Kjelda nr. 1 2001 - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

Kjelda 

Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane 

Nr. 1 Mars 2001 Årgang 10 

10 ÅR MED KJELDA! 

Tiande årgangen 

Me har no starta med tiande årgangen av Kjelda. 

Fyrste nummeret kom i august 1992, det andre 

i november same året. Det vart med to nummer 

denne fyrste årgangen. Kvart år seinare har det 

kome 4 nummer i året. Dette nummeret av Kjelda 

blir såleis nr 35 i rekka. I alt har Kjelda gjeve 

nær 1000 sider med historisk stoff frå Sogn og 

Fjordane. Tingartalet ligg no kring 850. 

11 000 bilete frå Sogn Dagblad 

Fylkesarkivet har motteke over 11 000 bilete frå den nedlagde avisa Sogn Dagblad. Bileta blir no sikra 

av fotoavdelinga. Biletarkivet etter Sogn Dagblad er det fyrste samla biletmaterialet frå ei avis som 

Fylkesarkivet tek vare på. 

Her eit bilete frå samlinga. Me ser Bitten Hattevik, poststyrar på Buskøy i Solund. Meir side 14 - 15. 

Fattigvesenet i Sogn og Fjordane, s. 4 - 6.

2 


Kva skjer med ABM-meldinga? 

Då Kulturnett Sogn og Fjordane vart opna i desember 1998, sette me oss som 

mål å ha like mange besøk på tenesta kvart år som det er innbyggjarar i fylket, 

dvs. 107.000. 

1999 var første heile driftsåret og me fekk over 140.000 besøk. Etter det har 

det auka vidare. I januar 2001 hadde tenesta 28.000 besøk eller påloggingar og 

desse utførte nær 800.000 søk i basar eller oppslag på nettsider. Held dette fram, 

vil tenesta få over 300.000 besøk i 2001. Trafikken på bibliotekbasane, som og 

er ein del av kulturnetttilbodet, er ikkje rekna inn i desse tala. Kulturnett Sogn 

og Fjordane er ein av dei mest besøkte nettstadene i fylket. 

Kulturnett Sogn og Fjordane inneheld etter kvart mykje variert kulturstoff. Ein 

viktig del av tilbodet er samansmeltinga av informasjon frå arkiv, bibliotek og 

museum. For det breie publikum er informasjonen og tenestene viktig, ikkje 

kvar det kjem frå. Mi erfaring så langt er at det er mykje spanande å vinna 

dersom ein kan venda seg til publikum ut i frå ein samordna strategi og utnytta 

dei muligheitene som ligg i å formidla på tvers av faggrensene. Ulike miljø har 

ulike tradisjonar. Dette må ein sjå på som ein ressurs til inspirasjon, ikkje som 

eit problem og eit trugsmål. Det er likevel sjølvsagt at ein må ha grunnleggjande 

respekt for kvarandre sine faglege tradisjonar og faglege krav. 

Det er på tide at det no kjem klåre signal frå nasjonalt hald kva som skjer vidare 

når det gjeld oppfølging av ABM-meldinga. Erfaringane så langt med satsinga 

på Kulturnett Norge skal og evaluerast. Desse områda må henga tett saman på 

alle forvaltningsnivå. Det er lokalt og regionalt at publikum truleg kan sjå den 

største nytten av samordninga. Men denne utviklinga må stimulerast politisk, 

økonomisk og fagleg frå nasjonalt hald. Det er viktig at ein no etablerer ABMutvikling 

som eit nytt organ med brei og balansert fagkompetanse på alle tre 

områda: arkiv, museum og bibliotek. Organet må og få økonomiske ressursar 

til å setja i gang eit målretta utviklingsarbeid. Det ligg ei stor utfordring i 

å justera både tankegang, haldningar og teknologisk tenking slik at det tener 

denne saka betre enn dei gjer i dag. 

Gunnar Urtegaard 

Redaksjon 

Gunnar Urtegaard (ansvarleg), Snorre D. Øverbø, Gunnar Yttri, Oddvar Natvik 

Kjelda blir utgjeven av Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane, Fylkeshuset, 6861 Leikanger 

Tlf. 57 65 61 00. Fax: 57 65 61 01. 

Kjelda kjem med 3 nummer i året. Ei årstinging kostar kr 85,-. 

Bankgiro: 3781 14 02894, merk Kjelda. ISSN 0803-9682. 

Stoffet i Kjelda kan nyttast fritt. men vi ser gjerne at kjelde blir oppgjeven. 

Utforming: Oddvar Natvik. 

Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane 

Fylkeshuset, Postboks 27, 6861 Leikanger. Tlf. 57 65 61 00. Fax. 57 65 61 01 

Fylkesarkivar: Gunnar Urtegaard, tlf. 57 65 64 01, epost: gunnaru@sffarkiv.no 

Arkivarar: 

Arild Reppen (foto), Fototeknisk avdeling , 6823 Sandane. 

Tlf. 57 86 51 24, epost: arildr@sffarkiv.no 

Liv Fridtun (musikk), Leikanger, 

Tlf. 57 65 64 04, epost: livf@sffarkiv.no 

Snorre Øverbø (privatarkiv), Leikanger, tlf. 57 65 64 03, epost: snorreo@sffarkiv.no 

Ole Stian Hovland (kommunearkiv), Leikanger, 

tlf. 57 65 64 09, epost: oleh@sffarkiv.no 

Gunnar Yttri (kommunearkiv), Leikanger, tlf. 57 65 64 08, epost: gunnary@sffarkiv.no 

Berit Selseng (kommunearkiv), Leikanger, tlf. 57 65 64 07, epost: berits@sffarkiv.no 

Randi Melvær (sekretær/stadnamn), Leikanger, tlf. 57 65 64 00, epost: randim@sffarkiv.no 

Prosjekt: 

Hermund Kleppa (Atlas-Leksikon), tlf. 57 65 64 02, epost: hermundk@sffarkiv.no 

Oddvar Natvik (foto/Atlas-Leksikon), tlf. 57 65 64 05, epost: oddvarn@sffarkiv.no 

Årgang 10, nr 1 - 2001 


Kjelda er no inne i den tiande 

årgangen, og me har funne tida 

inne til å gjera ei mindre omlegging. 

I staden for 4 nummer i året vil 

me koma med 3. Nummer 3, som 

vil koma i november, blir eit utvida 

nummer, på 60 - 64 sider, slik at 

sidetalet totalt for årgangen blir som 

før. Me gjer denne endringa for å få 

med 2-3 lengre og meir gjennomarbeidde 

artiklar, i tillegg til det vanlege 

Kjelda-stoffet. Me vonar lesarne 

vil bli nøgde med omlegginga. 

Personalnytt 

Randi Melvær tek 1 års permisjon 

frå stillinga som sekretær ved 

Fylkesarkivet. Ho skal i løpet av april 

gå inn i stillinga som medarbeidar 

i prosjektet “Lokalhistorisk 

spørjevev”. 

Det er eit samarbeidprosjekt mellom 

Sogndal folkebibliotek, Sogn 

folkemuseum og Fylkesarkivet. 

Arbeidet går mellom anna ut på å 

kartlegge og registrere lokallitteratur 

i desse tre institusjonane. Opplysningane 

vert lagde inn i ein søkbar 

database på Internett. Sjå 

http://www.sogndal.folkebibl.no/ 

abmprosj.html for meir informasjon. 

Innhaldet 

Frå innhaldet i dette nummeret: 

- misjonær Marianna Bøe, 3 

- fattigvesenet.., 4 

- fattige i Sogn og Fjordane, 5 

- ‘noget skal der nu alltid glemmes’, 7 

- to stadnamn og heimlengt, 7 

- mellom muselort og eseløyrer, 8 

- Arne Garborg og fylket, 10 

- englandsfarten, 12 

- glimt frå fotoarkivet, 14 

- bilete frå Sogn Dagblad, 14 

- fotogåve frå Håkon Sagen, 16 

- kven skreiv visa?, 17 

- døypte i Kinn frå 1814, 17 

- stor trafikk på Internett!, 17 

- arbeid med privatarkiv, 18 

- minnesmerket, 20 

- minnesmerke-arkiv, 21 

- motteken litteratur, 22 

- motteken musikk, 23 

- krav om skjema på nynorsk, 23 

- oppvekst ved havet, 24

Årgang 10, nr 1 - 2001 Kjelda 3 

Misjonær Marianna Bøe 

Frå Irene Bøe Pisani i Kjøs i 

Hornindal, har me fått eit lesarbrev 

til Kjelda. Ho har bladd i 

tidlegare nummer av Kjelda og 

har funne bilete og tekst frå Kjøs. 

Dette har inspirert ho til sjølv å 

skriva. Stykket gjev lesarane ny 

kunnskap om folk og hendingar 

i Hornindal. Kjelda-redaksjonen 

tek gjerne mot stoff frå lesarane. 

Når ein les gjennom tidlegare utgåver av 

Kjelda, kan ein kome over ting ein før 

har blada forbi. Så også denne gongen. 

På side 17 i Kjelda nr. 4-98, står det 

eit bilde frå Kjøs i Hornindal. Av teksten 

går det fram at mottakaren av kortet 

var Anna Navelsaker (I Ættebok for 

Hornindal står det at namnet er Anne 

Ragnhild). 

Avsendar var Marianna Bøe (sjå bilete), 

ho var syster til min farfar Lars og 

vart fødd 22. april 1880 på Pålbruket i 

Ytre-Bø i Stryn. Ho var misjonær for 

Frimisjonen i Cavendish, Nathal i Sør- 

Afrika i 33 år og kom heimatt til Norge 

i 1947. Ei tid budde ho her hos oss i 

Kjøs, men flytte så til Stryn og fekk seg 

husvære i bedehuset 

Fredheim. Der døydde 

ho 28. desember 1952 

og ligg gravlagd ved 

Nedstryn kyrkje. At ho 

sende kort frå Kjøs, 

heng nok saman med 

at systera hennar, 

Kristianna, var gift 

med Rasmus på 

hovedbruket. 

Mannen på bildet er 

Mattis, sonen deira. 

Han omkom 37 år 

gamal i 1924, då han 

datt ut av kjerra og for 

ut for Kjøshammaren. 

Til slutt i denne 

julehelsinga på kortet 

står det at ho blir helsa 

kjært frå Thora. Dette 

er Thora Aamot, mor 

Dette biletet og stykket 

frå Kjelda nr. 4 

i 1998 dannar bakgrunn 

for Irene Bøe 

Pisani sitt lesarbrev. 

Lesarbrev frå Hornindal 

til skodespelaren Elsa 

Lystad som hadde nokre 

av oppvekståra sine hos 

Marianna sin nære 

familie. Denne tida i 

Stryn kan ein lese om 

i boka som Elsa Lystad 

har skrive. Elsa gjekk og 

nokre år på skule i Stryn. 

Eg har elles mange bilde 

frå Marianna si 

misjonærtid i Afrika, og 

ho var ein flittig 

brevskrivar heim til sine 

her i distriktet. 

Dette bildet frå Kjøs er 

nok mangfaldiggjort for 

vi har fleire eksemplar av 

dette kortet. 

Eg vonar lesarane har 

hatt interesse av å dele 

desse minna med meg, 

minne som dukka “frem 

fra glemselen” etter å ha 

sett eit gamalt bilde i 

Kjelda. 

Irene Bøe Pisani 

Marianna Bøe (1880-1952) frå Stryn var misjonær i Sør- 

Afrika i mange år og var ein flittig brevskrivar heim. 

(Foto: Tonning, Stryn, 1950. Utlånt av Irene Bøe Pisani).

4 


Som det vert peika på i førre 

nummer av Kjelda finst det eit 

rikhaldig kjeldemateriale til soga 

om fattigvesenet kring i kommunearkiva. 

Dette materialet vert 

ordna og registrert ved Fylkesarkivet. 

Dei ymse protokollane 

kan fortelja mykje om livet på 

“den mørke sida”, men det som 

verkeleg kan syna detaljane er 

dei enkelte dokumenta. 

Fattigkassen var lenge ein eigen del 

av kommunekassen, og rekneskapsvedlegga 

til denne inneheld mykje 

informasjon om fattigsoga vår. Me kjenner 

til at det var ei ordning med ytingar 

i reide pengar, fattigskatt, og i naturalytingar, 

legdsordninga o.a. Det mange 

ikkje veit er at også ymse bøter gjekk 

til fattigkassen, både gjennom fogderiet 

og forliksrådet. Me har sett på ein 

20-årsperiode, 1880-1900, i dåverande 

Ytre Holmedal herad. Såkalla uvisse 

innkomer kom inn som bøter, men også 

som offer frå kyrkja og andre hald. 

Fogderiet 

Mykje av inntekta frå bøter kjem frå 

folk som braut den sokalla “Tyendelova” 

av 17. mai 1848. Dei som hadde 

festa seg til teneste og ikkje 

møtte, eller forlet tenesta utan 

lovleg grunn før tida, fekk 

bøter frå 8 - 10 kr. Dette hende 

nesten årleg, men årsaka er 

sjeldan nemnd. Ein gong ser 

me at jenta det gjeld er utvandra 

til Amerika. 

