tema 10 de literatura

TEMA 10: A POESÍA DE FINS DO SÉCULO XX E COMEZOS DO XXI. TEMAS E AUTORES
DOS 80 E DOS 90. POETAS E TENDENCIAS ACTUAIS MÁIS RELEVANTES.
Introdución: O último cuarto do século XX (con continuidade nos anos do presente século) é un período fecundo
para a nosa historia literaria. Correspóndese, nunha etapa inicial, co final da vida dos mestres nados nas primeiras
décadas e coa madureza dos mozos que participaron na recuperación cultural emprendida nas décadas de 1950 e
1960. Tamén se incorporan neste período moitos autores novos. Por razóns da estrutura do temario incluiremos
para a lírica obras e autores desde a segunda metade dos 70, a denominada “xeración do cambio”, iniciada por
poetas nados a finais dos anos 40 e na década dos 50, para finalizar coas tendencias actuais.
A desaparición dos obstáculos da censura na transición, xunto co estímulo dos premios, facilita a creación literaria
en galego. Estes estímulos veranse incrementados a partir dos anos oitenta cunha política de axudas e subvencións
por parte das Administracións públicas e, de forma testemuñal, por parte da iniciativa privada. Asistimos pois a un
incremento cuantitativo e cualitativo (aínda que non en todos os casos) da produción literaria e da nómina de
autores.
A publicación en 1976 de Con pólvora e magnolias de X.L. Méndez Ferrín e Mesteres de Arcadio Casanova
marca a ruptura co realismo social e o inicio das novas tendencias, unha nova etapa na poesía caracterizada pola
apertura cara a temas de tipo intimista, existencial, metafísico, mitolóxico e cultural, así como por unha maior
atención á dimensión estética do poema en oposición ao prosaísmo da tendencia anterior. Podemos distinguir dúas
etapas:
A) finais dos 70 e década dos 80: Como consecuencia da ruptura co social-realismo prodúcese un
distanciamento entre o poeta e a sociedade. A dedicación do día das Letras Galegas de 1979 a Manuel
Antonio inflúe nun maior achegamento á súa poética. Prodúcese unha actitude neovangardista na que o
poeta pasa a ser, ante todo, o creador singular. As tendencias ruralistas e popularizantes son desbotadas,
producíndose unha integración dos elementos da cultura urbana e marxinal (de novo coincidindo coas
vangardas) con elementos acordes cos novos tempos (drogas, depresións, enfermidades mentais...). Tamén
hai unha recuperación do intimismo e do erotismo implícito. Predomina a preocupación formalista xunto co
barroquismo. A poesía é a arte da linguaxe.
Nesta primeira etapa aparecen diversos grupos poéticos e libros de creación colectiva. O grupo Rompente
(formado entre outros por Afonso Pexegueiro e Antón Reixa) desenvolveu formas vangardistas e provocadoras
incluíndo o happening ou o espectáculo poético- musical . Un bo exemplo disto é a obra Silabario da turbina
(1978) que incorpora técnicas das artes plásticas como a colaxe. Tamén se significou nunha vangarda máis
atenuada o colectivo Cravo fondo (Fiz Vergara, Rábade, Helena Villar, Xulio Valcárcel e Ramiro Fonte).
Ademais hai agrupamentos de carácter local como o recollido nos dous libros dos poetas radicados na cidade da
Coruña e arredores De amor e desamor ou o grupo Alén. En 1981 aparece Dorna, revista de expresión poética.
Autores iniciados a finais dos 70 e nos 80:
Afonso Pexegueiro (1948). Publica Seraogna en 1976, libro inicial de Rompente caracterizado pola
temática urbana, o mantemento de certos contidos sociais e unha imaxinaría de carácter surrealista.
Vítor Vaqueiro (1948). Este autor que seguía baixo a influencia da poesía social a finais dos 70, cambia
nos 80 a unha poética que xorde dos mitos actuais ou clásicos (Camiño de Antioquía) cunha tendencia á
contención expresiva.
Darío Xohán Cabana (1952). Discípulo de Manuel María, inicia a súa andaina literaria como poeta en
1970. Forza expresiva, rigor e dominio das formas clásicas (emprego do hendecasílabo) caracterizan a súa
poesía. Vinte cadernos (Poemas 1969-2002) reúne a súa obra poética ata ese ano.
