juli/augustus 2011 - Crow

Foto: Herman Stöver
Tijdschrift voor infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare ruimte
Beeldbestek
ontwikkelt zich
Brommers schoner
en stiller?
Aandacht voor
betonwegen
jrg. 6 | nr. 5 | juli/augustus 2011
Aanbestedingskalender
in de lift
01_Cover.indd 1 19-07-11 13:52

Meld u
aan!
NATIONAAL VERKEERSKUNDECONGRES 2011
Volledig, volwaardig en vakkundig
Nationaal verkeerskundecongres
Woensdag 2 november 2011
NBC, Nieuwegein
De tweede editie van hét vakcongres voor verkeerskundigen
in Nederland en België brengt:
• Een compleet vakprogramma
• Parallelsessies over o.a. wegontwerp, weg en omgeving, fi ets,
verkeersveiligheid en verkeersmanagement
• Interessante bijdragen over o.a. het gedrag van mensen en ouderen
• Discussiëren over actuele verkeerskundige onderwerpen
• Gericht kennisnemen van de laatste stand van zaken
• Netwerken met vakprofessionals
• De hele dag een verkeersexpo met informatiestands
Schrijf u direct in via www.crow.nl/nvc of www.verkeerskunde.nl/nvc
Mogelijk gemaakt door:
Blijf op de hoogte en volg ons op:
#2011NVC
@ Nationaal verkeerskundecongres
3174-NVC.indd 1 6/30/11 4:42 PM
Adv_redactioneel.indd 1 18-07-11 12:35

jrg. 6 | nr. 5 | juli/augustus 2011
CROW et cetera praat u acht keer per jaar
bij over CROW-activiteiten en zo veel meer.
In CROW et cetera vindt u nieuws uit de zes
domeinen, een overzicht van nieuwe CROWpublicaties,
cursussen en congressen, achtergronden
over onze kennisproducten en de
toepassing ervan in de praktijk, interviews
met deskundigen uit de praktijk, praktijkvoorbeelden,
informatie over de activiteiten
van CROW-commissies, et cetera.
CROW et cetera wordt gratis verspreid
onder professionals op het gebied van infrastructuur,
verkeer, vervoer en openbare
ruimte. Via www.crow.nl/etcetera kunt u
zich aanmelden.
Over CROW
CROW is het nationale kennisplatform voor infrastructuur,
verkeer, vervoer en openbare ruimte.
Deze not-for-profi t organisatie ontwikkelt,
verspreidt en beheert praktisch toepasbare kennis
voor beleidsvoorbereiding, planning, ontwerp,
aanleg, beheer en onderhoud. Dit gebeurt in
samenwerking met alle belanghebbende partijen,
waar onder Rijk, provincies, gemeenten, adviesbureaus,
uitvoerende bouwbedrijven in de grond-,
water- en wegen bouw, toe leveranciers en
vervoerorganisaties. De kennis, veelal in de vorm
van richt lijnen, aanbevelingen en systematieken,
vindt haar weg naar de doelgroepen via websites,
publicaties, cursussen en congressen.
CROW heeft zijn activiteiten gebundeld in de
volgende zes domeinen:
Leefomgeving
Ondersteunt de (her)ontwikkeling, het ontwerp en
het beheer van stedelijke openbare ruimte.
Milieu
Biedt ondersteuning bij het vinden van milieuoplossingen
voor leefbaarheid effecten van bouw
en mobiliteit.
Verkeer & Vervoer
Houdt zich bezig met bereikbaarheid, leefbaarheid
en verkeersveiligheid voor personen- en goederenvervoer
en met de vormgeving, inrichting en
uitrusting van de weg en omgeving.
Infrastructuur
Zorgt voor technische hulpmiddelen voor de
constructeur en beheerder van infrastructuur.
Aanbesteden & Contracteren
Biedt administratief-juridische en technische
hulpmiddelen voor het aanbesteden, het opstellen
van contracten en het uitvoeren van werken en
schept zo kaders en voorwaarden voor aanbestedingen,
kostenramingen en risicoverdelingen.
Bouwprocesmanagement
Schept voorwaarden voor de projectorganisatie en
de communicatie tussen bouwpartners, brengt hier
structuur in en verhoogt daarmee de effi ciency.
Wilt u meer informatie over deze domeinen,
ga dan naar www.crow.nl.
Op deze website is meer te
vinden over dit onderwerp
Hier kunt u informatie vragen
Algemeen
Op weg naar een netwerkorganisatie 5
Leefomgeving
Beeldbestekken blijven zich ontwikkelen 6
Steeds meer gemeenten werken met beeldkwaliteit en dus met beeldbestekken.
De ontwikkelingen staan niet stil, blijkt tijdens een praktijkmiddag
Agenda CROW Levende Stad 7
De kracht van de openbare ruimte 8
Milieu
Bestelverkeer en luchtkwaliteit 9
Hoe krijgen gemeenten brommers schoner en stiller? 10
Luchtverontreiniging en geluidshinder maken brommers hinderlijk voor fi etsers
en voetgangers. Gemeenten kunnen deze overlast terugdringen.
Dragen prijsprikkels bij aan een betere luchtkwaliteit in gemeenten? 12
Verkeer & Vervoer
Aandacht voor ouderen in het verkeer 14
Hoe helpen we ouderen zo lang mogelijk zelfstandig mobiel te blijven? Een
voor de hand liggende vraag: het aantal ouderen neemt toe en de groep blijft
steeds langer zelfstandig. CROW zet de mogelijkheden voor een ‘seniorenproof’
wegontwerp op een rijtje.
De helpdesk Verkeer 15
Vier scenario’s voor succesvol mobiel ouder worden 16
Infrastructuur
Betonwegendag: terug van weggeweest 18
Na een aantal jaren radiostilte is de Betonwegendag terug van weggeweest.
Op 11 oktober is het zover. Wat kan de bezoeker verwachten?
Werkgroep Structurele analyse defl ectiemetingen asfaltverhardingen aan
de slag 20
Ontwerpinstrumentarium Asfaltverhardingen (OIA) verschenen 21
Bijdragen gevraagd voor CROW Infradagen 21
Aanbesteden & Contracteren
Mijlpaal voor Aanbestedingskalender.nl 22
De RAW-helpdesk 23
Platform Geïntegreerd Contracteren: kennis halen én brengen 24
Ook bij kleinere projecten kan het gebruik van geïntegreerde contracten voordeel
opleveren. Tijdens een bijeenkomst dragen ervaren toepassers hun kennis
over.
Bouwprocesmanagement
Systems engineering voor tram IJburg 25
Voor de bereikbaarheid van de volop in ontwikkeling zijnde Amsterdamse wijk
IJburg, is het Plan van Eisen samengesteld volgens de principes van systems
engineering.
En verder...
Column: Wekker 5
Servicepagina 27
Boek 1.indb 3 19-07-11 13:47

Wij regelen het verkeer!
Op plaatsen waar gewerkt of gebouwd wordt, regelt
Traffi c Support Infra het verkeer. Betrouwbaarheid en
kwaliteit zijn de basis. Flexibiliteit is daarbij onze kracht.
Ook bij onvoorziene situaties of calamiteiten houden ruim
320 verkeersregelaars hun hoofd koel. Dankzij een uitvoerige
opleiding weten ze in iedere
situatie wat er van hen
wordt gevraagd. Kwaliteit
en veiligheid worden scherp
bewaakt volgens de normen van
VCA*, ISO-9001 en NEN4400-1.
Bel voor een kennismaking naar:
038 - 4256740 (vestiging Zwolle)
023 - 5425080 (vestiging Haarlem)
www.traffi csupport.nl
Bewezen betrouwbaarheid sinds 1995
04_Adv.indd 1 19-07-11 12:12

Jaarverslag 2010
Op weg naar een
netwerkorganisatie
‘Op weg naar een netwerkorganisatie’
is de titel van het CROW
Jaarverslag 2010. Deze titel is niet
toevallig gekozen: CROW is hard
bezig netwerken te ontwikkelen
en te onderhouden met zijn doelgroepen.
Daarnaast is besloten
meer digitaal te gaan uitgeven,
waarbij de organisatie streeft naar
een actueel en compleet aanbod
om de klant die informatie te bieden
waar hij op dat moment
behoefte aan heeft. Hiertoe komt
er meer samenhang in de inhoud
van het assortiment.
In het verslagjaar is bovendien het
besluit gevallen te gaan fuseren
met CURNET.
Uiteraard is de crisis in de bouw
niet ongemerkt aan CROW voorbijgegaan.
De omvangrijke overheidsbezuinigingen
die zich aandienden,
hebben de organisatie
gedwongen voorzichtig te opereren.
In de overtuiging dat CROW
deze moeilijke tijden doorkomt
en de relaties ook de komende
jaren goed van dienst kan zijn.
Het CROW Jaarverslag 2010 is gratis te
bestellen via ww.crow.nl en hier tevens als
pdf te downloaden. Het jaarverslag wordt
verzonden aan alle raads-, commissie- en
werkgroepleden van CROW.
Wekker
verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten advertentie VTA-inspectie beeldkwaliteit meldingen fauna-opname besteksmonitoring meubilairinspectie CROW-KOR
flora-opname toezicht beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten
speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VTA-inspectie beeldkwaliteit meldingen fauna-opname besteksmonitoring meubilairinspectie CROW-KOR flora-opname toezicht
beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer
bruginspectie boomsoorten VVTA-inspectie
beeldkwaliteit meldingen fauna-opname besteksmonitoring meubilairinspectie CROW-KOR flora-opname toezicht beplantingopname landschapsbehe
weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VTA-inspectie
beeldkwaliteit meldingen fauna-opname besteksmonitoring meubilairinspectie CROW-KOR flora-opname toezicht beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet
veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VVTA-inspectie
beeldkwaliteit meldingen fauna-opnam
besteksmonitoring meubilairinspectie CROW-KOR flora-opname wijkschouw
toezicht beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren
eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VTA-inspectie beeldkwaliteit meldingen fauna-opname VTA-inspectie beeldkwaliteit
meldingen fauna-opname besteksmonitoring meubilair inspectie CROW-KOR flora-opname toezicht beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet veiligheid
bosbeheer bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten boomsoorten VVTA-inspectie
beeldkwaliteit meldingen fauna-opname
besteksmonitoring meubilaioezicht beplantingopname landschapsbeheer www.zichtopbeheer.nl
weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten
speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VTA-inspectie beeldkwaliteit meldingen fauna-opname besteksmonitoring meubilairinspectie weginspectie vlinderopname inboet
veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VVTA-inspectie
beeldkwaliteit meldingen fauna-opnam
besteksmonitoring meubilairinspectie CROW-KOR flora-opname toezicht beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren
eikenprocessierups verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten VTA-inspectie beeldkwaliteit meldingen fauna-opname besteksmonitoring
meubilairinspectie CROW-KOR flora-opname toezicht beplantingopname landschapsbeheer weginspectie vlinderopname inboet veiligheid bosbeheer kademuren eikenprocessierups
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 5
verkeersborden lichtmasten speelwerktuigen bosbeheer bruginspectie boomsoorten V
Column
Eind mei ontving ik een e-mail van het
Kenniscentrum Recreatie, waarin het
bekendmaakt zichzelf na 52 jaar op te
heffen. Het ziet geen andere uitweg, nadat
het ministerie van Economische Zaken,
Landbouw en Innovatie heeft besloten
de subsidie af te bouwen en in 2014 helemaal
stop te zetten.
Het was of bij mij de wekker ineens ruw
afging. Met één pennenstreek is besloten
dat het recreatiecentrum niet meer tot
de kernactiviteiten behoort. Ik ben even
stil, laat het nieuws tot me doordringen.
Ik moet denken aan de 23 mensen die er
werken en die zich al die jaren hebben
ingezet en kennis hebben ontwikkeld waar
in de markt behoefte aan bestaat. Het
houdt gewoon op.
Gelukkig, denk ik vervolgens, hebben we
een tijd geleden al besloten bij CROW
niet meer afhankelijk te willen zijn van
één of enkele subsidiegevers. Ons geld
komt uit project- en programmaopdrachten,
en we ontvangen vergoedingen voor
het gebruik van onze producten en diensten.
Maar daarmee zijn we er natuurlijk
nog niet. Want we zijn wel afhankelijk van
onze eigen prestatie, die we elke dag
opnieuw moeten leveren. Waren we
daar nog niet van doordrongen, dan zijn
we dat nu wel.
Iman Koster
directeur CROW
Reageren? koster@crow.nl
Boek 1.indb 5 19-07-11 13:47

