaar Werner Berg (1904-<br />

1981). www.chabotmuseum.nl S Het Fries<br />

Museum heeft de jubileumtentoonstelling<br />

Christoffel & Kate Bisschop, naar aanleiding<br />

van de 10e verjaardag van het museum,<br />

verlengd t/m 07-07. Het museum haalt<br />

de Friese kunstenaar Christoffel Bisschop<br />

(1834-1938) uit de vergetelheid. Zijn werk<br />

wordt door vele bezoekers hooggewaardeerd<br />

en beoordeeld als de beste van het<br />

museum. www.friesmuseum.nl<br />

Een jubileum voor<br />

Museum Gouda<br />

-><br />

De legokoe, object in jubileumtentoonstelling<br />

van Museum Gouda. Foto: Maaike Hoonhout.<br />

Museum Gouda, een van de oudste musea van <strong>Nederland</strong>, bestaat dit jaar 150<br />

jaar! Dit wordt gevierd met de jubileumtentoonstelling De stad verzamelt – 150 jaar<br />

Museum Gouda. Hiervoor deed het museum een oproep aan de Gouwenaars naar<br />

hun typisch Goudse herinneringen. Net zoals in 1872 gebeurde naar aanleiding van<br />

de tentoonstelling Goudsche Oudheden, waarbij de bewoners gevraagd werd om<br />

geschiedkundige en kunsthistorische voorwerpen in te sturen. Deze verzameling<br />

vormde de basis voor de stadscollectie en daarmee voor het museum dat in 1874<br />

opgericht werd. Deze wordt nu aangevuld met objecten en collectieve verhalen van<br />

nu, zoals het verhaal achter de legokoe. www.museumgouda.nl<br />

6

UP TO DATE<br />

Een oproep<br />

en een<br />

kunstbiënnale<br />

De Siebe ten Cate Stichting, opgericht in<br />

2020, zoekt kunstwerken van deze Friese<br />

kunstenaar om zijn oeuvre in kaart te brengen.<br />

In samenwerking met het RKD, het <strong>Nederland</strong>s<br />

Instituut voor Kunstgeschiedenis in<br />

Den Haag, zal een biografie en een digitale<br />

overzichtscatalogus gepubliceerd worden.<br />

Iedereen die in het bezit is van een werk van<br />

Siebe ten Cate (1858, Sneek-1908, Parijs) kan<br />

dit in alle discretie melden via de website<br />

www.siebetencate.nl S De Volkskrant en het<br />

Stedelijk Museum Schiedam hebben de vijf<br />

genomineerden voor de Volkskrant Beeldende<br />

Kunst Prijs <strong>2024</strong> bekendgemaakt:<br />

Victor Crepsley, Sebastian Haquin, Narges<br />

Mohammadi, Josse Pyl en Dion Rosina.<br />

Deze kunstenaars zijn vanaf 06-04 te zien<br />

in een tentoonstelling in het Stedelijk Museum<br />

Schiedam. In mei beslist een vakjury<br />

over de winnaar van de geldprijs van 10.000<br />

euro. www.stedelijkmuseumschiedam.nl S<br />

Voor de <strong>Nederland</strong>se deelname aan de 60e<br />

editie van de internationale kunstbiënnale<br />

in Venetië , zal CATPC (Cercle d’Art des Travailleurs<br />

de Plantation Congolaise) samen<br />

met kunstenaar Renzo Martens en curator<br />

-><br />

Ced’art Tamasala, Matthieu Kasiama Kilapi, Renzo Martens, Hicham Khalidi, Lisette Mbuku Kimpala,<br />

team Biënnale van Venetië. Foto: Koos Breukel, 2023.<br />

Hicham Khalidi een serie nieuwe kunstwerken<br />

presenteren in het Rietveldpaviljoen en<br />

de White Cube in Lusanga (DRC). In deze<br />

dubbelexpositie, in opdracht van het Mondriaanfonds,<br />

wordt de problematiek van<br />

koloniale verhoudingen en restitutie aangeroerd.<br />

Door de twee verschillende werelden<br />

van een plantage te verbinden aan een van<br />

de topevenementen van de kunstwereld<br />

kunnen oprechte reflecties voortvloeien.<br />

www.mondriaanfonds.nl<br />

-><br />

Siebe ten Cate (1858-1908), Gare du Nord,<br />

1908, Parijs, gouache en pastel, 54 x 82 cm.<br />

© Siebe ten Cate Stichting.<br />

Uitkijken naar de zomer<br />

met Museum Murals<br />

-><br />

GLEO, Flower woman in the window, 2022, muurschildering i.h.k.v.<br />

van Museum Murals. © Mauritshuis Murals.<br />

Het Mauritshuis in Den Haag heeft, naar aanleiding van het<br />

200-jarig bestaan, een bijzonder straatkunstproject gelanceerd:<br />

Museum Murals. Twintig street artists zijn uitgenodigd om op<br />

twintig muren in heel <strong>Nederland</strong> een levensgroot kunstwerk<br />

te maken, geïnspireerd door een schilderij, object of verhaal<br />

uit de collecties van twintig verschillende musea. Bedoeling is<br />

dat er tegen het einde van de zomer in elke provincie minstens<br />

één voor iedereen toegankelijke muurschildering te zien is. Ter<br />

versterking van de band met de bewoners van de verschillende<br />

plaatsen mogen zij meebeslissen over het definitieve ontwerp.<br />

Ook worden bij de onthulling allerlei activiteiten met de buurt<br />

en het betreffende museum georganiseerd. Alle locaties zijn<br />

terug te vinden op de website van het Mauritshuis. Iets om naar<br />

de zomer uit te kijken! www.mauritshuis.nl<br />

7

UP TO DATE<br />

Een collectiestuk rijker<br />

-><br />

Rembrandt van Rijn (1606-1669), portretten van Jan Willemsz van der Pluym en Jaapgen Caerlsdr., 1635. Bruikleen van familie Henry M. Holterman.<br />

Foto: Rijksmuseum/Olivier Middendorp.<br />

-><br />

Jean-François Millet (1814-1875), Paysan répandant du fumier, 1851, olieverf op doek, 37,3 x 55,2 cm.<br />

© Van Gogh Museum.<br />

Een schilderij van Jean-François Millet<br />

stond al lang op het verlanglijstje van<br />

het Van Gogh Museum. Met de aankoop<br />

van Paysan répandant du fumier (Mest<br />

verspreidende boer) wordt een droom<br />

waar. Millet was een rolmodel voor Van<br />

Gogh, die als jongeman, net als Millet, een<br />

schilder van het boerenleven wilde worden.<br />

Over Millet wordt gezegd dat ‘zijn boeren<br />

geschilderd lijken te zijn met de aarde die<br />

ze zaaien’. Geïnspireerd hierdoor paste<br />

Van Gogh het boerenthema ook toe in zijn<br />

eigen schilderijen, zoals De aardappeleters<br />

(1885). Het werk van Millet wordt nu in het<br />

museum gepresenteerd samen met enkele<br />

schilderijen en tekeningen van Van Gogh<br />

waarin Millets invloed voelbaar is. www.<br />

vangoghmuseum.nl S De twee kleinste<br />

portretten van Rembrandt waren bijna<br />

twee eeuwen onder de radar en werden<br />

twee jaar geleden herontdekt. De schilderijen<br />

uit 1635, waarop Jan Willemsz van der<br />

Pluym en Jaapgen Caerlsdr. zijn afgebeeld,<br />

zijn na uitgebreid onderzoek door het Rijksmuseum<br />

toegeschreven aan Rembrandt.<br />

Deze portretten brengen ons ook dichter bij<br />

de familiekring van de schilder waartoe ze<br />

behoorden. Ze zijn in 2023 gekocht door de<br />

familie Holterman en worden nu langdurig<br />

in bruikleen gegeven aan het museum,<br />

waar iedereen ze nu kan zien. www.rijksmuseum.nl<br />

S Ook het British Museum is een<br />

Rembrandt rijker. Een slapende baby in een<br />

wieg, een schets in zwarte houtskool van,<br />

zoals men zegt, zijn zoon Titus, vult de museumcollectie<br />

van meer dan duizend prints<br />

en 72 tekeningen van Rembrandt verder<br />

aan. Vanaf het voorjaar te bezoeken. www.<br />

britishmuseum.org S Een werk van een<br />

andere <strong>Nederland</strong>se oude meester behoort<br />

vanaf nu tot de collectie van The National<br />

Gallery in Londen. Het Bijbelse tafereel Lot<br />

en zijn dochters van de hand van Abraham<br />

Bloemaert (1566-1651) uit 1624 was al vier<br />

jaar in bruikleen maar is nu in bezit van<br />

het museum. Het werk, eerst toegeschreven<br />

aan Peter Paul Rubens en daarna aan<br />

Jordaens, is nog maar sinds 2004, bij de<br />

restauratie ervan, erkend als een werk van<br />

Bloemaert, een van de invloedrijkste meesters<br />

van de <strong>Nederland</strong>se Gouden Eeuw.<br />

www.nationalgallery.org.uk<br />

8

UP TO DATE<br />

Concurrent voor Europese<br />

veilinghuizen<br />

Sinds januari werken twee grote Amerikaanse<br />

veilinghuizen samen: Hindman<br />

Auction House in Chicago en Freeman’s in<br />

Philadelphia, opgericht in 1805 en een van<br />

de oudste in de VS. De fusie zou een strategisch<br />

antwoord zijn op de toenemende<br />

concurrentie in het veilingcircuit en zo<br />

meer toegang bieden tot de internationale<br />

klanten. Ze opereren onder de nieuwe<br />

naam Freeman’s | Hindman en hebben<br />

samen zes verkoopruimtes, 18 kantoren en<br />

een nieuwe veilingzaal in New York, waarmee<br />

ze de grotere wereldwijde veilinghuizen<br />

zoals Christie’s, Sotheby’s en Phillips<br />

overtreffen. S In <strong>2024</strong> zal een museumbezoek<br />

in een aantal internationale musea<br />

een stuk duurder zijn. Het Louvre in Parijs<br />

heeft aangekondigd dat een ticket nu 22<br />

euro kost in plaats van 17. Ook het Palazzo<br />

degli Uffizi in Firenze en een aantal musea<br />

in New York hadden eerder al hun prijzen<br />

opgetrokken en daar is een nieuwe ticketprijs<br />

van gemiddeld 30 euro het nieuwe<br />

normaal. Reden: hoge energieprijzen,<br />

inflatie, hogere operationele kosten of<br />

-><br />

Ludovico Mazzolino (ca. 1480-1528), De oversteek van de Rode Zee, 1521. © TMRF.<br />

-><br />

Steigerwerk om de nieuwe torenspits<br />

van de Notre-Dame te installeren.<br />

Foto: Ludovic Marin/AFP via Getty Images.<br />

In <strong>2024</strong> zal<br />

een museumbezoek<br />

in een aantal<br />

internationale<br />

musea een stuk<br />

duurder zijn.<br />

ondersteuning van het sociale beleid van<br />

gratis toegang voor bepaalde doelgroepen.<br />

Hoewel ook de Olympische Spelen<br />

in Parijs dit jaar een rol zouden kunnen<br />

spelen. S Na een bezoek in december van<br />

president Macron aan de heropbouw van<br />

de Notre-Dame in Parijs, heeft hij bevestigd<br />

dat de werken op schema liggen en<br />

dat de voorziene heropening in december<br />

<strong>2024</strong> gehaald wordt. De nieuwe torenspits<br />

is gemaakt in een atelier in Lotharingen<br />

en bestaat uit ongeveer duizend stukken<br />

hout. Er was 600 ton steigerwerk nodig<br />

om hem te installeren. Macron heeft<br />

ook een nieuw Notre-Dame-museum<br />

aangekondigd, dat zowel de geschiedenis<br />

van de kathedraal als de heropbouw zal<br />

documenteren. Hedendaagse kunstenaars<br />

worden uitgenodigd om zes nieuwe<br />

glasramen te ontwerpen voor de zuidzijde<br />

van de kathedraal. S The European Fine<br />

Art Foundation, oftewel TEFAF, heeft de<br />

begunstigden van het TEFAF Museum<br />

Restauratiefonds bekendgemaakt. Dit<br />

jaar gaat de subsidie, ter ondersteuning<br />

van het behoud van het internationale artistieke<br />

en culturele erfgoed, naar National<br />

Gallery of Ireland in Dublin en Wadsworth<br />

Atheneum Museum of Art in Connecticut,<br />

die elk 25.000 euro krijgen. De National<br />

Gallery of Ireland zal hiermee De oversteek<br />

van de Rode Zee (1521) van Ludovico<br />

Mazzolino restaureren. Dit Bijbelse kunstwerk<br />

is opmerkelijk vanwege zijn grootte<br />

en zeldzaamheid en het onconventionele<br />

perspectief.<br />

9

Kopstukken<br />

Liesbeth Hemelrijk<br />

Op 1 januari overleed na een kort<br />

ziekbed Liesbeth Hemelrijk (1958-<br />

<strong>2024</strong>), adviseur voor bedrijven en<br />

instellingen bij het beheren van<br />

kunstcollecties. De afgelopen 36<br />

jaar werkte de kunsthistoricus en<br />

auteur bij Onderneming & Kunst,<br />

waar zij onder meer verantwoordelijk<br />

was voor de organisatie van<br />

KunstRAI en Art on Paper Amsterdam.<br />

Erik Hermida: “Mede dankzij<br />

haar scherpzinnigheid, rust, (schrijf)<br />

talent, doorzettingsvermogen en<br />

loyaliteit is ons bedrijf uitgegroeid<br />

tot wat het nu is. We zullen haar heel<br />

erg missen.”<br />

© R.V.<br />

Stijn Alsteens<br />

Stijn Alsteens (°1976, Leuven), een<br />

vooraanstaande expert in oude tekeningen,<br />

is benoemd tot de nieuwe<br />

directeur van Fondation Custodia.<br />

Hij zal Ger Luijten in het voorjaar<br />

opvolgen. Als huidig hoofd van de<br />

afdeling oude tekeningen bij Christie’s<br />

heeft Alsteens uitgebreide internationale<br />

ervaring als conservator,<br />

en eerder bij Fondation Custodia en<br />

The Metropolitan Museum of Art.<br />

Zijn passie voor oude teken- en<br />

prentkunst en zijn streven naar het<br />

voortzetten van het werk van Frits<br />

Lugt weerspiegelen zijn geschiktheid<br />

voor de rol.<br />

© David Atlan<br />

Vera Molnar<br />

Vera Molnar (1924-2023), pionier van<br />

de computerkunst, is op 7 december<br />

jongstleden op 99-jarige leeftijd<br />

overleden. De in Hongarije geboren<br />

kunstenaar experimenteerde<br />

met algoritmen en paste de principes<br />

van computation toe in haar<br />

werk nog voordat ze toegang kreeg<br />

tot een echte computer. Molnar<br />

wordt beschouwd als de peetmoeder<br />

van de generatieve kunst vanwege<br />

haar baanbrekende digitale<br />

werk, dat evolueerde van de reusachtige<br />

computers in de jaren 60<br />

tot het hedendaagse tijdperk van<br />

NFT’s. Haar invloedrijke bijdrage<br />

aan de kunstwereld laat een blijvende<br />

erfenis achter.<br />

© Catherine Panchout<br />

Juliette Singer<br />

Juliette Singer (°1975), voormalig<br />

curator van hedendaagse kunstprojecten<br />

in het Petit Palais in<br />

Parijs, neemt vanaf 1 april de leiding<br />

over van het Palais des Beaux-<br />

Arts in Lille. Door haar ervaring als<br />

interim-directeur van het museum<br />

(oktober 2021 tot februari 2022) en<br />

haar samenwerkingen met gerenommeerde<br />

kunstenaars, zoals Jean-<br />

Michel Othoniel en Loris Gréaud,<br />

brengt Singer een schat aan expertise<br />

mee. Haar carrière omvat ook bijdragen<br />

aan instellingen zoals Paris<br />

Musées en het Louvre Abu Dhabi.<br />

© Hélène Singer<br />

10

Jesse Darling<br />

De Britse kunstenaar Jesse Darling<br />

(°1981) heeft de prestigieuze Britse<br />

Turner Prize gewonnen, een vooraanstaande<br />

onderscheiding in de<br />

beeldende kunst. De jury prees Darlings<br />

maatschappijkritische werk,<br />

geïnspireerd door gebeurtenissen<br />

zoals de Brexit, de coronapandemie<br />

en het Britse immigratiebeleid,<br />

als ‘brutaal en innemend’. Het<br />

winnende werk bestaat uit installaties<br />

met vervormde dranghekken,<br />

treinrails, prikkeldraad en verkleurde<br />

vlaggen die doen denken aan de Britse<br />

vlag. Aan de prijs is een bedrag<br />

van £ 25.000 verbonden.<br />

© Victor Frankowski/Hello Content<br />

Rachel de Joode<br />

Elton John<br />

Rachel de Joode won de Keramiekprijs<br />

De Kei 2023, een prijs ter waarde<br />

van 7.500 euro die <strong>Nederland</strong>s<br />

keramiektalent stimuleert. De uitreiking<br />

vond plaats in de Van der<br />

Mandelezaal van Museum Prinsenhof<br />

Delft, met een kunstminnend<br />

publiek. De jury prees De Joodes<br />

artistieke kwaliteit en haar spel met<br />

de fysische eigenschappen van klei<br />

en digitale beelden. De twee andere<br />

genomineerden ontvingen elk 500<br />

euro en een keramische kei.<br />

© R.V.<br />

Elton John (°1947) veilt waardevolle<br />

items uit zijn voormalige penthouse<br />

bij Christie’s, geschat op $10<br />

miljoen. De collectie omvat topkunst,<br />

Versace-servies en opvallende<br />

kostuums. Een opvallend stuk is<br />

een ivoor-gouden ensemble uit 1971,<br />

geschat op $ 8.000-$12.000. Ook te<br />

koop is zijn Yamaha conservatoriumvleugel<br />

voor Broadway-shows,<br />

geschat op $ 50.000. Het pronkstuk<br />

is een Banksy-schilderij uit 2017,<br />

direct van de kunstenaar, met een<br />

verwachte opbrengst van bijna 1,5<br />

miljoen dollar.<br />

© Reuters<br />

Lennart Booij<br />

Lennart Booij (°1970) is de nieuwe<br />

voorzitter van de Sikkens Foundation,<br />

die de Sikkens Prize toekent<br />

voor opmerkelijke bijdragen aan<br />

het kleurgebied. De prijs is nu verhoogd<br />

naar 75.000 euro, verdeeld<br />

over 50.000 euro voor persoonlijke<br />

ontwikkeling en 25.000 euro voor<br />

een kleurrijk project. Drie nieuwe<br />

bestuursleden zijn toegevoegd:<br />

Josien Paulides<br />

Josien Paulides (°1983) is door de<br />

raad van toezicht van Museum<br />

Catharijneconvent aangesteld als<br />

directeur-bestuurder. Zij neemt de<br />

positie over van Marieke van Schijndel,<br />

die tot 1 november 2023 directeur<br />

van het museum was. In de<br />

afgelopen vijf jaar heeft Josien Paulides<br />

de rol van zakelijk directeur<br />

vervuld bij het Nieuwe Instituut in<br />

Rotterdam. Haar functie bij Museum<br />

Catharijneconvent vangt op 15<br />

maart aan.<br />

© Marwan Magroun<br />

Maarten de Vries, Stephan Petermann<br />

en Violette Schönberger. De<br />

laureaat van <strong>2024</strong>, die deze verhoogde<br />

geldprijs zal ontvangen, wordt op<br />

7 oktober bekendgemaakt, waarmee<br />

de Sikkens Prize een van de meest<br />

waardevolle culturele prijzen in<br />

<strong>Nederland</strong> blijft.<br />

© Sebastiaan ter Burg<br />

Christi Klinkert<br />

Christi Klinkert (°1974) wordt vanaf<br />

half februari de nieuwe senior conservator<br />

oude kunst bij het Frans<br />

Hals Museum in Haarlem, waar ze<br />

Norbert Middelkoop opvolgt. Middelkoop<br />

keert na een driejarige detachering<br />

terug naar het Amsterdam<br />

Museum. Klinkert, gerenommeerd<br />

in 16e- en 17e-eeuwse Noord-<strong>Nederland</strong>se<br />

kunst, heeft haar sporen verdiend<br />

bij het Stedelijk Museum<br />

Alkmaar met tentoonstellingen,<br />

kunstaankopen, restauratieprojecten<br />

en leidinggeven aan de nieuwe<br />

vaste collectieopstelling, die dit jaar<br />

opent.<br />

© Roel Backaert<br />

11

De onbetwiste<br />

meester<br />

van de lach<br />

Frans Hals was een van de meest<br />

vernieuwende schilders van de 17e<br />

eeuw in <strong>Nederland</strong>. Later maakte<br />

zijn losse schilderstijl hem favoriet<br />

bij de impressionisten. Totdat de<br />

tijd hem inhaalde. Nu is hij dankzij<br />

een samenwerking van vier musea<br />

weer terug waar hij hoort: op het<br />

podium.<br />

TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES<br />

Het Rijksmuseum in Amsterdam,<br />

het Frans Hals Museum in<br />

Haarlem, de National Gallery in<br />

Londen en de Gemäldegalerie<br />

Staatliche Museen zu Berlin sloegen voor<br />

een hernieuwde kennismaking met Frans<br />

Hals de handen ineen en stelden de grote<br />

internationale tentoonstelling samen die<br />

nu in Amsterdam is te zien. De laatste was<br />

ruim dertig jaar geleden. De samenwerking<br />

tussen de vier musea verklaart hoe het is gelukt<br />

zo’n vijftig portretten en genrestukken<br />

van topkwaliteit bijeen te brengen, waaronder<br />

vier grote groepsportretten.<br />

Extra bijzonder is dat de Wallace Collection<br />

in Londen voor het eerst in haar geschiedenis<br />

het beroemde doek De lachende cavalier<br />

uit 1624 heeft uitgeleend, waar het al sinds<br />

1870 hangt. Vijf jaar daarvoor had de Engelse<br />

aristocraat Richard Seymour-Conway, vierde<br />

markies van Hertford, het portret op een<br />

Parijse veiling voor het enorme bedrag van<br />

51.000 Franse francs gekocht. Elf keer meer<br />

dan waarvoor de vorige eigenaar, een Franse<br />

graaf, het in 1822 in <strong>Nederland</strong> verwierf. Het<br />

prijsverschil illustreert hoe de belangstelling<br />

voor Frans Hals, die sinds de 18e eeuw<br />

in vergetelheid was geraakt, in die tijd weer<br />

rap toenam dankzij de inspanningen van<br />

de Franse kunstcriticus Théophile Thoré-<br />

Bürger, die vanaf 1857 in zijn publicaties<br />

het werk van Hals weer onder de aandacht<br />

bracht. Een paar jaar later herontdekte<br />

Thoré ook het werk van Johannes Vermeer.<br />

Wie Hals op De lachende cavalier afbeeldde<br />

is niet bekend. Uit het opschrift rechtsboven<br />

op de wand achter de man blijkt dat hij in<br />

Zijn kleurrijke,<br />

weelderige kleding<br />

wijst erop dat<br />

de cavalier op<br />

het moment van<br />

schilderen nog<br />

vrijgezel was.<br />

1624 de leeftijd had van 26 jaar. Zijn kleurrijke,<br />

weelderige kleding wijst er bovendien op<br />

dat de cavalier op het moment van schilderen<br />

nog vrijgezel was. Mannen die gehuwd<br />

waren werden veel soberder geportretteerd.<br />

De borduursels op de mouw van de cavalier,<br />

met onder meer een afbeelding van een<br />

liefdesknoop en de pijl-en-boog van Cupido,<br />

suggereren dat de geportretteerde in die tijd<br />

openstond voor de liefde.<br />

De cavalier is levensgroot afgebeeld, zijn<br />

houding is ontspannen, zelfverzekerd en<br />

nonchalant. Vanonder zijn grote hoed<br />

werpt hij ons een vrolijke, wat ironische<br />

blik toe. Zijn linkerhand heeft hij in de zij<br />

geplaatst, waardoor zijn elleboog uitsteekt<br />

en het portret diepte krijgt. Een pose die al<br />

sinds de Renaissance in de portretschilderkunst<br />

voorkomt en daarom Renaissanceelleboog<br />

wordt genoemd. Om te zorgen<br />

voor nog grotere nabijheid plaatste Hals de<br />

cavalier dicht op het beeldvlak, waardoor<br />

12

Frans Hals, De lachende cavalier, 1624, olieverf op doek, 83 × 67,3 cm. Londen, The Wallace Collection.<br />

13

Frans Hals, Portret van een stel, waarschijnlijk Isaac Abrahamsz Massa en Beatrix van der Laen, ca. 1622, olieverf op doek, 140 x 166,5 cm. Amsterdam, Rijksmuseum.<br />

‘Hals heeft het<br />

portret tot kunst<br />

verheven’<br />

BART CORNELIS<br />

(NATIONAL GALLERY)<br />

de suggestie ontstaat dat hij echt contact<br />

met ons maakt. Conservator Friso Lammertse<br />

van het Rijksmuseum: “Je krijgt het<br />

gevoel dat je alleen met hem bent, alsof wij<br />

ruimte, tijd en emotie met hem delen.”<br />

VOL MET DRANK<br />

Frans Hals (1582/1584-1666) werd geboren<br />

in Antwerpen als zoon van een ambachtsman.<br />

Zijn vader werkte als lakenbereider<br />

in de textielindustrie. Toen Antwerpen in<br />

1585 in handen van de Spanjaarden viel,<br />

vluchtte het gezin naar het noorden en<br />

vestigde de familie zich in Haarlem. Frans<br />

Hals zou er zijn hele leven blijven wonen,<br />

op een paar maanden in Antwerpen na.<br />

In Haarlem kreeg hij zijn opleiding van de<br />

eveneens oorspronkelijk uit Vlaanderen<br />

afkomstige schilder en schrijver Karel van<br />

Mander. Nadat Hals in 1610 lid van het<br />

Haarlemse Sint-Lucasgilde was geworden,<br />

vestigde hij zich als zelfstandig kunstschilder<br />

met leerlingen en assistenten, onder<br />

wie Judith Leyster, Adriaen Brouwer, Adriaen<br />

van Ostade en Philips Wouwerman.<br />

Hals was gedurende zijn hele lange leven<br />

een gewaardeerd kunstenaar en nam actief<br />

deel aan het artistieke leven in de stad.<br />

Zo was hij een tijdlang lid van rederijkerskamer<br />

De Wijngaertrancken. Hij trouwde<br />

twee keer en kreeg veertien kinderen. Dat<br />

laatste verklaart wellicht dat het hem,<br />

ondanks zijn succes, financieel niet voor<br />

de wind ging. Hij bezat bijvoorbeeld nooit<br />

een eigen huis. Toen zijn schilderijenproductie<br />

tijdens zijn laatste levensjaren<br />

afnam, was hij zo armlastig dat hij van<br />

de stad Haarlem financiële en materiële<br />

bijstand ontving. Hoewel de armoede<br />

misschien ook wel mede veroorzaakt kan<br />

zijn door een losbandig leven. Arnold<br />

Houbraken schreef in zijn tussen 1718 en<br />

14

Courbet, Manet,<br />

Whistler, Monet,<br />

Liebermann en<br />

Van Gogh reisden<br />

naar Haarlem om<br />

Hals’ portretten en<br />

schuttersstukken te<br />

bewonderen.<br />

moesten kunstenaars over aanzienlijk<br />

meer inlevingsvermogen en verbeeldingskracht<br />

beschikken. Maar Hals was veel te<br />

inventief en creatief om slaafs na te volgen.<br />

Bovendien was hij een groot observator.<br />

Die eigenschappen stelden hem in staat de<br />

portretschilderkunst te moderniseren. Of<br />

in de woorden van conservator Bart Cornelis<br />

van de National Gallery in Londen:<br />

“Hals heeft het portret tot kunst verheven.”<br />

VOER VOOR IMPRESSIONISTEN<br />

Evenals de Vlaamse meesters Peter Paul<br />

Rubens, Jacob Jordaens en Anthony van<br />

Dyck koos Hals voor een snelle, losse pen-<br />

seelvoering en bouwde hij zijn schilderijen<br />

op uit brede, grof aangebrachte verfstreken.<br />

Door deze manier van werken werd<br />

hij na zijn herontdekking, halverwege de<br />

19e eeuw, gezien als een voorloper van het<br />

impressionisme, dat in diezelfde periode<br />

opkwam. Met zijn vlotte manier van<br />

schilderen beïnvloedde hij kunstenaars als<br />

Gustave Courbet, Édouard Manet, James<br />

Abbott McNeill Whistler, Claude Monet,<br />

Max Liebermann, Vincent van Gogh en<br />

John Singer Sargent. Zij zagen hem als<br />

zielsverwant en reisden vrijwel allemaal<br />

naar Haarlem om zijn portretten en schuttersstukken<br />

te bewonderen.<br />

1721 verschenen De groote schouburgh der<br />

Nederlantsche konstschilders en schilderessen<br />

dat Hals overmatig veel dronk. Hij zou<br />

‘gemeenlyk allen avond tot de keel toe vol<br />

met drank’ zijn geweest. Na zijn dood werd<br />

Hals begraven in de Grote of Sint-Bavokerk<br />

te Haarlem, waar zijn graf nog steeds is te<br />

bezoeken.<br />

LEVENSECHT<br />

Tijdgenoten prezen Frans Hals omdat hij<br />

zo goed ‘het leven in de verf kon verplaatsen’.<br />

Dat gold zowel voor de portretten in<br />

opdracht die hij schilderde als voor de modellen<br />

die hij zelf koos voor zijn genrestukken.<br />

Steeds lijken het echte mensen van<br />

vlees en bloed. Ze zijn ‘soo ghecolereert<br />

dat se schijnen asem van haer te geven,<br />

ende te leven’, schreef Theodorus Schrevelius<br />

in 1648 in zijn boek over de stadsgeschiedenis<br />

van Haarlem. Het lijkt wel alsof<br />

zij ademen. Toen de Amerikaanse kunstenaar<br />

James Abbott McNeill Whistler in<br />

1902 in het Haarlemse stadhuis het doek<br />

Regentessen van het Oudemannenhuis zag,<br />

werd hij zo geraakt door de levensechtheid<br />

dat hij onder het hekje dat het schilderij<br />

moest beschermen doorkroop om het beter<br />

te kunnen bekijken en om het gezicht<br />

van een van de oude vrouwen te strelen.<br />

Hoewel zijn leermeester Karel van Mander<br />

in 1604 in Het Schilder-Boeck schreef dat<br />

het schilderen van portretten een ‘sijdwegh<br />

der Consten’ is, bracht Frans Hals<br />

daar blijvend verandering in. Van Mander<br />

noemde de portretschilderkunst een<br />

zijpad, omdat daar volgens hem slechts<br />

voor nodig was dat de schilder de natuur<br />

slaafs navolgde. Veel hoger in aanzien<br />

stond de historieschilderkunst, want bij<br />

het afbeelden van menselijke figuren in<br />

Bijbelse en mythologische voorstellingen<br />

Frans Hals, Portret van Catharina Hooft met haar min, 1619-1620, olieverf op doek, 91,8 x 68,3 cm. Berlijn,<br />

Staatliche Museen zu Berlin, Gemäldegalerie.<br />

15

Hals’ schilderijen<br />

lopen over<br />

van levenslust<br />

en vaak ook van<br />

vrolijkheid.<br />

Na verloop van tijd werd Hals zo bedreven<br />

in deze losse schilderstijl dat hij de vormen<br />

niet meer hoefde uit te werken, maar ze alleen<br />

nog schetsmatig aanduidde. Zoals hij<br />

bijvoorbeeld deed in de tronie die hij schilderde<br />

van Malle Babbe, een zwakbegaafde<br />

vrouw die door de Haarlemse straten<br />

zwierf totdat zij in 1646 werd opgenomen<br />

in het ‘werkhuis’. Wie het schilderij van<br />

dichtbij bekijkt ziet vooral losse verftoetsen<br />

en strepen. Vanaf enige afstand gezien<br />

maken de hersenen tijdens het kijken de<br />

voorstelling automatisch zelf af.<br />

Behalve de snelle, virtuoze schildertechniek<br />

geven ook de originele composities,<br />

dynamische lichaamshoudingen en<br />

expressieve gebaren en gelaatsuitdrukkingen<br />

de schilderijen van Hals een unieke<br />

beweeglijkheid. Het mooiste voorbeeld<br />

van een succesvolle combinatie van deze<br />

ingrediënten zijn de zes grote groepsportretten<br />

die hij vervaardigde van officieren<br />

van schutterijen. Daarin combineerde hij,<br />

in steeds andere opstellingen, een groot<br />

aantal individuele portretten van opgewekt<br />

met elkaar converserende officieren.<br />

VROLIJKHEID TROEF<br />

Vrijwel alle ruim tweehonderd nog van<br />

hem bekende schilderijen zijn aangenaam<br />

om naar te kijken. Of het nu gaat<br />

om de portretten van deftige regenten en<br />

welvarende burgers of om de muzikanten,<br />

losbandige vrouwen, narren en vissersjongens<br />

die zijn genrestukken bevolken: allemaal<br />

stralen ze vitaliteit en levensvreugde<br />

uit. Velen glimlachen of lachen. De schilderijen<br />

lopen bijna over van levenslust en<br />

vaak ook van vrolijkheid.<br />

Als een van de weinige kunstenaars uit de<br />

westerse kunstgeschiedenis kon Hals overtuigend<br />

mensen schilderen die lachen. Hij<br />

wordt daarom wel de onbetwiste meester<br />

van de lach genoemd. Lachen is een emotie<br />

die lastig is weer te geven, omdat de gezichtsuitdrukking<br />

die erbij hoort heel dicht<br />

in de buurt komt bij huilen. Waarschijnlijk<br />

had Hals bij Karel van Mander geleerd hoe<br />

dat moest. Volgens Van Mander kon je<br />

vrolijkheid het beste afbeelden met ‘den<br />

mondt wat open, soet lachende vrolijck,<br />

de ogen wat toegeknepen en een voorhoofd<br />

met geen of nauwelijks rimpels’. Dat<br />

wil zeggen: als een schilder iemand wilde<br />

weergeven die beschaafd en vriendelijk<br />

glimlacht. Alleen kinderen, zotten en losbandige<br />

mensen mochten op schilderijen<br />

uitbundiger lachen en daarbij de tanden<br />

blootgeven. De vrouw op het paneel Jonge<br />

vrouw (‘La Bohémienne’) heeft een verleidelijke<br />

lach, ogen die lonken en een diep<br />

uitgesneden decolleté. Mogelijk hing dit<br />

werk ooit tussen soortgelijke schilderijen<br />

in een bordeel en diende het om klanten<br />

een keuze te laten maken uit de beschikbare<br />

vrouwen.<br />

Frans Hals, Malle Babbe, ca. 1640, olieverf op doek, 78,5 x 66,2 cm. Berlijn, Staatliche Museen zu Berlin,<br />

Gemäldegalerie.<br />

ONCONVENTIONEEL<br />

Een aparte categorie vormen de portretten<br />

van geleerden, schoonschrijvers en<br />

predikanten die Hals schilderde in een<br />

klein formaat op paneel en koper. Zoals<br />

dat van kalligraaf Jean de la Chambre. Hals<br />

beeldde hem af met een schrijfveer in zijn<br />

hand. Vaak diende zo’n schilderijtje als<br />

model om er op dezelfde schaal portretprenten<br />

naar te laten vervaardigen, die de<br />

geportretteerde vervolgens kon rondsturen<br />

aan vrienden en collega’s.<br />

16

Frans Hals, De Luitspeler, ca. 1623, olieverf op doek, 70 x 62<br />

cm. Parijs, Musée du Louvre.<br />

Behalve de virtuoze<br />

schildertechniek<br />

geven ook de<br />

originele composities,<br />

dynamische<br />

lichaamshoudingen,<br />

expressieve gebaren en<br />

gelaatsuitdrukkingen<br />

zijn schilderijen een<br />

unieke beweeglijkheid.<br />

Omdat Hals alle sociale lagen van de<br />

bevolking afbeeldde, geeft zijn werk alles<br />

bij elkaar opgeteld een goed beeld van de<br />

toenmalige vrij egalitaire <strong>Nederland</strong>se<br />

samenleving. Niettemin waren er natuurlijk<br />

wel rangen en standen, zoals blijkt uit<br />

Portret van Catharina Hooft met haar min.<br />

Uit dit onconventionele portret spreekt<br />

toewijding en genegenheid, terwijl tegelijkertijd<br />

het standsverschil tussen het kleine<br />

meisje in haar prachtige jurk en de eenvoudig<br />

geklede verzorgster groot blijft.<br />

Het vermogen van Frans Hals om in zijn<br />

schilderijen mensen door middel van hun<br />

gelaatsuitdrukking, houding en gebaren<br />

tot leven te brengen maakte hem onder<br />

opdrachtgevers erg populair. Doorgaans<br />

beeldde hij hen af zonder al te veel opsmuk,<br />

maar wel van hun voordeligste kant en<br />

Frans Hals, Jonge vrouw (‘La Bohémienne’), ca. 1632, olieverf op paneel, 58 × 52 cm. Parijs, Musée du Louvre.<br />

ieder met hun eigen individuele expressie,<br />

die soms hun karakter verraadt. Sommige<br />

opdrachtgevers waren kennelijk zo<br />

tevreden dat zij meerdere keren bij Hals<br />

terugkwamen. Onder hen de Haarlemse<br />

koopman Isaac Abrahamsz. Massa, van wie<br />

drie individuele portretten door Hals bekend<br />

zijn. Bovendien is hij zeer waarschijnlijk<br />

ook afgebeeld op het werkelijk sublieme<br />

schilderij Portret van een stel, waarop Massa<br />

als pasgetrouwd man samen met zijn kersverse<br />

vrouw Beatrix van der Laen ontspannen<br />

in een liefdestuin zit. Om beider lippen<br />

speelt een glimlach; de jonge vrouw bloost<br />

een beetje. Lach, blos en de blik van de<br />

vrouw suggereren een breed palet aan gedachten<br />

en gevoelens. Vreugde overheerst,<br />

maar er is ook schalksheid te zien, triomf<br />

en voldaanheid. Weinig andere kunstenaars<br />

konden in een portret zo’n unieke gelaagdheid<br />

afbeelden. Tijdgenoten vonden dat<br />

ook. Een van hen schreef in 1663 in zijn<br />

dagboek dat Frans Hals ‘terecht bewonderd<br />

werd door de grootste schilders’.<br />

BEZOEKEN<br />

Frans Hals. Zijn tijd ver vooruit<br />

16-02 t/m 09-06<br />

Rijksmuseum<br />

Amsterdam<br />

www.rijksmuseum.nl<br />

Het Frans Hals Museum bezit de grootste<br />

collectie schilderijen van deze schilder<br />

ter wereld. Aan het Rijksmuseum gaf het<br />

museum vier groepsportretten te leen.<br />

Gelijktijdig met die tentoonstelling zijn<br />

in het Frans Hals Museum de vier overige<br />

groepsportretten en zeven individuele<br />

portretten uit de eigen collectie te zien,<br />

aangevuld met vijf bruiklenen.<br />

Frans Hals Museum<br />

Haarlem<br />

www.franshalsmuseum.nl<br />

17

A.D. Copier,<br />

unica uit<br />

De Oude Horn<br />

W. Heesen,<br />

unica, ‘Anemonen’<br />

1989<br />

OPEN HUIS<br />

KUNSTCONSULT<br />

GESTOLDE DROMEN XII<br />

16, 17 & 18 FEBRUARI <strong>2024</strong><br />

VAN 12.00 TOT 17.00 UUR<br />

W. Heesen,<br />

‘Nacht’ uit de serie ‘Waterkant’,<br />

1994<br />

W. Heesen/ P. v. Klei,<br />

‘Waterkant’<br />

1981<br />

Nieuw binnen: prachtige glasobjecten van Willem Heesen,<br />

Frank van de Ham, Peter Bremers, Neil Wilkin en Floris Meydam.<br />

Veelal afkomstig uit particuliere collecties.<br />

Nieuwe<br />

locatie<br />

Adres:<br />

Oostzijde 289<br />

Zaandam<br />

Meer informatie<br />

bij Wiljan Versteeg<br />

E info@kunstconsult.nl<br />

T 06-24960196<br />

Foto’s: Erik Rijper<br />

kunstconsult.com

Museum<br />

Valkenburg<br />

EEN FEEST VAN JEWELSTE<br />

Dyon Scheijen<br />

‘Horen, zien en voelen’<br />

28 januari tot en met 14 april <strong>2024</strong><br />

Anke AMO Akerboom<br />

29.02.<strong>2024</strong> - 27.10.<strong>2024</strong><br />

een expositie over PERSGLAS<br />

HET LEVEN<br />

ALS KUNST<br />

WERNER<br />

BERG 1904-1981<br />

10.02 t/m 11.05.<strong>2024</strong><br />

Een bijzonder museum op de grens van de industriële zuidrand<br />

van de Alblasserwaard en het veenweidegebied van<br />

de binnenwaard. Doorgaande wisselexposities, permanent<br />

ingericht deftig voorhuis, museumcafé met terras, in de<br />

zomer een theetuin, grote museumtuin, bijgebouwen,<br />

ruimte voor groepsontvangsten en meer.<br />

Binnendams 6 | 3373 AD Hardinxveld-Giessendam | www.koperenknop.nl<br />

open: dinsdag t/m vrijdag 13.00-17.00 uur en zaterdag 11.00-17.00 uur<br />

EEN BEZOEK AAN DIT MUSEUM IS BESLIST DE MOEITE WAARD<br />

RÊVES EN LIGNE<br />

ROZEMARIJN<br />

WESTERINK<br />

info & tickets<br />

chabotmuseum.nl<br />

museumparkvillas.nl<br />

↑ Rozemarijn Westerink (1982), Rêves en ligne (detail), 2023, stop-motion animatie, 10:30 min.<br />

↗ Werner Berg (1904 – 1981), Selbst, 1936, olieverf op doek, 55 x 45 cm,<br />

collectie Werner Berg Museum Bleiburg/Pliberk

De wandeling.<br />

TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

met Paul Cupido<br />

Vroeger, toen hij nog in de<br />

reclame werkte, was Paul Cupido<br />

op bestelling creatief. Als begin<br />

veertiger gooide hij het roer om en<br />

besloot kunstenaar te worden. Meer<br />

specifiek: een fotograaf die haiku”s<br />

maakt in beeld. We wandelen met<br />

hem door het lommerrijke Laren en<br />

bosrijke Blaricum.<br />

Op deze plek woonde Piet Mondriaan tijdens<br />

de Eerste Wereldoorlog. Nu is het bestemd voor<br />

artists in residence.<br />

Paul Cupido (°1972) verblijft voor een<br />

deel van zijn tijd in Laren in Noord-<br />

Holland en voor een ander deel bij<br />

zijn vriendin in Parijs. Ook is hij vaak<br />

op reis, op zoek naar nieuwe ervaringen.<br />

Met collega-kunstenaar Anna Muller was<br />

hij recent voor een nieuw boek in Miyakojima,<br />

een eilandje in het Okinawa-deel van<br />

Japan. Daarnaast is hij zijn residentie af aan<br />

het maken voor het InCadaqués Festival. En<br />

afgelopen november exposeerde hij op Paris<br />

Photo. “Ik ben zelf erg onder de indruk van<br />

Paul Kooiker, vooral hoe hij de modewereld<br />

op zijn kop zet. Hij was wat mij betreft de<br />

ster van deze Paris Photo! Echt geweldig”,<br />

zegt Cupido. “Ik zag in Parijs ook het boek<br />

van Ruth van Beek. Haar werk is fantastisch,<br />

heel inspirerend. Soms is het gewoon<br />

allemaal net even anders, eigen en los van<br />

de trends, en dat waardeer ik enorm. De<br />

beurs was voor mij ook succesvol. Het is<br />

voor mij het belangrijkste evenement van<br />

het jaar. Mijn poëtische beeldtaal resoneert<br />

goed met de Fransen, die fotografie, poëzie<br />

en Niépce, een van de uitvinders van de<br />

fotografie, in hun DNA hebben. De oprechte<br />

waardering daar is enorm. Werken met de<br />

Fransen is iets dat je moet leren: het is anders<br />

dan de directe manier van communiceren<br />

die we in <strong>Nederland</strong> gewend zijn. Maar<br />

de liefde voor fotografie zegeviert altijd, en<br />

dat is geweldig!”<br />

Nu wandelt hij door het vertrouwde en<br />

lommerrijke Laren. “Ik maak snapshots<br />

vanuit een kinderlijke impuls, uit verwondering,<br />

zoals nu, nu ik door deze natuur<br />

wandel. De emotie zit er dan al in, maar ik<br />

weet dan nog niet wat het is en of het de<br />

basis kan zijn van een werk.” Cupido is als<br />

kind opgegroeid op Terschelling, maar heeft<br />

ook wortels hier in de buurt, zo vertelt hij.<br />

“Mijn moeder komt uit Blaricum en is op<br />

een gegeven moment verliefd geworden op<br />

mijn vader, een rasechte Terschellinger. Het<br />

keurig aangeharkte maar ook artistieke van<br />

Laren en het vrijbuitersgevoel van Terschelling<br />

horen allebei bij mij. Ook het reizen dat<br />

eilanders vaak hebben, heb ik in me.”<br />

Een chic hotel in het hart van Laren, waar honderd jaar<br />

geleden Mondriaan graag kwam dansen.<br />

ARTISTIEK VERLEDEN<br />

De kunstenaar komt aan bij een grote tuin<br />

met enkele huisjes erop. Hier heeft Piet<br />

Mondriaan een tijd gewoond en gewerkt.<br />

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak was<br />

de schilder in <strong>Nederland</strong> en hij besloot niet<br />

terug te gaan naar Parijs en belandde onder<br />

andere hier in Laren. Cupido: “Het schijnt<br />

dat Mondriaan hier zijn eerste echt radicale<br />

abstracte composities maakte. In 1919 verliet<br />

hij het dorp om nooit meer in <strong>Nederland</strong><br />

terug te komen. Nu is het een artist in<br />

residence waar verschillende kunstenaars<br />

werken. Je hebt hier werkplekken en expositieruimte<br />

boven en onder de grond.”<br />

Veel mensen kennen Laren vooral als een<br />

dorp van dure huizen en veel welvaart. De<br />

zoon van een Amerikaanse staalmagnaat,<br />

William Henry Singer, liet hier in 1911 het<br />

landhuis De Wilde Zwanen optrekken, een<br />

villa die midden jaren 50 het Singer Museum<br />

zou worden. Maar hier ontstond eind 19e<br />

eeuw ook de Larense School. Jozef Israëls<br />

bezocht de plaats regelmatig met zijn zoon<br />

Isaac en ook werkten er kunstenaars als<br />

Anton Mauve, Jan Sluijters en Leo Gestel. In<br />

Laren voelt Cupido nog steeds het artistieke<br />

verleden. “Het was een mondain dorp, waar<br />

kunstenaars graag naartoe kwamen. Mondriaan<br />

ontmoette hier bekenden, maakte<br />

20

DE WANDELING<br />

‘Ik zie mijn werk<br />

als visuele haiku’s’<br />

21

DE WANDELING<br />

De IJsbaan in Blaricum, een vijver die in de jaren 30 is uitgegraven als werkverschaffingsproject.<br />

