RIAA-forsterkarar – nødvendig del av vinylriggen - Hi-Fi Klubben

Skriv ut
RIAA-forsterkarar – nødvendig del av vinylriggen
Spelar du vinyl, kjem du ikkje utanom ein riia korreksjonsforsterkar. No utstyrast svært f å
forsterkarar med sånt som standard, for det kostar nokre kroner, og det er slett ikkje alle som
har bruk for vinylavspeling, slik som før. Arve har lova ein artikkel om nokre separate
platespelar-forsterkarar, såkalla riaa-trinn.
Her er omtalale av fleire av dei mest populære riaa-forsterkarane for tida.
Av Arve Åheim, oktober 2004 - desember 2005
Alle forforsterkarar i gamle dagar hadde phono-inngang med riaa, elles hadde du ikkje kunne spele
platene dine. Signalet frå pickupen er så svakt at det treng ekstra forsterking. Dessutan er alle
vinylplater spelt inn med ”anti-riaa” frekvenskorreksjon. Denne må rettast opp for å rett
frekvensattgjeving. Du må lage den motsette kurva, den såkalla riaa-frekvenskurva.
Som om dette ikkje er ille nok for vinylentusiastane, finnest det også Moving Coil-pickupar som
vanlegvis leverer eit langt svakare signal enn dei meir vanlege Moving Magnet-pickupane, og det må då
sterkare forsterkning til. Til sist bør tradisjonelle Moving Coil (MC) pickupar belastast med heilt annan
impedans enn dei standardiserte 47 kOhm som MM har.
Det er altså eit hav av utfordringar for den som vil ha det maksimale ut av dei svarte rillene, også etter
at pickup er innkjøpt og arm tilpassa. Igjen gjeld regelen om at dei ulike komponentane må passe til
kvarandre. Artikkelen her må altså takast med det atterhald at pickup må passe saman med riaaen.
Referansen; ein 18 år gammal Audio Research SP 10.
Eg har svært lenge levd med denne forforsterkaren som eg kjøpte ny i 1987, sannsynlegvis den sist
selde frå den dåverande skandinaviske importøren Glotta. Sannsynlegvis har denne vore sterkt
medverkande til at eg brukte lang
tid på å kjøpe CD-spelar og
sølvplater (i 1995 vart eg overtydd
om at det gjekk an å lytte også til
desse), for det har aldri vore aktuelt
å skifte ut denne.
Då eg endeleg fekk CD i huset, er
forsterkninga til SP 10 akkurat litt
for kraftig til at potmeteret kan
brukast over klokka 9, så etter
kvart har eg gått over til å bruke
denne som rein riaa-forsterkar.
Dette gjer eg med eit gammalt triks
som kan brukast på alle gamle
forforsterkarar med tape out.
Platespelaren koplast til på vanleg
måte, men signalet tek ein ut frå
tape out og førar det inn i
linjeinngang på den aktuelle
forforsterkaren. Då hoppar eg over
ein linjedel som er lett røraktig, og
som kan medføre ein viss avgrensing av lydbildet. Dette artar seg som ei slags samanpressing av
perspektivet ute på sidene av scena, liksom bak kvar høgtalar. Teikninga av scena vert på ein måte
som ein nymåne, breiast på midten, litt samanklemt på sidene. Dette slepp eg dersom eg brukar berre
riaaen inn på ein annan fornuftig forforsterkar. SP 10 har 12 6DJ8-rør i signalvegen, 6 på kvar kanal.
Linjedelen inneheld 4 stk, så med ein moderne forforsterkar (typisk 1 rør pr. kanal), gjer eg
signalvegen litt enklare. Eg kuttar også fleire av kontrollane på SP10, spesielt potmeter og
balansekontroll, i tillegg til fleire andre ting. På fotoet er SP 10 plassert på toppen av den nye Vincent
SA31MKII, ein storarta match, men referansen har vore brukt fast i alle dei forforsterkarkonstellasjonar
eg har hatt i anlegget det siste året. Vinyl vert spelt om lag like ofte som alle andre signalkjelder til
saman.