Leefomgeving
www.crow.nl/leefomgeving
Praktijkmiddag CROW Levende Stad
Beeldbestekken blijven
zich ontwikkelen
Auteur: Tim Oosten
Dat steeds meer gemeenten met beeldkwaliteit werken bij
het beheer van hun openbare ruimte, is een logische ontwikkeling.
Ze kunnen er buiten handig op sturen, het is een
communicatiemiddel, de aannemer krijgt verantwoordelijkheid
en vrijheid en de betrokkenheid op de werkvloer neemt
toe. Kortom, beeldbestekken bieden tal van voordelen.
Intussen staan de ontwikkelingen rond de beeldsystematiek
niet stil, bleek eind juni tijdens een praktijkmiddag van
CROW Levende Stad.
Foto: Gemeenten
kunnen handig sturen
op beeldkwaliteit
6 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
Vorig jaar is niet alleen de Kwaliteitscatalogus
openbare ruimte
2010 verschenen, ook is de Gebruikersgroep
Beeldkwaliteit opgericht.
Intussen wordt hard gewerkt
aan resultaatsbeschrijvingen en
een meet­ en rekenmethode voor
beeldbestekken in RAW. Tel daarbij
op dat overal in het land praktijkervaringen
worden opgedaan
met beeldbestekken, bewoners
zich met ‘hun’ openbare ruimte
bemoeien en forse bezuinigingen
worden doorgevoerd, en duidelijk
is dat er alle reden is voor betrokkenen
om elkaar bij te praten over
beeldkwaliteit.
Kwaliteit, kosten en monitoring
“Waar we voor de toekomst aan
werken, is een softwareprogramma
voor kwaliteit, kosten en
monitoring van de openbare
ruimte”, legt projectmanager
Harro Verhoeven de bezoekers
voor. Een dergelijk programma
dat strekt zich dan ook uit tot wegbeheer
en groenbeheer en de
gebruiker kan meteen doorklik­
ken naar RAW Beeldbestekken.
Voor zo’n doorontwikkeling is wel
samenwerking van gemeenten én
CROW nodig. Vandaar de oproep
van CROW aan gemeenten om
initiatieven op dit gebied samen
te ontwikkelen.
De Gebruikersgroep Beeldkwaliteit
verzamelt praktijkervaringen
en adviseert vervolgens over verbetering.
Zo is een van de verbeterpunten
het verder uitwerken wat
en hoe je meet. Daar blijkt discussie
over te bestaan. Een eenvoudige
vraag als ‘hoe hoog is het
gras?’ kun je beantwoorden door
een duimstok op de grond neer te
zetten (hard aandrukken of licht
de grond beroeren?), een plank op
pootjes neer te zetten, of verzin het
maar. Het is een van de praktische
problemen die opdoemen bij
werken met beeldkwaliteit, legt
Herman Wevers van de Gebruikersgroep
uit. Ook is er de wens
een aantal schaalbalken samen te
voegen en de bijbehorende foto’s
eens goed te bekijken; ze zijn niet
allemaal even duidelijk. Verder
streeft de groep ernaar de onlinecatalogus
op beheerpakketten te
laten aansluiten.
RAW
Een ander belangrijk aandachtspunt
is de koppeling tussen beeldkwaliteit
en de Standaard RAW
Bepalingen 2010. Er wordt hard
gewerkt aan de hoofdstukken 31,
50 en 51, voor achtereenvolgens
wegverhardingen, afval en groen.
Dit is om ervoor te zorgen dat
bestaande bepalingen in de RAWsystematiek
automatisch van toe­
04_Domein_1_Leefomgeving.indd 6 19-07-11 13:59

passing zijn bij beeldbestekken.
Aangezien er sprake is van 202
schaalbalken en elke keer sprake
is van onderhoud op beeld of op
frequentie, zijn er 404 resultaatsbeschrijvingen
nodig. Volgens de
planning moet begin 2012 alles
gereed zijn.
Database
De werkgroep Kostenkengetallen
openbare ruimte van CROW streeft
naar een database waar dergelijke
getallen uitgehaald kunnen worden.
Bij een traditioneel bestek is
het gemakkelijker om te begroten;
er staat immers wat moet gebeuren
en hoe vaak. In het geval van
een beeldbestek is dit lastiger.
Toch is er uiteraard wel de wens
om kosten te begroten. Een daarvoor
geschikte database moet
gevoed worden met inschrijfstaten
van gemeenten. Het is van
belang dat voldoende data
beschikbaar komt. Zeker als je je
zoektocht specificeert (niveau,
stedelijkheidsklasse, welstandsklasse)
moeten er voldoende
getallen bekend zijn om betrouwbare
cijfers boven tafel te krijgen.
De behoefte aan inzicht in kosten
Agenda CROW Levende Stad
Leefomgeving
20 september Regiobijeenkomst Noord-Holland-
Noord: Bomenbeleid Zaandam
september Themabijeenkomst: Raamcontracten
Purmerend
6 oktober Regiobijeenkomst Zuid-Holland-
Midden: Beheersystemen
Zoetermeer
oktober Regiobijeenkomst Oost-Nederland:
Inzet sociale werkvoorziening
en reclassering Deventer
5 oktober Regiobijeenkomst B5: Documentenbeheer
+ Backoffice apps
Eindhoven
www.levende-stad.nl voor een volledig
overzicht van alle bijeenkomsten, ook in
voorbereiding
levendestad@crow.nl, (0318) 69 53 85;
ook voor verzoeken aan CROW
Levende Stad om een bijeenkomst
over een ander onderwerp te organiseren
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 7
04_Domein_1_Leefomgeving.indd 7 19-07-11 13:59

Leefomgeving
www.crow.nl/leefomgeving
Discussieronde:
in kleine groepen
worden per onderwerp
ervaringen
uitgewisseld
advertentie
8 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
is niet alleen ingegeven door de
vraag ‘wat kost het mij als
opdrachtgever?’, maar ook door de
vraag, wat het kost als het onderhoudsniveau
van B naar C gaat,
of om kosten te vergelijken met
andere gemeenten. Het streven is
in 2012 met een werkende data­
base te komen, waarbij als eerste
de inhoud van CROW­publicatie
145 ‘Beheerkosten openbare
ruimte’ wordt opgenomen.
Kennisuitwisseling
In twee discussierondes hebben de
aanwezige vertegenwoordigers
van gemeenten, adviesbureaus en
aannemers hun ervaringen uitgewisseld.
In kleine groepen zijn de
problemen besproken waar men
in de praktijk tegenaan loopt. Tips
en trucs zijn uitgewisseld. En er
zijn diverse suggesties gedaan voor
verbetering van de beeldsystematiek,
zoals het maken van simpele
meetinstructies per schaalbalk,
een methode voor globale beleidsmonitoring,
betere foto’s, een
handleiding voor het aanbesteden
en gunnen van beeldbestekken,
het ontwikkelen van een bonussysteem,
aangeven welke onderhoudstaken
door bewoners gedaan
zouden kunnen worden en een
onlinekoppeling met beheerpakketten.
Daarmee kan de
Gebruikersgroep Beeldkwaliteit
voor lopig aan de slag.
levendestad@crow.nl
www.levende-stad.nl
7 december, Ede, Nationaal Openbare Ruimte Congres
De kracht van de
openbare ruimte
Op 7 december vindt in Ede het Nationaal Openbare
Ruimte Congres plaats, georganiseerd door CROW en
Elba Media, in samenwerking met de gemeente Ede.
De openbare ruimte wordt die dag op talloze manieren
benaderd:
• De gedeelde verantwoordelijkheid voor de openbare
ruimte
• Kwaliteitsbehoud als krachtig instrument voor de
openbare ruimte
• De baten van de openbare ruimte
• Mensen zelf aan de slag met hun openbare ruimte
Het programma wordt nog nader ingevuld en ook de
precieze locatie staat nog niet vast.
www.nationaalopenbareruimtecongres.nl voor het laatste nieuws
over het Nationaal Openbare Ruimte Congres
04_Domein_1_Leefomgeving.indd 8 19-07-11 13:59

Verwachte publicatie in de serie luchtkwaliteit en verkeer
Bestelverkeer en luchtkwaliteit
advertentie
adviseurs voor buitenruimte en organisatie
www.cyber-adviseurs.nl
Binnenkort verschijnt de nieuwste
publicatie van het kennisprogramma
Solve (Snelle
op lossingen voor lucht en verkeer)
met de titel ‘Bestelverkeer
en luchtkwaliteit’. De publicatie
gaat in op stimulerende maatregelen
voor bestelverkeer.
De maatregelen vloeien voort
uit de ‘Intentieverklaring milieuzone
voor lichte bedrijfsauto’s’,
die overheid en de bedrijfsleven
zijn overeengekomen. De publicatie
behandelt welke effecten
maatregelen hebben op de
luchtkwaliteit. Verder is er
aandacht voor de effecten op
bereikbaarheid, verkeersveiligheid
en leefbaarheid. Vervolgens
komt aan bod welke stimulerende
maatregelen voor bestelverkeer
het meest in aanmerking
komen voor toepassing in de
praktijk. Zodra de publicatie
beschikbaar is, wordt dit op de
website vermeld.
Waarop gaat ú bezuinigen?
Cyber geeft inzicht in het functioneren van de
organisatie en biedt concrete mogelijkheden tot
bezuinigingen.
Benieuwd hoe?
Mail naar info@cyber-adviseurs.nl
CROW-publicatie
218 q ’Bestelverkeer
en luchtkwaliteit’
Bestellen kan via
www.crow.nl/shop
adv_cyber_jaarcongres_liggend.indd 1 nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera 17-02-11 | 13:46 9
05_Domein_2_Milieu.indd 9 19-07-11 14:03

