Tekking og kleding.pdf - Akademika forlag

tekking og kleding
med emne frå skog og mark
Frå den eldre materialforståinga
1

tekking og kleding
med emne frå skog og mark
Frå den eldre materialforståinga
1

Jon Bojer Godal
tekking og kleding
med emne frå skog og mark
Frå den eldre materialforståinga
3

© Akademika Forlag, Trondheim 2012
ISBN 978-82-321-0039-2
Det må ikke kopieres fra denne boka ut over det som er tillatt
etter bestemmelser i lov om opphavsrett til åndsverk, og
avtaler om kopiering inngått med Kopinor. Dette gjelder også filer,
kode eller annen gjengivelse tilknyttet e-bok.
Grafisk formgivning: Type-it AS
Omslagsdesign: Type-it AS
Trykk og innbinding: 07 Gruppen AS
Vi bruker miljøsertifiserte trykkerier
Akademika forlagPostboks 2461 Sluppen
7005 Trondheim
Tlf.: 73 59 32 10
E-post: forlag@akademika.no
www.akademikaforlag.no
Forlagsredaktør: Lasse Postmyr (lasse.postmyr@akademika.no)
4

Innhold
Forord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Innleiing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1 . Kjelder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Tre hovudkjelder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Den levande tradisjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
Ståande bygg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Litteratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
«Var virket bättre förr?» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Norsk litteratur om virkes kunnskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
2 . Allment om tre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Trevyrke kan bli svært gammalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Trevyrke i taket på gamle kyrkjer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Val av tre og treslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Allmenne prinsipp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
Furu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
Kva slags furu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
Trea skulle helst vera gamle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Kunstig aldring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Biologisk tørking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
Tørking med borken på . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Gran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Kva slags grantre? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Grana er vasstett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
Barside og tettvaksne tre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
3 . Kløyving av stokk til tiljer og bord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Allment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Kløyving av tømmer med Konrad Stenvold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Konrad Stenvold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
Arbeidsmåten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
Kløyving med Nils Nilsen Anti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
I samband med restaurering kan det koma inn fleire vurderingar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Verkty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Svekke, vekkje, stekkje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49
Nibbing og skvelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50
Pjålinig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
5
Book Trekking og kleding.indb 5 04.09.12 15.03

4 . Sagbrukstid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Litt historie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59
Rundskurd, skurdmønsteret for oppgangssag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
Handsagene konkurrerte med dei privilegerte sagene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
Sirkelsagene endra skurdmønsteret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Tre har vore eit dominerande tekkingsmateriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Produktorientert skogskjøtsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
Volumtenking på sagbruket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Manndaude, politikk, teknologi og mote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
5 . Ein teknisk gjennomgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Saging og tørking til tekking og kledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
Materialkvalitet – eit mangetydig omgrep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
Vasstette bord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
Tørking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87
Taket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Taket er bygd opp av mange delar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Tildekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
Tekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
Undertekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96
Dobbelte tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .96
Overgangsformer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
Tro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
Veggen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Veggen er enklare enn taket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Vêrvegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Fylling som ytste lag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103
6 . Nærare om spon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
Innleiing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
Bræde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
Ordet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
Spontre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108
Kapping av kubbar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111
Leggjemønster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114
Tilhoggen spon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .116
Leggjemønster for tilhoggen spon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121
Kor lenge kan hoggen spon liggje? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
Saga spon før 1860 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
Saga spon dukkar opp på 1700-talet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123
Stukken spon (stikker) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
Tynn spikar var avgjerande føresetnad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
Spontre til stukken spon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .131
Underlag og leggjemønster på tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .135
Underlag og leggjemønster på vegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
Flis, høvla spon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
Tømmer og tilvirking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
6
Book Trekking og kleding.indb 6 04.09.12 15.03

Leggjemønster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
Sirkelsaga spon etter 1860 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
Diverse døme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Rapport skriven av Jørn Berget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Låve på Kongsbergseter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146
Låve på Midtbøen i Tessungdalen, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
Stulsfjøs i Skirvedalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
Avsluttende kommentar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147
7 . Om Kvåv, veggtile og sleppvegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
Kva er kvåv? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151
Om å ta i vare kunnskap omkring bruk av kvåv
som taktekking i Agder og Telemark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
Innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152
Målsetting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153
Bakgrunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
Byggfaglig beskrivelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154
Samarbeidspartnere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
Istandsetting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
Gjennomføring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156
Erfaringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158
Kvåvtekket høybu på Øyarstaul i Skirvedalen, Tinn kommune i Telemark . . . . . . . . . . . . . . . . . .158
Kvåvtekket høybu i Vierdalen ved Torsvikvannet i Valle kommune i Aust-Agder . . . . . . . . . . . .162
Om veggtile og sleppvegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162
Skjeldtile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162
Veggtiljer i stavkyrkjer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
Det trengst store og fine tre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165
Sleppvegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
Fleire namn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .166
8 . Nærare om Bord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171
Gamle ord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171
Ord fortel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171
Dei grunnleggjande eigenskapane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
Tett og varig ved . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174
Sola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176
Kvisten lek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179
Veden går . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182
Om kvifor mergen er inn på veggtiljer og telja takbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184
Sortering av bord til vegg og tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186
Bord på tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189
Takfall med bord på tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189
Dei eldste taka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189
Ståande bordtak over og under . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194
Overgangstid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197
Mønsterlegging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197
Spikring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .198
7
Book Trekking og kleding.indb 7 04.09.12 15.03

