Jutulen - Vågå Historielag

Vassvegar - gamle kulturminne
Tekst frå utstilling av kart over vassvegar. Ved Knut Raastad
Lang historie
Kunstig vatning spela ei stor rolle for jordbruket alt i
oldtida, i Egypt og Irak fleire tusen år attende. Overrisling er vanleg over
store delar av verda, vatnet blir leia frå elver og demmingar med kanalar
som spreier vatnet ut over store område. Store jordbruksareal i Iran og sentral-Asia
vart lagt øyde på 1200-talet etter at mongolane med Djengis Kahn
øydela dei omfattande vatningssystema.
Han vil eg rose, …….
Han som, når sola har steikt eng og åker, vil lokke ei kjelde
ned frå høgt oppi fjella som kronar dei skrånande lier.
Brusande fell ho ned mellom glatte og blenkjande steinar,
for med sin svalande drykk å sløkkje tyrsten som jorda kjenner.
Vergil, romersk lyrikar f. 70 f. Kr.
H. F. Hiorthøy 1781:
Kva som ved åkerbruket er mest vanskeleg, men likevel mest fordelaktig, er
den langvarige vatninga, som i ein del prestegjeld især i Lom, Lesja og Vågå
er i bruk, der dei med store vanskar og ofte frå langt bortliggjande stader leier
vatnet dels i renner lagt over jorda, dels i grøyfter til åkrane. I kvar åker blir
det vidare gjordt små renner eller grøyfter, der vatnet blir leia.
To eller tre personar om dagen, men især om eftan, spreier vatnet frå desse
grøyfter, frå den eine til den andre stad over heile åkeren. Det blir brukt
spader eller skuffer som er særleg innretta til dette. I tørre somrar fortset slik
arbeid alltid til åkeren skyt. Imidlertid veit dei å flytja forsiktig med deira vassskyffel
frå ei lita grøyft i åkeren til ei anna for å spreie vatnet utan å
trakke ned kornet som er oppkome. Så når åkeren er skote i aks, kan ein
neppe sjå korkje vassgrøyftene eller dei gangane, som vassrennene har gjordt
i åkrane, men det som blir nedtrakka blir erstatta att med vatnets hjelp,
så åkeren står overflødig tjukk og skjønn.
Dei som ikkje har anledning til å få vatn, dei har vel mindre arbeid. Men dei
er og i mindre grad forvissa om ein fruktbar haust, utan så er at det kjem
tilstrekkeleg regn, især ved St. Hans tider, da kornet skal skyte aks.
42