Milieu
www.crow.nl/milieu
Nieuwe Solve-publicatie
Hoe krijgen gemeenten brommers
schoner en stiller?
Auteur: Petrick de Koning
Verkeerdeelnemers ervaren brommers en snorfietsen als
hinderlijk. Uit onderzoek blijkt dat een vijfde van de Nederlanders
zich ergert aan overlast zoals luchtverontreiniging en geluidshinder.
Bovendien heeft een derde ook veel last van de stank
die bromfietsen veroorzaken. Hoewel deze vervoermiddelen dus
een invloed op de luchtkwaliteit kunnen hebben, zijn ze
niet opgenomen in de Europese regels voor het verbeteren
van de luchtkwaliteit. Ook de bestaande maatregelen voor de
verbetering van de lokale luchtkwaliteit zijn niet gericht op de
bromfietsen. Dit laat onverlet dat gemeenten wel een verantwoordelijkheid
hebben om overlast op en langs hun wegen aan
te pakken. Solve-publicatie 218r ‘Bromfietsen: schoner en stiller’
inventariseert de overlast die bromfietsen veroorzaken en
onderzoekt mogelijke maatregelen en effecten.
CROW-publicatie
218o ‘Lokale luchtcompensatie’
Bestellen kan via
www.crow.nl/shop
10 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
De belangrijkste overlast die brom-
en snorfietsverkeer veroorzaken is
luchtvervuiling, wat zich uit in
stank van uitlaatgassen en geluidsoverlast.
Die hinder concentreert
zich vooral rond het voertuig zelf.
Daardoor hebben vooral fietsers en
voetgangers hier last van. Om de
ernst van de hinder te kunnen
bepalen, heeft Solve een minienquête
gehouden onder alle
NSL-gemeenten. “Er was een hoge
response”, zegt NerminAtmaca,
projectmanager bij CROW. “De
helft van de gemeenten reageerde
en uit de reacties bleek dat luchtvervuiling
en geluidsoverlast inderdaad
de grootste hinder veroorzaken.
Tegelijkertijd gaven
gemeenten aan over onvoldoende
maatregelen te beschikken om
deze overlast effectief aan te
pakken. Solve heeft dit signaal
opgepakt en heeft praktische maatregelen
ontwikkeld waarmee
gemeenten de overlast kunnen
terugdringen.” Hoewel Solve zich
primair richt op luchtkwaliteit, is
in dit geval de combinatie met
geluidshinder gemaakt omdat
beide onderwerpen voor bromfietsen
sterk verweven zijn. De werkgroep
‘Maatregelen gemotoriseerde
tweewielers’ die zich hiermee
bezighield, bestond uit vertegenwoordigers
van gemeenten en de
centrale overheid. Ook de Bovag en
RAI Vereniging waren vertegenwoordigd.
Strikter handhaven
Na de inventarisatie van de overlast
concludeerde de werkgroep
dat er eigenlijk twee manieren
zijn om het probleem aan te pakken.
Aan de ene kant zijn dit maat-
regelen die gericht zijn op het
beïnvloeden van het rijgedrag.
De andere categorie maatregelen
stimuleert de verkeersdeelname
van schonere bromfietsen. Het
beïnvloeden van het verkeersgedrag
van brommerrijders kan
bijvoorbeeld door een verbod op
opvoersets. Opgevoerde brommers
maken in het algemeen meer
lawaai en stoten ook meer schadelijke
stoffen uit. De technische
staat van voertuigen is met een
periodieke APK-keuring ook beter
te controleren. Handhaving speelt
bij deze maatregelen een grote rol.
Voorbeelden zijn de intensivering
van snelheidscontroles met camera’s
of controle van de constructiesnelheid
met een rollenbank. In
het verlengde daarvan is strenger
straffen bij overtredingen een
mogelijke maatregel. Verder
kunnen hogere boetes en de
in voering van een puntenrijbewijs
een afschrikwekkende werking
hebben. Bij al deze maatregelen is
het echter noodzakelijk om nauw
samen te werken met politie en
justitie. Daardoor is de invloed van
gemeenten wel beperkt.Toch mag
dit geen belemmering zijn voor
het nemen van eigen initiatieven.
Vergroenen
Het streven naar een schoner en
groener voertuigpark is de kern
van de tweede categorie maatregelen.
Het doel is om minder vervuilende
brommers op de weg te
krijgen en eigenaren te stimuleren
over te stappen op duurzamer elektrische
brommers of e-scooters.
De invoering van slooppremies
voor vervuilende voertuigen en
aankoopsubsidie voor e-scooters
05_Domein_2_Milieu.indd 10 19-07-11 14:03

zijn daarbij bruikbare opties.
Daarvan zijn al goede voorbeelden
bekend volgens Atmaca. “De
gemeente Zaanstad heeft beide
maatregelen al in de praktijk toegepast.
Mensen die hun oude tweetaktbrommer
(vijf jaar of ouder)
inleverden voor sloop ontvingen
hiervoor een premie. Parallel aan
deze regeling gaf de gemeente
mensen die een e-scooter aanschaften
een aankoopsubsidie.
Deze subsidie met een maximum
kon oplopen tot de helft van de
aanschafprijs.” Voordeel van deze
maatregel is dat gemeenten deze op
eigen initiatief kunnen toepassen.
Het is daarbij wel van belang dat er
budget voor vrijgemaakt wordt.
Oplaadpunten
Gemeenten kunnen ook andere
organisaties en bedrijven bij de
maatregelen betrekken. Bijvoorbeeld
via een convenant waarin
partijen afspreken om medewerkers
te laten kiezen voor elektrisch
vervoer. Op die manier neemt het
autoverbruik af en verbreedt het
draagvlak voor elektrisch vervoer.
Atmaca: “Als er binnen een
gemeente meer elektrische voertuigen
zijn, groeit de noodzaak voor
Brommers en snorfietsen
worden als
hinderlijk ervaren
Nermin Atmaca:
“Leefbaarheid is
gediend bij minder
geluidoverlast en
meer verkeersveiligheid”
een goede oplaadinfrastructuur.
Gebrek aan oplaadpunten is nog
steeds een belangrijke belemmering
voor de overstap op elektrisch
vervoer. Deze ontwikkeling is verder
te versterken als een gemeente
voor het vervoer van ambtenaren
kiest voor e-scooters. Momenteel
experimenteren verschillende
gemeenten met de inzet van elektronisch
vervoer, zoals e-scooters.
Door ervaringen en kennis uit te
wisselen kunnen zij met de verduurzaming
van voertuigen nog
grote stappen zetten en het maatschappelijk
draagvlak hiervoor
verbreden.”
Neveneffect
Ook de effecten en haalbaarheid
van al deze maatregelen komen in
de nieuwe Solve-publicatie aan de
orde. Hiervoor zijn verschillende
voorbeeldsituaties vergeleken. De
algemene conclusie is dat het effect
van de onderzochte maatregelen op
het verbeteren van de luchtkwaliteit
minimaal is. Daarmee is echter
niet gezegd dat de maatregelen
geen zin hebben. Combinaties van
maatregelen die afgestemd zijn op
de specifieke situaties binnen
gemeenten kunnen de overlast van
Milieu
bromfietsen wel degelijk terugdringen.
Zo heeft een afname van het
aantal opgevoerde brommers, bijvoorbeeld
door extra controles, wel
degelijk een significant effect op de
geluidsbelasting in stedelijk gebied.
Daarbij vermindert niet alleen de
hinder voor andere verkeersdeelnemers.
Een neveneffect van striktere
handhaving en snelheidscontroles
is een verbetering van de verkeersveiligheid.
Leefbaarheid
De publicatie geeft gemeenten die
geconfronteerd worden met klachten
over overlast van brommers en
snorfietsen een goed overzicht van
alle maatregelen die ze tot hun
beschikking hebben. Atmaca
onderstreept dat: “Deze inventarisatie
van de maatregelen en inzicht
in de effecten en kosten geeft ze
een houvast om gerichte actie te
ondernemen. De bijdrage aan de
verbetering van de luchtkwaliteit is
daarbij beperkt. Maar aan de
andere kant liggen voordelen als
minder geluidoverlast en grotere
verkeersveiligheid wel binnen
handbereik. En daarmee is de leefbaarheid
in de gemeente zeker
gediend.”
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 11
05_Domein_2_Milieu.indd 11 19-07-11 14:03
Foto: Herman Stöver

Milieu
www.crow.nl/milieu
CROW-publicatie 218o ‘Lokale luchtcompensatie’
Dragen prijsprikkels bij aan een betere lu
Auteur: Petrick de Koning
De hoeveelheid voertuigen in een
gebied heeft een wezenlijke invloed
op de luchtkwaliteit. Prijsprikkels
kunnen mensen ontmoedigen om
een stadscentrum met de auto te
bezoeken. Zo probeert een drukke
stad als Londen de bereikbaarheid
te verbeteren met de zogenaamde
‘Congestion Charge’. Minder verkeer
betekent bijna automatisch een betere
luchtkwaliteit. Dat is ook het principe
van lokale luchtcompensatie. Door
automobilisten te laten betalen, is
het mogelijk om het aantal gereden
kilometers in een gebied met slechte
luchtkwaliteit terug te dringen.
CROW-publicatie 218o ‘Lokale luchtcompensatie’
brengt de mogelijke
effecten van deze maatregel op de
luchtkwaliteit in kaart.
CROW-publicatie
218o ‘Lokale luchtcompensatie’
Bestellen kan via
www.crow.nl/shop
12 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
De discussie over het beprijzen
van kilometers is in Nederland al
op verschillende niveaus gevoerd
en wordt geregeld nieuw leven
ingeblazen. Doorstroming en
bereikbaarheid voeren hierbij de
boventoon. Effecten op de luchtkwaliteit
spelen vooralsnog een
beperkte rol in deze discussies.
Daar komt bij dat er momenteel
in Nederland geen juridisch kader
is om op bestaande wegen
prijsprikkels toe te passen. Bovendien
wil de overheid bij een eventuele
invoering een landelijk
Foto: Herman Stöver
mechanisme gebruiken om een
lappendeken van lokaal prijsbeleid
te voorkomen.
(On)mogelijkheden
Voorlopig is er dus geen juridische
mogelijkheid voor de invoering van
luchtcompensatie door lokale overheden.
Toch is lokale luchtcompensatie
wel een maatregel die in
potentie, eventueel gecombineerd
met andere verkeersmaatregelen,
kan bijdragen aan het oplossen van
luchtkwaliteitsknelpunten in steden.
Mede daarom valt deze maatregel
ook binnen de scope van het
CROW-programma ‘Snelle oplossingen
voor lucht en verkeer’ (Solve).
Dit programma biedt gemeenten
een pakket van oplossingen om de
luchtkwaliteit te verbeteren. Daarnaast
richt Solve zich op het ontwikkelen,
beschikbaar stellen en bundelen
van kennis over de effecten
van verkeersmaatregelen. Vanuit
die gedachte is in publicatie 218o
het mogelijke effect van lokale
luchtcompensatie verkend en zijn
de (on)mogelijkheden van deze
maatregel in kaart gebracht.
Minder verkeer
Het principe van beprijzen van
autoverkeer is niet nieuw en wordt
niet alleen voor het verbeteren van
de bereikbaarheid van steden ingezet.
Ook met het oog op de parkeerproblematiek
zijn in het verleden
successen geboekt. Het doel is dat
een automobilist een geplande rit
heroverweegt. Hij of zij kan via een
andere route reizen, kiezen voor
een schonere auto of ander vervoermiddel.
Ook de keuze voor een
andere bestemming of het annuleren
van de reis zijn mogelijke effecten
van lokale luchtcompensatie.
In alle gevallen is er sprake van een
afname van het aantal gereden
kilometers in een centrum of binnen
een stadsring. Dit moet leiden
tot een verbetering van de luchtkwaliteit
en een vermindering van
de uitstoot van broeikasgassen.
05_Domein_2_Milieu.indd 12 19-07-11 14:03

