Phoenix 20080103.pdf - Portugees-Israëlietische Gemeente.

Portugees-Israëlietische Gemeente
Phoenix
Drs. Carlo Bachrach:
Jacob Lopes Quiros, een korte biografie
Jacob Lopes Quiros leefde in de
19 e eeuw. Hij was een G’dvrezend
man. Hij overleed na
een kort ziektebed in 1907, op 74
jarige leeftijd. Zijn leven lang
was Co Quiros, zoals hij bekend
stond, in dienst van de
Portugees-Israëlietische
Gemeente te Amsterdam. Hij
was Sjochet - een beroep dat hij
40 jaren zou volhouden. Hij
bekleedde daarnaast en daarna
steeds vele functies ten dienste
van zowel de eigen
gemeenschap als die van de
zustergemeente.
Jacob Lopes Quiros z”l
Co Quiros was gehuwd met
Rebecca Vaz Dias. Zij was een
dochter van Aron Vaz Dias, de
toenmalige Ab Beth Din van de
Snoge. De zuster van Co Quiros,
Parasat Wa'era Pagina 1
Esther, huwde een broer van
Rebecca: Jozef Vaz Dias. Jozef
was Sofer STAM. In de
Rosenthaliana bibliotheek is nog
een oorspronkelijke tekst van
zijn hand te vinden.
Rebecca en Jozef hadden
overigens o.a. nog een zuster,
Mirjam Vaz Dias. Zij huwde de
latere Haagse Haham en
Opperrabbijn Aron Rodrigues
Pereira. Zij waren tevens de
ouders van o.a. de 20 ste eeuwse
Haham S. Rodrigues Pereira.
Co Quiros was zeer actief in de
Eredienst in de Snoge, niet in de
laatste plaats als Parasa lezer.
Hij trad tientallen jaren op als
Tokeang van de Gemeente.
Hij werd echter ook gevraagd
om als getuige aan te zitten bij
halachische bijeenkomsten,
zoals het schrijven van een get.
Het is in deze rol dat Co werd
vereeuwigd door de toenmalige
schilder Eduard Frankfort. Het
schilderij ‘Het schrijven van een
get’ hangt momenteel in de
burelen van de Joodse
Gemeente aan de Van der
Boechorststraat.
Tijdens zijn leven had Co
Quiros zitting in tal van
besturen van de Snoge - maar
ook bij de Joodse Gemeente.
Zijn advies werd veelvuldig,
vanuit beide Gemeenten,
ingeroepen.
Ook echtgenote Rebecca was

actief in de Gemeente. Zo werd enkele
jaren geleden in het Mikwa nog een
bordje terug gevonden waaruit blijkt dat
zij behoorde tot de Dames Regentessen
van het Mikwa.
Het schilderij Ondertekening van een Get, door Eduard Frankfort
Zoals in die tijd niet ongebruikelijk was
ontstond er een generatie later een
huwelijk tussen neef en nicht. Jacob Vaz
Dias, zoon van Jozef en Esther, huwde
met Esther Lopes Quiros, dochter van
Jacob en Rebecca. Jacob was ook Sjochet
en zelfstandig slager. Een zaak die hij
met zijn zwager Marc Blog voerde. Over
Jacob en Esther is geschreven door Jaap
Meyer die in zijn seminaristentijd
regelmatig bij de familie te eten werd
genodigd. Uit het huwelijk van Jacob en
Esther werd een volgende generatie
Esther geboren, zijnde de grootmoeder
van auteur dezes.
Deze korte biografie werd geschreven ter
gelegenheid van het terugvinden van
genoemd schilderij. Het is een
speurtocht van jaren geweest, vol
ontmoediging. Zo liet bijvoorbeeld het
Joods Historisch Museum een paar jaar
Parasat Wa'era Pagina 2
geleden nog weten dat het schilderij ‘het
overhandigen van de get’ heet en in het
museum hangt. Daar zij zo overtuigd
van hun zaak waren werd er geen
zoektocht ingezet.