Ulovleg øl- eller brennevinsal 

gjev og inntekt til fattigkassen, 

halvparten av bota og 

dei konfiskerte varene. Også 

restauratøren på “Framnæs” 

må tola ei bot for ulovleg 

ølsal i 1891. Annan ulovleg 

handel ser me og. Open 

butikk og brødutsal under 

preika i 1880 kosta enkjefru 

Smith 6 kr. 

I 1873 kom den sokalla 

“Hanndyrlova”, forbod mot 

å sleppa “Hingste, Tyre 

og Springvædre” som ikkje 

var godkjende for avl på 

sams beite. Eit tillegg kom 

i 1891 som også inkluderte geitebukkar. 

Denne lova ser me nytta 

mange gonger, mest i 

1880-åra, og desse 

bøtene gav god inntekt 

til fattigkassen. 

Å møta rusa i fattig- 

kommisjonsmøte og 

hindra forhandlingane 

gav 4 kr. til dei fattige i 

1886, og ymse bråk og 

“rolighedsforstyrrelse” 

skaffa innkomer fleire 

år, m.a. nyårsafta 1894, 

då sju menn kvar får 8 

kr. i bot for bråk. Av 

dette gjekk kr. 18,67 til 

dei fattige. 

I 1896 skaffa ulovleg 

hjortejakt 450 kr. til 

kassen, jegrane ser ut 

til å vera utanbygds frå. 

Han som var på 

ulovleg harejakt 

sommaren 1895 måtte 

ut med 8 kr., halvparten 

av det til fattigkassen. 

Det vart ei dyr haresteik! 

Forliksrådet 

Her finn me idømde bøter og elles 

det som vert kalla “betingelsesvise 

mulkter”. I 1884 forplikta oppsitjarane 

på Myklebust seg til å ikkje bufora 

til sams seterbeite før 


Fattigvesenet og dei uvisse innkomene 

Av Berit Selseng 

Fattigblokk frå Hjelmeland kyrkje, Rogaland. Ei fattigblokk 

skulle ha to låsar. (Frå Hjelmeland kyrkje 

1858 - 1983, Hjelmeland 1983). 

dagen etter jonsok, og å dra heim på ein 

fastsett dag. Bota var 2 kr. for kvar dag 

dyr var i beitet utanom denne perioden. 

Året før gjekk ein geitehaldar inn på 

liknande forlik, han skulle halda dyra 

sine borte frå grannane sine 

eigedomar, mot mulkt på 1 

kr. dagen for kvar geit som 

kom der i eit fastsett tidsrom. 

Det var 24 kr. i bot for 

å sleppa skabbete sauer og 

geiter i fellesbeite, og brot 

på eit forlik om laksefiske 

mellom oppsitjarane på Berge, 

Vosseteig, Håland og 

Haugsbakke skaffa 30 kr. til 

fattigkassen i januar 1882. 

“Betingelsesvis” var også bota 

på 25 kr. som ein mann lova 

å betala i 1895, “... saafremt 

han ikke holder det i nævnte 

Forlig indtagne Løfte om at 

indmelde sig som Totalist, eller 

første Gang han - trods han blir 

nominel Totalist - igjen maatte 

Faksimile av Tyendelova av 

17.mai 1848. 

4


Fattige 

i Sogn og Fjordane i 1875 

I 1875 fekk 4 688 personar i 

Nordre Bergenhus Amt (tilsvarar 

Sogn og Fjordane fylke i dag) 

stønad frå fattigkassa. Dette tilsvara 

over 5 prosent av innbyggjarane. 

Av Gunnar Yttri 

I førre nummer av Kjelda (Kjelda nr. 4, 

2000, s. 21) gjekk det fram at fattige, 

sjuke og eigedomslause langt på veg er 

oversedde i den lokale sogeskrivinga i 

Sogn og Fjordane. Men statistisk materiale 

frå 1875 viser at dei “historielause” 

var heller talrike i Nordre Bergenhus 

Amt. 

I Sogn var det etter statistikken 

1 742 “understøttede”, i Sunnfjord og 

Nordfjord 2 921 til saman. Med tillegg 

av 25 “understøttede personer” frå Florø 

by (475 innbyggjarar i 1875) vert dette 

i alt 4 688 personar. Med eit folketal på 

i alt 86 547 innebar dette at omlag 5,4 

prosent av dei som budde i fylket var 

såkalla “understøttede”. 

“Hovedpersoner” og 

“bipersoner” 

Desse tala kan ein rekna ut med 

utgangspunkt i Norges Officielle 

Statistik sin Fattigstatistik for 1875. 

Utgjevar var Departementet for Kirke- 

og Undervisningsvæsenet. Ved første 

augekast opererer 1875-statistikken 

med eit langt lågare tal fattige i fjordfylket. 

Det går fram at “Understøttede 

Hovedpersoner” i bygdene i Nordre 

Bergenhus Amt ikkje utgjorde meir 

beruse sig”. Skal tru om det vart nokre 

pengar til fattigkassen frå han? 

Kyrkja 

I 1897 vart det innbetalt såkalla fattigblokkpengar 

til fattigkassen frå Dale 

sokn kr. 37,59 og frå Guddal sokn 

kr. 12,18. Dette syner seg å vera 

pengar som kommunikantane (altargjestene) 

har betalt, 3 øre kvar, unnateke fattiglemene. 

Fattigblokk var eigentleg ei 

fastståande innsamlingsbøsse i kyrkja. 

Eit skriv frå Kyrkjedepartementet 

9.april 1890 stadfestar at pengane innsamla 

i desse bøssene berre skulle nyttast 

enn 2,5 prosent av folketalet i 

tidsrommet 1871-1875. Snitttalet 

i dette tidsrommet for 

bygdene i Noreg var 3,2 

prosent, for byane 4,9 prosent 

(Sjå A. No. 2, neste side). 

Men bak nemninga 

“Hovedpersoner” løyner det 

seg også andre og større tal, 

noko som kjem klarare fram 

om ein ser på tal-materialet 

for dei einskilde bygdene. 

(Sjå A. No. 2, Tabel No. 

1, neste side). Det går 

her fram at ein “hovedperson” i 

fattigstatistikken kunne vera ein einsleg 

person, men det kunne også vera ein 

person som hadde ansvar for å forsørgja 

fleire andre menneske. Reknar ein med 

desse personane som skulle forsørgjast, 

i statistikken omtala som “bipersoner”, 

vert talet på understøtta meir enn dobla i 

høvet til tala på “hovedpersoner”. 

Talande tal - tyngjande utgifter 

Talet på fattige i kvar einaste by og 

bygd i Noreg vert gjort kjent i statistikken 

av 1875, og det vert også greidd 

ut korleis fattigstellet vart finansiert 

gjennom fattigskatt eller på anna vis. 

Grunnlaget for statistikken er innsende 

meldingar frå alle fattigstyra i Noreg. 

I vår samanheng er det ikkje rom for 

å gå statistikken nærare etter i saumane 

vedrørande korvidt dei framkomne tala 

er korrekte og nøyaktige. Det skulle 

likevel vera heva over tvil at dei fattige 

i Nordre Bergenhus var langt meir synlege 

i siste halvdel av 1800-talet, enn 

til beste for dei fattige i vedkommande 

prestegjeld eller sokn, og disponerast av 

fattigvesenet der. 

Eit vedlegg, også frå 1897, syner kr. 

23,31 i inntekt til fattigkassen. Det er 

tavlepengar, samla inn over 13 gudstenester. 

Ei kyrkjetavle er eit brett eller 

ein pose festa til ei stong, som vart bore 

rundt i kyrkja under preika, for innsamling 

av almisser til dei fattige. 

Ymse anna 

“Gjennem Hr. Kontorchef Paulsen er tilstillet 

Fattigcommissionen ..... 5 kr. som 

indbetalt af “en fremmed Veiarbeider” 

Fattiglova av 1863 sette strengare krav 

til kven som hadde rett til fattighjelp enn 

fattiglova av 1845. 

det ein får inntrykk av om ein går 

til den lokalhistoriske litteraturen som 

dekkjer denne tida. Høvesvis måtte 336 

understøtta personar i Eivindvig, 204 i 

Naustdal og 198 i Selje vera godt merkande 

i lokalsamfunnet. 

Ikkje minst måtte utgiftene til fattigstellet 

vera godt merkande i lokalsamfunnet. 

Frå gamalt var det eit lokalt ansvar 

å kosta dette, til dømes gjennom legdsordninga 

der dei trengande blei flytta 

frå gard til gard. Prestar, bispar og amtmenn 

hadde tilsyn med fattigpleia. 

Fattiglova av 1845 var ei stor, første 

modernisering av fattigstellet. Det 

gamle almisse-systemet vart avløyst av 

fattigskatten og kontrollen med fattigstellet 

vart flytta frå embetsmennene og 

(framhald neste side) 

for Forsøg paa at besvige Dampskipskassen”. 

Dette kom frå “Amtsbaatene” 

i desember 1882. 

Og til slutt ei hyggeleg helsing frå ein 

bøtelagd syndar: “Hr. Sognepræst E. 

Mikkelsen (fattigstyreformannen). Med 

fornøielse erlægger Jeg kr.5,00 fem 

Kroner, som Jeg paalægger Dem at 

benytte i et godt Øiemæd. Med venlig 

Hilsen NN. “ 

Kjelder: 

- K-14290.340 Fjaler kommune, 

Kommunekassen 

- Norsk Historisk Leksikon

6 


Fattige... 

(frå side 5) 

over til dei folkevalde i kommunane. 

Alt i 1863 kom ei ny fattiglov. Bakgrunnen 

var framfor alt at utgiftene til 

fattigstellet etter 1845-lova vart rekna 

som altfor store for kommunane, og 

1863-lova skjerpa krava til kven som 

kunne få stønad frå fattigkassa. 

Arkivet kan fortelja meir 

Trass dei skjerpa krava i 1863-lova ber 

statistikken frå 1875 bod om at fattigdomen 

var godt merkande i Nordre Bergenhus 

Amt både sosialt og økonomisk. 

Kva slags menneskeliv som skjuler seg 

bakom tala og korleis dei ulike fattigstyra 

arbeidde, fortel likevel statistikken 

lite om. For sogegranskarar som vil 

inkludera dei fattige i historia vil arkivmaterialet 

etter dei kommunale fattigstyra 

her vera ei god kjelde. Slike arkiv 

finst i kvar einaste kommune i Sogn og 

Fjordane fylke. 

Kjelder: 

- Fattigstatistik for 1875. Norges Officielle 

Statistik, utgjeven av Departementet 

for Kirke- og Undervisningsvæsenet i 

1878. 

- Anne Lise Seip: Sosialhjelpstaten blir 

til. Norsk sosialpolitikk 1740 - 1920 

(Gyldendal Norsk Forlag 1984). 

4 

A. No. 2, 

Tabell No. 1 frå 

Fattigstatistikken 

av 1875.Tabellen 

viser talet på fattige,“Hovedpersoner” 

og 

“Bipersoner”, og 

“Sygehuspatienter” 

som fekk hjelp 

av fattigkassa i 

året 1875. 

4 

A. No. 2 

frå Fattigstatistikken 

av 

1875. Tabellen 

viser prosentdelen 

understøtta 

“Hovedpersoner” i 

distrikta i 

tidsromma 

1866-1870 og 

1871-1875. 

Årgang 10, nr 1 - 2001


“Noget skal der 

nu altid glemmes ...” 

Av Hermund Kleppa 

For kort tid sidan kom eg over ei gløymesak frå 1920. 

Bankfullmektig O. J. Larsen frå Bergen var på veg 

heim etter eit besøk i Fjærland. Han stogga i Balestrand 

og overnatta. Om morgonen var det plent uråd for han 

å finna ein viktig bruksgjenstand, og i si naud sette han 

seg til å skriva eit postkort til Mundals Hotel: 

p.t Balholmen, fredag Morgen. very early. 

Kjære Fru Dahle! Noget skal der nu altid 

glemmes, naar man er ute og reiser. Og 

gik det saaledes til i Fjærland at jeg glemte 

Kammen på Vaskeservanten. Og nu gaar jeg 

her med et alvorligt - stramt Ansigt og med 

ukjæmmet Haar. 

I ettertid kan me gjera oss lystige på bekostning av 

ein fortvilt bankfullmektig med håret i alle retningar, 

og undra oss over kvifor han ikkje let det vera med 

å gå til næraste landhandlar og skaffa seg ny kam, i 

staden for for å eviggjera episoden med eit postkort, 

som mottakaren tok vare på og etterkomarane seinare 

leverte til oppbevaring i Fylkesarkivet. 

For min del var det midt i blinken det han og hotellfolka 

i Fjærland gjorde. Eg fekk i hende ein god illustrasjon 

til eit stykke eg har skrive for Kulturhistorisk 

Atlas-Leksikon for Sogn og Fjordane om minnesteinen 

over forfattarinna Bolette Christine Pavels Larsen. 

(http://www.sffarkiv.no/atlasleksikon). 

I Eid kommune finn ein to særmerkte 

stadnamn som begge byrjar på “Sefru-”. 

Det eine er Sefrutufta på Haugland, gard 

nummer 38/4, og det andre er Sefrusteinen 

på Løken, gard nummer 19/5. 

Det vert fortalt i Eid, at ei jente på Skrivargarden 

(Løken 19/1) blei med barn 

utan å vere gift. På den tida dette skal ha 

skjedd, var det truleg stor skam for familien. 