‘Neo-sensitief wil ik<br />

met mijn fotografie<br />

zijn, foto’s maken met<br />

een poëtische laag’<br />

nieuwe vrienden en danste in het dorp. Naar<br />

het schijnt danste hij op een even gestileerde<br />

manier als hoe hij schilderde.”<br />

Even verderop, in de bossen van Blaricum,<br />

wandelt Cupido langs de IJsbaan, een<br />

vijver die in de jaren 30 is uitgegraven als<br />

werkverschaffingsproject. Het ijsbaanhuisje<br />

is tegenwoordig een café-restaurant. “Als<br />

ik hier zo door de bossen loop en ook als<br />

ik op Terschelling ben, word ik aangezet in<br />

het nu te komen”, vertelt hij. “De camera<br />

stelt me in staat om verwondering vast te<br />

leggen. Een goed beeld heeft een achterliggende<br />

emotie die het beeld laadt. Over<br />

die emotie heb je geen zeggenschap. Een<br />

goed beeld produceer je niet, zoals in de<br />

reclame, maar ontdek je. Daarom maak<br />

ik graag snapshots. Dan krijg je eerder dat<br />

echte, spontane gevoel. Dat fotograferen<br />

in de natuur is eigenlijk heel intuïtief, pas<br />

later ga ik met die beelden in het atelier<br />

aan de slag. Ik werk eraan en laat het even<br />

rusten om het vervolgens weer fris en onbevangen<br />

te kunnen bekijken. Pas daarna<br />

komt het precisiewerk van het afwerken.<br />

In deze fase werk ik heel perfectionistisch.<br />

Het is een soort ontdekkingsreis. Neosensitief<br />

wil ik met mijn fotografie zijn, foto’s<br />

maken met een poëtische laag. Een simpel<br />

beeld, maar vol met emotie.”<br />

ANTOINE D’AGATA<br />

Overal hier in de omgeving heerst vooral<br />

veel rust, en die rust bevalt de kunstenaar.<br />

“Na mijn jeugd op de eilanden belandde ik<br />

in de elektronische muziek en geluidsproductie<br />

voor de reclamebranche. Dat heb ik<br />

zo’n 25 jaar gedaan. Het was een stressvol<br />

bestaan vol deadlines en grote en veeleisende<br />

klanten, maar ik hield ervan en<br />

was er goed in. Toch was het op gegeven<br />

moment genoeg. De verhouding welvaart<br />

en welzijn was zoek voor mij. Dus toen<br />

ik begin veertig was, was ik klaar en heb<br />

ik mij ingeschreven bij de Fotoacademie<br />

in Amsterdam, op dat moment nog een<br />

stevige studie van vier jaar. Doordat ik al<br />

wat ouder was, ervoer ik het onderwijs als<br />

een ongelofelijke luxe. Het was een tijdlang<br />

zoeken naar wat ik nu te vertellen had en<br />

dat maakte mij zeker onrustig.”<br />

Maar op een dag vertrok Cupido voor een<br />

door Magnum georganiseerde workshop<br />

naar Tokio en veranderde alles. Onder<br />

leiding van de Franse fotograaf en filmregisseur<br />

Antoine d’Agata werd hij met zichzelf<br />

geconfronteerd. “D’Agata liet me diep naar<br />

binnen gaan door mij vijf dagen achter<br />

elkaar de nacht in te sturen. Ik kon niet<br />

anders dan vertrouwen op mijn instinct en<br />

mijn zintuigen en kwam zo uit bij diepere<br />

emotionele lagen”, vertelt hij. “Naar Japan<br />

gaan was voor mij een levensveranderende<br />

gebeurtenis. Ik kwam in contact met het<br />

Japanse principe ‘mu’, een soort staat van<br />

totale berusting. Mu betekent eigenlijk<br />

leegte, maar het is leegte die zich weer kan<br />

vullen met iets. Een leegte dus met nieuwe<br />

mogelijkheden. En ik ging daarbij niet<br />

meer zoeken, maar eerder ontdekken, iets<br />

vinden wat er al is. Mijn eindexamenwerk<br />

in 2017 heette Searching for Mu en daarmee<br />

studeerde ik als autonoom fotograaf cum<br />

laude af. De camera bracht mij helemaal<br />

terug in het hier en nu.”<br />

HET SAMOERAIGEVOEL<br />

Cupido houdt van wandelen en ontdekken<br />

en dat leerde hij pas echt goed te doen door<br />

zijn reizen naar Japan. “Nadat ik voor de<br />

tweede keer in Japan was geweest, ontstond<br />

mijn fotoboek Continuum, gemaakt op de<br />

tropische eilanden van Okinawa. Ik houd van<br />

de orde van de Japanners, van de ambachtelijkheid,<br />

hang naar harmonie en toewijding”,<br />

zegt hij. “Ook het indirecte, onuitgesprokene<br />

is fascinerend. De experimentele, wazige,<br />

korrelige en onscherpe zwart-witfotografie<br />

van eind jaren 70, het Provoke-tijdperk van<br />

fotografen als Daidō Moriyama en Takuma<br />

22

DE WANDELING<br />

‘Naar Japan gaan was voor mij een<br />

levensveranderende gebeurtenis’<br />

Nakahira, spreekt me aan. In Japan ervaar je<br />

nog het samoeraigevoel van discipline dat<br />

mensen dwingt zich in te houden, hun leven<br />

te ordenen, maar op een of andere manier<br />

moet het er toch uit. Die excessen horen ook<br />

bij de Japanse cultuur.”<br />

Cupido ging nog een keer terug naar Japan<br />

voor een pelgrimstocht van Tokio naar<br />

Abashiri, in het uiterste noorden van Japan,<br />

tegen Siberië aan. Hij deed dat in de voetsporen<br />

van de beroemde 17e-eeuwse haikumeester<br />

Matsuo Bashō. “Ik zie mijn werk<br />

als visuele haiku’s. In Japan leerde ik ook dat<br />

alles wat je maakt een tussenstation is en<br />

dat je altijd op weg bent naar iets anders.<br />

Dat was heel bevrijdend voor mij. In Japan<br />

kwam ik in een andere wereld die veel kenmerken<br />

heeft van wat we hier in het Westen<br />

hebben, maar tegelijkertijd is het heel<br />

anders, zoals in de film Lost in Translation.<br />

Doordat ik ergens was waar ik geen houvast<br />

had en waar ik niets en niemand kende,<br />

werd ik aangezet om daadwerkelijk autonoom<br />

te gaan handelen. Ik vond mijn eigen<br />

handschrift. Maar natuurlijk neem je altijd<br />

dingen mee die je geleerd hebt en waar je<br />

vandaan komt. In de reclame heb ik geleerd<br />

om heel precies te maken en te presteren<br />

als het moet. Ook dat kon ik gebruiken.”<br />

DE SCHOONHEID VAN VERVAL<br />

Het beroemdste werk van Cupido, Suave, is<br />

gebaseerd op een snapshot van zijn voormalige<br />

vrouw en is beroemd geworden doordat<br />

het op de voorpagina stond van The New<br />

York Times bij een artikel van Meghan Markle<br />

over verlies, rouw en heling. De echtgenote<br />

van Prince Harry zag het werk in een New<br />

Yorkse galerie en vroeg Cupido of ze het<br />

beeld mocht gebruiken. De kunstenaar heeft<br />

geluk gehad in zijn nieuwe carrière, vindt hij.<br />

“Na mijn afstuderen ging het al snel lopen. Ik<br />

werd opgepikt door onder meer een galerie<br />

in Zwitserland. In 2013 richtte Mirjam Cavegn<br />

Bildhalle in Zürich op, met zo’n dertig<br />

fotografen die ‘visuele gedichten’ maken.<br />

Inmiddels heeft ze ook een vestiging van<br />

Bildhalle in Amsterdam. Mijn eerste solo-<br />

expositie bij haar heette Mukayu. ”<br />

De wandeling eindigt bij Singer Laren, in<br />

het centrum van het dorp, waar een van zijn<br />

werken hangt. Het museum heeft een keer<br />

per jaar een evenement waarbij bezoekers<br />

een groene sticker bij een kunstwerk van een<br />

lokale kunstenaar kunnen plakken om het<br />

werk voor een jaar aan de muur te hebben,<br />

of een rode als ze het direct willen kopen.<br />

We betreden de grote binnentuinen van het<br />

museum. Tussen de beelden van diverse<br />

kunstenaars bewegen de seizoenen in de<br />

verschillende kleuren van de tuinontwerpen<br />

van Piet Oudolf. Op het moment van het<br />

interview, in de late herfst, zijn veel planten<br />

verdord. Cupido: “De manier waarop Oudolf<br />

de schoonheid laat zien van natuur in verval<br />

opent onze ogen voor het feit dat de natuur<br />

niet alleen mooi is in het voorjaar en de zomer,<br />

maar juist ook nu, op het moment dat<br />

de planten dood zijn maar zich nog als geraamten<br />

tonen tussen de gele en bruine tinten<br />

van het seizoen. Het is als de kunst vanuit<br />

het ‘wabi-sabi,’ een wereldbeeld waarin de<br />

acceptatie van vergankelijkheid en imperfectie<br />

centraal staat. In een tuin als deze leer je<br />

jezelf over te geven, je te verwonderen.”<br />

BEZOEKEN<br />

Tuinen van Piet Oudolf beantwoorden aan ‘wabi-sabi’, een wereldbeeld waarin de acceptatie van vergankelijkheid<br />

en imperfectie centraal staat.<br />

Paul Cupido<br />

25-04 t/m 28-04<br />

The Photography Show<br />

New York<br />

www.aipad.com/show<br />

23

Plein air<br />

schilderen<br />

Focus op de natuur<br />

Opgaan in de natuur, dat<br />

verlangen is van alle tijden, ook<br />

bij kunstenaars. In de 19e eeuw<br />

gaan zij op zoek naar manieren<br />

om het landschap natuurgetrouw<br />

te tonen, zwaar beïnvloed door<br />

de Romantiek. In de VS maakte<br />

de Hudson River School furore,<br />

met meesterlijk geschilderde<br />

landschappen die de natuur<br />

centraal stellen, en in Europa<br />

stortten bijvoorbeeld de School<br />

van Barbizon en de Haagse School<br />

zich op dit thema. Rijksmuseum<br />

Twenthe toont schilderijen<br />

van kunstenaars die artistieke<br />

uitdrukking geven van hun<br />

verlangen naar de natuur, en van<br />

hun zorgen over de oprukkende<br />

industrie.<br />

TEKST: NELLEKE DE VRIES<br />

Foto rechterpagina: Thomas Hill, Early Morning,<br />

Yosemite Valley, 1884, olieverf op doek, 135,9 ×<br />

91,4 cm. Chrysler Museum of Art, Norfolk (VA);<br />

Gift of Edward J. Brickhouse 64.51.4.<br />

Early Morning, Yosemite Valley. In een<br />

groene vallei, omgeven door rotsen<br />

en bomen, grazen twee herten. Een<br />

ervan kijkt de toeschouwer recht<br />

aan, alsof de kunstenaar het moment heeft<br />

vastgelegd waarop het dier zich opricht<br />

en de schilder in het landschap ontdekt.<br />

Op de achtergrond van het schilderij zijn<br />

verschillende natuurmonumenten te<br />

herkennen. Links in de compositie bevindt<br />

zich El Capitan, een 900 meter hoge bergwand<br />

van graniet, tegenwoordig een van<br />

de grootste uitdagingen voor bergbeklimmers.<br />

Rechts in de achtergrond is Bridalveil<br />

Fall weergegeven. Deze waterval,<br />

waarvan het water 189 meter de diepte<br />

in stort, is meestal het eerste natuurfenomeen<br />

dat bezoekers tegenkomen wanneer<br />

ze Yosemite Valley betreden.<br />

Het werk werd in 1884 geschilderd door<br />

Thomas Hill. Hill werd geassocieerd met<br />

de kunstenaarskolonie en -beweging die<br />

bekendstaat als de Hudson River School.<br />

Deze Amerikaanse stroming ontstond aan<br />

het begin van de 19e eeuw. Kunstenaars<br />

namen voor het eerst het eigen landschap<br />

als onderwerp en schilderden de vallei van<br />

de rivier de Hudson en de daaromheen liggende<br />

Catskill Mountains, White Mountains<br />

en het Adirondackgebergte. Een van<br />

de belangrijkste grondleggers van de Hudson<br />

River School was Thomas Cole (1801-<br />

1848). In 1825 reisde hij met de stoomboot<br />

over de Hudson en de schilderijen die hij<br />

naar aanleiding daarvan maakte, brachten<br />

hem onder de aandacht bij onder anderen<br />

Asher Brown Durand (1796-1886). Samen<br />

met Jasper Francis Cropsey (1823-1900)<br />

vormden zij de eerste generatie kunstenaars<br />

van deze kunstbeweging.<br />

Hills landschapsschilderijen<br />

tonen<br />

hoe hij zijn observatievermogen<br />

combineerde met<br />

krachtige motieven.<br />

MONUMENTALE VERGEZICHTEN<br />

Schilderden de eerste representanten van<br />

de Hudson River School voornamelijk pastorale<br />

landschappen waarin mens en natuur<br />

vreedzaam naast elkaar bestonden, de<br />

daaropvolgende generatie richtte zich meer<br />

op natuurgetrouwe landschappen. Deze<br />

jongere kunstenaars, onder wie John Frederick<br />

Kensett, Sanford Robinson Gifford<br />

en Worthington Whittredge, verlegden de<br />

grenzen van zowel onderwerp als techniek.<br />

Ze schilderden de uitgestrekte landschappen<br />

van Zuid-Amerika, het Noordpoolgebied<br />

en het westelijke, nog ongerepte<br />

gebied van de Verenigde Staten, vaak in de<br />

buitenlucht en op groot formaat.<br />

Schilderijen van deze groep kunstenaars<br />

kenmerkten zich door het ontzagwekkende<br />

karakter van de natuur als onderwerp te<br />

nemen. Soms plaatsten ze mensen in de<br />

omgeving, als kleine figuren in een enorm<br />

berglandschap. Ook Hill paste deze techniek<br />

geregeld toe in zijn eigen schilderijen. In dit<br />

schilderij deed hij dat door de herten tegen<br />

de achtergrond van El Capitan af te beelden.<br />

Hill leerde de techniek van het schilderen<br />

en plein air. Hij zette schetsend zijn com-<br />

24

25

Carleton E. Watkins, De vallei vanaf de Sentinel Dome, Yosemite, ca. 1865-1866, albumineprint op mammoetplaat, 40,6 × 52,4 cm. Chrysler Museum of Art, Norfolk (VA).<br />

Kunstenaars van<br />

de Hudson River<br />

School schilderden<br />

uitgestrekte,<br />

nog ongerepte<br />

landschappen in de<br />

buitenlucht en op<br />

groot formaat.<br />

posities op en schilderde in de buitenlucht.<br />

Deze schilderijen in het veld dienden later<br />

als basis voor grotere voltooide werken.<br />

Hills landschapsschilderijen laten zien hoe<br />

hij zijn observatievermogen combineerde<br />

met krachtige motieven.<br />

In 1861 verhuisde Hill naar Californië, wat<br />

hem een schat aan nieuwe inspiratiebronnen<br />

opleverde. Hij koos voor monumentale<br />

vergezichten, zoals in Yosemite. Tijdens zijn<br />

leven waren de schilderijen van Hill populair,<br />

voornamelijk in Californië, en kostten<br />

wel 10.000 dollar. Zijn View of the Yosemite<br />

Valley uit 1865 werd gekozen als achtergrond<br />

voor de hoofdtafel bij de inaugurele<br />

lunch van Barack Obama, ter herinnering<br />

aan Abraham Lincolns ondertekening van<br />

de Yosemite Grant Act in 1864. Deze wet<br />

was de beginstap in de totstandkoming van<br />

de latere nationale parken, waarin Thomas<br />

Hill een belangrijke rol speelde.<br />

De tweede generatie van de Hudson River<br />

School wilde een scherp contrast schetsen<br />

tussen de ongerepte wildernis en de schadelijke<br />

effecten van de oprukkende industrie.<br />

De kunstenaars toonden in hun schilderijen<br />

het pure landschap en plantten zo de kiemen<br />

voor natuurbehoud, die zouden leiden tot de<br />

federale bescherming van natuurgebieden<br />

– de ‘National Park’s'. Thomas Hill behoorde<br />

ook tot deze tweede generatie kunstenaars<br />

van de Hudson River School. In 1865 reisde<br />

hij samen met onder anderen fotograaf<br />

Carleton E. Watkins (1829-1916) voor het<br />

eerst naar Yosemite Valley. Hier schetste hij<br />

de natuur en liet hij zich inspireren voor zijn<br />

schilderijen, waarvan Early Morning, Yosemite<br />

Valley een voorbeeld is.<br />

Jaarlijks zou Hill terugkeren naar het gebied<br />

om er uiteindelijk een studio te kopen.<br />

Watkins en hij reisden in 1862 voor het eerst<br />

samen naar Yosemite, waarbij Watkins zijn<br />

mammoetplaatcamera meenam en terugkeerde<br />

met dertig mammoetplaten en honderd<br />

negatieven. Dit waren de eerste foto’s<br />

van Yosemite die men in het oosten van de<br />

Verenigde Staten zag. Hills schilderijen en<br />

Watkins’ foto’s zorgden ervoor dat Yosemite,<br />

na de Grant Act uit 1864, in 1890 een van de<br />

eerste nationale parken van het land werd.<br />

26

In de 19e eeuw<br />

keerden kunstenaars<br />

zich af van de<br />

academie, op zoek<br />

naar nieuwe manieren<br />

om kunst te maken en<br />

te presenteren.<br />

NIEUWE ARTISTIEKE ZOEKTOCHT<br />

Niet alleen in de Verenigde Staten gaan<br />

kunstenaars naar buiten om de natuur vast<br />

te leggen, zowel uit artistiek oogpunt als<br />

met hart voor natuurbescherming. In de<br />

tweede helft van de 19e eeuw werden overal<br />

ter wereld kunstenaarskolonies opgericht.<br />

Belangrijke voorbeelden hiervan zijn de<br />

School van Barbizon, de Haagse School en<br />

de Skagen School. Een belangrijke ontmoetingsplek<br />

in deze periode was Parijs, waar<br />

kunstenaars uit Scandinavië, <strong>Nederland</strong>,<br />

de Verenigde Staten en Frankrijk elkaar<br />

ontmoetten en geïnspireerd raakten door<br />

elkaars werk. De meeste kolonies werden<br />

bovendien gevormd nadat kunstenaars<br />

kennis hadden genomen van de kunstwerken<br />

en werkwijze van de Franse schilders in<br />

Barbizon. Al snel volgden kunstenaars van<br />

over de hele wereld deze werkwijze en werden<br />

landschappen en plein air geschilderd.<br />

In de 19e eeuw zijn internationaal dezelfde<br />

ontwikkelingen te ontdekken. Kunstenaars<br />

keerden zich af van de academie, op zoek<br />

naar nieuwe manieren om kunst te maken<br />

en te presenteren. In hun zoektocht naar realistische<br />

en naturalistische voorstellingen<br />

kozen ze voor het omringende landschap,<br />

dat ze goed kenden. Het landschap veranderde<br />

in die tijd in hoog tempo, door de<br />

aanleg van spoorwegen dwars door weides<br />

en het kappen van bossen voor fabrieken.<br />

De zorg voor deze snelle veranderingen<br />

kwam tot uiting in hun schilderijen. Deze<br />

veranderingen speelden een rol in de keuze<br />

van kunstenaars om zich te focussen op het<br />

eigen, nationale landschap. Ze wilden dit<br />

vastleggen en documenteren, uit angst voor<br />

te veel verandering.<br />

De werkwijze was wereldwijd nagenoeg<br />

gelijk. Kunstenaars van over de hele wereld<br />

trokken gedurende de tweede helft van de<br />

19e eeuw op eenzelfde manier het eigen<br />

land in en door, op zoek naar inspiratie.<br />

Hoewel al deze het eigene probeerden te<br />

vangen door hun nationale landschap in<br />

beeld te brengen lijken de werken vaak<br />

verrassend veel op elkaar.<br />

BEZOEKEN<br />

Het internationale landschap. Schilderen<br />

in de buitenlucht in de negentiende eeuw<br />

17-02 t/m 09-06<br />

Rijksmuseum Twenthe<br />

Enschede<br />

www.rijksmuseumtwenthe.nl<br />

VEILING<br />

Titel<br />

info<br />

Worthington Whittredge, The Rainbow, Autumn, Catskill, ca. 1880-1890, olieverf op doek, 22,9 × 42,8 cm. Museo Nacional Thyssen-Bornemisza, Colección Carmen Thyssen, Madrid.<br />

27

Roelant Savery<br />

Meesterillusionist<br />

Als er werk van Roelant Savery op<br />

de markt komt, gaat het vrijwel<br />

uitsluitend om landschappen.<br />

De prijzen voor deze schilderijen<br />

variëren van enkele duizenden euro’s<br />

tot meerdere tonnen, uiteraard<br />

afhankelijk van de toeschrijving (niet<br />

zelden: ‘omgeving van…’, ‘navolger<br />

van…’), de artistieke kwaliteit en ook<br />

de herkomst. Daarbij vallen de soms<br />

betrekkelijk grote kwaliteitsverschillen<br />

op, vooral stilistisch maar ook<br />

technisch. Sommige werken,<br />

die worden toegeschreven<br />

aan de meester, lijken eerder<br />

atelierproducten.<br />

TEKST: EWOUD MIJNLIEFF<br />

Roelant Savery, Bloemstilleven in een stenen nis, 1615, olieverf op paneel, 63,5 x 45,1 cm.<br />

Den Haag, Mauritshuis, inv. nr. 1217.<br />

Maar soms komt er een uitgelezen<br />

gelegenheid voorbij,<br />

zoals in 2016 op de TEFAF.<br />

Als een spannend verhaal<br />

leest de aankoop van het bloemstilleven<br />

van Roelant Savery (1576/78, Kortrijk-<br />

1639, Utrecht), dat het Mauritshuis in dat<br />

jaar kocht vlak voor de opening van de<br />

kunstbeurs. Er moest snel worden gehandeld,<br />

anders zou het paneel wel eens naar<br />

het buitenland kunnen verdwijnen. Veel<br />

bloemstillevens van Savery zijn er niet verhandeld<br />

de laatste decennia: in totaal zijn<br />

er slechts twintig bekend. Het schilderij<br />

past als belangrijk schakelstuk naadloos in<br />

het collectieprofiel van het museum, waar<br />

(vroege) bloemstillevens een rol van bete-<br />

28

Geertruydt Roghman naar Paulus Moreelse, Portret<br />

van Roelant Savery, 1647, gravure, 267 x 162 mm.<br />

Rijksmuseum, inv. nr. RP-P-OB-4233<br />

Veel bloemstillevens<br />

van Savery zijn er<br />

de laatste decennia<br />

niet verhandeld: in<br />

totaal zijn er slechts<br />

twintig bekend.<br />

Roelant Savery, Heuvelachtig landschap met hoge rotsen, 1603-13, pen in bruin en roodbruin, penseel in<br />

bruingrijs en grijsblauw over tekening in grafiet of zwart krijt, h 420 mm × b 306 mm.<br />

Amsterdam, Rijksmuseum, RP-T-00-598.<br />

kenis spelen. Na de nodige inspanningen<br />

lukte het om het schitterende stilleven te<br />

verwerven voor de collectie <strong>Nederland</strong>.<br />

Opmerkelijk in zijn tijd moet het illusionisme<br />

zijn geweest: bloemstillevens waren tot<br />

die tijd veelal van weinig diepte voorzien.<br />

Zo niet hier. Een voor die tijd krachtig illusionisme<br />

met een geschilderde stenen<br />

nis, met een bovenrand en daarop twee<br />

vliegen en onderaan hagedissen die bijna<br />

het schilderij lijken in te kruipen, en vooral<br />

de roemer met bloemen die net over de<br />

rand uitsteekt. Allemaal visuele trucs om<br />

de beschouwer als het ware de voorstelling<br />

in te laten gaan.<br />

We bevinden ons vlak na het ontstaan<br />

van het geschilderde bloemstilleven in de<br />

Noordelijke <strong>Nederland</strong>en, met het werk van<br />

Savery als belangrijk schakelpunt: zijn eerste<br />

bijdrage aan het genre is 1603 gedateerd<br />

en bevindt zich in het Centraal Museum.<br />

Het latere bloemstilleven van het Mauritshuis<br />

staat, samen met ander werk uit de<br />

eigen collectie en bruiklenen uit binnen- en<br />

buitenland, centraal in de eerste tentoonstelling<br />

die sinds lange tijd is gewijd aan de<br />

bijzondere kunstenaar die Savery was: een<br />

pionier in verschillende genres.<br />

Roelant Savery was weliswaar van Zuid-<br />

<strong>Nederland</strong>se origine, maar hij wordt toch<br />

vooral als Noord-<strong>Nederland</strong>se kunstenaar<br />

gezien. Al op jonge leeftijd moest hij<br />

en zijn familie als wederdopers (mennonieten)<br />

zijn geboortestad Kortrijk<br />

ontvluchten door de bezetting van de<br />

malcontenten. De familie streek vervolgens<br />

neer in Brugge. Maar ook hier konden<br />

de Savery’s niet lang verblijven, omdat hun<br />

daar een onzekere toekomst wachtte door<br />

de bezetting van de stad door landvoogd<br />

Alexander Farnese in 1584. Roelant verhuisde<br />

met zijn familie daarop naar Haarlem.<br />

In 1591 verkreeg zijn oudere broer<br />

Jacques het poorterschap van de stad<br />

Amsterdam, Roelant bracht zijn leertijd bij<br />

hem door. Toen Jacques in 1603 als gevolg<br />

van de pest overleed, trok Roelant niet veel<br />

later naar Praag, mogelijk nog op aanbeveling<br />

van zijn broer. Daar trad hij in dienst<br />

van Rudolf II, de keizer van het Heilige<br />

Roomse Rijk.<br />

29

Roelant Savery, Orpheus betovert de dieren met zijn muziek, 1627, olieverf op paneel, 62 x 131,5 cm. Den Haag, Mauritshuis, inv. nr. 157.<br />

ARTISTIEKE BLOEI AAN<br />

HET PRAAGSE HOF<br />

In de 16e eeuw trokken veel kunstenaars<br />

uit de Zuidelijke en Noordelijke <strong>Nederland</strong>en<br />

naar verschillende locaties in Duitsland,<br />

Frankrijk en Italië. Nu eens waren zij<br />

onderweg naar Italië, waar de kunst van<br />

de klassieke oudheid en de renaissance<br />

lonkte, dan weer bleven zij onderweg hangen.<br />

Savery moet doelbewust naar Praag<br />

zijn gereisd. De periode 1604-15 bracht<br />

hij door aan het hof van Rudolf II, keizer<br />

van het Heilige Roomse Rijk. Deze vorst<br />

was een hartstochtelijk en exemplarisch<br />

verzamelaar van artificialia (kunst) en<br />

naturalia (planten, dieren) en bevorderaar<br />

van de wetenschappen. De ‘tegenwoordig<br />

meest Schilderconst-beminder ter<br />

Weerelt’, noemde Karel van Mander hem<br />

In de weelderige<br />

tuinen van het<br />

hof van Rudolf II<br />

bestudeerde Savery<br />

tal van uitheemse<br />

plantensoorten.<br />

in het voorwoord van zijn Schilder-Boeck<br />

uit 1604. De tuinen met exotische bloemen<br />

en planten bij de paleizen boden Savery<br />

de gelegenheid om tal van bijzondere, uitheemse<br />

soorten in het echt te bestuderen.<br />

Bovendien waren er talrijke kunstenaars<br />

uit de <strong>Nederland</strong>en aan het hof werkzaam.<br />

De laatste keer dat zijn naam in een document<br />

aan het hof wordt vermeld, wordt hij<br />

genoemd als lid van de keizerlijke hofhouding<br />

in 1615, hetgeen zijn status onderstreept.<br />

Deze periode van ruim tien jaar is<br />

allesbepalend geweest voor zijn kunstenaarschap.<br />

In deze jaren zijn behalve bloemstillevens<br />

vele landschapstekeningen ontstaan.<br />

Zo weet Joachim von Sandrart in zijn<br />

levensbeschrijving van Roelant Savery te<br />

vertellen dat de kunstenaar in opdracht<br />

van de keizer in de jaren 1606-08 naar Tirol<br />

trok om daar de ‘opmerkelijke wonderen<br />

der natuur’ te tekenen. Ook de hier afgebeelde<br />

tekening zal zijn vervaardigd met<br />

behulp van schetsen die hij tijdens zijn reis<br />

maakte. De vele bladen laten uitgestrekte<br />

en onherbergzame wouden, steile rotsen<br />

30

Savery gebruikte<br />

visuele trucs om de<br />

beschouwer als het<br />

ware de voorstelling<br />

in te laten gaan.<br />

groot stuk met landdieren en vogels voor<br />

liefst 700 gulden, te identificeren met het<br />

schilderij Orpheus betovert de dieren met<br />

zijn muziek uit het Mauritshuis.<br />

Opmerkelijk genoeg zijn dergelijke taferelen,<br />

die lijken te herleiden naar de<br />

keizerlijke menagerie in Praag, pas na zijn<br />

terugkeer in de <strong>Nederland</strong>en ontstaan.<br />

Naar verluidt ging de kwaliteit van zijn werk<br />

tegen het einde van zijn loopbaan achteruit.<br />

Ook zakelijk gezien ging het steeds minder<br />

voorspoedig met Roelant Savery. Verschillende<br />

documenten getuigen van zakelijke<br />

en mentale beslommeringen toen hij in<br />

februari 1639 kwam te overlijden: hij was<br />

failliet en niet meer bij zinnen.<br />

en watervallen zien. Het Heuvelachtig<br />

landschap met hoge rotsen is eveneens in<br />

deze periode ontstaan. Ooit was het in het<br />

bezit van Rembrandt. In de beschrijving<br />

van diens boedel wordt een groot boek<br />

met tekeningen van Savery vermeld, die in<br />

Tirol zouden zijn gemaakt.<br />

TERUGKEER IN DE NEDERLANDEN<br />

Na de terugkeer uit Praag volgde een<br />

korte periode in Haarlem en Amsterdam.<br />

Uiteindelijk vestigde Savery zich<br />

in 1618 in Utrecht, waar hij in 1621 het<br />

Lombardenhuis in de Boterstraat kocht.<br />

Blijkbaar wilde hij laten weten dat hij ooit<br />

een roemruchte broodheer had gehad en<br />

noemde het huis ‘Het Keyserswapen’. Bij<br />

dat huis hoorde een tuin. Lange tijd waren<br />

tuinen in Europa uitsluitend beplant met<br />

inheemse soorten. Ingevoerde exotische<br />

soorten, zoals de tulp en de keizerskroon,<br />

zorgden voor verandering in het aanzicht<br />

van de tuinen in de loop van de 16e eeuw,<br />

zoals Savery ook op grote schaal aan het<br />

hof in Praag had mogen ervaren. Zelf<br />

moet hij ook een aantal van deze kostbare<br />

geïmporteerde soorten hebben gekocht en<br />

gekweekt: toen de bloemen en planten van<br />

zijn tuin samen met het huis in 1638 werden<br />

verkocht, brachten ze het bedrag van<br />

400 gulden op, het huis zelf 5400 gulden.<br />

Zijn schilderijen en tekeningen vonden grif<br />

aftrek, ook in de hoogste kringen. Zo liet<br />

de prins van Liechtenstein in 1628/9 twee<br />

werken voor 1.000 gulden aan zijn verzameling<br />

toevoegen. De Staten van Utrecht<br />

kochten voor het stadhouderlijk hof van<br />

Frederik Hendrik en Amalia van Solms een<br />

BEZOEKEN<br />

Roelant Savery’s Wonderlijke Wereld<br />

08-02 t/m 20-05<br />

Mauritshuis<br />

Den Haag<br />

www.mauritshuis.nl<br />

31

De grillige aard<br />

van het surrealisme<br />

Max Ernst, Donker woud met vogel, 1927, olieverf op doek. Collectie Ulla en Heiner Pietzsch, Berlijn. Foto: Jochen Littkemann.<br />

32

Dit jaar vieren we de honderdste<br />

verjaardag van de geboorte van<br />

het surrealisme, een internationale<br />

beweging die zich gelijktijdig<br />

ontwikkelde in Frankrijk en België,<br />

en in mindere mate in de rest van<br />

Europa, met name in Tsjecho-<br />

Slowakije, Groot-Brittannië,<br />

Roemenië, Spanje en <strong>Nederland</strong>.<br />

In Brussel komen we daar straks<br />

alles over te weten, op twee grote<br />

tentoonstellingen. Maar in hoeverre<br />

verschilde het Belgische surrealisme<br />

nu precies van het Franse?<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

Marcel Mariën, Le Tao, 1976, assemblage. Charleroi, Verzameling van de Provincie Henegouwen - Depot bij BPS22.<br />

© Fondation Marcel Mariën: L'activité surréaliste en Belgique.<br />

Het neologisme ‘surrealisme’<br />

werd voor het eerst gebruikt in<br />

1917, door Guillaume Apollinaire,<br />

als ondertitel voor<br />

zijn toneelstuk Les Mamelles de Tirésias,<br />

volgens hem eerder ‘surréaliste’ dan<br />

‘surnaturaliste’. Datzelfde jaar nog werd<br />

die term overgenomen in het programmaboekje<br />

van het ballet Parade van Jean<br />

Cocteau, onder regie van Sergej Diaghilev,<br />

met muziek van Erik Satie, decorstukken<br />

en kostuums ontworpen door<br />

Pablo Picasso en in een choreografie van<br />

Léonide Massine. In 1924 nam ook André<br />

Breton die term over, in zijn in Parijs<br />

gepubliceerde Manifeste du Surréalisme.<br />

Breton wordt gezien als de grondlegger<br />

van het surrealisme, een zowel artistieke<br />

als filosofische stroming die een blijvende<br />

stempel zou drukken op de 20e eeuw.<br />

Datzelfde jaar nog richtte de Belgische<br />

dichter Paul Nougé in Brussel een surrealistisch<br />

centrum op en gaf hij samen met<br />

onder meer de dichters Camille Goemans<br />

en Marcel Lecomte het tijdschift Correspondance<br />

uit. Een andere belangrijke<br />

groep, Rupture, zou in 1932 het licht zien<br />

in La Louvière, rond Achille Chavée.<br />

Het surrealisme maakte gebruik van alle<br />

expressiemiddelen. Zowel de Franse als<br />

de Belgische tak ervan streefde ernaar de<br />

geestelijke krachten te bevrijden uit de<br />

greep van de rede, en streed tegen de gangbare<br />

normen van de vroege 20e eeuw. Of,<br />

zoals André Breton dat omschreef in zijn<br />

Manifeste: “een dictee van het denken, niet<br />

gecontroleerd door de rede, vrij van esthetische<br />

of morele vooringenomenheid (…)”.<br />

De Franse surrealistische beweging, gekenmerkt<br />

door een transdisciplinair karakter<br />

en een intense samenwerking tussen haar<br />

leden, was gebaseerd op de overtuiging<br />

dat er een hogere werkelijkheid bestaat,<br />

verbonden met de almacht van dromen<br />

en het onbevooroordeelde spel van het<br />

denken. Aanvankelijk was de beweging<br />

hoofdzakelijk literair maar ging wel graag<br />

onverwachte samenwerkingen aan, om<br />

een nieuwe betekenis te creëren, in een<br />

bevrijding van het onbewuste, aangemoedigd<br />

door de praktijk van de écriture automatique.<br />

Louis Aragon, Robert Desnos,<br />

Paul Eluard, René Magritte, Giorgio de Chirico,<br />

Philippe Soupault, Salvador Dalí en<br />

Jacques Prévert behoorden tot de schrijvers,<br />

dichters en kunstenaars die deze<br />

esthetische en sociale revolutie droegen.<br />

Het Belgische surrealisme daarentegen,<br />

gedragen door E. L. T. Mesens, Paul<br />

Colinet, Louis Scutenaire, André Souris<br />

en Marcel Mariën, zou al snel afstand<br />

nemen van de écriture automatique en<br />

het politieke engagement van de Parijse<br />

groep. Xavier Canonne, een kenner van<br />

de beweging, wijst erop dat de Brusselse<br />

groep lang het etiket ‘surrealistisch’ heeft<br />

afgewezen, om het dan uiteindelijk toch te<br />

aanvaarden.<br />

Het Belgische<br />

surrealisme zou al<br />

snel afstand nemen<br />

van de écriture<br />

automatique en het<br />

politieke engagement<br />

van de Parijse groep.<br />

EEN <strong>COLLECT</strong>IEF AVONTUUR<br />

Het Belgische surrealisme werd lang ten<br />

onrechte gereduceerd tot de figuur van<br />

René Magritte, maar het verschilt van<br />

André Bretons surrealisme in een aantal<br />

cruciale opzichten, zowel artistiek als politiek.<br />

In tegenstelling tot hun Franse tegenhangers<br />

hadden de Belgische surrealisten<br />

geen belangstelling voor wat er opborrelde<br />

uit het onbewuste of de verrassing van<br />

het objet trouvé. Nauwgezet creëerden ze<br />

objecten waarvan ze hoopten dat ze een<br />

soort schokeffect zouden teweegbrengen.<br />

Ze streefden naar een revolutie die zo radicaal<br />

was dat ze die alleen konden beleven<br />

in de marge van de samenleving, ver weg<br />

van oppervlakkige hervormingen.<br />

Het Belgische surrealisme was als beweging<br />

ook minder collectief dan het Franse.<br />

33

René Magritte, Portret van Paul Nougé, 1927, olieverf op doek. MRBAB, Brussel. Successie Magritte.<br />

© Sabam België <strong>2024</strong><br />

Le Boeuf. De morele vooringenomenheid<br />

bleek dus al even diepgeworteld in<br />

België als in Frankrijk, want juist daaruit<br />

ontsproot de beslissing om een lid van<br />

de groep de deur te wijzen, zoals Marcel<br />

Mariën in 1979 opmerkte: “Ambitie, daar<br />

draaide het om, en wel in haar smerigste<br />

vorm, een artistieke ambitie waar een onwelriekende<br />

financiële reuk aan zit.” René<br />

Magritte stoorde zich alvast niet aan die<br />

reuk …<br />

Waar het Belgische surrealisme hoe dan<br />

ook in uitblonk, was de individuele scheppingskracht.<br />

In tegenstelling tot Parijs bestond<br />

er in België geen collectief avontuur<br />

van lange duur, maar had je een versnippering<br />

en een grote verscheidenheid van<br />

expressievormen. Na de Tweede Wereldoorlog<br />

ontstond in België dan nog het<br />

revolutionaire surrealisme van Christian<br />

Dotremont, dat met name de beweging<br />

Cobra (oftewel CoBrA) zou beïnvloeden<br />

(zie elders in dit nummer). De conflicten<br />

tussen mensen en standpunten maken<br />

het des te moeilijker de geschiedenis van<br />

het surrealisme in België te schrijven,<br />

omdat de sporen die zijn nagelaten (vaak<br />

minimalistische tijdschriften, marginale<br />

werken) zelden de aandacht van kunsten<br />

literatuurhistorici hebben getrokken,<br />

wat de meeste surrealisten trouwens<br />

niet onwelgevallig zou zijn geweest. Van<br />

verburgelijking is in Belgische surrealisme<br />

vrijwel nooit sprake geweest. De beweging<br />

heeft tot op heden haar levendigheid en<br />

inventiviteit behouden, terwijl elders het<br />

surrealisme die kwaliteiten wel snel heeft<br />

verloren. De uitdaging van de komende<br />

tentoonstelling in Bozar, samengesteld<br />

door Xavier Canonne, bestaat er nu juist in<br />

dit fenomeen volledig in kaart te brengen<br />

en zo nauwkeurig mogelijk te beschrijven.<br />

Het Belgische<br />

surrealisme blonk<br />

uit in individuele<br />

scheppingskracht.<br />

De samenwerking tussen de leden was beperkter.<br />

De Belgische visie was in sommige<br />

opzichten dan wel minder verregaand dan<br />

de radicale visie van André Breton, maar<br />

de gehanteerde methoden waren zeker<br />

niet minder radicaal. Veelzeggend is het<br />

bijzonder hatelijke pamflet uitgaand van<br />

de Belgische surrealistische groep, waarmee<br />

dichter en componist André Souris<br />

uit de beweging werd gezet, met als titel<br />

Le domestique zélé (1936). De reden die ze<br />

opgaven om hem uit te sluiten, was dat<br />

hij het muzikale gedeelte had gedirigeerd<br />

van een mis opgedragen ter ere van Henry<br />

SUBVERSIEF<br />

Een typisch Belgisch kenmerk van het<br />

surrealisme is dat men vanaf het begin op<br />

de subversieve toer ging, gebruikmakend<br />

van subtiele methoden, met de nodige<br />

zinspelingen, in een streven naar discretie,<br />

op het anonieme af zelfs. Magritte gedroeg<br />

zich tegelijk als een typische bourgeois en<br />

een subversieve antibourgeois. Hij zette<br />

een onberispelijk correct imago neer, maar<br />

was nooit bang om een schandaal te veroorzaken.<br />

Het verlangen van de leden van<br />

de Belgische surrealistische groep om burgerlijk<br />

te lijken, is duidelijk te zien op de<br />

beroemde groepsfoto getiteld Le rendezvous<br />

de chasse (1934).<br />

34

Zowel de Franse als de Belgische tak ervan<br />

streefde ernaar de geestelijke krachten<br />

te bevrijden uit de greep van de rede, en<br />

streed tegen de gangbare normen van de<br />

vroege 20e eeuw.<br />

In tegenstelling tot de onbaatzuchtige<br />

houding van de meeste leden van de Belgische<br />

groep, met name Marcel Mariën, die<br />

hem dat in de zomer van 1962 – zij het op<br />

zeer hypocriete wijze – verweet, vertoonde<br />

René Magritte bovendien de neiging veel<br />

werken in meerdere exemplaren te produceren,<br />

zonder enig belang te hechten aan<br />

het unieke van een werk, waarbij hij openlijk<br />

zijn ‘zelfkopieën’ vermenigvuldigde en<br />

ook werken in opdracht aanvaardde. Er<br />

zijn nu officieel zestien versies met olieverf<br />

en een tiental gouaches van het beroemde<br />

Rijk der lichten (1954) bekend, wat onmiskenbaar<br />

getuigt van Magrittes verlangen<br />

om flink te verdienen aan zijn artistieke<br />

activiteiten. De meester antwoordde<br />

trouwens zeer expliciet aan zijn handelaar<br />

Alexandre Iolas: “[...] Net als jij wil ik veel<br />

verkopen. Maar niet eender wat. [...] Dus<br />

vertel me zo precies mogelijk wat in mijn<br />

werk de meeste kans maakt gekocht te<br />

worden...” En met succes, want Magrittes<br />

werken gaan nu op veilingen de deur uit<br />

voor astronomische bedragen.<br />

BEZOEKEN<br />

IMAGINE! 100 years of international<br />

surrealism<br />

21-02 t/m 21-07<br />

Koninklijke Musea voor Schone Kunsten<br />

van België<br />

Brussel<br />

www.brusselsmuseums.be<br />

Histoire de ne pas rire.<br />

Het Surrealisme in België<br />

21-02 t/m 16-06<br />

Bozar<br />

Brussel<br />

www.bozar.be<br />

www.100yearsofsurrealism.be<br />

Salvador Dalí, Het spook van het verlangen, 1929, olieverf op doek. Bayerische Staatsgemäldesammlungen - Sammlung Moderne Kunst in der Pinakothek der Moderne<br />

München. © Sabam Belgique <strong>2024</strong>. Foto: Bayerische Staatsgemäldesammlungen.<br />

35

Behind the Wall<br />

In zijn 45-jarige carrière heeft Jeff<br />

Wall slechts 210 werken gecreëerd.<br />

Dat zegt veel over de omvang van<br />

zijn projecten en de grondigheid<br />

waarmee hij te werk gaat. Voor<br />

de oplettende kijker zijn alle<br />

ingrediënten van zijn toekomstige<br />

werken al aanwezig in The<br />

Destroyed Room uit 1978.<br />

TEKST: BERNARD ROISIN<br />

Historisch gezien is The Destroyed Room<br />

een van de eerste ‘lightboxes’ van Jeff Wall<br />

(°1946, Vancouver). Dit procedé begon hij<br />

al vroeg in zijn carrière te gebruiken, omstreeks<br />

1978 en tot in 2006, om het daarna<br />

geleidelijk aan op te geven en weer te gaan<br />

werken met gelatinedruk, eerst in zwartwit,<br />

daarna in kleur. De Canadese kunstenaar<br />

maakte kennis met dit procedé op<br />

een moment dat de fotografie nog niet de<br />

artistieke erkenning had die ze tegenwoordig<br />

geniet. De methode was formeel,<br />

technisch en artistiek interessant, en in die<br />

tijd toch zeer alledaags. Lichtbakken, populair<br />

in de reclamewereld, waren overal<br />

te zien in de straten van steden. Wall nam<br />

dit concept over.<br />

Op het eerste gezicht lijkt het bijzonder<br />

eenvoudig, maar bij nader inzien is het<br />

juist ingewikkeld en interessant, vooral uit<br />

technisch oogpunt. Net als in de installaties<br />

van David Claerbout brengt de<br />

‘lightbox’ het licht naar ons toe. Het is een<br />

procedé dat indertijd nauwelijks gebruikt<br />

werd, behalve voor de televisie, resulterend<br />

in een nogal slechte weergave en definitie.<br />

Dit in tegenstelling tot de ‘lightboxes’<br />

van Wall, die bijna net zo scherp zijn als<br />

de smartphones van tegenwoordig. Het<br />

zijn ook uitgesproken objecten: met een<br />

diepte van 25 centimeter zijn die bakken<br />

heuse sculpturen. Vaak, zoals in het geval<br />

van The Destroyed Room, hebben ze zeer<br />

grote formaten en zijn van een verrassende<br />

monumentaliteit. Zijn heel eigen,<br />

vier op vijf meter grote versie van Manets<br />

Déjeuner sur l’herbe is getiteld The Storyteller<br />

en staat op de brug naast zijn atelier in<br />

Vancouver. Technisch gezien heeft de kunstenaar<br />

zijn werk zo verfijnd dat de naden,<br />

onvermijdelijk bij foto’s van dit formaat,<br />

onzichtbaar zijn.<br />

HERSCHEPPEN<br />

Jeff Wall was in een vorig leven hoogleraar<br />

in de kunstgeschiedenis. Hij is ook geboeid<br />

door filosofie en literatuur. Bij zijn werk<br />

Technisch gezien<br />

heeft Jeff Wall zijn<br />

werk zo verfijnd<br />

dat de naden,<br />

onvermijdelijk bij<br />

foto’s van dit formaat,<br />

onzichtbaar zijn.<br />

geeft hij nooit veel toelichting, zodat de<br />

kijker een eigen interpretatie kan geven<br />

aan deze ‘stilstaande filmscènes’. The Destroyed<br />

Room doet onvermijdelijk denken<br />

aan Le Radeau de la Méduse van Théodore<br />

Géricault, maar dan in een moderne,<br />

stedelijke versie en in een enscenering die<br />

typerend is voor deze kunstenaar, tegen<br />

een filmische rode achtergrond. De kunstenaar<br />

geeft toe dat hij dingen herschept,<br />

waarbij afval en andere afgedankte voorwerpen<br />

een iconografie vormen, met een<br />

heel aparte betekenis. Het is echter vooral<br />

een stilleven, seculier en filmisch, dat meteen<br />

ook zijn Canadese cultuur verraadt,<br />

een essentieel aspect van zijn oeuvre. Het<br />

is een ‘commonwealth’-cultuur, anders dan<br />

die van de Verenigde Staten, stukken kritischer<br />

over de kapitalistische samenleving.<br />

Wall ziet zichzelf trouwens als een socialist,<br />

in de Noord-Amerikaanse betekenis<br />

van het woord, zeg maar een communist.<br />

Hij doet vaak denken aan de Franse<br />

cineast Jean Eustache, en heeft ook iets<br />

van Ken Loach in de manier waarop hij de<br />

Canadese samenleving documenteert, en<br />

dan vooral Vancouver, een vervormende<br />

spiegel van Seattle, een Amerikaanse stad<br />

gelegen aan de Canadese grens. Vancouver,<br />

een wereldstad waar extreme rijkdom<br />

hand in hand gaat met al even extreme<br />

36

The Destroyed Room, 1978, transparant in ‘lightbox’, 159 x 234 cm. Collectie National Gallery of Canada, Ottawa. © de kunstenaar. Met toestemming van Fondation Beyeler.<br />