Het was uiteindelijk de heer R. Vis,
Secretaris van het Nederlands
Israëlietisch Kerkgenootschap, die wist
te vertellen dat het schilderij zo dichtbij
terug te vinden zou zijn. Daarna bood de
heer D. Serphos, directeur van de Joodse
Gemeente, mij aan het schilderij te
komen bezichtigen op zijn kantoor. Dank
aan beide heren! Moge hun werk in
dienst van de Joodse gemeenschap
minstens zoveel nalaten als Jacob Lopes
Quiros naliet. Diens I.M. eindigt met de
woorden ‘Om zijn zeer groote
bereidvaardigheid werd hij door velen
geacht en vereerd, zoodat zijn overlijden
in ruimen kring een werkelijke leegte zal
achterlaten, die nog lang gevoeld zal
worden.’

Dennis M. Ouderdorp:
Een bezoek aan de joodse begraafplaats in Hamburg-Altona
Op 29 november j.l. heb ik de heropening
van de Joodse Begraafplaats aan de
Königstraβe te Hamburg-Altona en de
opening van het Eduard Duckesz-Hauses
bijgewoond. Met de (her)openingen gaf de
burgemeester van Hamburg, de heer Ole von
Beust, het startsein voor de
restauratieplannen van de joodse
begraafplaats. Daarmee gepaard wensen de
initiatiefnemers, de Stichting
Gedenkplaatsen Hamburg, het Salomon
Ludwig Steinheim-Istituut en de gemeente
Hamburg, de begraafplaats te plaatsen op de
UNESCO-Werelderfgoed-lijst.
Op de plaats waar vroeger een Metaheer-huis
stond, kan het publiek nu beschutting
vinden bij slecht weer. Het paviljoen is
vernoemd naar rabbijn Eduard Jecheskel
Duckesz, die op genealogisch gebied veel
heeft betekend. Deze rabbijn is tijdens de 2e
Wereldoorlog naar Amsterdam gevlucht,
werd hier opgepakt en heeft de
concentratiekampen niet overleefd.
Maar u vraagt zich nu af waarom ik
uitgenodigd ben voor deze (her)openingen.
Omdat niet een ieder van u bekend zal zijn
met de geschiedenis van deze joodse
gemeenschap en haar oudste begraafplaats te
Hamburg-Altona zal ik dit eerst even
toelichten.
Op 16 mei 1611 kochten Andre Falero, Ruy
Fernandes Cardoso en Álvaro Dinis, drie
Portugees-joodse kooplieden, namens de
Joods-Portugese Gemeenschap te Hamburg
een stuk land aan van Graaf Ernst III, om te
dienen als begraafplaats.
Omdat in 1634 de laatste gebeenten van onze
eerdere begraafplaats te Groet overgebracht
werden naar Ouderkerk, er in Groet geen
restanten zijn van onze eerste begraafplaats,
en Beth Haim te Ouderkerk in 1614 werd
aangekocht, is de Portugese begraafplaats in
Hamburg-Altona daarmee de oudste
overgebleven joodse begraafplaats in Noord-
Europa.
Terug naar Hamburg-Altona: In 1616 koopt
de Asjkenazische Gemeenschap een
naastgelegen stuk grond aan als
begraafplaats. Het Portugese gedeelte werd
door een lage stenen muur gescheiden van de
Asjkenazische gedeelte, wegens (u voelt hem
al aankomen) de grandezza van de Portugese
joden.
Begrijpelijkerwijs was de Asjkenazische
Gemeenschap van meet af aan groter.
Hierdoor moesten zij in 1668, 1719, 1745 en
1806 aangrenzende stukken land kopen.
De Portugese afdeling was al vol. Bovendien:
de Portugese Gemeenschap zag begin 18e
eeuw geen mogelijkheid welvarend voort te
bestaan en trok veelal naar de
“moedergemeenschap” Amsterdam.
In 1869 was de begraafplaats vol. Uitbreiding
door naastgelegen gronden aan te kopen was
niet mogelijk. Totaal liggen er ± 6000
Asjkenazim en ± 2000 Portugese joden.
Vervolgens is de begraafplaats, ten tijde van
de 2e Wereldoorlog, aangetast door Nazivandalisme.
Aan het eind van de 2e
Wereldoorlog kwam daar nog een
bombardement van de geallieerden bovenop.
Aangezien vele kapotte zerken een
uitnodiging vormen tot nog meer vandalisme
was, bij gebrek aan bewaking, de
begraafplaats tot vorige maand niet
toegankelijk voor het publiek.