Underlekta tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199
Bord på vegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
Dei eldste kledningane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201
Ståande sidesua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202
Plugga vegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204
Lektkledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206
Underlekta kledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
Slettvegg, låvekledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .209
Liggjande kledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .210
Mønster i liggjande bord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
Høvla og pløgd kledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .214
Russisk påverknad lengst i nord og aust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
Kassebord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .217
9 . Veggar av flettverk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219
Brakekledning etter Olav Larsson Hauge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219
Innleiing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219
Vyrket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223
Dråpeheller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223
Ribbene/troene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224
Fasgard, pasgard, risvegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
Spreidde døme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
Løer med tekking av lyng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230
10 . Never på tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237
Innleiing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237
Neverskogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .237
Ein informant frå Setesdalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .238
Å loste never og leggje i ferg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .241
Norsk never på registrerte torvtak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246
Russenever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246
Legg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .247
Leggjemønster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249
Overdekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254
Allment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254
Torv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .254
Seig torv er oftast mager torv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256
Jord, jord med bord og jord med skifer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257
Åved, skifer eller tegl på never . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263
Tro under skifer i Valdres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .266
11 . Døme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269
Neverløyping og nevertekking i Troms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269
Artikkel skriven av Roald Renmælmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269
Tradisjon for nevertekking i Målselv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270
Tjærebrenning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270
Tekking med never i Målselv etter 1993 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .271
8
Book Trekking og kleding.indb 8 04.09.12 15.03

Neverløyping med Johannes Fosli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273
Tekking med Roald Haugli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .276
Torv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277
Tekking med Konrad Stenvold . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277
Never . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278
Torv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279
Tekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279
Vippestong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280
Torverøyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281
Undersøkingar av gamle tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282
Bjarkøy, Nergård, Gnr . 15/237 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283
Kvaløya, Greipstad, Gnr . 163/2, Stornaust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .285
Kvaløya, Henrikvik, Gnr . 88/32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .290
Restaurering av gamle tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .292
Døme frå Kåfjord i Troms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295
Nevertekking i Hordaland ved Trond Oalann . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309
Kulturgeografisk registrering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309
Nevertekking etter Steinar Mølster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .313
Nevertekking etter Knut Øvstedal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .322
Riving og legging av never og torv i indre Ryfylke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .325
Tradisjon og dokumentasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .325
Riving av never . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .325
Farging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .327
Torva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329
Tro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .331
Torvhaldtre og torvhaldkrokar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .332
Tekka toke med tak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .333
Mønster varierer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340
Tekking rundt pipa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340
Vedlikehald . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .340
Dokumentasjonsprosjekt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .341
Dokumentert tak i Gudbrandsdalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .341
12 . Tekking med halm ved Einar Engen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .347
13 . Om stell av overflater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Allment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .355
Luft, væte, biologiske nedbrytarar og lys . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .355
Nedbrytande organismar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .355
Våt yte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .356
Væting innover i veden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .357
Likevektsråme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .357
Mekanisk nedbryting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .358
Tørking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .359
Lokalklimaet bør avgjera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .360
Måling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .360
Grunnstrukturen i ei måling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .360
9
Book Trekking og kleding.indb 9 04.09.12 15.03

Bindemidla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .361
Oljar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .361
Molekylstorleikar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .364
Koka eller rå linolje? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .365
Vedheft til tre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .365
Vatnbaserte målingar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .366
Limfarge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .366
Fargestoff og fortjukkingsmiddel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .367
Gamle kyrkjetak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .368
14 . Register . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .369
15 . Litteratur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .371
16 . Forfattarane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .375
10
Book Trekking og kleding.indb 10 04.09.12 15.03

Jon Bojer Godal har med denne boka, og saman
med medforfattarane sine, bidrege til å fylle ut
kvite flekkar på kartet over tradisjonelt bygghandverk
i Noreg. I Norsk handverksutvikling er vi
stolte over å ha spela ei rolle i ei rekke av prosjekta
som er utgangspunkt for boka. Mellom anna gler
vi oss over at den tidlegare stipendiaten vår i tradisjonell
tømring, Trond Oalann, har bidrege til
boka. Heilt sidan Norsk handverksutvikling sin
oppstart i 1987 har vi arbeidd systematisk med
prosjekt der det tradisjonelle bygghandverket har
vore sentralt. I 25 år har det vore jakta på tradisjonsberarar
og verdifull kunnskap, som det har
vore viktig å føre vidare til ein ny generasjon
handverkarar. Denne kunnskapen er ein viktig
del av kulturarven vår. I dette arbeidet har Jon B.
Godal vore, og er framleis, heilt sentral. Hans innsats
for å sikre kunnskap som har stått i fare for å
forsvinne kan ikkje overvurderes.
Fyrst av alt har boka vorte ei god kjelde for
handverkarar som arbeider med bygningsvern el-
Forord
11
ler søker kunnskap der ein ikke lenger kan spørre
tradisjonsberaren. Slik som til dømes i forhold
til tradisjonen med kvåvtak som omtales i boka.
Boka ber preg av å vere skriven av og for handverkarar,
sjølv om det er grunn til å tru at også
andre profesjonar vil kunne ha god nytte av den,
til dømes arkitektar og andre som syslar med kulturminnevern.
Som forfattaren sjølv understreker fleire gonger
i boka har dette grundige arbeidet gitt enda fleire
spørsmål enn svar. Det er framleis attgrodde stiar
å trø opp. Eg ville difor ikkje bli spesielt overraska
om forfattaren kjem med enda ei revidert utgåve
om 10-15 års tid. I mellomtida kan vi gle oss over
denne godbiten som bør bli pensum overalt der ein
driv opplæring i tradisjonelt bygghandverk.
Senter for immateriell kulturarv SIKA
Norsk handverksutvikling NHU
Direktør Eivind Falk
Book Trekking og kleding.indb 11 04.09.12 15.03