Bij het zien van<br />

de verwoeste kamer<br />

stelt de verraste<br />

toeschouwer zich<br />

vragen, totdat hij<br />

beseft hoe het<br />

in scène is gezet.<br />

armoede, waar de Aziatische, Europese en<br />

andere gemeenschappen een smeltkroes<br />

vormen, maar elkaar ook ontwijken en<br />

soms zelfs in aanvaring komen met elkaar.<br />

De natuur in Canada is indrukwekkend<br />

in haar schoonheid en uitgestrektheid,<br />

zelfs in Vancouver. Wall heeft de Canadese<br />

landschapsschilders uit de 19e en vroeg-<br />

20e eeuw uitgebreid bestudeerd. Zijn<br />

‘lightboxes’ zijn vaak in cinemascope, een<br />

procedé dat onwillekeurig doet denken<br />

aan de weidse natuur van Canada.<br />

INTELLECTUELE PUNK<br />

In The Destroyed Room is alles geënsceneerd:<br />

er is grondig nagedacht over de<br />

keuze en schikking van alle elementen van<br />

het decor, zodat ze aansluiten op de werkelijkheid.<br />

Opvallend is het actuele van dit<br />

stuk uit 1978, dat in het licht van onze eeuw<br />

net zo goed zou kunnen verwijzen naar<br />

Detroit na de crisis van 2008, naar Oekraïne<br />

of Gaza vandaag, of zelfs gewoon naar de<br />

sloppenwijken van een westerse grootstad.<br />

Bij het zien van deze ‘lightbox’, deze verwoeste<br />

kamer, stelt de verraste toeschouwer<br />

zich eerst vragen, totdat hij beseft hoe<br />

een en ander in scène is gezet. Die aanpak is<br />

typerend voor deze generatie kunstenaars,<br />

zoals Jeff Wall en Thomas Struth, die de<br />

schoonheid en de raadselachtigheid van<br />

het alledaagse, het ogenschijnlijk banale<br />

willen laten zien. In 1978 was de wereld<br />

teleurgesteld door de niet ingeloste beloften<br />

van mei 1968. In dit wat sombere klimaat<br />

liet The Destroyed Room, ontsproten uit een<br />

soort intellectuele punk, zien dat ook zeer<br />

eenvoudige, sobere, en in dit geval zelfs<br />

armoedige zaken toch mooi kunnen zijn,<br />

net als simpele, brutale punkmuziek. Het<br />

beeld van die kamer zou later te zien zijn<br />

op de hoes van een compilatiealbum van<br />

de noiserockband Sonic Youth, dat dezelfde<br />

titel draagt als Walls foto. Sommige van zijn<br />

werken, zoals The Destroyed Room, zijn op<br />

lange termijn gezien vaak interessanter dan<br />

andere, die esthetischer en serener zijn.<br />

BEZOEKEN<br />

Jeff Wall<br />

t/m 21-04<br />

Fondation Beyeler<br />

Riehen/Bazel<br />

www.fondationbeyeler.ch<br />

37

Yoko Ono, Cut Piece, 1964. Performance van Yoko Ono voor New Works by Yoko Ono, Carnegie Recital Hall, NYC , 21 maart 1965. Foto: Minoru.<br />

38

Yoko Ono<br />

Cut Piece<br />

De performance Cut Piece (1964)<br />

is een belangrijk werk uit het<br />

oeuvre van Yoko Ono, aan wie<br />

het Londense museum Tate<br />

Modern nu een tentoonstelling<br />

wijdt. Tegenwoordig geldt het<br />

werk zelfs als een toonbeeld van<br />

feministische kunst.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Op 20 juli 1964 zat Yoko Ono<br />

(°1933, Tokio) met gebogen<br />

knieën op het podium van de<br />

Yamaichi Hall in Kyoto, gekleed<br />

in een zwarte jurk. Voor haar lag een<br />

naaischaar. De toeschouwers, mannen en<br />

vrouwen die een voor een voorbijkwamen,<br />

knipten elk een stuk uit haar kleren en<br />

namen het mee. De eersten aarzelden nog<br />

en namen slechts een stukje van de zoom<br />

van de jurk of enkele centimeters van een<br />

mouw mee, maar die daarna durfden al<br />

grotere stukken uit te knippen. Na twintig<br />

minuten zat Yoko Ono nog altijd in dezelfde<br />

positie, met onbewogen gezicht, in<br />

haar ondergoed, met verder slechts enkele<br />

lappen zwarte stof op haar huid.<br />

De kunstenaar woonde toen in New York,<br />

waar ze goed bevriend was met John Cage<br />

en nauwe contacten onderhield met de<br />

beweging Fluxus, waarmee ze in 1961 haar<br />

eerste tentoonstelling in een galerie organiseerde.<br />

In Japan werd ze toen nog gezien<br />

als een Amerikaanse avant-gardekunstenaar<br />

en een verwesterde Japanse. Later<br />

voerde ze diezelfde performance ook op in<br />

New York en Londen. Voor buitenstaanders<br />

leken de beelden extreem gewelddadig.<br />

Het was dan ook geen klein contrast,<br />

tussen de mensen die een stuk van haar<br />

jurk meenamen als een soort trofee, en de<br />

kwetsbare, maar onverstoorbare vrouw.<br />

WERK ZONDER EGO<br />

Tegenwoordig wordt Cut Piece vaak beschouwd<br />

als een baken van feministische<br />

kunst. In het protocol van de performance,<br />

die behoort tot de reeks Instruction Pieces die<br />

Yoko Ono toen ontwikkelde, wordt evenwel<br />

niet nader bepaald of die performance moet<br />

worden opgevoerd door een vrouw dan<br />

wel door een man. De opvoering ervan zou<br />

later dan ook zowel door mannen als door<br />

vrouwen gebeuren. In een Londens undergroundmagazine<br />

omschreef Yoko Ono Cut<br />

Piece in 1967 als volgt: “Het is een daad van<br />

schenken. En ook een vorm van kritiek op<br />

kunstenaars, die slechts geven wat ze willen<br />

geven. Ik wou dat de mensen konden uitsnijden<br />

en meenemen wat ze zelf wilden.”<br />

Ono legt ook een link met het boeddhisme,<br />

door te verwijzen naar een legende die wil<br />

dat Boeddha op zijn reis door de wereld,<br />

zonder bezittingen, een tijgerin met uitgehongerde<br />

welpen tegenkwam, zich liet<br />

opeten om ze te redden en zo de verlichting<br />

bereikte. In 1974 schreef ze een autobiografisch<br />

essay voor een Japans tijdschrift, waarin<br />

ze terugblikte op de daad van schenken<br />

die Cut Piece in haar ogen was: “De traditie<br />

wil dat een kunstenaar zijn ego in zijn werk<br />

legt. Ik heb altijd al een werk willen creëren<br />

waarin het ego niet aanwezig is. Dus stapte<br />

ik het podium op in mijn beste kleren. Het<br />

zou in strijd met mijn opzet zijn geweest om<br />

goedkope kleren te dragen, omdat ze toch<br />

aan stukken zouden worden geknipt en meegenomen.<br />

Het was best wel moeilijk, omdat<br />

ik toen krap bij kas zat. Ik heb de performance<br />

opgevoerd in verschillende steden en<br />

zo werd mijn garderobe steeds kleiner. Toch<br />

had ik op het podium altijd weer het gevoel<br />

dat ik deed wat ik moest doen.” En ze voegde<br />

daaraan toe: “Het publiek was zeer rustig en<br />

ik merkte dat iedereen zijn adem inhield.<br />

Intussen staarde ik in de leegte. Het voelde<br />

alsof ik aan het bidden was en me opofferde.”<br />

VOOROORDELEN<br />

Cut Piece is tegelijk zeer direct en raadselachtig.<br />

Het is een conceptueel werk met<br />

een ongrijpbare betekenis. Het publiek en<br />

de critici waren perplex bij het zien ervan.<br />

Sommigen zagen er een protest tegen de<br />

overheid in, tegen geweld en oorlog, en meer<br />

in het bijzonder de Vietnamoorlog. Anderen<br />

beschouwden het als een soort exotische<br />

striptease.. Door haar verhouding met John<br />

Lennon (1940-1980) kwam haar eigen carrière<br />

volledig in de schaduw te staan. Door<br />

de Beatlesfans en anderen werd Yoko Ono<br />

beschouwd als een spelbreker en de reden<br />

van de split van de legendarische groep. De<br />

racistische en seksistische vooroordelen<br />

waren niet van de lucht. Pas aan het einde<br />

van de jaren tachtig werd ze weer gezien als<br />

volwaardig kunstenaar, met name naar aanleiding<br />

van een tentoonstelling van bronzen<br />

werken in het Whitney Museum in New<br />

York, in 1989. Het is ook vanaf die periode dat<br />

Cut Piece geleidelijk aan zou uitgroeien tot<br />

een icoon van de feministische kunst.<br />

Ook Ono zelf zag dat zo. In september 2003,<br />

toen ze zeventig was, voerde ze de performance<br />

nogmaals op, in de Parijse schouwburg<br />

Le Ranelagh. Ze presenteerde een en<br />

ander als een protest tegen geweld en een<br />

oproep tot vrede in de wereld, als reactie op<br />

de aanslagen van 11 september, maar ook<br />

als een protest tegen seksisme, racisme en<br />

leeftijdsdiscriminatie. Cut Piece is ontegensprekelijk<br />

een feministisch werk, rijk aan<br />

betekenis en poëtische metaforen, waarin<br />

we reeds de kiem zien van de pacifistische<br />

manifestaties die haar carrière zouden kenmerken.<br />

Het is ook een onrustbarend werk,<br />

dat ons doet nadenken over anders-zijn en<br />

over het voyeurisme in de relatie tussen kunstenaar<br />

en publiek.<br />

BEZOEKEN<br />

Yoko Ono: Music of the Mind<br />

15-02 t/m 01-09<br />

Tate Modern<br />

Londen<br />

www.tate.org.uk<br />

39

Parasols en paraplu’s<br />

In stijl tegen de elementen<br />

De parasol, die bescherming biedt<br />

tegen de brandende zon, is de<br />

voorloper van de paraplu. Vroeger<br />

werd de eerste ook gebruikt tegen<br />

regen. Dat verklaart waarom beide<br />

dezelfde samenstelling hebben: een<br />

steel met daaraan vastgemaakt een<br />

aantal ribben, bespannen met een<br />

waterafstotend doek. Een paraplu kan<br />

worden in- of uitgeklapt dankzij een<br />

schuifring op de steel. Lang voordat<br />

de parasol en de paraplu uitgroeiden<br />

tot alledaagse gebruiksvoorwerpen,<br />

waren ze niet alleen luxeobjecten,<br />

maar ook statussymbolen en zelfs<br />

cultusobjecten.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

De parasol werd al gebruikt in de oudste<br />

beschavingen, van Egypte tot Mesopotamië.<br />

De eerste exemplaren bestonden<br />

wellicht gewoon uit boombladeren, maar<br />

al vroeg kreeg de parasol ook een symbolische<br />

waarde: wijzen op de status van de<br />

persoon die hij beschermde tegen de zon.<br />

Parasols waren voorbehouden aan de elite<br />

en aan de goden. De opvouwbare parasol<br />

zou ontstaan zijn in China, in de 12e eeuw<br />

v.Chr. Hij werd toen vervaardigd van materialen<br />

en met behulp van technieken die<br />

sommige ateliers in onze tijd nog steeds<br />

graag gebruiken: een steel en een frame<br />

van bamboestengels, waarop geolied papier<br />

is gespannen. Aanvankelijk was daar<br />

ongetwijfeld zijde op gespannen, maar geolied<br />

papier was waterafstotend, waardoor<br />

de parasol niet alleen bescherming bood<br />

tegen de zon, maar eveneens tegen de regen,<br />

en zo meteen ook een paraplu werd.<br />

Vanuit China verspreidde de parasol<br />

zich geleidelijk aan over heel Azië. Hij<br />

groeide uit tot een symbool van macht en<br />

welvaart, zoals de Thaise en Birmaanse<br />

stoepa’s laten zien. Ook in het oude Griekenland<br />

gebruikte men parasols, die daar<br />

waren voorbestemd voor vrouwen. In het<br />

oude Rome werden parasols gebruikt op<br />

het forum, terwijl grote exemplaren het<br />

publiek beschermden tegen de zon in de<br />

arena, wanneer het velum het liet afweten.<br />

In de Middeleeuwen verkoos men een<br />

mantel met kap. Parasols blijken toen niet<br />

te zijn gebruikt. Vanaf de 18e eeuw raakten<br />

parasols van zijde of taf langzaam ingeburgerd<br />

in Europa. De waterafstotende versie<br />

ervan, de paraplu, met wasdoek in plaats<br />

van zijde, won steeds meer aan populariteit.<br />

In de 19e eeuw werd het gebruiksvoorwerp<br />

zelfs beschouwd als een onmisbaar<br />

modeaccessoire.<br />

In den beginne<br />

18e-19e eeuw<br />

Achthoekige parasol, China, papier, bamboe. Parasolmuseum in Hangzhou.<br />

De uitvinding van papier in China had onverwachte<br />

gevolgen. Zijde was duur, maar<br />

dankzij papier kon vrijwel iedereen zich<br />

een parasol aanschaffen. Al snel hadden de<br />

vaklui begrepen dat door het papier met<br />

olie te bestrijken, de parasol waterafstotend<br />

werd en zo meteen ook kon dienen<br />

als regenscherm. Het Parasolmuseum in<br />

Hangzhou bezit er duizenden van, van<br />

allerlei kleuren, telkens met een andere<br />

versiering. De natuur was het populairste<br />

thema, zoals ook te zien op dit exemplaar.<br />

Vooral vogels en bloemen waren zeer geliefd.<br />

Deze parasol dateert wellicht uit de<br />

18e eeuw en is opvallend genoeg niet rond,<br />

zoals de meeste exemplaren, maar bestaat<br />

uit twee vierkanten van papier die samen<br />

een achthoek vormen, op een structuur<br />

van bamboe, van een vernuftige onregelmatigheid.<br />

De versiering is bijzonder<br />

geraffineerd. Dit zeer gewilde model wordt<br />

nog steeds gemaakt.<br />

40

De uitvinding van de eeuw!<br />

na 1715<br />

Paraplu met Marius-systeem. Frankrijk, ijzer, eik, koper, groene zijden doek, 112 cm<br />

lang. Palais Galliera, Musée de la Mode de la Ville de Paris, inv. GAL1920.1.549.<br />

In 1705 vond Jean Marius, een Franse koopman, de ‘gebroken<br />

paraplu’ uit: opvouwbaar in drie segmenten en uitgerust met<br />

metalen staafjes die opklapbaar waren dankzij een scharnier<br />

dat verbonden was met de centrale steel. Men kon die overal<br />

mee naartoe nemen en bij regen in een handomdraai openen.<br />

Deze paraplu lijkt dus erg op de paraplu die we nu kennen,<br />

maar getuigt bovendien van een onmiskenbaar raffinement:<br />

fraaie groene zijde, een gedraaid eikenhouten handvat, afgewerkt<br />

met een vastgeschroefd koperen schoentje. Op 1 januari<br />

1710 verkreeg Jean Marius een koninklijk privilege van vijf jaar<br />

voor zijn uitvinding. Tijdens die periode moesten alle paraplu’s<br />

die werden vervaardigd zijn handelsmerk dragen. Zodra het<br />

monopolie van vijf jaar was verlopen, konden ook anderen<br />

vrijelijk paraplu’s vervaardigen. Aangezien dit uiterst zeldzame<br />

exemplaar zijn naam niet vermeldt, mogen we ervan uitgaan<br />

dat het van na 1715 dateert.<br />

Praktisch en solide<br />

ca. 1770-1780<br />

In de 18e eeuw raakte de paraplu algemeen ingeburgerd in Europa. Dit<br />

exemplaar, indrukwekkend door zijn formaat, was niet alleen opvouwbaar,<br />

maar had ook een koperen ring, zodat hij kon worden opgehangen<br />

om te drogen. Het was de bedoeling dat het zijden scherm zo lang<br />

mogelijk meeging, omdat het vervangen ervan niet goedkoop was. “Tot<br />

net na de Tweede Wereldoorlog waren paraplu’s en parasols voorwerpen<br />

waarvan de zijde werd vervangen”, aldus Michel Heurtault, een meesterparasolmaker<br />

wiens collectie onlangs in Parijs onder de hamer ging. “Op<br />

het moment van aankoop was de kwaliteit van het frame het belangrijkste<br />

aandachtspunt, net als de stevigheid van de stelen en ribben, en<br />

de esthetiek van de knoppen, hetzij luxueus, hetzij fantasierijk. De stof<br />

kon worden vervangen. Op iedere straathoek had je specialisten, evenals<br />

schoenmakers en diverse andere ambachtslieden.”<br />

Paraplu met inklapbaar handvat, Europa, hout, zijde, koper, balein.<br />

115 cm lang. Voormalige collectie Michel Heurtault. Drouot, 05-12-<br />

2023. © Coutau-Begarie. Prijs: € 950.<br />

Mevrouw de gouverneur …<br />

ca. 1816<br />

Het scherm van deze prachtige parasol, met zijn lange groene franjes, is<br />

zonder twijfel een blikvanger, maar het is het handvat dat onze speciale<br />

aandacht verdient. De kromming ervan eindigt in een fijn uitgesneden<br />

monsterkop, terwijl de steel is versierd met figuren in een mooi landschap.<br />

En bovenal, aan de onderkant van de steel, tegen een achtergrond van vegetatie,<br />

is een banderol te zien, met daarop de inscriptie: ‘Mme la Baronne<br />

G.A.G.P. Van Der Capellen Née Baronne De Tuyll à Bruxelles’. Zij was de<br />

vrouw van Godert van der Capellen, gouverneur-generaal van <strong>Nederland</strong>s-<br />

Indië van 1816 tot 1826. Het geheel is op virtuoze wijze bewerkt.<br />

Parasol, Kanton, ivoor en zijde, 76,5 cm lang. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. AK-<br />

RAK-2011-1.<br />

41

Flora en fauna<br />

ca. 1820<br />

Deze prachtige parasol is te danken aan een vernuftige mix van<br />

vakmanschap. Zoals bij veel exemplaren uit de 19e eeuw is de vorm<br />

geïnspireerd op een pagode, waardoor deze parasol meteen ook een<br />

exotisch tintje krijgt. De zijde is opvallend mooi geborduurd met<br />

zijdedraad, met motieven van bloemen en vogels: de kleuren op de<br />

beige achtergrond glanzen, het dessin is geraffineerd en de compositie<br />

subtiel luchtig. Deze parasol heeft een dop aan de bovenkant, zodat hij<br />

op de grond kan worden gezet en als wandelstok kan dienen. De dop<br />

is gemaakt van ivoor, net als de onderkant van het handvat, met een<br />

uitgesneden Chinese versiering.<br />

Parasol in ‘pagode’-vorm, Europa en China, zijde, Makassar ebbenhout, ivoor, balein,<br />

98 cm lang. Voormalige collectie Michel Heurtault. Parijs, Drouot, 05-12-2023.<br />

© Couteau-Bégarie. Prijs: € 1.500.<br />

Het raffinement van koraal<br />

ca. 1850-1860<br />

Vanaf 1846 ging men de ribben van balein steeds vaker vervangen door holle<br />

stalen stangen. Deze parasol heeft evenwel de sierlijkheid van de vroegere<br />

materialen behouden en getuigt ook van bruisende creativiteit, met een<br />

vleugje luxe, kenmerkend voor de parasols gemaakt tijdens het Tweede Keizerrijk.<br />

Dit exemplaar, dat in schermstand kan worden gekanteld, heeft een<br />

scherm van beige zijdesatijn, met zijden franjes. Maar bovenal is het ivoren<br />

handvat bewerkt om een ‘doornstruik-look’ te creëren, waarbij elke doorn is<br />

versierd met halve parels van koraal. De punt en de knop maken het geraffineerde<br />

geheel compleet, waarbij het rode koraal ook daar enige gelijkenis met<br />

een doornstruik vertoont.<br />

Parasol van het type ‘koraalstruik’, Europa, zijde, ivoor, balein, 69 cm lang. Voormalige collectie<br />

Michel Heurtault. Drouot, 05-12-2023. © Coutau-Bégarie. Prijs: € 3.500.<br />

Flaneren langs het strand<br />

ca. 1920-1930<br />

Strandparasol, Japan, ribben van bamboe, zijde, hout, metaal, 59,5 lang, diam.<br />

58 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, inv. BK-2002-5.<br />

Te oordelen naar de vele prenten uit de Ukiyo-e-periode heeft<br />

Japan een lange traditie van parasols. Dit van het begin van de<br />

20e eeuw daterende exemplaar valt vooral op door de gracieuze<br />

lichtheid van de versiering, met waterverf aangebracht op<br />

fijne zijden tule. Het is ook bijzonder vernuftig vervaardigd: het<br />

scherm, dat uit één stuk bestaat, wordt vastgezet tussen de ribben,<br />

die eerst volledig worden geopend en dan weer gesloten.<br />

Hierdoor zijn de ribben ook van buitenaf zichtbaar en lijkt de<br />

gesloten parasol een scherm van bamboe te hebben. Het uiteinde<br />

van het handvat is ongebruikelijk, omdat het is versierd<br />

met grote, met waterverf beschilderde houten knoppen, om<br />

een marmer-look te creëren.<br />

42

Made in Belgium<br />

1925<br />

Deze parasol is een van de laatste voorbeelden van een onmisbaar accessoire<br />

typerend voor de mode van de 19e eeuw tot het Interbellum, maar dat<br />

vanaf de jaren 20 begon te verdwijnen. Een mooi door de zon gebruinde<br />

huid raakte toen steeds meer in de mode en er waren ook steeds meer<br />

auto’s, waardoor men parasols achterwege begon te laten. Misschien was<br />

het uit ontgoocheling hierover dat men dit in België gemaakte exemplaar<br />

zo origineel mogelijk probeerde te doen lijken. Het houten handvat is niet<br />

alleen uitzonderlijk kort maar ook vrij dik, alsof men de spot wilde drijven<br />

met de geraffineerde handvatten van de vorige eeuw. Het scherm van beige<br />

zijde is bedrukt met oranje, gele en groene motieven, vaag geïnspireerd op<br />

oosterse tapijten. Het scherm is gespannen over zestien metalen ribben,<br />

twee keer zoveel als normaal: open is de parasol bijna plat.<br />

Parasol, België, hout, metaal, zijde. 57 cm lang. Londen, The Victoria and Albert Museum,<br />

inv. T.341-1970.<br />

Van een icoon<br />

ca. 1960-1969<br />

Deze paraplu is typerend voor de jaren 60, met nieuwe materialen als<br />

nylon en plastic. Bovendien is hij versierd met de fameuze madeliefjes<br />

van Mary Quant, dé ster van Swinging London uit die tijd. Aan het begin<br />

van dat decennium sloegen ‘goedgeklede’ heren met bolhoed met hun<br />

zwarte paraplu tegen het raam van haar boetiek, omdat ze geschokt<br />

waren toen ze daarin minirokjes ontdekten. Het madeliefje, dat de ontwerper<br />

onwillekeurig op een papier krabbelde toen ze op zoek was naar<br />

inspiratie, werd het embleem van haar oeuvre. Hier gaat het om een<br />

rood madeliefje op een zwart gelijnde achtergrond, een opvallende combinatie<br />

die deze paraplu er bijzonder dynamisch doet uitzien.<br />

Mary Quant, paraplu, Groot-Brittannië, nylon, plastic, zilver. Bournemouth, Museum of<br />

Design in Plastics, inv. AIBDC 001934.<br />

Bestand tegen de storm<br />

2014-2015<br />

Ondanks zijn eerbiedwaardige leeftijd is de paraplu verrassend weinig<br />

veranderd qua ontwerp. Alleen de materialen zijn anders en de<br />

industrialisatie heeft ervoor gezorgd dat paraplu’s nu verkrijgbaar zijn<br />

voor een bescheiden prijs, in tegenstelling tot de luxemodellen uit de<br />

18e en 19e eeuw. Maar wie heeft het nog nooit meegemaakt dat zijn<br />

paraplu ‘omklapte’, waardoor het ding vaak voorgoed onbruikbaar<br />

werd? Deze paraplu werd speciaal ontworpen door een <strong>Nederland</strong>s<br />

bedrijf om dit euvel te verhelpen: hij werkt op dezelfde manier als een<br />

fietshelm of een vliegtuigvleugel, waardoor de wind over het oppervlak<br />

wordt geleid en het risico op omklappen flink wordt verkleind.<br />

Deze technische innovatie zorgt ook voor een heel bijzonder uiterlijk.<br />

Senz, Original Storm, Delft (concept), China (fabricage), staal, polyester, plastic,<br />

93 cm lang. © Senz.<br />

43

De geheimen<br />

van persglas<br />

De ontwikkeling van de<br />

persglastechniek maakte<br />

massaproductie van glaswerk.<br />

De Franse glaskunstenaar René<br />

Lalique, die zich aan het begin van<br />

de 20e eeuw ging toeleggen op<br />

de glaskunst, had een aanzienlijke<br />

invloed op de ontwikkeling van<br />

het persglas. In de laat 19e en<br />

vroege 20e eeuw werd persglas<br />

populair vanwege de efficiëntie en<br />

de mogelijkheid om glaswerk op<br />

grote schaal te produceren, een<br />

betaalbaar alternatief voor met de<br />

handgeblazen glas en kristal.<br />

TEKST: RACHEL REIJERS<br />

Geel persglazen eiersetje, bestaande uit 1 onderschotel, 3 eierdoppen, 3 zoutvaasjes en 1 lepelvaasje, ontwerp<br />

H.P. Berlage (1856-1934) 1924, uitvoering Glasfabriek Leerdam.<br />

Persglas ondergaat een fabricageproces<br />

waarbij een metalen mal,<br />

bestaande uit twee delen, wordt<br />

gebruikt. Eerst wordt een gipsen<br />

model vervaardigd, gevolgd door het maken<br />

van een afdruk met giet- of vormzand,<br />

die fungeert als contramal. Een tweedelige<br />

mal van gietijzer wordt gegoten rondom<br />

deze contramal, voorzien van een scharnier<br />

om het lossen van het object te vergemakkelijken.<br />

De mal wordt verwarmd<br />

met gasbranders, waarna de glasblazer<br />

een klodder gesmolten glas (bestaande<br />

uit zand, soda en potas) in de vorm laat<br />

zakken en het onder druk samengeperst<br />

wordt. Na het persen moet het glas geleidelijk<br />

onder afnemende temperaturen<br />

afkoelen. Na het lossen van het glas kan<br />

44

Anoniem, kandelaar, 1878-1915. Uitvoering N.V.<br />

Glasfabriek Leerdam, 23,5 x 10,6 cm. Verkocht bij<br />

Botterweg Auctions in Amsterdam op 29-10-2017<br />

voor € 500.<br />

nabewerking plaatsvinden, zoals het wegsnijden<br />

of polijsten van de gietnaden, die<br />

overigens vaak enigszins zichtbaar blijven.<br />

In 1878 werd de geperste glastechniek geïntroduceerd<br />

bij de fabriek Jeekel, Mijnssen<br />

& Co. in Leerdam. Deze innovatieve<br />

techniek bood de mogelijkheid om op een<br />

relatief eenvoudige en kostenefficiënte<br />

manier glazen voorwerpen te produceren<br />

voor een breed publiek. In 1912 bracht<br />

de aanstelling van P.M. Cochius (1874-<br />

1938) als directeur van de glasfabriek<br />

aanzienlijke veranderingen met zich<br />

mee. Zijn ambitie was het creëren van<br />

mooi vormgegeven producten die voor<br />

iedereen toegankelijk waren, met als doel<br />

esthetiek naar de massa te brengen. De<br />

geperste glastechniek was bij uitstek geschikt<br />

voor zijn visie, vanwege de relatief<br />

lage productiekosten en het gemak van<br />

fabricage. Cochius nodigde gerenommeerde<br />

kunstenaars en architecten,<br />

zoals H.P. Berlage (1856-1934) en K.P.C. de<br />

Bazel (1869-1923), uit om ontwerpen voor<br />

glaswerk te maken. Dit resulteerde onder<br />

andere in prachtige ontbijtserviezen van<br />

geperst glas, gekenmerkt door eenvoud<br />

zonder decoraties en met de nadruk op<br />

vorm en kleur. De Bazel ontwierp een<br />

tienkantig geperst glazen ontbijtservies in<br />

zes verschillende kleuren, terwijl Berlage<br />

een ontbijt- en eetservies creëerde.<br />

Helder persglazen automascotte Vogel, ontwerp Lucienne Bloch, 1929, uitvoering Glasfabriek Leerdam.<br />

Hoogte: 18 cm, breedte: 17 cm. Verkocht bij Botterweg Auctions in Amsterdam op 17-05-2020 voor € 1.500.<br />

Berlage’s zeskantige, geelgroene ontbijtservies<br />

was oorspronkelijk bedoeld om te<br />

worden vervaardigd uit graniver, een door<br />

Leerdam gepatenteerde, geperste glassoort<br />

(steenglas) bestaande uit een mengsel van<br />

flessenglas en zand. Bij verhitting smolt het<br />

glas terwijl het zand onveranderd bleef, waardoor<br />

het glas de uitstraling van steen kreeg.<br />

Vanwege de poreusheid van dit materiaal<br />

bleek dit echter niet haalbaar. Met de tussenkomst<br />

en aanpassingen in het ontwerp<br />

door architect Piet Zwart (1885-1977) kon<br />

het midden jaren 20 toch seriematig worden<br />

geproduceerd, zij het in gewoon geperst glas.<br />

A.D. COPIER<br />

Met de lancering van de productie van<br />

graniver in 1921 vond dit materiaal ook<br />

zijn weg naar toepassingen binnen interieur<br />

en architectuur. Dankzij de veelzijdige<br />

eigenschappen van dit materiaal,<br />

zoals (mozaïek)tegels voor vloer en wand<br />

(bijvoorbeeld in Jachthuis St. Hubertus in<br />

Vooral A.D. Copier<br />

ontwierp vele geperste<br />

glazen serviezen,<br />

zoals Colopal, voor<br />

Leerdam.<br />

Otterlo), ontstond er een nieuw afzetgebied.<br />

Vanaf 1928 werden van hetzelfde<br />

materiaal ook ronde en vierkante (cactus)<br />

bloempotten vervaardigd in het primaire<br />

kleurengamma van De Stijl: geel, blauw<br />

en, zeer zeldzaam, rood. Deze werden een<br />

groot commercieel succes en zijn inmiddels<br />

designklassiekers.<br />

Deze karakteristieke potten werden ontworpen<br />

door A.D. Copier (1901-1991), die<br />

op veertienjarige leeftijd begon op de etsafdeling<br />

van Leerdam en zich later opwerkte<br />

45

Copier, groen persglazen Neerlandia-servies. © Glasmuseum Leerdam.<br />

In de jaren 20 en 30 werden in Leerdam<br />

ook diverse glassculpturen in gesatineerd<br />

persglas vervaardigd, ontworpen door<br />

kunstenaars zoals Cornélie Asch van Wijck<br />

(1900-1932), Jules S. Vermeire (1885-1977)<br />

en Lucienne Bloch (1909-1999). Het is<br />

waarschijnlijk dat ook de fabriek van Petrus<br />

Regout & Co. in Maastricht kort na de<br />

oprichting in 1827 begon met de productie<br />

van geperst glas, voornamelijk gericht op<br />

meer traditioneel glaswerk voor huishoudelijk<br />

gebruik.<br />

René Delvenne/Charles Graffart, schaal LUXVAL, Val Saint Lambert, ca. 1935.<br />

Persglas floreerde in<br />

<strong>Nederland</strong> in de jaren<br />

20, met een voor die<br />

tijd uiterst moderne<br />

en verfrissende<br />

vormgeving.<br />

tot tekenaar/ontwerper van de Leerdambrochures.<br />

In 1927 kreeg hij de algemene<br />

artistieke leiding over de fabriek. Drie jaar<br />

eerder ontstond de langverwachte ideale<br />

samenwerking tussen kunst en industrie<br />

met de oprichting van de Bond voor Kunst<br />

en Industrie (BKI), waarvan Cochius directeur<br />

was en Copier bestuurslid. Vooral Copier<br />

heeft na deze samenwerking nog vele<br />

geperste glazen serviezen (zoals Colopal)<br />

voor Leerdam ontworpen.<br />

PERSGLAS IN BELGIË<br />

Val Saint Lambert (Seraing/Jemeppe-sur-<br />

Meuse) is de oudste glasfabriek van België.<br />

In 1825 werd een voormalig klooster aangekocht<br />

door Val Saint Lambert, en slechts<br />

een half jaar later werd de Société anonyme<br />

des Verreries et Établissements du<br />

Val Saint-Lambert opgericht. Koning Willem<br />

I van <strong>Nederland</strong> was een van de eerste<br />

aandeelhouders. Val Saint Lambert nam<br />

meerdere Franse en Belgische glasfabrieken<br />

over en voegde ze samen. Ze stonden<br />

aan de voorhoede van nieuwe technologische<br />

ontwikkelingen en importeerden de<br />

nieuwste machines om de productiecapaciteit<br />

te vergroten. Grote hoeveelheden<br />

46

Val Saint Lambert<br />

contracteerde,<br />

eerder dan Leerdam,<br />

kunstenaars en<br />

architecten, zoals<br />

Philippe Wolfers en<br />

Henri Van de Velde.<br />

glas werden geproduceerd, waaronder<br />

serviezen, opalineglas, kristal, optisch glas,<br />

lenzen en laboratoriumglas, dat zelfs naar<br />

Amerika en India werd geëxporteerd.<br />

Val Saint Lambert trok, eerder dan Leerdam<br />

in <strong>Nederland</strong>, kunstenaars en architecten<br />

aan om ontwerpen in opdracht te<br />

maken. In de art-nouveauperiode waren<br />

onder anderen juwelier Philippe Wolfers<br />

(1858-1929) en architect Henri Van de<br />

Velde (1863-1957) betrokken bij de fabriek.<br />

Van de Velde leverde ontwerpen voor<br />

vazen en glas-in-lood panelen, maar het<br />

is niet bekend of deze ooit zijn uitgevoerd.<br />

De fabriek produceerde ook het glas voor<br />

de metalen vaasmonturen ontworpen<br />

door Gustave Serrurier-Bovy (1858-1910).<br />

De reguliere productie van Val Saint Lambert<br />

was aanvankelijk vrij traditioneel en<br />

weinig vernieuwend. Dit veranderde na<br />

het bezoek aan de Exposition Internationale<br />

des Arts Décoratifs et Industriels<br />

Modernes in 1925 in Parijs, waar de stand<br />

van René Lalique indruk maakte met geperste<br />

glazen vazen, objecten en sculpturen.<br />

Charles Graffart (1893-1967) ontwierp<br />

voor de fabriek onder andere een geperst<br />

glazen sculptuur van een parkiet op een<br />

rots. In de late jaren 20 leed Val Saint<br />

Lambert onder de economische depressie<br />

en zag zich gedwongen, vanwege toenemende<br />

concurrentie van Leerdam en vele<br />

Boheemse glasfirma’s, zich toe te leggen<br />

op de goedkope productie van persglazen<br />

serviezen en eau de toilette-sets in opaliserend,<br />

pastelkleurig of zwart glas (Luxval).<br />

Deze ontwerpen waren afkomstig van<br />

Graffart en René Delvenne (1902-1972).<br />

kelijk met de productie van serviesgoed<br />

en vazen. In 1924 trad de in België geboren<br />

<strong>Nederland</strong>er Henri Heemskerk (1886-<br />

1953) in dienst van het bedrijf. Hij was<br />

verantwoordelijk voor het ontwerpen van<br />

dik geperste glazen vazen met gestileerde<br />

florale en geometrisch-abstracte decors.<br />

Vanaf 1927 begon ook Charles Catteau<br />

(1880-1966), die vooral bekend staat als<br />

keramist en ontwerper voor Boch Frères<br />

(La Louvière), ontwerpen te maken voor<br />

Verrerie Scailmont, die vervolgens werden<br />

uitgevoerd door Heemskerk.<br />

Naast de glascentra in <strong>Nederland</strong> (Leerdam/Maastricht)<br />

en België (Seraing/<br />

Manage), staat de Franse glaskunstenaar<br />

René Lalique (1860-1945) uit Wingensur-Moder,<br />

op de voorgrond als het gaat<br />

om persglas. Met zijn talrijke ontwerpen<br />

voor geperst glas heeft hij deze kunst naar<br />

nieuwe hoogten gebracht en ook vele andere<br />

glaskunstenaars geïnspireerd, onder<br />

wie M.E. Sabino (1878-1961), A. Hunebelle<br />

(1896-1985) en P. d’Avesn (1901-1990).<br />

Al met al kan worden gesteld dat persglas<br />

in <strong>Nederland</strong> voornamelijk floreerde in de<br />

jaren 20 en 30, met een uiterst moderne en<br />

verfrissende vormgeving voor die tijd. Het<br />

Belgische geperste glas van Scailmont en<br />

Val Saint Lambert vertoont meer Franse<br />

inspiratie en vormentaal. Het bepalen van<br />

de financiële waarde van persglas kan<br />

variëren afhankelijk van verschillende factoren,<br />

zoals de zeldzaamheid, de maker, de<br />

conditie en de historische waarde. Hoewel<br />

de populariteit van het reguliere persglas<br />

is verminderd, zijn sommige vazen van<br />

R. Lalique onverminderd in trek en worden<br />

ze zeer gewaardeerd door verzamelaars<br />

en kunstliefhebbers.<br />

BEZOEKEN<br />

Persglas<br />

10-02 t/m 11-05<br />

Museum De Koperen Knop<br />

Hardinxveld-Giessendam<br />

www.koperenknop.nl<br />

Antes Art 1900<br />

www.antes-artdeco.nl<br />

RENÉ LALIQUE<br />

Een andere glasfabriek die zich specialiseerde<br />

in het produceren van geperste<br />

glazen objecten was de Verrerie Scailmont.<br />

Deze glasfabriek, opgericht in 1901 door<br />

H.R. Hirsch in Manage, begon oorspron-<br />

L. Bloch (1909-1999), Hert, 1929. Geperst kleurloos gesatineerd glas, 10,5 x 20 cm. Fabrieksnummer KO1457.<br />

Uitvoering N.V. Glasfabriek Leerdam.<br />

47

Etnografica<br />

Geliefd bij<br />

kunstenaars<br />

De familie Lemaire handelt al heel lang in traditionele niet-westerse<br />

kunst. Finette Lemaire, kunsthandelaar in etnografica, vult het op haar<br />

eigen manier in, met objecten die ze zelf mooi vindt.<br />

TEKST EN FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

Finette Lemaire in haar kunsthandel in etnografica aan de Reguliersgracht in Amsterdam.<br />

48

De galerie van Finette Lemaire<br />

is sinds 1978 gevestigd aan de<br />

Reguliersgracht in Amsterdam,<br />

tegenover het Amstelveld en<br />

schuin uitkijkend op kerk De Duif. Als een<br />

van de eersten in <strong>Nederland</strong> begon Louis<br />

Lemaire in 1920 etnografische kunst te verzamelen<br />

en te verhandelen. In 1933 opende<br />

hij een kunsthandel in de hoofdstedelijke<br />

Leidsestraat, waar hij ook oosterse tapijten<br />

verkocht. Met ruim 90 jaar ervaring is Galerie<br />

Lemaire een van de oudste kunsthandels<br />

in dit vakgebied ter wereld. Louis’ kleindochter<br />

Finette werd in 1998 betrokken bij<br />

het familiebedrijf, hoewel dat aanvankelijk<br />

niet haar bedoeling was. Zij studeerde museologie<br />

aan de Reinwardt Academie om<br />

in musea te gaan werken. Maar het bloed<br />

kruipt waar het niet gaan kan.<br />

Want ze kwam er al vroeg mee in aanraking.<br />

“Toen ik nog kind was gingen we<br />

elke zaterdag bij mijn grootouders eten,<br />

die op de Prinsengracht woonden. Daar<br />

was sinds 1957 de galerie gevestigd”,<br />

vertelt ze. “Terwijl de volwassenen boven<br />

zaten, speelden de kinderen op de begane<br />

grond met trommels, schilden, maskers<br />

en gifpijltjes. Mijn grootvader vond<br />

dat allemaal prima, als we maar plezier<br />

hadden. Als mensen hier nu komen, dan<br />

mogen ze alles aanraken, het zijn meestal<br />

gebruiksvoorwerpen.”<br />

De wonderlijke en wonderschone<br />

objecten van overal ter wereld zijn<br />

vrij te bekijken en aan te raken.<br />

Een masker en schaal uit Nieuw-Guinea.<br />

NIEUW-GUINEA<br />

In 1979, na de dood van Louis Lemaire,<br />

namen zijn dochter Trees, een voormalige<br />

politica die toen nog SER-kroonlid was, en<br />

zoon Frits, fotograaf, de galerie over. Finettes<br />

tante Trees was zeer nauwkeurig in het verzamelen<br />

van data en haar vader Frits trok<br />

vooral een heel divers verzamelpubliek aan.<br />

Hij was ook gespecialiseerd in het fotograferen<br />

van toneelgezelschappen en een goede<br />

bekende in de Amsterdamse kunstscene.<br />

Daarnaast maakte hij zo’n 14.000 foto’s van<br />

de maskers, speren, beeldjes en sieraden uit<br />

Azië, Afrika en Oceanië die door de tijd heen<br />

door Lemaire zijn verhandeld. Het Metropolitan<br />

Museum of Art kocht deze collectie<br />

foto’s in 2004 aan. Deze grootste verzamelaar<br />

van Afrikaanse, Amerikaanse en Oceanische<br />

kunst van de VS kreeg met de goed<br />

gedocumenteerde foto’s een waardevolle<br />

kennis over de objecten in handen.<br />

Finette Lemaire is gespecialiseerd in met<br />

name objecten uit Indonesië en Nieuw-<br />

Guinea. Ze houdt vooral van gebruiksvoorwerpen,<br />

zoals manden, lepels,<br />

hoeden, schalen, modelbootjes, textiel en<br />

sieraden. De galerie bevat wonderlijke objecten.<br />

Op een vitrinekastje staan manden<br />

uit Japan en in een kast liggen amuletjes<br />

die naar verluidt bescherming bieden. In<br />

diezelfde kast bevindt zich ook een houten<br />

kop, die als vervanging diende voor echte<br />

schedels sinds koppensnellen werd verboden<br />

op Nieuw-Guinea. Er staan grote<br />

schilden van de Asmat uit Nieuw-Guinea.<br />

Een vitrine etaleert Molukse hoeden uit de<br />

jaren 50 en houten vleesborden uit Zuid-<br />

Afrika, en een andere kammen, gepolijste<br />

kokosnoten uit de Seychellen en bootjes<br />

gemaakt van kruidnagels van de Molukken,<br />

een vroeg toeristisch cadeau. Gemoedelijk<br />

staat ernaast een Javaanse deur die<br />

49

Borden uit het gebied rond de Golf van Papoea, en uit Java een deur en een gong.<br />

interessante boeken over geschreven. Het<br />

lijkt erop dat een aantal missionarissen<br />

zich hier niet en daar wel senang voelden.<br />

Het kon er best gevaarlijk zijn. Een bekend<br />

verhaal gaat van een telg van de familie<br />

Rockefeller, Michael. Hij verdween in de<br />

jaren 60 tijdens een expeditie in de Asmatregio<br />

van Zuidwest-Nieuw-Guinea. Het<br />

bleek dat hij was omgebracht uit wraak<br />

voor eerder door witte mensen vermoorde<br />

dorpsgenoten.”<br />

Er is volgens de galeriehouder niet één<br />

soort verzamelaar in etnografische kunst.<br />

Zo had de oprichter van het bekende cosmeticamerk<br />

Helena Rubinstein naast westerse<br />

kunst ook een grote verzameling van<br />

Afrikaanse, Oceanische en Indonesische<br />

kunstwerken, evenals van de oorspronkelijke<br />

inwoners van Noord-Amerika. Lemaire:<br />

“Vroeger kwamen de architect Aldo van<br />

Eyck en de schilder Eugène Brands naar de<br />

galerie. Ook Jan Wolkers kocht al bij mijn<br />

opa. Vaak zijn het kunstenaars die vallen<br />

voor tribale kunst, dat is altijd zo geweest.<br />

Rembrandt bijvoorbeeld had al etnografische<br />

objecten in zijn collectie en later<br />

Picasso en Breton.”<br />

Ook Cobra-kunstenaars als Appel en<br />

Corneille hadden etnografica als bron<br />

van inspiratie, weet ze: “Nog steeds zijn<br />

hedendaagse kunstenaars gefascineerd<br />

door deze kunstvoorwerpen uit de hele<br />

wereld. Ik maak af en toe ook tentoonstellingen<br />

met hen, zoals in Parijs met Folkert<br />

de Jong en Delphine Courtillot en nu met<br />

Moritz Ebinger. Ook heeft herman de vries<br />

hier ooit geëxposeerd. Hij komt hier ook<br />

wel langs als hij objecten nodig heeft voor<br />

zijn eigen werk.”<br />

‘Voor mij gaat het<br />

niet om geld. Ik geniet<br />

liever van een mooi<br />

gemaakt object’<br />

op een veiling is gekocht. “Ik verkoop wat<br />

ik zelf mooi vind”, zegt de kunsthandelaar.<br />

“Wat mij fascineert aan mijn vak is dat<br />

je steeds opnieuw in contact komt met<br />

verschillende verhalen over hoe iedereen<br />

op zijn eigen manier de wereld probeert te<br />

begrijpen en betekenis geeft aan objecten.<br />

Zoals deze bos bananenbladeren: die werd<br />

gebruikt als geld in Nieuw-Guinea.”<br />

BONT PLUIMAGE VAN VERZAMELAARS<br />

Lemaire las laatst een boek over een<br />

missionaris en over zijn ervaringen in<br />

Nieuw-Guinea. In de inboedel van deze<br />

missionaris trof ze interessante objecten<br />

aan. “Hij was echt geïnteresseerd in wat hij<br />

om zich heen zag. Hij leerde hun taal spreken<br />

en hun kunst waarderen en heeft er<br />

HERKOMST TRACEREN<br />

De top van de handel bevindt zich volgens<br />

Lemaire in Parijs. “In Parijs staat het<br />

Musée du quai Branly en er is de jaarlijkse<br />

Parcours des mondes, de belangrijkste<br />

internationale beurs voor tribale kunst<br />

ter wereld. Hier in <strong>Nederland</strong> organiseer<br />

ik in het laatste weekend van oktober<br />

altijd de Tribal Art Fair in De Duif, aan de<br />

Prinsengracht in Amsterdam. Daar komen<br />

mensen kijken naar Afrikaanse maskers,<br />

beelden en sieraden, of naar textiel of<br />

vlechtwerk uit Azië. Ook zijn op de TAF<br />

schilden en voorouderbeelden uit Afrika<br />

en Oceanië te zien. Deze kunst is over het<br />

algemeen betaalbaar en toch van hoge<br />

kwaliteit. Voor mij gaat het ook niet over<br />

geld, ik geniet liever van een mooi gemaakt<br />

object. Zoals deze prachtige Japanse man-<br />

50

‘Je mag hier<br />

alles aanraken:<br />

het zijn meestal<br />

gebruiksvoorwerpen’<br />

den die rond de 250 euro kosten en dus<br />

best betaalbaar zijn voor een verzamelaar.<br />

Ook de top is nog steeds veel goedkoper<br />

dan wat voor hedendaagse kunst wordt<br />

betaald. Geld trekt wel altijd de aandacht<br />

van de pers, zoals laatst, toen iemand een<br />

masker voor 150 euro kocht en dat liet<br />

veilen voor 4,2 miljoen.”<br />

Veel mensen denken bij tribale kunst al<br />

snel aan roofkunst, zo erkent ze. "Wie handelt<br />

in objecten moet altijd op zijn qui-vive<br />

zijn, want je kunt te maken hebben met<br />

roofkunst. Pas in de jaren 60 is mijn tante<br />

het archief gaan bewaren; daarvoor werd<br />

alles weggegooid. Het archiveren werd<br />

echter niet altijd zo grondig gedaan als nu<br />

nodig is om de herkomst te traceren. Bij<br />

sommige museale objecten is het duidelijk<br />

dat ze teruggegeven moeten worden.<br />

Er is ook veel nuance in aan te brengen.<br />

Gevlochten vazen uit Japan.<br />

Wat ik persoonlijk merk, is dat mensen uit<br />

Indonesië het vaak heel leuk vinden dat ze<br />

hier dingen terugvinden van eilanden van<br />

hun grootouders of overgrootouders. Uiteindelijk<br />

gaat het om het doen van goed<br />

herkomstonderzoek: je geeft niet alleen<br />

een object terug, maar ook het verhaal<br />

erachter.”<br />

‘Mensen uit Indonesië<br />

vinden hier vaak<br />

dingen van eilanden<br />

waar hun grootouders<br />

of overgrootouders<br />

woonden’<br />

BEZOEKEN<br />

Moritz Ebinger<br />

(o.a. objecten en tekeningen)<br />

t/m 10-02<br />

Galerie Lemaire<br />

Amsterdam<br />

www.gallery-lemaire.com<br />

SURFEN<br />

De galerie bevat de meest wonderlijke objecten.<br />

www.tribalartfair.nl

Hollands Glorie<br />

Uit de antieke gereedschapskist<br />

TEKST & FOTO’S: ANTON VOS<br />

Iedereen weet hoe een hamer of<br />

een beitel eruit ziet. Alhoewel … Er<br />

zijn tientallen verschillende soorten<br />

hamers en beitels. Zo heeft ieder<br />

ambacht zijn eigen kenmerkende<br />

gereedschap. Soms eenvoudig<br />

te herkennen zoals bijvoorbeeld<br />

schoenmakers-, timmermans- of<br />

lijstenmakersgereedschap. En<br />

soms is het wat moeilijker te raden.<br />

Daarover gaat dit stukje.<br />

Maar dit stukje gaat uiteraard<br />

vooral over antiek<br />

gereedschap. Een belangrijke<br />

bron van informatie<br />

in dit opzicht is de tussen 1751 en 1772<br />

verschenen 28-delige Encyclopédie van<br />

Diderot en d’Alembert. Recueil de planches<br />

sur les sciences, les arts libéraux, et les arts<br />

méchaniques ; avec leur explication is een<br />

uitgebreid boek met prachtige afbeeldingen<br />

van vrijwel ieder stuk gereedschap<br />

en iedere techniek met betrekking tot<br />

wetenschap, kunst en kunstnijverheid.<br />

Een burijn is een<br />

scherp stalen<br />

beiteltje, waarmee<br />

de graveur de<br />

afbeelding in een<br />

koperen plaat krast.<br />

Als een stuk gereedschap niet in dat boek<br />

voorkomt, is dat omdat het een uitermate<br />

exotisch vakgebied betreft, of omdat het<br />

in die tijd nog niet werd gebruikt.<br />

De drie voorbeelden bij dit stukje zijn daar<br />

vertegenwoordigers van. Het gaat om<br />

gereedschapssets van respectievelijk de<br />

graveur, de strosnijder en de steenhouwer.<br />

Het eerste groepje betreft een blokje<br />

burijnen van een graveur. Er zijn er twaalf,<br />

variërend in lengte tussen de 6 en 15 cm.<br />

Een burijn is een scherp stalen beiteltje,<br />

waarmee de graveur de afbeelding in een<br />

koperen plaat krast. Om voldoende druk<br />

te kunnen uitoefenen waren de handvatten<br />

meestal rond en stevig en gemaakt<br />

van een goede houtsoort, meestal buxus.<br />

Wij noemen dat palmhout (omdat de<br />

Twaalf graveursburijnen.<br />

Strosnijders.<br />

52

Een rek met negen vergulde steenbeitels.<br />

Zes strosnijders. Rechts ernaast reepjes stro van diverse breedte, met links een stukje strowerk.<br />