e luchtkwaliteit in gemeenten?
De precieze invulling van lokale
luchtcompensatie is nog niet
bepaald en er zijn heel wat mogelijkheden
die in de nieuwe publicatie
aan bod komen. De belangrijkste
keuzes die een gemeente kan
maken, zijn het betalen van een
vast tarief of een tarief op basis van
verblijftijd in een afgebakend
gebied, zoals een stadscentrum.
Ook de hoogte van het tarief en
de keuze voor differentiatie naar
situatie of type voertuig zijn van
belang. Tot slot speelt de omvang
van het gebied waar lokale luchtcompensatie
van kracht is een rol.
Juist in het centrum en binnen de
stadsring hebben gemeenten vaker
te maken met luchtkwaliteitsknelpunten.
Om de effectiviteit van
lokale luchtcompensatie te onderzoeken,
heeft de werkgroep zich op
deze specifieke gebieden gericht.
Een aanzienlijk effect
Vanwege praktische overwegingen
en omdat verkeerseffecten van
deze potentiële maatregel nog niet
vast te stellen zijn, is het effect op
de luchtkwaliteit bepaald door de
afname van het aantal voertuigen.
Dit is gebeurd voor gebieden
binnen het stadscentrum en de
stadsring. Hiervoor zijn twee
scenario’s gebruikt: een vast tarief
voor al het verkeer, zowel schoon
als vuil, en een gedifferentieerd
tarief naar vervuilingsklasse
(vuiler verkeer betaalt meer).
Omdat er geen concrete praktijkvoorbeelden
voorhanden zijn, zijn
de effecten slechts een indicatie
van de verwachtingen. Ondanks
deze beperking is toch vast te stellen
dat lokale luchtcompensatie
een aanzienlijk effect op de voertuigreductie
heeft. Dit geldt voor
beide onderzochte varianten.
Opvallend was verder dat de effecten
binnen de centrumring groter
zijn dan bij een stadsring. Direct
vertaalt naar luchtkwaliteit blijkt
bovendien het effect op fijn stof
groter is dan op stikstofdioxide.
Prijsprikkels kunnen
mensen ontmoedigen
om met de auto een
stadscentrum te
bezoeken
Milieu
Aandachtspunten
De effecten van lokale luchtkwaliteit
op de reductie van verkeer en
luchtkwaliteit lijken gunstig.
Omdat het hier uitdrukkelijk om
een potentiële maatregel gaat,
biedt de publicatie geen leidraad.
Tegelijkertijd blijkt uit de verkenning
wel dat het een maatregel is
die, in combinatie met andere
maatregelen uit de Solve-maatregelenmix,
kan bijdragen aan het
opheffen van luchtkwaliteitsknelpunten.
Omdat de implementatie
bij de afweging van maatregelen
een belangrijke rol speelt, biedt
CROW-publicatie 218o een aantal
aandachtspunten voor gemeenten
die deze maatregelen op termijn
zouden willen toepassen. Belangrijk
bij de overweging en implementatie
is dat er geen standaardrecept
voor succesvolle inzet is.
De luchtkwaliteitszone moet een
duidelijk afgebakend gebied zijn
en ook handhaving is essentieel.
Het is zaak dat dit gebeurt met een
zichtbare vorm van labelling,
bijvoorbeeld met stickers. Als het
gebruik van auto’s ontmoedigd
wordt, is het van belang om alternatieven
aan te bieden en
publieksvoorlichting is cruciaal
om het draagvlak te verstevigen.
De verkenning die voor CROWpublicatie
218o is uitgevoerd,
maakt duidelijk dat lokale luchtkwaliteit
een maatregel is die
effectief kan zijn. Tegelijkertijd
is het belangrijk dat lokale overheden
beseffen dat het slechts
een van de maatregelen is die zij
kunnen benutten om de luchtkwaliteit
in hun gemeente te
verbeteren.
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 13
05_Domein_2_Milieu.indd 13 19-07-11 14:03

Verkeer & Vervoer
www.crow.nl/verkeerenvervoer
Streven: zo lang mogelijk zelfstandig mobiel
Aandacht voor ouderen
in het verkeer
Auteur: Tim Oosten
Hoe zorgen we dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig
mobiel blijven? Het is een vraag die steeds vaker gesteld
wordt. Dat is logisch, want het aantal ouderen neemt toe en de
tijd dat deze groep vanachter de spreekwoordelijke geraniums
op veilige afstand het leven en het verkeer zat te bekijken, ligt
achter ons. CROW inventariseert de mogelijkheden voor een
‘seniorenproof’ wegontwerp.
Ingrepen in de weginrichting
kunnen
ouderen helpen zo
lang mogelijk veilig
mobiel te blijven
Liesbeth Boerwinkel:
“Een ontwerp voor
ouderen is geschikt
voor iedereen”
14 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
“Het eerste antwoord dat opkomt,
bij de vraag hoe ouderen zo lang
mogelijk zelfstandig mobiel
kunnen blijven, is al gauw: ‘we
moeten de infrastructuur maar
ombouwen voor die steeds groter
wordende groep’. Maar dat kan
niet”, legt Frans Heijnis uit,
projectmanager bij CROW. “Er
zijn steeds meer verschillende
verkeersdeelnemers met allemaal
hun eigen behoeften en die kunnen
onderling conflicteren. Een
bekend voorbeeld is de verkeersregelinstallatie
voor voetgangers.
Ouderen die willen oversteken
hebben er belang bij dat voor hen
het licht zo lang mogelijk groen
blijft. Maar automobilisten willen
zo kort mogelijk wachten en hebben
belang bij een korte groentijd
voor voetgangers. Hier strijden
veiligheid en doorstroming om de
voorrang. Aan de beheerder om
hier een lastige verkeerskundige
afweging te maken.”
Afwegingskader
Een CROW-werkgroep buigt zich
over een dergelijk seniorenproof
wegontwerp. Frans Heijnis: “Deze
komt met een publicatie om de
wegbeheerder te helpen met het
maken van een bewuste afweging
uit de behoeften van verschillende
weggebruikers. De belangrijkstebelangenvertegenwoordigers
van senioren,
slechthorenden, slechtzienden en
chronisch zieken en gehandicapten
maken deel uit van de werkgroep,
net als DVS, SWOV, VVN,
ANWB en Fietsersbond.”
Een breed, gemêleerd gezelschap
dus. Is overeenstemming niet
lastig als belangen zo uiteenlopen?
“Ja en nee”, verduidelijkt
Frans Heijnis. “Die belangengroepen
hebben een wat activistische
inslag. Dat is niet altijd gemakkelijk,
maar wel duidelijk. Standpunten
liggen namelijk vast en
na een paar keer praten is duidelijk
hoe iedereen erover denkt.”
Wat gaat de werkgroep opleveren?
“We willen eind dit jaar een handreiking
presenteren voor seniorproof
wegontwerp vanuit de visie
dat senioren zo lang mogelijk
zelfstandig mobiel blijven, als volwaardige
verkeersdeelnemers.”
Blijf langer mobiel
Een belangrijke rol in het stimuleren
van mobiliteit onder ouderen
is weggelegd voor Liesbeth
Boerwinkel, werkzaam bij ouderenbond
ANBO en projectleider
van het programma ‘Blijf Veilig
Mobiel’ en in die laatste hoedanigheid
opdrachtgever voor
de CROW-werkgroep. “Dit is een
programma van tien belangenorganisaties
dat uit drie pijlers
bestaat: voertuig, gedrag en infrastructuur”,
legt zij uit. “Wij hebben
CROW gevraagd om twee producten
te verzorgen: een publicatie
met richtlijnen, gericht op de
wegbeheerder, en een brochure
met dezelfde voorbeelden, maar
dan gericht op de belangenorganisaties.”
“Het doel van de publicatie is de
wegbeheerder richtlijnen en voorbeelden
te bieden, zodat hij bij
zijn wegontwerp rekening houdt
met ouderen. Overigens is een
ontwerp voor ouderen geschikt
voor iedereen. Om een voorbeeld
te geven: een gelijkvloerse instap
in de bus is voor veel ouderen
06_Domein_3_VerkeerVervoer.indd 14 19-07-11 14:10

noodzakelijk, maar ook voor
reizigers en ouders met buggy
praktisch.”
“Met de brochure kunnen belangenorganisaties
de wegbeheerder
wijzen op onveilige situaties en
laten zien hoe het beter kan.”
Liesbeth Boerwinkel benadrukt
dat veroudering een geleidelijk
proces is: “Je bent niet plotsteling
oud en gebrekkig. Sommige
mensen hebben op hun veertigste
al slechte ogen of gaan rond die
leeftijd minder goed horen. Het is
ook een illusie ouderen als één
groep te zien. Wel is het zo dat we
met ingrepen in de weginrichting
ouderen kunnen helpen zo lang
mogelijk veilig mobiel te blijven.
Daar draait het uiteindelijk om.”
Frans Heijnis: “We
gaan wegbeheerders
helpen een bewuste
afweging te maken
uit de behoeften van
verschillende weggebruikers”
De helpdesk Verkeer
Verkeer & Vervoer
De CROW-helpdesk Verkeer beantwoordt dagelijks
vragen op het gebied van verkeer, vervoer,
infrastructuur en openbare ruimte.
Vragen stellen kan via verkeer@crow.nl
of (0318) 69 53 10
Een van de onderwerpen waar veel vragen over binnen
komen, zijn de CROW Parkeerkencijfers. Wat zijn
kencijfers en wat zijn normen? Hoe kencijfers toe te
passen? Ook volgt uitleg over enkele termen.
Kencijfer versus normen
Allereerst is het van belang om te weten dat de Parkeerkencijfers
van CROW geen normen zijn. Parkeerkencijfers
zijn ontwikkeld als hulpmiddel voor de ontwerpers
om een orde van grootte uit te rekenen voor het
aantal aan te leggen parkeerplaatsen bij een bepaalde
voorziening. Aan de hand van de parkeerkencijfers kan
een gemeente zelf parkeernormen vaststellen.
Bepalen parkeervoorzieningen
De CROW Parkeerkencijfers zijn gebaseerd op recent
(literatuur)onderzoek en op praktijkervaringen van
gemeenten. De kencijfers geven een gemiddeld beeld
van de situatie die bij het onderzoek is aangetroffen. Ze
kunnen vaak geen kant­en­klaar antwoord geven hoeveel
parkeerplaatsen er in een bepaalde situatie moeten
worden gerealiseerd. Daarom hebben de CROW
parkeerkencijfers ook een bandbreedte. Om uit deze
bandbreedte het juiste kencijfer te bepalen moet er
rekening worden gehouden met een aantal invloeden:
• Bereikbaarheidskenmerken van de functie
• Specifieke kenmerken van de functie
• Mobiliteitskenmerken van de gebruikers/bezoekers
van het gebouw
• Het gemeentelijk parkeerbeleid
Naast deze invloeden is ook de stedelijk heidsgraad­
(aantal adressen per km 2 ) van de gemeente van belang.
Nog enkele termen op een rijtje:
• Bvo staat voor bruto vloeroppervlak (het gehele
oppervlak binnen de buitenste muren);
• Aandeel bezoekers: het weergegeven kencijfer is dus
inclusief bezoekersparkeren.
In CROW­publicatie 182 ‘Parkeerkencijfers­ Basis voor
parkeernormering’ is naast de kencijfers ook een rekenvoorbeeld
te vinden bij halen en brengen bij scholen
voor het opstellen van een parkeerbalans.
In een volgend nummer komen enkele veelgestelde
vragen aan bod. Tot dan!
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 15
06_Domein_3_VerkeerVervoer.indd 15 19-07-11 14:10
Foto: Herman Stöver