12
Book Trekking og kleding.indb 12 04.09.12 15.03

Denne boka byggjer på materialkunnskap som er
samla inn ved Norsk handverksutvikling (NHU
Maihaugen på Lillehammer), så vel som frå innsamlingsarbeid
som er gjort i andre samanhengar.
NHU har landsdekkjande ansvar og har som ei av
sine hovudoppgåver å samle inn og føre vidare
handlingsboren kunnskap knytt til handverk.
Kunnskapen om material har vi fått frå gamle
handverkarar, og vi haustar av han i ulike samanhengar.
I den eldre byggjeskikken vår har det levd
eit svært nyansert syn på trevyrke. Det er litt av
denne rikdommen av kunnskap og røynsle vi
prøver å formidle.
For å teste det dei gamle har fortalt, og for å
sjå om vi kan øygne kvalitetsoppfatningar som
kanskje er gløymde, har vi teke på oss materialtekniske
briller når vi ser på gamle hus. Det er
resultatet av denne kom binerte framgangsmåten
vi legg fram.
Bak den kunnskapen som denne boka byg gjer
på, står det ei lang rad med informantar og svært
mange hus som vi har analysert. Nokså mange
personar er involverte som fagpersonar eller dokumentatorar
i ein eller annan samanheng. Dette
avspeglar seg også ved at det er fleire forfattarar
som saman har skrive i denne boka.
Den reint litterære tilnærminga er heller sparsam.
Det som er skrive, er fortolka av skrivaren.
Difor vil svært mykje vera filtrert på ein slik måte
at vi ikkje kan oppfatte utsegnene som eintydige.
Såleis nyttar vi først og fremst det vi har vore med
på og som vi har sett ved sjølvsyn, som grunnlag
for det som er skrive her. Av den grunn får boka
også svært mange bilde.
Hovudforfattar og redaktør av denne boka
Innleiing
13
har, saman med Steinar Moldal, stått sentralt i det
byggjeteknis ke prosjektet ved NHU, som starta i
1989. Seinare er det komne både fleire personar
til og mange fleire prosjekt. Arbeidet med å samle
kunnskap har halde fram jamvel etter at den direkte
tilknytinga til NHU vart avløyst av ei lausare
tilknyting i 2002.
Når ikkje anna er sagt, er figurane teikna av
Steinar Moldal og fo tografia tekne av Jon Bojer
Godal.
For å få nok tilfang er fleire medforfattarar engasjerte.
Roald Renmælmo skriv om kløyving – i
lag med Konrad Stenvold – og om never og torv i
Troms og Finnmark. Aadne Sollid skriv om kvåv.
Trond Oalann skriv om never og torv i Hordaland
og om brake (einer) i vegg, og Grete Holmboe
skriv om never og torv i Ryfylke. Jørn Berget
syner døme på lang saga spon (langflis) i Telemark.
Einar Engen skriv om tekking med halm i
Østfold og om tekking med lyng. Arne Vassenden
har kome med eit interessant innspel om kor det
finst kjelder av interesse for vidare studiar, utan at
vi har synt til denne litteraturen i tekst.
Utgjevinga av denne boka er støtta av Landbruksdepartementet,
Norsk handverksutvikling,
Norsk Bygdesagforening og Norsk Folkemuseum.
NHU har stilt materiale frå arkivet sitt til
rådvelde. Medskribentar har vore velviljuge og ytt
meir enn det er betaling for. Takk til alle som har
gjort sitt til at denne boka kunne bli skriven og
gjeven ut.
For mange vil kanskje boka te seg som svært
detaljert og fylt av mange raritetar, og dei har i ein
viss forstand rett. Mykje av det som er omtala her,
er ikkje lenger synleg i det daglege landskapsbile-
Book Trekking og kleding.indb 13 04.09.12 15.03