De datering op de achterkant van het tragantplankje<br />

van Anton Pieck.<br />

De beitels zijn zeer secuur vastgemaakt<br />

met vleugelmoeren, die eerst losgedraaid<br />

moesten worden om ze uit het rek te<br />

kunnen halen.<br />

De bevestiging van de steenbeitels met individuele<br />

vleugelmoeren.<br />

buxus de enige bladdragende struik is<br />

tijdens Palmpasen). Edoch, deze burijnen<br />

komen niet uit Holland, maar uit Frankrijk.<br />

Verschillende dragen het merk ‘Paris’.<br />

De meeste hebben het merk ‘A la Cloche’,<br />

naar de fabriek. De burijnen zijn fraai<br />

afgewerkt en hebben alle een mooi geelkoperen<br />

‘manchetje’. Een set van twaalf<br />

stuks kom je niet zo vaak tegen.<br />

WHATSITS<br />

Een ander doosje voorzien van instrumenten<br />

is zeer zeldzaam. Het bevat zes zo<br />

te zien gespaakte wieltjes op een puntig<br />

asje. Het aantal spaken van ieder wieltje<br />

is verschillend. De spaken zijn scherp aan<br />

de onderkant. Zet je een strohalm op het<br />

asje en duw je het vervolgens, dan snijdt<br />

het wieltje de halm in smalle reepjes. Deze<br />

reepjes werden gebruikt om strowerk te<br />

maken. ‘Décoration de paille’ heet het in<br />

Frankrijk. De strowerkkunst werd vooral<br />

in de 18e en 19e eeuw uitgebreid beoefend.<br />

Tot mijn verbazing vond ik op internet<br />

een mevrouw die ook nu nog strowerk<br />

maakt, met behulp van plastic wieltjes die<br />

lijken op hun antieke voorgangers. Vooral<br />

schrijfdozen en opbergdozen werden versierd<br />

met deze vorm van kunstnijverheid.<br />

De derde verzameling van vreemde gereedschappen<br />

wordt gevormd door een<br />

groot rek met beitels. Het is 82 cm hoog,<br />

staat op twee stevige poten en weegt maar<br />

liefst 17,5 kilo. In het rek bevinden zich<br />

negen stalen beitels. Ze zijn zeer secuur<br />

vastgemaakt in hun standaard, elk afzonderlijk<br />

met een vleugelmoer, die eerst<br />

losgedraaid moet worden om een beitel<br />

uit het rek te kunnen halen. Opvallend is<br />

dat de beitels geheel van staal zijn. De onderkanten<br />

zijn vlak; ik vermoed dat daar<br />

met een (houten) hamer op geslagen kon<br />

worden. Verder valt op dat alle beitels verguld<br />

zijn met een soort goudverf. De vraag<br />

is nu natuurlijk: waar diende dit rek met<br />

beitels nu eigenlijk voor? Ik vermoed dat<br />

het hier gaat om een demonstratiemodel<br />

van een handelaar in steenhouwersmate-<br />

rialen. Maar zeker weten doe ik het niet.<br />

Zo blijkt maar weer eens dat er vaak rondom<br />

dit soort gereedschappen meer vragen<br />

rijzen dan antwoorden. Onze Engelse<br />

vrienden, van oudsher zeer fanatiek op<br />

gereedschapsgebied, hebben er een apart<br />

woord voor: ‘whatsit’.<br />

53

Peter Struycken<br />

en bevriende werken<br />

17-2-<strong>2024</strong> t/m 8-9-<strong>2024</strong><br />

RONDOM<br />

24 februari -<br />

23 juni <strong>2024</strong><br />

MARKIEZENHOF.NL<br />

Archeologische vondsten van het<br />

grootste kasteel van <strong>Nederland</strong>.<br />

Project1_Opmaak 1 16-01-24 21:24 Pagina 1<br />

62<br />

de<br />

Afficheveiling 10 februari <strong>2024</strong><br />

met onder andere<br />

Prachtige oude wintersport affiches A. Mucha, 1897 A.M. Cassandre, 1927 Nostalgische vakantie affiches<br />

Appelsteeg 1-B | 1621 BD Hoorn<br />

t 0229-268203 | f 0229-267099<br />

uboersma@vansabbenauctions.nl<br />

www.vansabbenauctions.nl<br />

full color catalogus te bestellen via onze website<br />

Volg ons ook op Instagram<br />

en Facebook, wekelijks<br />

is er nieuws!

IN DE KANTLIJN VAN DE KUNSTMARKT<br />

Is het verzamelen<br />

van foto’s van Nadar nog<br />

financieel bereikbaar?<br />

Laatst kreeg ik vanwege mijn verjaardag<br />

een camera cadeau. Werkelijk<br />

een wonder der techniek. Zo omvatte<br />

de bijgevoegde opgave van de<br />

mogelijkheden alleen al 64 dichtbedrukte<br />

pagina’s. Die zal ik wel nooit allemaal gebruiken,<br />

maar ik kan nu wel in een schemerdonkere<br />

dorpskerk in Frankrijk zonder enig<br />

probleem een foto maken van een mooie<br />

Romaanse Madonna. Ook kan ik een raceauto<br />

die mij met een snelheid van 225 km<br />

per uur passeert, haarscherp vastleggen.<br />

Dat laatste zal ik overigens nimmer doen,<br />

maar met die camera zou dat kunnen.<br />

Een dergelijk fototoestel had de beroemde<br />

fotograaf Gaspard-Félix Tournachon (1820-<br />

1910), u zult hem beter kennen onder de<br />

naam Félix Nadar, helaas niet. Wie zich door<br />

hem wilde laten portretteren, moest tijdens<br />

de opname geruime tijd doodstil zitten.<br />

Zelfs de meest geavanceerde camera’s hadden<br />

in zijn dagen een lange belichtingstijd.<br />

Daardoor lukte het Nadar, die ook ballonvaarder<br />

was, aanvankelijk niet om luchtfoto’s<br />

te maken. Tijdens de vele seconden dat<br />

de lens van zijn camera openstond, dreef<br />

zijn heteluchtballon altijd een eind verder.<br />

Bovendien moest hij zijn opnamen à la minute<br />

(dus nog in de lucht) ontwikkelen, wat<br />

vanwege de heersende temperatuur in het<br />

mandje problemen met zich meebracht.<br />

Pas in 1868 maakte hij vanuit zijn gasballon,<br />

getiteld Le Géant, bij windstil weer en<br />

vanaf een hoogte van 520 meter een serie<br />

perfecte luchtfoto’s van Parijs. Hij had het<br />

geluk dat hij toen over een verbeterde<br />

camera beschikte.<br />

Bestaan er, behalve die van Parijs, ook<br />

luchtfoto’s van de Amsterdamse binnenstad?<br />

Nadar is daar namelijk in 1865 met<br />

die Le Géant een keer geweest. Helaas is<br />

dat niet het geval. Men weet dan ook niet<br />

of hij, toen hij op 14 september van dat jaar<br />

vanaf een weiland bij de Stadhouderskade<br />

opsteeg, een camera aan boord had. Hij<br />

had dat terrein gekozen omdat het tegenover<br />

de toen bestaande Hollandsche<br />

Gazfabriek aan de Nicolaas Witsenkade lag.<br />

Hij had een enorme hoeveelheid gas nodig,<br />

omdat zijn uit zijde vervaardigde gasballon<br />

(met een doorsnee van veertig meter)<br />

NOTITIES VAN<br />

ROBERT-JAN VAN RAVENSTEIJN<br />

een inhoud had van 6098 kubieke meter.<br />

Het vullen duurde dan ook vele uren. Daar<br />

bestaat wél een foto van, genomen door<br />

Pieter Oosterhuis (1816-1885), waarop 400<br />

mensen, onder wie veel militairen, de nog<br />

niet totaal gevulde ballon in bedwang houden.<br />

Na een vlucht van ongeveer een uur<br />

zette Nadar zijn ballon aan de grond op de<br />

plek van een tegenwoordige landingsbaan<br />

van Schiphol. Er bestaan dus helaas geen<br />

luchtopnames van Nadar van de 19e-eeuwse<br />

Amsterdamse binnenstad.<br />

Gaspard-Félix Tournachon was aanvankelijk<br />

geen fotograaf, maar studeerde medicijnen.<br />

Hij maakte die studie echter niet af<br />

en schakelde over op de journalistiek, het<br />

schrijverschap en het maken van karikaturen.<br />

Naar de mode van zijn tijd nam hij<br />

het pseudoniem Nadar aan. Hij begon zich<br />

pas op latere leeftijd, samen met zijn broer<br />

Adrien, voor de fotografie te interesseren.<br />

Na enkele jaren samenwerking begon hij<br />

een eigen atelier en in 1861 opende hij een<br />

grote fotostudio op no. 35 aan de Boulevard<br />

des Capucines. Het gebouw, nu uitgebreid<br />

met een extra verdieping, bestaat nog altijd.<br />

Zo’n luchtfoto door Nadar van Parijs is<br />

tegenwoordig voor een verzamelaar nagenoeg<br />

onbereikbaar. Praktisch alle nog<br />

bestaande exemplaren zitten vast in archieven<br />

of museumcollecties. Hooguit komt zo’n<br />

afdruk op een veiling voor, maar dat is een<br />

zeldzaamheid. Die kan dan als pedigree een<br />

destijdse inwoner van Parijs hebben, wiens<br />

huis erop voorkwam. Anders is het met de<br />

originele portretfoto’s van Nadar, vooral<br />

die met de afbeeldingen van zijn bekende<br />

tijdgenoten. Die hebben altijd in de belangstelling<br />

gestaan en waren een begerenswaardig<br />

verzamelobject. Dat had te maken<br />

met de vaak speciale houding en de gelaatsuitdrukking<br />

van de geportretteerden.<br />

Voorts besteedde Nadar veel aandacht aan<br />

de lichtval, die meestal van terzijde valt. Zijn<br />

portretten zijn daardoor ware kunstwerkjes.<br />

Mocht u vandaag de dag zo’n originele opname<br />

van hem willen aanschaffen, dan zult<br />

u, afhankelijk van wiens portret er op die<br />

foto voorkomt, rekening moeten houden<br />

met een bedrag van tussen de € 30.000<br />

en € 50.000. Zo’n foto, waarvan er maar<br />

een enkele of hooguit twee of drie afdrukken<br />

bestaan, is aan de beeldzijde meestal<br />

voorzien van een met inkt geschreven<br />

opdracht en/of de handtekening van<br />

Nadar, terwijl op de achterzijde vaak een<br />

blindstempel voorkomt.<br />

Nadar maakte destijds ook ‘cartes de visite’.<br />

Die afdrukken hadden een formaat van<br />

6 bij 8,5 cm en werden, vooral als het een<br />

belangrijke persoonlijkheid betrof, zoals<br />

bijvoorbeeld Napoleon III, in grote aantallen<br />

vervaardigd. Dat waren wel originele opnamen<br />

van Nadar, maar natuurlijk niet allemaal<br />

eigenhandige afdrukken van hem. Ook zijn<br />

ze niet als échte foto’s te bestempelen. Toch<br />

zult u voor de aanschaf van een dergelijke<br />

‘carte de visite’, die meestal door een veilinghouder<br />

of een fotogalerie als een werkelijke<br />

Nadar wordt beschreven, vaak enige duizenden<br />

euro’s moeten betalen. Ik ken zelfs een<br />

geval waarbij men er € 5.000 voor neertelde.<br />

Het is dan ook zaak om, als u als collectioneur<br />

een foto of een ‘carte de visite’ van<br />

Nadar wilt aanschaffen, op het volgende te<br />

letten. Veel foto’s die als origineel worden<br />

aangeboden, ook al staat de naam Nadar<br />

op het opzetkarton vermeld, zijn vaak de<br />

producten van een samenwerking van<br />

Nadar met Rose-Joseph Lemercier (1803-<br />

1887). Om aan de grote vraag naar foto’s of<br />

‘cartes de visite’ van bekende kunstenaars,<br />

schrijvers of toneelspelers te voldoen,<br />

werden destijds afdrukken op papier van<br />

Nadar op inktbasis verwerkt tot identieke<br />

fotolithografische reproducties. Dit werd<br />

zo volmaakt gedaan in de Imprimerie<br />

Photographique van Lemercier & Co aan de<br />

Rue de Seine te Parijs, dat ze, zelfs bij aandachtige<br />

beschouwing, nauwelijks verschillen<br />

van de originele foto’s. Meestal staan<br />

wel de beide namen Nadar en Lemercier op<br />

het opzetkarton. Ook in de collectie van het<br />

Rijksmuseum komt een aantal voorbeelden<br />

van deze 19e-eeuwse coöperatie voor.<br />

55

Mikalojus<br />

Konstantinas<br />

Čiurlionis<br />

De trots van Litouwen<br />

De kunstenaar en componist<br />

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis<br />

wordt in Litouwen beschouwd als<br />

nationaal icoon. Omdat bijna al<br />

zijn werk zich daar bevindt en het<br />

land na een korte periode van<br />

zelfstandigheid (1918-1939) deel<br />

werd van de Sovjetunie, bleef zijn<br />

werk in het Westen onbekend. Na<br />

de onafhankelijkheid in 1990 kwam<br />

een internationale herwaardering<br />

op gang met een reeks van<br />

tentoonstellingen overal ter wereld.<br />

Museum Belvédère is het eerste<br />

museum in <strong>Nederland</strong> dat een<br />

grote solotentoonstelling aan<br />

Čiurlionis wijdt.<br />

TEKST: HAN STEENBRUGGEN<br />

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1875-<br />

1911) groeide op in de stad Druskininkai,<br />

in een in de Zuid-Litouwse bossen verborgen<br />

kuuroord, waar zijn vader als kerkorganist<br />

werkzaam was. De jonge Čiurlionis<br />

gold als een muzikaal wonderkind en<br />

kon dankzij financiële steun van derden<br />

studeren aan de prestigieuze conservatoria<br />

van Warschau en Leipzig. Tot de<br />

belangrijkste langere muziekwerken die hij<br />

componeerde behoren zijn De Profundis<br />

(1899), Miške (In het woud, 1901) en Jūra<br />

(De zee, 1903-1908). In 1902, na het voltooien<br />

van zijn muziekstudies, besloot hij<br />

een kunstopleiding te volgen en daarmee<br />

een lang gekoesterde wens in vervulling<br />

te laten gaan. Čiurlionis tekende al sinds<br />

zijn jeugd, maar nooit aan de hand van<br />

grote voorbeelden en aanvankelijk niet<br />

met de gedachte beeldend kunstenaar te<br />

worden. Dat hij zich als tekenaar en schilder<br />

ontwikkelde buiten de invloedsferen<br />

van de academies en kunstcentra, werkte<br />

uiteindelijk in zijn voordeel. Niet geplaagd<br />

door enige scholing tekende hij op intuïtie<br />

en ontwikkelde hij een volstrekt persoonlijke<br />

wijze van uitdrukken. En toen hij in<br />

1902 aan zijn opleiding begon – eerst aan<br />

de Tekenschool van Warschau, vervolgens<br />

aan de plaatselijke academie – was hij<br />

al 27 jaar en eigenzinnig genoeg om zijn<br />

eigen koers te bepalen. Het stelde hem in<br />

staat, meer dan met zijn muziek mogelijk<br />

bleek, een eigen stijl te ontwikkelen die<br />

zich wezenlijk onderscheidde van die van<br />

tijdgenoten.<br />

Niet gehinderd<br />

door enige<br />

scholing tekende<br />

hij op intuïtie<br />

en ontwikkelde<br />

hij een volstrekt<br />

persoonlijke wijze<br />

van uitdrukken.<br />

Tot aan 1905 werkte Čiurlionis bij voorkeur<br />

met pastelkrijt om vanaf 1906 voornamelijk<br />

nog te schilderen met temperaverf.<br />

Omdat temperaverf snel droogt, kon hij,<br />

evenals met pastel, snel en zonder onderbrekingen<br />

doorwerken, hetgeen paste bij<br />

zijn temperament. Čiurlionis vond vooral<br />

inspiratie in het symbolisme en ontwikkelde<br />

tijdens zijn studiejaren in Warschau<br />

een warme belangstelling voor onder<br />

andere astronomie, biologie, theosofie en<br />

niet-westerse culturen. In zijn werk zou hij<br />

er veelvuldig uit putten. De kiemen van zijn<br />

rijke fantasie lagen evenwel in zijn kindertijd:<br />

de oude volkssprookjes en sagen die<br />

zijn moeder hem vertelde, de bossen en<br />

heuvels rond Druskininkai en de muziek.<br />

Dat alles verweven tot beelden met een<br />

sterk spirituele inslag, een kunst die de<br />

basis kon leggen voor een nieuwe, eigen<br />

Litouwse cultuur, werd zijn grote doel.<br />

56

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, Sonata No. 5 (Sonata of the Sea). Allegro, 1908, tempera op papier.<br />

SONATES SCHILDEREN<br />

In zijn werk zocht Čiurlionis steeds meer<br />

naar mogelijkheden muziek met schilderkunst<br />

te verbinden. Zo begon hij zijn<br />

schilderijen te voorzien van titels als Sonate,<br />

Prelude en Fuga en stelde hij ze steeds meer<br />

samen aan de hand van muzikale beginselen,<br />

zoals melodie, ritme, motief, harmonie,<br />

contrapunt, expositie, doorwerking en<br />

reprise. In de periode 1907-1909 schilderde<br />

Čiurlionis vijf sonates, die bestaan uit drie<br />

of vier delen. Een van zijn mooiste sonates<br />

schilderde hij in de Litouwse kustplaats<br />

Palanga, waar hij gedurende de zomermaanden<br />

van 1908 met zijn geliefde en<br />

toekomstige vrouw Sofija Kymantaitė (1886-<br />

1958) verbleef. Het drieluik lijkt een beeldende<br />

reactie op het symfonische gedicht<br />

De zee, het lange, meanderende muziekstuk<br />

dat hij kort daarvoor na jaren eindelijk had<br />

voltooid. In het eerste deel, het sprankelende<br />

Allegro, wordt de blik vanaf zee gericht<br />

naar land. De compositie omvat vijf horizontaal<br />

boven elkaar geplaatste lagen die<br />

ritmisch op elkaar inspelen en alle regels van<br />

perspectief negeren. Sierlijke patronen van<br />

zeeschuim en barnsteen stapelen zich op<br />

richting land, terwijl de uitgespaarde vorm<br />

van een meeuw het beeld ruimte verleent.<br />

Aan de bovenzijde van het beeldvlak herhalen<br />

de vormen van hoge golven zich in de<br />

goudkleurige heuvels met bomenrijen die<br />

als muzieknoten het beeld afsluiten.<br />

In het meditatieve Andante lijken verschillende,<br />

transparante beeldlagen voor en<br />

over elkaar te schuiven in een visionaire<br />

Het drieluik Sonate<br />

van de zee is een<br />

beeldende reactie<br />

op zijn lange,<br />

meanderende<br />

muziekstuk De zee.<br />

verbeelding. De voorstelling van de zich<br />

onder water bevindende stad en die van<br />

de op een hand balancerende zeilboot<br />

ontleende Čiurlionis aan oude Litouwse<br />

volksverhalen. In het slotstuk, de Finale,<br />

richt de blik zich op een hoog golvende zee,<br />

die zich opent als een enorme muil en de<br />

stuurloos dansende zeilscheepjes dreigt<br />

op te slorpen. Dit laatste beeld herinnert<br />

aan de beroemde prent De grote golf van de<br />

meester van de Japanse houtsnedekunst,<br />

Hokusai. Waar deze echter een immense<br />

golf van zijaanzicht toont, kiest Čiurlionis<br />

vooraanzicht, daarmee de dramatiek tot<br />

een uiterste opzwepend. Boven de kleine<br />

boten heeft de kunstenaar in schuimende<br />

letters zijn initialen MKČ aangebracht.<br />

Vormt het mystiek geladen middendeel<br />

met ter weerszijden een decoratieve en een<br />

dramatische zee-fantasie een overtuigende<br />

drie-eenheid, de sonate blinkt ook uit door<br />

subtiele tonale overgangen, vlakverdeling<br />

en balans tussen de gedetailleerde tekening<br />

en vlotte penseelschildering.<br />

Het drieluik Sonate van de zee behoort tot<br />

de vele topstukken die gedurende het voorjaar<br />

te zien zijn in Museum Belvédère. Ze<br />

zijn alle afkomstig uit het naar de kunstenaar<br />

vernoemde M.K. Čiurlionis Museum<br />

voor Schone Kunsten te Kaunas, het museum<br />

dat vrijwel de gehele nalatenschap van<br />

de kunstenaar beheert. Dankzij de inzet<br />

van Litouwse politici, academici en kunstenaars<br />

kon deze na Čiurlionis’ overlijden in<br />

1911 worden veiliggesteld. In 1925 werd de<br />

collectie – zeven jaar na de eerste onafhankelijkheid<br />

– ondergebracht in een speciaal<br />

daarvoor ingerichte galerie in de toenmalige<br />

hoofdstad Kaunas. In 1936 verhuisde<br />

de collectie vervolgens naar het nieuwe<br />

Vytautas de Grote Cultuurmuseum, dat in<br />

1944 werd omgedoopt tot M.K. Čiurlionis<br />

voor Schone Kunsten. Tot op de dag van<br />

vandaag vormt het werk van de kunstenaar<br />

daar het hart van de museale collectie en<br />

de trots van een jonge natie.<br />

BEZOEKEN<br />

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis.<br />

Beyond Heaven and Earth<br />

24-02 t/m 09-06<br />

Museum Belvédère<br />

Heerenveen-Oranjewoud<br />

www.museumbelvedere.nl<br />

57

Eja Siepman van den Berg, Zigzag-tors, 1982, brons. © de kunstenaar.<br />

58

Eja Siepman<br />

van den Berg<br />

Figuratie doordrenkt van haar tegendeel<br />

Als er iemand in aanmerking komt<br />

de vacature ‘Grande Dame van de<br />

<strong>Nederland</strong>se beeldhouwkunst’ in te<br />

vullen, vacant sinds het overlijden<br />

in 1997 van Charlotte van Pallandt,<br />

dan is dat Eja Siepman van den<br />

Berg, die afgelopen december haar<br />

tachtigste verjaardag vierde. Haar<br />

werk is permanent te bewonderen<br />

in Wageningen.<br />

TEKST: JAN TEEUWISSE<br />

De moderne <strong>Nederland</strong>se beeldhouwkunst<br />

kent meerdere<br />

Grande Dames, want er is geen<br />

kunstdiscipline waarin vrouwen<br />

al zo vroeg een prominente positie wisten<br />

te veroveren. Over de vrouwelijke leerlingen<br />

van Rijksakademie-professor Jan Bronner<br />

– beeldhouwers van het eerste uur, zoals<br />

Gerarda Rueter, Ton Sondaar en Liesbeth<br />

Wezelaar – is een publicatie verschenen en<br />

musea als Beelden aan Zee, De Lakenhal en<br />

De Fundatie hebben groepstentoonstellingen<br />

georganiseerd met werk van uitsluitend<br />

vrouwelijke beeldhouwers. Na het overlijden<br />

van Van Pallandt kwamen achtereenvolgens<br />

Pearl Perlmuter (1915-2008), Lotti<br />

van der Gaag (1923-1999), Theresia van der<br />

Pant (1924-2013) en Fioen Blaisse (1932-<br />

2012) voor de eretitel in aanmerking. Sindsdien<br />

wordt deze positie ex aequo gedeeld<br />

door Nel van Lith (°1932), Nynke Schepers<br />

(°1935), Maja van Hall (°1937), Jet Schepp<br />

(°1940), Heleen Levano (°1941), Siepman<br />

van den Berg (°1943) en vast nog wat andere<br />

werkzame vrouwelijke tachtigers die ik<br />

nu over het hoofd zie. Van genoemd zestal<br />

toont de laatstgenoemde beeldhouwer de<br />

grootste verwantschap met oer-Grande<br />

Dame Van Pallandt.<br />

Beiden kozen voor een levenslange hermitage<br />

in het atelier, ‘far from the madding<br />

crowd’, om daar gedurig te vijlen aan een<br />

zeer eigenzinnig en kwalitatief evenwichtig<br />

oeuvre. En dit alles vanuit een empirische,<br />

Siepman van den<br />

Berg en Van Pallant<br />

vatten het lichaam<br />

op als een abstractie,<br />

een bouwwerk.<br />

analytische benadering van de mensfiguur,<br />

het uitgangspunt dat zij nooit zouden<br />

loslaten. De menselijke gestalte werd bij<br />

hen geen boodschap maar een middel om<br />

het sculpturale object te doorgronden.<br />

Het lichaam werd door beiden opgevat als<br />

een abstractie, een bouwwerk. In die zin<br />

onderschreven zij beiden het welbekende<br />

motto ‘architectuur is sculptuur en sculptuur<br />

is architectuur’ dat via Rodin, Maillol<br />

én Bronner werd verspreid en de brug naar<br />

de pure abstractie zou slaan.<br />

Ook de drang naar perfectie, het bedrijven<br />

van sculpturale topsport, verbindt Van Pallandt<br />

met Siepman van den Berg. De eerste<br />

koos het model Truus Trompert en haar<br />

collega Albert Termote als uitgangspunt<br />

voor een vormonderzoek dat resulteerde in<br />

tientallen beelden en portretten. Siepman<br />

van den Berg op haar beurt beet zich vast in<br />

de tors, het lichaam ontdaan van persoonlijke<br />

kenmerken. Haar oeuvrecatalogus<br />

omvat ‘slechts’ 127 beelden, daterend van<br />

59

Haar oeuvre is uniek<br />

door een ongekende<br />

koersvastheid,<br />

consequente kwaliteit<br />

en tijdloos karakter.<br />

1963 tot en met 2022. Dat is ongeveer twee<br />

beelden per jaar, wellicht nog minder als<br />

je de vroege werken ervan aftrekt. Het zegt<br />

iets over haar vasthoudendheid om telkens<br />

weer de top te bereiken.<br />

PRIX DE ROME<br />

Er zijn ook duidelijke verschillen tussen<br />

beide Grande Dames. Waar Van Pallandt’s<br />

oeuvre zich laat verdelen in perioden die<br />

zichtbaar blijk geven van bewondering<br />

voor respectievelijk Despiau, Giacometti<br />

en Moore, daar is Siepman van den Berg<br />

meer consistent en overheersender in haar<br />

verwerking van invloeden van – wederom<br />

– Despiau maar vooral toch Brancusi. De<br />

strikt objectieve, afstandelijke benadering<br />

die al in haar vroegste werk besloten zit,<br />

kreeg een stevige impuls door de reis naar<br />

de Verenigde Staten in 1968-1969 die zij als<br />

winnaar van de Prix de Rome kon maken.<br />

Het Parijs van Rodin en Bourdelle, Maillol<br />

en Despiau, dat Eja door haar leermeester<br />

Piet Esser was geopenbaard, kreeg een optater<br />

door de minimal art van Judd, Andre<br />

en Morris die haar in Amerika opwachtte.<br />

Toch was het diezelfde Esser geweest die<br />

zijn leerlingen met begeestering verteld had<br />

van zijn atelierbezoek aan Brancusi in 1947.<br />

De Roemeense profeet van de abstractie,<br />

de beeldhouwer in het smetteloos wit die<br />

verklaarde slechts de betekenis te onthullen<br />

die al in de steen besloten lag, de man die<br />

zei dat hij ‘un realiste profonde’ was, deze<br />

Brancusi liet haar op een andere manier<br />

kijken naar de academische traditie waarin<br />

zij zelf was opgevoed. Zij kreeg oog voor het<br />

sculpturale gereedschap van abstraheren<br />

en reduceren om zo door te dringen tot<br />

de elementaire waarden en de betekenis<br />

van het sculpturale object an sich. Met die<br />

complexe doch rijke bagage ‘emigreerde’ Eja<br />

in 1970 vanuit de Randstad naar Friesland<br />

om zich daar in alle rust te gaan concentreren<br />

op haar werk en in een halve eeuw<br />

een oeuvre op te bouwen dat uniek is door<br />

zijn ongekende koersvastheid, consequente<br />

kwaliteit en tijdloos karakter.<br />

STAAND MEISJE<br />

Staand meisje uit 1972 wordt wel gezien<br />

als het sleutelmoment in de loopbaan van<br />

Siepman van den Berg. In de uitstekende, in<br />

2022 gepubliceerde oeuvrecatalogus kunnen<br />

we lezen dat Staand meisje in drie maten<br />

is uitgevoerd: 36.5, 72.5 en 120 cm hoog.<br />

Eja Siepman van den Berg, Liggend I, 2021, marmer. © de kunstenaar.<br />

60

Staand Meisje oogt<br />

zelfbewust, als een<br />

zuil, in perfecte<br />

symmetrie, buik iets<br />

naar voren, schouders<br />

naar achteren,<br />

de voeten stevig<br />

geplant. Een echte<br />

persoonlijkheid.<br />

Alle drie zijn in kleine oplagen in brons<br />

gegoten terwijl de grootste maat ook twee<br />

marmeren uitvoeringen kent. Met dit beeld<br />

zette de beeldhouwer een punt achter haar<br />

eerste, academische periode en de toon<br />

voor de verdere toekomst. Het beeld staat<br />

er of het nooit is weggeweest: zelfbewust,<br />

als een zuil, in perfecte symmetrie, de buik<br />

iets naar voren, de schouders naar achteren,<br />

de voeten stevig geplant. Een echte<br />

persoonlijkheid. Een beeld dat staat, het is<br />

de beschouwer die moet lopen. Siepman<br />

van den Berg kiest voor het lichaam van de<br />

adolescent waarin alles nog besloten ligt.<br />

De huid van haar beelden vertonen geen<br />

sporen van het modelleren of hakken, de<br />

patine is neutraal: het draait immers om de<br />

vorm, het maakproces is ondergeschikt. De<br />

hoogste perfectie in de ambachtelijke uitvoering<br />

is dienend in dit proces. En die perfectie<br />

bereikt zij in de samenwerking met<br />

de beste ‘artisans’: de bronsgieters Binder in<br />

Haarlem en Atelier80 in Dreumel, ‘réducteur<br />

et agrandisseur statuaire’ Bousquet in<br />

Parijs, de steenhouwers van de studio’s Sem<br />

en Stagetti in Pietrasanta.<br />

Staand meisje staat aan het begin van een<br />

sculpturale zoektocht naar de wetmatigheden<br />

van het menselijk lichaam, waarbij<br />

zij de abstractiegraad steeds verder opvoerde,<br />

in Zigzag-tors monumentaliteit en<br />

beweging niet schuwde en, meer recent,<br />

een nog radicalere fragmentering ging toepassen:<br />

Liggend I.<br />

Beeldengalerij Het Depot in Wageningen<br />

toont sinds 2011 permanent maar liefst<br />

een derde van haar volledige oeuvre. Eja<br />

Siepman van den Berg kreeg daarmee al bij<br />

leven de tempel die ze verdient, een eer die<br />

grote voorgangers als Canova in Possagno<br />

en Thorvaldsen in Kopenhagen postuum<br />

werd bewezen.<br />

Eja Siepman van den Berg, Staand meisje, 1972, brons. © de kunstenaar.<br />

BEZOEKEN<br />

Het Depot<br />

Permanente expositie<br />

Wageningen<br />

www.hetdepot.nl<br />

Werk van Eja Siepman van den Berg is<br />

ook te zien in galerie & kunsthandel Frank<br />

Welkenhuysen.<br />

www.kunstexpert.com<br />

LEZEN<br />

Eja Siepman van den Berg, door Antoon<br />

Melissen en Huub Mous, Kerber Verlag, 2022,<br />

hardback, 228 p., ISBN 9783735607928.<br />

Prijs: ca. € 60.<br />

SURFEN<br />

www.ejasiepmanandenberg.com<br />

61

Binnenkijken.<br />

bij Marijn Akkermans<br />

TEKST & FOTO’S: KOOS DE WILT<br />

Op fijnzinnige manier creëert<br />

Marijn Akkermans met zijn<br />

tekeningen, schilderijen en collages<br />

vervreemdende en verwarrende<br />

werelden met een gevoel van<br />

vertrouwdheid en van gevaar.<br />

Samen met zijn partner woont Marijn<br />

Akkermans (°1975) in het landelijke<br />

Beets, een dorpje op een<br />

klein half uur rijden ten noorden<br />

van Amsterdam. Achter zijn huis kijkt hij<br />

uit over een vaart en weilanden. In de achtertuin<br />

bevindt zich een veld dat min of<br />

meer is opgezet volgens de principes van<br />

permacultuur, een manier van met de natuur<br />

omgaan waarbij je nadenkt over het<br />

creëren van de juiste voorwaarden waaronder<br />

de natuur in vrijheid kan bestaan.<br />

Akkermans houdt van de natuur. “Als kind<br />

tekende ik eindeloos veel vogels”, zegt hij.<br />

“Ik ben zelfs een blauwe maandag naar de<br />

tuinbouwschool gegaan, hoewel ik naar<br />

de bosbouwschool wilde. Dat vond men<br />

daar op school in die tijd niet zo’n goed<br />

idee. Men vond dat werken met de natuur<br />

vooral iets mannelijks was. Het werd geassocieerd<br />

met werken met tractoren en kettingzagen,<br />

en het soort jongen dat ik was<br />

paste niet in hun beeld van mannelijkheid.<br />

Ik zou beter op de tuinbouwschool passen,<br />

want ‘daar kon ik ook leren bloemschikken’,<br />

zo werd me gezegd. Naast dat dit een<br />

pijnlijke ervaring met homofobie was, zijn<br />

we in onze maatschappij vaak opgegroeid<br />

met ideeën over natuur en biologie zoals<br />

die door Darwin zijn geformuleerd, van<br />

evolutie door strijd en competitie. Patricia<br />

Highsmith, auteur van moordintriges,<br />

tuinierde ook. Zij zag tuinieren als iets<br />

gewelddadigs, omdat zij in de tuin besliste<br />

over wat mocht blijven leven en wat dood<br />

moest. Ik zie de natuur en haar evolutieprocessen<br />

ook in termen van contingentie,<br />

als een oneindige ketting van niet terug te<br />

traceren schakels van toeval, zowel in tijd<br />

en ruimte en die niet per se door elkaar<br />

veroorzaakt hoeven te zijn. Een wereld dus<br />

waar van alles naast en door elkaar kan bestaan<br />

en elkaar vormt. Dat idee geeft een<br />

bedding van wat ik maak.”<br />

LADY JANE<br />

Akkermans komt oorspronkelijk uit een<br />

dorp in de buurt van Arnhem en studeerde<br />

in de jaren negentig aan ARTez Arnhem,<br />

aan het Dutch Art Institute Enschede en<br />

de kunstacademie Barcelona. Zijn werk is<br />

opgenomen in publieke collecties als die<br />

van het Kunstmuseum Den Haag, Stedelijk<br />

Museum Schiedam, Centraal Museum en<br />

Museum MORE, in belangrijke bedrijfscollecties<br />

en particuliere collecties. Hij maakt<br />

grote en kleine portretten, tekeningen met<br />

potlood, inkt en in transparante grijzen.<br />

Soms werkt hij in groter formaat, maar<br />

juist ook in deze monumentale werken<br />

passen de figuren maar nauwelijks binnen<br />

de kaders. Zoals ook het grote rode werk<br />

dat nu aan de muur hangt en waarbij hij<br />

zich heeft laten inspireren door de beul op<br />

een schilderij van de 19e-eeuwse Franse<br />

historieschilder Paul Delaroche. Het is een<br />

afbeelding dat het dramatische moment<br />

weergeeft van net voor de executie van<br />

Lady Jane Grey ergens in het 16e-eeuwse<br />

Engeland. Akkermans: “Het gaat mij<br />

62

BINNENKIJKEN<br />

‘Mijn werk is een oneindige<br />

ketting van schakels van toeval’<br />

Martijn Akkermans in zijn atelier in Beets.<br />

63

BINNENKIJKEN<br />

‘Ik wil dat mijn werk<br />

het persoonlijke<br />

overstijgt en<br />

herkenbaar wordt<br />

voor anderen, zonder<br />

dat precies duidelijk<br />

wordt wat dat nou is’<br />

niet zozeer om het historische verhaal,<br />

maar meer om het beeld van de beul die<br />

nonchalant leunt op zijn bijl terwijl hij op<br />

het punt staat het hoofd af te hakken van<br />

een geblinddoekte, machteloze vrouw. Hij<br />

staat er in contraposto klassiek bij en heeft<br />

door zijn maillot tegelijkertijd iets feminien<br />

gemaniëreerds. Het contrast tussen<br />

de bruutheid van de scene en de zachtheid<br />

en elegantie van zijn pose transformeer<br />

ik in deze schildering. Ik heb er een eigen<br />

voorstelling van gemaakt waarbij de arm<br />

aan de linkerkant gespiegeld is geschilderd<br />

en je in een andere bijl de kruin van<br />

de beul gespiegeld ziet, je ziet het gezicht<br />

niet. Ook de voet is op een onopvallende<br />

manier gespiegeld geschilderd. Het is een<br />

manier om de beschouwer naar de binnenkant<br />

van het papier te trekken, alsof<br />

die in de voorstelling kan stappen en het<br />

beeld van de andere kant kan zien.”<br />

TEGENSTELLINGEN<br />

Akkermans groeide zelf op in een behoorlijk<br />

masculiene omgeving. Een paar jaar<br />

geleden overleed zijn vader, geboren in<br />

1927 en veteraan. “Hij was dertien toen<br />

de nazi’s <strong>Nederland</strong> bezetten. Mijn indruk<br />

was dat er, naast de ellende ervan, voor<br />

hem als puberjongen ook opwinding was<br />

door de oorlog”, vertelt de kunstenaar. “In<br />

1945 is hij als oorlogsvrijwilliger opgeleid<br />

tot marinier in Amerika en later door<br />

<strong>Nederland</strong> ingezet bij de zogenaamde<br />

Politionele Acties in Indonesië. Hij moet<br />

toen de meest verschrikkelijke dingen<br />

hebben meegemaakt. Oorlog was bij ons<br />

thuis eigenlijk altijd aanwezig, ook door<br />

boeken die mijn vader las en de documentaires<br />

die we keken. Mijn vader bleef<br />

erdoor aangetrokken en moet er ook door<br />

getraumatiseerd zijn geweest. Hij had een<br />

harde wereldvisie. Hoe hij de wereld ervoer<br />

was zoveel anders dan ik die beleef en ik<br />

realiseerde me dat die werelden allebei<br />

bestaan, naast elkaar. Het raadselachtige<br />

samengaan van tegenstrijdigheden, van<br />

ambiguïteit en ambivalentie kruipt vaak<br />

als een wezenlijk onderdeel in mijn werk.<br />

Het is zoals bij een Victoriaans kindertekeningetje,<br />

een thaumatrope genaamd,<br />

waarbij je aan de ene kant van het papiertje<br />

een vrij vogeltje tekent en aan de andere<br />

kant een kooitje. Als je die tekeningen<br />

64

BINNENKIJKEN<br />

‘Het raadselachtige samengaan van<br />

tegenstrijdigheden, van ambiguïteit en<br />

ambivalentie kruipt vaak als een wezenlijk<br />

onderdeel in mijn werk’<br />

als een animatie snel laat draaien door een<br />

opgewonden touwtje, dan lijkt het dat het<br />

vogeltje in het kooitje zit, totdat je weer<br />

stopt met draaien.”<br />

TOEVALLIGHEDEN<br />

Kunstenaars die Akkermans intrigeren,<br />

hebben vaak geleefd in een patriarchale<br />

omgeving waarin Akkermans zich herkent.<br />

“In het werk van de Brits-Portugese<br />

Paula Rego bijvoorbeeld gaat het over<br />

wat machtsverhoudingen, seksualiteit en<br />

mythologie doen met mensen. Het gaat in<br />

haar werk over persoonlijke worstelingen<br />

en over sociaal-maatschappelijke problematiek.<br />

Kunstenaars als de Zwitserse<br />

Miriam Cahn en de Chileense Sandra Vásquez<br />

de la Horra hebben, net zoals Rego,<br />

het ambivalente dat ook mij bezighoudt.<br />

Bij hen zie je ook hoe trauma’s van eerdere<br />

generaties als schimmen terugkomen<br />

in het werk. Maar hun werk blijft niet bij<br />

persoonlijke bespiegelingen die je ook in<br />

je dagboek kunt opschrijven, het krijgt een<br />

breder conceptueel kader. Dat zou je het<br />

‘universele’ kunnen noemen, maar voor<br />

mij is het universele altijd een verdachte<br />

term geweest omdat het, tegenstrijdig genoeg,<br />

contextueel gebonden is. Ik zie veel<br />

kunstenaars aannemen wat universeel is,<br />

maar het kan juist veel relevante specificiteit<br />

wegwassen. Ik begeef me middels mijn<br />

werk in het persoonlijke, het collectieve en<br />

het mogelijk universele. Want hoe kan ikzelf<br />

beweren dat mijn werk universeel is?”<br />

Akkermans twaalfjarige hond Sprotje<br />

springt op zijn schoot en draait haar<br />

lichaam in een passende lighouding op<br />

haar baasje. “Ik ben mij ervan bewust dat<br />

mijn werk niet alleen bestaat uit keuzes<br />

die ikzelf dirigeer, maar dat deze keuzes<br />

worden gestuurd en gevormd door allerlei<br />

oorzaken en invloeden buiten mijn keuze.<br />

Ik werk tegelijk aan meerdere tekeningen<br />

en deze beïnvloeden elkaar ook voortdurend<br />

onderling. Je ziet verschillende betekenissen<br />

ontstaan en transformeren als je<br />

verschillende werken naast elkaar zet. De<br />

tijd die er overheen gaat maakt dat latere<br />

tekeningen ook invloed hebben op eerdere<br />

Marijn Akkermans met zijn twaalfjarige hond Sprotje.<br />

tekeningen en andersom. Een losstaande<br />

hand in de ene tekening kan dan bijvoorbeeld<br />

associaties oproepen met een hakbijl<br />

die je ziet op het andere werk. Het zijn<br />

toevallige associaties die kunnen ontstaan.<br />

Ook de losse hoofden die ik vaak teken,<br />

krijgen soms ineens een nieuwe logica als<br />

ze zijn opgesteld naast het schilderij van<br />

de beul met de bijl. Alsof de hoofden zijn<br />

afgehakt. Dat is toeval, maar is er wel. Ik<br />

teken en schilder dan ook niet alleen wat<br />

ik bedenk, maar er is ook iets in mij dat al<br />

weet wat ik moet doen. Daar moet ik dan<br />

ook niet te veel tussenin gaan zitten met<br />

mijn hoofd, ik moet daar juist intuïtief iets<br />

mee doen.”<br />

SURFEN<br />

Kunstenaars die Akkermans intrigeren, hebben vaak geleefd in een patriarchale omgeving, zoals Paula Rego.<br />