Når eg har SP10 oppsett på denne måten, er mitt inntrykk (som også sikkert er prega av årelang
tilvenning) at dette er ein av dei mest nøytrale måtane å høyre vinylplater og resten av vinylriggen.
Klangmessig er det svært enkelt å kjenne att pickupar, som avslører sin karakter umiddelbart.
Perspektivmessig er det betre enn nesten alt eg har vore bort i, bortsett frå endå dyrare amerikanske
rørprodukt, og eitt og anna blodtrimma sjølvbygg. Og når det gjeld dynamikk, klang,
detaljoppløysing og dei andre audiofile dyder....vel, eg får iallfall seie at eg er godt fornøgd, både
generelt vurder og ut frå ei prisvurdering.

Så til utprøving
Eg prøvde å bruke så mange ulike pickupar som råd. Utprøvinga har gått føre seg over eitt år, så dei
andre parametrane i anlegget har variert litt, men konklusjonar har alltid vorte kontrollerte med
InnerSound Eros som endeleg høgtalarreferanse.
Lett, billeg og enkelt – NAD PP2
Ein av dei betre matchane krone for krone, er Denon og NAD PP2. Denne billege riaa-forsterkaren
klarer å levere svært mykje godlyd for den som er opptatt av musikalsk klang, mest på grunn av litt
framheving av det øvre
bassområdet/nedre mellomtone. Du
får også ganske flott dynamikk ut
frå denne vesle, rimelege boksen.
Men komplekse orkesterverk med
mange detaljar kjem ikkje til sin
rett, og det er tendensar til at
lydbildet og perspektivet vert litt
”grautete”. Du får ikkje styr på
desse tinga før du brukar meir
kroner enn det PP2 kostar. Dette er
kanskje beste kjøpet når det gjeld
riaa, og med høve til både MM og
MC, er det ein flott riaa å ha i
reserve for den som er
vinylavhengig. Men tru ikkje at du
får noko som kan måle seg med
Trichord, ASR og Clearaudio når det
gjeld dynamikk, og du skal heller
ikkje rekne med stort lydbilde og
tredimensjonalitet. Men saman med
Denon DL 110 og DL 160, som er nokre av dei beste pickupkjøpa du kan gjere, passar denne
forforsterkaren svært godt. Det er også interessant å merke seg at lyden vert endå betre om PP2 får
ein Denon DL 103-pickup å samarbeide med, og denne kombinasjonen er aldeles utmerka. Men DL 103
har endå meir å gå på, så betre riaa-forsterkarar gjev ytterlegare utteljing for denne hi-end pickupen.
PP2 fungerer også greitt med mange MM-pickupar, som t.d. Grace, Audio Technica og Grado. PP2 er
det definitive billegalternativet når det skal spelast vinyl!
Importør: www.hifiklubben.no
Pris: 698,00 kr
Vincent PHO 1– litt for slapp?
importør: www.nebyhifi.no
pris: 995,00 kr
Creek OBH 15
Under utprøvina av Vincent sin
rimelege riaa, fann eg at denne
ikkje på noko punkt kunne måle seg
med NAD sin endå billegare
konkurrent. Dynamikken vert
avgrensa på dei fleste av pickupane
eg har prøvd frå Clearaudio, Ortofon
og Denon, og Grace F9 var heller
ikkje nokon særleg god match. Det
er muleg at Shure passar brukbart,
men det har eg ikkje fått prøvd ut.
Har du denne riaaen, er det fint om
du tipsar oss om pickupar som
passar godt. Det verkar som MM
fungerar betre enn MC, men eg må
innrømme at med så unyansert
dynamikk er det vanskeleg å kalle
lyden tilfredsstillande. Trass i lang
innspelingstid og mykje
eksperimentering lukkast eg ikkje
med å få denne skikkeleg til.
Det vesle engelske firmaet Creek lagar ein del
spennande boksar, mellom anna ein riaa som passar
godt saman med dei små, passive forforsterkarane
dei har på programmet, t.d. OBH12.

