uytland - Papermaker

Vrouwenparochie
Vrouwenparochie ,ook wel Froubuurt genoemd, is een dorp in het kwartier Westergo. Men telt ruim 700 inwoners, 2 basisscholen met elk 70
leerlingen.
Aan het begin van het dorp, tevens de poort van gemeente het Bildt, staat de enige molen van de gemeente. Dit is een korenmolen waarvan
het bouwjaar niet geheel bekend is, maar ongeveer uit de jaren 1749 dateert. Deze molen is vandaag de dag nog steeds maalvaardig en wordt
bediend door de molenaar J. Braaksma.
De jaarlijkse kermis wordt traditioneel eind augustus gehouden in en om het dorpscafé de Groene Papegaai.
De eerste inwoners van Vrouwenparochie waren dijkwerkers, daarna leefde men veelal van de landbouw, vlas- en veeteelt. Ook heeft men hier
een cichoreifabriek en leinkoekfabriek wat werd gebruikt voor veevoer, gehad. Hedendaags is het dorp nog steeds veel ondernemingen rijk,
zoals een buurtwinkel, smederij, benzine- en autobenodigdhedenstation, maar ook de fabriek voor meeneemheftrucks behoort tot
Vrouwenparochie. Het dorp biedt genoeg recreatie-mogelijkheden: de manege, tennis- c.q. fitnesshal, de voetbal- en kaatsverenigingen, maar
ook een mooie en goed aangeschreven sauna kunt u in Froubuurt vinden.
Een middagje malen op de Vrouwbuurtstermolen
‘Een mooi windje’, volgens Jan Braaksma als
we op weg zijn naar de
Vrouwbuurtstermolen. ‘De wind komt uit het
zuidwesten en de molen staat sinds afgelopen
zaterdag op het zuiden dus we hoeven
niet veel te kruien.’ Jan Braaksma is inmiddels
zes jaar de vrijwillige molenaar van de
Vrouwbuurtstermolen. Bijna elke zaterdagmiddag
is hij hier te vinden.
Bij de molen aangekomen volgt een heel
ritueel. ‘Eerst gaan we naar de kap om te
smeren’, zegt Jan Braaksma. Vier trappen op
en we zitten helemaal boven in de molen, de
kap. De kap ligt als het ware los op de molen
en kan dus helemaal ronddraaien. Omdat er
zich nogal veel gewicht bevindt in de kap is
het verstandig de onderkant te smeren,
zodat hij straks bij het kruien lichter gaat.
Ook wordt de wiekenas ingesmeerd zodat
deze bij het draaien licht loopt en niet warm
wordt. ‘We smeren nog ouderwets met reu-
zel, zo bij de slager vandaan’, aldus Jan
Braaksma.
Dan drie trappen omlaag en gaan we door
een deurtje. Nu staan we buiten op de stelling.
Eerst lopen we naar de wieken en
maken de ketting en bliksemafleider los.
‘Mooi, nu kunnen we hem op de wind zetten,
in molentaal kruien’, zegt Braaksma en
loopt om de molen naar een lange dikke balk
die vast zit aan de kap, de staart. In de staart
bevindt zich het kruiwiel met daaromheen
een ketting opgetrommeld. Deze ketting
wordt uitgerold, bevestigd aan de stelling en
weer opgedraaid. Nu komt de kap in beweging.
Na nog een paar keer afrollen en
opdraaien staat de molen precies op de
wind.
‘Om te malen staat er eigenlijk net te weinig
wind’, volgens Jan Braaksma, ‘Maar daar
kunnen we nog wel wat aan doen’. Hij loopt
weer naar het wiekenkruis en haalt
een zeil los wat aan een wiek is bevestigd.
Dan legt hij het zeil helemaal
over de wiek en maakt hem handig
vast. Hierna loopt hij naar de staart,
laat de molen steeds een kwartslag
draaien en herhaalt dezelfde handelingen
bij de volgende wieken. ‘Zo,
nu heb ik veel meer windvang en is de
molen veel sterker’. Vervolgens worden
er touwen over de stelling
gehangen, dit om te voorkomen dat
eventuele bezoekers zo tegen draaiende
wieken lopen. Hierna loopt
Braaksma weer naar de staart en
trekt aan een lange ketting . ‘Dit noemen
we de vang, dat is de rem van de
molen’. Dan komen de wieken in
beweging. De molen is nu klaar om te
malen.
Binnenin de molen, op de maalzolder
zien we een groot tandwiel draaien.
De molenaar doceert:’ We spreken in
de molen niet van tandwielen, maar
van kamraderen. Sommige kamraderen
hebben een eigen naam en wat
we hier zien draaien is het spoorwiel.
Het spoorwiel drijft apparaten aan
die zich in de molen bevinden, zoals
de pletmachine en natuurlijk het
38
steenkoppel waar we het meel mee malen.
Als we apparatuur loskoppelen van het
spoorwiel heb je dus geen productie. Als de
molen draait zonder te produceren noemen
we dat ‘voor de prins draaien’’. Waarom
‘voor de prins draaien’? ‘Vroeger in de tachtigjarige
oorlog belegerden de Spanjaarden
onze steden. De molenaars in die steden lieten
altijd de molens draaien. Een draaiende
molen betekende dat er nog graan -dus
voedsel- was. Zolang er nog eten in de steden
was vielen de Spanjaarden niet aan, de
bevolking moest eerst uitgehongerd zijn. Zo
bleven de steden nog zolang mogelijk in
handen van de prins’.
We gaan naar beneden. Hier staan een tiental
zakken ‘geschoonde’ tarwe. Deze tarwe is
klaar om gemaald te worden, maar voor het
zover is wordt ze eerst ‘geplet’. Dit gebeurt
in de pletmachine die zich op de maalzolder
bevindt. In de pletmachine wordt -de naam
zegt het al- de tarwe platgewalst. Geplette
tarwe laat zich makkelijker malen. Onder het
pletten verteld Braaksma iets over de
geschiedenis van de Vrouwbuurtstermolen.
‘Hoe oud deze molen is weten we niet precies.
De molen moet hier hoogstwaarschijnlijk
halverwege de negentiende eeuw neer
zijn gezet. Waarschijnlijk is hij tweedehands
en is hij van origine geen graanmolen. Wat
voor functie hij heeft gehad, waar hij heeft
gestaan en wie hem heeft neergezet, we
weten het niet’.
Na het pletten wordt de tarwe in een bak
gedaan die zich boven de maalstenen
bevindt. Deze bak zorgt ervoor dat het graan
gelijkmatig tussen de draaiende stenen
wordt gestrooid. Tussen de stenen wordt het
graan gemalen en daarna valt het door een
pijp in een zak. Het lijkt zo simpel, maar dat
is het volgens Jan Braaksma niet: ‘Je hebt
met heel veel dingen te maken zoals; hoe
snel draait de molen, de kwaliteit van de
tarwe, de wrijving van de maalstenen, de
kwaliteit van de maalstenen, de dosering van
de tarwe tussen de maalstenen. Alles moet
perfect afgesteld zijn’.
Gemalen tarwe wat rechtstreeks tussen de
stenen vandaan komt is volkoren meel. Dit
meel kan nog gezeefd worden. Ook dit kan