www.marijnakkermans.nl<br />

65

Boeken<br />

Kinderen van de<br />

Haagse School<br />

Hoe zag het leven van kinderen<br />

er tegen het einde van de 19e<br />

eeuw uit? Dat toont Panorama<br />

Mesdag in een thematische<br />

tentoonstelling en begeleidende<br />

catalogus. Bij vissers- en boerenkinderen<br />

bestond het dagelijks<br />

leven uit het binnenhalen van<br />

de vis of het bewerken van het<br />

land. De focus lag op werken om<br />

te overleven. Hoe anders was<br />

het leven van de kinderen uit de<br />

gegoede burgerij. Het is te zien<br />

aan de portretten en intieme<br />

werken die deze schilders van<br />

hun eigen kroost maakten. Hier<br />

ligt de nadruk meer op spelen<br />

en leren.<br />

De bekende en minder bekende<br />

schilderijen en tekeningen in<br />

deze catalogus tonen het leven<br />

van kinderen, hard of juist in<br />

geborgenheid. De tekstuele<br />

bijdragen van Jeroen Kapelle<br />

en Adrienne Quarles van Ufford<br />

worden ruimschoots ondersteund<br />

met afbeeldingen van<br />

werken van onder anderen Jozef<br />

Israëls, Bernard Blommers, Louis<br />

Apol, Hendrik Willem Mesdag,<br />

Wally Moes, Suze Robertson en<br />

Barbara van Houten.<br />

Kinderen van de Haagse School<br />

door Adrienne Quarles van Ufford<br />

en Jeroen Kapelle. Waanders, 2023,<br />

112 p., 75 afb., gebonden. ISBN<br />

9789462625273. Prijs € 24,95.<br />

Zijn tijd ver<br />

vooruit<br />

Uitzonderlijk vernieuwend, vermakelijk<br />

en vol lef: Frans Hals was<br />

een van de meest bepalende<br />

schilders van de 17de eeuw. Als<br />

geen ander wist hij de geportretteerden<br />

beweeglijk en levensecht<br />

af te beelden, soms zelfs<br />

lachend of glimlachend en in<br />

een zeldzaam ontspannen pose.<br />

Tijdgenoten verbaasden zich er<br />

al over hoe hij erin slaagde zijn<br />

figuren zo te schilderen dat het<br />

lijkt alsof ze werkelijk ademen.<br />

Onder de <strong>Nederland</strong>se schilders<br />

werd zijn losse, experimentele<br />

penseelvoering alleen geëvenaard<br />

door Rembrandt. Bij het<br />

grootse overzicht van zijn werk<br />

in het Rijksmuseum dat deze<br />

maand opent, verschijnt deze<br />

catalogus. De rijk geïllustreerde<br />

publicatie biedt een nieuwe blik<br />

op deze uitzonderlijke kunstenaar<br />

en plaatst hem en zijn werk<br />

in de context van zijn tijd. Op basis<br />

van nieuw onderzoek schetsen<br />

de auteurs een beeld van zijn<br />

familie, sociale kring, atelier en<br />

opdrachtgevers. Er is uitvoerige<br />

aandacht voor zijn portretkunst,<br />

van zijn intieme weergave van<br />

echtparen en families tot de<br />

spectaculaire schuttersstukken.<br />

Frans Hals door Bart Cornelis,<br />

Friso Lammertse e.a. Vormgeving<br />

Irma Boom. Hannibal Books, 2023,<br />

<strong>Nederland</strong>s, 224 p. rijk geïllustreerd,<br />

gebonden. ISBN 9789464666625.<br />

Prijs € 45,00.<br />

Erkenning<br />

voor vrouwelijke<br />

schilders<br />

Noem eens drie <strong>Nederland</strong>se<br />

schilders. Meestal komt er<br />

zonder moeite een antwoord,<br />

maar bijna altijd worden mannelijke<br />

schilders genoemd. In de<br />

algemene opinie staan vrouwen<br />

óp het doek en niet achter de<br />

ezel. Het omvangrijke boekwerk<br />

Fenomenale vrouwen in<br />

de schilderkunst biedt precies<br />

wat de titel doet vermoeden:<br />

een royaal overzicht van meer<br />

dan driehonderd vrouwelijke<br />

schilders en hun werk, dat zich<br />

uitstrekt over bijna vijf eeuwen.<br />

Dit baanbrekende boek geeft<br />

een rijkere en meer diverse<br />

vertelling van het verhaal van de<br />

schilderkunst dan tot voor kort<br />

werd aangehouden. Met kunstenaars<br />

van over de hele wereld,<br />

bekende vrouwelijke schilders<br />

uit de geschiedenis en de meest<br />

spraakmakende rijzende sterren<br />

van vandaag. Ademloos struinen<br />

we door deze kleurrijke, alfabetisch<br />

geordende keuze uit de<br />

kunstgeschiedenis waarin geen<br />

stroming of stijl onbenoemd<br />

blijft. Elke kunstenaar komt aan<br />

bod met zowel een iconisch werk<br />

als een beknopte tekst met alle<br />

onmisbare informatie over haar<br />

leven en werk.<br />

Fenomenale vrouwen in de<br />

schilderkunst door Alison Gingeras.<br />

WBOOKS, 2023, 348 p. 328 afb.,<br />

gebonden. ISBN 9789462585584.<br />

Prijs € 69,95<br />

Kunstkennis<br />

bijspijkeren<br />

De Young Collector’s Circle heeft<br />

tot doel een nieuwe generatie<br />

kunstverzamelaars te inspireren,<br />

niet alleen om hun eigen<br />

leven te verrijken, maar ook om<br />

de kunstsector duurzaam te<br />

ondersteunen. Zij publiceren<br />

een handige gids die de jonge<br />

verzamelaar aan de hand neemt<br />

in een soms intimiderende<br />

kunstwereld. In Het Grote Kunstkoopboek<br />

ontdek je het hoe,<br />

wat, waar en waarom van kunstkopen:<br />

wat je moet weten voor<br />

je tot de aanschaf over gaat, hoe<br />

de kunstmarkt werkt, hoe je je<br />

werk de beste plek in huis geeft<br />

en alles wat verder van belang is<br />

bij het kopen van kunst. Ontdek<br />

hoe kennis van de kunstgeschiedenis<br />

je blik op hedendaagse<br />

kunst kan verdiepen, gebruik de<br />

geboden handvatten om anders<br />

te kijken naar kunst en leer van<br />

de verschillende perspectieven<br />

van verzamelaars, curatoren,<br />

kunstenaars, galeriehouders en<br />

zelfs een wetenschapsjournalist.<br />

Of je nu een nieuwsgierige<br />

beginner bent of al een huis<br />

vol kunst hebt: in dit boek lees<br />

je waarom kunst verzamelen<br />

zo leuk is én waarom het voor<br />

iedereen is weggelegd.<br />

Het Grote Kunstkoopboek door<br />

Nadine van den Bosch en Nienke<br />

van der Wal. Terra, 2023, 192 p.<br />

geïllustreerd, paperback. ISBN<br />

9789089899729. Prijs € 29,99.<br />

66

DIRCK VAN DELEN, BINNENPLAATS VAN<br />

EEN PALEIS MET OBELISK, GESIGNEERD<br />

(RECHTSONDER OP DE BASIS VAN DE<br />

ZUIL) D. V. DELEN 1636, OLIEVERF OP<br />

PANEEL, 54 X 70 CM, PARTICULIERE<br />

<strong>COLLECT</strong>IE, DOOR BEMIDDELING VAN DE<br />

HOOGSTEDER MUSEUM STICHTING<br />

Boeken<br />

De architectuurschilderkunst is een van de zelfstandige genres die zich<br />

aan het einde van de zestiende eeuw in de <strong>Nederland</strong>en ontwikkelden.<br />

Het is een relatief klein genre gebleven, niet in de laatste plaats omdat<br />

het schilderen arbeidsintensief was. Kwalitatief goede architectuurschilderijen<br />

waren daarom ook relatief kostbaar.<br />

Doordat ‘realisme’ lang een kernbegrip was in de beschrijving en<br />

waardering van de <strong>Nederland</strong>se schilderkunst hebben schilders van<br />

fantasie architectuur als Bartholomeus van Bassen en Dirck van Delen<br />

het in aandacht altijd moeten afleggen tegen de collega’s die bestaande<br />

kerkinterieurs uitbeeldden.<br />

In deze zesde publicatie in de reeks Zeeuwse meesters uit de Gouden<br />

Eeuw, uitgegeven bij de gelijknamige tentoonstellingen in het<br />

Stadhuismuseum Zierikzee, staat het leven en werk van Dirck van<br />

Delen (1604/’05­1671) centraal. In de literatuur neemt Van Delen een<br />

bescheiden plaats in. Slechts één grote studie is tot nu toe over hem<br />

verschenen en die is alleen als fotokopie beschikbaar.<br />

Bernard M. Vermet (1955) studeerde kunstgeschiedenis te Leiden<br />

(1976­1983), waar hij afstudeerde op een scriptie over Dirck van<br />

Delen. Hij werkte onder meer bij de Dienst Verspreide Rijkscollecties<br />

(1983/’84), was conservator Oude Kunst in het Noordbrabants Museum<br />

te ‘s­Hertogenbosch (1985­1996) en initiator, coördinator en een van de<br />

auteurs van de Jheronimus Bosch­tentoonstelling in Museum Boijmans<br />

Van Beuningen (1997­2001). Vanaf 1996 is hij als kunsthistoricus/<br />

wetenschappelijk medewerker betrokken bij de Stichting Cultuur<br />

Inventarisatie te Amsterdam.<br />

Vermet geldt nationaal én internationaal als belangrijk specialist op het<br />

gebied van Noord­ en Zuid­<strong>Nederland</strong>se architectuurschilderkunst.<br />

DIRCK VAN DELEN EEN ZEEUWSE MEESTER UIT DE GOUDEN EEUW<br />

DIRCK<br />

VAN DELEN<br />

EEN<br />

ZEEUWSE<br />

MEESTER<br />

UIT DE<br />

GOUDEN<br />

EEUW<br />

BERNARD M. VERMET<br />

Africa<br />

Supernova<br />

De keramiek<br />

van Picasso<br />

Monument voor<br />

Max van Dam<br />

Dirck<br />

van Delen<br />

De Afrikaanse schilderkunst heeft<br />

de afgelopen jaren een enorme<br />

vlucht genomen. Deze weerspiegelt<br />

het zelfbewustzijn waarmee<br />

kunstenaars op het continent<br />

naar zichzelf en hun positie in de<br />

wereld kijken. Het <strong>Nederland</strong>se<br />

verzamelaarspaar Carla en Pieter<br />

Schulting heeft in deze periode<br />

een grote collectie schilderijen –<br />

aangevuld met enkele sculpturen<br />

en foto’s – verworven uit alle<br />

delen van Afrika, die een mooi<br />

inzicht geeft in waar de Afrikaanse<br />

schilderkunst op dit moment<br />

voor staat. Veel kunstenaars in de<br />

collectie hebben zichzelf of hun<br />

directe omgeving als onderwerp<br />

in portretten, figuurstukken en<br />

genretaferelen.<br />

De gelijknamige tentoonstelling in<br />

Kunsthal Kade was tot voor kort te<br />

zien. Gelukkig is het boek er nog,<br />

een explosie van kleur en energie.<br />

Het toont 145 kunstwerken van 135<br />

verschillende kunstenaars uit 33<br />

Afrikaanse landen. Hoewel nooit<br />

compleet, geeft de verzameling<br />

een gelaagd beeld van de manier<br />

waarop Afrikaanse kunstenaars reflecteren<br />

op hun zelfbeeld en hoe<br />

hun verbeeldingskracht uitstraalt<br />

naar de hele wereld.<br />

Africa Supernova. Collection Carla<br />

& Pieter Schulting door Raphael<br />

Dapaah e.a. Kunsthal KAde, 2023,<br />

Engels, 232 p. hardcover, rijk<br />

geïllustreerd, ISBN 9789490153380.<br />

Prijs: € 29,50<br />

Picasso werkte gedurende zijn<br />

hele leven met diverse materialen.<br />

Hij streefde naar vrije<br />

individuele expressie en een<br />

eigen vormentaal. In de tweede<br />

helft van zijn vruchtbare carrière<br />

verhuisde Picasso naar de Côte<br />

d’Azur, waar hij in Vallauris onder<br />

meer kennismaakte met de<br />

keramist Robert Picault en het<br />

atelier Madoura van Suzanne<br />

en Georges Ramié. De samenwerking<br />

met Madoura duurde<br />

25 jaar. Meer dan 600 stukken<br />

werden in beperkte oplage<br />

gemaakt, alle met het speciale<br />

stempel van zowel Madoura als<br />

Picasso. In het begin waren zijn<br />

stukken gewoon functioneel voor<br />

zichzelf en zijn vrienden en familie.<br />

In de loop van de tijd werden<br />

ze meer decoratief in ontwerp en<br />

vorm. De kunstenaar werd geleid<br />

door een fascinatie voor de klassieke<br />

oudheid. Andere stukken<br />

zijn grillige voorstellingen van de<br />

vrouwenfiguur of dieren. Hij gebruikte<br />

blauwe, zwarte en andere<br />

aardse tinten om het zomerlicht<br />

en de mediterrane kleuren van<br />

zijn omgeving in Zuid-Frankrijk<br />

te weerspiegelen.<br />

Picasso Magisch keramist door<br />

Lennart Booij en Isabel Heijne.<br />

WBOOKS, 2023, 96 p., 60 afb.,<br />

softcover. ISBN 9789462585959. Prijs<br />

€ 24,95.<br />

Max van Dam (1910-1943) besluit<br />

al op jonge leeftijd zijn leven<br />

te wijden aan de kunst. Dankzij<br />

zijn grote toewijding, de steun<br />

van familie, vrienden, collegakunstenaars<br />

en zijn mecenas<br />

Jaap Hemelrijk groeit Van Dams<br />

bekendheid. In 1938 wint hij de<br />

Prix de Rome en krijgt zijn kunstenaarschap<br />

erkenning, juist op<br />

het moment dat hij zich vanwege<br />

zijn Joodse afkomst, toenemend<br />

antisemitisme en het uitbreken<br />

van de Tweede Wereldoorlog onzichtbaar<br />

moet maken. Hij duikt<br />

onder, vlucht naar Zwitserland,<br />

wordt gepakt en belandt in 1943<br />

in vernietigingskamp Sobibor,<br />

waar hij later wordt vermoord.<br />

Maar eerst krijgt hij de opdracht<br />

om het portret te schilderen van<br />

SS-Oberscharführer Karl Frenzel.<br />

Onder de meest erbarmelijke<br />

omstandigheden van dood,<br />

honger en uitputting concentreert<br />

Van Dam zich op het<br />

maken van een goedgelijkend<br />

portret, waaruit ook de ziel van<br />

de geportretteerde zal spreken.<br />

In dit aangrijpende boek is het<br />

leven en werk van Max van Dam<br />

beschreven en geïnventariseerd.<br />

Vastberaden en veelbelovend. Max<br />

van Dam 1910–1943 door Frederike<br />

Jeletich-Visser. WBOOKS, 2023,<br />

192 p., 120 afb., gebonden, ISBN<br />

9789462585843. Prijs € 34,95.<br />

Dirck van Delen (1604/’05-1671),<br />

de vooraanstaande architectuurschilder,<br />

verdient zonder<br />

twijfel de eretitel van de Zeeuwse<br />

Meester van het perspectief.<br />

Hoewel geboren in Heusden,<br />

heeft hij het leeuwendeel van<br />

zijn leven gewijd aan Arnemuiden,<br />

waar hij niet alleen diverse<br />

bestuurlijke functies bekleedde,<br />

waaronder het burgemeesterschap,<br />

maar ook onvermoeibaar<br />

aan zijn kunstwerken werkte.<br />

Het Stadshuismuseum Zierikzee<br />

heeft een indrukwekkend zesde<br />

deel toegevoegd aan een reeks<br />

cahiers gewijd aan Zeeuwse<br />

meesters uit de Gouden Eeuw.<br />

Dit deel biedt een diepgaande<br />

blik op het leven en de kunst<br />

van Dirck van Delen. Het beslaat<br />

de drie centrale thema’s in zijn<br />

oeuvre: paleishoven, zaalinterieurs<br />

en kerkinterieurs. Daarnaast<br />

presenteert het cahier prenten<br />

die vermoedelijk door Van<br />

Delen zijn gebruikt. Bijzondere<br />

aandacht wordt geschonken aan<br />

zijn unieke zevendelige kamerbeschildering,<br />

te bewonderen in<br />

het Stadshuismuseum Zierikzee.<br />

Een Zeeuwse Meester uit de Gouden<br />

Eeuw door Bernard M. Vermet. <strong>2024</strong>,<br />

96 p., 153 afb., paperback, ISBN<br />

9789462586062. Prijs € 17,95.<br />

Deze boeken kunt u eenvoudig bestellen bij Scriptum Art Books via telefoon 06 54 28 25 38 of via e-mail: art@scriptumart.nl of www.scriptumart.nl.<br />

Vermeld de code <strong>COLLECT</strong> 02/24 en uw bestelling wordt zonder portokosten binnen <strong>Nederland</strong> toegezonden.<br />

67

Museum tips<br />

Pioniers in Keramiek<br />

16-02 t/m 08-09<br />

Museum Prinsenhof<br />

Delft<br />

www.prinsenhof-delft.nl<br />

Carla Klein<br />

10-02 t/m 09-06<br />

Fotomuseum<br />

Den Haag/KM21<br />

Den Haag<br />

www.km21.nl<br />

In Delft maakt men al<br />

eeuwen zowel blauw<br />

als gekleurd aardewerk.<br />

Niet alleen voor<br />

gebruik, maar ook<br />

om er op tafel mee te<br />

pronken bij feestelijke<br />

gelegenheden.<br />

Zo kunt u op deze expositie,<br />

als voorbeeld<br />

van dit laatste, onder<br />

meer twee schitterende<br />

snoekterrines<br />

en een kraantjeskan<br />

in de vorm van<br />

een welgestelde<br />

dame zien. Maar de<br />

organisatoren van<br />

deze tentoonstelling<br />

hebben er nog iets<br />

aan toegevoegd.<br />

Het blijkt namelijk<br />

dat het ambachtelijk<br />

keramisch verleden<br />

in onze tijd aan het<br />

herleven is. Daarbij<br />

kun je sommige hedendaagse<br />

keramisten<br />

zien als een soort<br />

pioniers. Zij maken geen typisch sier- of gebruiksgoed meer, maar benutten de in<br />

het vuur gebakken klei en de glazuren voor het creëren van eigentijdse vormen,<br />

waaraan zij, anders dan hun voorgangers uit vroeger eeuwen, duidelijk een extra<br />

dimensie toevoegen. Het is uiterst boeiend om op deze expositie met die ontwikkeling<br />

kennis te maken. (er)<br />

In tegenstelling tot haar naam, creëert Carla<br />

Klein (°1970) vrijwel altijd grote schilderijen.<br />

En hoewel haar non-figuratieve collega’s<br />

meestal een voorkeur hebben voor dergelijke<br />

grote formaten, bevatten bij deze afmeting de<br />

landschappen van deze kunstenaar juist heel<br />

herkenbare en dus betrouwbare elementen.<br />

Het figuratieve overheerst en datgene wat er te<br />

zien is doet bijna fotografisch aan. Maar toch<br />

hebben die landschappen iets heel onwerkelijks.<br />

Klein speelt binnen haar schilderij met<br />

beeldelementen die de beschouwer weliswaar<br />

vertrouwd aandoen, maar waarmee zij toch<br />

een totaal nieuwe wereld weet op te roepen.<br />

Zij maakt gebruik van een eindeloze verlatenheid<br />

en door een geheel eigen vorm van<br />

perspectief, schuift het afgebeelde vaak door<br />

elkaar. Zij schept daarmee een wereld die wel of<br />

niet lijkt te bestaan. (er)<br />

Carla Klein, Untitled, 2023, olieverf op doek,<br />

170 x 290 cm. © de kunstenaar. Met toestemming van<br />

Annet Gelink Gallery, Amsterdam; Tanya Bonakdar<br />

Gallery, New York.<br />

Kraantjeskan. Foto: Albertine Dijkema. © Museum Prinsenhof.<br />

Anke AMO Akerboom<br />

29-02 t/m 27-10<br />

<strong>Nederland</strong>s Zilvermuseum<br />

Schoonhoven<br />

www.zilvermuseum.com<br />

Anke Akerboom, ring. © de<br />

kunstenaar. Foto: Erwin Maes.<br />

Deze zilversmid is ‘gepokt en gemazeld’ in haar vak, althans dat blijkt uit de expositie Een Feest van<br />

JEWELSte, die 45 jaar van haar werkzaamheid omvat. Bij het horen van het woord zilversmid denken we<br />

allereerst aan iemand die in zijn of haar atelier uit het waardevolle edelmetaal zilver de meest prachtige<br />

voorwerpen of sieraden vervaardigt. Anke AMO Ankerboom is echter van iets geheel anders uitgegaan.<br />

Zij is weliswaar als zilversmid op en top een ambachtelijke vakvrouw, maar haar specialiteit bestaat uit de<br />

kunst om uit schijnbaar waardeloos materiaal op een bijzondere wijze sieraden te maken. Die woorden<br />

‘waardeloos materiaal’ moeten uiteraard wel met een korreltje zout genomen worden. Ze kunnen<br />

variëren van stukjes perspex, glas of aluminium tot parels of allerlei halfedelstenen, al of niet op een<br />

vernieuwende wijze in zilver gevat. Dit overzicht van het werk van Anna Maria Odilia (AMO) Akerboom is<br />

inderdaad een feest van jewelste. (er)<br />

68

Hiphop: geboorte en invloed<br />

29-02 t/m 26-05<br />

Schirn Kunsthalle<br />

Frankfurt<br />

www.schirn.de<br />

Laure Prouvost<br />

24-02 t/m 18-08<br />

De Pont<br />

Tilburg<br />

www.depont.nl<br />

Zo’n vijftig jaar geleden<br />

zag de hiphop<br />

het licht in de<br />

Bronx, in New York.<br />

Leden van de Afro-<br />

Amerikaanse en Latijns-Amerikaanse<br />

gemeenschappen<br />

gebruikten graffiti,<br />

breakdance, rap en<br />

dj-ing als expressiemiddelen.<br />

Deze<br />

brede beweging<br />

vormde een kritiek<br />

op het dominante<br />

culturele systeem,<br />

met volkomen<br />

nieuwe expressievormen.<br />

Die laatste<br />

hebben zich wijd<br />

en zijd verspreid en<br />

zo kon de hiphop<br />

een niet te onderschatten<br />

invloed<br />

uitoefenen op de<br />

hedendaagse kunst. Dat maakt de tentoonstelling The Culture. Hip hop and contemporary<br />

art in the 21st century aanschouwelijk aan de hand van werken gecreëerd<br />

vanaf de beginjaren van de hiphop, met speciale aandacht voor de muziek en<br />

de beeldende kunsten van de laatste twintig jaar. Het gaat om meer dan honderd<br />

schilderijen, sculpturen, foto’s en video’s, maar ook mode en vinyl langspeelplaten.<br />

Te danken aan kunstenaars als Lauren Halsey, Julie Mehretu, Tschabalala Self,<br />

Arthur Jafa, Khalil Joseph, Virgil Abloh en Gordon Parks. (ah)<br />

Tschabalala Self, Seta’s Room 1996, 2022, fotografische overdracht, papier, acryl op doek,<br />

243,8 x 213,4 cm. © de kunstenaar. Met toestemming van Pilar Corrias, Londen.<br />

De in het Franse Croix bij Lille geboren maar<br />

voornamelijk in Antwerpen werkzame Laure<br />

Prouvost (°1978) geniet een internationale<br />

reputatie. <strong>Nederland</strong> maakte eerder kennis met<br />

haar ideeënwereld in onder meer Witte de With<br />

en het Bonnefanten. En, voor wie er de reis voor<br />

over had, op de Biënnale in Venetië. Nu kan men<br />

zich nogmaals in haar werk verdiepen, dankzij<br />

een langdurige tentoonstelling in het museum<br />

De Pont. Neem daar – en dat is een dringend advies<br />

– alle tijd voor, want haar vaak groots opgezette<br />

installaties, soms in combinatie met video’s,<br />

geluidseffecten of films, stemmen tot nadenken.<br />

Het is haar bedoeling dat de bezoeker zich<br />

verdiept in vele bestaande problematieken, zoals<br />

bijvoorbeeld die betreffende het klimaat. Haar<br />

installaties bevatten dan ook veel maatschappijkritiek.<br />

Deze expositie, getiteld In the mist of it all:<br />

above front tears, is zeer aan te bevelen. Nog lang<br />

daarna zal de thematiek ervan deel uitmaken van<br />

uw denkwereld. (er)<br />

Laure Prouvost, Above Front Tears Oui Float, 2022.<br />

Nasjonalmuseet, Oslo. © de kunstenaar. Foto: Ina<br />

Wesenberg/ Nasjonalmuseet.<br />

Ode aan Vera Molnár<br />

28-02 t/m 02-09<br />

Centre Pompidou<br />

Parijs<br />

www.centrepompidou.fr<br />

Vera Molnár, Quatre éléments<br />

distribués au hasard, 1959. Parijs,<br />

Musée National d’Art Moderne −<br />

Centre Pompidou. © Adagp, Parijs,<br />

2023/ Centre Pompidou, MNAM-<br />

CCI / Dist. RMN-GP. Foto: Georges<br />

Meguerditchian.<br />

Deze tentoonstelling is een hommage aan Vera Molnár, overleden in 2023 op 99-jarige leeftijd. Alle<br />

fasen van haar vruchtbare carrière komen aan bod: van de eerste tekeningen die de kunstenaar van<br />

Hongaarse origine creëerde, vertrekkend van landschappen, voordat ze zich in Parijs vestigde, tot de<br />

installaties van de laatste jaren, waaronder het uit 2023 daterende La vie en M. De eerste jaren in Parijs<br />

stonden in het teken van de geometrische abstractie. Als cyberneticadeskundige en vervolgens als<br />

computerdeskundige ontwikkelde Molnár in de jaren 60 een productiemethode die ze zelf bestempelde<br />

als een ‘denkbeeldige machine’. In 1968 was ze de eerste kunstenaar in Frankrijk die digitale tekeningen<br />

maakte, met behulp van een computer aangesloten op een plotter. De expositie presenteert schilderijen,<br />

werken op papier, sculpturen, foto’s, installaties en haar fameuze Journal Intime. Een en ander werd<br />

mogelijk gemaakt door de vele schenkingen van de kunstenaar aan Franse musea, vooral aan het Centre<br />

Pompidou. (ah)<br />

69

Museum tips<br />

De mode ten dienste<br />

van het portret<br />

22-02 t/m 07-07<br />

Tate Britain<br />

Londen<br />

www.tate.org.uk<br />

Gefascineerd<br />

door textiel<br />

13-02 t/m 12-05<br />

Barbican<br />

Londen<br />

www.barbican.org.uk<br />

Het is een beroemde anekdote:<br />

het schilderij dat John Singer<br />

Sargent in 1884 presenteerde<br />

op de Salon in Parijs veroorzaakte<br />

een schandaal. Het<br />

model, de beroemde Amerikaanse<br />

Virginie Gautreau,<br />

droeg een prachtige jurk van<br />

zwart satijn, slechts opgehouden<br />

door één diamanten<br />

schouderbandje. Het andere<br />

bandje hing losjes neer van de<br />

schouder op de arm. Dit ogenschijnlijk<br />

onbeduidend, maar<br />

pikant detail werd als zedeloos<br />

beschouwd. De kunstenaar<br />

herschilderde het ‘losbandige’<br />

detail en verliet daarna meteen<br />

Parijs! Sargent gebruikte graag<br />

kledingaccessoires om een<br />

portret een dramatisch karakter<br />

te geven en de persoonlijkheid<br />

van zijn model kracht bij<br />

te zetten. Deze tentoonstelling<br />

wil een en ander aanschouwelijk<br />

maken door samen met<br />

portretten ook door modellen<br />

gedragen kleren en accessoires<br />

te presenteren. De Amerikaan<br />

was een befaamde portrettist. Tot zijn klantenkring behoorden aristocraten<br />

en welgestelde lieden, maar ook acteurs en schrijvers. Het thema van deze<br />

tentoonstelling wordt verder geïllustreerd door een groot aantal foto’s van<br />

poserende modellen. (ah)<br />

John Singer Sargent, Madame X, 1883-1884. New York, The Metropolitan Museum of Art,<br />

Arthur Hoppock Hearn memorial fund, 1916.<br />

Door de eeuwen heen werd in alle beschavingen<br />

textiel gebruikt als drager van boodschappen, zoals<br />

de eigen identiteit en geloofsovertuigingen. In de<br />

20e eeuw zijn ook moderne en hedendaagse kunstenaars<br />

textiel gaan gebruiken, om politieke en<br />

maatschappelijke kritiek te uiten. De curators van<br />

het Barbican Centre in Londen vonden dat dit thema<br />

nog niet voldoende was belicht en organiseerden<br />

daarom de tentoonstelling Unravel: The Power<br />

and Politics of Textiles in Art. Ze brachten een<br />

honderdtal werken bijeen, van zo’n vijftig kunstenaars<br />

die vanaf de jaren 60 textiel gebruikten om<br />

de aandacht te vestigen op essentiële vraagstukken,<br />

vooral in verband met macht. De waaier van<br />

gebruikte expressiemiddelen is ruim, gaande van<br />

borduur-, brei- en naaiwerk en geweven stukken<br />

tot grote sculpturale installaties. Dit alles bewijst dat<br />

je zelfs met aloude technieken een hedendaagse<br />

boodschap kunt brengen. (ah)<br />

Teresa Margolles, American Juju for the Tapestry of Truth,<br />

2015. © de kunstenaar. Met toestemming van Galerie Peter<br />

Kilchmann, Zürich/ Parijs.<br />

Alles is beweging<br />

07-02 t/m 06-05<br />

Hayward Gallery<br />

Londen<br />

www.southbankcentre.co.uk<br />

Een dansbeweging, de branding, de stroom van een waterval, een lavastroom … Het leven bestaat<br />

uit een voortdurend stromen van vloeistoffen, die komen en gaan, zich verspreiden en veranderen.<br />

In onze tijd wordt steeds meer geëxperimenteerd met digitale, onstoffelijke afbeeldingen,<br />

maar When Forms Come Alive: Sixty Years of Restless Sculpture laat ons kennismaken met werken<br />

van hedendaagse beeldhouwers bekoord door de bewegingen die typerend zijn voor het leven in<br />

onze wereld, die van de natuur en de mensen. Op gevoelvolle wijze laten hun werken zien dat alles<br />

beweging, verandering, transformatie is. De expo brengt werk van 21 internationale kunstenaars,<br />

onder wie Ruth Asawa, Nairy Phyllida Barlow, Michel Blazy, Paloma Bosquê, Choi Jeong Hwa, Tara<br />

Donovan, DRIFT, Eva Fàbregas, Holly Hendry, Marguerite Humeau en Jean-Luc Moulène. (ah)<br />

Teresa Solar Abboud, Tunnel Boring Machine, 2022. © de kunstenaar. Met toestemming van Travesia Cuatro, Museo<br />

Nacional Centro de Arte Reina Sofia. Foto: Fernando Sendra.<br />

70

Klimt op het platteland<br />

15-02 t/m 06-05<br />

Neue Galerie<br />

New York<br />

www.neuegalerie.org<br />

Geestelijk<br />

vaderschap<br />

02-02 t/m 12-05<br />

Kunsthaus<br />

Zürich<br />

www.kunsthaus.ch<br />

Gustav Klimt<br />

(1862-1918) bracht<br />

vaak de zomermaanden<br />

door op<br />

het rustige platteland<br />

van Opper-<br />

Oostenrijk, met<br />

name in de regio<br />

Salzkammergut.<br />

De kunstenaar,<br />

bekend om zijn<br />

met goud verfraaide<br />

portretten<br />

en symbolische<br />

onderwerpen,<br />

schilderde er<br />

menig landschap,<br />

louter voor<br />

zijn vermaak.<br />

Vaak waren het<br />

schilderijen van<br />

vierkant formaat, wat lijkt te getuigen van zijn fascinatie voor de fotografie.<br />

Tegenwoordig behoren die schilderijen tot de meest populaire bij verzamelaars.<br />

Deze tentoonstelling presenteert de landschappen van Klimt in samenhang<br />

met de algemene stijlevolutie van de Weense meester, van het academisme en<br />

het symbolisme tot zijn vernieuwingen die de moderne bewegingen zouden<br />

beïnvloeden. We krijgen niet alleen meesterwerken te zien, zoals het fameuze<br />

Portret van Adèle Bloch-Bauer, thans eigendom van de Neue Galerie, maar ook<br />

gravures en foto’s. Klimt Landscapes belicht bovendien zijn nauwe band met<br />

modeontwerper Emilie Flöge, die hem vaak vergezelde op zijn vakanties aan de<br />

oever van de Attersee. (ah)<br />

Gustav Klimt, Park at Kammer Castle, 1909, olieverf op doek. New York, Neue Galerie.<br />

U dacht alles te weten over de fameuze Fontaine,<br />

een op de rug gelegd urinoir, gesigneerd met<br />

‘R. Mutt, 1917’ en lange tijd toegeschreven aan<br />

Marcel Duchamp? Wat als deze readymade niet<br />

van de Franse kunstenaar is, maar van Elsa Von<br />

Freytag-Loringhoven (1874-1927), een van de<br />

meest kleurrijke figuren van de New Yorkse dadabeweging?<br />

Dat is het uitgangspunt van Alreadymade,<br />

een filminstallatie waar Barbara Visser mee<br />

uitpakt in Zürich. Het gaat om een speciaal voor<br />

deze expo gecreëerde installatie opgebouwd<br />

rond een uit 2023 daterende film. Het is een<br />

heuse detectiveroman, die de grenzen tussen<br />

het authentieke en het valse aftast. Zoals bij een<br />

readymade baseerde de kunstenaar zich op reeds<br />

bestaande materialen om deze film te maken,<br />

zoals bijeengesprokkelde video’s. Barbara Visser<br />

creëert echter ook zelf bewegende beelden, met<br />

behulp van nieuwe technologieën, zoals motion<br />

capture en metamenselijke modellering. Het<br />

resultaat is géén kunsthistorisch document, maar<br />

stelt fundamentele vragen over het geestelijke<br />

vaderschap van een kunstwerk. (ah)<br />

Barbara Visser, Alreadymade, 2023 (stilstaand beeld).<br />

© de kunstenaar. Met toestemming van Tomtit<br />

Film & VPRO.<br />

De kracht van<br />

het expressionisme<br />

11-02 t/m 27-05<br />

The National Gallery of Art<br />

Washington D.C.<br />

www.nga.gov<br />

Walter Gramatté, Die grosse Angst<br />

(Selbstporträt, Kopf im Halbprofil nach<br />

rechts), 1918, drogenaaldets verfraaid<br />

met waterverf. Washington, National<br />

Gallery of Art, schenking van Christopher<br />

en Beverly With, ter nagedachtenis aan<br />

Karl en Gerda With.<br />

Het expressionisme was een belangrijke stroming in de eerste decennia van de 20e eeuw. Tal van<br />

jonge Duitse kunstenaars werden erdoor beïnvloed. In de vereenvoudigde vormen, deformatie van<br />

figuren en krachtige kleuren zagen ze een manier om zich af te zetten tegen het maatschappelijke<br />

keurslijf en de ‘ideale’ kunst met haar harmonieuze vormen, blind voor de vele sociale problemen.<br />

The Anxious Eye: German expressionism and its Legacy laat duidelijk zien dat de formele kenmerken<br />

eigen aan het Duitse expressionisme een vruchtbare voedingsbodem vonden in de graveerkunst.<br />

In houtgravures kwamen de hoeken en de tegenstellingen tussen zwart en wit des te sterker<br />

uit, terwijl drogenaaldgravures dan weer de zachte, contrastrijke kleuren mooi tot hun recht lieten<br />

komen. Deze expo presenteert meer dan honderd werken, gravures, tekeningen, geïllustreerde<br />

boeken en twee sculpturen, onder meer van sommige van de grootste expressionisten, zoals Erich<br />

Heckel, Ernst Ludwig Kirchner, Käthe Kollwitz, Emil Nolde en Egon Schiele, maar ook van minder<br />

bekende kunstenaars, zoals Paul Gangolf, Walter Gramatté en Otto Mueller. (ah)<br />

71

Museum agenda<br />

Ardi Brouwer, Brezi. © de kunstenaar. Foto: Museum Nagele. Te zien in Museum Nagele in Nagele.<br />

Almen<br />

Museum STAAL<br />

△ Bomen over bomen<br />

t/m 24-03<br />

Amersfoort<br />

Kunsthal KAdE<br />

△ 4 Rijkscollecties & Hans<br />

Op de Beeck<br />

t/m 05-05<br />

Museum Flehite<br />

△ WOLTER & WATER<br />

t/m 01-04<br />

Amstelveen<br />

Cobra Museum voor<br />

Moderne Kunst<br />

△ Anton Corbijn – MOØDe<br />

t/m 12-05<br />

Museum JAN<br />

△ Lisa Konno: the<br />

porcelain body<br />

14-02 t/m 16-06<br />

△ Tjalf Sparnaay: the<br />

bigger picture<br />

16-02 t/m 16-06<br />

△ Ted Noten & co. - over<br />

waarde<br />

t/m 04-02<br />

△ Jantien Jongsma -<br />

Levensboom<br />

t/m 04-02<br />

Amsterdam<br />

Amsterdam Museum<br />

△ Vrouwen van<br />

Amsterdam: Een ode<br />

14-12 t/m 31-08-2025<br />

△ Collecting the City #4<br />

23-02 t/m 05-01<br />

△ Gezichten van Noord-<br />

Holland<br />

27-07 t/m 10-11<br />

△ Refresh Amsterdam #2<br />

t/m 25-02<br />

De Nieuwe Kerk<br />

△ De Grote Indonesiëtentoonstelling<br />

t/m 01-04<br />

FOAM<br />

△ Foam Talent <strong>2024</strong> - 2025<br />

23-02 t/m 22-05<br />

△ Felipe Romero Beltrán<br />

Foam Paul Huf winnaar<br />

2023)<br />

t/m 01-05<br />

△ Steffi Reimers: Guilty<br />

Grounds<br />

t/m 03-03<br />

H’ART Museum<br />

△ Julius Caesar - Ik kwam<br />

t/m 20-05<br />

Huis Marseille<br />

△ Tarrah Krajnak<br />

t/m 25-02<br />

△ Eddo Hartmann: The<br />

sacrifice zone<br />

t/m 25-02<br />

Museum het Schip<br />

△ Michel de Klerk,<br />

inspirator van de<br />

Amsterdamse School<br />

t/m 01-09<br />

Museum<br />

Rembrandthuis<br />

△ Sumibu<br />

t/m 04-02<br />

△ Framing Rembrandt<br />

t/m 05-02<br />

Rijksmuseum<br />

△ Frans Hals<br />

16-02 t/m 09-06<br />

Stedelijk Museum<br />

△ Martin Wong. Malicious<br />

Mischief<br />

t/m 01-04<br />

△ Prix de Rome<br />

t/m 03-03<br />

△ KOSMISME: VASILY<br />

CHEKRYGIN EN<br />

ANDEREN<br />

t/m 03-03<br />

Apeldoorn<br />

CODA Museum<br />

△ SPREKENDE JUWELEN:<br />

De keuze van Martijn<br />

Akkerman<br />

t/m 12-05<br />

△ Craft! Now<br />

t/m 14-04<br />

△ VINDPLAATS: Marjolijn<br />

van den Assem<br />

t/m 17-03<br />

△ Cees Andriessen<br />

t/m februari<br />

Paleis Het Loo<br />

△ Kracht van de troon<br />

t/m 10-03<br />

Arnhem<br />

Museum Arnhem<br />

△ Jan Mankes<br />

01-02-25 t/m 18-05-2025<br />

△ Museum of memory<br />

27-04 t/m 18-08<br />

△ Kunst in het derde rijk<br />

t/m 24-03<br />

△ Tolerance Test<br />

t/m 24-04<br />

Assen<br />

Drents Museum<br />

△ Antonio Lopez<br />

t/m 02-06<br />

△ Tilo Baumgärtel – Das<br />

selbe Wasser<br />

t/m 03-03<br />

Bergen aan<br />

Zee<br />

Het Zeehuis<br />

△ Kunst aan Zee<br />

t/m 28-02<br />

Delft<br />

Museum Prinsenhof<br />

△ Pioniers in keramiek<br />

16-02 t/m 08-09<br />

Den Bosch<br />

Het Noordbrabants<br />

Museum<br />

△ Imagine Home<br />

03-02 t/mt 02-06<br />

Den Haag<br />

Fotomuseum<br />

△ Rob Hornstra: ordinary<br />

people<br />

t/m 17-03<br />

KM21<br />

△ Carla Klein<br />

11-02 t/m 09-06<br />

Kunstmuseum Den<br />

Haag<br />

△ Melk-en-<br />

Boedporselein. Collectie<br />

Roelofsz-Dunlop<br />

t/m 05-05<br />

△ Babs Haenen. Bergen<br />

van porselein<br />

t/m 14-04<br />

△ Tsjechisch & Slowaaks glas<br />

t/m 14-04<br />

△ Heringa/Van Kalsbeek:<br />

springvloed<br />

t/m 18-02<br />

△ Universum Max<br />

Beckmann<br />

t/m 20-05<br />

△ Hilma af Klint & Piet<br />

Mondriaan<br />

t/m 25-02<br />

Mauritshuis<br />

△ Roelant Savery’s<br />

Wonderlijke Wereld<br />

08-02 t/m 24-05<br />

△ Roofkunst – 10 verhalen<br />

t/m 07-04<br />

Museum Beelden<br />

aan Zee<br />

△ Erica van Seeters: Penning,<br />

gestolde beweging in steen<br />

t/m 14-07<br />

△ Tom Claassen<br />

t/m 31-03<br />

Museum Panorama<br />

Mesdag<br />

△ Kinderen van de<br />

Haagse School. Spelen,<br />

werken, overleven<br />

t/m 20-05<br />

Deurne<br />

De Wieger<br />

△ In de Ateliers: Michiel<br />

van Bakel – Objectief<br />

Landschap. Van Utopia<br />

tot Peel<br />

t/m 01-04<br />

△ Dromen in realiteit<br />

- Gerrit van Bakel en<br />

tijdgenoten<br />

t/m 19-05<br />

△ Nieuw in de collectie<br />

t/m 26-05<br />

Dordrecht<br />

Dordrechts Museum<br />

△ Gebroeders Van Strij<br />

t/m 01-09<br />

△ KISS MY SOUL

△ Sung Hwan Kim<br />

t/m 26-05<br />

Elburg<br />

Museum Sjoel Elburg<br />

△ De ondergang van<br />

Abraham Reiss. Jeroen<br />

Krabbé<br />

t/m 02-09<br />

Enkhuizen<br />

Zuiderzeemuseum<br />

△ Waterwijs<br />

17-02 t/m 01-09<br />

△ Schokland<br />

t/m 23-02<br />

Enschede<br />

Rijksmuseum Twenthe<br />

△ Houtskool X 9<br />

kunstenaars<br />

t/m 05-05<br />

△ Onderweg naar<br />

Bentheim. Twente door<br />

de ogen van Ruisdael,<br />

Hobbema en Waterloo<br />

t/m 04-02<br />

Gorssel<br />

Museum More<br />

△ Tal R en Mamma<br />

Andersson: rondom Hill<br />

t/m 26-02<br />

Gouda<br />

Museum Gouda<br />

△ De stad verzamelt - 150<br />

jaar Museum Gouda<br />

t/m 05-01-2025<br />

△ Koninklijke Kunst<br />

Wilhelmina en de<br />

Haagse School<br />

t/m 05-05<br />

△ Herenstraat<br />

t/m 21-04<br />

Groningen<br />

Groninger Museum<br />

△ Can I Be Me van Joram<br />

Krol<br />

t/m 03-03<br />

△ Porzellan Manufaktur<br />

Nymphenburg<br />

t/m 05-05<br />

△ Erwin Olaf<br />

t/m 10-03<br />

Haarlem<br />

Verwey Museum<br />

Haarlem<br />

△ Verwey en Steijn –<br />

gedeeld atelier<br />

t/m 20-05<br />

Harderwijk<br />

Stadsmuseum<br />

△ Danielle van Zadelhoff:<br />

carefull<br />

t/m 26-05<br />

Hardinxveld-<br />

Giessendam<br />

Museum De Koperen<br />

Knop<br />

△ Persglas<br />

10-02 t/m 11-05<br />

Heerenveen<br />

Museum Belvédère<br />

△ Mikalojus Konstantinas<br />

Čiurlionis: Beyond<br />

Heaven and Earth<br />

24-02 t/m 09-06<br />

△ Relaties & contrasten II<br />

t/m 11-02<br />

Felieke van der Leest, Jewelrassic - an inside story,<br />

halssieraad, 2017, CODA collectie. © de kunstenaar.<br />

Te zien in CODA Museum Apeldoorn.<br />

△ Zoltin Peeter: Voorbij<br />

de Noord<br />

t/m 11-02<br />

△ Afslag BLV: Dinnis van<br />

Dijken<br />

t/m 18-02<br />

Heino<br />

Kasteel Het Nijenhuis<br />

△ Maria Roosen & guests<br />

t/m 14-04<br />

Katwijk<br />

Katwijks Museum<br />

△ Ku(n)stleven langs de<br />

Vloedlijn<br />

t/m 31-03<br />

Laren<br />

Singer Museum<br />

△ FRISSE WIND.<br />

IMPRESSIONISME VAN<br />

HET NOORDEN<br />

t/m 05-05<br />

△ JOCHEN HEIN:<br />

ZEEGEZICHTEN<br />

t/m 05-05<br />

Singer Museum<br />

△ Tonia. Model en activiste<br />

t/m maart<br />

Leeuwarden<br />

Keramiekmuseum<br />

Princessehof<br />

△ Porseleinkoorts<br />

t/m 01-09<br />

Leiden<br />

De Lakenhal<br />

△ Anton de Kom en de<br />

Surinaamse Studenten<br />

Unie<br />

t/m 07-07<br />

RMO<br />

△ Het jaar 1000. <strong>Nederland</strong><br />

in de Ottoonse wereld,<br />

900-1100<br />

t/m 17-03<br />

Maastricht<br />

Bonnefanten Museum<br />

△ Shinkichi Tajiri: The<br />

Restless Wanderer<br />

02-12 t/m<br />

△ Małgorzata Mirga-Tas<br />

07-06 t/m<br />

△ Tussen Kunst en Kopie<br />

t/m 25-02-<strong>2024</strong><br />

Museum Vrijthof<br />

△ Humberto Tan |<br />

Morgen gaat het beter<br />

t/m 17-03<br />

Middelburg<br />

Zeeuws Museum<br />

△ HOTCHPOTCH<br />

t/m 24-09-<strong>2024</strong><br />

△ De omgekeerde wereld<br />

van Adriaen van de<br />

Venne<br />

t/m 28-04<br />

Naarden<br />

Comenius Museum<br />

Naarden<br />

△ Het labyrinth van<br />

Comenius & Huptych<br />

t/m 25-08<br />

Nagele<br />

Museum Nagele<br />

△ Onderweg: Ardi<br />

Brouwer en Marchien<br />

Cordes<br />

t/m 28-04<br />

Nijmegen<br />

Valkhofmuseum<br />

△ Into the Black Hole<br />

t/m 19-04<br />

Oss<br />

Museum Jan Cunen<br />

△ De vorst Van Oss &<br />

tijdgenoten. Elite in de<br />

ijzertijd<br />

t/m 04-02<br />

Museum Jan Cunen<br />

△ Camping Cunen.<br />

The animal farmacy.<br />

Coolsvandenbeuken<br />

t/m 04-02<br />

Rhenen<br />

Stadsmuseum<br />

Rhenen<br />

△ Naar licht en landschap<br />

zo’n verlangen.<br />

Zandleven & tijdgenoten<br />

(1880 -1960)<br />

t/m 15-02<br />

Rijswijk<br />

Stedelijk Museum<br />

Rijswijk<br />

△ Anita Groener. To the<br />

Edge of Your World<br />

t/m 05-03<br />

Roermond<br />

Cuypershuis<br />

△ Onder de wol: Christien<br />

Meindertsma<br />

t/m 24-03<br />

Rotterdam<br />

Chabot Museum<br />

△ Werner Berg<br />

t/m 03-03<br />

Kunsthal<br />

△ Refik Anadol: Living<br />

Paintings: Nature<br />

t/m 01-04<br />

△ Ai Weiwei. In Search of<br />

Humanity<br />

t/m 03-03<br />

△ Machteld Rullens: scrap<br />

yard abstraction<br />

t/m 14-04<br />

△ Prinses Arabella<br />

t/m 02-07<br />

Schoonhoven<br />

<strong>Nederland</strong>s<br />

Zilvermuseum<br />

△ Een Feest van JEWELSte:<br />

Anke AMO Akerboom<br />

29-02 t/m 27-10<br />

△ Aan tafel met Helene<br />

Kröller-Müller<br />

t/m 02-06<br />

△ Tin Ten Toon<br />

t/m 16-02<br />

Sneek<br />

Fries Scheepvaart<br />

Museum<br />

△ Waterspiegel: Maartje<br />

Roos<br />

t/m 25-02<br />

Tegelen<br />

Keramiekcentrum<br />

Tiendschuur Tegelen<br />

△ Niek Hoogland: Tegels<br />

aardewerk<br />

t/m 30-06<br />

Tilburg<br />

De Pont<br />

△ Laure Prouvost: in the<br />

mist of it all: above front<br />

tears<br />

24-02 t/m 18-08<br />

△ Beatriz Gonzalez: war<br />

and peace: a poetics of<br />

gesture<br />

Vanaf 05-10<br />

Textielmuseum<br />

△ Is it alive? Studio Drift<br />

t/m 07-04<br />

Utrecht<br />

Centraal Museum<br />

△ Op scherp: Fotorealisme<br />

nader bekeken<br />

10-02 t/m 08-06<br />

△ David Claerbout: Boom<br />

10-02 t/m 08-06<br />

△ Utrecht Lokaal: Max<br />

Kisman<br />

24-02 t/m 12-05<br />

Museum Catharijne<br />

Convent<br />

△ De schepping van de<br />

wetenschap<br />

22-02 t/m 02-06<br />

Valkenburg<br />

aan de Geul<br />

Museum Valkenburg<br />

△ Dries Engelen,<br />

kunstenaar en therapeut<br />

t/m 14-04<br />

Valkenswaard<br />

Steendrukmuseum<br />

△ Pointillisme. Pop-art.<br />

pixel<br />

t/m 12-05<br />

Veendam<br />

Veenkoloniaal<br />

Museum<br />

△ 2Spraak: Afrika<br />

ontdekken in textiel<br />

t/m 04-04<br />

Vianen<br />

Stedelijk Museum<br />

Vianen<br />

△ Samah Shihadi: Berlijns<br />

dagboek<br />

t/m 18-02<br />

Wassenaar<br />

Museum Voorlinden<br />

△ Michaël Borremans<br />

30-11 t/m 23-03<br />

△ Anselm Kiefer<br />

t/m 25-02<br />

Winterswijk<br />

Villa Mondriaan<br />

△ Zes jonge kunstenaars<br />

nemen Villa Mondriaan<br />

over<br />

t/m 14-04<br />

△ Winterswijkse Daniela<br />

Schwabe keert terug<br />

naar haar ORIGINE<br />

t/m 14-04<br />

Zwolle<br />

Museum De Fundatie<br />

△ Roosen & guests<br />

t/m 14-04<br />

Stuur de gegevens voor maart door<br />

naar els.bracke@ips.be vóór 05-02.<br />

73

Galerie tips<br />

Rita McBride<br />

t/m 02-03<br />

Galerie Fons Welters<br />

Amsterdam<br />

www.fonswelters.nl<br />

Michael<br />

Jacklin<br />

18-02 t/m 24-03<br />

Galerie Ramakers<br />

Den Haag<br />

www.galerieramakers.nl<br />

Het werk van de Amerikaanse beeldhouwer en installatiekunstenaar Rita McBride<br />