OBH 15 er ganske rimeleg og diskre, den gjer ikkje
mykje av seg og er såpass pen at han godt kan stå synleg i anlegget. På baksida er det så vidt plass til
dei nødvendige tilkoplingane, og ein liten vendar mellom MM og MC som skulle gjere tilpassast alle MMpickupar
og det store gjennomsnitt av MC-pickupar på marknaden med ikkje for låg output (ned imot
0,20 mV?)
OBH 15 bør også stå på heile tida, og let då ganske nøytralt klangmessig. Ein viss ”transistorklang” må
du pårekne, men om du ikkje har kjøpt deg ein svinedyr pickup, vil du truleg reagere meir på pickupen
sin eigenlyd. Dynamikken er god, detaljoppløysinga flott. Også dei tredimensjonale sidene av
innspelingane kjem fram på ein brukbar måte, om enn ikkje heilt i same klasse som dei dyrare riaatrinna
i denne omtalen. Klangbalansen er slik at det hallar til folk med litt
analytisk innstilling til lydattgjevinga. Meir fokus på detaljar enn varme og
dynamisk eksplosjonsevne, men absolutt noko som vil passe til mange gode
pickupar. Til Denon er dette heilt greitt, og også dei litt rimelegare tinga frå
Benz og Ortofon kan passe bra. Og så er det nok gain i OBH 15 til at du kan
klare deg med Creek sitt ”fjernkontrollerte potmeter med inngangsvelgjar” –
ein ”linjeforsterkar” utan aktive komponentar. Ein god kombinasjon, dersom
du har ein pickup som har litt output.
Importør: www.taaimport.no
Pris: 2416 +523 for ei litt betre straumforsyning enn "minimumsløysinga"
Rega MC-riaa Fono
Rega har to riaa-forsterkarar i
mellomprisklassen der
konkurransen er hardast, ein for
MM, og denne som eg har testa til
ein knapp tusenlapp meir. Diskret
og grei sak, det einaste eg har å
utsetje, er at kontaktane står litt
tett plasserte, slik at det vert litt
plundrete å montere leidningar,
men det er ikkje akkurat nokon stor
sak. Når alt er på rett plass, er
dette gløymt.
Rega gjer ein skikkeleg god jobb, og
har god match spesielt til Ortofon
Kontrapunkt frå same importør. Ei
ørlita aning av varme gjer godt for
Kontrapunkt a, og fungerer etter
min smak slik at kombinasjonen
gjev detaljrikdom og fin speleglede.
Den skal tilpasse seg automatisk til
alle MC-pickupar. Slike automatiske
tilpassingar kan av og til ha problem med dynamikken, men avgjort ikkje her.
Denne kjem svært godt fram, og det er eit tett på og detaljrikt lydbilde som
vert formidla. Det er heller ikkje noko å seie på klang eller frekvensgong.
Lydbildet er nært, noko stort og tredimensjonalt innskrenka i samanlikning
med dei verkeleg gode på dette feltet. Men trekk vi pris inn i vurderinga, har
du endå ikkje brukt så mykje kroner at du forlange den heilt store
tredimensjonalitet ut av vinylriggen din. Flott til Denon 103, særleg om du finn
D-utgåva eller tilsvarande.
Importør: www.mono.no
Pris: 3 400,00 kr (MM-utgåva kostar 2500,00kr)
Clearaudio Balance
Clearaudio har plassert kontaktane
med stor avstand, noko som er flott
når du skal kople til og frå. Elles har
Clearaudio balanserte utgangar. Eg
prøvde ikkje dette ut, men trur
ikkje det er så mykje å hente på
balansering ved dei korte
kabelstrekka eg har i mitt anlegg.
Clearaudio Balance er ein kjekk,
liten sak som du kan gøyme og
gløyme i god avstand til resten av
elektronikken, all
impedansetilpasning skjer
automatisk. Som mange andre

iaatrinn er ikkje dette tiltenkt å stå
på utstilling. Ein heilt grei boks, med ei ganske stor separat straumforsyning kan gøymast bak
platespelaren. Og med balansert uttak, kan leidningsstrekket sikkert førast fram med ganske lange
kablar, utan at eg prøvde dette.
