28.05.2013 Views

Resumo de Trigonometria

Resumo de Trigonometria

Resumo de Trigonometria

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Resumo</strong> <strong>de</strong> <strong>Trigonometria</strong><br />

Prof. Alexandre Costa Washington<br />

1 Funções Trigonométricas do Ângulo Agudo<br />

sen x =<br />

cos x =<br />

tg x =<br />

cateto oposto<br />

hipotenusa<br />

cateto adjacente<br />

hipotenusa<br />

= BC<br />

AB<br />

= AC<br />

AB<br />

cateto oposto BC<br />

=<br />

cateto adjacente AC<br />

2 Alguns Valores Notáveis<br />

3 Conversão <strong>de</strong> Unida<strong>de</strong>s<br />

cosec x = 1 hipotenusa AB<br />

= =<br />

sen x cateto oposto BC<br />

sec x = 1<br />

cos x =<br />

hipotenusa AB<br />

=<br />

cateto adjacente AC<br />

cotg x = 1 cateto adjacente AC<br />

= =<br />

tg x cateto oposto BC<br />

Ângulo em graus 0 o 30 o 45 o 60 o 90 o<br />

Ângulo em radianos 0 π/6<br />

sen x 0 1/2<br />

cos x 1<br />

√<br />

3/2<br />

tg x 0<br />

√<br />

3/3<br />

π/4<br />

√ 2/2<br />

√ 2/2<br />

1<br />

π/3<br />

√ 3/2<br />

π/2<br />

1<br />

1/2 0<br />

√<br />

3 não existe<br />

Para efetuar a conversão <strong>de</strong> unida<strong>de</strong>s, basta fazer uma regra <strong>de</strong> três simples baseada nas seguintes equivalências:<br />

Por exemplo, para converter 20o para radianos:<br />

180o 20<br />

— π<br />

o — x<br />

<br />

⇒ x = π/9.<br />

π radianos = 180 graus = 200 grados.<br />

1


4 O Ciclo Trigonométrico<br />

O ângulo x equivale ao arco AP .<br />

Medidas algébricas:<br />

sen x = ON cos x = OM tg x = AT<br />

cosec x = OR sec x = OQ cotg x = OS<br />

No triângulo retângulo hachurado:<br />

teorema <strong>de</strong> Pitágoras: MP 2 + OM 2 = 1 ⇒ ON 2 + OM 2 = 1 ⇒ sen 2 x + cos 2 x = 1.<br />

5 I<strong>de</strong>ntida<strong>de</strong>s Trigonométricas<br />

5.1 Relações Fundamentais<br />

sen 2 x + cos 2 x = 1<br />

5.2 Relações Auxiliares<br />

tg x =<br />

sen x<br />

cos<br />

cotg x = 1 cos x<br />

=<br />

tg x sen x<br />

sec 2 x = 1 + tg 2 x cosec 2 x = 1 + cotg 2 x<br />

2<br />

sec x = 1<br />

cos x<br />

cosec x = 1<br />

sen x


6 Funções Trigonométricas e seus Gráficos<br />

6.1 Função Seno<br />

Tipo: função ímpar, periódica, limitada, contínua.<br />

Domínio: R.<br />

Contradomínio: R.<br />

Imagem: [−1, 1].<br />

Período: 2π.<br />

6.2 Função Co-seno (ou Cosseno)<br />

Tipo: função par, periódica, limitada, contínua.<br />

Domínio: R.<br />

Contradomínio: R.<br />

Imagem: [−1, 1].<br />

Período: 2π.<br />

6.3 Função Tangente<br />

Tipo: função ímpar, periódica, ilimitada, <strong>de</strong>scontínua.<br />

Domínio: R − {π/2 + kπ | k ∈ Z}.<br />

Contradomínio: R.<br />

Imagem: R.<br />

Período: π.<br />

6.4 Função Co-tangente<br />

Tipo: função ímpar, periódica, ilimitada, <strong>de</strong>scontínua.<br />

Domínio: R − {kπ | k ∈ Z}.<br />

Contradomínio: R.<br />

Imagem: R.<br />

Período: π.<br />

6.5 Função Secante<br />

Tipo: função par, periódica, ilimitada, <strong>de</strong>scontínua.<br />

Domínio: R − {π/2 + kπ | k ∈ Z}.<br />

Contradomínio: R.<br />

Imagem: (−∞, −1] ∪ [1, +∞).<br />

Período: 2π.<br />

6.6 Função Co-secante (ou Cossecante)<br />

Tipo: função ímpar, periódica, ilimitada, <strong>de</strong>scontínua.<br />

Domínio: R − {kπ | k ∈ Z}.<br />

Contradomínio: R.<br />

Imagem: (−∞, −1] ∪ [1, +∞).<br />

Período: 2π.<br />

3


7 Breve Formulário <strong>de</strong> <strong>Trigonometria</strong><br />

7.1 Arco Soma e Arco Diferença<br />

sen(x ± u) = sen x · cos u ± sen u · cos x<br />

cos(x ± u) = cos x · cos u ∓ sen u · sen x<br />

tg(x ± u) =<br />

7.2 Arco Duplo<br />

tg x ± tg u<br />

1 ∓ tg x · tg u<br />

cotg(x ± u) =<br />

⎧<br />

⎪⎩<br />

cos 2 x − sen 2 x<br />

⎪⎨<br />

sen 2x = 2 · sen x · cos x cos 2x = 2 · cos2x − 1<br />

7.3 Arco Triplo<br />

1 − 2 · sen 2 x<br />

cotg x · tg u ∓ 1<br />

cotg x ± cotg u<br />

tg 2x =<br />

2 · tg x<br />

1 − tg 2 x<br />

sen 3x = 3 · sen x − 4sen 3 x cos 3x = 4cos 3 x − 3 · cos x tg 3x = 3 · tg x − tg3 x<br />