(°1960) verkent de productie van openbare ruimte en de receptie van cultuur door<br />

middel van sculpturen die bekende elementen uit onze directe omgeving recreëren.<br />

McBride dramatiseert soms objecten die gerelateerd zijn aan architectuur<br />

en design, vaak door het gebruik van ongebruikelijke materialen en onverwachte<br />

afmetingen. In haar werk worden industrialisatie, massaproductieprocessen en de<br />

wetten van de efficiëntie afgezet tegen de rol van handgemaakte artefacten en de<br />

sfeer van het disfunctionele. (md)<br />

Voor de primeur van Michael Jacklin (°1956)<br />

bij Galerie Ramakers in samenwerking met<br />

Slewe Galerie is een selectie gemaakt uit zijn<br />

rijke oeuvre. De kunstenaar werkt sinds 1984<br />

uitsluitend met ijzer. Zijn voorkeur voor dit<br />

materiaal komt voort uit zijn fascinatie voor<br />

ijzerconstructies in bruggen en architectuur.<br />

De laatste jaren maakt hij zijn meeste werken<br />

van stafijzer of ijzerplaat. Met basisvormen,<br />

zoals kubussen, dozen en bollen, bouwt hij<br />

een open grid-achtige constructie op. Zo<br />

ontstaat een subtiel spel van lijnen en intervallen<br />

als je er omheen beweegt. (md)<br />

Michael Jacklin, Floating grids, 2002, ijzer, 8 x 8 cm, 20<br />

x 30 cm, 30 x 3 mm, 40 x 3 mm, 200 x 100 x 60 cm.<br />

© de kunstenaar en Galerie Ramakers.<br />

Rita McBride, White Knight II, 2001, staal en aluminium, 33 x 58,5 x 51 cm. © Mai 36, Zürich.<br />

Mitzy Renooy<br />

18-02 t/m 17-03<br />

Galerie Bonnard<br />

Nuenen<br />

www.galeriebonnard.nl<br />

Mitzy Renooy, Waves, 120 x 180 cm, acryl op doek,<br />

2023. © de kunstenaar.<br />

Vier jaar na haar eerste zeer succesvolle solo-expositie bij Galerie Bonnard is Mitzy<br />

Renooy (°1964) terug voor een nieuwe solo. Renooy creëert licht en beweging op een<br />

stilstaand en plat vlak met slechts één toets van licht. Zij werkt graag in series, die gaan<br />

over Colombia, Cuba, water, beweging en nu voor het eerst landschappen in de serie<br />

‘Winter’. Inspiratie zocht en vond zij dicht bij huis en aan zee. In Intentions verwijst zij<br />

naar haar fascinatie voor kinderen en volwassenen die volledig op kunnen gaan in hun<br />

eigen wereld. (md)<br />

74

Johan van Oord<br />

18-02 t/m 14-04<br />

Galerie Phoebus<br />

Rotterdam<br />

www.phoebus.nl<br />

Jonny<br />

Niesche<br />

t/m 25-02<br />

Galerie Ron Mandos<br />

Amsterdam<br />

www.ronmandos.nl<br />

De werken van Jonny Niesche (°1972) gaan<br />

over aantrekkingskracht. Niesche toont in de<br />

expositie Electric Light Orchestra zijn kleurrijke<br />

abstracties vervaardigd met transparante doeken<br />

en spiegelende materialen. Ze nodigen<br />

uit tot dans en beweging. Voor een nieuwe<br />

serie werken liet de kunstenaar zich inspireren<br />

door muziek en de dans van nachtvlinders, die<br />

op mysterieuze wijze aangetrokken worden<br />

tot het licht. De kleuren van deze vlinders, het<br />

landschap waarin ze te vinden zijn en muziek<br />

vormen de basis voor zijn solo bij Galerie Ron<br />

Mandos. (md)<br />

Johan van Oord (°1950) schildert vanaf het midden van de jaren tachtig composities.<br />

In Galerie Phoebus toont Van Oord twee thema’s: ‘Furniture’ en ‘Exhibitions’,<br />

uitgewerkt in 276 ‘cartoons’ in aquarel en potlood op papier. In de tekeningen vind<br />

je referenties aan kunst of aan design en altijd in combinatie met werk van Van<br />

Oord zelf. De titel van het project, ‘CAMEO’, is een eerbetoon aan Hitchcock, die in<br />

zijn films precies deed wat de kunstenaar nu in zijn gewassen tekeningen doet: zijn<br />

aanwezigheid een kunstzinnige situatie binnensmokkelen. (md)<br />

Jonny Niesche, Giant Sapphire Wingspan, voile,<br />

aluminium, messing, hout, 176,4 x 331,4 x 4 cm, 2022.<br />

Foto: Michelle Margot.<br />

Johan van Oord, op titelblad: Ray (Eames) Kaiser, 1946; Johan van Oord, Compositie 11, 1986; 2021. © de<br />

kunstenaar.<br />

Theo van de Vathorst<br />

14-02 t/m 29-03<br />

Galerie Quintessens<br />

Utrecht<br />

www.galeriequintessens.nl<br />

Theo van de Vathorst, Zonaanbidster, 1986, hardsteen,<br />

hoogte 50 cm. © de kunstenaar en Galerie Quintessens.<br />

De geliefde Utrechtse beeldhouwer en tekenaar Theo van de Vathorst (1934-2022)<br />

maakte kleinplastiek, portretten, beelden en reliëfs voor de openbare ruimte. Hij<br />

werkte graag in brons, steen en keramiek. Van de Vathorsts beelden passen in de<br />

traditie van de weergave van de menselijke figuur. In zijn oeuvre, waarin gevoel voor<br />

humor en een brede kennis van de oudheid en niet-westerse culturen de rode draad<br />

vormen, onder andere de pre-Colombiaanse cultuur van Mexico, dragen veel van<br />

zijn speelse en levendige sculpturen een verhaal met zich mee. (md)<br />

75

Galerie agenda<br />

Frank Hutchison, Nevertheless, olieverf op doek 200 x 200 cm.<br />

© de kunstenaar. Te zien in Kunsthandel Peter ter Braak in<br />

Groningen.<br />

Hubert van Mastrigt, Ik win altijd. Te zien in Fotogalerie Objektief in Enschede.<br />

Amsterdam<br />

Atelier Volten<br />

△ Auke de Vries<br />

t/m 14-04<br />

Galerie Bart<br />

△ (Hidden) Trophies: Britte<br />

Koolen & Tim Wunderink<br />

t/m 16-03<br />

Galerie Fons Welters<br />

△ Rita McBride<br />

t/m 02-03<br />

△ Juliette Blightman:<br />

aaaaaaaahhh<br />

t/m 02-03<br />

Galerie Ron Mandos<br />

△ Jonny Niesche<br />

20-01 t/m 25-02<br />

GRIMM<br />

△ Self-Portraits<br />

t/m 24-02<br />

Den Haag<br />

Galerie Helder<br />

△ Airy Spaces II: Henri Wagner<br />

10-02 t/m 09-03<br />

Galerie Ramakers<br />

△ Michael Jacklin<br />

18-02 t/m 24-03<br />

Pulchri Studios<br />

△ Michael<br />

t/m 18-02<br />

△ Jacobien de Korte - Back to<br />

Venice<br />

t/m 20-02<br />

△ Kantcho Kanev & Choi Ji<br />

Yoon - Dialogu<br />

t/m 20-02<br />

△ Margriet Westervaarder<br />

t/m 27-03<br />

Eindhoven<br />

Pennings Foundation<br />

△ Ornithology: Anne Geene &<br />

Arjan de Nooy<br />

t/m 24-02<br />

Enschede<br />

Fotogalerie Objectief<br />

△ Vervormde dromen en<br />

herinneringen<br />

15-02 t/m 22-03<br />

Garrelsweer<br />

Galerie Ruigewaert<br />

△ VANAF HIER...EN VERDER:<br />

30 hedendaagse, veelal<br />

noordelijke kunstenaars met<br />

extra aandacht voor de Friese<br />

kunstenares Greetje Feenstra<br />

t/m 25-02<br />

Groningen<br />

Kunsthandel<br />

Peter ter Braak<br />

△ Frank Hutchison -<br />

'Nevertheless'<br />

11-02 t/m 03-03<br />

Harlingen<br />

Galerie de Vis<br />

△ Colour Your World<br />

t/m 27-04<br />

Hilversum<br />

Art Villa Gooi<br />

△ Winter Extravaganza<br />

t/m 25-02<br />

Nuenen<br />

Galerie Bonnard<br />

△ Mitzy Renooy<br />

18-02 t/m 17-03<br />

Rotterdam<br />

NL=US Art<br />

△ Past Home's<br />

t/m 10-03<br />

Utrecht<br />

Galerie Quintessens<br />

△ Theo van de Vathorst<br />

14-02 t/m 29-03<br />

Velp<br />

Art Gallery O-68<br />

△ Sprekend Beeld:<br />

Coen Vernooij, Els van<br />

’t Klooster en Roos van Dijk<br />

18-02 t/m 17-03<br />

Westzaan<br />

Galerie Staphorsius<br />

△ De etsen van Karel<br />

Wetselaar.<br />

t/m 02-03<br />

Stuur de gegevens voor maart door naar<br />

els.bracke@ips.be vóór 05-02.<br />

76

24.02<br />

-<br />

02.06<br />

<strong>2024</strong><br />

Ridders van het gulden<br />

vlies: een schitterende<br />

mythe ontrafeld<br />

www.hofvanbusleyden.be

Kunsthaus<br />

Lempertz<br />

Henrik Hanstein blikt vooruit<br />

78

Het in 1845 opgerichte Kunsthaus<br />

Lempertz, tegenwoordig gevestigd<br />

in Keulen, is een van de oudste<br />

veilinghuizen van Europa en<br />

het grootste van Duitsland, met<br />

gemiddeld twintig veilingen per<br />

jaar. Sinds 1976 wordt het geleid<br />

door Henrik Hanstein, eveneens<br />

voorzitter van de European<br />

Federation of Auctioneers (EFA).<br />

Speciaal voor <strong>COLLECT</strong> blikt hij<br />

terug op het afgelopen jaar en kijkt<br />

hij in de toekomst.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Hoe was de balans van 2023?<br />

“Het was een uitstekend jaar, met mooie<br />

veilingen en enkele uitzonderlijke stukken.<br />

Onze omzet bedroeg 60,3 miljoen euro,<br />

bijna 10 miljoen meer dan het jaar ervoor.<br />

Dat is het totaal van de resultaten behaald<br />

in Keulen – goed voor zo’n 90% van onze<br />

omzet –, Berlijn en Brussel. De internationale<br />

markt deed het zeker niet slecht,<br />

maar ook niet geweldig goed, al waren er<br />

uitstekende veilingen bij.”<br />

Hoe ziet u die markt evolueren?<br />

“Mocht de economie vertragen, dan<br />

verwacht iedereen dat de eerste helft van<br />

<strong>2024</strong> moeilijker zal zijn dan 2023. We merken<br />

ook dat de veilingmarkt steeds nauwer<br />

aanleunt bij de markt van de hedendaagse<br />

kunst, wat een probleem kan vormen<br />

voor de galeries. Soms, zoals in Londen<br />

en Parijs, vinden de verkopingen van hedendaagse<br />

kunst min of meer op hetzelfde<br />

moment plaats op beurzen en in veilingzalen.<br />

Toen ik zo’n vijftig jaar geleden in deze<br />

business begon, was er een groot verschil<br />

tussen deze twee markten. Wanneer nu<br />

bijvoorbeeld Art Cologne plaatsvindt, zijn<br />

er geen veilingen van hedendaagse kunst,<br />

maar er zit een pauze van slechts twee weken<br />

tussen, en hoe dan ook heeft iedereen<br />

nu toegang tot de catalogi.”<br />

Hoe zou u de identiteit van Lempertz<br />

omschrijven?<br />

“'Small is beautiful’. We werken een beetje<br />

als een privébank op een markt gedomineerd<br />

door de grote banken. Toch denk ik<br />

dat onze winst hoger ligt dan die van de<br />

grote veilinghuizen. Wat ik heb opgestoken<br />

van mijn geregelde contacten met de<br />

managers van Christie’s en Sotheby’s is dat<br />

hun winst daalt. In Parijs, bijvoorbeeld, is<br />

de concurrentie bijzonder hevig en door<br />

Zijn kleurrijke,<br />

weelderige kleding<br />

wijst erop dat<br />

de cavalier op<br />

het moment van<br />

schilderen nog<br />

vrijgezel was.<br />

Guido Reni, Marie-Madeleine, ca. 1630, olieverf op<br />

doek, 70 x 56 cm. © Lempertz, € 730.000.<br />

‘We werken een<br />

beetje als een<br />

privébank op een<br />

markt gedomineerd<br />

door de grote<br />

banken’<br />

de stijgende provisies verliezen ze steeds<br />

meer geld. Wij kunnen het ons veroorloven<br />

flexibeler te zijn. We zijn wellicht ook<br />

sneller en inschikkelijker. Het is als een<br />

raceboot vergeleken met een cruiseschip.<br />

De meeste middelgrote veilinghuizen<br />

blijven in handen van één persoon of een<br />

familie. En we onderhouden ook een persoonlijker<br />

contact met onze klanten.”<br />

Hoofdsteun van de Mbala, Democratische Republiek Congo, 17 cm hoog. © Lempertz. € 42.840.<br />

Heeft de voortschrijdende digitalisering<br />

een invloed gehad op uw activiteiten?<br />

“De laatste zes tot zeven jaar zien we een<br />

omschakeling. De catalogi staan nu online<br />

en sites als Artnet en Artprice verzamelen<br />

de resultaten van alle veilinghuizen,<br />

zowel de grote als de minder grote. Zoekt<br />

een verzamelaar bijvoorbeeld een werk<br />

van Hockney, dan kan hij snel de veilingresultaten<br />

van de afgelopen twintig jaar<br />

raadplegen en ook zien welke stukken<br />

binnenkort te koop worden aangeboden.<br />

Dat heeft onze business ingrijpend veranderd.<br />

Je kunt nu ook online of telefonisch<br />

bieden. Zo kan het dat er recordbedragen<br />

worden geboekt in Zürich, Wenen, Keulen<br />

79

dat geldt niet enkel voor de moderne en<br />

hedendaagse kunst, maar ook voor de oude<br />

kunst. Enkele jaren geleden wilde iedereen<br />

nog bloemstillevens, maar daar is nu niet<br />

bijster veel belangstelling meer voor. Idem<br />

voor stillevens met dieren. De smaak verandert,<br />

onder invloed van de moderne kunst.<br />

Men zoekt nu dingen die soberder zijn, met<br />

minder verwijzingen. Ik hou niet van die<br />

smaakevolutie. Steeds meer mensen kopen<br />

met hun oren in plaats van met hun ogen.”<br />

Duitse meester, Portret van een gekleurde hoveling, ca. 1760-1770, olieverf op doek, 77 x 57,5 cm.<br />

18-11-2023. © Lempertz. € 201.600.<br />

‘Het resultaat hangt af<br />

van de kwaliteit van<br />

het stuk, en niet langer<br />

van de plaats waar<br />

het te koop wordt<br />

aangeboden’<br />

of Brussel, die niet moeten onderdoen<br />

voor die geboekt in Londen of New York.<br />

Iedereen heeft dezelfde kans. Het resultaat<br />

hangt af van de kwaliteit van het stuk,<br />

en niet langer van de plaats waar het te<br />

koop wordt aangeboden. De keuze wordt<br />

tegenwoordig bepaald door de waarde van<br />

de objecten. Stukken met een geschatte<br />

waarde van 300 tot 10.000 euro worden nu<br />

online verkocht. Voor duurdere stukken is<br />

dat moeilijker, omdat de koper tien dagen<br />

heeft om te bieden en dus van gedachten<br />

kan veranderen. Alles kan nog worden<br />

beslist in de laatste tien minuten.”<br />

U kunt dus niet langer genoegen nemen<br />

met namen die goed liggen op de<br />

eerstehandsmarkt en moet aandacht<br />

hebben voor wat er morgen verkocht zal<br />

worden.<br />

“We moeten open van geest zijn. Vandaar<br />

dat ik beurzen als Art Antwerp bezoek.<br />

De smaak van het publiek verandert, en<br />

U houdt veilingen in drie steden.<br />

“In Keulen houden we veilingen van oude,<br />

moderne en hedendaagse kunst, foto’s en<br />

Aziatische kunst. In Berlijn ligt de nadruk<br />

op stukken die op de een of andere manier<br />

een band met de geschiedenis van de stad<br />

hebben. Zo zijn we wereldleider wat betreft<br />

porselein van de KPM, de Koninklijke Porseleinfabriek<br />

in Berlijn, opgericht in 1763<br />

door Frederik de Grote. We hebben ook<br />

vertegenwoordigingskantoren in Milaan en<br />

Zürich. In onze kantoren in München en<br />

Brussel organiseren we tentoonstellingen<br />

in preview. Brussel is voor ons erg belangrijk<br />

wat oude kunst betreft. Wat weinig<br />

mensen weten, is dat wij een van de eerste<br />

veilinghuizen hebben opgericht in Brussel,<br />

in 1849. In 1938 hebben we het jammer<br />

genoeg moeten sluiten. Mijn moeder is een<br />

Belgische, dus was ik blij toen we zo’n dertig<br />

jaar geleden weer een vestiging konden<br />

openen in Brussel, in de Wolstraat. Dat is<br />

een ideale plek, stukken minder duur dan<br />

Parijs en vlot te bereiken voor Franse en<br />

Britse verzamelaars. Ik zou er onze activiteiten<br />

willen uitbreiden. We zijn er begonnen<br />

met het organiseren van veilingen van<br />

etnische kunst en hebben vastgesteld dat<br />

er een weinig vertegenwoordigd marktsegment<br />

was, dat van de Polynesische kunst.<br />

Nu zijn we daarin marktleider. Sinds enkele<br />

jaren weten verzamelaars dat ze hiervoor<br />

bij Lempertz in Brussel moeten zijn. Het<br />

probleem is dat de taksen veel te hoog zijn.<br />

Zonder dat zou Brussel kunnen uitgroeien<br />

tot een belangrijke plek op de kunstmarkt.”<br />

Hoe is uw klantenkring samengesteld?<br />

“De helft van onze omzet komt van buitenlandse<br />

verzamelaars en de andere helft<br />

van Duitse. Het hangt vooral af van het<br />

soort stukken. Wat moderne en hedendaagse<br />

kunst betreft, is tussen 60% en 70%<br />

van onze klanten Duits of Duitstalig. Van<br />

de oude kunst gaat 60% naar het buitenland.<br />

Van de Aziatische kunst, en met<br />

name de Chinese, gaat 90% naar China.”<br />

80

‘We merken dat de<br />

veilingmarkt steeds<br />

nauwer aanleunt<br />

bij de markt van de<br />

hedendaagse kunst,<br />

wat een probleem kan<br />

vormen voor de galeries’<br />

Hoe ziet u de toekomst en welke<br />

problemen verwacht u?<br />

“Van de toekomst heb ik eigenlijk geen<br />

idee, dat zou u moeten vragen aan mijn<br />

twee dochters, die samen met mij Lempertz<br />

runnen. De jongste leidt de vestiging<br />

in Keulen, de oudste die in Berlijn. We zijn<br />

het enige Duitse veilinghuis dat ook in het<br />

buitenland actief is. We zouden er graag<br />

nog meer aanwezig zijn.”<br />

Hermann Max Pechstein, Zelfportret in liggende houding, 1909, olieverf op doek, 73,5 x 98,5 cm. 01-12-2023.<br />

© Lempertz. Foto: Saša Fuis. € 3.200.000.<br />

Wat zijn uw grootste problemen?<br />

“Fraaie stukken vinden. Vind je uitzonderlijke<br />

stukken, dan zal de veiling ook uitzonderlijk<br />

zijn. Gaat het om een stuk van<br />

gemiddeld belang, dan zal de veiling geen<br />

klapper worden. Over het algemeen is er<br />

veel belangstelling voor fraaie stukken,<br />

maar veel minder voor die van geringer<br />

belang. Hoe minder interessant, hoe moeilijker<br />

om het verkocht te krijgen. We zullen<br />

dus proberen minder objecten te verkopen,<br />

maar van een grotere waarde. De verkopers<br />

kennen de markt en vergelijken de<br />

verschillende veilinghuizen met elkaar. We<br />

hebben allen hetzelfde beroep. Het is niet<br />

meer zoals vroeger, toen de prijzen sneller<br />

stegen in Parijs dan in Zürich, of sneller in<br />

Duitsland dan in België. Tegenwoordig kun<br />

je overal ter wereld dezelfde prijs behalen.<br />

Wat ook belangrijk is, is dat je over een<br />

goede expert beschikt. Dat kan echt een<br />

verschil maken.”<br />

VEILING<br />

www.lempertz.com<br />

Albert Birkle, Krankzinnigheid (Irrsinn), 1925, olieverf op doek, 63,5 x 57,5 cm. 06-06-2023. © Lempertz. € 900.000.<br />