tet her til lands. Likevel står detaljane for representative
delar av byggjeskikken vår, men delar
som til dels er i ferd med heilt å forsvinne. Såleis
er vona mi at boka kan vera til rettleiing for dei
som skal gjera eit praktisk restaureringsarbeid, så
vel som for dei som skal sikre at eit representativt
utval av byggjeskikken blir teken vare på. Framfor
alt håpar eg på å få med fleire til å lesa meir av alt
det interessante som gøymer seg i byggverk.
Etter kvart vil lesaren oppdage at det vert reist
mange spørsmål som vi ikkje har svar på. Denne
boka er såleis heller ei opning av eit fagfelt der det
er mykje ugjort, enn ei fullstendig framstilling.
Byggjeskikken vår er utruleg rik på variasjon og
løglege detaljar. Enno står det att mykje å oppdage.
14
Nytt stoff har kome til heile tia medan arbeidet
med boka har vore i gang og sist så seint som i
juli i år. Å vente til alt er funne er likvel ikkje ein
produktiv tanke. Det er betre at fleire blir med på
å leite.
Det er vona mi at dei som har ytt tilskott,
ikkje skal bli skuffa, og at lesarane vil få nytte og
glede av boka. Kanskje boka kan hjelpe til med
å skjerpe blikket. Kanskje kan boka inspirere til
fornya innsats med forsking. Kanskje kan dette
i sin tur leie til å gjera ny bruk av gammal kunnskap.
Valsøybotn, juli 2012
Jon Bojer Godal
Book Trekking og kleding.indb 14 04.09.12 15.03

Det er levande menneske (tradisjonen), byggverk
som vi har kunna granske og skriven litteratur,
som er dei tre kjeldene vi har kunna
hauste av. Vurderingane i denne boka byggjer
først og fremst på det vi har sett, vore med på
og fått tak i gjennom samtale og samhandling
med personar som var aktive i byggjearbeid
før 1950. Den siste store omveltinga innan
byggjefaga sette inn kring midten av 1950-åra.
Der sluttar også det vi tek for oss i denne boka.
Kjelder
Tre hovudkjelder
15
Det er ikje ein fullstendig gjennomgang, men
ein del spadestikk inn i eit stort felt.
Til saman har dei ulike slags tilgjengelege kjeldene
gjort at vi no kan gjeva eit visst oversyn over
kva kategoriar den gamle materialforståinga uttrykkjer
seg i. Vi vonar dette oversy net vil føre til at fleire
får sans for å lesa byggverk og gjenstandar på denne
måten. Framfor alt vonar vi det kan vera til nytte for
den som skal byggje, anten det gjeld nye bygg i eldre
tradisjon eller det gjeld restaurering av eldre.
Den levande tradisjonen
Dei tradisjonsberarane som vi har hatt kontakt
med og som har kunna formidle noko om den
førindustrielle oppfatninga av material, har vore
svært viktige, men dei er få og spreidde. Vi sit difor
att med lausrivne bitar. Medan vi med nokon
har vore så heldige at vi har fått dei med i skogen
eller i eit felles byggjearbeid, har andre formidla
gjennom samtale. Vi er tradisjonsberarane stor
takk skuldig.
Som med mykje anna av kunnande som har
levd utanfor dei formelle systema, er vi seint ute.
Det er restar vi bergar. Det er ganske merkeleg.
Samfunnet vårt har vore meir oppteken av å finne
fram til ny kunnskap enn av å berge den som alt
er vunnen. Dette gjeld ikkje overalt. Framleis er
2 + 2 = 4 like eins som for tusen år sidan, men
kunnskap knytt til ytringsformer i handverk,
jordbruk og skogbruk har langt på veg vore fråverande
i merksemda til styresmaktene. Det finst
Fig. 1.2 Erling Åfløy var låvebyggjar i Romsdal. Han
var av dei aller siste som kunne arbeide i den stavreiste
tradisjonen der. Han føyer seg inn i ei lang liste over
personar som hjelpte oss med å berge kunnskap vi var i
ferd med å misse.
Book Trekking og kleding.indb 15 04.09.12 15.03

Jon Bojer Godal
tekking og kleding
med emne frå skog og mark
Frå den eldre materialforståinga
3

© Akademika Forlag, Trondheim 2012
ISBN 978-82-321-0039-2
Det må ikke kopieres fra denne boka ut over det som er tillatt
etter bestemmelser i lov om opphavsrett til åndsverk, og
avtaler om kopiering inngått med Kopinor. Dette gjelder også filer,
kode eller annen gjengivelse tilknyttet e-bok.
Grafisk formgivning: Type-it AS
Omslagsdesign: Type-it AS
Trykk og innbinding: 07 Gruppen AS
Vi bruker miljøsertifiserte trykkerier
Akademika forlagPostboks 2461 Sluppen
7005 Trondheim
Tlf.: 73 59 32 10
E-post: forlag@akademika.no
www.akademikaforlag.no
Forlagsredaktør: Lasse Postmyr (lasse.postmyr@akademika.no)
4