Difor blei ho jaga heimanfrå og slo 

seg ned på Haugland, nede ved fjorden. 

Staden vert i dag kalla Sefrutufta. 

Postkort stempla Balestrand 5.VII 20. Forfattarinna Bolette Pavels 

Larsen var fødd i Sogndal 1847, gift med O. J. Larsen og busett i 

Bergen. Ekteparet var ein lang periode på årvisse besøk i Fjærland. 

I 1907, to år etter at Bolette Larsen døydde, blei det reist ein 

minnebauta over henne i Fjærland. No står bautasteinen på 

leikeplassen ved skulen. 

To stadnamn og ei soge om 

ei ugift mor og om sår heimlengt 

Av Randi Melvær 

Det er ikkje langt 

mellom Haugland og 

Løken, men jenta fekk 

truleg ikkje kome heim 

på vitjing. Det blir 

fortalt at ho, når 

heimlengten blei for 

stor, gjekk ut 

langsetter sjøen til 

Løkastranda. Der fann 

ho ein stein, som ho 

kunne sitje på og sjå 

heim att. Steinen vert den dag i dag 

kalla Sefrusteinen. Er det nokon som har 

bilete av denne steinen? 

Kjelder: 

Informant Olav Haugen 

Stadnamninnsamlinga i Eid

8 


Frå kommunekassane i Flora og gamle Kinn kommune: 

Muselort, rust, skit, rusk og 

støv saman med store mengder 

samanstifta og meir eller mindre 

ihopknurva papir har vore kvardagen 

for kommunearkivordninga 

ved Fylkesarkivet i den 

siste tida. 

I byrjinga av desember i fjor var kommunearkivordninga 

ved Fylkesarkivet i 

Flora og henta inn 96 store øskjer eldre 

arkivmateriale etter kommunekassane i 

Florø og Kinn kommune. Dette materialet 

vart rydda inn i Flora kommune sitt 

arkivdepot i 1996 etter at der var samla 

inn frå tidlegare administrasjonsbygg og 

andre lokale i Flora. Arkivmaterialet har 

sidan vore oppbevart i arkivdepotet i 

påvente av at Fylkesarkivet har funne 

høve til å ordne og registrere materialet. 

No er ordningsarbeidet i gang. 

Eit slikt arkivmateriale etter kommune- 

kassen inneheld naturleg nok mykje 

rekneskapsmateriale, tusenvis av bilag 

gjennomhola og ihopdregne med hyssing 

eller samanstifta og pakka i buntar, 

oftast stabla i haug eller vekksett 

meter på meter i hyller i boksar og 

permar. Men i tillegg til vedleggsmaterialet 

er det og saksdokument og 

annan korrespondanse. Det materialet 

som kommunearkivordninga hentar inn 

til ordning og registrering er det me 

kategoriserer som historisk eller eldre 

arkivmateriale. Til dette reknar ein i 

hovudsak materiale frå perioden før den 

omfattande kommunereguleringa fyrst 

på 1960-talet. 

Sjølv om kommunekassen sitt arkiv 

inneheld mykje einsarta dokument som 

kvitteringar, kontoutskrifter, lister over 

utbetalingar og liknande finn ein ofte 

her detaljert og konkret dokumentasjon 

på ein kommune sine handlingar og disposisjonar. 

Dette gjer at arkivmaterialet 

er verdifullt som historisk kjeldetilfang. 

Samstundes er det nettopp gjennom 

arkivmaterialet at ein finn dokumentasjon 

om korleis kommunekassen har 

vore organisert og kva funksjon som til 

ein kvart tid har lege til etaten. 

Når me ordnar eit slikt materiale 

går me gjennom dei einskilde 

arkivseriane som t.d. 

rekneskaps-vedlegg 

og korrespondanse, 

og sikrar dokumenta 

eller protokollane ved 

å reinse ut ting som 

kan øydeleggje 

papiret som til dømes 

stiftar, bindersar, 

nåler og anna rusk. 

Me skil ut det som 

ikkje vert rekna som 

arkivverdig eller som 

kan kasserast, og 

ordnar arkivet etter 

dei prinsippa som 

gjeld. Arkivet vert så 

registrert i eit fagsystem 

der ein kan 

søkje fram att 

materiale ved ein 

eventuell førespurnad 

etter bestemte saker 

eller periodar. 

Det er sjølvsagt i 

kommunen si 

eigen-interesse å ha 

orden på arkivet. Det 

lettar framfinning og 

gjev tryggleik i høve 

til eventuell 

dokumentasjon av til dømes avtalar og 

sakshandsaming. Dette gjeld og for det 

eldre arkivmaterialet. Er det til dømes 

gjort ein avtale om at staten har teke 

på seg kostnadene ved eit vedlikehald 

eller liknande kan avtalen vere like 

bindande om den er gjort i 1939 

eller i 1999. I tillegg er det tale 

om offentleg dokumentasjon, og det 

kan såleis vere andre enn kommunen 

sjølv som har interesse av materialet. 

I følgje Arkivlova heiter det til dømes 

at Arkivdepotet (her kommunen) skal 

leggje tilhøva til rette slik at publikum 

kan gjere bruk av arkivmaterialet 

innanfor dei rammene som følgjer av 

gjeldande føresegner om innsynsrett, 

teieplikt og gradering. Ordningsarbeidet 

er såleis og ei tilrettelegging for 

eventuelle forskingsarbeid og kan til 

dømes vere til nytte i samband med 

skriving av ei bygdehistorie eller anna 

sogearbeid. 

Kuriosa 

Når ein sit med slikt ordningsarbeid 


Mellom muselort og eseløyrer 

Av Ole Stian Hovland 

Muselort eller kommunerekneskap? 

Kommunearkivordninga har hatt stor 

nytte av innleigde krefter i samband 

med ordningsarbeidet av arkivmaterialet 

frå Flora. Her er det Olav Johannes 

Aaberge som studerer innhaldet i ein 

gamal arkivkasse. Tidlegare i vinter 

hadde me og god hjelp av Marit Anita 

Skrede. (Foto: Fylkesarkivet) 

får ein ikkje sjølv høve til å drive 

nærstudier av materialet, men uansett 

legg ein merkje til ein del saker og då 

kanskje helst meir spesielle eller kuriøse 

ting, og det er gjerne saker av både 

humoristisk og tragisk karakter i materialet. 

Det er døme på kor vanskeleg det 

kan vere å få inn skattar og avgifter og 

det er stundom ikkje måte på kva krumspring 

kommunekasseraren kan finne på 

for å få inn uteståande. Samstundes 

kjem ein nær innpå kvardagen til 

enkeltmenneske til dømes kring førre 

århundreskiftet i materialet som vedkjem 

fattigkassa og utbetalingane over 

denne. 

(framhald neste side)


Mykje byråkrati og lite gull 

Det er lett å verte gripen av detaljnivået 

og byråkratiet i denne delen av det 

offentlege sitt arbeid. I rekneskapsvedlegga 

frå Kinn kommune kring 1940 

låg det til dømes eit krav om skattereduksjon 

frå eit rederi. Saka går att og 

fram mellom rederiet og det offentlege, 

byråkratiet arbeider og det vert vist til 

rundskriv og lovheimlar. Etter mykje 

om og men endar saka i rederiet sin 

favør, men sjølv om dette skjedde kring 

1940, vil eg meine at det var mykje 

styr for dei 60 ørene som rederiet fekk 

attende. 

Ei anna sak i Kinn kommune frå 

same periode handlar om ei låvebru 

på klokkargarden. Klokkaren skriv til 

kommunen og krev at dei tek kostnadene 

med ein nødvendig reparasjon 

av låvebrua. Kommunen meiner at dei 

ikkje pliktar å ta desse kostnadene og 

gjev såleis avslag. Etter ein ny runddans 

med brevskriving der klokkaren syter 

over pengemangelen og at dei no treng 

pengane slik at dei får erstatte kyr dei 

har mista slik at ungane får mjølk, går 

saka til Opplysningsvesenets fond. Dei 

meiner heller ikkje at dei har noko 

med den omtala låvebrua å gjere og 

saka går derifrå til departementet. Etter 

halvtanna år med sakshandsaming endar 

til slutt saka hjå Kinn kommune att, og 

avgjerda er klar, kommunen må betale 

for reparasjonen av låvebrua. Me får tru 

at klokkaren fekk seg ei god mjølkekyr 

for pengane og at ungane ikkje vansmekta 

medan papirveldet styra på. 

Varsko her 

Det hende og at kommunen gjekk på 

ein smell og skaffa seg sjølv utgifter 

dei ikkje hadde planlagt. Under eit gatearbeid 

i Florø sentrum i 1903 gjekk 

det hardt føre seg. Utanfor butikken til 

Andrea Berg skulle det sprengjast vekk 

ein bergknaus og det ser ut til at skytebasen 

har lagt godt i. Her har det nok 

singla i glasruter og hagla med stein, 

trefliser, glasruter og porselen. Andrea 

Berg dreiv i nipsbransjen, og ut frå 

ein Fortegnelse over de med Mineskuddet 

ødelagte Varer i min Butik 

får vi eit godt oversyn over kva som 

gjekk tapt. Det har gått hardt ut 

over både blomstervasar, drammeglas, 

Rett tal i rett kolonne: Kasserar i djup 

konsentrasjon over bokholderiet. 

(Foto: “Herredskassereren” 1954) 

måneskinslamper, kristusfigurar, englar, 

fløytemuggar og nipsfigurar. Bortimot 

200 gjenstandar gjekk med i sprenginga. 

Med varer og reparasjonar ser det ut 

til at Florø bykasse fekk eit utlegg på 

over 300 kroner med denne velplasserte 

ladninga. Det går ikkje fram at det var 

personskader i samband med uhellet. 

Attende til Flora 

Når me etterkvart får orden på arkiva 

etter kommunekassane og Flora bykasse 

vert materialet frakta attende til Flora og 

plassert inn i arkivdepotet 

der. 

Det står enno att ein del 

arbeid før me kjem så 

langt, men me reknar med 

å vere i hamn med det ut 

på vinteren. Då skulle i 

alle høve denne delen av 

kommuneadministrasjonen 

vere godt dokumentert, og 

kommunearkivordninga 

vil og sikkert vere vel 

forsynt med både støv og 

gamle stiftar og bindersar 

for lange tider frametter. 

Brev frå Den norske Stats 

Småbruk- og Boligbanks 

Kontor i Bergen til 

‘Herredskassereren i Kinn’. 

Datering: 29.09.1931.

10 Kjelda 

Sogn og Fjordane-småtreff med 

Arne Garborg 

I eit Arne Garborg-år passar det å 

ta opp eit par-tre småtreff eg har 

hatt med diktaren i skriftstykke 

eg har hatt i hende her på Fylkesarkivet. 

Dei har alle tilknyting til 

Sogn og Fjordane, og for ein del 

kjem dei som “klypp” frå der eg 

fann dei. Det eine treffet knyter 

seg til ei forfattarinne i Bergen 

med røter i Sogn. Det andre 

har å gjera med ein målgranskar 

frå Stryn, det tredje gjeld ein 

systrending på Karl Johan i 

1880-åra, det fjerde treffet 

“inneheld” eit originalt Garborgbrev, 

det femte fører til Gloppen. 


Bolette Pavels Larsen i Bergen 

I målreisingssoga i Sogn og Fjordane 

av Anders Lothe, som kom ut i 1955, 

er ein bolk om “rudningsmenn”. Overskrifta 

passar bra på den måten at ingen 

kvinner har fått plass dette galleriet 

over målreisingsmenn i fylket. Men bergensforfattarinna 

Bolette Pavels Larsen, 

fødd i Sogndal, kunne godt vore med. 

Ho arbeidde ihuga for landsmålet, og ho 

skreiv bøker på ekte sognamål før fleire 

av rudningsmennene i målreisingssoga 

var ferdige i folkeskulen. 

Bolette Pavels Larsen hadde brevbyte 

med fleire nynorskforfattar, også Arne 

Garborg. 

Då enkjemannen P.O. Larsen laga program 

til avdukinga av minnestøtta over 

kona si i Fjærland i 1907, skreiv han 

til Arne Garborg i håp om å få han 

med på ein eller annan måte saman med 

Elias Blix og Jens Tvedt som begge laga 


songar for høvet. Diverre ser det ut til 

at Larsen mislukkast. I eit brev datert 

30.6.1907, skriv han: Fra Arne Garborg 

har jeg intet hørt ... Jeg får nu vente 

endnu nogle Dage ... 

Note: 

Universitetsbiblioteket i Bergen har ei 

samling med 37 kort og brev frå Arne 

Garborg til Bolette Pavels Larsen. 

Rasmus Flo i hovudstaden 

Målgranskaren Rasmus Flo frå Stryn, 

1851-1905, var god busse med Arne 

Garborg. Halvdan Koht fortel noko om 

dette i minneorda sine om Rasmus Flo i 

desemberheftet av Syn og Segn 1905. 