Fiz Vergara (1953-1997). Membro do colectivo Cravo fondo, a súa poesía evoluciona dando preferencia
á temática amorosa e intimista Poeta muiñeiro á deriva (1982).
Xulio Valcárcel (1953). Nos seus primeiros libros predomina a evocación nostálxica e sentimental.
Véspera do día (1979). Posteriormente tende de forma crecente cara ao esencial, liberándose das
adherencias culturais e barrocas da súa obra inicial.

Xavier Seoane (1954). A caluga do paxaro (1979), Presencias (1984). A presenza da natureza, a reflexión
autopoética e a contida sentimentalidade son trazos característicos da lírica deste poeta.
Pilar Pallarés (1957). Sétima soidade (1983). Os seus temas dominantes so o coñecemento do ser humano
e as dificultades de comunicación, ademais da soidade, en particular a derivada da vivencia amorosa.
Miguel Anxo Fernán Vello (1958). Nos seus primeiros libros o amor é o eixo temático da súa poesía: o
amor correspondido, o desexo ou a ausencia da persoa amada, abordados por medio dunha linguaxe
diáfana, de delicadas imaxes, na procura do equilibrio entre a sensualidade e a abstracción sintética en Do
desexo en corpo e sombra (1984). A partir da publicación de Livro das paisaxes vivas (1985) a paisaxe e o
tempo convértense no núcleo semántico.
Manuel Forcadela (1958). A súa obra exemplifica a liña culturalista e esteticista, especialmente en Ferida
acústica de río (1982), unha obra que contén referencias intertextuais a escritores como Homero, Petrarca e
Pessoa, e concede grande importancia á música.
Ramiro Fonte(1957-2008). Formou parte do colectivo Cravo Fondo, e no seu discurso lírico reflexiona
sobre o paso do tempo e a nostalxia, e evoca espazos íntimos cunha forte simboloxía. Escribiu Designium
(1984) e Pensar na tempestade (1986), entre outros.
Xosé Mª Álvarez Cáccamo (1950). Combina na súa poesía as tendencias intimista e social. Entre a súa
obra destaca Praia das furnas (1983).
Xavier Rodríguez Baixeiras: Caracterízase polo emprego de estrofas clásicas nas súas composición, entre
as que salienta Fentos no mar (1981).
B) A partir dos noventa é máis difícil falar de tendencias comúns, dado o carácter individualista de cada
poeta. Aínda así, algunhas máis ou menos compartidas poderían ser: Desbarroquización da linguaxe. Uso
dunha lingua directa e coloquial, tratando temas cotiáns. Tratamento de temas sociais con novas
sensibilidades (insubmisión, ecoloxismo, pacifismo, feminismo...) Recitais para un contacto entre poeta e
ouvinte. Aparecen novos colectivos (Serán Vencello, Ronseltz, Humilladoiro…).
Liñas temáticas e autores segundo o tratamento da linguaxe poética a partir dos 90:
O discurso natural. Aglutina aos autores que cultivan unha poesía intelixible e emotiva, que parte da experiencia
cotiá, empregando unha linguaxe directa e clara co obxectivo de implicar ao lector no poema. Salientamos Fran
Alonso e Rafa Villar Liques de memoria (1993).
O discurso libertario. Esta tendencia cuestiona os prexuízos da linguaxe recibida, que pode actuar como
instrumento de poder e control. Para facer fronte a isto, esta poesía rexeita as convencións establecidas e emprega a
linguaxe como unha forma de liberación. Destacan os autores do colectivo Ronseltz, Olga Novo e Yolanda
Castaño, O libro da egoísta (2003).
O discurso hermético. Esta corrente caracterízase polo emprego dunha linguaxe culta e complicada, a ausencia de
orde lóxica na estrutura das composicións, o desvío da norma e a polisemia. Aquí inclúense María do Cebreiro e
Chus Pato (1955) con Urania (1991).
Poetas destacados, ademais dos que se veñen de citar:
Ana Romaní (1962). A súa lírica, ateigada de elementos simbólicos e enfiada con referencias clásicas
tende ao intimismo. Temas: amor, erotismo, soidade, identidade e muller. Obra significativa Das últimas
mareas (1994).
Miro Villar (1968). Cultiva unha poesía espida, minimalista que procura a esencia das cousas. Obra Casa
ou sombra (1997).