Expertisedagen te Brussel<br />

07–02 t/m 08-02<br />

21-02 t/m 22-02<br />

brussel@lempertz.com<br />

81

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 540.960<br />

François Joseph Navez, Scènes de brigands avec la<br />

diseuse de bonne aventure, 1821, olieverf op doek,<br />

104 x 128 cm. Collin du Bocage OVV, Parijs, 17-11.<br />

© Collin du Bocage.<br />

£ 13.000 (€ 15.110)<br />

Jan Diederik Pont, miniatuurmand, Amsterdam,<br />

1755, zilver, 9 cm lang. Olympia Auctions,<br />

Londen, 22-11. © Olympia.<br />

£ 695.000 (€ 815.000)<br />

Clara Peeters, Stilleven met rozen, anjers, tulpen,<br />

narcissen, irissen, juffertje-in-’t-groen, ridderspoor en<br />

andere bloemen, in een tenen mand, met een vlinder<br />

en een krekel, ca. 1615, olieverf op koper, 32 x 42 cm.<br />

Sotheby’s, Londen, 06-12. © Sotheby’s.<br />

AFGELOPEN<br />

Uitzonderlijke<br />

Record voor Navez<br />

in Drouot<br />

“Ik heb zopas een schilderij<br />

afgewerkt waarvan ik zeker weet<br />

dat het indruk zal maken op uw<br />

tentoonstelling. Het gaat om een<br />

waarzegster met een buitengewone<br />

expressie en tint, schreef<br />

de Belgische schilder François-<br />

Joseph Navez (1787-1869) in 1821<br />

aan zijn vriend Auguste-Donat De<br />

Hemptinne. Het schilderij ging<br />

op 17 november onder de hamer<br />

in Drouot. De markt heeft Navez<br />

uiteindelijk gelijk gegeven, want<br />

zijn werk ging op de door Collin du<br />

Bocage georganiseerde veiling van<br />

de hand voor € 540.960 (inclusief<br />

kosten). Dat is een nieuw wereldrecord<br />

voor deze kunstenaar.<br />

Ook Caravaggio had eerder al dat<br />

thema uitgebeeld, met name aan<br />

het einde van de 16e eeuw, maar<br />

Navez maakte er iets pittoresks en<br />

romantisch van, op het Romeinse<br />

platteland van de 19e eeuw,<br />

vergeven van de bandieten. Het<br />

thema werd toen uitgebeeld door<br />

alle jonge schilders die naar Rome<br />

kwamen om zich er te perfectioneren,<br />

maar wel geïnspireerd door<br />

eigentijdse personages. Met dit<br />

werk wilde Navez het genreschilderij<br />

een nieuwe dimensie geven,<br />

voorbij het anekdotische. Via dit<br />

populaire thema wilde hij volgens<br />

neoclassicistisch recept een soort<br />

tijdloosheid bereiken. De schilder<br />

verheugde zich over de vele<br />

lofbetuigingen die hij oogstte met<br />

dit werk en schonk het uiteindelijk<br />

aan schilder De Hemptinne, als<br />

dank voor de grote tentoonstelling<br />

die hij over hem organiseerde<br />

in Brussel.<br />

Collectie<br />

miniaturen bij<br />

Olympia Auctions<br />

Eind november behaalde Olympia<br />

Auctions in Londen uitstekende<br />

resultaten met een unieke collectie<br />

<strong>Nederland</strong>se miniatuurobjecten,<br />

vervaardigd van massief<br />

zilver. Deze verkleinde versie van<br />

echte objecten voor huishoudelijk<br />

gebruik bleek bijzonder in trek bij<br />

kandidaat-kopers van over de hele<br />

wereld, die boden via internet en<br />

per telefoon. Een van de blikvangers<br />

van de veiling was een<br />

opengewerkte en gegraveerde<br />

miniatuurmand, met daarin vier<br />

flesjes. Het lot werd afgehamerd<br />

op £ 13.000, 13 keer meer dan de<br />

laagste richtprijs. Men gaat ervan<br />

uit dat die miniatuurobjecten<br />

werden vervaardigd voor jonge<br />

meisjes uit rijke gezinnen, om<br />

<strong>Nederland</strong>se poppenhuizen mee<br />

te meubileren, of als stalen voor<br />

<strong>Nederland</strong>se kooplui die handel<br />

dreven met Amerika en Azië. Ze<br />

zijn altijd populair geweest. Dit zilveren<br />

speelgoed, dat huishoudelijke<br />

voorwerpen op ware grootte<br />

nabootst, werd besteld door rijke<br />

families die zo soms de inboedel<br />

van een heel huis verzamelden in<br />

het klein en in een rariteitenkabinet<br />

bewaarden.<br />

Mooi bod voor<br />

Clara Peeters bij<br />

Sotheby’s<br />

Op 6 december kon men bij<br />

Sotheby’s in Londen bieden op<br />

een schilderij uit de 17e eeuw,<br />

toegeschreven aan de Antwerpse<br />

kunstenaar Clara Peeters (ca.<br />

1581/1585-na 1657). Het werk kwam<br />

uit een Belgische adellijke collectie,<br />

waar het al sinds 1928 deel van uitmaakte.<br />

De nieuwe eigenaar bood<br />

er £ 695.000 (€ 815.000) voor. Het<br />

is meteen het duurste schilderij uit<br />

het oeuvre van de Antwerpse. Dit<br />

olieverfschilderij dateert wellicht<br />

van omstreeks 1615. Clara Peeters<br />

bleef lange tijd vergeten. Er zijn<br />

dan ook bitter weinig details over<br />

haar leven bekend. Dat is toch wel<br />

vreemd, gezien de verbluffende<br />

kwaliteit van haar schilderijen.<br />

Sommige zijn zelfs te vinden in de<br />

koninklijke collectie in Madrid, wat<br />

erop wijst dat ze erkenning genoot<br />

tot ver buiten Antwerpen. Het valt<br />

dan ook niet te begrijpen dat ze,<br />

net als sommige andere vrouwelijke<br />

kunstenaars uit die tijd, in de<br />

daaropvolgende eeuwen over het<br />

hoofd werd gezien in de kunstgeschiedenis.<br />

Pas in het midden en<br />

aan het einde van de 20e eeuw<br />

werd ze herontdekt en kreeg ze<br />

de waardering die ze verdient. Er<br />

zijn zo’n veertig werken van haar<br />

hand bekend.<br />

Record voor Lucie<br />

Rie bij Bonhams<br />

Op 6 december hield Bonhams<br />

in Parijs een veiling van meesterwerken<br />

van keramiek. Het topstuk<br />

was een kom op voet van Lucie Rie<br />

(1902-1995), vervaardigd omstreeks<br />

1980, met ingelegde roze stralende<br />

lijnen en banden van turkoois<br />

en mangaan. Na een hevige<br />

biedstrijd werd het lot toegewezen<br />

voor € 406.800, bijna tien keer<br />

meer dan de richtprijs (€ 40.000-<br />

60.000). Dat is meteen ook een<br />

nieuw wereldrecord voor deze<br />

kunstenaar. Een andere blikvanger<br />

van deze veiling was een grote<br />

witte Cycladische vorm van Hans<br />

Coper (1920-1981), daterend van<br />

1968 en afgehamerd op € 165.500,<br />

het dubbele van de hoogste<br />

richtprijs. Claire Gallois, het hoofd<br />

van de afdeling 20e-eeuws design<br />

bij Bonhams in Parijs: “Lucie Rie<br />

is een van de grootste namen<br />

82

€ 406.800<br />

Lucie Rie, kom op voet, ca. 1980, keramiek.<br />

Bonhams, Parijs, 06-12. © Bonhams.<br />

£ 1.734.000 (€ 2.016.000)<br />

Michael Sweerts, Een portret van<br />

de kunstenaar (?) die de biddende<br />

Madonna presenteert, ca. 1656-1658,<br />

olieverf op doek, 45,1 x 34,3 cm.<br />

Christie’s, Londen, 07-12. © Christie’s.<br />

Images Ltd.<br />

€ 16.400<br />

Josef Hoffmann voor Jacob & Josef Kohn, fauteuil Sitzmaschine,<br />

ca 1908, model nr. 670, gekleurd en gebogen hout, 112 x 64,5 x 80 cm.<br />

Hôtel des Ventes de Toulon Côte d’Azur OVV, 07-12. © HDV Toulon<br />

Côte d’Azur.<br />

van de Britse keramiek van de<br />

20e eeuw. Deze zeldzame kom<br />

is een heus meesterwerk. Ik ben<br />

dan ook geenszins verrast dat er<br />

zo verwoed werd geboden in de<br />

zaal, per telefoon en online, met<br />

als spannend resultaat een nieuw<br />

veilingrecord.” De vier vazen en<br />

kommen van Lucie Rie gingen alle<br />

van de hand voor bedragen die<br />

stukken hoger lagen dan de richtprijs,<br />

wat nog maar eens bewijst<br />

dat de wereldwijde belangstelling<br />

voor haar werken nog steeds<br />

groot is.<br />

Michael Sweerts<br />

nog steeds in trek<br />

bij Christie’s<br />

Op 7 december gingen bij<br />

Christie’s in Londen werken van<br />

oude meesters onder de hamer.<br />

Zo kon men bieden op een zeer<br />

bijzonder en voor de kunstmarkt<br />

volslagen onbekend schilderij<br />

van de Brusselse kunstenaar<br />

Michael Sweerts (1618-1664). In<br />

juli vorig jaar vestigde Christie’s<br />

een nieuw wereldrecord voor<br />

deze kunstenaar, die verzamelaars<br />

blijft fascineren, zowel door zijn<br />

technisch meesterschap als door<br />

zijn vernuftige composities. Het<br />

schilderij werd afgehamerd op<br />

£ 1,7 miljoen (€ 2 miljoen), meer<br />

dan vier keer de laagste richtprijs<br />

(£ 400.000). Dit bod bevestigt nog<br />

maar eens de belangstelling voor<br />

zeldzame werken die zich onderscheiden<br />

door hun bijzondere<br />

aard, hun conditie en de nieuwheid<br />

ervan op de markt. Bijzonder<br />

is dit werk zeker. Het wordt gezien<br />

als een mogelijk zelfportret, zoals<br />

te lezen staat in de veilingcatalogus:<br />

“Gedreven door zijn sterke<br />

belangstelling voor pedagogie en<br />

kunstonderwijs laat Sweerts hier<br />

op zelfverwijzende manier zijn<br />

meesterschap van zowel beeld<br />

als medium zien – de uitvinder<br />

die zijn uitvinding binnen een<br />

andere uitvinding presenteert.”<br />

Schilders beelden zichzelf wel<br />

vaker af in hun werken. Sweerts<br />

vormt hier geen uitzondering op.<br />

In deze compositie zag hij zichzelf<br />

ongetwijfeld als een volwaardige<br />

deelnemer aan een onderliggend<br />

didactisch doel.<br />

Befaamde<br />

fauteuil van Josef<br />

Hoffmann in<br />

Toulon<br />

De beroemde Sitzmaschine, eenvoudig<br />

te vertalen als ‘zitmachine’,<br />

is een fauteuil die Josef Hoffmann<br />

in 1905 ontwierp in de Wiener<br />

Werkstätte. Dit tot de Sezession<br />

behorende meesterwerk werd<br />

gefabriceerd door de firma Jacob<br />

& Josef Kohn, gespecialiseerd<br />

in meubelen van gebogen en<br />

thermogevormd hout. De Sitzmaschine<br />

werd in 1908 voor<br />

het eerst gepresenteerd op de<br />

Kunstschau in Wenen. Het meubel<br />

was dé blikvanger op de veiling<br />

die Hôtel des Ventes de Toulon<br />

Côte d’Azur op 7 december hield in<br />

Toulon. Het ging om een historisch<br />

exemplaar, toegewezen voor<br />

€ 16.400. Deze fauteuil, ontworpen<br />

voor eenvoudige productie en<br />

gebruiksgemak, heeft een vlakke,<br />

verstelbare rugleuning (de bolletjes<br />

op de armleuningen dienen<br />

als bevestiging van de rugleuning).<br />

De volle, gewelfde armleuningen<br />

lopen door naar onderen en vormen<br />

zo meteen ook de basis van<br />

het meubel, met een uitschuifbare<br />

voetsteun. Dit zeer praktische model<br />

was een voorafspiegeling van<br />

het design van Marcel Breuer.<br />

Koninklijk object bij<br />

Artcurial<br />

Op 13 en 14 december hield<br />

Artcurial een avondveiling van<br />

meubelen en kunstobjecten. Men<br />

kon onder meer bieden op een<br />

braadslee met deksel in de vorm<br />

van een everzwijn (Florence, 20e<br />

eeuw), rechtstreeks komend uit de<br />

Belgische koninklijke familie. De<br />

na de Tweede Wereldoorlog opgerichte<br />

edelsmidswinkel Fratelli Lisi<br />

is befaamd om zijn zilveren dieren,<br />

met een verbluffend echt lijkende<br />

vacht, een techniek die deze edelsmeden<br />

perfect beheersen. Hun<br />

werk doet denken aan dat van<br />

Buccellati. Op veilingen zie je zeer<br />

zelden zulke grote braadsleeën<br />

met deksel in de vorm van een<br />

everzwijn. En dan is er natuurlijk<br />

nog de prestigieuze herkomst. Een<br />

en ander verklaart wellicht waarom<br />

de nieuwe eigenaar er € 22.304<br />

(inclusief kosten) voor over had,<br />

meer dan de hoogste richtprijs<br />

(€ 18.000-20.000).<br />

Een Justus van<br />

Egmont bij Osenat<br />

Justus van Egmont, later verfranst<br />

tot Juste d’Egmont (1601-1674),<br />

werd geboren in Leiden en<br />

overleed in Antwerpen. Hij verliet<br />

de Verenigde Provinciën na<br />

het overlijden van zijn vader en<br />

vestigde zich met zijn moeder in<br />

Antwerpen, waar hij aan de slag<br />

ging in het atelier van Rubens. In<br />

1628 verhuisde hij naar Parijs om<br />

hofschilder te worden in dienst van<br />

Lodewijk XIII en daarna Lodewijk<br />

XIV. Hij was befaamd om zijn<br />

portretten, onder meer dat van<br />

koningin Maria de’ Medici. Op<br />

17 december ging in Versailles een<br />

ander soort werk van hem onder<br />

de hamer, met name een grisaille<br />

voorstellende een tragedie die<br />

zich in 1128-1130 had afgespeeld<br />

in Noord-Frankrijk en waaraan de<br />

herinnering levendig werd gehouden<br />

door processies, nog tot aan<br />

83

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 22.304<br />

Fratelli Lisi, braadslee met deksel in de vorm van een everzwijn,<br />

Italië, 20e eeuw, zilver, 37 x 62 x 41 cm. Artcurial, Parijs,<br />

13 & 14-12. © Artcurial.<br />

€ 20.160<br />

Justus van Egmont, Aanroeping van de heilige<br />

Genoveva voor de kriebelziekte, grisaille,<br />

53,5 x 46 cm. Osenat OVV, Versailles, 17-12.<br />

© Osenat.<br />

€ 504.000<br />

Zeer zeldzaam boeddhistisch altaar,<br />

China, Qing-dynastie, Yongzheng-<br />

Qianlong-periode, verguld lak, licht<br />

zeegroene jade. Christie’s, Parijs, 12-12.<br />

© Christie’s Images Ltd.<br />

het einde van het Ancien Régime.<br />

Het ergste was mycotoxine, moederkoren,<br />

en zat verborgen in een<br />

onschuldig basisvoedingsmiddel:<br />

brood. Het veroorzaakte hallucinaties,<br />

stuiptrekkingen en gangreen,<br />

met de dood tot gevolg. De ziekte<br />

bekend als ergotisme werd ook<br />

kriebelziekte of sint-antoniusvuur<br />

genoemd. De giftigheid van de<br />

schimmel die zich ontwikkelt in<br />

slecht bewaard graan, werd pas<br />

in de 18e eeuw begrepen en<br />

de verantwoordelijke alkaloïde<br />

(waarvan lsd een afgeleide is) werd<br />

pas in de volgende eeuw ontdekt.<br />

Na duizenden doden dacht men<br />

in de Middeleeuwen dat de heilige<br />

Genoveva, de beschermheilige<br />

van Parijs, als enige redding kon<br />

brengen. De aanroeping van de<br />

heilige, hier op dramatische wijze<br />

uitgebeeld, zou de ziekte genezen,<br />

zo dacht men. Het werk, met een<br />

richtprijs van € 15.000-20.000,<br />

ging bij Osenat de deur uit voor<br />

€ 20.160.<br />

Aziatische kunst in<br />

trek bij Christie’s<br />

Mede door het succes van de<br />

Printemps Asiatique in juni, waarbij<br />

Christie’s te koop aangeboden<br />

werken tentoonstelde in twee<br />

steden, is Parijs uitgegroeid tot<br />

een belangrijke draaischijf van de<br />

markt van Aziatische kunst, die nu<br />

volledig geglobaliseerd is. Op de<br />

veiling van 12 december en de onlineveiling<br />

van 30 november tot 14<br />

december pakte Christie’s uit met<br />

objecten uit collecties uit Frankrijk,<br />

Duitsland, Italië, het Verenigd<br />

Koninkrijk, <strong>Nederland</strong>, België,<br />

Japan, Taiwan en de Verenigde<br />

Staten. De totale opbrengst bedroeg<br />

€ 7,3 miljoen. Voor 91% van<br />

de werken werd de richtprijs behaald<br />

of overtroffen. Het klapstuk<br />

was een zeer zeldzaam boeddhistisch<br />

altaar uit Nepal, van verguld<br />

koper, daterend uit het begin van<br />

de Malla-periode (13e-14e eeuw).<br />

Het lot werd toegewezen voor<br />

€ 730.800 (richtprijs: € 350.000-<br />

450.000). Een eveneens uiterst<br />

zeldzaam Chinees boeddhistisch<br />

altaar, van verguld lak, licht<br />

zeegroene jade, uit de tijd van de<br />

Qing-dynastie, ging dan weer van<br />

de hand voor € 504.000 (richtprijs:<br />

€ 250.000-350.000).<br />

Succes bij Un Hiver<br />

Marocain van<br />

Artcurial<br />

De vijfde editie van Artcurial’s veiling,<br />

getiteld Un Hiver Marocain,<br />

die op 30 december plaatsvond<br />

in La Mamounia, lokte verzamelaars<br />

van meer dan twintig<br />

verschillende nationaliteiten, met<br />

name uit Marokko, Europa en het<br />

Midden-Oosten. De veiling bracht<br />

MAD 30.660.950 (€ 3.066.095) in<br />

het laatje, kosten inbegrepen.<br />

Blikvangers waren de werken van<br />

Jacques Majorelle en verschillende<br />

tijdgenoten. Zo werd het<br />

werk Un confrère soudanais (Een<br />

Soedanees) van Kees van Dongen,<br />

afgehamerd op MAD 5.078.800<br />

(€ 507.880), kosten inbegrepen.<br />

Eveneens stonden op het<br />

programma: de Marokkaanse en<br />

hedendaagse Afrikaanse kunst. Zo<br />

kon men bieden op een sculptuur<br />

(moeder met kind) van Mona<br />

Saudi, toegewezen voor MAD<br />

695.360 (€ 69.536), inclusief kosten,<br />

liefst tien keer meer dan verwacht.<br />

Het werk Sans Titre (2020) van<br />

Aboudia ging dan weer de deur<br />

uit voor MAD 656.000 (€ 65.600),<br />

kosten inbegrepen.<br />

OP KOMST<br />

De collectie van<br />

Philip Hewat-<br />

Jaboor bij Christie’s<br />

Philip Hewat-Jaboor (1953-2022)<br />

was een gepassioneerde en alom<br />

gewaardeerde kunstkenner, kunstadviseur<br />

en voorzitter van de Masterpiece<br />

Art Fair, in Londen (2012-<br />

2022). Zijn uitgelezen collectie,<br />

goed voor zo’n tweehonderd lots,<br />

vormt een ode aan de schoonheid<br />

van fraaie steensoorten, met stukken<br />

van prestigieuze herkomst.<br />

Het gaat met name om sierkunst<br />

van de oudheid tot nu. Op 8<br />

februari gaat zijn collectie onder<br />

de hamer bij Christie’s, in Londen.<br />

Philip Hewat-Jaboor koesterde<br />

een bijzondere passie voor het<br />

prestigieuze porfier (purpersteen)<br />

uit Egypte, wat blijkt uit het grote<br />

aantal objecten van dit materiaal,<br />

zoals een paar neoklassieke vazen<br />

daterend van het begin van de<br />

19e eeuw (richtprijs: £ 100.000-<br />

150.000). Andere werken getuigen<br />

van zijn grote bewondering voor<br />

en affiniteit met de legendarische<br />

Britse mecenassen en verzamelaars<br />

William Beckford (1760-1844)<br />

en Thomas Hope (1769-1831). De<br />

waarde van zijn collectie wordt<br />

geschat op meer dan £ 1,5 miljoen<br />

(€ 1,7 miljoen), met richtprijzen<br />

gaande van £ 700 tot 120.000.<br />

De inboedel van<br />

Palazzo Volpi bij<br />

Sotheby’s<br />

Op 13 februari gaat bij Sotheby’s in<br />

Parijs de collectie van de graaf en<br />

gravin Giovanni Volpi di Misurata<br />

onder de hamer. Die komt uit<br />

84

MAD 5.078.800 (€ 507.880)<br />

Kees van Dongen, Un confrère soudanais of<br />

Soudanais, ca. 1910-1911, olieverf op doek.<br />

Artcurial, Marrakech, 30-12. © Artcurial.<br />

Richtprijs: € 30.000-50.000<br />

Paar salonbanken, midden 18e eeuw, versierd aan één kant,<br />

met de hand geschilderd in het blauw en verguld, 85 x 178 cm.<br />

Sotheby’s, Parijs, 13-02. © Sotheby’s Art Digital Studio.<br />

$ 100.000-150.000<br />

(€ 92.000-140.000)<br />

Irving Penn, Black and White Vogue Cover (B)<br />

(Jean Patchett) New York, 1950, foto. Christie’s,<br />

New York, 21-02. © Christie’s Images Ltd.<br />

het beroemde Palazzo Volpi, dat<br />

uitkijkt op het Canal Grande in<br />

Venetië. Deze architecturale parel<br />

in renaissancestijl werd gebouwd<br />

aan het begin van de 16e eeuw.<br />

Niemand minder dan Michelangelo<br />

zou de fresco’s van het<br />

palazzo zijn komen bewonderen.<br />

Graaf Giuseppe Volpi di Misurata<br />

(1877-1947) kocht het pand in 1917.<br />

Hij was onder meer de oprichter<br />

van het beroemde filmfestival<br />

van Venetië. Zo kreeg het palazzo<br />

meteen ook heel wat leden van de<br />

high society over de vloer. De eigenaars<br />

zorgden voor een sierlijke<br />

combinatie van kunst en glamour,<br />

in een weelderig decor. Het ensemble<br />

dat bij Sotheby’s onder de<br />

hamer gaat, bestaat uit meubelen<br />

en kunstobjecten afkomstig uit<br />

de ‘piano nobile’ (bel-etage): van<br />

de ‘portego’ (typisch Venetiaanse<br />

ontvangstzaal) tot de balzaal en de<br />

muzieksalon. Venetiaanse fauteuils<br />

van verguld hout, grote Romeinse<br />

consoletafels, consoletafels met<br />

een versiering in Japanse stijl,<br />

‘sopraporta’ in de stijl van Jacopo<br />

Sansovino, ‘Wagner’-canapés en<br />

banken uit de 18e eeuw, en niet te<br />

vergeten de Venetiaanse spiegels:<br />

alle zagen ze er de grootste<br />

Hollywood-sterren langskomen.<br />

Ook de inboedel van de speelzaal<br />

gaat onder de hamer, met geraffineerde<br />

meubelen van Maison Jansen,<br />

dat sommige van de mooiste<br />

interieurs uit die tijd ontwierp.<br />

Gravures van<br />

James Rosenquist<br />

bij Phillips<br />

Op 15 februari houdt Phillips de<br />

tot op heden grootste veiling en<br />

tentoonstelling van gravures van<br />

James Rosenquist (1933-2017),<br />

waarbij de schijnwerpers worden<br />

gericht op de evolutie van zijn<br />

prentkunst, van 1965 tot 2012. Het<br />

is de eerste keer dat die afdrukken<br />

geveild worden, na lange tijd te<br />

zijn bewaard door de familie van<br />

de kunstenaar. Rosenquist, een<br />

van de eerste popartexponenten,<br />

verlegde voortdurend de grenzen<br />

van het creëren van beelden en<br />

gebruikte prenttechnieken om een<br />

oeuvre tot stand te brengen dat<br />

consequent commentaar leverde<br />

op het consumentisme en de<br />

typisch Amerikaanse lifestyle in<br />

de tweede helft van de 20e eeuw.<br />

Veel van de op deze veiling te<br />

koop aangeboden werken werden<br />

eerder al tentoongesteld in prestigieuze<br />

musea. Tot de meest opmerkelijke<br />

behoren F-111, Welcome<br />

to the Water Planet, The Bird of Paradise<br />

Approaches the Hot Water<br />

Planet, en Time Door Time D’Or,<br />

in 2017 en 2018 tentoongesteld op<br />

de grote overzichtstentoonstelling<br />

in het Museum Ludwig, in Keulen.<br />

De richtprijzen gaan van $ 3.000<br />

tot 50.000 (€ 2.800 tot 46.000).<br />

De collectie van<br />

Sir Elton John bij<br />

Christie’s<br />

Christie’s pakt uit met een reeks<br />

historische veilingen gewijd aan<br />

een van de grootste nog levende<br />

popmusici: Elton John (°1947).<br />

Het gaat om acht veilingen, in<br />

New York en online. De eerste<br />

vindt plaats op de avond van 21<br />

februari, in het Rockefeller Center.<br />

Het veilingmenu omvat een<br />

ensemble topstukken afkomstig<br />

uit de vroegere woning van Elton<br />

John in Atlanta. Zijn jaren in die<br />

Amerikaanse stad vormden een<br />

cruciale fase uit zijn leven en carrière.<br />

Voor fans en verzamelaars is<br />

dit een unieke kans om een stuk<br />

van de geschiedenis en erfenis<br />

van de zanger op de kop te tikken.<br />

Atlanta speelde een sleutelrol in<br />

het leven van Elton John. Op zijn<br />

vele Amerikaanse tournees keerde<br />

hij steeds weer naar die stad terug.<br />

In 1992 zorgde hij voor een verrassing<br />

door er te gaan wonen. De<br />

keuze voor Atlanta en die woning<br />

aan Peachtree Road was ingegeven<br />

door persoonlijke motieven.<br />

In 1990 zette Elton John een punt<br />

achter zijn drank- en drugsverslaving.<br />

In de warme lokale gemeenschap<br />

en in het afkickcentrum<br />

vond hij de nodige steun en troost.<br />

In de loop der jaren verzamelde<br />

de zanger een indrukwekkende<br />

collectie kunstwerken, objecten<br />

en souvenirs. Niet zelden waren<br />

die speciaal gecreëerd voor zijn<br />

Amerikaanse woning. Elton John<br />

koesterde onder meer een vurige<br />

passie voor fotografie. Sinds de<br />

jaren 90 was hij dan ook een verwoede<br />

verzamelaar van foto’s. Aan<br />

de muren van zijn woning hingen<br />

werken van Andy Warhol, Helmut<br />

Newton, Robert Mapplethorpe,<br />

Peter Beard, Herb Ritts, Richard<br />

Avedon en nog tal van anderen.<br />

Zijn huis had dan ook veel weg<br />

van een galerie. De collectie omvat<br />

ook intiemere werken, speciaal<br />

gecreëerd voor Elton John en zijn<br />

echtgenoot David Furnish. Zo kan<br />

men bieden op Your Song van<br />

Damien Hirst, gesigneerd, met<br />

een opdracht (‘XXX for Elton +<br />

David love Damien Thank You’),<br />

met een richtprijs van $ 350.000-<br />

450.000, en een portret van Elton<br />

John geschilderd door Julian<br />

Schnabel, met een richtprijs van<br />

$ 200.000-300.000.<br />

85

KUNST & ANTIEKVEILING<br />

14-17 FEBRUARI <strong>2024</strong> | IJSSELSTEIN<br />

WWW.HA-EUROPE.COM

Andy Warhol<br />

VEILING<br />

HEDENDAAGSE KUNST,<br />

MODERNE & OUDE MEESTERS<br />

Zaterdag 2 maart <strong>2024</strong> – 13u & 19u30<br />

Kijkdagen: 21 t.e.m. 28 februari – 10-19u<br />

Wenst u te verkopen?<br />

Contacteer Christophe Fedele: +32 9 348 54 40<br />

of christophe.fedele@de-vuyst.com.<br />

Bezoek aan huis op afspraak.<br />

Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (België) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com

Veiling resultaten<br />

<strong>Nederland</strong><br />

€ 64.000<br />

Lee Man Fong (1913-1988).<br />

‘Een dorpje bij de rivier Qiantang’<br />

getiteld, gedateerd<br />

en gesigneerd, olieverf op<br />

board, 80 x 50 cm. Verkocht<br />

in de timed online veiling<br />

van 7 november bij Vendu<br />

Rotterdam.<br />

€ 3.100<br />

Een paar vuurvergulde<br />

vierlichts kandelabers ‘à la<br />

Victoire’ Frankrijk, 19e eeuw.<br />

Geïnspireerd op het model<br />

van de beroemde beeldhouwer<br />

Pierre-Philippe Thomire<br />

(1751-1843), h. zonder vlam 69<br />

cm. Verkocht in de timed online<br />

veiling van 7 november<br />

bij Vendu Rotterdam.<br />

€ 7.000<br />

Twee zilveren strooivazen,<br />

<strong>Nederland</strong>, Dordrecht,<br />

eind 18e eeuw. De top<br />

gedecoreerd met een<br />

dennenappel.h. 27 cm.<br />

Verkocht in de timed online<br />

veiling van 7 november bij<br />

Vendu Rotterdam.<br />

€ 4.900<br />

Een albasten Directoire<br />

portico / poortpendule,<br />

Frankrijk, ca. 1792, de kast bekroond<br />

met dagaanduiding,<br />

met het centrale mechaniek<br />

verbonden middels een<br />

cardanas, h. 73 cm. Verkocht<br />

in de timed online veiling<br />

van 7 november bij Vendu<br />

Rotterdam.<br />

€ 58.275<br />

China, porseleinen famille<br />

rose kom, Daoguan, Ø 14,7<br />

cm. Verkocht in de live online<br />

veiling van 8 t/m 21 november<br />

bij Veilinggebouw de<br />

Zwaan Amsterdam.<br />

€ 16.835<br />

Een Haagse klok, P. Batard<br />

Hollandiae, ca. 1680, h.<br />

14,7 cm. Verkocht in de live<br />

online veiling van 8 t/m 21<br />

november bij Veilinggebouw<br />

de Zwaan Amsterdam.<br />

€ 27.195<br />

Jean-Baptiste Carpeaux<br />

(1827-1875), bronzen sculptuur<br />

‘Le Chinoid’. Verkocht<br />

in de live online veiling<br />

van 8 t/m 21 november bij<br />

Veilinggebouw de Zwaan<br />

Amsterdam.<br />

€ 4.200<br />

Java, houten krisgreep in de<br />

vorm van een demoon, h. 10<br />

cm. Herk.: Collectie Crince<br />

Le Roy. Verkocht in de live<br />

online veiling van 8 t/m 21<br />

november bij Veilinggebouw<br />

de Zwaan Amsterdam.<br />

€ 18.201<br />

Co Breman (1865-1938). ‘Oude<br />

windmolen’, gesigneerd en<br />

gedateerd 1914, olieverf op<br />

doek, 65 x 53 cm. Mogelijk<br />

de Huizermolen, de molen<br />

is in 1916 overgeplaatst naar<br />

Arnhem en is momenteel te<br />

zien in het <strong>Nederland</strong>s Openluchtmuseum.<br />

Verkocht in de<br />

zaal live online veiling van 10<br />

november bij Veilinghuis De<br />

Eland en De Zon Diemen.<br />

€ 13.001<br />

Pieter Haaxman (1854-1937).<br />

‘Figuren op marmeren tuinbank<br />

in het park vergezeld<br />

door jachthond’, gesigneerd,<br />

olieverf op paneel, 31 x 58<br />

cm. Verkocht in de zaal live<br />

online veiling van 10 november<br />

bij Veilinghuis De Eland<br />

en de Zon Diemen.<br />

€ 3.901<br />

Cornelis Vreedenburgh<br />

(1880-1946). ‘De Smeebrug<br />

te Utrecht’, gesigneerd en<br />

gedateerd 1926, olieverf op<br />

doek, 50 x 65 cm. Verkocht in<br />

de zaal live online veiling van<br />

10 november bij Veilinghuis<br />

De Eland en De Zon Diemen.<br />

€ 2.471<br />

Johan Coenrad Ulrich Legner<br />

(1859-1932). ‘Regenachtige<br />

dag op de Biltstraat te<br />

Utrecht’, gesigneerd, olieverf<br />

op doek, 77 x 56 cm. Verkocht<br />

in de zaal live online veiling<br />

van 10 november bij Veilinghuis<br />

De Eland en De Zon<br />

Diemen.<br />

€ 112.500<br />

George Hendrick Breitner<br />

(1857-1923). ‘Artillerie op<br />

brug’, gesigneerd, aquarel<br />

op papier, 48 x 63 cm.<br />

Verkocht in de online veiling<br />

van 14 november bij Vendue<br />

Den Haag.<br />

€ 81.500<br />

Jan Mankes (1889-1920).<br />

‘Twee jonge eksters’, gesigneerd<br />

met initialen en<br />

gedateerd ‘JM 09’, olieverf<br />

op doek, gemonteerd op<br />

paneel, 17,5 x 25 cm. Verkocht<br />

in de online veiling van 14<br />

november bij Vendue Den<br />

Haag.<br />

€ 82.303<br />

Ptolemeus. Alle 27 originele<br />

kaarten uit de ‘Cosmographia’,<br />

editie Rome, 1590.<br />

Alleen kaarten zonder tekst.<br />

Verkocht in de live online veiling<br />

van 14 en 15 november<br />

bij Burgersdijk & Niermans<br />

Leiden.<br />

88

€ 4.816<br />

Pieter v. Sluijs De Quack<br />

(1801-1883). ‘Herinneringen<br />

uit mijn militaire leven als<br />

vrijwilliger bij de 5e Afdeeling<br />

Infanterie tijdens de Belgischen<br />

Opstand, 1830-1833, in<br />

Staats-Vlaanderen/in Noord<br />

Brabant’. (c. 1839). Manuscript<br />

op geschept papier, gebonden<br />

in 2 banden. Verkocht in<br />

de live online veiling van 14 en<br />

15 november bij Burgersdijk &<br />

Niermans Leiden.<br />

€ 8.230<br />

B.S. Albinus Tabulae<br />

sceleti et musculorim<br />

corporus humani.<br />

Leyden, J.& H. Verbeek,<br />

1747/1753. 2 dln,<br />

met 117 anatomische<br />

platen. Verkocht in de<br />

live online veiling van<br />

14 en 15 november bij<br />

Burgersdijk & Niermans<br />

Leiden.<br />

€ 2.279<br />

Slavery – ‘Dance des negres<br />

dans l’isle des St. Dominique<br />

/A negroes dance in<br />

the Island of St. Dominica.’<br />

Parijs, (c. 1790). Aquatint in<br />

kleur door L.C. Ruotte naar<br />

a. Brunias. Verkocht in de live<br />

online veiling van 14 en 15<br />

november bij Burgersdijk &<br />

Niermans, Leiden.<br />

€ 8.450<br />

Een rode (her)gestoffeerde<br />

armstoel, oorspronkelijke kleur<br />

zwart, zie onderzijde, ontwerp<br />

Gerrit Rietveld, uitvoering Artifort,<br />

ontworpen voor ‘the Dutch Pavilion<br />

at the World Expo in 1958, the ideal<br />

flat’, later werd het gebruikt in de<br />

UNESCO-perskamer te Parijs,<br />

sindsdien wordt het model hiernaar<br />

genoemd, <strong>Nederland</strong>, ontwerpjaar<br />

1957-8, afgebeeld in het<br />

boek ‘Rietveld’, auteur Ida van Zijl,<br />

pag. 230, rugleuning 73 cm hoog.<br />

Verkocht in de live streamingveiling<br />

van 20 t/m 25 november bij<br />

Derksen Veilingbedrijf Arnhem.<br />

€ 3.900<br />

Een gebogen multiplex en<br />

teakfineer mimiset, ontwerp<br />

door Grete Jalk, uitvoering<br />

door P. Jeppesens Mobelfabrik,<br />

gebrandmerkt aan onderzijde<br />

‘PJ’ en met kwaliteitskeurmerk<br />

‘Danish Furnituremakers<br />

Control’, genummerd ‘5’,<br />

ontwerpjaar 1963, grootste 42<br />

cm hoog en bladmaat 52 x 37<br />

m (gebruikerssporen/brandplekken).<br />

Verkocht in de live<br />

streaming-veiling van 20 t/m 25<br />

november bij Derksen Veilingbedrijf<br />

Arnhem.<br />

€ 3.120<br />

32 Afrikaans benen schaakstukken<br />

in koperen kist, 19,5<br />

cm breed. Verkocht in de<br />

Live Streaming veiling van 20<br />

t/m 25 november bij Derksen<br />

Veilingbedrijf Arnhem.<br />

€ 9.100<br />

Een bronzen beeld van Atlas<br />

met rood marmeren aardbol,<br />

voorzien van klok en dierenriem,<br />

93 cm hoog, gewicht 40<br />

kilo, (uurwerk vervangen door<br />

quartz uurwerkje. Verkocht in<br />

de live streaming-veiling van<br />

20 t/m 25 november bij Velingbedrijf<br />

Derksen Arnhem.<br />

€ 5.670<br />

Een porseleinen viskom,<br />

China, 19e eeuw, Ø 53 cm.<br />

Verkocht in de live onlineveiling<br />

van 21 t/m 23 november<br />

bij Veilinghuis De Jager<br />

Goes.<br />

€ 9.450<br />

Een collier met 5 rijen<br />

bloedkoraal, 19e eeuw, aan<br />

18 Krt gouden haakslot uit<br />

de Zuid-Bevelandse streek,<br />

Ø kralen 9-18 mm. Gewicht<br />

557 gram. Verkocht in de live<br />

online veiling van 21 t/m 23<br />

november bij Veilinghuis De<br />

Jager Goes.<br />

€ 5.400<br />

Een serie van 4 porseleinen<br />

kommetjes, China, gemerkt<br />

Guangxu, Ø 6 cm. Verkocht<br />

in de live online veiling van<br />

21 t/m 23 november bij Veilinghuis<br />

De Jager Goes.<br />

€ 5.130<br />

Mari ten Kate (1831-1910).<br />

‘Wintergezicht met kinderen’<br />

gesigneerd, olieverf op<br />

paneel, 58 x 41 cm. Verkocht<br />

in de live online veiling van<br />

21 t/m 23 november bij Veilinghuis<br />

De Jager Goes<br />

€ 43.890<br />

A.Vesalius. De humani corporis<br />

fabrica libri septemb.<br />

Basel, J. Oporinus, 1543, 1e<br />

druk, houtsnede platen en<br />

illustraties, perkamenten<br />

band. Verkocht in de live veiling<br />

van 21 t/m 24 november<br />

bij Bubb Kuyper Haarlem.<br />

€ 14.324<br />

Bart van der Leck (1876-1958).<br />

‘De ruiter’, gemonogrammeerd<br />

‘BvdL’ in pen, kleuren<br />

fotolitho, 79 x 28,5 cm.<br />

Verkocht in de live veiling van<br />

21 t/m 24 november bij Bubb<br />

Kuyper Haarlem.<br />

€ 12.540<br />

‘‘t Ooster deel van Oost<br />

Indien, streckende van Ceylon<br />

tot Japan en Hollandia Nova.<br />

’t Wester deel van Oost<br />

Indien streckende van C. de<br />

bona Esperance tot Ceylon’,<br />

handgekleurde gegraveerde<br />

zeekaart in 2 bladen, tezamen<br />

58 x 90 cm., Amst., H. Doncker,<br />

1660. Verkocht in de live veiling<br />

van 21 t/m 24 november bij<br />

Bubb Kuyper Haarlem.<br />

€ 43.890<br />

Anoniem (laat 16e/vroeg 17e<br />

eeuw). ‘Venus en Adonis’,<br />

tekening in bruine inkt,<br />

28,5 x 43 cm. Verkocht in<br />

de live veiling van 21 t/m 24<br />

november bij Bubb Kuyper<br />

Haarlem.<br />

89

Een zilveren comfort,<br />

Holland, Leiden, 1761<br />

Een porseleinen theepot,<br />

China, Kangxi periode<br />

(1662-1722), ca. 1700<br />

Online<br />

kunst & antiek<br />

veiling<br />

februari <strong>2024</strong><br />

Kijkdagen:<br />

22 t/m 25 februari<br />

Afloop online veilingen:<br />

vanaf 26 februari<br />

Start 3 mei - afloop 28 mei<br />

Kijkdagen zijn op 24, 25 en 26 mei<br />

010 - 411 85 44<br />

WWW.VENDUROTTERDAM.NL<br />

www.veilinghuis-omnia.nl<br />

Kunst & Antiekveiling v.a. 20 februari <strong>2024</strong><br />

Veiling Zondag 18 februari<br />

Kunst • antiek • design • sieraden • zilver<br />

Catalogus & bieden<br />

vanaf zondag 4 februari<br />

Sluiting bieden<br />

Zondag 18 februari<br />

Timed online<br />

Kijkdagen<br />

VR 09 februari<br />

ZA 10 februari<br />

ZO 11 februari<br />

VR 16 februari<br />

ZA 17 februari<br />

Kunst, antiek en design waaronder<br />

collectie werken Jan van der Vaart<br />

Veilinghuis Peerdeman Utrecht<br />

Tennesseedreef 18-20 3565 CJ UTRECHT<br />

Telefoon: 030-2610485 • E-mail: receptie@veilinghuispeerdeman.nl<br />

Website: www.veilinghuispeerdeman.nl<br />

Kijkdagen:<br />

Vrijdag 16 februari van 13:00 tot 18:00<br />

Zaterdag 17 februari van 11:00 tot 17:00<br />

Zondag 18 februari van 11:00 tot 17:00<br />

Dagelijks inbreng mogelijk<br />

Veilinglocatie: "Rengerspark"<br />

A. Plesmanlaan 1p Kolham/Midden Groningen<br />

Telefoon (0031)598 392592. Mobiel: 0653 428350.

VEILING<br />

RESULTATEN<br />

HET GROOTSTE<br />

HET<br />

VEILINGHUIS<br />

GROOTSTE<br />

VEILINGHUIS<br />

VAN ZUID-WEST<br />

VAN<br />

NEDERLAND<br />

ZUID-WEST<br />

NEDERLAND<br />

VEILING<br />

RESULTATEN<br />

INBRENG GEVRAAGD VOOR ONZE KOMENDE<br />

Wij kunnen voor u veilen, van 1 item tot een gehele inboedel of verzameling.<br />

KUNST, ANTIEK, JUWELEN, DESIGN EN AZIATICA VEILING<br />

Meiping vaas, China<br />

Hamerprijs € 82.000,-<br />

Boeddha, verguld brons<br />

Hamerprijs € 19.000,-<br />

Zilveren theedoos,<br />

Hamerprijs: € 9.000,-<br />

DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />

Van kunst tot antiek, van juwelen tot zilver en van design tot aziatica.<br />

Hiervoor berekenen wij géén inbrengcommissie.<br />

Wij kunnen u van dienst zijn voor het taxeren van een erfenis verdeling.<br />

21, 22 EN 23 NOVEMBER 2023<br />

Uniek door simultaan met de zaal, live te veilen op de 8 grootste internet platforms.<br />

Door onze persoonlijke en discrete benadering, hét veilinghuis voor al uw kostbaarheden.<br />

0%<br />

Pendule, ca. 1810<br />

Hamerprijs € 11.000,-<br />

Collier, 3 rijen bloedkoraal<br />

Hamerprijs: € 30.000,-<br />

Spiegeltelescoop,<br />

Hamerprijs € 7.500,-<br />

Gerrit<br />

RIETVELD<br />

Poul Kjaerholm PK 11<br />

Hamerprijs € 8.500<br />

INBRENGCOMMISSIE<br />

U betaalt achteraf slechts € 15 per kavel<br />

Charles<br />

Le CORBUSIER<br />

Staand horloge<br />

Hamerprijs € 13.000<br />

Barometer, 18 e eeuw<br />

Hamerprijs € 3.200,-<br />

Vaas Daum Nancy<br />

Hamerprijs € 3.800,-<br />

Vaas, Copier<br />

Hamerprijs € 6.000,-<br />

Schilderij Ben Viegers<br />

Hamerprijs € 7.500,-<br />

Vaas Georg Jensen<br />

Hamerprijs € 6.000,-<br />

Zakhorloge<br />

Hamerprijs € 9.500,-<br />

Wapenschotel, 18 e eeuw<br />

Hamerprijs € 22.000,-<br />

Diamant 4.20 Ct.<br />

Hamerprijs € 15.000,-<br />

UW ITEM HIERONDER?<br />

Yixing theepot 19 e eeuw<br />

Hamerprijs € 16.000,-<br />

Bijbel, 19 e eeuw<br />

Hamerprijs € 2.200,-<br />

Empire klok<br />

Hamerprijs € 16.000<br />

19 e eeuws ivoor<br />

Hamerprijs € 46.000,-<br />

Van 1 Item<br />

Hamerprijs € ?<br />

tot en met<br />

Hamerprijs € ?<br />

verzameling<br />

Hamerprijs € ?<br />

of inboedel<br />

Hamerprijs € ?<br />

Stoelklok met speelwerk<br />

Hamerprijs € 17.000<br />

Glas, 18 e eeuw<br />

Hamerprijs € 1.900,-<br />

Neemt u dan vrijblijvend contact met ons op<br />

Lot oude boeken<br />

Hamerprijs € 3.000<br />

18 e Eeeuwse tafelklok<br />

Hamerprijs € 15.000<br />

Drakenvaas, China<br />

Hamerprijs € 56.000,-<br />

Zilveren tabaksdoos<br />

Hamerprijs € 15.000<br />

Rolex herenhorloge<br />

Hamerprijs € 20.000,-<br />

Collier, bloedkoraal<br />

Hamerprijs € 19.000,-<br />

Chinees ivoor<br />

Hamerprijs € 17.000,-<br />

Schilderij, Jan Sluijters<br />

Hamerprijs € 9.500<br />

Rosenburg Den Haag<br />

Hamerprijs € 3.200,-<br />

Broche met diamanten<br />

Hamerprijs € 8.000,-<br />

DE HOOGSTE OPBRENGSTEN TEGEN DE LAAGSTE KOSTEN<br />

Wilt u 1 of meerdere items inbrengen voor deze zeer bijzondere veiling, dan is dat mogelijk, neemt u hiervoor contact met ons op<br />

via onderstaand telefoonnummer of emailadres. U betaalt 0% inbrengcommssie, dus u krijgt 100% hamerprijs uitbetaald,<br />

minus € 15 kavelgeld. Wordt een kavel van u verkocht voor € 20.000, dan ontvangt u maar liefst € 19.985!<br />

Dekselpot, ca. 1780<br />

Hamerprijs € 20.000,-<br />

Karel Appel, 1958<br />

Hamerprijs € 6.500,-<br />

Hermes tas, jaren ‘80<br />

Hamerprijs € 3.000,-<br />

Kandelaren, 18e eeuw<br />

Hamerprijs € 26.000,-<br />

Wanli kom ca. 1600<br />

Hamerprijs € 28.000,-<br />

Schouwklok A’dam<br />

Hamerprijs € 19.000,-<br />

WIJ TAXEREN DOOR GEHEEL NEDERLAND EN BELGIË<br />

Livingstoneweg WIJ 18, TAXEREN 4462 GL Goes DOOR • 0031 GEHEEL ( 0 ) 6 NEDERLAND 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />

EN BELGIË<br />

Livingstoneweg 18, 4462 GL Goes • 0031 ( 0 ) 6 42 11 45 42 • info@veilinghuisdejager.nl<br />

WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL<br />

WWW.VEILINGHUISDEJAGER.NL<br />

Kangxi kaststel<br />

Hamerprijs € 24.000,-<br />

Yixing, 18e eeuw<br />

Hamerprijs € 16.000,-

Veiling resultaten<br />

<strong>Nederland</strong><br />

€ 19.200<br />

En gouden distelring, centraal<br />

een ronde parel, mogelijk van<br />

natuurlijke oorsprong, de zijde<br />

gedecoreerd met emaille,<br />

gesigneerd Lalique, met<br />

verkleinring aan binnenzijde,<br />

bruto gewicht 14,28 gram,<br />

huidig mt. 15,75. Verkocht in<br />

de timed onlineveiling van<br />

3 december bij Veilinghuis<br />

Peerdeman Utrecht.<br />

€ 12.160<br />

Lee Man Fong (1913-1988).<br />

‘Twee goudvissen’, gesigneerd<br />

en gedateerd voor het<br />

yiwei-jaar 1955. Herk. Mr. L.J.J.<br />

Caron (1880-1961), gouverneur<br />

van Celebes en onderhorigen<br />

van 1920-1933, afb.100 x 48 cm,<br />

totale afmetingen 121,6 x 60,3<br />

cm. Verkocht in de timed online<br />

veiling van 3 december bij Veilinghuis<br />

Peerdeman Utrecht.<br />

€ 3.968<br />

Een porseleinen Chinees<br />

bedekte kom en schotel met<br />

polychroom figurendecor en<br />

perziken in het plat, alle drie<br />

de delen met Daoguanzegelmerk<br />

en -periode, 8<br />

x Ø 12,8 cm. Verkocht in de<br />

timed online veiling van 3<br />

december bij Veilinghuis<br />

Peerdeman Utrecht.<br />

€ 10.240<br />

Een fauteuil gemaakt van<br />

stalen gaas, model ‘How<br />

High the Moon’, ontwerp<br />

Shiro Kuramata, uitvoering<br />

Vitra, gemerkt met sticker,<br />

2002, herkomst: collectie<br />

Mandemakers, 71 x 94 x 81<br />

cm. Verkocht in de timed online<br />

veiling van 3 december<br />

bij Veilinghuis Peerdeman<br />

Utrecht.<br />

€ 9.200<br />

Jacob Maris (1837-1899).<br />

‘Meisje met bloem in ‘t haar’,<br />

gesigneerd, olieverf op doek,<br />

59 x 46 cm. Verkocht in de<br />

timed online veiling van 5<br />

december bij Kunstveiling.nl<br />

Amsterdam.<br />

€ 7.750<br />

Charles Henri (1948-<br />

2014). ‘Leonardo’s<br />

Droom’, bronzen beeld,<br />

78 x 205 x 70 cm. Verkocht<br />

in de timed online<br />

veiling van 5 december<br />

bij Kunstveiling.nl Amsterdam.<br />

€ 4.585<br />

Een kapitale porseleinen Chinees Imarischotel<br />

met inscriptie ‘PAMEN’, Kangxi,<br />

ca. 1715, met wapen waarschijnlijk van<br />

‘van Overvecht’ onder een bandrol met<br />

inscriptie PAMEN, omgeven door drie<br />

grote vergulde boeddhistische leeuwen<br />

tegen een achtergrond van pioenroosstelen,<br />

een diepblauwe rand met verder<br />

vergulde en ijzerrode pioenrozenrol,<br />

met een diameter van 51,5 cm. Verkocht<br />

in de zaal en online veiling van 6 en<br />

7 december bij Veilinghuis Omnia<br />

Kolham.<br />

€ 2.816<br />

Hans Jouta (Holwerd<br />

1966). Een bruin gepatineerd<br />

bronzen grutto,<br />

gesigneerd op het<br />

basement en gedateerd<br />

2018, h. 44 cm. Verkocht<br />

in de zaal en online<br />

veiling van 6 en 7 december<br />

bij Veilinghuis<br />

Omnia Kolham.<br />

€ 152.428<br />

Jan Toorop (1858-1928). ‘Gezicht<br />

op Veere’, gesigneerd<br />

en gedateerd 1910 en getiteld,<br />

olieverf op papier op<br />

board, 38,5 x 49 cm. Verkocht<br />

in de live online veiling van 11<br />

december bij NRC Veilingen<br />

Amsterdam.<br />

€ 88.634<br />

Johan van Hell (1889-1952).<br />

‘Ramenwasser aan het werk’<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

1927, olieverf op doek, 100<br />

x 75 cm. Verkocht in de<br />

live online veiling van 11<br />

december bij NRC Veilingen<br />

Amsterdam.<br />

€ 390.389<br />

Bram Bogart (1921-2012).<br />

‘Fête rouge’, gesigneerd,<br />

gedateerd 1957, mixed media<br />

op doek, genummerd ’27<br />

Contour’, 101 x 120,5 cm.<br />

Verkocht in de live online veiling<br />

van 11 december bij NRC<br />

Veilingen Amsterdam.<br />

€ 320.000<br />

Hendra Gunawan<br />

(1918-1983). ‘A bright<br />

future’, gesigneerd<br />

en gedateerd 1963,<br />

olieverf op doek, 154<br />

x 88 cm. Verkocht<br />

in de zaalveiling<br />

met veilingmeester<br />

van 12 december bij<br />

Zeeuws Veilinghuis<br />

Middelburg.<br />

€ 256.000<br />

Maurits Cornelis Escher (1989-1972).<br />

‘Tekenen’, 1944, niet gesigneerd,<br />

litho (proefdruk) 28,2 x 33,2 cm.<br />

Deze proefdruk is gedrukt op de<br />

achterzijde van een litho van Jeanne<br />

Bieruma Oosting (1898-1994) ‘De<br />

ontmoeting’, gedateerd 1944. Escher<br />

en Oosting kenden elkaar door<br />

de ‘Vereeniging tot Bevordering<br />

der Grafische kunst’. Verkocht in de<br />

zaalveiling met veilingmeester van<br />

12 december bij Zeeuws Veilinghuis<br />

Middelburg.<br />

€ 204.800<br />

Rudolf Bonnet (1895). ‘Twee<br />

Balinese vrouwen’, 1975,<br />

gesigneerd, pastel op papier,<br />

110 x 72 cm. Verkocht in de<br />

zaalveiling met veilingmeester<br />

van 12 december<br />

bij Zeeuws Veilinghuis Middelburg.<br />

€ 30.720<br />

Een zeldzame zgn. Gu-vaas,<br />

met gecraqueleerd celadon<br />

glazuur, gemerkt Yongzhen,<br />

China, Yongzheng, (beschadigd),<br />

h. 34 cm. Verkocht in<br />

de zaalveiling met veilingmeester<br />

van 12 december<br />

bij Zeeuws Veilinghuis Middelburg.<br />

92

€ 97.810<br />

Een 18k gouden geweven<br />

collier, bezet met navette<br />

diamant van ca. 5.7 karaat.<br />

Verkocht in de online veiling<br />

van 12 december bij Vendue<br />

Den Haag.<br />

€ 8.426<br />

Hermès. Kelly 35, 1999, ‘bleu<br />

nuit’ Epson leer, goudverguld<br />

‘hardware square<br />

C stamp’, 25 x 35 x 13 cm,<br />

schouderriem 93 cm. Verkocht<br />

in de live online veiling<br />

van 12 december bij NRC<br />

Veilingen Amsterdam.<br />

€ 4.148<br />

Cartier. Een draperie diamant<br />

en gouden halsketting,<br />

ontworpen als een 18 K<br />

gouden collier met briljant<br />

geslepen diamanten, kan<br />

worden gedragen op verschillende<br />

lengtes. Verkocht<br />

in de live online veiling van 12<br />

december bij NRC Veilingen<br />

Amsterdam.<br />

€ 1.815<br />

Een paar ‘Veleno’ oorringen,<br />

alle rookkwarts gezet<br />

in een 18 K vierklauwenkap,<br />

gesigneerd ‘Pomellato’,<br />

genummerd, met Italiaanse<br />

keuren. C. 3,0 cm. Verkocht<br />

in de live online veiling van 12<br />

december bij NRC Veilingen<br />

Amsterdam.<br />

€ 4.600<br />

Sam Dillemans (1965).<br />

‘Portret’, gesigneerd en<br />

gedateerd 1984, olieverf op<br />

doek, 80 x 70 cm. Verkocht in<br />

de timed online veiling van<br />

12 december bij Kunstveiling.<br />

nl Amsterdam.<br />

€ 45.650<br />

Een art-decoarmband, ca.<br />

1930, witgoud met diamanten,<br />

54 x diamant (1.60 K en<br />

7 x saffier), 17 cm, 24,4 gram.<br />

Verkocht in de timed online<br />

veiling van 16 december bij<br />

Kunstveiling.nl Amsterdam.<br />

€ 13.650<br />

Willy Sluiter (1873-1949).<br />

‘Vissersvolk, paarden en<br />

bomschuit bij de Andreasof<br />

Witte kerk te Katwijk’,<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

1906, olieverf op doek, 97 x<br />

110 cm. Verkocht in de timed<br />

veiling van 18 december bij<br />

Veilinghuis Onder de Boompjes<br />

Leiden.<br />

€ 15.480<br />

Félix-Francois Georges Philibert<br />

Ziem (1821-1911). ‘Stadsgezicht<br />

met diverse personen,<br />

Venetië’. Gesigneerd,<br />

olieverf op doek, 100 x 80<br />

cm. Provenance: particuliere<br />

collectie, familiebezit van<br />

voor 1902. Verkocht in de live<br />

online veiling van 18 en 19<br />

december bij Van Zadelhoff<br />

Veilingen Hilversum.<br />

€ 7.095<br />

Karel Petrus Cornelis de<br />

Bazel (1869-1923). Een pallisander<br />

houten klerkenbureau,<br />

108 x 52 x 55 cm.<br />

Provenance: particuliere<br />

collectie afkomstig van de<br />

Bazel. Verkocht in de live<br />

onlineveiling van 18 en 19<br />

december bij Van Zadelhoff<br />

Veilingen Hilversum.<br />

€ 6.450<br />

Bart van der Leck (1876-1958).<br />

Twee keramieken tegels met<br />

voorstellingen van geitenhoofden<br />

(frontaal en profiel),<br />

circa 1946, 13 x 12,5 cm.<br />

Verkocht in de live online veiling<br />

van 18 en 19 december<br />

bij Van Zadelhoff Veilingen<br />

Hilversum<br />

€ 5.805<br />

Een walnotenhouten renaissance-stijl<br />

met smeedijzeren<br />

vargueno op onderstel,<br />

17e eeuw en later, 147 x110<br />

x 45 cm. Verkocht in de live<br />

online veiling van 18 en 19<br />

december bij Van Zadelhoff<br />

Veilingen Hilversum.<br />

€ 5.590<br />

Irénée Durieuz (1950).<br />

‘Annemie staand’, brons,<br />

gesigneerd en genummerd<br />

4/8, h. 89 cm. Verkocht in de<br />

timed veiling van 19 december<br />

bij Veilinghuis Onder de<br />

Boompjes Leiden.<br />

€ 27.300<br />

Een icoon met fraai oklad<br />

van de Heilige Nicolaus ‘de<br />

wonderwerker’, ‘Ergornov<br />

Semyon Matveevich’, Rusland,<br />

31 x 27 cm. Verkocht in<br />

de timed veiling van 20 december<br />

bij Veilinghuis Onder<br />

de Boompjes Leiden.<br />

€ 3.300<br />

Een huanghuali Mingstijl<br />

‘Horseshoe’ of Jiaoyi-stoel,<br />

China 20e eeuw, 112 x 69 cm.<br />

Verkocht in de timed veiling<br />

van 20 december bij Veilinghuis<br />

Onder de Boompjes<br />

Leiden.<br />

€ 11.830<br />

‘Tongue and Lips’ lichtreclame<br />

uit de tentoonstelling<br />

‘The Rolling Stones - Unzipped’<br />

Memorabiliaveiling van<br />

15 januari bij Vendue Den<br />

Haag.<br />

93

Veilingen op komst<br />

<strong>Nederland</strong><br />

1-4 februari<br />

Korst van der Hoeff<br />

veilingen<br />

Zaal en online veiling<br />

’S-HERTOGENBOSCH<br />

www.korstvanderhoeff.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 5.000 – 8.000<br />

Kees van Bohemen (1928-<br />

1986). ‘Abstract’. Gesigneerd,<br />

olieverf op doek, 130 x 195<br />

cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 8.000 – 12.000<br />

Maria met kind, handgestoken<br />

sculptuur, ca. 1500,<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 4.000 – 6.000<br />

Charles Leickert (1816-1907).<br />

‘Stadsgezicht met schepen<br />

in de haven’, gesigneerd,<br />

olieverf op doek, 27 x 38 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 5.000<br />

Jozef Cantré (1890-1957).<br />

Teakhouten sculptuur, h.<br />

162 cm.<br />

5 t/m 10 februari<br />

Derksen Veilingbedrijf<br />

Zaal- en timed online<br />

veiling<br />

ARNHEM<br />

www.derksen-veilingbedrijf<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 5.000<br />

Jean Baptiste Fresez (1800-<br />

1867). ‘Een echtpaar waarbij<br />

de man is gekleed in een<br />

zwart kostuum met strik,<br />

dragend twee onderscheidingen<br />

waaronder Orde van<br />

de <strong>Nederland</strong>se Leeuw en<br />

zijn echtgenote in een fraaie<br />

blauwe jurk met op haar<br />

hoofd een kanten muts met<br />

rozen’, gesigneerd, olieverf<br />

op doek, gedateerd 1852, 90<br />

x 71 cm, in kapitale goudkleurige<br />

lijsten, buitenmaat<br />

per stuk 113 x 93 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 4.000<br />

Een kapitale vierkantige<br />

porseleinen vaas met blauw<br />

decor met in de hals twee<br />

bamboeplanten, visser bij<br />

bloesemboom, wijsgeer<br />

en kind bij grote pijnboom<br />

en een gedicht genaamd<br />

‘Former Ode on the Red<br />

Cliffs’ (in Chinees qián chibi<br />

fù), China 19/20e eeuw. H. 53<br />

cm (fritting).<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.000 – 1.500<br />

Plateelbakkerij de Gecroonde<br />

Theepot, rood aardewerken<br />

theepot met decor<br />

van ranken en springende<br />

vos in medaillon, Delft 1678-<br />

1724, 10,5 cm hoog (2 chips<br />

standring).<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 800 - 1.200<br />

Jacob Nieweg (1877-1955).<br />

‘Winters stadsgezicht’, op<br />

achterzijde sticker met notitie<br />

Gezicht op Zuidsingel te<br />

Amersfoort vanuit Muurhuizen’,<br />

gesigneerd, gedateerd<br />

1942’, olieverf op doek, 40 x<br />

60 cm.<br />

10 februari<br />

Van Sabben Poster<br />

Auctions<br />

Zaal- en via invaluable<br />

veiling<br />

HOORN<br />

www.vansabbenauctions.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 8.000 – 12.500<br />

Het afgekeurde aankondigingsaffiche<br />

van J. Rovers voor de Olympische<br />

Spelen van 1928 in Amsterdam. Nadat het<br />

overal al hing, realiseerde een lid van het<br />

Olympisch Comité dat de renner op de<br />

afbeelding een telganger is! Dus moest<br />

het vernietigd worden. Dit exemplaar komt<br />

uit het buitenland en is waarschijnlijk het<br />

zeldzaamste affiche voor een Olympische<br />

Spelen.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 900 – 2.000<br />

Naast dit unieke popartaffiche<br />

van Andy Warhol<br />

voor een filmfestival in<br />

New York uit 1967 wordt er<br />

een hele collectie popartaffiches<br />

aangeboden.<br />

RICHTPRIJS:<br />

per stuk<br />

€ 450 – 1.000<br />

Een prachtige collectie<br />

van meer dan 100 jaar<br />

oude Noord-Afrikaanse<br />

reisaffiches, allemaal<br />

nog in bijna nieuwstaat.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 280 - 600<br />

Een zeldzame<br />

Zwitserse affiche van<br />

E.A. Neukomm over<br />

de WO II, terwijl zij<br />

neutraal bleven.<br />

94

GEZOCHT<br />

Schilderij en, beelden<br />

en inboedels<br />

GRATIS<br />

Veilingen en taxatie<br />

AZIATISCHE, EUROPESE & ISLAMITISCHE KUNST<br />

EN <strong>COLLECT</strong>IE “ROOD KASTEEL” IN LUBBEEK<br />

MAART 6 & 7, <strong>2024</strong><br />

TEL: 010-2109349<br />

A KIND OF MAGIC<br />

Circus, Magic & the Roelants Dolls<br />

collection, part II<br />

ntitled-1.indd 1 18/01/<strong>2024</strong> 22:12<br />

'Niuq'Sar', affiche, kleurenlitho, est.: € 300 - 400<br />

timed<br />

online<br />

veiling<br />

9 - 19 februari<br />

LIVE.BERNAERTS.EU<br />

ook beschikbaar als app<br />

BERNAERTS AUCTIONEERS<br />

Verlatstraat 18 - 2000 Antwerpen<br />

www.bernaerts.be - info@bernaerts.be

Veilingen op komst<br />

<strong>Nederland</strong><br />

14 t/m 17 februari<br />

Heritage Auctions<br />

Europe<br />

Live online en zaalveiling<br />

IJSSELSTEIN<br />

www: ha-europe.com<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 17.500 – 20.000<br />

The Balvenie, Cask 191, 50<br />

jaar oude Single Malt Scotch<br />

Whisky, in vat: 26 januari 1952,<br />

nummer 45 van 83 flessen,<br />

45,1 %, 70 cl.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 700 – 1.000<br />

Alfred Boucher (1850-1934).<br />

’Au but!’, ook wel getiteld<br />

‘Les Coureurs’, brons op<br />

marmeren voetstuk, gietersmerk,<br />

genummerd 545K, h.<br />

32 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.500 – 3.000<br />

Rolex Oyster Perpetuel<br />

dameshorloge, staal en<br />

goud. Referentie 78343 P8 –<br />

26 mm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 - 3.000<br />

Een zeldzame Chinees porseleinen<br />

kom met deksel in<br />

onderglazuur blauw, Kangxi<br />

periode (1662-1722), h. 21 cm.<br />

18 februari<br />

Veilinghuis Peerdeman<br />

Timed online veiling<br />

UTRECHT<br />

www.veilinghuispeerdeman.<br />

nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 3.000 – 5000<br />

Maurits Cornelis Escher<br />

(1898-1972). ‘Overdekt<br />

steegje in Atrani’, gemongrammeerd<br />

en gedateerd<br />

in de plaat, gesigneerd met<br />

potlood, 1931, 18 x 12,5 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.500 – 3.500<br />

Een paar zilveren vierlichts<br />

kandelabers ‘a double<br />

usage’ met palmet- en kariatidendecor,<br />

meester François<br />

Durand, Parijs (1838-1974),<br />

2818 gram, h. 44 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 10.000 – 15.000<br />

Andreas Schelfhout (1787-<br />

1870), wintergezicht met<br />

figuren op het ijs en koeken-zopietent,<br />

gesigneerd,<br />

verso met label van Dr. Ir. A.<br />

M de Wild, ’s-Gravenhage,<br />

met vermelding van toenmalige<br />

eigenaar: Ir. J. Ha. De<br />

Haas, 29 x 22,5 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 3.000<br />

Een bronzen beeld, Pan met<br />

schaal op zijn schouders<br />

en staf in de hand, bij een<br />

boomstronk waaraan een<br />

panfluit hangt. Niet gesigneerd,<br />

Frankrijk, tweede kwart<br />

19e eeuw, kopie naar een<br />

Romeins marmeren beeld uit<br />

130 – 150 na Chr. (Prado inv.<br />

nr. E000029), op zijn beurt<br />

een kopie naar Hellenistisch<br />

voorbeeld uit circa 150 v Chr.<br />

39 x 19 x 12 cm inclusief Sienamarmeren<br />

basement.<br />

20 februari e.v.d.<br />

Veilinghuis Omnia<br />

Zaal- en onlineveiling<br />

KOLHAM<br />

www.veilinghuis-omnia.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.000 – 1.400<br />

Een porseleinen melk en bloed ‘Rouge<br />

de fer’-schotel ‘Baptism of Christ’, China,<br />

Kangxi, begin 18e eeuw. Geëmailleerd<br />

en verguld tot in het midden van het<br />

interieur met een medaillon dat de doop<br />

van Christus door Sint-Jan in de rivier de<br />

Jordaan omsluit, de Heilige Geest neergedaald<br />

in de vorm van een duif boven<br />

zijn hoofd, met een verkorte Bijbelse<br />

inscriptie aan de onderkant MAT.3.1.6<br />

(sic) (3 kleine chipjes aan de rand aan de<br />

achterkant), Ø 27 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.000 – 1.400<br />