Eg hugsar godt fyrste gongen eg saag 

Flo. Det var um sumaren 1894; eg 

hadde teke paa meg aa styra “Den 17de 

Mai” nokre vikor medan Steinsvik fòr 

ute og sanka tingarar. Ein dag eg kom 

upp i den tronge myrke bladstova som 

“Den 17de Mai” den gongen heldt til 

i, sat det ein liten skjeggut kar burtmed 

glaset og greidde med noko prenteretting 

paa eit stykke eg hadde skrive. Eg 

var ikkje so røynd i landsmaalsskriving 

endaa, og denne karen han retta djervet 

baade mangt og mykje i maale mitt. Eg 

sa imot sumt; men han berre smaalog, 

og let det vera soleis som han hadde 

stelt det til. Og eg laut nok bøygja meg: 

for ein annan kar der i bladstova tok 

fram-i: “Dette er den einaste mannen 

som fær lov aa retta i maalet hans Garborg”. 

Det var Rasmus Flo. 

Olaf Huseby i hovudstaden 

Systrendingen Olaf Huseby, fødd 1856 i 

Leikanger, død 1942 i Michigan, USA, 

er ikkje den lettaste mannen å fàrgå, 

særleg ikkje i Amerika. Frå heimbygda 

gjekk vegen til Sogndals folkehøgskule 

og vidare til lærarskulen på Stord. Etter 

to år som lærar på Brevik Borgerskole 

fòr han til Kristiania og fekk seg arbeid 

hjå ein bokhandlar. 

Saman med trønderen Olaf Norli starta 

han i 1883 Norges første “Venstrebokhandel” 

midt på Karl Johan. 

Seinare kom han i kompaniskap med 

trelastgrosserar Johan Sørensen. Huseby 

fortel om det fyrste møtet i festskriftet 

Til 100-året for Arne Garborgs fødsel ga 

Postverket ut 3 minnefrimerke. 

I Garborg-året 2001 kjem det ikkje 

minnefrimerke.


til Olaf Norli 1933. Noko av det fyrste 

dei snakka om var Arne Garborg og 

“Bondestudentar”. 

So hende noko reint uventa. Ein dag i 

1884, då Hans Ross og eg åt middag 

i Hotel Royal, vart me sitjande attmed 

trelastgrosseraren Johan Sørensen. Me 

kom i prat og tala um “Bondestudentar” 

av Arne Garborg. Me fortalde kva 

Garborg vilde med den boki, um 

bondeguten Daniel Braut og so burtetter, 

men at boki var utseld, og at 

bokhandlar Nygaard i Bergen ikkje 

vilde våga eit ny upplag. Sørensen, som 

var ein eldbrand, slo i bordet og sa, at 

eg skulde på flygande flekken ganga til 

Garborg og kjøpa retten til trykkjing. 

Han låna meg pengane. Eg greidde 

dette med Garborg same dagen. 

Ungdomslag i Lærdal 

Ungdomslaget på Lærdalsøyri, skipa 

1884, er eit av dei eldste i fylket. 

I 1945 skreiv stortingsmann Per 

Hjermann eit lite stykke om laget 

i eit hefte Sogn Ungdomslag gav 

ut i høve 50-årsjubileet sitt. Han 

fortel m.a. om lagsmøtet i 1899 

og møte med sjølvaste Bjørnstjerne 

Bjørnson på talarstolen. I lagsarkivet 

er det teke vare på nokre 

brev dei fekk etterpå, m.a. eit frå 

Arne Garborg. 

Lærar Olaus Dahle, hotelleigar 

på Øyri, seinare i Fjærland, 

var formann i mange år. I 

hans tid gjorde ungdomslaget 

opptaket til å få landsmålet 

innført i skulane i bygdi. I 1899 

kom Bjørnstjerne Bjørnson til 

Lærdal på si vidspurde 

talarferd mot landsmålet. 

Ungdomslaget møtte opp i 

samla fylking, og Dahle takka 

Bjørnson for alt det gode han 

hadde vunne for land og folk. 

Men no, når han for landet 

rundt for å rakka ned på vårt 

norske mål, - no måtte ungdomen venda 

han ryggen. Dahle oppmoda om å 

syngja “Gud signe Noregs land” og 

til slutt “Målet hennar mor”. Og 

ungdomen stenmde i so taket vilde 

letta seg. Då tok stor-sinnet vår kjære 

diktarhovding. Han kasta frakken på ny, 

og vilde gå til åtak; men alting drukna i 

eit lenge leve for det norske målet! 

Og kyrkjesongar Olaus Dahle fekk 

biletet sitt på fyrste sida i “Den 17. 

Mai”. Det var mykje vellæte over den 

trauste og uredde ungdomsføraren og 

laget hans. 

P.S. Hjermann, 

(Sogn Ungdomslag 50 år. 1946.) 

Garborg sitt brev er datert Hvalstad St. 

24.12.99: 

Til Ungdomslage paa 

Lærdalsøyri. 

Takk for venleg helsing. Eg har 

altid visst, at naar Sogningarne 

kom, so kom dei godt; og De hev 

alt vist oss, at dei kann 

staa for ein Støyt, Gutarne der 

burte. Mange vil læra av det aa 

staa rolegt og stødt. Og so med 

jamt Arbeid og godt Taalmod 

kjem nok vaar Dag! 

Med vyrdsam Helsing 

Arne Garborg 

Garborg i Gloppen 

“Ja, kjem Søndag. Garborg” var orda 

på telegram, datert 27.6.1910, til Ola 

Sande, leiar i Firda ungdomslag. “Ei 

storhending for ungdommen i Nordfjord”, 

skreiv dei i 25-årskriftet til laget 

i 1921: 

“Stemna i 1910 på Vereide vart ei storhending 

for ungdomen i Nordfjord. Dei 

hadde det året fått Arne Garborg som 

talar. “Han tala sundag ettermiddag um 

“Vår nasjonale strid”. Då han synte 

seg på talarstolen, vart han motteken 

av den store stemnelyden med sterk 

fagning. Foredraget var godt og framifrå 

velforma. 

Då han var ferdig, 

var det ei fagning 

som få av 

stemnelyden hadde 

høyrt maken til. 

Formannen bar fram 

ei takk frå Firda 

ungdomslag og frå 

stemnelyden, fordi 

Garborg gjorde 

Nordfjord den æra å 

koma til Firdastemna, 

og for alt hans rike 

arbeid for land og folk. 

Til slutt helsa 

stemnelyden honom 

som 

norskdomshøvdingen 

vår med dundrande 

hurrarop.” 

Note: 

“Den 17de Mai” var 

venstreblad og 

hovudorgan for norsk 

målreising og nasjonal 

sjølvhevding. Det kom ut i 

Oslo i perioden 1894-1935. 

Bladet var grunnlagt av den 

radikale idealisten Rasmus 

Steinsvik. Dei fyrste åra 

styrde han bladet i lag med 

Arne Garborg. 

Brevet Arne Garborg skreiv til 

Lærdals Ungdomslag i 1899. 

Arkivreferanse: SFF-87001, 

omslag 114, legg 3.


Denne gangen har eg lånt boka 

Englandsfarten av Ragnar Ulstein. 

Han har skreve mange bøker 

om Englands-farten under krigen. 

Ragnar Ulstein var heimefrontmann, 

opplert i England, og dei 

siste åra av krigen 1944-45 låg 

han i Sogndalsdalen med ein tropp 

på 200-300 mann. Bøkene han har 

skreve om ungdom til England er 

fantastiske å lese. Får håpe dei 

aldri går ut av minne. 

I forordet skriv dr. philos Magne Skodvin 

m.a. dette: 

“Englandsfarten syner oss kor mange 

dei kunne vere, og kor sterk ein 

solidaritet dei representerte. På Vigra, 

ein liten vestlands-kommune med noe 

slikt som eitt tusen menneske i 1940, 

er storparten av dei unge menn farne 

til England eller 

på annan måte 

innblanda i 

englands-farten. 

Og det var ikkje 

berre frå Vigra 

mange 

ungdommar 

rømde. Frå heile 

Vestlands-kysten 

frå Nordland til 

Stavanger reiste 

folk med 

småbåtar, ja til og med var det folk som 

“rodde” over til Shetland.” 

Det byrja for fullt i 1942. Frå 1941 har 

eg funne om folk som ville reise til 

Shetland for å sloss mot tyskarane. Den 

første båten og folka eg vil skrive om, 

gjekk det bra med på overfarten, men 

dei to andre gjekk det verre med .. 


Av Brynjulv Østerbø 

Englandsfarten: 

Om m/b “Arnafjord” og to andre båtar 

Ein av lesarane våre i Bergen, Brynjulv 

Østerbø, har sendt oss eit stykke om tre båtar 

som frakta folk til England under krigen. Den 

eine båten var m/b “Arnafjord”, dei to andre 

m/b “Knut” og m/b “Valborg”. Den fyrste kom 

fram og gjorde seinare fleire turar, dei to 

andre vart aldri meir spurde. Østerbø har lese 

i boka om Englandsfarten av Ragnar Ulstein 

og funne stoff i avisene “Sogn og Fjordane” 

og “Bergens Tidende.” 

Dramatisk tur for “Arnafjord” 

Ein av passasjerane ombord på “Arnafjord” 

var Einar Mundal frå Fjærland. 

Han og broren Johannes kom heim 

hausten 1945. På ein juletrefest fortalde 

Einar om den dramatiske turen. Her er 

utdrag frå eit stykke i avisa “Sogn og 

Fjordane” 11.1.1946. 

“Førre laurdag kveld hadde 

Fjærland idrottslag jolefest i 

ungdomshuset. Etter at Odd 

Mundal hadde ynskt lyden vel 

møtt, bar Sigmund Våtevik fram 

ei vakker helsing til sjømennene 

Einar og Johannes Mundal som 

kom heim til jol. Festlyden slutta 

seg til talen med 3 ganger 3 hurra 

til karane. Ordet vart so gjeve 

til Einar L. Mundal som fortalde 

om den spanande og farefulle 

reisa over til England. 

Me gjev her att noko av det 

Einar fortalde. Me var tre stykke 

saman, dei to andre var Håkon 

Straume og Oscar Dale frå 

Framfjord. Oscar fall i Finnmark 

i vinter (1945). Då rutebåten 

vi var på kom til Bergen, var 

det rassia etter svartebørsvarer. 

Men me kom vel frå det. Ein 

av karane letta nett på kofferten 

min, men han var så lett at 

Dette er eit utsnitt av eit bilete 

Brynjulv Østerbø tok på hamna 

i Bergen under Torgdagen 1996. 

Båten heiter “Arnafjord” men han 

kan ikkje står inne for at det er 

den same “Arnafjord” som han 

har skrive om. Det kan kanskje 

einkvan annan hjelpa til med å 

oppklara.


mannen ikkje fann bryet verdt å åpne 

den. Og vel var det, for det var ikkje 

stort anna enn eit Nordsjøkart i den! 

(Ein gang til: Det var ikkje stort anna 

enn eit Nordsjøkart i den! (anm. B.Ø.) 

Det var Dale som visste adressa til “Flyktningekontoret” 

i Bergen. Der fekk me 

ymse rettleiingar, m.a. fekk me kvar 

våre stikkord. Så ein dag var me ombord 

på rutebåten ut frå Bergen. Det var stappfullt 

både av tyskarar og norske ferieturistar 

som skulle utover Øygarden. 

Me skjøna snart at det var fleire på båten 

som var Englandsfarar, men kor mange 

eller kven, visste me ikkje. 

Båten hadde 18 stoppestader før me 

kom til staden ute på Fedje. Og der låg 

m/b “Arnafjord”. Der var fleire tyskarar 

på kaien, der me gjekk i land. Me hadde 

noko av kvart til å hjelpe oss med då, 

så dei ville vore ille ute om det hadde 

vorte noko møde med dei. Då alle Englandsfararane 

var samla, var det ialt 20 

stykke, fem var kvinner. 

Det leid utpå ettersumaren 1941, været 

var det beste ein kunne ynskja seg, og 

alle vona på ei fin reise over havet. 

Klokka var vel halv elleve om kvelden 

då “Arnafjord” drog ut. Det var ein 

fiskar som låg utpå og gav signal, når 

leia var fri for tyske vaktbåtar. Ein halv 

time etter signalet stakk me. 

Det var ikkje lenge vi fekk nyta godveret. 

60 mil frå land tok det til med 

ruskever. I 3-4 tida om natta var det 

auka til storm, og den vart verre og 

verre. Me hadde møtt første 

hauststormen. Og båten me hadde var 

mykje for liten til å tåla ei slik 

påkjenning. Ut på morgonen vart det 

halde rådleggingsmøte om me skulle 

snu. Semja vart at me skulle halda 

fram, for det ville i alle 

måtar vera like farleg å snu 

heimatt til Norge då. 

Været held fram like gale 

og det vart heller verre 

og verre. Det var berre 

nokre få menn som ikkje 

vart sjøsjuke, så det var 

ikkje nett noko hyggeleg 

stode ombord. Den verste 

brotsjøen reiv styrehuset 

laust, så det hekk att 

berre etter eksos-røyra. Då 

vart alle karta me hadde 

øydelagde. Hadde det 

kome ein slik sjø til, ville 

det vore ute med oss. 

Kompassen vi hadde, var 

heller ikkje heilt å lita på. Me hadde 

ikkje anna å gjera enn å halda unna 

været, å trassa var ikkje å tenka på. 

Spaninga var stor, ville me koma for 

langt sør, eller kanskje fòr me framom 

Shetland, og ut på Atlanterhavet. 