Verkeer & Vervoer
www.crow.nl/verkeerenvervoer
Vergrijzing en mobiliteit
Vier scenario’s voor succesvol mobiel ou
Auteur: Koen Bekking, consulent Infrastructuur, Verkeer en Vervoer
De Nederlandse bevolking vergrijst. In de literatuur wordt vergrijzing
van moderne maatschappij als een van de belangrijkste
vraagstukken gezien binnen het veld van duurzame mobiliteit.
Mobiliteit is van wezenlijk belang voor ieders welzijn, maar komt
in gevaar naarmate mensen ouder worden. De vraag die de basis
heeft gevormd voor het onderzoek is hoe toekomstige mobiliteitsystemen
kunnen bijdragen aan welzijn in een vergrijzende
samenleving. Vier scenario’s komen aan bod.
16 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
Vanuit gerontologie (het wetenschappelijk
veld dat zich bezighoudt
met het ouder worden van
mensen) is het welzijn van ouderen
inzichtelijk te maken aan de hand
van de theorie successful aging. Deze
theorie beschrijft het welzijn van
ouderen; succesvol ouder worden
als combinatie van een lage kans
op ziekten en gebreken, een hoge
cognitieve en fysieke capaciteit en
betrokkenheid bij de samenleving.
In het onderzoek wordt succesvol
ouder worden gekoppeld aan
theorie over het mobiliteitssysteem.
Vanuit de theorie kan het mobiliteitssysteem
worden beschreven als
combinatie van het landgebruiksysteem
en het transportsysteem.
Betrokkenheid
Het resulterende theoretisch kader
laat zien dat mobiliteit van belang
is voor betrokkenheid bij de
samenleving, omdat het ouderen
in staat stelt sociale contacten,
sociale activiteiten en voorzieningen
te bereiken. Bovendien biedt
mobiliteit ouderen de mogelijkheid
om recreatief te reizen. Daar-
06_Domein_3_VerkeerVervoer.indd 16 19-07-11 14:10

l ouder worden
naast laat het theoretisch kader zien
dat alle genoemde dimensies van
het welzijn van ouderen beïnvloedt
kunnen worden door het mobiliteitsysteem.
De methode backcasting maakt het
mogelijk om vanuit een ideaal toekomstbeeld
terug te redeneren wat
er op dit moment moet gebeuren om
een dergelijke toekomst te bewerkstelligen.
Aan de hand van deze
methode zijn interviews gehouden
met personen vanuit adviesbureaus,
kennisinstellingen, overheden en
belangenorganisaties. De bevindingen
uit deze interviews zijn gebruikt
voor een scenarioanalyse.
Foto: Herman Stöver
Het mobiliteitssysteem
kan bijdragen
aan het welzijn van
ouderen
Stage bij CROW
In 2010 is Koen Bekking als afstudeerder
aan de slag gegaan bij CROW, als
van afsluiting van de tweejarige
research masteropleiding ‘Science &
Innovation Management’ aan de Universiteit
Utrecht. Het afstudeeronderzoek
richtte zich op vergrijzing en
mobiliteit.
CROW biedt studenten de mogelijkheid
om een afstudeeronderzoek uit
te voeren op basis van een actueel
vraagstuk. Afstuderen binnen CROW
biedt bovendien de kans om omringd
door professionals vanuit CROW en
zijn netwerk, een goede stap te
maken naar het werkende bestaan.
De resultaten van het onderzoek dienen
binnen CROW als input voor
een marktverkenning op het gebied
van ouderen, mobiliteit en toegankelijkheid.
Dat deze periode alle partijen
goed bevallen is, blijkt uit het feit dat
Koen nu werkzaam is bij CROW als
consultent op de afdeling Infrastructuur,
Verkeer en Vervoer.
Scenario’s
Op basis van twee belangrijke
dimensies – de woonsituatie en het
aanwezige transportsysteem – is
onderscheid gemaakt tussen vier
verschillende scenario’s: (1) geconcentreerd
wonen en multimodaal
transport, (2) verspreid wonen en
autoafhankelijk transport, (3)
geconcentreerd wonen en autoafhankelijk
transport, (4) verspreid
wonen en multimodaal transport.
De scenario’s bieden elk andere
combinaties van mogelijke bijdragen
van het mobiliteitsysteem aan
het welzijn van ouderen. De belangrijkste
dimensies van het eerste en
tweede scenario zijn contrasterend
Verkeer & Vervoer
(het derde scenario is een combinatie,
het vierde scenario wordt als
onhaalbaar gezien). Als gevolg hiervan
zijn ook de mogelijke bijdragen
aan het welzijn van ouderen voor
deze scenario’s geheel anders.
Het is aannemelijk dat een deel van
de toekomstige ouderen geconcentreerd
zal wonen, bijvoorbeeld
omdat zij graag in een stad wonen
waar voorzieningen relatief dichtbij
zijn. Tegelijkertijd is het aannemelijk
dat een ander deel van de toekomstige
ouderen verspreid zal
wonen, bijvoorbeeld omdat zij
gehecht zijn aan hun woonplaats.
Dientengevolge kan, afhankelijk
van de woonsituatie van toekomstige
ouderen, een bijdrage geleverd
worden vanuit het mobiliteitsysteem
aan het welzijn van ouderen.
Het onderzoek geeft inzicht in deze
mogelijke bijdragen, en de precieze
gevolgen voor het welzijn van ouderen.
Voorbeelden
Voorbeelden van mogelijke
bijdragen in het eerste scenario,
geconcentreerd wonen en multimodaal
transport, zijn heroverweging
van de plaats van verschillende
modaliteiten in het transport
systeem en optimalisatie van de
leefomgeving van ouderen. Voorbeelden
van mogelijke bijdragen
in het tweede scenario, verspreid
wonen en autoafhankelijk transport,
zijn implementatie van
technologieën die de rijtaak ondersteunen
en het bieden van onlinevoorzieningen.
Koen Bekking, bekking@crow.nl
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 17
06_Domein_3_VerkeerVervoer.indd 17 19-07-11 14:10

Infrastructuur
www.crow.nl/infrastructuur
11 oktober, ’s-Hertogenbosch
Betonwegendag:
terug van weggeweest
Auteur: Tim Oosten
In de jaren tachtig en negentig was de Betonwegendag een
driejaarlijks terugkerend fenomeen. Later zijn er tijdens het
Nederlands Wegencongres en tijdens CROW XL [congres]
sessies geweest over betonwegen, maar deze hebben een aantal
jaren wat minder aandacht gekregen. Het is tijd om de draad
weer op te pakken en op 11 oktober is het zover: dan krijgt
’s-Hertogenbosch de primeur van de hernieuwde Betonwegendag.
Wat kan de bezoeker verwachten?
Wim Kramer en Hilde
Bossink : “Beton is
weer in beeld”
18 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
“Betonwegen zijn terug van weggeweest:
beton als materiaal voor de
wegenbouw mag zich verheugen
in hernieuwde belangstelling,
duurzame verhardingen krijgen
volop aandacht en de oprichting
van het Cement&BetonCentrum
in 2007 is aanleiding geweest om
weer werk te maken van de promotie
van beton in de wegenbouw”,
legt Wim Kramer van het
Cement&BetonCentrum uit, die
duidelijk uitkijkt naar de volgende
editie van de Betonwegendag.
Vervolgstap
Hilde Bossink, bij CROW verantwoordelijk
voor congressen, blikt
ook vooruit: “Net als voor andere
soorten wegverhardingen, is
CROW er met zijn direct toepasbare
kennis ook voor betonwegen.
Die doelgroep hebben we de afgelopen
jaren niet heel uitgebreid
bediend. Tijdens de tweejaarlijkse
CROW Infraweek is er een symposium
aan gewijd en de Betonwegendag
is een logische vervolgstap.
Wij kunnen daar als CROW met
onze doelgroep kennis uitwisselen,
maar ook met de mensen in
contact komen en ontdekken wat
er leeft in de markt. Dat doen we
niet als we in Ede achter ons
bureau zitten, daarvoor moeten
we de mensen echt opzoeken en
dit is bij uitstek een gelegenheid
Betonwegendag 2011 Dinsdag 11 oktober | 1931 Congrescentrum Brabanthallen ’s-Hertogenbosch
07_Domein_4_Infrastructuur.indd 18 19-07-11 14:13

daarvoor. We organiseren deze
dag dan ook graag samen met het
Cement&Beton Centrum.”
Ook voor het Cement&Beton-
Centrum is CROW een logische
keuze. Wim Kramer: “In het
verleden hebben we vanuit de
cementindustrie de betonwegendag
ook samen met CROW georganiseerd.
CROW is de organisatie
die kennis ontwikkelt en
verspreidt op ons vakgebied.
Ook heeft het veel ervaring met
het organiseren van allerhande
bijeenkomsten.”
Duurzaamheid
Wat kan de bezoeker zoal verwachten
op 11 oktober. Kramer:
“Een van de onderwerpen is duurzaamheid
en daarmee samenhangend
duurzaam inkopen. Het
aardige is dat door de aandacht
hiervoor beton als wegverharding
weer meer in beeld komt. In de
eerste jaren na de Tweede Wereld-
oorlog werden er in het land veel
betonwegen aangelegd. Vanaf de
jaren zeventig en tachtig kwam
asfalt erg op. En nu wint beton
weer aan populariteit. Vooral
voor fietspaden, rotondes, bushaltes,
busbanen en zwaarbelaste
verhardingen valt de keuze er
tegenwoordig vaak op. Wat je wel
nog veel ziet is dat de budgetten
voor aanleg en onderhoud
gescheiden zijn. En in aanleg is
in de regel asfalt voordeliger.”
Vooruitkijken
“Maar combineer je de beschikbare
gelden voor aanleg en onderhoud
en kijk je een aantal jaren
vooruit, dan kan beton voordeliger
blijken. Minder onderhoud
en een betere beschikbaarheid
zijn ook duurzaamheidsaspecten
en daar gaan we het tijdens de
Betonwegendag zeker over hebben.
Wat we in de praktijk zien,
is het knippen en plakken van
bestekken. Een oud bestek wordt
Bij rotondes en zwaarbelaste
verhardingen
valt de keuze vaak op
beton
Infrastructuur
van de plank gehaald en de
bestaande invul oefening wordt
aangepast en zo valt de keuze keer
op keer op asfalt. Wij zien liever
dat er elke keer een welbewuste
afweging wordt gemaakt en dat
alle aspecten worden meegewogen,
zodat de opdrachtgever zeker
weet dat hij zijn euro goed
besteedt. Het Afwegingsmodel
wegen van CROW is daar een
goede tool voor.”
Buitenexpositie
Het programma is nog niet definitief,
maar krijgt al behoorlijk
vorm. “Los van de genoemde
duurzaamheid, waarover Leif
Wathne van de American Concrete
Pavement Association zijn visie
komt presenteren, komen ook
bijzondere toepassingen, materiaalontwikkeling,
stedelijke toepassingen
en fietspaden aan bod.
We gaan onder meer in op terreinverharding
voor containers,
vezels in beton, DuboCalc, Modie-
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 19
07_Domein_4_Infrastructuur.indd 19 19-07-11 14:13