Det tok tre-fire dagar med Balance påslått før eg tykte lyden var heilt stabil, så eg tilrår at den står
påslått heile tida.
Lytteinntrykket var stor detaljrikdom og stort sett alle gode dyder, men dei
sterkaste sidene til Balance var i samband med dynamikken. Både når du tar
det heilt ut, og når det gjeld å nyansere forsiktige endringar i styrken til dei
einskilde instrumenta i eit symfoniorkester. Her er det så bra du kan forvente
frå ein transistorisert riaa, men ikkje heilt på høgd med SP10. Kanskje eit lite
hakk betre enn Trichord og ASR på visse pickupar. Når det gjeld detaljrikdom
og tredimensjonale opplevingar, er nok dei to siste eit lite hakk betre, men du
skal spandere på deg ein veldig god pickup før du vil føle noko sakn av dette.
Importør: www.hificenter.no
Pris: ca 10 000,00 kr
Trichord Delphini.
Trichord har kome med ny forforsterkar som
erstattar denne i prisklassen. Eg har helde meg til
den gamle utgåva. Det skal også vere ein rimeleg
sak frå same produsent som eg ikkje har prøvd.
Delphini er to skinande blanke boksar som du ikkje
vil ha fingeravtrykk eller støv på, ei straumforsyning,
og ein forsterkardel. Pickupjusteringane må her
gjerast manuelt inne i forsterkaren, etter eit
medfylgjande kart du må sjå etter. Det er litt
irriterande at du må gå inn i kabinettet for å gjere
tilpassingar til pickup. Skal du få til dette utan å lage
fingermerke, må du ta på kvite hanskar. Litt
krøkkete å gjere dette, men når du har fått det på
plass, treng du trass alt ikkje gjere det igjen før du
skiftar pickup. (Den billegare "Dino" har desse
dipswitchane på undersida, og du slepp å opne
kabinettet) For meg som har SP 10, der eg kan
prøve ulike impedansetilpasningar ved å vri på ein
brytar i fronten, er det tungvint å opne/lukke
Delphini for kvar gong eg ville eksperimentere med
impedansen, så det vart til at eg tok utgangspunkt i
erfaringane frå SP 10.
Ved skifte til Tricord let det litt uengasjert i
fyrstninga. Rett ut av kassa er det få ting som let
perfekt, så eg venta med å lytte seriøst til utstyret
hadde vore påslått i nesten ei veke. Og no var
inntrykket totalt annleis.
Å spele med denne riiaen er noko av det råaste eg
har opplevd med transistorbaserte system. Alt var så fullstendig rett, og det var som alle detaljar synte
seg på scena med eit fullstendig svart bakteppe, slik at alle store og små musikalske element stod der
krystallklart. Dette er eit must dersom du satsar på Nottingham platespelardrivverk, som også er
fullstendig utan forstyrrande sider. All tredimensjonalitet, all oppleving av rommet og den innbyrdes
avstanden mellom utøvarane stod
så godt fram at eg ikkje har høyrt
maken av eit transistorprodukt.
Innan akkurat dette med rom trur
eg vi snakkar om referanselyd av
høgste klasse, der også
detaljoppløysinga er heilt på høgd
med mi referanse ARC SP 10, og
med impedanstilpasningar som skal
kunne gjere deg i stand til å bruke
MC-pickupar med dei lågaste
utgangssignal. Klangmessig er
Delphini svært nøytral, med ei
forsiktig aning av det mørke og
varme, noko som skulle kle dagens
toppickupar svært godt, medan ein
Denon 103 vil vere eit relativt
dårleg val – to gode komponentar

som ikkje let kvarandre syne sine
beste eigenskapar. Nyanseringsevna innan dynamikk er svært god, men ikkje heilt det same som
SP10, Clearaudio Balance og ASR, og det manglar den siste spruten når du spelar plater som Vårofferet
eller Stravinsky sine røffaste orkestrale verk. Likevel ein riaa som høyrer til dei absolutt beste eg har
høyrt.