Ut på morgonsida andre dagen såg det 

ut til at verste faren var over, me merka 

at sjøane og straumen hadde skift. Me 

nærma oss land, men kvar det var, det 

var me i stor spaning om. Klokka var 

fram mot åtte då me såg land rett framfor 

oss. Då kan ein tru det var glede 

ombord. Me ville ikkje tru det me såg 

med det same. Det synte seg seinare, 

at me var komne i le av Shetland. (...) 

Det var godt å sjå brot og skjer, så me 

kom velberga inn mellom to øyar, der 

me fann ei logn vik, og der la me oss til. 

Så var det å koka kaffi, og den hjelpte 

til at dei sjøsjuke kom seg snart. Nede 

i salongen måtte det pyntas og vaskast, 

og det var ikkje nokon fin jobb. 

Folk var der ikkje på øya, men på 

andre sida av sundet, der såg me folk. 

Lettbåten vår var merkeleg nok uskadd. 

Han vart no sett på sjøen, og tre mann 

rodde mot andre sida av sundet. Det var 

uråd å komme på land for straumsjø, og 

me vart stogga av vakter. 

Med flagg og andre signal fekk me gjera 

vaktene kjend med kven me var. Så 

rodde vi tilbake til “Arnafjord”. I tretida 

om dagen kom ein losbåt og henta 

oss. Me fekk då vete at me var komne 

inn nær ved Lerwick. Me vart førde inn 

til byen, og derfrå med annan båt til 

England. (...) 

Seinare fekk me vite at det var fire båtar 

som hadde reist frå Norge same natta.” 

To båtar kom ikkje fram 

- alle omkom 

“Arnafjord” var heldig! Båten drog frå 

Hernar i Øygarden 27. september 1941 

med 20 personar ombord. Alle kom velberga 

til Lerwick 2 døgn seinare. To av 

dei tre andre båtane som drog ut frå 

Hordalandskysten natta kom ikkje fram. 

Det var m/s “Valborg” frå Glæsvær 

med 7 personar ombord, og m/b “Knut” 

frå Glesnes med 11 personar ombord. 

Gavlbåten “Knut” var ein trebåt, bygd 

1930, med ei 16 HK Eogar-motor. 

I “Bergens Tidende”, 23.10.1945, står 

det eit stykke, underskrive “En bror”, 

om desse to båtane. Her er eit utdrag av 

stykket: 

“Den 28 september 1941 dro 11 mann 

ut frå Sund, ombord i gavlbåten “Knut” 

med kurs for Shetland. (....) 

Gavlbåten “Knut” var et godt og 

velutrustet fartøy, ført av en kyndig 

navigatør, været var også bra, så betingelsene 

for å komme vel fram skulle 

vere de beste. De pårørende hadde da 

også det beste håp om at de skulle 

få møte sine kjære igjen etter krigens 

slutt. Etter anstilte undersøkelser må 

det imidlertid dessverre ansees som sikkert 

at disse elleve møtte sin skjebne i 

Nordsjøen. 

Den tidligere omskrevne motorskøyte 

“Valborg” som også forsvant i 

Nordsjøen, reiste ut fra samme sted natt 

til 28. september 1941. Dette fartøy ble 

anmeldt samme dag som det forlot norskekysten. 

Vi må nok dessverre gå ut fra at også 

“Knut” er blitt innhentet av fly eller av 

en ubåt og skånselløst senket. 

Disse prektige menn fikk ikke anledning 

til å tre aktivt inn i de norske styrker i 

England, som deres mål var. Men deres 

død har nok ikke vært 

forgjeves, for de viste 

viljen til å kjempe for en 

stor og felles sak: å se sitt 

land fritt igjen. 

Vil vil minnes dem med 

et vers av Nordahl Grieg: 

De sterke, de rene av 

hjertet 

som ville og våget mest; 

rolige tok de avskjed, 

en etter en gikk de vest. 

Fred over deres minne. 

Åtvaring som skulle 

hengja i alle styrehus.


Stølsliv 

i Askvoll 

Det ser svært så triveleg 

ut, på biletet, der dei har 

samla seg rundt bordet 

på stølen for å nyte 

rømmekollen. I teksten 

som høyrer til biletet 

står det: “Alle som vitja 

ein støl i gamle dagar, 

hugsar med glede 

smaken av den herlege 

rømmekollen som vart 

servert frå ein rømmask. 

Den vart sett på bordet 

og ein delte den mellom 

seg.” 

I boka Vestlandsmat av Solfrid Rørlien 

Saue (Det Norske Samlaget, 1987) står 

følgjande å lese om “Rømmask”: 

“Dei sette opp nysila mjølk i treaskar, 

og mjølka vart stiv etter nokre dagar. Så 

strødde dei sukker på og åt med flatbrød 

til. Asken vart sett midt på bordet, og 

så åt dei rundt frå kanten, alle med kvar 

si skei. Når det minka i asken og skei- 

Over 11.000 bilete frå den nedlagde 

avisa Sogn Dagblad er 

sikra gode oppbevaringstilhøve 

ved Fylkesarkivet si fototekniske 

avdeling på Sandane. Det var 

etter samtalar i romjula 2000 

det vart klart at eigar av arkivet 

etter avisa, A-pressa i Sogn og 

Fjordane, ynskte at Fylkesarkivet 

skulle ta vare på bileta. 

Sogn Dagblad hadde hovudkontor i 

Høyanger, og dekka heile Sogn. Fram 

til litt utpå 80-talet dekka avisa i tillegg 

dalsfjordområdet. Avisa vart skipa i 

1938 og var, med unntak av krigsåra 

40-45, i kontinuerleg drift fram til den 

Glimt frå fotoarkivet 


Arild Reppen 

I denne spalta vil me visa fram bilete frå den rikhaldige fotosamlinga til Fylkesarkivet 

ene møttest, vart det sagt at dei “åt seg 

i likt”. Rømmask var fyrst og fremst 

stølskost. 

Treaskane skulle gjerast reine med einerlog. 

Dei kokte opp einer og bruka 

vatnet til å vaska kjørela i. 

Treaskane kunne også gjerast reine med 

litt tjukt kalkvatn som vart kneka på dei. 

Dei fekk stå ei stund med dette kalkvat- 

gjekk inn i 1997. Frå 1938 til 1968 

gjekk avisa under namnet Sogn Folkeblad. 

I 1968 vart avisa endra til dagsavis, 

og den fekk i det høve sitt nye 

namn, Sogn Dagblad. I same prosessen 

gjekk avisa til innkjøp av offset-presse, 

som den første avisa i Sogn og Fjordane. 

I 1991 hadde avisa eit opplag på 

5445 (Presse Permen 1991). 

25. januar kom Olav Øygard, fotograf 

i Firda, til Sandane med 6 arkivskåp 

(14 skuffer) med bilete. I skuffene er 

konvoluttar med bilete i, og ein del 

av konvoluttane inneheld fleire bilete. 

Konvoluttane er nummererte, og høgste 

nummeret er 11.515. Det totale nummeret 

me bilete er såleis usikkert, men 

i alle høve meir enn 11.515. Den delen 

Dei som nyt stølslivet på biletet er, frå 

venstre: Aslaug Sande, Inga Barsnes, 

ukjend, Olina Kittang og Johan Barsnes. 

Biletet er frå Dalsstøylen i Askvoll i 1931. 

SFFf-94223.0005 Fylkesarkivet. Eigar: 

Jakob Sande Selskapet. Ukjend fotograf. 

net. Etterpå skylde dei treaskane reine 

med vatn, sand og “halmviske” (halm 

som er vitta saman som ei tvoge).” 

Bilete frå Sogn Dagblad er sikra 

Av Arild Reppen 

av arkivet som er komen inn til Fylkesarkivet 

omfattar dei om lag 15 siste åra 

av avisa si verksemd. 

Biletarkivet etter Sogn Dagblad er det 

første samla biletmaterialet frå ei avis 

som Fylkesarkivet tek vare på. Det representerer 

og noko av det nyaste materialet 

ved arkivet. Frå før er det lite bilete 

nyare enn 1970 hjå Fylkesarkivet. 

Biletarkivet etter Sogn Dagblad representerer 

såleis eit område av fylket si 

nyare samfunnshistorie, som ikkje er 

dekka i det materialet vi har frå før. 

Sjå glimt frå dette fotoarkivet på 

neste side.


Nokre tilfeldig utplukka 

bilete frå dei 11 000 i 

Sogn Dagblad samlinga. 

Øvst eit bilete av spydkastaren 

Trine Hattestad 

(Solberg) i svært ung 

utgåve. I mditen Anne 

Britt Nygård, AP-leiar 

1995, og Reidar Sandal. 

Nedst ser me Anders 

Øvrebø framføre ekpedisjonsbygget 

i Ortnevik, 19. 

juli 1988. (Alle foto: 

Sogn Dagblad).


Fotogåve frå Håkon Sagen i Hordaland 

Håkon Sagen i Åsane ringde oss 

nyleg og fortalde om eit gamalt 

bryllaupsbilete han har. Det har 

tittelen Brendehaugsbiletet 1905. 

Brendehaug er ein gard i Fjaler. 

- Dei næraste i familien har ikkje tilknyting 

til staden eller folka på biletet, 

så dersom Fylkesarkivet er interessert i 

biletet, kan de få det. 

Me takka sjølvsagt ja til tilbodet, og 

biletet kom i posten akkurat tidsnok til 

årets fyrste Kjelda. Håkon Sagen la og 

ved ein papirkopi av biletet der han har 

notert namn på personar han veit kven 

er. Dei har etternamna Brendehaug, 

Vindheim, Kjøsnes, Stråken, Rutle og 

Sagen. 

Biletet er av svært god kvalitet, og 

sjølv om dei kring 100 personane er 

små, let det seg gjera å henta kvar av 

dei fram i større format, som t.d. far 

til brura, Trude Vindheim, f. Kjøsnes, 


Brendehaugsbryllaupet 1905 

1848-1925, eller kvinna med 

blomane i hendene som me ikkje 

veit namnet på. 

Me har tidlegare fått skriftleg 

kjeldemateriale frå Håkon Sagen 

etter far hans Martin Sagen, 

f. 1893. Han var fyrst lærar i 

krinsane Olset-Fure nokre år før 

han flytte til Fusa i Hordaland. 

Martin Sagen var interessert 

i lokalhistorie og skreiv m.a. 

stykke i Jul i Sunnfjord. 

Til høgre: Trude Vindheim 

(1848-1925), far til brura. 

Nedanfor: Brendehaugbryllaupet 

jonsok 1905. 

Brureparet Edvard Brendehaug 

og Olga Vindheim med gjester. 

I følgje Martin Sagen var dette 

det siste storbryllaupet på 4-5 

dagar som han kjende til. 

(SFFf-00001.001)

Årgang 10, nr 1 - 2001 MUSIKK Kjelda 17 

Her ein dag dukka det opp ei vise som var ukjend for arkivet frå før. Den handlar om Breheimenutbygginga 

i Jostedalen. Visa var prenta på eit gult, lite avisutklipp og har truleg vore på prent i ei av 

lokalavisene i Sogn på den tid då dette var ei aktuell sak. Det er sikkert mange lesarar som hugsar att 

debatten som visa tek opp. Vi etterlyser namn på forfattaren, og håper lesarane kan hjelpe oss. 

Vi er også interesserte i anna kjeldemateriale som fortel meir om denne tida i Jostedalen, anten de 

har bilete, skriftleg materiale eller fleire viser. 

Har de kjeldemateriale, så ta kontakt med Fylkesarkivet. 

Kven skreiv denne visa? 

1. 

Her i dalen til “Rypa” vi levde i fred 

i frå omverdas jammer og sut, 

men så kom der ein plan der stod N, V og E, 

og då vart det på freden vår slutt. 

2. 

Ja vår velstand må sikrast med mengder av straum, 

industrien får stetta sin trang. 

Og i dalen vår finst både vatn og flaum, 

som kan sikra turbinanes gang. 

3. 

No skal Breheimen takast og leggjast i røyr, 

og gå ut i det nordfjordske hav, 

medan graset i dalen det visnar og døyr, 

- Fåbergstølen ligg våt i si grav. 

4. 

Vi på planane ser med eit mistenksamt blikk, 

og vi vil ikkje svelgja det rått, 

medan andre er stikk imot all slags kritikk, 

og dei synest det går reint for smått. 

5. 

Og for Leirdøla vart vi då lova så raust 

både arbeid og framtid så god, 

men den lovnaden han var nok forma for laust, 

og dei styrande tek det med ro. 

6. 

Vi for stølen til Fåberg må vera på vakt, 

den må bergast så sant det går an. 

Eller skal dei få snorkel og froskemannsdrakt 

for å reisa til støls under vann? 

Døypte i Kinn Prestegjeld 

Fylkesarkivet har i januar og februar 

2001 registrert døypte i Kinn prestegjeld 

frå og med året 1814 og 

frametter. Per 1. mars er åra fram 

til og med året 1836 registrert, men 

også åra fram til kring 1850 vil bli 

registrert med det fyrste. 