Innhold
Forord . ............................................................................. 11
Innleiing . ........................................................................... 13
1. Kjelder . .......................................................................... 15
Tre hovudkjelder .................................................................... 15
Den levande tradisjonen .............................................................. 15
Ståande bygg ........................................................................ 16
Litteratur . .......................................................................... 16
«Var virket bättre förr?» .............................................................. 16
Norsk litteratur om virkes kunnskap .................................................... 17
2. Allment om tre . ................................................................... 19
Trevyrke kan bli svært gammalt ....................................................... 19
Trevyrke i taket på gamle kyrkjer ...................................................... 19
Val av tre og treslag .................................................................. 19
Allmenne prinsipp ................................................................... 21
Furu . .............................................................................. 24
Kva slags furu? ...................................................................... 24
Trea skulle helst vera gamle ........................................................... 27
Kunstig aldring ...................................................................... 27
Biologisk tørking .................................................................... 29
Tørking med borken på .............................................................. 30
Gran . .............................................................................. 32
Kva slags grantre? ................................................................... 32
Grana er vasstett ..................................................................... 32
Barside og tettvaksne tre .............................................................. 32
3. Kløyving av stokk til tiljer og bord . .................................................. 35
Allment . ........................................................................... 35
Kløyving av tømmer med Konrad Stenvold ............................................. 36
Konrad Stenvold .................................................................... 36
Arbeidsmåten ....................................................................... 40
Kløyving med Nils Nilsen Anti ........................................................ 47
I samband med restaurering kan det koma inn eire vurderingar .......................... 49
Verkty . ............................................................................ 49
Svekke, vekkje, stekkje ................................................................ 49
Nibbing og skvelling ................................................................. 50
Pjålinig . ............................................................................ 54
5
Book Trekking og kleding.indb 5 04.09.12 15.03

4. Sagbrukstid . ...................................................................... 59
Litt historie ......................................................................... 59
Rundskurd, skurdmønsteret for oppgangssag ............................................ 62
Handsagene konkurrerte med dei privilegerte sagene ..................................... 66
Sirkelsagene endra skurdmønsteret .................................................... 69
Tre har vore eit dominerande tekkingsmateriale ......................................... 70
Produktorientert skogskjøtsel ......................................................... 72
Volumtenking på sagbruket ........................................................... 77
Manndaude, politikk, teknologi og mote ................................................ 77
5. Ein teknisk gjennomgang . ......................................................... 85
Saging og tørking til tekking og kledning ............................................... 85
Materialkvalitet – eit mangetydig omgrep ............................................... 85
Vasstette bord ....................................................................... 85
Tørking . ........................................................................... 87
Taket . ............................................................................. 91
Taket er bygd opp av mange delar ...................................................... 91
Tildekking .......................................................................... 91
Tekking . ........................................................................... 95
Undertekking ....................................................................... 96
Dobbelte tak ........................................................................ 96
Overgangsformer .................................................................... 97
Tro . ............................................................................... 98
Veggen . ...........................................................................100
Veggen er enklare enn taket ..........................................................100
Vêrvegg . ..........................................................................100
Fylling som ytste lag ................................................................103
6. Nærare om spon . .................................................................105
Innleiing ..........................................................................105
Bræde . ............................................................................105
Ordet . ............................................................................105
Spontre . ..........................................................................108
Kapping av kubbar ..................................................................111
Leggjemønster .....................................................................114
Tilhoggen spon .....................................................................116
Leggjemønster for tilhoggen spon .....................................................121
Kor lenge kan hoggen spon liggje? ....................................................122
Saga spon før 1860 ..................................................................123
Saga spon dukkar opp på 1700-talet ...................................................123
Stukken spon (stikker) ..............................................................129
Tynn spikar var avgjerande føresetnad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129
Spontre til stukken spon .............................................................131
Underlag og leggjemønster på tak .....................................................135
Underlag og leggjemønster på vegg ...................................................138
Flis, høvla spon .....................................................................141
Tømmer og tilvirking ...............................................................141
6
Book Trekking og kleding.indb 6 04.09.12 15.03

Leggjemønster .....................................................................142
Sirkelsaga spon etter 1860 ............................................................143
Diverse døme ......................................................................146
Rapport skriven av Jørn Berget. ......................................................146
Låve på Kongsbergseter .............................................................146
Låve på Midtbøen i Tessungdalen, ....................................................147
Stulsøs i Skirvedalen ...............................................................147
Avsluttende kommentar .............................................................147
7. Om Kvåv, veggtile og sleppvegg . ....................................................151
Kva er kvåv? .......................................................................151
Om å ta i vare kunnskap omkring bruk av kvåv
som taktekking i Agder og Telemark ..................................................152
Innledning . ........................................................................152
Målsetting . ........................................................................153
Bakgrunn . .........................................................................154
Byggfaglig beskrivelse ...............................................................154
Samarbeidspartnere .................................................................156
Istandsetting .......................................................................156
Gjennomføring .....................................................................156
Erfaringer . ........................................................................158
Kvåvtekket høybu på Øyarstaul i Skirvedalen, Tinn kommune i Telemark ..................158
Kvåvtekket høybu i Vierdalen ved Torsvikvannet i Valle kommune i Aust-Agder ............162
Om veggtile og sleppvegg ............................................................162
Skjeldtile . .........................................................................162
Veggtiljer i stavkyrkjer ..............................................................165
Det trengst store og ne tre ..........................................................165
Sleppvegg . .........................................................................166
Fleire namn ........................................................................166
8. Nærare om Bord . .................................................................171
Gamle ord . ........................................................................171
Ord fortel . ........................................................................171
Dei grunnleggjande eigenskapane ....................................................174
Tett og varig ved ....................................................................174
Sola . ..............................................................................176
Kvisten lek . ........................................................................179
Veden går . ........................................................................182
Om kvifor mergen er inn på veggtiljer og telja takbord ...................................184
Sortering av bord til vegg og tak ......................................................186
Bord på tak ........................................................................189
Takfall med bord på tak .............................................................189
Dei eldste taka .....................................................................189
Ståande bordtak over og under .......................................................194
Overgangstid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197
Mønsterlegging ....................................................................197
Spikring . ..........................................................................198
7
Book Trekking og kleding.indb 7 04.09.12 15.03

