Last ned PDF - lokomotiv

Historisk tekst: Sirdalmagasinet har fått tilgang til et stykke historie skrevet av Lars T. Solskar (1906-1976).
Her får du innblikk i hvordan det var i Sirdalheiene tidlig på 1900-tallet.
FrÅ deN tId bjørnEn
gJekk og rUSLa
I SIrdaLSHeIaNe
Det er no yver 60 år sidan det gjekk og rusla bjørn i Sirdalsheiane og
gjorde heiane utrygge til å ferdast i. Verst var det å passa på bufeet i dei
dagane. Ein kunde ikkje sleppa verken sauer eller kyr på sjølvstyr, men
ein hjuring måtte fylgja budskapen heile dagane.
D
Tekst: Lars T. Solskar, 1974
et hende at bjørnen kom og fekk seg
ei steik um ein passa aldri so godt på.
Verst var det ym hausten når det vart myrke
kveldar og netar. I den tidi var det mange
som ikkje hadde buskapen i fjøset um netane
i summartidi, men dei hadde både sauer og
kyr ståande i ein gard utanfor husi. Ein gard
som var laga av grindar. Der av har me fenge
ordtaket når bufeet gjekk rolig: Det er som
dei stod i grendar.
REDD ELD
Ein haust då både sauer og geitar og kyr stod
i ein slek garde på garden Tolvkyrhelleren,
eller Helleren som garden vart kalla til han
vart set under vatn av Sira-Kvina. Seint um
kvelden kom bjørnen og krøteri vart so redde
at dei sprengde garden og fòr alle vegar.
Men kona på garden var snartenkt, ho fann
fram noko nevrar og bant fast på ein staur,
sette eld på dei og sprang so ut og skreik og
svenga med eldstaven. Og er bjørnen redd
noko, så er det eld, og han rømde sin veg.
Å få samla inn att krøteri i myrke kvelden
var uråd, men um morgonen kom alt att. Det
siste som fann veien til gards var eit lite lam.
På ein gard i Suleskard våga dei ikkje til å
senda smalen til skogs um våren, men hadde
sauene heime i band heile summaren.
I Ousdal kom ein stor slagbjørn like heim
til husi og drap. Ola Ousdal, som var ein god
bjørneskytar, la seg på vakt etter bjørnen
med eit lamb han hadde drepe. Men bjørnen
kom ikkje att, derimot hadde han um natti,
lenger inni dalen, slege i hjel ein flokk kje
og ein risbitbokk. Kjei og bukken hadde
bjørnen samla i ein haug og lagt torv yver.
Natti etter låg so Ola og broren Tarjei på vakt
her, men bjørnen kom ikkje no heller. Han
hadde same natti reist lenger inn i dalen
og slege ned ein liknande flokk, og ein fekk
seinare greida på at bjørnen etter dette hadde
drege yver til Fidjelandsheia.
PÅ LIVET LAUST
For heiagjetarane var bjørnen leid. Ein kunde
ikkje sleppa smalen på sjølvstyr som i dag,
men ein måtte fylgja drifti heile dagane, som
det heite. Ein låg ikkje på same staden heile
summaren, men flytte rundt um i heiane
etter som beite minka. Hytter hadde dei ikkje
alle stader til å bu i, men i staden låg dei under
hellerar, og merke etter desse bustadene
syner no rundt um i heiane. Um ein legegjete
måtte ein passa godt på, men det likevel
hende det at bjørnen kom på gjesting, og då
gjekk det som oftast på livet laust.
tolleiv syntes han såg noko
svart burte på lega og sikta og
skaut i den retninga. Bjørnen
sette i eit fælt brøl, karane vart
redde og sprang mot døri som
vart so liti at ho berre gav plass
for ein um gongen, men no
kom dei inn båe samstundes.
Ikkje alle hadde børsor med so som Tolleiv
Åsen og Sven Figved som låg på Ravnslega i
Suleskardsheii. Den tid var det berre mundladningsbørsor,
og kulene støypte ein som
regel sjølv. Det hadde Tolleiv Åsen og gjort, av
bly han hadde fenge i Suleskard.
Det var mykre kvelden, og dei hadde lagt
seg då bjørnen kom, og det vart eit fælt leven
utanfor. Tolleiv treiv munladningsbørsa
som stod lad og ferdig til bruk og fòr ut og
Sven etter. Tolleiv syntes han såg noko svart
burte på lega og sikta og skaut i den retninga.
Bjørnen sette i eit fælt brøl, karane vart
redde og sprang mot døri som vart so liti at
ho berre gav plass for ein um gongen, men no
kom dei inn båe samstundes. Innkomne treiv
Sven øksi og sat med den medan Tolleiv ladde
byrssa på nytt. Ute vart det stilt og ingen
bjørn kom, men då dei kom ut um morgonen
fann dei bjørnen dau på lega.
Fullt så godt gjekk dei ikkje i ei av Setesdalheiane
i nerheten av Håheller der Kitel
Kydland låg. Her kom og bjørnen ein mørk
haustkveld, og um morgonen låg det ikring
50 drepne smålom. Kitel sa seinare at det såg
ut som ei slagmark.
BJØRNESKYTAR ASLAK TVEITEN
Det var mange dugande bjørneskytarar i den
tidi, og den mest kjende var Aslak Tveiten
som skulde ha skote 19 bjørnar i si tid. Det var
med livet som innsats til å vera bjørneskyttar
i den tidi, for ein hadde berre mundlandningsbørsor,
og skade skaut ein då bjørnen,
var det ofte fare for livet, for ein fekk ikkje la
børsa att so fort som bjørnen kunde koma.
Dette fekk Aslak røyna ein gong. Han fekk
berga seg upp på ein stor stein, men bjørnen
kom etter og Aslak slog då sund kolben på
børsa i skallen på bjørnen, og fekk so koma
seg yver til ei fjellups. Ola Ousdal som eg før
har fortalt um, var og ein god bjørnejeger.
Ein gong han var på bjørnejakt saman med
Torkell Kvinen, kom dei yver 4 bjørnar i ein
flokk, og dei fekk sjoto tvo. Det var merke på
at det var mykje med bjørn i heiane i gamle
dagar. Det er fortalt at Per Knaben skaut tri
bjørnar ein gong. Det var ei binna med tvo
ungar.
Sirdalmagasinet · 1 / 2011 33
magasinet