På denne tida var Kinn prestegjeld 

delt i tre sokn; Kinds Hovedsogn, 

Svanøe eller Broe Annex-Sogn og 

Bremanger Annex-Sogn. For det 

eine soknet varierte namnet. Nokre 

gonger finn ein bruk av namnet 

Svanøe Sogn og andre gonger Broe 

Sogn. Eikefjord var på denne tida 

ein del av dette soknet. 

I 1814 var Claus Finde framleis 

sokneprest i Kinn, men dette året 

byrja kapellanen Jens Renord å 

overta føringa av kyrkjebøkene. 

Rennord overtok i 1816 som 

sokneprest. Julius C. Hammer følgde 

etter Rennord i embetet. 29. november 

1830 overtok Michael Sars som 

sokneprest i Kinn. Han vart sidan 

professor i zoologi i Kristiania, og er 

far til dei to kjende vitskapsmennene 

Johan Ernst og Georg Ossian Sars. 

7. 

Og vårt grunnvatn får ein bedrøveleg slutt 

når det holet er ferdig til Stryn. 

Vi får dyrke vårt finnskjegg så turt og så stutt 

medan krafta går beinvegs til by’n. 

8. 

Industrihuset skulle på Gjerde få plass, 

generalplanen hadde det med. 

Men no synest det som det var “kuler av glass”, 

og vi kan ikkje finn’ oss i det. 

9. 

Og dei glitrande trådar med spenning så sterk, 

kan de sei’ kvar dei kjem til å gå? 

Skal dei gå gjennom dalen som “vandalens verk”, 

vi for alltid i framtid må sjå? 

10. 

Og vår framtid i dalen, kva vert med den, 

etter åra med anlegg og strev? 

Vi må vita det sikkert kvar dette ber hen 

før vi endeleg svaret vårt gjev. 

11. 

Vi for komande slekter lyt svara for oss 

korleis bygda for desse skal bli. 

Om vi steller oss dårleg og ødslar det bort, 

er det dei som i framtid får svi. 

Mel.: Kvar er hammaren, Edvart … 

Stor 

trafikk! 

Talet på brukar-sejsonar av 

Fylkesarkivet sine sider og 

databasar auka sterkt i 2000. 

Legg vi til bruken av Kultur- 

Nett, kom vi i 2000 opp i 

226 997 brukar-sesjonar, eller 

i snitt ca. 620 pr døgn! Dette 

er mest ei dobling av snittet 

frå 1999. Talet på treff/sider 

som vart lasta ned i 2000 var 

over 5.8 millionar, eller i snitt 

ca. 25 sider pr sesjon.


Fylkesarkivet sitt arbeid med 

privatarkiv i året som gjekk 

Av Snorre D. Øverbø 

Arbeid med vern og formidling 

av privatarkiv er spanande og 

meiningsfylt. Å få høve til 

å gå igjennom, ordne og registrere 

papir og protokollar etter 

privatpersonar, lag/foreningar og 

næringsliv, gjev ein underleg 

nærleik til fortida. Gulna brev 

og utslitte protokollar er visuelle 

uttrykk for tida som tærer. 

Innhaldet kan vere både morosamt, 

alvorsamt og keisamt. Ofte kan ein 

arkivar ein noko melankolsk til sinns, 

ved å tenkje på korleis alle våre idear, 

tiltak og prosjekt før eller seinare vert 

gløymde og gøymde, kor glitrande dei 

enn kan ha vore. 

Umoglege å verne alt som 

vernast skal? 

Men privatarkiv er og problematiske. 

Fagfeltet er svært omfattande: det er 

umogleg å verne alt, nesten dagleg vert 

arkivmateriale øydelagt, og vi har lite 

av lover og forskrifter å slå i bordet 

med andsynes arkiveigar. Berre ein liten 

del av det som bør takast vare på, vert 

verna i regi av Fylkesarkivet. Noko vert 

teke vare på lokalt. Elles må vi berre 

innrømme at mykje verdfullt arkivmateriale 

går tapt i fylket. På ein måte 

må vi leve med at det er slik. Desto 

viktigare då er å vere bevisst på kva 

ein vil prioritere for vern, og planlegge 

vernearbeidet i eit større perspektiv. 

Verna men ikkje tilrettelagt 

for bruk 

Nesten like viktig som å verne arkiva, 

er det å tilretteleggje for bruk. På Fylkesarkivet 

har vi i 2000 hatt ein gjennomgang 

av ymse “skjelett” på magasinet. 

Vi har teke føre oss avleveringar som til 

no ikkje har vore gjennomgått. Her ligg 

det mykje interessant kjeldestoff som til 

no har vore lite tilgjengeleg. Resultatet 

kan vi sjå nedanfor: nesten 250 “nye” 

registreringar av privatarkiv. -Ta kontakt 

viss du ønskjer utfyllande informasjon 

om arkiva på lista. 

Tilvekst av registrerte privatarkiv 

i Fylkesarkivet i 2000: 

PRIVATARKIV 

17. mai-komitee, Leikanger 

Agronomlaget ved Langvin Jordbruksskule 

Askvoll Hermetikkarbeiderforening 

Austreim Ungdomsgruppe 

Balestrand Kinamisjonslag 

Balestrand Skyttarlag 

Barnelosje “Balders Gleda” 

Berg, Olav 

Berge Ungdomslag 

Berge, Sverre 

Bolstad, Signe 

Brattli, gnr. 23, bnr. 3 

Bremanger AOF 

Bull, Ragnar 

Bull-Hansen, Fredrik Vilhelm 

Busch, (?) 

Bygdefolkets Opplysningsnemnd i Sogn 

og Fjordane 

Bygdefolkets Studieforbund i Sogn og 

Fjordane 

Bygstad Industrihus AS 

Bøthun, Jakob B. 

Dahl, Nils Griis Alstrup 

Dale Gutelag 

Dalsøren, Tomas 

Dalsøyra Revegard 

Det nye Folkepartien, Gulen 

Det Nye Folkepartiet, Naustdal 

Dybevik, Jens B. 

Edvin Hjelmeset 

Eid AOF 

Eid Faglege Samorganisasjon 

Eid Jern og Metall 

EL-bil prosjektet 

Elektricitetskomiteen i Hornindal 

Engesæter, Ludvig 

Ese, Lars 

Feios og Fresvik Kraftlag, L/L 

Fidjestøl, Alfred 

Firda Mållag 

Firdakraft A/S 

Fjordane Sparebanklag 

Flesche, Anders Hansson 

Foreningen Vindhellas Venner 

Forthun Handelsforening 

Fossevik, gnr. 69 

Fottland, Klaus 

Framfylkingen i Sogn og Fjordane 

Framtak, IOGT-losje nr. 671 

Førde AOF-forening 

Førde Bekledningsarbeiderforening, 

Avd. 195 

Førde Fagforening Avd. 165 i Fellesforbundet 


248 “nye” 

privatarkiv 

i 2000! 

Førde Jern og Metall. Avd. 165 

Førde kommunale Forening 

Førde og Omegn Bygningsarbeiderforening 

Førsund, Finn Borgen 

Gaular IL 

Gaular Kraftlag 

Gaupne Idrottslag 

Gjerde, (familien) 

Gloppen Helselag 

Grepstad, Arne 

Grinde Dampskipsekspedisjon 

Grønlandsnemndi i Bjørgvin 

Gurvind, Ole 

Gåta, Karl 

Hafslo Avhaldslag 

Hafslo Ungdomslag 

Hagen, Johan 

Haslund, Frederik Theodor 

Haslund, Janna 

Haslund, Johanne Helene 

Haugen Landboforening 

Haugen og Hjelmelandsdalen Bondelag 

Haugen, Aud Kjærsti 

Haugen, Johanna M. 

Heiberg, Hans K. 

Hella Ferjeekspedisjon 

Helse- og Arbeidsmiljøsenteret BA 

Heltne, Johannes 

Hestebeit, Rognald 

Hole, gnr. 77 

Holsen Hesteassuranceforening 

Holsen Kraftlag 

Hope, Ola S. 

Hornindal Elektrisitetsverk 

Hornindal Hestealslag 

Hornindal Idrettslag 

Hornindal Sanitetsforening 

Hornindal Song- og Musikkråd 

Horstad, Steffen 

Husabø, Einar 

Husebo, Joel R. 

Husflidslaget for Sogndal kommune 

Husstellutvalet i Sogn og Fjordane 

Høyanger AOF 

Idrettsarkiv i Sogn og Fjordane, prosjekt 

Indre Hafslo Skyttarlag 

Indre Hafslo Spelemannslag 

Indre Hafslo Vassverk L/L 

Indre Hornindal Fealslag 

Indre Oppedal 

Indre Sunnfjord Takstdistrikt, Husbanken 

Innsamlingsaksjon Kvardagsliv i S. og 

Fj. under okkupasjonen 

IOGT-losje “Balders Hage” 

IOGT-losje nr. 168 “Florø Værn” 

Ivar Aasen-samling 

Johannes Nilsens Krambu 

Johs. Husabø Kolonialforretning


Jostedal Mållag 

Kaptein Meidell 

Kellmer, Inger 

Kirkhorn, Magnus R. 

Kløve-Graue, Eirik 

Kvammen, O. H. 

Kvikne, Per 

Landbruksdagane i Sogn og Fjordane 

Lars Grinde Slakterforretning 

Lavik Husmorskule 

Leikanger Barnehage 

Leikanger Kristelege Ungdomslag 

Leikanger Sjømannsmisjonsforening 

Lekanger Prestegjelds Bibelforening 

Lekanger Sogns Folkeforening 

Lekanger Totalafholdsforening 

Lien, Kristian 

Losje Sogndølen 

Lothe, Anders 

Lund, Gunnvor 

Lunde, Ragnvald M. 

Luster AOF 

Luster Bekledningsarbeiderforening 

Luster Kommunale Forening 

Luster Sanatorium 

Luster Sogelag 

Lustrafjorden Blandakor 

Lødøen, O. I. K. 

Mindresunde-diplomet 

Moberg, John 

Moldvær, Edvard 

Moldøens Turn- og Ungdomslokale 

Moldøens Turnforening 

Molland, Andreas 

Møre og Romsdal/Sogn og Fjordane 

Distriktslag av NGF 

Nasjonal Samlings Storgruppe for 

Breim 

Nasjonalforeningen for Folkehelsen, 

Avdeling Sogn og Fjordane 

Naustdal Husmorlag 

Naustdal Pensjonistlag 

NEKF Avdeling 53, Nordfjord 

Njøsens Margarinfabrikk 

Nordre Bergenhus Kreds av Det 

norske Totalavholdsselskab 

Norges Automobilforbund - Avdeling 

Sogn og Fjordane 

Offerdal Landhandel 

Privatskule i Luster 

Ryssdal, Jørgen 

Ryssdal, Matias 

Røisum, Andrew 

Røisum, Nils R. 

Sagen, Martin 

Samarbeidsrådet for Sogn og 


Samtrygd 

Sandane Vassverk 

Sande Kristelege Ungdomslag 

Sande Vassverk L/L 

Sande, Knut 

Selskabet for Folkeoplysningens 

fremme, Avdeling Kopanger 

Senterpartikvinnene i Sogn og 


Senterungdommen i Sogn og Fjordane 

Siemsen, Johann 

Skeide, Amund Amundsson 

Skeide, Arne Oddmundson 

Skeide, Liv 

Skjerven, Ivar 

Skorpen, Ragnar 

Skriki 

Sogn Fellesforening av Den Norske 

Santalmisjonen 

Sogn Indremisjon 

Sogn Kjøpmannslag 

Sogn Kommunale Tenestemannslag 

Sogn Krets av Norges Lotteforbund 

Sogn krins av N.K.U.F. 

Sogn Mållag 

Sogn NNN 

Sogn og Fjordane Bygdeungdomslag 

Sogn og Fjordane Framstegsparti 

Sogn og Fjordane Idrettskrins 

Sogn og Fjordane Krets av Norsk 

Naturforvalterforbund 

Sogn og Fjordane Landbruksselskap 

Sogn og Fjordane Musikkrins 

Sogn og Fjordane Nei til EU 

Sogn og Fjordane Senterparti 

Sogn og Fjordane Studiesamnemnd 

Sogn og Fjordane Tannlegeforening 

Sogn og Fjordane Vernelag 

Sogn Sparebankring 

Sogn Ungdomsskulelag 

Sognalaget i Bergen 

Sogndal Cementsteinfabrik 

Sogndal Framstegsparti 

Sogndal Lottelag 

Sogndal Nei til Atomvåpen 

Sogndal Pelsdyrlag 

Sogns Misjonsblad 

Sogns Uldspinderi & Fabrik 

Solbakken , Anna og Ola 

Solund Kommunale Forening 

Solvorn Arbeidar- og småbrukarlag 

Solvorn Vasslag 

Sparebanklaget i Sogn og Fjordane 

Starheim, Ottar 

Stedje, gnr. 64 

Steen, Albert 

Stongfjorden A.U.L. 

Straumsnes Slaktelag 

Strudsholm, SS 

Stryn AOF 

Stryn Blårevgard 

Sunnfjord Skog- og landarbeiderforebund 

Svalheim, Jørgine 

Sygna Akvakultur A/S 

Sæther, Aase Ryssdal 

Sør-Vågsøy Fråhaldslag 

Tang, Peder C. 