Når det gjeld detaljar og nøytral klangrikdom, er denne riaaen på høgd med mi referanse SP 10. Og
snakkar vi om bruk saman med MC-pickupar med output under 0,3 mV må ein medgje at Delphini er
betre Så lenge vi held oss mellom slike lågoutput-pickupar, vil dei dynamiske eigenskapane vere
suverene, berre matcha av Clearudio Balance, og Rotel sin Myabi (ein for lengst utgått referansemodell
som er like vanskeleg å finne på bruktmarknaden som SP 10).
Importør: www.audioart.no
Pris: Sidan modellen utgår, står ikkje prisen på sidene. Du finn berre ei rimelegare utgåve "Dino", som
kostar 4 500. Delphini var i utgangspunktet godt over 10 000 kr, og endå dyrare med beste
straumforsyningsalternativ. Ny modell "Diablo" er på trappene, pris 14 500 kr m/god
straumforsyning. Ta kontakt med importør for fleire opplysningar.
ASR Mini Basis
Dette firmaet har visstnok ein av dei
aller beste riaa-forsterkarar som er
laga, med mange positive omtaler,
mellom anna frå The Absolute Sound.
Prisen på denne er diverre ganske høg
(frå 35 000 kr), og eg har ikkje fått
høyrt han sjølv. Men heldigvis finnest
det også ei rimelegare og enklare
utgåve.
Forventingane eg hadde til denne
vesle, mørke plexiglasboksen med dei
innvendige blåttlysande diodene var
rimeleg høge, noko som hovudsakleg
skuldast det eg hadde høyrt han gjere
med lyden frå ein Ortofon Kontrapunkt
i butikk og på messa på Plaza 2004.
Designet er altså gjennomsiktig og mystisk, og endå vanskelegare å halde reint enn blankt metall, men
heldigvis leverast riaaen med ei stor flaske poleringsmiddel, slik at du kan
halde høg standard på reinhald i lytterommet. Straumspesialisten ASR er også
den einaste produsenten her som har valt å montere straumforsyningane inne
i forsterkarkabinettet, alle dei andre har ein meir eller mindre forseggjort trafo
som plasserast andre stadar. Eg vil tippe at ein av dei viktigaste tekniske
forbetringane du får når du går opp til toppmodellen, er ei langt betre
straumforsyning. Mange hevdar at kvalitet på straumforsyninga er heilt
avgjerande når det gjeld riaa som skal forsterke MC-pickupar.
Impedansetilpasning gjerast inne i boksen, men det er litt greiare enn dette brukar å vere frå t.d.
Trichord, sidan du på ASR skal bruke ein umbraconøkkel for å ta av loket. Dette kan stå ope, medan
du bestemmer deg for kva som er rettast i ditt oppsett. (hugs å mute forforsterkaren når du flytter på
dipswitchane). Saken eg fekk til utprøving var heilt ny, så eg brukte om lag 14 dagar til innbrenning og
oppvarming, og tok då til med lyttinga. Diverre hadde eg denne perioden hovudsakleg MM-pickupar,
berre to MC-pickupar der den eine var 0,3 mV (ein Yamaha), så her vart det lite eksperimentering
med ulike impedansar.
Likevel var dette ein riaa som gjorde at eg gliste breitt mesteparten av tida. Den dynamiske
nyanseringsevna var slik at ein kan merke dei aller minste endringar i eit kor eller orkesterverk, og det
same var detaljoppløysinga. Dette heng klart saman med ei fantastisk formidling av dei
tredimensjonale tilhøva i opptaket, og gjer at eg lurer på kva ASR har greidd å få til med sin større
modell. Dette smakar av høgste kvalitet, og eg vil ikkje stusse på å bruke denne relativt rimelege
riaaen saman med dei aller, aller flottaste pickupane på marknaden. Det einaste punktet der ASR
framleis må seie seg overgått, var dei aller kraftigaste dynamiske partia i musikken. Her var Clearaudio
Balance og mi referanse merkbart betre, men definitivt ikkje slik at du ville sakne det om du ikkje var
klar over det.