Underlekta tak .....................................................................199
Bord på vegg .......................................................................201
Dei eldste kledningane ..............................................................201
Ståande sidesua ....................................................................202
Plugga vegg ........................................................................204
Lektkledning .......................................................................206
Underlekta kledning ................................................................209
Slettvegg, låvekledning ..............................................................209
Liggjande kledning .................................................................210
Mønster i liggjande bord .............................................................214
Høvla og pløgd kledning .............................................................214
Russisk påverknad lengst i nord og aust ................................................217
Kassebord .........................................................................217
9. Veggar av ettverk . ..............................................................219
Brakekledning etter Olav Larsson Hauge ...............................................219
Innleiing ..........................................................................219
Vyrket . ...........................................................................223
Dråpeheller ........................................................................223
Ribbene/troene .....................................................................224
Fasgard, pasgard, risvegg ............................................................225
Spreidde døme .....................................................................225
Løer med tekking av lyng ............................................................230
10. Never på tak . ....................................................................237
Innleiing ..........................................................................237
Neverskogen .......................................................................237
Ein informant frå Setesdalen .........................................................238
Å loste never og leggje i ferg ..........................................................241
Norsk never på registrerte torvtak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246
Russenever ........................................................................246
Legg . .............................................................................247
Leggjemønster .....................................................................249
Overdekking .......................................................................254
Allment . ..........................................................................254
Torv . .............................................................................254
Seig torv er oast mager torv ........................................................256
Jord, jord med bord og jord med skifer ................................................257
Åved, skifer eller tegl på never ........................................................263
Tro under skifer i Valdres ............................................................266
11. Døme . ..........................................................................269
Neverløyping og nevertekking i Troms ................................................269
Artikkel skriven av Roald Renmælmo .................................................269
Tradisjon for nevertekking i Målselv ..................................................270
Tjærebrenning .....................................................................270
Tekking med never i Målselv etter 1993 ................................................271
8
Book Trekking og kleding.indb 8 04.09.12 15.03

Neverløyping med Johannes Fosli .....................................................273
Tekking med Roald Haugli ...........................................................276
Torv . .............................................................................277
Tekking med Konrad Stenvold .......................................................277
Never . ............................................................................278
Torv . .............................................................................279
Tekking . ..........................................................................279
Vippestong ........................................................................280
Torverøyt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .281
Undersøkingar av gamle tak ..........................................................282
Bjarkøy, Nergård, Gnr. 15/237 ........................................................283
Kvaløya, Greipstad, Gnr. 163/2, Stornaust ..............................................285
Kvaløya, Henrikvik, Gnr. 88/32 .......................................................290
Restaurering av gamle tak ............................................................292
Døme frå Kåord i Troms ...........................................................295
Nevertekking i Hordaland ved Trond Oalann ..........................................309
Kulturgeogrask registrering .........................................................309
Nevertekking etter Steinar Mølster ....................................................313
Nevertekking etter Knut Øvstedal .....................................................322
Riving og legging av never og torv i indre Ryfylke .......................................325
Tradisjon og dokumentasjon .........................................................325
Riving av never .....................................................................325
Farging . ...........................................................................327
Torva . ............................................................................329
Tro . ..............................................................................331
Torvhaldtre og torvhaldkrokar .......................................................332
Tekka toke med tak .................................................................333
Mønster varierer ...................................................................340
Tekking rundt pipa .................................................................340
Vedlikehald. .......................................................................340
Dokumentasjonsprosjekt ............................................................341
Dokumentert tak i Gudbrandsdalen ...................................................341
12. Tekking med halm ved Einar Engen . ................................................347
13. Om stell av overater. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355
Allment . ..........................................................................355
Lu, væte, biologiske nedbrytarar og lys ...............................................355
Nedbrytande organismar ............................................................355
Våt yte . ...........................................................................356
Væting innover i veden ..............................................................357
Likevektsråme ......................................................................357
Mekanisk nedbryting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .358
Tørking . ..........................................................................359
Lokalklimaet bør avgjera ............................................................360
Måling . ...........................................................................360
Grunnstrukturen i ei måling .........................................................360
9
Book Trekking og kleding.indb 9 04.09.12 15.03

Bindemidla ........................................................................361
Oljar . .............................................................................361
Molekylstorleikar ...................................................................364
Koka eller rå linolje? ................................................................365
Vedhe til tre ......................................................................365
Vatnbaserte målingar ...............................................................366
Limfarge ..........................................................................366
Fargesto og fortjukkingsmiddel .....................................................367
Gamle kyrkjetak ....................................................................368
14. Register . ........................................................................369
15. Litteratur .......................................................................371
16. Forfattarane ....................................................................375
10
Book Trekking og kleding.indb 10 04.09.12 15.03