Teningaasen, Ole Larsen 

Tveit, Olav 

Ullaland Kristelege Ungdomslag 

Ulltang, Kristian 

Ulvesund Fiskarkvinnelag 

Utviklingsselskapet for 

næringslivet på Vestlandet 

Valsvik, Bernhard 

Vern om Feigumfossen 

Vestmannaheimen 

Vestreim, gnr. 42, Sogndal 

Vik AOF-forening 

Viksdalen Fråhaldslag 

Viksdalen Skyttarlag 

Vaagsø gjensidige 

Hesteassuranceforening for 

Raudeberg 

Vågsøy Kommunale Forening 

Ylvisaker, Peder 

Ytre Sogn Folkehøgskule 

Ytre Sogn Kommunale 

Forening 

Øen, Anfin Anfinsen 

Øvrebotten Fealslag 

Øvrebø, Kristen Jensson 

Øygarden, Gunnar 

Årdal AOF 

Årdal Arbeidarparti 

Årdal Prosjektutvikling AS 

Årdal Sjåførforening 

Årdal, Jakob J. 

Rekneskapsvedlegg frå 

arkivet til Moldøens Turn- 

og Ungdomslokale. 

(Sff-2000050).


Minnesmerket 


Minnesmerket denne gongen står 

ved Ålfoten kyrkje i Nordfjord. 

Det er ei minnestøtte med 

fylgjande innskrift: 

TIL MINNE UM DEI FRAA AALFOT 

SOM VAR MED I KRIGEN 1807-14. 

Me veit lite om minnesmerket. - 

Utanom det me kan “lesa” oss til av 

biletet her om stad, storleik, form og 

innskrift, og at ålfotingane kvar 17. mai 

legg ned krans ved støtta, er me blanke. 

Difor etterlyser me også denne gongen 

opplysningar om dagens minnesmerke. 

Me ynskjer presise opplysningar om 

storleik, bergart og kvar dei fann 

emnet. Står det noko på baksida? Kven 

reiste minnesteinen? Me er interessert 

i opplysningar om avdukingshøgtida. 

Veit nokon om det står skrive noko 

om minnesteinen nokon stad, - i bøker, 

hefte, aviser, i gamle brev, dagbøker, 

møtebøker? Og elles ynskjer me oss 

fleire historiske foto. 

Dette nummeret av Kjelda går til alle 

husstandane i Ålfoten i von om at det 

er einkvan på staden som veit noko. 

Ta kontakt med oss. 

I 1914 vart det reist mange steinar til 

minne om soldatar frå fylket som var 

austover ved svenskegrensa i ufredsåra 

1807-1814. I heile Nordfjord kjenner eg 

til tre stykke. Den eine står på Plassen 

på Nordfjordeid. Den vart sett til minne 

om alle frå Nordfjord som miste livet. 

Den andre står i Randabygda, og den 

tredje i Ålfoten. Kan henda det er fleire? 

Sogn og Fjordane-soldatar 

Mange soldatar frå Indre Sogn var austover 

med Det lærdalske lette infanterikompagni. 

Elles var det mannskap 

frå heile fylket i ein bergenhusisk grenaderbataljon 

som blei gjort stridsklar 

i Bergen og overført til Østfold sommaren 

1808. Fjerdekompaniet var sentralt 

plassert i slaget ved Berby som blei 

utkjempa 12. september 1808. 

Ved heimkomsten til Bergen tidleg på 

året i 1911 hadde bataljonen i alt 154 

døde. Fleire hadde mista livet av sjukdom 

enn krigshandlingar. Eg kjenner 

ikkje til det nøyaktige talet på kor 


Syttande mai-støtte 

i Ålfoten 

mange frå Sogn og Fjordane som sette 

livet til i ufredsåra 1807-1814, men 

Edvard Os nemner ca 100 frå Nordfjord 

i eit avisinnlegg i Fjordenes Tidende 

24.2.1914. 

Jo-Lothe-visa 

Ein av grenaderane var John Jakobsen 

Lothe, fødd ca 1782 i Eid. Han var 

med i slaget ved Berby og opplevde at 

sidekameraten Anders Frøyset frå Utvik 

vart skoten og mista livet. På heimvegen 

forfatta Jon Lothe ei vise på 47 vers 

Bautastein til minne om ålfotingar som 

var med i krigen 1807-1814. Biletet er 

teke 1946-1947. Dei som sit framfor 

støtte er frå venstre: Jorunn Myklebust 

Hunvik, Olina Myklebust Nyvoll, Margit 

Eggen og Kari Myklebust Vik. (Foto: 

Fylkesarkivet/Jorunn Hunvik 

SFFf-94055.0015). 

om grenaderbataljonen si hærferd til 

Østfold. 

Visa står prenta i Årbok for Nordfjord 

1951. 

Me ønskjer fleire opplysningar om denne minnesteinen! Kontakt 

Hermund Kleppa, tlf. 5756402. Epost: hermundk@sffarkiv.no


Fylkesarkivet ynskjer seg: 

Fylkesarkivet samlar inn tilfang (opplysningar, 

informasjon, fotografi, dokumentasjon) til 

kunnskap om minnesmerke (steinar, støtter, 

monument m.m.) kringom i fylket. Det er slett ikkje 

det enklaste me har gitt 

oss i kast med. Det er 

som å stella med eit 

hundretals puslespel 

på same tida, eit 

møysommeleg arbeid 

for å finna småbitar 

her og der - hjå folk 

som veit noko/har 

noko, i aviser, bøker 

og hefte, i offentlege 

og private arkiv, i 

fotosamlingar - og 

ofte med magert 

resultat. 


Som regel er det 

“tynnast” på dei eldste 

minnesmerka, dei frå 

århundreskiftet 

1800/1900, men også 

til nyss oppsette 

sminnesmerke, kan 

det vera vanskeleg å få 

rikhaldige “mapper”. 

Minnesmerke-arkiv 

Kor mykje enklare 

ville det ikkje vore 

om minnesteinreisarane 

i arbeidet 

sitt også hadde teke 

med som ei oppgåve 

å syta for at dei 

etterpå sat att med eit 

minnestein-arkiv: 

- noteringar om “arbeidets gang”, ei eventuell nemnd si 

møtebok, korrespondanse, manus til avdukingstale, rekneskap, 

avisutklypp, fotografi, o.l. - og at dei så sytte for å få det heile 

innlevert til oppbevaring og bruk på eit offentleg arkiv! Tid og 

krefter til eit slikt gjeremål skulle såvisst ikkje vera bortkasta. 

Eit rikhaldig minnesmerke-arkiv, er i høg grad eit bidrag til 

auka medvit og kunnskap om det minnesmerke-reisaren ynskjer 

minnesmerket deira skal stå til minne om. 

Nytteverdi 

Ei samling av kjeldemateriale i form av skrift, foto, gjerne lyd 

og, til kvart minnesmerke, vil ha stor nytteverdi, nå og i framtida. 

Det kan t.d. nemnast to høve: a) som lokalhistorisk kjeldemateriale 

for skule/lærarar som måtte ynskja å gjera seg nytte av 

minnesmerket i skulearbeidet (kjennskap til minnesmerka står 

nemnt i gjeldande læreplanverk), og b) når det eventuelt oppstår 

spørsmål om flytting av eit minnesmerke frå sin opphavlege 

stad (t.d. opplysningar om kvifor minnesmerket står der det står, 

eigartilhøve, vedlikehaldsplikter, o.a.). 

Minnesmerka - er dei så mykje å bry seg om? 

Då misjonsfolket i 1992 reiste ein minnestein over misjonæren 

Hans Paludan Smith Schreuder i Sogndal, sa ordførar Bjørk 

i sin helsingstale at han var viss om at minnesteinen kom til 

å bli ein kulturskatt for Sogndal. Ja, eg er samd med Bjørk, 

Schreuder-steinen og det den er 

sett til minne om, 

er ein kulturverdi. 

Minnesmerka er 

viktige kulturminne 

tilliks med bygningar, 

fotografi, 

møtebøker, 

stadnamn, folketonar, 

m.m. 

Dersom eg skulle bli 

pressa på spørsmålet 

om kvifor dei er 

viktige, kvifor t.d. 

Schreuder-steinen i 

Sogndal eller minnesteinen 

om ålfotingane 

som var med i krigen 

1807-1814, er så mykje 

å bry seg om og med, 

kan eg svara med 

historikaren Edv Bull d.e. 

Når han vart spurd om 

kva han meinte er viktig i 

historia, svara han at “det 

er viktig i historia som var 

viktig for mange”. 

Kvart einaste minnesmerke 

har vorte reist fordi 

fleire, nokre gonger mange, 

meinte det var viktig å 

gjera det. Dei meinte at 

den personen/ane dei ville 

minnast, hadde gjort seg 

fortent til eit minnesmerke, eller at ei hending var så bra for ei 

bygd, eller så katastrofalt øydeleggjande at det måtte setjast opp 

ein stein eller ei støtte til minne. Dessutan kan det nemnast at 

minnesmerka er viktige - sett i høve til at heile prosessen med 

å reisa dei er ei “storhending” som oftast kjem godt tilsyne, 

gjerne over lang tid, med ein topp ved avdukinga, - gjennom 

skriving i avisene, snakk og diskusjon om utsjånad, opprop, 

innsamlingslister, stort frammøte på avdukinga. Og endeleg bør 

det og koma med at minnesmerka for mange kan ha større eller 

mindre kunstnarleg verdi, alt etter kva auge som ser. 

I arkivet etter Bykasseraren (kemnaren) i Florø er det teke 

vare på eit dokumentomslag med rekneskapsvedlegg og 

nokre få andre papir knytta til minnestøtta ved Florø kyrkje 

over falne i krigen 1940-1945 frå dåverande kommunar Florø, 

Kinn, Bru og Eikefjord. Sidan desse papira er dei einaste me 

har om Florø-monumentet, blir dei ekstra verdifulle, og då 

særleg oppropet til alle om å vera med.


Litteratur motteken av Fylkesarkivet 

frå 21. november 2000 til 15. februar 2001 


November 

u Bjelland, Otto. Hafslo Sparebank 1848 - 1948. 1948. Husabø Prenteverk. 

u Smestad, J. Kommunebokholderi (Praktisk veiledning i åpning, føring og avslutning av landkommunenes regnskaper). 

u 1937. Gundersens boktrykkeri 

u Rundskriv frå Justisdepartementet: budgett- og rekneskapsordninga i landkommunane i riket. 1936? Grøndahl & Søns 

u Boktrykkeri. 

u Høydal, Reinhard. Tilbake til barndomsdalen. u.å. Særtrykk for Sogeskriftet: Hyllestad. 

u Ringve Museum. Ringve Museum 25 år. Festskrift til jubileet. 1977. Ringve museums skrifter III. 

u Taube, Evert. 75 viser/ dikt. 1977. Den norske Bokklubben. 

u Aasen, Ivar. Dansk-norsk Ordbog: Red. av Bondevik, Nes og Aarset. 2000. Norsk Bokreidingslag L/L. 

u Aasen, Ivar. Målsamlingar 1851-1854: Red. av Bondevik, Nes og Aarset. 1999. Norsk Bokreidingslag L/L. 

u Skoug, Stein Erik. Kongeveien over Fillefjell: Vindhella og Galdane. 1975. Grøndahl & Søn. 

u Kvitrud, Arne. Luster fram til år 600: Hvem er vi og hvor kommer vi fra? 2000. Kvitrud. 

u Møller, Arvid. Gjendine. 1976. Cappelen. 

u Red.: Jordan, Borge, Kjerland og Hus. Hardanger Spelemannslag 50 år 1948-1998. 1998. Hardanger Spelemannslag. 

u Bremnes, Ola. Jubel og sang: Petter Dass visebok. 1997. Cappelen. 

u Koralboken for den norske kirke . 1936. Aschehoug. 

u Hodne, Ørnulf. Norsk folketro. 1999. Cappelen. 

u Matrikkel for Sogndal kommune (ført fram til 1. mars 1980). 1980? Sogndal Sparebank. 

u Iversen, Frode. Var middelalderens lendmannsgårder kjerner i eldre godssamlinger?: En analyse av romlig organisering 

u av graver og eiendomsstruktur i Hordaland og Sogn og Fjordane. (Arkeologiske avhandlinger og rapporter). 1999. 

u Universitetet i Bergen 

u Red.: Harm, Henry. 50 års edruskapsarbeid: Jubileumsbok om Arbeidernes Avholdslandslag Arbeidernes Edruskapsfor 

u bund. u.å. (1982?). Arbeidernes Edruskapsforbund. 

u Sæbø, Hornnes og Fimreite. Den nye dagen lyser…: Vik Arbeidarparti 1919-2000. 2000. Vik Lokalhistoriske Arkiv. 

u Budsjett 2001: Økonomiplan 2001-2004: første framlegg. 2000. Sogn og Fjordane fylkeskommune . 

u Melding om elevinntaket 2000-2001. 2000. Sogn og Fjordane fylkeskommune, Opplæringsavdelinga. 