Infrastructuur
www.crow.nl/infrastructuur
slab, het specificeren van duurzaamheid,
een afweegmodel voor
fietspaden en de toekomst van de
betonweg”, legt Wim Kramer uit.
“Verder gaan we in op uitgeborsteld
beton, waarmee bij een
juiste toepassing een hoge geluidreductie
mogelijk is. En los van
het programma binnen, gebruiken
we ook het buitenterrein.
Hoofdonderdeel van de buitenexpositie
zijn twee stukken fietspad
in beton als demonstratie
aangelegd en een moderne
slipformpaver hiervoor.
Kennismarkt
“De dag start met een plenaire
sessie”, vult Hilde Bossink aan.
“Vervolgens zijn er voor en na de
lunch drie parallelsessies. De
bezoeker moet dus twee keer kiezen.
Tussendoor, tijdens de lunch
en de koffie- en theepauze is gelegenheid
om de buitenexpositie en
de kennismarkt te bezoeken. We
hebben plek voor twintig stands,
die inmiddels allemaal zijn volgeboekt.
Als afsluiting van het programma
is er weer een plenaire
sessie en we beëindigen de dag
met een netwerkborrel.”
20 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
www.betonwegendag.nl, voor het programma, exposanten en aanmelden
Hilde Bossink, bossink@crow.nl (organisatie Betonwegendag),
Wim Kramer, wimkramer@cementenbeton.nl (inhoud Betonwegendag)
Bushalte, in beton uitgevoerd
Werkgroep Structurele analyse deflectiemetingen asfaltverhardingen aan de slag
Sinds mei is de CROW-werkgroep
Structurele analyse deflectiemetingen
asfaltverhardingen (STRADA)
actief. De werkgroep heeft als taak
CROW-publicatie 92: ‘Deflectieprofiel
geen valkuil meer’ uit 1995 te
actualiseren.
Staand (vlnr): Christ van Gurp
(KOAC-NPC), Michiel Pouwels
(CROW), Paul Antes (Unihorn),
Arthur van Dommelen (RWS-DVS),
Kars Drenth (Dynatest), Bert
Thewessen (Grontmij).
Zittend (vlnr): Jan Stigter (BAM-
Wegen), Marc Eijbersen (CROW),
Michiel-Martijn Willemsen (Breijn).
Niet op de foto: Marc Stet (Via
Aperta) en Michiel Dop (Aveco de
Bondt)
07_Domein_4_Infrastructuur.indd 20 19-07-11 14:14

Ontwerpinstrumentarium
Asfaltverhardingen
(OIA) verschenen
Sinds juni is de softwaretool Ontwerpinstrumentarium
Asfaltverhardingen (OIA) verkrijgbaar. OIA is
de nieuwe standaardontwerptool voor het dimensioneren
van asfaltverhardingen. Met OIA is het mogelijk
om berekeningen te maken met asfalteigenschappen
die zijn beschreven volgens de laatste
CE-normen. OIA is bedoeld voor alle wegbouwkundige
ontwerpers die zich bezighouden met
de dimensionering van wegen.
Met de komst van de Europese norm
voor asfaltbetonmengsels is het
mogelijk om asfaltmengsels op een
functionele manier te beschrijven.
De berekeningsmethode van OIA is
geheel afgestemd op deze benaderingswijze.
OIA wordt geleverd met
een standaarddatabase met materiaaleigenschappen
en verkeersbelastingen.
De gebruiker kan ook eigen
materiaaleigenschappen en verkeersbelastingen
invoeren.
Compleet
OIA is de opvolger van ASCON en
de ontwerpmodule van CARE.
Met OIA is de gereedschapskist van
CROW voor de wegbouwkundig
ontwerper compleet. Deze bestaat
tevens uit Vencon 2.0 voor het
ontwerpen van betonverhardingen
en Bescon 1.0 voor het ontwerpen
van elementenverhardingen.
OIA vervangt niet de evaluatie- en
herontwerpmodules van CARE.
Standalone- en webversie
CROW brengt twee versies van OIA
uit: een standaloneversie en een
webversie. Voordeel van de webversie
is onder andere dat diverse
gebruikers binnen een organisatie
elkaars berekeningen kunnen
inzien en gebruik kunnen maken
van dezelfde databases met onderliggende
gegevens.
Laatste ontwikkelingen
OIA is opgezet volgens de laatste
inzichten op het gebied van
modelleren van verhardingsconstructies.
Met het programma
kunnen maximaal tien verhardingslagen
gemodelleerd worden,
waaronder zes asfaltlagen. De
gebruiker kan de verharding
dimensioneren aan de hand van
zes ontwerpcriteria. OIA toetst het
ontwerp aan de eigenschappen uit
de Standaard RAW Bepalingen
2010 en aan de kennisregels van
Rijkswaterstaat voor het ontwerp
van asfaltverhardingen.
Bestellen van OIA kan via www.crow.nl/shop,
bestelnummer A099
Infrastructuur
Bijdragen
gevraagd voor
CROW Infradagen
Op 13 en 14 juni 2012 vinden de tweejaarlijkse
CROW Infradagen plaats. Bezoekers
kunnen vanaf nu hun bijdragen aanmelden,
inclusief titel en korte samenvatting. Per bijdrage
mogen drie coauteurs meeschrijven.
Na aanmelding volgen richtlijnen voor het
schrijven en eventueel presenteren. Aanmelden
kan tot 12 oktober, de sluitingsdatum
voor de inzending van de bijdragen is
15 januari. Overigens staan de dagen ook
open voor bezoekers zonder bijdrage.
Bijdragen hebben de infrastructuur als
onderwerp, waarbij er behalve voor de
traditionele onderwerpen uit de technische
lijninfrastructuur ook bijzondere aandacht
is voor meer beleidsgerelateerde
ondwerwerpen als professionalisering in
de wegenbouw, milieu, duurzaamheid en
uitvoeringservaringen met contracten en
aanbestedingen.
De CROW Infradagen zijn dé plek voor
discussie over de laatste ontwikkelingen op
het vakgebied en een ideale ontmoetingsplaats
voor het uitwisselen van kennis en
ervaring.
Aanmelden kan bij Hans Verwey, projectmanager
Infrastructuur, verwey@crow.nl.
www.crow.nl/infradagen2012
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 21
07_Domein_4_Infrastructuur.indd 21 19-07-11 14:14
Foto: Herman Stöver

Aanbesteden & Contracteren
www.crow.nl/aanbestedenencontracteren
100.000e aankondiging
Mijlpaal voor Aanbestedings kalender.nl
Een belangrijke mijlpaal op het gebied van aanbesteden is
bereikt. Op de door CROW beheerde website Aanbestedingskalender.nl
is de 100.000e aankondiging geplaatst. Deze is
afkomstig van de provincie Utrecht. De website Aanbestedingskalender.nl
is al jaren dé centrale plek voor aanbestedingen
in Nederland.
Teus van Steenis
(rechts), honderdduizendsteaanbesteder,
ontvangt
uit handen van Paul
van Bruggen een
taart voor het
bereiken van
deze mijlpaal
22 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
Teus van Steenis, Tactisch Inkoper A
van de provincie Utrecht heeft de
100.000 e aankondiging op Aanbestedingskalender.nl
geplaatst: “Al sinds
jaren publiceren wij onze aanbestedingen
op de Aanbestedingskalender.
Wij zijn erg tevreden over de website,
je merkt dat deze continu in beweging
is. Zo is de snelheid verbeterd en
zijn er meer functionaliteiten.”
In mei 2004, het startjaar van de
website, was er nog slechts sprake
van een enkele aankondiging per
week. Vandaag de dag is de kalender
de populairste plek voor
opdrachtgevers en opdrachtnemers
als het gaat om aanbestedingen en
worden er gemiddeld vijfhonderd
aankondigingen per week gepubliceerd.
Aanbestedingskalender.nl
Aanbestedingskalender.nl is de
centrale website voor aankondigingen
van (overheids)opdrachten.
Zowel opdrachtgevers als
opdrachtnemers van de meest
uiteenlopende soorten producten
en diensten kunnen er elkaar
moeiteloos vinden. Bijna drieduizend
aanbestedende diensten
(het Rijk, regionale en lokale overheden
en vele andere publieke
opdrachtgevers) plaatsen kosteloos
en op vrijwillige basis vrijwel
alle aankondigingen in Nederland
op Aanbestedingskalender.nl.
Op de website kan de aanbesteder
vanaf een beveiligd gedeelte aankondigingen
opstellen, beheren
en plaatsen. De website sluit volledig
aan op nationale en Europese
08_Domein_5_AanbestesContrac.indd 22 19-07-11 14:17