Det hadde absolutt vore på sin plass å prøve ein låg-output MC-pickup til denne støyfrie og fine riaaen.
I butikken til Stereofil har han vore oppsett saman med ein Ortofon Rohmann utan at det har støya det
minste, så eg reknar med han er i stand til å ta også dei svakaste MC-signala på ein skikkeleg måte.
Importør: www.stereofil.no
Pris: 5 995,00 kr
Ting eg absolutt burde ha tatt med i utprøvinga
Diverre er det ikkje enkelt å prøve alle dei gode riaa-trinna. Den norske marknaden for slikt er ikkje
staden hifibutikkane har sine største inntekter, og dei færraste importørar har dei aller dyraste
modellane som demonstrasjons- eller testeksemplar, men leverer helst etter bestilling.Eg burde så

avgjort fått tak i ting frå Conrad Johnson, nyare ting frå Audio Research, Esoteric Audio Research,
Manley ”Steelhead” og ein del eksotiske ting med høge ambisjonar og stor perfeksjon, som t.d.
Aesthetix, som eg har høyrt mykje positivt om. Det manglar difor mykje på at eg kan uttale meg med
den autoritet på riaa-forsterkarar eg skulle ynskje meg.
Her kjem iallfall konklusjonen:
Riaa-forsterkarar er ein del av vinylriggen som må samsvare med eigenskapane til pickup, arm og
drivverk. Berre feinschmecker-lauget vil ha bruk for ein riaa som harmonerer godt med ALLE pickupar,
noko som er bra, for ein slik riaa er vanskeleg å finne, og kostar nesten hjarteblod.
Dersom ditt utgangspunkt er å finne ein svært god riaa som gjer deg i stand til å velje mellom alle
snadder-pickupar på marknaden, bør du vurdere ASR, Trichord Delphini eller kanskje Clearaudio
Balance, dersom du er glad i musikk med krafige dynamiske uttrykk.
Om du ikkje er innstilt på å bruke fullt så mykje pengar, men likevel vil ha høg kvalitet, har vi Rega og
Creek sine utgåver. Rega har nok litt meir nøytral tonalbalanse og betre dynamiske kvalitetar, men
også den ulempa at du må velje mellom ein MC eller ein MM-modell. Her har vi altså prøvd MC-utgåva,
og den fungerer svært godt med dei rette pickupane. Samanliknast desse to, er det skilnad på
klangbalansen, og det er din personlege smak når det gjeld dette som bør avgjere. Elles er Creek den
rimelegaste og mest allsidige, så om du ynskjer å eksperimentere litt, er dette tingen.
Eg burde kanskje ikkje nemne det, sidan eg er den stolte eigar. Men det har vore svært interessant å
bruke ein 18 år gammal forforsterkar som referanse, og sjå at denne i høgste grad framleis hevdar seg
mellom det aller beste eg kunne få tak i. Kvart år lurer eg på om eg ikkje burde selje denne gamle
greia, medan eg endå kunne få nokre kroner for han. Men det vert ikkje denne gongen heller. Eg finn
det naturleg å minne om at det finnest ein masse bruktutstyr som sikkert vil vere rimelege kjøp. Hugs
likevel at det er avgjerande for ein riaa at han er i samsvar med utstyret elles, spesielt pickupen.
Skal det verte fleire artiklar om riaa, ber eg om tips på aktuelle produkt for utprøving. Men helst slike
produkt som finnest i handelen i dag. Det er ille nok å ha ein eksotisk, eldegammal SP 10 som
referanse om eg ikkje skal finne noko endå eldre....
Sist oppdatert : 30.12.2005 15:20:25
Tips en venn om denne artikkelen!
Din E-post:
Mottagers E-post:
Send tips