Desember 

u Arild, Heidi, Espeland, Velle m.fl. Strengen var af røde guld. Folkeviser samlet av L.M.Lindeman i Solør 1864 (bok + CD). 

u 1996. Norsk Folkeminnelags skrifter nr. 142/ Aschehoug 

u Halbakken, Sverre. Så surr nå, kjæring! Musikk- og dansetradisjoner i Sør-Østerdal og Våler. 1997. Blåmann Musikkforlag. 

u Seim, M.N. Korleis formannskapslovene vart til i 1837. 1957. Øens Prenteverk. 

u Red.: Magnus Thingnæs. Florø i tekst og bilder 1860-1950 (Kjenn ditt land). (1950?). Kjenn ditt land. 

u Myrold, Lars. I manns minne: Lokalhistorie frå Stårheim 1915-1995: Ei bygd i utvikling. u.å. Lars Myrold. 

u Danielsen, Hilde. Dei moderne kvinnene i Odda: Ein studie av mødrehygiene og barneavgrensing i mellomkrigstida. 2000. 

u Norsk Vasskraft- og Industristadmuseum. 

u Dei har prega hundreåret: 100 år 100 navn: Personer som har preget hundreåret på Nordvestlandet. 2000. Sunnmørsposten 

u Forlag. 

u Striftstyrar: Nesheim, Helge. Bilæti: Breidvik, Mons. Jolehøgtid anno 1919. 1919. Umbodsmannalaget Trygd. 

u Utdrag av soga v. Lars Myrold. Stårheimsdronninga: Dronning Ingrid av Noreg: Utdrag av soga v. Lars Myrold. 1998. 

u Eige forlag. 

Januar 2001 

u Garborg, Arne. Vaar nasjonale strid: Fyredrag aat ungdomslag nr. 10. 1911. Norigs Ungdomslag. 

u Katalog over jubileumsutstillinga i Førde 1964. 12., 13. og 14. juni. Storfe, geit, svin og fjørfe. u.å. (1964?). Bø Papir og Trykk. 

u Katalog for Statens og amtets kvæudstilling i Osen (Søndfjord) onsdag den 11te mai 1904. u.å. , 1904? 

u Plan for Eids komm. gymnas - 2-årig - Nordfjordeid. u.å. ( e. 1932/33). Fjordabladets Prenteverk, Nordfjord. 

u Norges Jubilæumsutstilling 1914. Kristiania 1914. Utstillings Forlaget. 

u Tolaas, Gyri. Lokalhistorisk bibliografi over Nordfjord 1978-1999: Utarbeidd av.. 2000. Høgskolen i Oslo. 

u Timberlid, Jan Anders. Bygdebok for Gaular, band 6a: Gardar og folk Bygstad sokn. 2000. Gaular Sogenemnd. 

u Timberlid, Jan Anders. Bygdebok for Gaular, band 6b: Gardar og folk Bygstad sokn. 2000. Gaular Sogenemnd. 

u Nygjerd, Gunnar, Red. Stryn energi as 1920-2000 - med kraftverk og selskap frå1893. 2000. Stryn Energi as. 

u Nielsen, Marianne L, Red. Eikaas i 80… festskrift til Ludvig Eikaas sin 80-årsdag. 2000. Eikaasgalleriet/ SKALD. 

u Henden, M. Historie for arbeiderklassen: Håndbok for studiecirkler,skole og hjem. 1926. Det Norske Arbeiderpartis Forlag. 

u Orheim, Rolf, Red. Solbakken arbeids- og sjukeheim Florø. Opna 3. september 1961. 1961-1971. 1972. Solglimt Trykkeri, 

u Sandane. 

u Sogenemnd. N.K.S. Sogn og Fjordane Krins 50 år (1949-1999). u.å. (1999?). 

u Hopland, Sølvi Helén. Flyg lavt over livet: Notehefte. 1996. Balsnes & Lindanger. 

Oversikt over litteratur og musikk som kjem inn til Fylkesarkivet. Send oss 

publikasjonar som blir utgjevne i Sogn og Fjordane, eller som omhandlar fylket. Kontakt for denne spalta er 

Gunnar Yttri, tlf. 57 65 64 08. E-post: gunnary@sffarkiv.no


Musikkinnspelingar mottekne av Fylkesarkivet 

frå 21. november 2000 til 15. februar 2001 

Desember 

u CD. Distriktsmusikarane i Gloppen. Op sødeste sang. Salmetonar frå Gloppen. 2000. Gloppen kommune. Gloppen. 

u CD x 2. Div. artistar frå Gloppen Gloppen. 2000 …ei musikalsk oppkome. 2000. Gloppen kommune. Gloppen. 

u CD. Div. artistar frå Jølster. Tonevev. Ein vev av ord og tonar frå Jølster. 2000. Jølster kommune. Jølster. 

Januar 

u LP. Jens Frydenlund. 1963. Ewes, Sverige. Lærdal. 

u CD. Div. amatørband. unsigned. 1994. MP Records. Leikanger. 

u CD. Duo. Duo. 1997. Talle/ Tjugum. Leikanger. 

u CD. Tor Talle. Songs from the heart. 1999. Tor Talle. Leikanger. 

u CD. Sølvi Helen Hopland. Flyg lavt over livet. 1996. Gilead. Vågsøy. 

u CD/ MC/notehefte. Sølvi Helen Hopland. Den er min ven. 1998. Tylden & co. Vågsøy. 

u CD. Fabel. jordbær og grasbrann. 1996. MajorStudio A/S. Sogndal. 

u CD. Fabel. Flørt. 1997. MajorStudio A/S. Sogndal. 

u CD single. Fabel. For halv maskin. 1998. MajorStudio A/S. Sogndal. 

u CD. Fabel. Det e musikk. 1999. MajorStudio A/S. Sogndal. 

Februar 

u CD. Hot little mama. Let’s have a natural ball. 2000. Vågsøy. 

u CD. Fridtjov-teateret. Fridtjofsoga. 2000. Fridtjov-teateret. Vik. 

u CD/ bok/ notehefte. Vik Barnehage. Songar frå Vetlaboki. 1999. Vik Barnehage. Vik. 

u CD. Marit Eikenes. Gjennfødt. 2001. Eirik Molnes Husabø/ Kanalen Lydstudio. Gloppen. 

u CD. Naustedalen spelemannslag. Dans i Fosshalla. 2000. Naustdal Musikk-produksjon. Naustdal. 

u CD. Åsmund Røysum. Åsmund Røysum: jazz, swing, samba, gammeldans. 2000. Åsmund Røysum. Leikanger 

u CD. Div. artistar frå Høyanger. Som ringar i Vatn. 2000. Ringar i Vatn Prosjektgruppe. Høyanger. 

Krav om skjema på nynorsk 


I 1952 var det møte i forstandarskapet 

i Jølster Sparebank. I sak 8 oppmoda 

det styret om å krevja skjema frå 

Statistisk Sentyralbyrå på nynorsk. 

I 2001 finn eg det naudsynt å krevja 

at arbeidsgjevaren min, Sogn og 

Fjordane fylkeskommune, syter for 

at alle skjema eg er pålagd å 

bruka i arbeidet mitt, er på nynorsk. 

Som vedlegg til kravet fylgjer 

Fylkestingsvedtak nr 1/1981 om at 

nynorsk er Sogn og 

Fjordane fylkeskommune 

sitt styrings- og 

administrasjonsmål. 

I 1946 handsama 

forstandarskapet i 

Jølster Sparebank 

søknader om tilskot 

frå Redningsselskapet 

og to andre 

organisasjonar. Kvar 

av søkjarene fekk ein 

pengesum, men 

samstundes også ei 

påminning om at 

seinare søknader 

måtte vera på 

nynorsk. Fylgjande tillegg står i 

møteboka: Forstandarskapet ventar at 

(og så søkjarane nemnde med namn) 

nyttar nynorsk mål når dei i framtida 

vender seg til banken. Samhugen med 

samskipnadane vert større når ein ser 

at dei har vilje til å jamstelle båe måli. 

I 2001 vil eg seia med Jølsterbanken 

- “samhugen” med Sogn og Fjordane 

fylkeskommune kjem til å verta større 

så snart fylkeskommunen viser vilje 

og evne til å fylgja opp fylkestingvedtaket 

om at nynorsk er 

administrasjonsmålet, i dette høvet 

ved å innføra skjema på nynorsk. 

Dette er det elektroniske skjemaet fylkeskommunalt 

tilsette må/skal fylla ut for 

særlege gjeremål. “Ikke allment tilgjengelig” 

står det ved eit av felta. Med 

dette viser eg - for heile verda - eit av 

nynorsk-fylkeskommunen Sogn og Fjordane 

sine bokmålskjema. Og så legg 

eg til at me har hatt dette skjemaet, og 

mange andre, i over 3 år!


C 

Oppvekst ved havet 

Hausten 2000 kom det ut ei lita 

bok på knappe 130 sider som 

har gitt meg gode lesestunder i 

vinter. Forfattaren Solveig Nes, 

fødd Håøy, fyllte 80 år samstundes 

med at boka kom ut. I 

føreordet skriv ho mellom anna: 

“Når eg ser attende på livet mitt, 

er det som om eg har levd i fleire 

generasjonar. Det er eit langt 

sprang frå 1920 til år 2000. Eg 

må vere ska gammale! Omveltingane 

i samfunnet har vore 

gjennomgripande.” Det er dotter 

hennar, Solrunn Nes som har 

hjelpt til med redigering, biletstoff 

og anna. 

Av Randi Melvær 

Forfattaren blei fødd på Håøy vest for 

Frøy-øya i Bremanger, seinare flytte 

familien til Steinset på vestsida av Frøyøya. 

Ho var nummer to i ein syskenflokk 

på ni som voks opp på eit småbruk 

ved havet, i samspel med ein barsk 

natur. I boka gjev ho eit levande bilete 

av kvardagen, arbeidet og familielivet i 

ein barnerik familie på kysten av Sunnfjord 

frå 1920 til 1938. Ho skildrar 

og besteforeldra sitt liv, og kjenslene og 

samhaldet mellom familiemedlemene 

og generasjonane. Boka startar med at 

ho blir fødd på Håøya og sluttar med at 

ho reiser heimanfrå for å ta seg arbeid i 

Oslo knapt 18 år gammal. 

Kvardag og tuberkulose 

I boka kan vi følgje med på dei første 

minna til ei lita jente, om leik med syskena 

og dyra på garden. Vi får høyre 

om sterke og gode kjensle-band syskena 

imellom. Fem av syskena blir smitta av 

tuberkulose. Den eine døyr, men fire blir 

sende til Hagevik Kysthospital og blir 

Sverre Samsons. Håøy og Aletta Hansd. 

Steinset i 1926 med dei seks eldste 

borna. Frå venstre Steinar, Solveig, tvillingane 

Arne og Asbjørg på fanget, 

Lisje-Hermund, og eldste jenta Bergljot 

heilt til høgre. 

BOKMELDING 

friske. Saknet av familien er stort, men 

dei to eldste systrene har kvarandre, og 

det hjelper. Opplevinga er nok verre for 

den broren som er så liten at han ikkje 

kan snakke, og ikkje kjenner att sine. 

Borna kjem heim att friske og sunne 

til stor glede. Eit halvår etter døyr bestemor 

av tuberkulosen. 

Skulegang og arbeid 

I ein stor syskenflokk var det mykje som 

skulle gjerast i tillegg til skulearbeidet. 

Dei eldste borna hjelpte til. Solveig avslutta 

skulen før siste året var slutt. 

Ho hadde då lært det ho skulle, 

meinte læraren hennar. Vidare skulegang 

var det ikkje råd med, og i 

det daglege arbeidet heime var ho 

til stor hjelp. Solveig Nes skriv om 

sjølvbergingsarbeidet inne og ute, på 

land og på sjøen. Ho fortel og om bestefaren 

sitt arbeid med å passe “Minnet 

Fyrlykt” som vart sett opp i 1904. Forteljinga 

om arbeidet blir følgt opp av 

illustrasjonar av personane i teksten, 

av arbeidssituasjonar og av reiskapar. 

Dette gjer skildringa ekstra verdfull og 

levande. 

Retur: 


FYLKESARKIVET 

Fylkeshuset 

Postboks 27 

6861 Leikanger 

ISSN 0803-9682 

“Liseteprestane og Steinsetehestane, 

Frøyens fortærelse og 

Kalvågs oppætelse” 

Vi møter og bygda med embetsmenn 

og meir spesielle samfunnsmedlemer 

som han Olai, fødd i 1842, som kunne 

stogge blod. “Juditta i Træa” metta familien 

sin mellom anna med veving då 

mannen (som så mange andre) kom bort 

på sjøen. Det munnlege språket får personane 

til å stige fram frå boksidene og 

bli levande for lesaren! 

Difor vil eg rå Kjelda-lesarane til å 

skaffe seg boka frå bokhandel eller bibliotek, 

setje seg i godstolen med brillene 

på nasen og lese. Boka kan og nyttast 

i skulen. Er det forresten nokon som 

kjenner resten av regla “Liseteprestane 

…” så er Fylkesarkivet svært interessert 

i denne! e”. 

Kjelder: 

Nes, Solveig:Oppvekst ved havet: 

Levekår i eit øysamfunn i Sunnfjord. 

Bergen 2000. 128s. 

ISBN:82-995633-0-3. Spørsmål om 

boka kan rettast til Solrunn Nes,tlf. 55 31 

79 58. Epost: solrunes@online.no 

Informantar: 

Solrunn Nes

Kjelda nr. 1 2001 - Fylkesarkivet i Sogn og Fjordane

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?