Een 1e gehalte<br />

925/1000 zilveren<br />

Empire schuitvormige<br />

strooier op profielvoet<br />

met dubbelfiles, begin<br />

19e eeuw, geajoureerd<br />

deksel met palmetmotief<br />

als bekroning<br />

waarop een facetknop,<br />

meesterteken: Jacobus<br />

Schalkwijk Rotterdam<br />

(1822), 298 gram, h.<br />

22,5 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 9.000 – 12.000<br />

Een porseleinen circa<br />

160-delig eetservies met<br />

floraal ‘Lowestoft’ decor,<br />

China, Qianlong, 18e eeuw.<br />

Polychroom floraal decor,<br />

totaal circa 160 delen.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.200 – 1.600<br />

Ernest Higgions Rigg (1868-<br />

1947). ‘Ganzenhoedster in<br />

korenlandschap’, gesigneerd,<br />

olieverf op doek, 102<br />

x 153 cm<br />

96

19 t/m 26 februari<br />

Veilinghuis Korendijk<br />

(dependance Zeeuws<br />

Veilinghuis)<br />

Timed online veiling<br />

MIDDELBURG<br />

www.zeeuwsveilinghuis.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 300 – 400<br />

Een Creussen steengoed<br />

humpen met tinnen montuur<br />

en appliqué met decor<br />

van de apostelen, 17e eeuw.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 500 – 600<br />

Een zilveren doopschaal in<br />

de stijl van Daniel Marot,<br />

anno 1752, mt. Andries Vis,<br />

Ø 18,5 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 1.000 – 1.500<br />

Antoon François Heijligers<br />

(1828-1897). ‘De ontmoeting‘,<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

1859, olieverf op paneel, 22 x<br />

18,7 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 600 - 800<br />

Hendrik Hulk (1842 – 1937).<br />

‘Schepen op een binnenwater’,<br />

gesigneerd, olieverf op<br />

paneel, 32,5 x 49,5 cm.<br />

27 t/m 29 februari<br />

VeilingHuis De Jager<br />

Live online veiling<br />

GOES<br />

www. veilinghuisdejager<br />

STARTPRIJS:<br />

€ 1.000<br />

Een voorhoofdnaald, West-<br />

Friesland, 19e eeuw, 18 K<br />

goud, vol bezet met roos<br />

geslepen diamanten en met<br />

origineel foudraal.<br />

STARTPRIJS:<br />

€ 1.000<br />

Een porseleinen schotel,<br />

Chine de commande, met<br />

familiewapen, 18e eeuw, Ø<br />

van maar liefst 51 cm.<br />

STARTPRIJS:<br />

€ 3.000<br />

Een staand horloge, gesigneerd<br />

Fromanteel Amsterdam,<br />

ca. 1700, h. 215 cm.<br />

STARTPRIJS:<br />

€ 1.500<br />

Een koppel zilveren kandelaren.<br />

Willem van Geffen<br />

Groningen, h. 23 cm.<br />

<strong>Februari</strong>/maart<br />

Venduehuis<br />

Online veiling<br />

DEN HAAG<br />

www. venduehuis.com<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 400 – 600<br />

Een zilveren armband met<br />

robijnen en cabochon geslepen<br />

maansteen.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 400 – 600<br />

Oswald Poreau (1877-1955),<br />

‘Tulipes’. Gesigneerd, olieverf<br />

op doek, 50 x 60 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 500 – 800<br />

Sol LeWitt (1928-2007).<br />

‘Brushstrokes vertical, 1966,<br />

offset-litho, gesigneerd, nr.<br />

2/25, 16,5 x 22,5 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 600 - 800<br />

Laura Owens (1970). ‘Untitled’,<br />

2022, offset-litho, nr. 61<br />

x 46 cm.<br />

97

Veilingen op komst<br />

<strong>Nederland</strong><br />

9 – 11 maart<br />

Venduehuis Dickhaut<br />

Online live veiling<br />

MAASTRICHT<br />

www.veilingmaastricht.nl<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 5.000 – 10.000<br />

A. de Haas (1920-1972). ‘Malgemowes’,<br />

gemonogrammeerd,<br />

olieverf op board, 51 x<br />

41 cm (met lijst 73 x 62 cm).<br />

11 en 12 maart<br />

Vendu Rotterdam<br />

Timed online veiling<br />

WWW.VENDUROTTERDAM.<br />

NL<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 300 – 600<br />

Karel Appel (1921-2006),<br />

‘zonder titel’, gesigneerd en<br />

gedateerd ‘71’ en genummerd,<br />

litho, 77 x 57 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.000 – 4.000<br />

Maya Wildevuur (1944-<br />

2023). ‘Veld met klaprozen’,<br />

gesigneerd en gedateerd<br />

1991, olieverf op doek, 100 x<br />

200 cm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 5.000 – 8.000<br />

Een 18 krt. gouden Omega<br />

Seamaster chronograph,<br />

ca. 1950, handopwindbaar,<br />

cal. 321, ref. 2884, Ø kast 35,2<br />

mm.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 20.000 – 40.000<br />

Een 18 krt. gouden Heuer<br />

Carrera 1158CNH, Ø kast 38<br />

mm.<br />

présente<br />

W VRE<br />

FINEART FAIR<br />

A n t i q u e s - M o d e r n & C o n t e m p o r a r y A r t<br />

15 th - 18 th<br />

February <strong>2024</strong><br />

La Sucrerie, de evenementenhal in Waver verwelkomt 50 internationale exposanten<br />

De bereikbaarheid op 3 minuten van afrit 6 van de autosnelweg E411 Brussel-Namen, en zijn parkeerplaats tegenover de ingang van de hal, bieden bezoekers het comfort<br />

van een ontspannen bezoek. Een lunchbar en een theesalon zijn aanwezig in het hart van de beurs.<br />

wavrefineart.com<br />

98

Hermann Max Pechstein Zelfportret, liggend. 1909. Olieverf op doek, 73,5 x 98,5 cm. Resultaat: 3,2 miljoen euro<br />

1798<br />

VEILINGEN IN VOORBEREIDING:<br />

Oude Meesters, Juwelen en exclusieve Horloges, Zilver, Decoratieve Kunst<br />

Hedendaagse Kunst, Moderne Kunst, Fotografie, Aziatische Kunst<br />

Aarzel niet om ons te contacteren voor een gratis en vertrouwelijke schatting van uw voorwerpen<br />

en kunstwerken:<br />

Emilie Jolly Grote Hertstraat 6 1000 Brussel T 02-514 05 86 brussel@lempertz.com<br />

Expertisedagen te Brussel: op 7–8 en 21–22 februari

Auction calendar<br />

The Netherlands<br />

FEBRUARY<br />

5 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />

Vendue Next Door ONLINE<br />

5-9 KORST VAN DER HOEFF<br />

Kunst en antiek<br />

'S-HERTOGENBOSCH<br />

5-9 DERKSEN VEILINGBEDRIJF<br />

Kunst, Antiek, Design en<br />

Brocante ARNHEM<br />

7-8 VENDU ROTTERDAM<br />

Algemene veiling ROTTERDAM<br />

10 VAN SABBEN AUCTIONS<br />

Affiches HOORN<br />

10 DERKSEN VEILINGBEDRIJF<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

12-13 VAN ZADELHOFF<br />

Algemene veiling HILVERSUM<br />

14-17 HERITAGE AUCTIONS EUROPE<br />

Art, Collectibles, Jewelry<br />

IJSSELSTEIN<br />

18 VEILINGHUIS PEERDEMAN<br />

Kunst, antiek, design,<br />

sieraden en zilver UTRECHT<br />

19-26 VEILINGHUIS KORENDIJK<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

20-22 VEILINGHUIS OMNIA<br />

Kunst en antiek<br />

KOLMHAM/HOOGEZAND<br />

26-29 VAN SPENGEN<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

27 VEILINGHUIS DE JAGER<br />

Kunst en antiek GOES<br />

28-29 VEILINGHUIS DE JAGER<br />

Aziatica GOES<br />

MARCH<br />

9-11 VENDUEHUIS DICKHAUT<br />

Kunst en antiek MAASTRICHT<br />

11 VENDU ROTTERDAM<br />

Juwelen en horloges<br />

ROTTERDAM<br />

12 VENDU ROTTERDAM<br />

Post-War & Contemporary art<br />

ROTTERDAM<br />

Belgium<br />

JANUARY<br />

30-31 FLANDERS AUCTIONS<br />

Kunst- antiek- en<br />

designveiling ONLINE<br />

FEBRUARY<br />

2 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

3 ABS VEILINGEN<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

4 CNOCK<br />

Juwelen ROTSELAAR<br />

4 ANTENOR<br />

Maisons de Familles<br />

BRUXELLES<br />

5-11 ROPS<br />

Art et antiques ONLINE<br />

6 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />

Juwelen, sieraden en<br />

numismatiek BRUSSEL<br />

7 CARLO BONTE AUCTIONS<br />

Europese kunst BRUGGE<br />

7-8 DEBAVEYE AUCTIONS<br />

Kunst en antiek HARELBEKE<br />

8 AMBERES<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

8 CARLO BONTE AUCTIONS<br />

Aziatica en ivoor BRUGGE<br />

9 CARLO BONTE AUCTIONS<br />

Roger Nellens ONLINE<br />

9 CARLO BONTE AUCTIONS<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

9 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

9-19 BERNAERTS<br />

A Kind of Magic: Circus,<br />

Magic & the Roelants<br />

Dolls Collection, part II<br />

ONLINE<br />

10 ABS VEILINGEN<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

10 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />

Speciale Verkoop BRUSSEL<br />

13-14 VANDERKINDERE<br />

Vente d'art et d'antiquités<br />

BRUXELLES<br />

13-15 CARLO BONTE AUCTIONS<br />

Fine Arts & Antiques BRUGGE<br />

15 AMBERES<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

16 PHOENIX AUCTION<br />

Antiquités WAVRE<br />

16 MAISON DES HUISSIERS DE<br />

JUSTICE<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

17 MOREL DE WESTGAVER<br />

Livres (sur le thème verrerie),<br />

des partitions illustrées, des<br />

cartes postales.<br />

BRUXELLES<br />

17 ABS VEILINGEN<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

17-18 MAISON JULES<br />

Kunst en antiek GENT<br />

18-19 MONSANTIC<br />

Art et antiques MONS<br />

19 VENTES ELYSÉE<br />

Art et antiques<br />

GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />

19 SALLE DE VENTES UCCLE SAINT-JOB<br />

Art et antiques BRUXELLES<br />

19-20 GALERIE MODERNE<br />

Art et antiques BRUXELLES<br />

19-20 HORTA<br />

Art et antiques BRUXELLES<br />

20 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />

Zilverwerk, edelsmeedwerk<br />

en juwelen BRUSSEL<br />

20 VENTES ELYSÉE<br />

Vente aux enchères<br />

hebdomadaires<br />

GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />

20-21 OSTANTIX<br />

Kunst en antiek OOSTENDE<br />

22 AMBERES<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

22 AMBERES<br />

Kunst- en antiekveiling<br />

ANTWERPEN<br />

22-24 SYLVIE'S WINE AUCTIONS<br />

Valentine's Auction<br />

ANTWERPEN<br />

23 MAISON DES HUISSIERS DE<br />

JUSTICE<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

24 ABS VEILINGEN<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

27 SALLE DE VENTE DU BEGUINE<br />

Art Afrique et Asie BRUXELLES<br />

29 AMBERES<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

MARCH<br />

1 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

2 DE VUYST<br />

Oude, Moderne en<br />

Hedendaagse kunst LOKEREN<br />

2 ABS VEILINGEN<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

2-3 DVC GENT<br />

Kunst en antiek GENT<br />

5 AMBERES<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

5-6 JORDAENS<br />

Kunst en antiek MORTSEL<br />

6-7 CORONARI AUCTIONS<br />

Voorjaarsveiling: Aziatische,<br />

Europese en Islamitische kunst<br />

NAZARETH<br />

8 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />

Vente aux enchères judiciaire<br />

BRUXELLES<br />

8-9 VAN DE WIELE VEILINGEN<br />

Kunst, boeken en<br />

handschriften BRUGGE<br />

9 ABS VEILINGEN<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

12 AMBERES<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

Austria<br />

FEBRUARY<br />

1 DOROTHEUM<br />

Schmuck und Uhren ONLINE<br />

2 DOROTHEUM<br />

Schmuck ONLINE<br />

5 DOROTHEUM<br />

Uhren und Schmuck ONLINE<br />

6 DOROTHEUM<br />

Bilder ONLINE<br />

6 DOROTHEUM<br />

Schmuck WIEN<br />

7 DOROTHEUM<br />

Kunst Antiquitäten und<br />

Schmuck ONLINE<br />

7 DOROTHEUM<br />

Fahrzeuge und Technik<br />

ONLINE<br />

7 DOROTHEUM<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

8 DOROTHEUM<br />

Erlesener Schmuck -<br />

Walzertraum ONLINE<br />

8 DOROTHEUM<br />

Schmuck und Uhren ONLINE<br />

8 DOROTHEUM<br />

Porzellan, Glas und<br />

Sammelgegenstände ONLINE<br />

9 DOROTHEUM<br />

Teppiche für Einrichter &<br />

Sammler ONLINE<br />

12 DOROTHEUM<br />

Kunst, Antiquitäten, Möbel<br />

und Technik ONLINE<br />

12 DOROTHEUM<br />

Druckgrafik und Multiples<br />

ONLINE<br />

12 DOROTHEUM<br />

Schmuck, Kunst &<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

13 DOROTHEUM<br />

Kleinode des Jugendstils &<br />

Angewandte Kunst des 20.<br />

Jahrhunderts<br />

ONLINE<br />

13 DOROTHEUM<br />

Bilder ONLINE<br />

14 DOROTHEUM<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

15 DOROTHEUM<br />

Möbel und Interieur ONLINE<br />

15 DOROTHEUM<br />

Uhren- u. Herrenaccessoires<br />

ONLINE<br />

16 DOROTHEUM<br />

Schmuck ONLINE<br />

19 DOROTHEUM<br />

Tischlein deck dich! ONLINE<br />

19 DOROTHEUM<br />

Schmuck, Kunst &<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

20 DOROTHEUM<br />

Bilder ONLINE<br />

20 DOROTHEUM<br />

Schmuck WIEN<br />

21 DOROTHEUM<br />

Ölgemälde und Aquarelle des<br />

19. Jahrhunderts ONLINE<br />

21 DOROTHEUM<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

22 DOROTHEUM<br />

Schmuck und Uhren ONLINE<br />

22 DOROTHEUM<br />

Bilder und Grafiken aller<br />

Epochen ONLINE<br />

23 DOROTHEUM<br />

Teppiche für Einrichter &<br />

Sammler ONLINE<br />

26 DOROTHEUM<br />

Kunst, Antiquitäten, Möbel<br />

und Technik ONLINE<br />

26 DOROTHEUM<br />

Briefmarken und<br />

Ansichtskarten ONLINE<br />

26 DOROTHEUM<br />

Schmuck, Kunst &<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

27 DOROTHEUM<br />

Bilder WIEN<br />

27 DOROTHEUM<br />

Möbel ONLINE<br />

28 DOROTHEUM<br />

Antiquitäten ONLINE<br />

29 DOROTHEUM<br />

Schmuck und Uhren ONLINE<br />

29 DOROTHEUM<br />

Erlesener Schmuck ONLINE<br />

France<br />

JANUARY<br />

24-5 TAJAN<br />

Arts décoratifs de 20E siècle &<br />

design PARIS<br />

25-2 BONHAMS<br />

Paris Jewels ONLINE<br />

25-7 AGUTTES<br />

Bijoux ONLINE<br />

29-8 AGUTTES<br />

Cartes de collection ONLINE<br />

29-9 BONHAMS<br />

Art of Luxury Chanel ONLINE<br />

FEBRUARY<br />

1 ADER<br />

Art d'après-guerre et<br />

contemporain (Drouot) PARIS<br />

1 BONHAMS<br />

Les grandes marques du<br />

monde à paris PARIS<br />

1 DE BAECQUE<br />

Livres anciens et modernes<br />

LYON<br />

1 DROUOT ESTIMATIONS<br />

Bijoux, montres et objets de<br />

vitrine (Drouot) PARIS<br />

1 TAJAN<br />

Italiamania: une collection<br />

d'objets Italiens PARIS<br />

1 THIERRY DE MAIGRET<br />

Textiles et dentelles (Drouot)<br />

PARIS<br />

1-12 BONHAMS<br />

Prints ONLINE<br />

2 BEAUSSANT LEFÈVRE & ASSOCIÉS<br />

Proventant de la Galeirie<br />

Beres - Arts de la Chine et du<br />

Japon (Drouot)<br />

PARIS<br />

2 DAGUERRE<br />

Collection Christian<br />

Fougerousse (Drouot) PARIS<br />

100

february—march <strong>2024</strong><br />

2 DOUTREBENTE<br />

Vente à l'ancienne sans liste,<br />

sans livre (Drouot) PARIS<br />

2 GIQUELLO<br />

Collection Julien<br />

Bogousslavsky - poètes et<br />

peintres du romantisme au<br />

surréalime (Drouot)<br />

PARIS<br />

2 L'HUILLIER & ASSOCIÉS<br />

Vente classique (Drouot)<br />

PARIS<br />

2 MAISON R&C,<br />

COMMISSAIRES-PRISEURS ASSOCIÉS<br />

Design (Drouot) PARIS<br />

3 OSENAT<br />

Chefs-d'oeuvre de<br />

l'automobile Française<br />

(Drouot) PARIS<br />

4 OSENAT<br />

Les écrins de Fontainebleau<br />

(Drouot) FONTAINEBLEAU<br />

5 DELON - HOEBANX<br />

Vins & Spiritueux (Drouot)<br />

PARIS<br />

6 ADER<br />

Archéologie (Drouot) PARIS<br />

6 ADER<br />

Art de l'Islam et de l'Inde<br />

(Drouot) PARIS<br />

6 ALDE<br />

Bibliothèque du Château du<br />

C. et à divers PARIS<br />

6 ARTCURIAL<br />

Old Master & 19th Century<br />

Art ONLINE<br />

6 CANNES ENCHÈRES<br />

Bijoux anciens & modernes<br />

CANNES<br />

6 COPAGES AUCTION PARIS<br />

Bijoux & montre (Drouot)<br />

PARIS<br />

6 DE BAECQUE ET ASS<br />

Arts du XXE siècle - design<br />

(Drouot) PARIS<br />

6 EUVRARD & FABRE<br />

Tableaux -mobilier-objets<br />

d'art (Drouot)<br />

PARIS<br />

6 LEMON AUCTION<br />

Bijoux, montres, mode,<br />

orfevrerie (Drouot) PARIS<br />

6 MAGNIN WEDRY<br />

Vente de modemaroquinerie-bijoux<br />

de<br />

createurs (Drouot)<br />

PARIS<br />

6 PESTEL-DEBORD<br />

Vente classique (Drouot)<br />

PARIS<br />

6 TAJAN<br />

Art moderne PARIS<br />

6 TAJAN<br />

Art contemporain PARIS<br />

7 AUCTION ART RÉMY LE FUR &<br />

ASSOCIÉS<br />

Vente classique (Drouot)<br />

PARIS<br />

7 FERRI & ASSOCIÉS<br />

Vente classique listée<br />

(Drouot) PARIS<br />

7 PIASA<br />

Contemporary ceramics:<br />

Gisèle Buthod Garçon, from a<br />

private collection PARIS<br />

7 PIASA<br />

Contemporary Design PARIS<br />

8 ADER<br />

Judaïca (Drouot) PARIS<br />

8 ADER<br />

Lucien Genin, une collection<br />

(Drouot) PARIS<br />

8 DE BAECQUE<br />

Intérieurs et décoration<br />

VILLEURBANNE<br />

8 DE BAECQUE<br />

Armes-militaria-décorations<br />

MARSEILLE<br />

8 GIQUELLO<br />

La bibliotèque poétique de<br />

Jean Paul Barbier-Mueller<br />

(Drouot) PARIS<br />

8 HVMC<br />

Bijoux ONLINE<br />

8 JEAN-MARC DELVAUX<br />

Vente classique (Drouot) PARIS<br />

8 LUCIEN PARIS<br />

Collection de madame C. et à<br />

divers amateurs NOGENT<br />

8 NOUVELLE ETUDE<br />

Dandy pop hors-piste<br />

(Drouot) PARIS<br />

8 TAJAN<br />

Bandes dessinees et<br />

illustrations PARIS<br />

8 YANN LE MOUEL<br />

Vente classique (Drouot)<br />

PARIS<br />

9 COUTAU-BÉGARIE<br />

Étoffes-costumes ancienscollection<br />

Paul Duperray à<br />

divers (Drouot) PARIS<br />

9 CRAIT + MÜLLER<br />

Louise Janin (1893-1997) &<br />

contemporains (Drouot) PARIS<br />

9 DROUOT ESTIMATIONS<br />

Voyages & marine (Drouot)<br />

PARIS<br />

9 EUVRARD & FABRE<br />

Mode-vintage-bagagerie<br />

(Drouot) PARIS<br />

9 GIQUELLO<br />

Vente classique (Drouot) PARIS<br />

10 RICHARD MAISON DE VENTES<br />

Bijoux & montres (Drouot)<br />

VILLEFRANCHE-SUR-SAÔNE<br />

11 OSENAT<br />

Montres de collection<br />

VERSAILLES<br />

11-12 MERCIER & CIE<br />

Grande vente cataloguée<br />

d'art classique (Drouot) PARIS<br />

12-21 BONHAMS<br />

19th Century Paintings<br />

ONLINE<br />

13 ARTCURIAL<br />

Urban Project ONLINE<br />

13 DE BAECQUE<br />

Estampes sur le theme de<br />

la chasse et de la peche, et<br />

divers ONLINE<br />

13 EVE<br />

Moblier, objets d'art, bijoux et<br />

orfevrerie (Drouot) PARIS<br />

13-20 SOTHEBY'S<br />

Contemporary Discoveries<br />

PARIS<br />

14 BONHAMS<br />

19th century paintings PARIS<br />

15 ADER<br />

Lalique (Drouot) PARIS<br />

15 BEAUSSANT LEFÈVRE & ASSOCIÉS<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art - vente listée (Drouot)<br />

PARIS<br />

15 DE BAECQUE<br />

Regard sur le XXE siècle<br />

#32 : art moderne et<br />

contemporain, design<br />

(Drouot) LYON<br />

15 DELON - HOEBANX<br />

Tableaux anciens, moblier et<br />

objets d'art (Drouot) PARIS<br />

15 GROS & DELETTREZ<br />

Moblier & objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

15 MAISON R&C,<br />

COMMISSAIRES-PRISEURS ASSOCIÉS<br />

Ceramique de XXE siècle<br />

(Drouot) PARIS<br />

15 PIASA<br />

Paul Sérusier (1864-1927)<br />

A Nabi Masterpiece from a<br />

private collection PARIS<br />

15 PIASA<br />

Pablo Picasso and his friends,<br />

History of a private collection<br />

PARIS<br />

16 ADER<br />

Tableaux anciens (Drouot)<br />

PARIS<br />

16 DE BAECQUE<br />

Atelier Pierre Dedieu (Drouot)<br />

PARIS<br />

16 DROUOT ESTIMATIONS<br />

Moblier, objets d'art, bijoux et<br />

orfevrerie (Drouot) PARIS<br />

16 GROS & DELETTREZ<br />

Bijoux & montres (Drouot)<br />

PARIS<br />

16 HVMC<br />

Art Moderne et<br />

Contemporain MONTE-CARLO<br />

17 COUTAU-BÉGARIE<br />

Bandes dessinees et<br />

illustrations (Drouot) PARIS<br />

19 BOISGIRARD ANTONINI<br />

Art & Deco X PARIS<br />

19 LEDUCQ MAISON DE VENTES AUX<br />

ENCHÈRES<br />

Fonds d'atelier d'Henri Hélis,<br />

peintre de salon PARIS<br />

19-20 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />

Vente François Hayem<br />

(Drouot) PARIS<br />

20 GROS & DELETTREZ<br />

Mode, haute-couture: deux<br />

collections (Drouot) PARIS<br />

20 LEDUCQ MAISON DE VENTES AUX<br />

ENCHÈRES<br />

Tableaux, moblier et objets<br />

d'art PARIS<br />

21 OSENAT<br />

Mobilier & objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

22 ADER<br />

Art moderne & contemporain<br />

du Moyen Orient et d'Asie<br />

(Drouot)<br />

22 AGUTTES<br />

Tapis NEUILLY<br />

22 BOISGIRARD ANTONINI<br />

Aviation PARIS<br />

22 CANNES ENCHÈRES<br />

Lithographies CANNES<br />

22 DE BAECQUE<br />

Jouets VILLEURBANNE<br />

22 DE BAECQUE<br />

Armes-militaria-décorations<br />

MARSEILLE<br />

22 EUVRARD & FABRE<br />

Mode-vintage-bagagerie<br />

(Drouot) PARIS<br />

22 LUCIEN PARIS<br />

Ecrin de Madame M,<br />

tableaux, dessins, bijoux<br />

en or NOGENT<br />

22 MILLON<br />

Bibliophilie - Collection de M.<br />

et Mme F., Reliures & Divers<br />

NICE<br />

22 OSENAT<br />

Bijoux & joallerie (Drouot)<br />

PARIS<br />

22-29 TAJAN<br />

Livres, manuscrits & estampes<br />

PARIS<br />

22-4 BONHAMS<br />

Weekly: Jewelry ONLINE<br />

23 CANNES ENCHÈRES<br />

Art moderne CANNES<br />

23 MILLON<br />

Armes de collection &<br />

militaria PARIS<br />

23 GROS & DELETTREZ<br />

Art moderne & contemporain<br />

(Drouot) PARIS<br />

23 GROS & DELETTREZ<br />

Arts décoratifs du XXE<br />

(Drouot) PARIS<br />

24 CANNES ENCHÈRES<br />

Art contemporain<br />

CANNES<br />

25 OSENAT<br />

Les intérieurs de Versailles<br />

VERSAILLES<br />

27 ALDE<br />

Bibliothèque d'un amateur -<br />

Éditions originales<br />

PARIS<br />

27 ARTCURIAL<br />

Design Brésilien PARIS<br />

27 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />

Eventails (Drouot) PARIS<br />

27 EUVRARD & FABRE<br />

Tableaux, moblier et objets<br />

d'art (Drouot)<br />

PARIS<br />

27 GROS & DELETTREZ<br />

Art moderne & contemporain<br />

(Drouot) PARIS<br />

28 ADER<br />

Lettres et manuscrits,<br />

autographes-musique<br />

(Drouot) PARIS<br />

28 SOTHEBY'S<br />

The Collection of Count and<br />

Countess Volpi di Misurata –<br />

Palazzo Volpi Unveiled PARIS<br />

29 ADER<br />

Pierre Chapo- Robert<br />

Deblander (Drouot) PARIS<br />

29 AGUTTES<br />

Arts décoratifs du XXE &<br />

design NEUILLY<br />

29 DE BAECQUE<br />

Textiles (Drouot) LYON<br />

29 GROS & DELETTREZ<br />

Cartographie (Drouot) PARIS<br />

MARCH<br />

1 ADER<br />

Art Russe (Drouot) PARIS<br />

1 BEAUSSANT LEFÈVRE & ASSOCIÉS<br />

Tableaux anciens, objets<br />

d'art et de bel ameublement<br />

(Drouot) PARIS<br />

1 DE BAECQUE<br />

Haute époque (Drouot) PARIS<br />

1 DOUTREBENTE<br />

Vente cataloguéé (Drouot)<br />

PARIS<br />

1 EUVRARD & FABRE<br />

Mode-vintage-bagagerie<br />

(Drouot) PARIS<br />

1 FARRANDO<br />

Mobilier & objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

1 LYNDA TROUVÉ<br />

Splendeurs de la cour de Hué<br />

- collection d'un Vientnamien<br />

à Paris (Drouot)<br />

PARIS<br />

1 MILLON<br />

Devine qui vient dîner ce<br />

soir… PARIS<br />

1 VILLEMUR.ART<br />

Bijoux et mode PARIS<br />

3 OSENAT<br />

Collection Jean Louis Noisiez<br />

FONTAINEBLEAU<br />

4-11 OSENAT<br />

Suite de l'atelier de<br />

Jean-Claude Maas<br />

ONLINE<br />

5 ALDE<br />

Autographes et manuscrits<br />

PARIS<br />

5 AGUTTES<br />

Instruments de musique &<br />

archets NEUILLY<br />

6 ARTCURIAL<br />

Estampes & Multiples Online<br />

ONLINE<br />

6 CHRISTIE'S<br />

Arts of Africa and Oceania<br />

PARIS<br />

6 DE BAECQUE<br />

Moblier et objets d'art, Art<br />

d'Asie, bijoux<br />

MARSEILLE<br />

101

Auction calendar<br />

6 PIASA<br />

Italian design PARIS<br />

6 SOTHEBY'S<br />

Important Sneakers and<br />

Modern Collectibles PARIS<br />

7 ADER<br />

Art d'après guerre et<br />

contemporain PARIS<br />

7 AGUTTES<br />

Peintres d'Asie, oeuvres<br />

majeures NEUILLY<br />

7 DE BAECQUE<br />

Intérieurs et décoration<br />

VILLEURBANNE<br />

7 DE BAECQUE<br />

Tableaux anciens et<br />

modernes, art contemporain<br />

- design MARSEILLE<br />

7 LUCIEN PARIS<br />

Importante bibliothèque<br />

d'un amateur. Sciences, jeux<br />

olympiques, voyages NOGENT<br />

7 MILLON<br />

Numismatique XX NICE<br />

7-21 MAURICE AUCTION<br />

Grande décoration ONLINE<br />

8 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />

Souvenirs historiques et art<br />

Russe PARIS<br />

9 DE BAECQUE<br />

Moblier et objets d'art LYON<br />

9 MILLON<br />

Art Aborigène, Australie<br />

PARIS<br />

9 OSENAT<br />

L'esprit du XXE siècle<br />

FONTAINEBLEAU<br />

11 BOISGIRARD ANTONINI<br />

Tableaux modernes &<br />

contemporains PARIS<br />

11 DE BAECQUE<br />

Estampes - dessins- tableaux<br />

anciens et modernes (Drouot)<br />

LYON<br />

12 AGUTTES<br />

Montres de collection<br />

NEUILLY<br />

12 CANNES ENCHÈRES<br />

Vente courante CANNES<br />

12 DE BAECQUE<br />

Bijoux et montres anciens et<br />

modernes (Drouot) LYON<br />

12 SOTHEBY'S<br />

Handbags & Accessories<br />

Germany<br />

FEBRUARY<br />

7 NAGEL AUKTION<br />

Nachlass Wilhelm Kuhnert<br />

„Der Löwen-Kuhnert<br />

STUTTGART<br />

8 NAGEL AUKTION<br />

Moderne & Zeitgenössische<br />

Kunst, Design Highlights<br />

STUTTGART<br />

8 NAGEL AUKTION<br />

Sammlung ausgewählter<br />

Silberobjekte von Georg<br />

Jensen STUTTGART<br />

16-25 GRISEBACH<br />

The Leslie & Johanna Garfield<br />

Collection<br />

ONLINE<br />

24 AUCTION PARTNERS<br />

Nächste Kunst- und<br />

Antiquitäten Auktion Nr. 209<br />

KÖNINGSWINTER<br />

MARCH<br />

9 DR. FISCHER KUNSTAUKTIONEN<br />

Jubiläumsauktion<br />

MÜNCHEN<br />

London<br />

JANUARY<br />

31 CHRISTIE'S<br />

The Mark Knopfler Guitar<br />

Collection LONDON<br />

26-7 BONHAMS<br />

Weekly Watches ONLINE<br />

30-8 BONHAMS<br />

The Crown Auction ONLINE<br />

FEBRUARY<br />

5-14 BONHAMS<br />

Old Master Paintings ONLINE<br />

7 PHILLIPS<br />

20th Century & Contemporary<br />

Art Evening Sale LONDON<br />

8 CHRISTIE'S<br />

Philip Hewat-Jaboor: An Eye<br />

for the Magnificent LONDON<br />

8 PHILLIPS<br />

20th Century & Contemporary<br />

Art Day Sale LONDON<br />

13-14 BONHAMS<br />

The Connoisseur's Library<br />

Sale LONDON<br />

19-27 BONHAMS<br />

Knightsbridge Jewels ONLINE<br />

21 BONHAMS<br />

Watches and Wristwatches<br />

LONDON<br />

28 BONHAMS<br />

Designer Handbags and<br />

Fashion LONDON<br />

MARCH<br />

6 BONHAMS<br />

Knightsbridge Jewels LONDON<br />

7 CHRISTIE'S<br />

20th / 21st Century Art<br />

Evening Sale LONDON<br />

7 CHRISTIE'S<br />

The Art of the Surreal Evening<br />

Sale LONDON<br />

8 CHRISTIE'S<br />

Impressionist and Modern Art<br />

Day and Works on Paper Sale<br />

LONDON<br />

8-20 BONHAMS<br />

British. Cool. ONLINE<br />

9 CHRISTIE'S<br />

Post-War and Contemporary<br />

Art Day Sale LONDON<br />

Switzerland<br />

FEBRUARY<br />

1-2 PIGUET<br />

Vente St. Valentin GENÈVE<br />

MARCH<br />

11-14 PIGUET<br />

Vente de mars ONLINE<br />

13-14 PIGUET<br />

Vente de mars GENÈVE<br />

Fair calendar february—march <strong>2024</strong><br />

Belgium<br />

Germany<br />

Morocco<br />

The Netherlands<br />

United Kingdom<br />

FEBRUARY<br />

FEBRUARY<br />

FEBRUARY<br />

FEBRUARY<br />

MARCH<br />

7-11 Affordable Art Fair<br />

BRUSSELS<br />

22-25 art KARLSRUHE <strong>2024</strong><br />

KARLSRUHE<br />

8-11 1-54 Art Fair<br />

MARRAKECH<br />

1-4 Art Rotterdam<br />

ROTTERDAM<br />

1-3 <strong>COLLECT</strong><br />

LONDON<br />

15-18 Fine Art Wavre<br />

WAVRE<br />

MARCH<br />

7-10 Collectible<br />

BRUSSELS<br />

Italy<br />

FEBRUARY<br />

16-18 Arte Genova<br />

GENOVA<br />

Spain<br />

MARCH<br />

6-10 ARCOMadrid<br />

MADRID<br />

1-4 Haute Photographie<br />

ROTTERDAM<br />

2-4 OBJECT Rotterdam<br />

ROTTERDAM<br />

3-4 Art Eindhoven<br />

EINDHOVEN<br />

France<br />

FEBRUARY<br />

2-4 Arte Fiera<br />

BOLOGNA<br />

6-10 Art Madrid<br />

MADRID<br />

MARCH<br />

7-14 TEFAF Maastricht<br />

MAASTRICHT<br />

2-4 art3f Strasbourg<br />

STRASBOURG<br />

8-11 ART UP !<br />

LILLE<br />

102

Site avec quatre personnages, encre de Chine sur papier, Fondation Dubuffet, Paris, 24 12 1961© ADAGP, Paris<br />

Palais Brongniart<br />

Place de la Bourse<br />

75002 Paris<br />

salondudessin.com<br />

Guest of honour : La Fondation Dubuffet<br />

Official Partner <strong>2024</strong>

SCRIPTUM<br />

ART BOOKS<br />

WWW.SCRIPTUMART.NL<br />

Websites<br />

& adressen<br />

Bezoek online of op afspraak<br />

Oder 18-20 • 2491 DC Den Haag<br />

06 54 28 25 38 • art@scriptumart.nl<br />

Gecertificeerd<br />

Registertaxateur<br />

KUNST, ANTIEK EN INBOEDELGOEDEREN<br />

Collectioneurs<br />

JUDAICA<br />

Fam. Verhoeven – de Jonge<br />

Tel. 020-7173828, Mob. 06-33736669<br />

judaic@tiscalimail.nl<br />

Verzamelaar van joodse voorwerpen<br />

(judaica) vraagt te koop joods antiek<br />

www.judaic.nl<br />

Galeries<br />

ART GALLERY VOÛTE<br />

Grote Markt 39 A,<br />

3111 NH Schiedam<br />

Tel. +31 651 922 582<br />

Schilderijen, beelden,<br />

fotografie en keramiek<br />

Open: do. en vr. 10.00-17.30 uur.<br />

Zaterdag en zondag 12.00-17.30 uur.<br />

Ook op afspraak<br />

www.ArtGalleryVoute.com​<br />

MODERN ART GALLERY.COM<br />

Online & Home Gallery moderne<br />

kunst. Tel.: +31(0) 638 268 193<br />

duit77@gmail.com<br />

Schilderijen, grafiek, beelden,<br />

fotografie O.a. Wil van Leeuwen,<br />

Jan Mulder, Wolvecamp, Heyboer,<br />

Corneille, P. Huf, Geert Kooiman<br />

www.modern-artgallery.com<br />

OPTIMA’S TOONZAAL<br />

25 kunstenaars, 300 objecten, 15<br />

categorieën<br />

www.optimastoonzaal.nl<br />

Zie ook voor boeken en kunst<br />

(galerie):<br />

www.optima-antiquariaat.nl<br />

Stalstraat 1, 4132 VD Vianen<br />

06-242 548 68<br />

GENTS FINE ART<br />

SCHILDERIJEN • AQUARELLEN<br />

• LITHO’S • KERAMIEK •<br />

SCULPTUREN • VARIA<br />

Online kunstgalerie.<br />

Expositieruimte in het centrum van<br />

Gouda. Open op afspraak.<br />

Tel. +31 (0)6 24 24 96 05<br />

Volg ons op Instagram @gentsfineart<br />

www.gentsfineart.nl<br />

Kunsthandelaren<br />

KUNSTHANDEL JAN LOUTER<br />

Breelaan 28, Bergen (N-H):<br />

Bergense School<br />

Tel. 06-29303132<br />

Zeeuwse schilders.<br />

Voor openingstijden galerie in<br />

Bergen, afbeeldingen, beschrijvingen<br />

en prijzen:<br />

www.janlouter.nl<br />

KUNSTHANDEL AMSTELART<br />

Europese schilderkunst van kleine en<br />

grote meesters op doek, paneel en<br />

papier.<br />

info@amstelart.nl<br />

Tel.0031 6 2426 5057<br />

www.amstelart.nl<br />

KUNSTHANDEL MARCEL<br />

GIELING<br />

Kunst van 1900 tot heden<br />

www.marcelgieling.nl<br />

Antiquariaten<br />

ANTIQUARIAAT FORUM<br />

Westrenen, Tuurdijk 16,<br />

3397 MS ’t Goy-Houten<br />

Tel. 030-6011955,<br />

info@forumrarebooks.com<br />

Taxaties & In- En Verkoop<br />

Zeldzame Boeken,<br />

Handschriften, Prenten,<br />

Kaarten En Tekeningen.<br />

www.forumrarebooks.com<br />

Restauratie<br />

ATELIER SCHUURMAN<br />

Schilderijenrestauratie sinds 1992<br />

Govert Flinckstraat 162, HS<br />

Amsterdam Bel voor een kostenloze<br />

Expertise Tel. 0681652126<br />

www.atelierschuurman.com<br />

Reinold Stuurman<br />

Lid Federatie TMV<br />

Lijstenmakers<br />

ATELIERS FRANS DE ROO<br />

Schippersvaartweg 1 A<br />

2211 TJ Noordwijkerhout<br />

Tel. 0252543758<br />

Tel. 06 53664317<br />

info@ateliersfransderoo.com<br />

Lijstenmakers & Restauratoren<br />

verguldingen, kennis van zaken,<br />

fraai vakwerk<br />

www.ateliersfransderoo.com<br />

Stichtse Rotonde 3 E, 3818 GV Amersfoort<br />

+33 (0)4610501 / 06 53236971 / info@stuurpro.nl<br />

Uw website onder de loep?<br />

collect.net@ips.be / 1 plaatsing: € 45<br />

jaarcontract 9 plaatsingen: € 340

Zoekers<br />

Gevraagd<br />

BOEKEN<br />

P.J.E.M. Jacobs, Beeldend Benelux,<br />

kunstenaarslexicon in 6 delen<br />

(gebonden, groen kunstleer), uit<br />

2000. Prima staat. Vraagprijs 275 €.<br />

Burghout3@ziggo.nl Tel. 0650414034.<br />

Gezocht: Fabrieks-catalogi van de N.V.<br />

Arnhemsche Fayencefabriek<br />

tussen 1907 - 1915 en tussen 1915 -<br />

1932. benno@steenaert.com.<br />

volgende kunstenaars: Sedje Hémon<br />

(1923-2011), Georges Vantongerloo<br />

(1886-1965) en Nicolaas Warb (1906-<br />

1957). Reacties graag via 0031 (0)6<br />

53363547.<br />

Gezocht Jacoba van Heemskerk, lou<br />

loeber, Elisabeth Stoffers, Anne van<br />

der Feer, Lotto van der Gaag. Tel:<br />

0624108542<br />

Tekeningen en schilderijen van Jan<br />

Mankes en prenten van M.C. Escher.<br />

06-5411941.<br />

<strong>Nederland</strong>s-Indië en thema’s. Ook<br />

hele verzamelingen of partijen zijn<br />

welkom. Tel: 06-15451873. Mail: jvdpicture@hotmail.com<br />

ZILVER<br />

Te koop gevraagd door een verzamelaar:<br />

Zilverwerk van de firma<br />

Odiot uit Parijs van vóór 1900.<br />

Telefoonnummer 0622659789<br />

Aangeboden<br />

GLAS<br />

Glasverzamelaar zoekt vazen van<br />

Fritz Heckert.Contact: A. de Jong<br />

aenawdejong@upcmail.nl<br />

KUNST<br />

Te koop aangeboden: Een schilderij<br />

van Anton Mauve, keien op een dijk,<br />

met lijst, paneelmaat 21 x 29 cm. Een<br />

schilderij van Peter Sterkenburg,<br />

bomschuiten voor de kust, met lijst,<br />

60 x 90 cm. tel.0623825069<br />

KERAMIEK<br />

Gezocht: Rozenburg vazen, ontwerp<br />

Colenbrander. Beschadigd geen<br />

bezwaar. 06-10581818 / dajaba@zeelandnet.nl.<br />

Gezocht door een verzamelaar:<br />

porselein uit Weesp. Telefoonnummer<br />

0622659789<br />

KUNST<br />

INFO<br />

Stichting WA de Wijn zoekt werk<br />

van de schilder/graficus Willem<br />

Abraham de Wijn (1902 – 1983).<br />

Niet zozeer om werk te kopen, maar<br />

om met nog onbekend werk op de<br />

website wadewijn.nl zijn oeuvre te<br />

completeren. info@wadewijn.nl of<br />

0614436165<br />

POSTKAARTEN<br />

ANTIEK<br />

Te koop: zuiver zijden Chinees kleed:<br />

50 x 92 cm / 3100.000 knopen ! Een<br />

schoonheid ! Prijs: € 59.500/ tel: 010-<br />

4589894.<br />

BOEKEN<br />

Mededelingenblad Vrienden van de<br />

Ceramiek, jaargangen 1965-2000.<br />

06-81573344.<br />

VOLKSKUNST<br />

Te koop van particulier: verzameling<br />

volkskunst van ca. 1600 lokvogels uit<br />

gans Europa in hout, kurk, balsa enz.<br />

ludofagus@gmail.com.<br />

Gaarne schilderijen, gouaches en<br />

sculpturen te koop gevraagd van de<br />

Goede prijs voor oude ansichtkaarten<br />

en foto’s. <strong>Nederland</strong>, buitenland,<br />

VEILING XXX: KUNSTVOORWERPEN EN ANTIEK<br />

Donderdag 22 februari om 13u<br />

Verkoop van de collectie van de heer en mevrouw H.<br />

uit hun weelderige woning van 1800 m2 in Gerpinnes<br />

Aziatische kunst, hedendaagse Belgische kunst en design meubelen.<br />

Kijkdagen op locatie op vrijdag 16/02 en zaterdag 17/02 van 10.00 tot 18.00 uur.<br />

Neem contact op met het kantoor voor het adres en bezoekafspraken.<br />

52 rue de Bertransart, 6280 Gerpinnes | Tel. +32 71 50 59 95 | +32 495 25 16 20 | info@mjvsoudant.be | www.mjvsoudant.be<br />

Aziatische kunst, hedendaagse Belgische kunst en luxe meubilair.<br />

105

Gouden micromozaïek oorclips, 19e eeuw,<br />

met voorstelling van een scarabee.<br />

Taxatie € 400 – 600<br />

KUNST- EN ANTIEKVEILING<br />

VOORJAAR <strong>2024</strong><br />

INBRENG MOGELIJK T/M 8 MAART<br />

Japan, twee ivoren netsuke, Edo-Meiji Periode;<br />

Uit de particuliere collectie Japanse en Chinese kunst<br />

van Merkelbach van Enkhuizen<br />

China, paar famille rose ‘Wu Shuang Pu’ kommen,<br />

late Qing. Collectie Merkelbach van Enkhuizen.<br />

Diam. 21 cm.<br />

Taxatie € 5.000 – 8.000<br />

China, famille rose ‘Wu Shuang Pu’ vaas, late Qing.<br />

Collectie Merkelbach van Enkhuizen. H. 26,5 cm.<br />

Taxatie € 500 – 1.000<br />

China, famille rose porcelain ‘Wu Shuang Pu’ vase,<br />

late Qing dynasty, h. 26,5 cm.<br />

Taxatie € 500 – 1.000<br />

Nagasaki-e, houtsnede met afbeelding van<br />

Titia Cock Blomhof. Afkomstig uit een grote<br />

collectie Japanse houtsneden uit de nalatenschap<br />

van Merkelbach van Enkhuizen.<br />

Taxatie € 300 – 600<br />

Marquesas Islands, standing<br />

figure. Provenance M.L.J.<br />

Lemaire, 10-08-1976.<br />

h. 79 cm.<br />

Taxatie € 4.00 – 6,000<br />

Wim Bosma (1902-1985),<br />

jazzmuzikanten, board,<br />

60 x 40 cm.<br />

Taxatie € 800 – 1.200<br />

Keizersgracht 474 | 1017 EG Amsterdam | 020-6220447 | www.dezwaan.nl | info@dezwaan.nl<br />

Openingstijden: maandag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur<br />

Jan Voerman (1857-1941), koeien in het water,<br />

paneel, 21 x 27 cm.<br />

Taxatie € 1.000 – 2.000<br />

Veilinghuis Korendijk<br />

Dependance van het Zeeuws Veilinghuis<br />

VEILING 19 -26 FEBRUARI<br />

TIMED ONLINE<br />

Frank Lynn-Jenkins<br />

(1870-1927)<br />

Pieter Oosterhuis<br />

(1816-1885) heilige barbara<br />

17 e /18 e eeuw<br />

marmeren cherubijn<br />

18 e eeuw<br />

Lucie van Dam van Isselt (1871-1949)<br />

Grote collectie faience, steengoed en tinnen kannen.<br />

Kijkdagen<br />

vrijdag 23 febr. 10 - 17 uur<br />

zaterdag 24 febr. 10 - 17 uur<br />

maandag 26 febr. 10 - 17 uur<br />

Hollandse school, 18 e eeuw<br />

middelburg tel. 0118 - 750 429 info@veilinghuiskorendijk.nl www.veilinghuiskorendijk.nl

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!