U kunt nu begrijpen dat mijn aanwezigheid,
als vertegenwoordiger van Beth Haim en de
“moedergemeenschap Amsterdam”,

ijzonder gewaardeerd werd nu er in
Hamburg geen Portugese Gemeenschap meer
is. Mijn aanwezigheid bood meer perspectief
dan alleen het bijwonen van deze speciale
ceremonie. Na de heropening heb ik met de
stichtingmedewerkers informatieve
gesprekken gevoerd over
restauratiewerkzaamheden, groenbeheer,
grafsteenonderhoud, behoud van
monumentale marmeren zerken,
rondleidingen, boekenverkoop en
genealogische databases.
[wordt vervolgd]
Bij de opening waren ongeveer 250 man,
inclusief pers, aanwezig. Geen moment voor
een persoonlijke rondleiding dus. Daags na
de (her)opening heb ik van prof. Michael
Brocke en drs. Michael Studemund-Halevy
een rondleiding over de begraafplaats
gekregen.
De aanblik van de begraafplaats is ronduit
schokkend te noemen. Op het Asjkenazische
gedeelte liggen de meeste grafstenen in
gruzelementen. Er is een enorme
mosaangroei, de zerken slaan groen uit en
valt er hier en daar dood hout uit de talrijke
bomen. Aan vele zerken is duidelijk te zien
hoe het Nazi-vandalisme heeft toegeslagen.
Andere zerken geven waarneembaar de
inslagen van de bombardementen door de
geallieerden in 1944-1945 weer. Het Portugese
gedeelte heeft vele malen minder geleden.
Wel is er is een enorme mosaangroei en slaan
de zerken groen uit. Problematisch is het
behoud van de marmeren monumentale
zerken van voornamelijk Chacham David
Cohen de Lara, Chacham Mose de Gideon
Abudiente en de weelderige piramidetombes
van het echtpaar Abraham en Sara Senior
Teixeira. Er zijn proeven genomen om het
marmer te beschermen - helaas zonder
resultaat. Ook op Ouderkerk is het behoud
van marmeren monumentale zerken
problematisch.
Helaas biedt dit artikel niet de mogelijkheid
om inhoudelijk veel te vertellen over in het
bijzonder de Portugese joden die daar
begraven liggen. Wellicht biedt de redactie
mij de mogelijkheid hierover een volgende
keer te schrijven.
Om u toch een korte indruk te geven welke
beroemde personen daar hun laatste
rustplaats hebben gevonden: op het
Asjkenazische gedeelte is er een ereafdeling
waar o.a. de Opperrabbijnen Jacob Emden,
Jacob Ettlinger en Jechezkel
Katzenellenbogen liggen.
Elders trof ik het graf van Opperrabbijn Zwi
Hirsch aan. Het bovenstuk van de zerk op het
graf van Frommet Mendelsohn (echtgenote
van de filosoof Moses Mendelsohn) vond ik
op 2 meter afstand van het onderstuk. Uit
foto’s van voor de oorlog blijkt dat het een
imposante grafsteen moet zijn geweest. Ook
ligt hier Samson Heine begraven, de vader
van de dichter Heinrich Heine.
Behalve de eerder vermelde Portugese joden
liggen op deze begraafplaats ook Dr. David
(Rodrigo) Namias de Castro en Paolo de Pina.
Mocht u naar Hamburg gaan, dan is het
bezoek aan deze begraafplaats een must! Het
adres is Königstraβe 10A, Hamburg-Altona.
Maakt u dan wel een afspraak! Het
telefoonnummer is 0049 – (0) 40 – 42 81 31.
Zonder afspraak is de begraafplaats niet
vanzelfsprekend geopend.
Het is in Hamburg-Altona -net zoals in
Ouderkerk- een bittere noodzaak dit erfgoed
te behouden. Laat daarom dan ook daar een
gift achter!

Geboren!
Mededelingen
Een dochter voor Rene en Liz Samson Een zoon voor Debbie en Daniel Gomes de
Mesquita
De Phoenix wenst ouders en grootouders van harte mazaal tob. Mogen de kinderen opgroeien in
gezondheid en vrede!
Dayan Toledano
Dayan Toledano hoopt in Nederland aanwezig te zijn
van dinsdag 8 januari tot dinsdag 22 januari 2008.