Jon Bojer Godal har med denne boka, og saman
med medforfattarane sine, bidrege til å fylle ut
kvite ekkar på kartet over tradisjonelt bygghandverk
i Noreg. I Norsk handverksutvikling er vi
stolte over å ha spela ei rolle i ei rekke av prosjekta
som er utgangspunkt for boka. Mellom anna gler
vi oss over at den tidlegare stipendiaten vår i tradisjonell
tømring, Trond Oalann, har bidrege til
boka. Heilt sidan Norsk handverksutvikling sin
oppstart i 1987 har vi arbeidd systematisk med
prosjekt der det tradisjonelle bygghandverket har
vore sentralt. I 25 år har det vore jakta på tradisjonsberarar
og verdifull kunnskap, som det har
vore viktig å føre vidare til ein ny generasjon
handverkarar. Denne kunnskapen er ein viktig
del av kulturarven vår. I dette arbeidet har Jon B.
Godal vore, og er framleis, heilt sentral. Hans innsats
for å sikre kunnskap som har stått i fare for å
forsvinne kan ikkje overvurderes.
Fyrst av alt har boka vorte ei god kjelde for
handverkarar som arbeider med bygningsvern el-
Forord
11
ler søker kunnskap der ein ikke lenger kan spørre
tradisjonsberaren. Slik som til dømes i forhold
til tradisjonen med kvåvtak som omtales i boka.
Boka ber preg av å vere skriven av og for handverkarar,
sjølv om det er grunn til å tru at også
andre profesjonar vil kunne ha god nytte av den,
til dømes arkitektar og andre som syslar med kulturminnevern.
Som forfattaren sjølv understreker eire gonger
i boka har dette grundige arbeidet gitt enda eire
spørsmål enn svar. Det er framleis attgrodde stiar
å trø opp. Eg ville difor ikkje bli spesielt overraska
om forfattaren kjem med enda ei revidert utgåve
om 10-15 års tid. I mellomtida kan vi gle oss over
denne godbiten som bør bli pensum overalt der ein
driv opplæring i tradisjonelt bygghandverk.
Senter for immateriell kulturarv SIKA
Norsk handverksutvikling NHU
Direktør Eivind Falk
Book Trekking og kleding.indb 11 04.09.12 15.03

12
Book Trekking og kleding.indb 12 04.09.12 15.03

Denne boka byggjer på materialkunnskap som er
samla inn ved Norsk handverksutvikling (NHU
Maihaugen på Lillehammer), så vel som frå innsamlingsarbeid
som er gjort i andre samanhengar.
NHU har landsdekkjande ansvar og har som ei av
sine hovudoppgåver å samle inn og føre vidare
handlingsboren kunnskap knytt til handverk.
Kunnskapen om material har vi fått frå gamle
handverkarar, og vi haustar av han i ulike samanhengar.
I den eldre byggjeskikken vår har det levd
eit svært nyansert syn på trevyrke. Det er litt av
denne rikdommen av kunnskap og røynsle vi
prøver å formidle.
For å teste det dei gamle har fortalt, og for å
sjå om vi kan øygne kvalitetsoppfatningar som
kanskje er gløymde, har vi teke på oss materialtekniske
briller når vi ser på gamle hus. Det er
resultatet av denne kom binerte framgangsmåten
vi legg fram.
Bak den kunnskapen som denne boka byg gjer
på, står det ei lang rad med informantar og svært
mange hus som vi har analysert. Nokså mange
personar er involverte som fagpersonar eller dokumentatorar
i ein eller annan samanheng. Dette
avspeglar seg også ved at det er eire forfattarar
som saman har skrive i denne boka.
Den reint litterære tilnærminga er heller sparsam.
Det som er skrive, er fortolka av skrivaren.
Difor vil svært mykje vera ltrert på ein slik måte
at vi ikkje kan oppfatte utsegnene som eintydige.
Såleis nyttar vi først og fremst det vi har vore med
på og som vi har sett ved sjølvsyn, som grunnlag
for det som er skrive her. Av den grunn får boka
også svært mange bilde.
Hovudforfattar og redaktør av denne boka
Innleiing
13
har, saman med Steinar Moldal, stått sentralt i det
byggjeteknis ke prosjektet ved NHU, som starta i
1989. Seinare er det komne både eire personar
til og mange eire prosjekt. Arbeidet med å samle
kunnskap har halde fram jamvel etter at den direkte
tilknytinga til NHU vart avløyst av ei lausare
tilknyting i 2002.
Når ikkje anna er sagt, er gurane teikna av
Steinar Moldal og fo tograa tekne av Jon Bojer
Godal.
For å få nok tilfang er eire medforfattarar engasjerte.
Roald Renmælmo skriv om kløyving – i
lag med Konrad Stenvold – og om never og torv i
Troms og Finnmark. Aadne Sollid skriv om kvåv.
Trond Oalann skriv om never og torv i Hordaland
og om brake (einer) i vegg, og Grete Holmboe
skriv om never og torv i Ryfylke. Jørn Berget
syner døme på lang saga spon (langis) i Telemark.
Einar Engen skriv om tekking med halm i
Østfold og om tekking med lyng. Arne Vassenden
har kome med eit interessant innspel om kor det
nst kjelder av interesse for vidare studiar, utan at
vi har synt til denne litteraturen i tekst.
Utgjevinga av denne boka er støtta av Landbruksdepartementet,
Norsk handverksutvikling,
Norsk Bygdesagforening og Norsk Folkemuseum.
NHU har stilt materiale frå arkivet sitt til
rådvelde. Medskribentar har vore velviljuge og ytt
meir enn det er betaling for. Takk til alle som har
gjort sitt til at denne boka kunne bli skriven og
gjeven ut.
For mange vil kanskje boka te seg som svært
detaljert og fylt av mange raritetar, og dei har i ein
viss forstand rett. Mykje av det som er omtala her,
er ikkje lenger synleg i det daglege landskapsbile-
Book Trekking og kleding.indb 13 04.09.12 15.03