1 − 3 · tg 2 x<br />

7.4 Arco Meta<strong>de</strong><br />

<br />

1 − cos x<br />

sen(x/2) = ±<br />

2<br />

Se tg(x/2) = t, então:<br />

sen x = 2t<br />

1 + t 2<br />

7.5 Fórmulas <strong>de</strong> Reversão<br />

cos x =<br />

cos(x/2) =<br />

Estas fórmulas também são chamadas fórmulas <strong>de</strong> Werner:<br />

cos(x + u) + cos(x − u) = 2 · cos x · cos u<br />

cos(x + u) − cos(x − u) = −2 · sen x · sen u<br />

sen(x + u) + sen(x − u) = 2 · sen x · cos u<br />

sen(x + u) − sen(x − u) = 2 · cos x · sen u<br />

1 + cos x<br />

7.6 Fórmulas <strong>de</strong> Transformação em Produto<br />

Estas fórmulas também são chamadas fórmulas <strong>de</strong> prostaférese:<br />

<br />

x + u x − u<br />

cos(x) + cos(u) = 2 · cos · cos<br />

2<br />

2<br />

<br />

x + u x − u<br />

cos(x) − cos(u) = −2 · sen · sen<br />

2<br />

2<br />

<br />

x + u x − u<br />

sen (x) + sen (u) = 2 · sen · cos<br />

2<br />

2<br />

<br />

x + u x − u<br />

sen (x) − sen (u) = 2 · cos · sen<br />

2<br />

2<br />

2<br />

1 − t2<br />

1 + t2 tg x = 2t<br />

1 − t2 4<br />

<br />

1 − cos x<br />

tg(x/2) = ±<br />

1 + cos x


8 Funções Trigonométricas Inversas, Gráficos e Fórmulas<br />

8.1 Função Arco Seno<br />

Domínio: [−1, 1].<br />

Contradomínio e imagem: [−π/2, π/2].<br />

cos(arcsen x) = ± √ 1 − x 2<br />

tg(arcsen x) =<br />

±x<br />

√ 1 − x 2<br />

8.2 Função Arco Co-seno<br />

Domínio: [−1, 1].<br />

Contradomínio e imagem: [0, π].<br />

sen(arccos x) = ± √ 1 − x 2<br />

tg(arccos x) = ±√ 1 − x 2<br />

8.3 Função Arco Tangente<br />

x<br />

Domínio: R.<br />

Contradomínio e imagem: [−π/2, π/2].<br />

sen(arctg x) =<br />

cos(arctg x) =<br />

±1<br />

√ 1 + x 2<br />

±x<br />

√ 1 + x 2<br />

9 <strong>Trigonometria</strong> em um Triângulo Qualquer<br />

a b c<br />

Lei dos senos: = = = 2R<br />

sen α sen β sen γ<br />

(R = raio do círculo circunscrito ao triângulo ABC).<br />

⎧<br />

⎪⎨<br />

Lei dos co-senos:<br />

⎪⎩<br />

a 2 = b 2 + c 2 − 2bc · cos α<br />

b 2 = a 2 + c 2 − 2ac · cos β<br />

c 2 = a 2 + b 2 − 2ab · cos γ<br />

a + b<br />

Lei das tangentes:<br />

a − b =<br />

<br />

α + β<br />

tg<br />

2<br />

<br />

α − β<br />

tg<br />

2<br />

e analogamente para os outros lados.<br />

5


10 Algumas Séries Envolvendo <strong>Trigonometria</strong><br />

sen x =<br />

cos x =<br />

∞<br />

k=0<br />

∞<br />

k=0<br />

arcsen x =<br />

⎧<br />

⎪⎨<br />

arctg x =<br />

⎪⎩<br />

(−1) k · x 2k+1<br />

(2k + 1)!<br />

(−1) k · x 2k<br />

∞<br />

k=0<br />

(2k)!<br />

k<br />

∞<br />

k=0<br />

π<br />

2 +<br />

ℓ=1<br />

k ℓ=1 2k<br />

= x − x3<br />

3!<br />

= 1 − x2<br />

2!<br />

(2k − 1)<br />

(−1) k · x 2k+1<br />

∞<br />

k=0<br />

− π<br />

2 +<br />

2k + 1<br />

+ x4<br />

4!<br />

+ x5<br />

5!<br />

− x6<br />

6!<br />

− x7<br />

7!<br />

+ x8<br />

8!<br />

+ x9<br />

9!<br />

x11<br />

− + · · · (x ∈ R)<br />

11!<br />

x10<br />

− + · · · (x ∈ R)<br />

10!<br />

· x2k+1<br />

<br />

2k + 1<br />

= x + 1 x3 1 · 3 x5 1 · 3 · 5 x7<br />

· + · + · + · · ·<br />

2 3 2 · 4 5 2 · 4 · 6 7<br />

(−1 < x < 1)<br />

= x − x3<br />

3<br />

+ x5<br />

5<br />

(−1) k+1 π 1<br />

= −<br />

(2k + 1) · x2k+1 2 x<br />

∞<br />

k=0<br />

− x7<br />

7<br />

+ 1<br />

3x<br />

(−1) k+1<br />

1<br />

= −π −<br />

(2k + 1) · x2k+1 2 x<br />

+ x9<br />

9<br />

− x11<br />

11<br />

+ · · · (−1 < x < 1)<br />

1 1 1<br />

− + − + · · · (x ≥ 1)<br />

3 5x5 7x7 9x9 + 1<br />

3x<br />

1 1 1<br />

− + − + · · · (x ≤ −1)<br />

3 5x5 7x7 9x9 6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!