U kunt een afspraak met hem maken door te bellen naar
het Secretariaat van de Gemeente, tel. 020-6245351
Mededeling van de Culturele Commissie:
Ter gelegenheid van de 13e verjaardag van Snoge Amstelveen vindt op Saba Besjalach
19 januari na afloop van de ochtenddienst een lunch plaats in aanwezigheid van Dayan
Toledano.
U bent allen van harte welkom!
Schoteltjesavond
Jewish Identity Day
Op zondag 20 januari bent u welkom in jet JCC, Van der
Boechorststraat 21 in Amsterdam, tussen 11 en 18 uur.
Er zijn vele sprekers, onder wie Opperrabbijn M. Lau van Tel
Aviv (voorheen Opperrabbijn van Israël), Dayan dr. P.
Toledano van de PIGA, Harry Kney-Tal, de Ambassadeur van
Israël in Nederland en Bernard Hammelburg (BNR).
Er is kinderopvang, er zijn lekkere hapjes en er is veel te leren!
Op maandag 21 januari 2008, om 20:00 uur, begint in Snoge Amstelveen (Texelstraat 82 in
Amstelveen) de traditionele Schoteltjesavond, ter gelegenheid van Toe Bisjwat, en met
medewerking van Dayan dr. P. Toledano
U bent van harte welkom!

Drs. Leo Mock:
De Parasa van de Week
De parasa van deze week opent met de
Openbaring van God aan de aartsvaders
(avot): “Ik verscheen aan Abraham, aan
Jitschak en aan Jakov als God Almachtige
(El Sjaddai) maar met mijn Naam ‘Eeuwige’
(JHWH) ben Ik aan hen niet bekend
geworden” (Sjemot 6:3). Volgens sommige
verklaarders is de verwijzing van God naar
de aartsvaders een kritische noot op het
gedrag van Mosjé. Aan het einde van de
parasa van vorige week had hij zich
immers ook kritisch uitgelaten over de
Goddelijke missie waarop hij was
uitgezonden: “Waarom heeft U dit volk
nog slechter gedaan, waarom heeft U mij
eigenlijk gestuurd? Want, vanaf dat ik bij
Farao ben gekomen om in Uw Naam te
spreken is het het volk slechter gegaan, en
U heeft Uw volk niet gered” (5:22-23). God
zegt dan eigenlijk: “Die aartsvaders waren
minder kritisch dan jij – Mosjé – en
geloofden in Mij terwijl zij een lagere vorm
van profetie hadden dan jij. Hun geloof
was zuiverder. Ik heb hun veel beloofd
maar nog niets waargemaakt, niettemin
bleven ze trouw in hun geloof en stelden
ze geen vragen. Terwijl jij Mosjé, al de
invulling van de beloftes van Verlossing
meemaakt!”.
Gods Openbaring aan de aartvaders was
namelijk met de naam El Sjaddai dat
volgens Nachmanides wijst op het
wonderbaarlijke binnen de natuur. De
naam JHWH wijst echter op de eigenschap
van medelijden – ‘rachamim’ – waarmee
God ook wonderen doet die buiten de
normale natuur staan. De Exodus uit
Egypte zal via bovennatuurlijke wijze
plaatsvinden, via deze eigenschap van
medelijden waarmee God ook de natuur
wil veranderen. Bovendien ‘zagen’ de
aartsvaders God vanuit de Openbaring
binnen het natuurlijke, terwijl Mosjé een
hogere vorm van profetie bezat waarmee
hij God aanschouwde via een
lichtdoorlatende glazen wand of een
spiegelwand (aspeklaria me’ira). Met dit
beeld bedoelt men dat er tussen Mosjé en
het Goddelijke gen enkele scheiding meer
bestond behalve een dunne scheiding.
Deze is het gevolg van de menselijkheid
van Mosjé – “want de Mens zal Mij niet
zien bij zijn leven”. Omdat hij toch een
stoffelijk lichaam bezat, bleef er een afstand
bestaan – hoewel de profetie van Mosjé
uniek was en niet meer herhaald zal
worden, volgens de traditie.
Deze opvatting over wonderen die in de
natuur plaatsvinden en buiten de natuur
wordt niet door iedereen gedeeld. Volgens
Maimonides is elk wonder vanuit de
natuur – “er is niets nieuws onder de zon”.