Aantal
120000
100000
80000
60000
40000
20000
Aantal publicaties Aanbestedingskalender
1-1-2004 31-12- 31-12- 31-12- 31-12- 31-12- 31-12- 31-12- 31-12-
2004
2005
2006
2007
2008
2009
In zes jaar tijd zijn 100.000 aankondigingen geplaatst op Aanbestedingskalender
aanbestedingsregels en biedt daarmee
juridische en procedurele
zekerheid. Alle aankondigingen
die worden gedaan, worden meteen
gepubliceerd en Europese aankondigingen
gaan door naar de
Tenders Electronic Daily (TED).
Gebruikers
Alle aankondigingen op Aanbestedingskalender
kunnen volledig
worden geselecteerd en geraadpleegd.
Door het invullen van een
interesseprofiel (MijnAanstedingskalender),
wordt er dagelijks
een gratis elektronische attendering
met aanbestedingen gestuurd.
MijnAanbestedingskalender heeft
meer dan negentigduizend gebruikers.
Naar verwachting wordt dit
jaar ook de honderdduizendste
gebruiker verwelkomd.
Mijlpalen
“Voor ons zijn het echte mijlpalen”,
aldus Paul van Bruggen,
CROW-programmamanager Aanbesteden.
“Dit is waar we allemaal
zo hard voor werken. We zijn
continu bezig om het systeem
optimaal te laten functioneren en
2010
2011
Jaar
het de aanbestedende diensten en
gebruikers zo makkelijk mogelijk
te maken. We zijn nu ook bezig om
onderhandse aanbestedingen via
Aanbestedingskalender aan te
kondigen. Na de zomer moet dit
gerealiseerd zijn. Het is voor ons
erg belangrijk dat opdrachtgevers
en opdrachtnemers elkaar vinden.
Alles via één site en optimaal
gebruiksgemak, dat is ons doel. Wij
blijven onze gebruikers met kwaliteit
en gemak dienen, nu en in de
toekomst”, aldus Van Bruggen.
Aanbestedingswet
Ook na de introductie van de
Aanbestedingswet blijft de Aanbestedingskalender
dé plek om
aanbestedingen te plaatsen.
Aanbestedingskalender verzorgt
kosteloos de doorplaatsing naar
alle wettelijk verplichte sites.
Paul van Bruggen, programmamanager
Aanbesteden & Contracteren,
vanbruggen@crow.nl
www.aanbestedingskalender.nl
Aanbesteden & Contracteren
De RAW-helpdesk
Deze CROW-helpdesk beantwoordt dagelijks enkele tientallen
vragen op het gebied van RAW, UAVgc en aanbesteden.
Vragen stellen kan via rawhelpdesk@crow.nl
of (0318) 69 53 17.
Jacques Teunissen, Helpdesk CROW, goedemiddag.
Goedemiddag, ik wil u graag een vraag stellen over
een overeenkomst met open posten. Ik heb in mijn
overeenkomst gestaffelde besteksposten opgenomen.
Nu heb ik met mijn aannemer een discussie, hoe deze toe
te passen.
Kunt u dat nader toelichten?
De staffeling is bedoeld per deelopdracht, maar de
aannemer zegt dat de staffeling per locatie geldt. Ik heb
een deelopdracht verstrekt voor herstel van straatwerk
op meerdere locaties. Per locatie bedraagt het herstel
circa 10 tot 20 meter, wat volgens de aannemer betaald
moet worden volgens de bestekspost met staffel 0 - 25
m 2 . Opgeteld bedraagt de totale oppervlakte circa 160
m 2 , en dus vind ik dat hier de bestekspost met staffel 100
– 250 m 2 moet worden toegepast. Wat vind u?
Hoe de staffeling moet worden toegepast, is in de RAWbepalingen
niet geregeld. U doet er bij het opstellen van een
bestek altijd verstandig aan dit zelf te regelen om discussies
in de uitvoeringsfase te voorkomen.
Maar hoe ga ik dit nu oplossen?
Ik denk dat dit mede afhangt van de verwachting die uit
het bestek voortvloeit. Was bij aanbesteding bekend hoe en
hoeveel deelopdrachten worden verstrekt? Hoe zijn de eenmalige
kosten geregeld? Zijn er afzonderlijke besteksposten
voor mobilisatie van materieel opgenomen en eventueel voor
het verplaatsen van materieel? Welke invloed heeft de staffeling
op de uitvoering? In uw geval: hoe dicht liggen de verschillende
locaties in elkaars nabijheid en welke gevolgen
heeft het verplaatsen voor efficiency van werken? En, zeker
ook niet onbelangrijk: waarin zitten de verschillen in de prijs
per eenheid bij de verschillende staffelingen en hoe verhoudt
dit zich onder de gegeven omstandigheden? De in de U.A.V.
1989 al zo vaak genoemde redelijkheid en billijkheid speelt
ook hier weer een rol.
Het zal mogelijk nog wel lastig worden, maar met
deze informatie kom ik er met de aannemer vast wel uit.
En even de bestekschrijver attenderen natuurlijk.
Jazeker, dat doe ik als eerste.
Meneer Teunissen, ik ben u eeuwig dankbaar.
Eeuwigheid duurt lang meneer, heel lang.
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 23
08_Domein_5_AanbestesContrac.indd 23 19-07-11 14:17

Aanbesteden & Contracteren
www.crow.nl/aanbestedenencontracteren
Platform Geïntegreerd Contracteren:
kennis halen én brengen
Auteur: Jos Kelderman
Meer dan tachtig personen zijn
op 5 juli aanwezig in Zwolle.
De provincie Overijssel en Grontmij
– twee van de leden van het Platform
Geïntegreerd Contracteren –
organiseren een bijeenkomst over
het gebruik van geïntegreerde
contracten bij kleinere projecten.
Opdrachtgevers, opdrachtnemers
én adviesbureaus komen aan het
woord. Belangrijke conclusie van
de dag: de contractvorm moet altijd
afgestemd zijn op de specifieke
omstandigheden van een bouwproject.
24 | CROWetcetera nr. 5 | juli/augustus 2011
Het CROW-Platform Geïntegreerd
Contracteren (GC) ondersteunt
platformleden bij het organiseren
van bijeenkomsten. Doel is om
kennis van ervaren GC-toepassers
over te dragen aan organisaties die
minder ervaring hebben met het
gebruik van geïntegreerde contracten.
Platformleden delen ervaringen
met pilotprojecten in een open
sfeer om elkaar verder te helpen.
CROW faciliteert dit en neemt het
voortouw om de kennis verder te
verspreiden.
Dat er interesse is om praktijkervaringen
te delen, blijkt wel uit de
hoge opkomst bij de laatste bijeenkomst
in Zwolle. De provincie
Overijssel probeert, samen met
Grontmij, aannemer Van Gelder,
Foto: Herman Stöver
de gemeente Hellendoorn en
adviesbureau Roelofs, antwoord te
vinden op de vraag ‘Zijn geïntegreerde
contracten wel of niet
geschikt voor kleinere projecten?’.
De workshop bestaat uit presentaties
van twee projecten. Alle
betrokken partijen komen aan
bod: zowel ingenieursbureau als
opdrachtgever en opdrachtnemer.
Praktijkvoorbeelden
Harm Janssen, adviseur risico-
en contractmanagement bij Grontmij,
geeft een presentatie over de
keuze voor een geïntegreerd contract
en de succesfactoren voor
de contractvoorbereiding en aanbesteding
bij het Centrumplan
Houten. Janssen over de kritische
succesfactoren voor de opdrachtge-
ver: “Draagvlak in de organisatie is
belangrijk. Evenals een realistische
risicoverdeling en vertrouwen
in de kwaliteiten van de opdrachtnemer.”
Aannemingsmaatschappij
Van Gelder is ook betrokken bij dit
project. Wilco Schouten en Joris
van den Hoek lichten toe hoe je
omgaat met UAV-GC bij een kleiner
project, met ontwerpvrijheid en
met contractuele discussies.
Schouten en Van den Hoek: “Een
geïntegreerd contract betekent
meer risico’s maar zeker ook grote
kansen. Bouwen is samenwerken.
Zorg ervoor dat je oog houdt voor
elkaars belangen.”
Bouwteam Daarlerveen
Henk Bergboer en Eric Weustink
van de gemeente Hellendoorn en
08_Domein_5_AanbestesContrac.indd 24 19-07-11 14:17

:
Bert Vowinkel van Roelofs
Advies & Ontwerp presenteren de
ervaringen met het pilotproject
Bouwteam Daarlerveen en het
gebruik van Gunnen op Waarde.
Tijdens de aanbestedingsprocedure
dienen de inschrijvers een
plan van aanpak in. Organisatiekwaliteit,
projectorganisatie
en referenties worden als selectiecriteria
gehanteerd. De opdracht
wordt gegund aan Roelofs Advies
& Ontwerp als ontwerpende
aannemer van het bouwteam. De
betrokken partijen zijn tevreden
over de werking van het bouwteam,
maar zien ook aandachtspunten.
Belangrijk is het vinden
van elkaars krachten en een goede
afstemming en communicatie.
Heldere afspraken moeten
gemaakt worden over taken en
verantwoordelijkheden. VISI en
Systems Engineering worden
genoemd als mogelijke ondersteunende
tools in dit proces.
Regelmatig bijeenkomsten
Er worden regelmatig bijeenkomsten
georganiseerd door leden
van het CROW-Platform Geïntegreerd
Contracteren. Aanmelden
voor bijeenkomsten en downloaden
van presentaties kan op
de website van het platform:
www.crow.nl/gc.
Niels Meijerink, programmamanager
Aanbesteden & Contracteren,
meijerink@crow.nl
www.crow.nl/gc
Praktijk in beeld
Bouwprocesmanagement
Systems
engineering voor
tram IJburg
De Amsterdamse wijk IJburg is volop in ontwikkeling.
Om de bereikbaarheid van de toekomstige eilanden in
het IJmeer te optimaliseren, hebben Dienst Infrastructuur
Verkeer en Vervoer en Ingenieursbureau Amsterdam
een Programma van Eisen (PvE) voor een tramlijn
opgesteld. Mede omdat de precieze planning en route
nog niet helder zijn, is het PvE samengesteld volgens de
principes van systems engineering (SE).
Bekijk het hele artikel op www.crow.nl/praktijkinbeeld
nr. 5 | juli/augustus 2011 CROWetcetera | 25
08_Domein_5_AanbestesContrac.indd 25 19-07-11 14:17

Nieuwe wegen
Auto’s, treinen en schepen zijn afhankelijk van asfalt, rails en water. Maar hoe zorg je voor een optimale
beschikbaarheid? Boskalis Nederland denkt mee. Zo ontwikkelen we voortdurend oplossingen voor
een betere en slimmere infrastructuur. Terwijl we met onze zand- en grondwerken de basis leggen voor
dijken, wijken, natuur en land. Het doel is voorwaarden scheppen voor een duurzame groei. Het middel:
een uitzonderlijke drang naar innovatie. U leest er meer over op www.boskalisnederland.nl.
www.boskalisnederland.nl
Interim management, project- en
procesmanagement en
projectbeheersing voor infrastructuur,
gebouwen en gebieden
Organisaties die anticiperen op razendsnelle ontwikke lingen
doen steeds vaker een beroep op zakelijke dienst verlening.
Als organisatie moet de focus gericht blijven op de eigen
‘core business’ en wordt externe deskundigheid ingeschakeld
om zich te laten adviseren over, en te laten begeleiden bij
noodzakelijke processen. Deze externe deskundigen bieden
een ander perspectief en voegen door hun achtergrond
en ervaring de juiste waarde toe in deze processen.
MAN consultants ondersteunt sinds 1992 op persoonlijke
en doortastende wijze opdrachtgevers (publiek en privaat)
met interim management, project- en procesmanagement
en projectbeheersing voor infrastructuur, gebouwen en
gebieden. Van procesontwikkeling tot en met realisatie
en beheer. Uitvoerend, ondersteunend en oplossend.
Voor kortere of langere tijd. Of opdrachtgevers nu een
adviseur, een ondersteunende expert of een compleet team
voor een project noodzakelijk achten; MAN consultants
biedt deskundig maatwerk, precies op het moment dat het
nodig is, altijd met de menselijke touch als uitgangspunt.
Boslaan 2c, 2132 dx Hoofddorp
T +31 ₍0₎23 567 00 66
Weena 723 / c7.056
Postbus 2704, 3000 cs Rotterdam
T +31 ₍0₎10 453 57 47
E info@manconsultants.nl
Voor nadere informatie
en/of vacatures
bezoek onze website
www.manconsultants.nl
Op 4 april 2011 zijn
we van start gegaan
vanuit het Rotterdams
Groot Handelsgebouw!
26_Adv.indd 1 19-07-11 12:13