tet her til lands. Likevel står detaljane for representative
delar av byggjeskikken vår, men delar
som til dels er i ferd med heilt å forsvinne. Såleis
er vona mi at boka kan vera til rettleiing for dei
som skal gjera eit praktisk restaureringsarbeid, så
vel som for dei som skal sikre at eit representativt
utval av byggjeskikken blir teken vare på. Framfor
alt håpar eg på å få med eire til å lesa meir av alt
det interessante som gøymer seg i byggverk.
Etter kvart vil lesaren oppdage at det vert reist
mange spørsmål som vi ikkje har svar på. Denne
boka er såleis heller ei opning av eit fagfelt der det
er mykje ugjort, enn ei fullstendig framstilling.
Byggjeskikken vår er utruleg rik på variasjon og
løglege detaljar. Enno står det att mykje å oppdage.
14
Nytt sto har kome til heile tia medan arbeidet
med boka har vore i gang og sist så seint som i
juli i år. Å vente til alt er funne er likvel ikkje ein
produktiv tanke. Det er betre at eire blir med på
å leite.
Det er vona mi at dei som har ytt tilskott,
ikkje skal bli skua, og at lesarane vil få nytte og
glede av boka. Kanskje boka kan hjelpe til med
å skjerpe blikket. Kanskje kan boka inspirere til
fornya innsats med forsking. Kanskje kan dette
i sin tur leie til å gjera ny bruk av gammal kunnskap.
Valsøybotn, juli 2012
Jon Bojer Godal
Book Trekking og kleding.indb 14 04.09.12 15.03

Det er levande menneske (tradisjonen), byggverk
som vi har kunna granske og skriven litteratur,
som er dei tre kjeldene vi har kunna
hauste av. Vurderingane i denne boka byggjer
først og fremst på det vi har sett, vore med på
og fått tak i gjennom samtale og samhandling
med personar som var aktive i byggjearbeid
før 1950. Den siste store omveltinga innan
byggjefaga sette inn kring midten av 1950-åra.
Der sluttar også det vi tek for oss i denne boka.
Kjelder
Tre hovudkjelder
15
Det er ikje ein fullstendig gjennomgang, men
ein del spadestikk inn i eit stort felt.
Til saman har dei ulike slags tilgjengelege kjeldene
gjort at vi no kan gjeva eit visst oversyn over
kva kategoriar den gamle materialforståinga uttrykkjer
seg i. Vi vonar dette oversy net vil føre til at eire
får sans for å lesa byggverk og gjenstandar på denne
måten. Framfor alt vonar vi det kan vera til nytte for
den som skal byggje, anten det gjeld nye bygg i eldre
tradisjon eller det gjeld restaurering av eldre.
Den levande tradisjonen
Dei tradisjonsberarane som vi har hatt kontakt
med og som har kunna formidle noko om den
førindustrielle oppfatninga av material, har vore
svært viktige, men dei er få og spreidde. Vi sit difor
att med lausrivne bitar. Medan vi med nokon
har vore så heldige at vi har fått dei med i skogen
eller i eit felles byggjearbeid, har andre formidla
gjennom samtale. Vi er tradisjonsberarane stor
takk skuldig.
Som med mykje anna av kunnande som har
levd utanfor dei formelle systema, er vi seint ute.
Det er restar vi bergar. Det er ganske merkeleg.
Samfunnet vårt har vore meir oppteken av å nne
fram til ny kunnskap enn av å berge den som alt
er vunnen. Dette gjeld ikkje overalt. Framleis er
2 + 2 = 4 like eins som for tusen år sidan, men
kunnskap knytt til ytringsformer i handverk,
jordbruk og skogbruk har langt på veg vore fråverande
i merksemda til styresmaktene. Det nst
Fig. 1.2 Erling Åøy var låvebyggjar i Romsdal. Han
var av dei aller siste som kunne arbeide i den stavreiste
tradisjonen der. Han føyer seg inn i ei lang liste over
personar som hjelpte oss med å berge kunnskap vi var i
ferd med å misse.
Book Trekking og kleding.indb 15 04.09.12 15.03