Elk wonder – hoe bovennatuurlijk ook –
moet al besloten liggen in de natuurlijke
orde zoals die bij de Schepping door God
werd vastgesteld. In deze parasa vinden
we al de eerste wonderlijke plagen zoals
bloed (dam) en kikkers (tsefarde’a). In ons
wetenschappelijk paradigma kan water
niet in bloed veranderen zonder dat er iets
bovennatuurlijks gebeurd. Water bestaat
immers uit waterstof en zuurstof , terwijl
bloed uit nog een heleboel andere
organische stoffen bestaat.

Toch is er ondanks ons wereldbeeld dat
deze wonderen moeilijk verklaarbaar
maakt nog wel een morele les te leren.
Mosjé wilde namelijk het water van de
Nijl niet veranderen in bloed, hoewel God
het hem wel had opgedragen. Maar, zei
Mosjé: “Is het juist dat ik de Nijl straf?
‘Wie uit een put heeft gedronken, moet
daar geen stenen ingooien’. Toen ik als
baby in een mandje in de Nijl werd
gelegd, heeft het water mij niet
prijsgegeven, maar beschermd. Moet ik
dan dat zelfde water nu straffen?!” (Sjemot
Rabbah 20). Ondankbaarheid is een
slechte, immorele, eigenschap, terwijl
dankbaarheid de basis vormt voor bewust
Voor de Middeleeuwer was dat overigens leven.
niet zo. In hun wetenschappelijk
paradigma kan zoiets wel, zonder al te
bovennatuurlijk ingrijpen. Rationalisten
zoals Maimonides hanteerden namelijk
het Griekse wetenschapsmodel met de
vier elementen aarde, water, lucht en vuur
als basisstof voor al het ondermaanse dat
verder nog met de eigenschappen droog,
nat, warm en koud van elkaar verschilt.
“Deze vier elementen gaan voortdurend in
elkaar over– elke dag en op elk uur. Maar,
slechts gedeeltelijk ... Een stuk van (het
element) aarde dat dicht bij het water is,
verandert, verbrokkelt en wordt water.
Een gedeelte van het water dat bij de lucht
is, verandert, smelt weg en wordt lucht.
En ook de lucht – het gedeelte dat dicht bij
het vuur is, verandert in vuur.” (Jesodei
Hatorah 4:5). Dit is een kringloop, want de
elementen gaan op de scheidslijnen ook
weer terugveranderen, van boven – vuurnaar
beneden: van vuur in lucht, van lucht
in water, en van water in aarde.
Als water in aarde kan veranderen, en
aarde in water – dan kan de ene vloeistof
(water) toch zeker in de andere vloeistof
(bloed) veranderen!

Onze verjaardaglijst
Mevr. Gracia Legerman (AMSTELVEEN)
Mevr. Sipora Groen-Rodrigues Lopes (ZANDVOORT)
Mevr. Naima Al Mulla-Dawid P/A (BERGEN)
Dhr. Herbert Steinberg (AMSTELVEEN)
Mevr. R.L. Bensidoun (AMSTERDAM)
Dhr. Shlaumo Al Kabila (AMSTERDAM)
Dhr. Isaac Brilleman (AMSTELVEEN)
Mevr. Geula Makmel-Hodara (AMSTELVEEN)
Dhr. E. Schemes (ZAANDIJK)
Dhr. Maurice Senior Coronel (AMSTELVEEN)
Mevr. Jose Samson-Schimmelpenninck (AMSTERDAM)
Dhr. Hugo Heymans (AMSTERDAM)
Dhr. Isidor Baruch (HILVERSUM)
Dhr. David Pais (AMSTELVEEN)
Mevr. Perle Hessels-Bensemhoune (AMSTERDAM)
Mevr. Rebeca Sassoon (SPIJKENISSE)
Mevr. Maureen Prins-Wijnschenk (AMSTERDAM)
Dhr. Benjamin-Chaim Pinto (AMSTERDAM)
Mevr. Hani Barzely (AMSTERDAM)
Mevr. Orit Rodrigues Garcia (AMSTELVEEN)
Dhr. Libni Beck (AMSTERDAM)
Dhr. Joel Pinto (AMSTELVEEN)
Dhr. Dan Shemesh (AMSTELVEEN)
Dhr. Dan Dahan (AMSTERDAM)
De PIGA wenst al haar leden die de afgelopen weken jarig waren, van harte mazaal tob!