Servicepagina
CROW et cetera ook ontvangen?
CROW et cetera wordt gratis verspreid onder professionals
op het gebied van infrastructuur, verkeer, vervoer en openbare
ruimte. Aanmelden kan via www.crow.nl/etcetera.
Publicaties bestellen
Bezoek onze digitale winkel op www.crow.nl/shop.
Indien voorradig, wordt uw bestelling binnen tien dagen
afgehandeld. Met vragen over uw bestelling kunt u terecht
bij de afdeling Uitgeverij van CROW: verkoop@crow.nl of
tel. (0318) 69 53 27.
Abonnementen
U kunt zich ook abonneren op diverse produc ten van CROW.
U ontvangt dan automatisch de uitgaven die behoren tot dat
abonnement. Op www.crow.nl/ abonne menten staat een
overzicht van alle abonnementen.
Cursussen
Op www.crow.nl/cursussen vindt u een overzicht van alle
schriftelijke en mondelinge cursussen die CROW verzorgt.
Ook kunt u bij CROW terecht voor incompany- en maatwerkcursussen.
Heeft u vragen over onze cursussen, neem dan
contact op met de afdeling Cursussen & Opleidingen van
CROW: cursus@crow.nl of tel. (0318) 69 53 60.
Congressen
Op www.crow.nl/congressen vindt u het laatste nieuws over
congressen, symposia, bijeenkomsten en workshops die
CROW organiseert. Voor vragen hierover kunt u contact
opnemen met de afdeling Marketing & Communicatie van
CROW: congressen@crow.nl of tel. (0318) 69 98 26.
CROW-helpdesks
Hebt u als gebruiker van onze producten vragen, zoekt u
informatie? De consulenten van onze helpdesks staan voor
u klaar. De helpdesks zijn dagelijks te bereiken van 9.00
tot 16.30 uur.
Leefomgeving
W: www.crow.nl/leefomgeving
E: leefomgeving@crow.nl
T: 0318 - 69 53 10
Milieu
W: www.crow.nl/milieu
E: luchtkwaliteit@crow.nl
milieu@crow.nl
T: 0318 - 69 53 10
Verkeer & Vervoer
W: www.crow.nl/verkeerenvervoer
E: verkeer@crow.nl
T: 0318 - 69 53 10
Infrastructuur
W: www.crow.nl/infrastructuur
E: infrastructuur@crow.nl
T: 0318 - 69 53 10
Aanbesteden & Contracteren
W: www.crow.nl/aanbestedenencontracteren
E: aanbestedingskalender@crow.nl
rawhelpdesk@crow.nl
uavgc@crow.nl
T: 0318 - 69 53 17
Bouwprocesmanagement
W: www.crow.nl/bouwprocesmanagement
E: helpdeskwiu@crow.nl
visi@crow.nl
T: 0318 - 69 53 17
CROW E-service
Kort, bondig, overzichtelijk en informatief: dat is de CROW
E-service in een notendop. Deze maandelijkse, gratis digitale
nieuwsbrief geeft een beknopt overzicht van nieuwe en verwachte
publicaties, nieuwe software, cursussen, congressen
en symposia. Wilt u de CROW E-service ook ontvangen?
Een mailtje naar emailservice@crow.nl is voldoende.
www.crow.nl
Met de CROW-website bent u niet alleen snel op de hoogte
van de laatste ontwikkelingen, u treft hier ook grondige en
gedetailleerde informatie aan over de verschillende vakgebieden
waar CROW zich op toelegt.
Kijkt u bijvoorbeeld eens op:
levende-stad.nl Levende Stad is een professioneel
netwerk voor het delen van kennis en het uitwisselen
van ervaringen over de openbare ruimte.
crow.nl/luchtkwaliteit De site van Solve (Snelle oplossingen
voor lucht en verkeer) over verschillende verkeersmaatregelen
om de luchtkwaliteit te verbeteren.
crow.nl/asvv De ASVV bundelt alle bestaande kennis
over verkeersvoorzieningen binnen de bebouwde kom.
crow.nl/duurzaamveilig Duurzaam Veilig Verkeer staat
voor een structurele en preventieve aanpak waarbij
verkeersveiligheid een vanzelfsprekend onderdeel is
van de ruimtelijke ordening, de vormgeving van de infrastructuur
en het gedrag van verkeersdeelnemers.
crow.nl/iks Geeft informatie en nieuws over de inrichting
van kindvriendelijke straten.
crow.nl/parkeren Alles over parkeerkencijfers, parkeerbebording,
overstappunten en nog veel meer.
crow.nl/wegontwerp Het Handboek Wegontwerp
bevat richtlijnen voor verkeersvoorzieningen buiten de
bebouwde kom.
verkeersmanagement.nl De site van het Kennisnetwerk
verkeersmanagement.
verkeerstekens.nl De site geeft informatie over de
toepassing, uitvoering en plaatsing van verkeerstekens.
crow.nl/asfalt De portaalsite over asfalt met links naar
pagina’s over verschillende asfaltonderwerpen.
stillerverkeer.nl De site geeft actuele informatie over de
toepassing van geluidreducerende wegdekken, C wegdek ,
gegevens van een groot aantal producten en de reken- en
meetvoorschriften voor weg- en spoorwegverkeerslawaai.
aanbestedingskalender.nl Een zakelijke kalender voor
rijksoverheden, nutsbedrijven en aannemers met informatie
over aan te besteden werken, diensten en leveringen.
crow.nl/raw RAW bundelt afspraken voor de realisering
van projecten in de grond-, water- en wegenbouw door en
voor marktpartijen in één systematiek.
uavgc.nl Met de UAV-GC – de Uniforme Administratieve
Voorwaarden voor Geïntegreerde Contractvormen – is
een juridisch fundament voor geïntegreerde contracten
voor de hele bouw beschikbaar.
crow.nl/specificeren Dé site over oplossingsvrij
specificeren en Systems Engineering.
crow.nl/visi VISI staat voor ‘voorwaarden scheppen
voor invoeren van standaardisatie ICT in de bouw’.
crow.nl/wiu Hier wordt u op de hoogte gehouden van
actualiteiten op het gebied van Werk in Uitvoering.
risnet.nl RISNET is hét kennisnetwerk voor risicomanagement
in de bouwsector.
Beurzenagenda
U vindt de stand van CROW op
de volgende congressen:
Betonwegendag
‘s-Hertogenbosch 10 oktober
Dag van de Openbare ruimte
Houten 12-13 oktober
Nationaal verkeerskundecongres
Nieuwegein 2 november
Nationaal Openbare Ruimte Congres
Ede 7 december
Verkeer & Mobiliteit
Houten 8 december
Colofon
CROW et cetera is een uitgave van CROW,
kennisplatform voor infrastructuur, verkeer,
vervoer en openbare ruimte.
CROW et cetera verschijnt acht keer per jaar.
Redactie
Tim Oosten (hoofdredacteur)
tel. (0318) 69 53 02
e-mail oosten@crow.nl
Caroline Berg
tel. (0318) 69 53 91
e-mail berg@crow.nl
Floor ten Brink
tel. (0318) 69 53 08
e-mail tenbrink@crow.nl
Miranda de Graaff - de Boer
tel. 0318 - 69 53 80
e-mail deboer@crow.nl
Jos Kelderman
tel. (0318) 69 53 82
e-mail kelderman@crow.nl
Martine Pronk
tel. (0318) 69 53 71
e-mail pronk@crow.nl
Chiel van den Berg
(vakredacteur Aanbesteden & Contracteren)
Frans Heijnis
(vakredacteur Verkeer & Vervoer)
Hans Verwey
(vakredacteur Infrastructuur)
Luuk d’Hooghe
(vakredacteur Bouwproces management)
Aan dit nummer werkten mee
Koen Bekking
Barbara Hasselaar-van Rijzewijk
Jos Kelderman
Petrick de Koning
Jacques Teunissen
Redactieadres
Redactie CROW et cetera
Postbus 37, 6710 BA Ede
tel. (0318) 69 53 00
fax (0318) 62 11 12
e-mail redactie@crow.nl
www.crow.nl/etcetera
Abonnementenadministratie
Afdeling Uitgeverij, CROW
Postbus 37, 6710 BA Ede
tel. (0318) 69 53 00
fax (0318) 62 11 12
e-mail abonnementen@crow.nl
Adreswijzigingen
Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven
aan de abonnementen administratie.
Advertentie-exploitatie
Molijn Sales Support
Postbus 61, 5258 ZH Berlicum
tel. (073) 503 35 44
fax (073) 503 11 95
e-mail crow@molijnsalessupport.nl
Overname van artikelen
Artikelen mogen alleen worden
overgenomen na goedkeuring van
de redactie en met bronvermelding.
Vormgeving
Inpladi bv, Cuijk
Druk
Drukkerij Ten Brink, Meppel
ISSN 1872-0129
© Stichting CROW 2011
Boek 1.indb 2 19-07-11 13:48

kpd.nl
SQL Server voor KPD GwwBundel.NET
GwwBestek
V&G Plan
GwwCalc
GwwInkoopTool
GwwBesteksAdministratie
GwwKeetAdministratie
Standaard Systematiek Kostenramingen
Postbus 48
2340 AA Oegstgeest
Telefoon (071) 519 49 49
KPD SSK
• Uniform ramen voor opdrachtgevers en opdrachtnemers
in de bouw en GWW
• Eenduidig inzicht in investerings- en levensduurkosten
• Begroting vanuit GwwCalc en BouwCalc op basis van
Excel spreadsheet ontwikkeld door CROW
Wilt u vanaf september een proefl icentie, neem contact op
met uw accountmanager.
Bent u al gebruiker van onze geïntegreerde GwwBundel?
Na de zomervakantie ondersteunen we centrale
dataopslag via SQL Server 2008.
Deze manier van werken met een centrale database heeft
een aantal grote voordelen:
• Beter beheersbaar
• Rapportages over de projecten heen
• Eenvoudig generen van kengetallen
Wanneer u interesse heeft voor SQL ondersteuning vraag
dan nu vrijblijvend een offerte aan en maak kans op een
gratis maatwerkrapportage t.w.v. € 2.000,00.
BouwBestek
BouwCalc
PlanCalc
AE_643_11_KPD-CROW-SSK190-270A.indd 1 14-07-11 09:32