Amorium Notes 2006 - The Byzantine City of Amorium
Amorium Notes 2006 - The Byzantine City of Amorium
Amorium Notes 2006 - The Byzantine City of Amorium
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Amorium</strong> Kazıları Projesi<br />
2009 Kazı ve Konservasyon Sezonu<br />
Giriş<br />
2009 Kazı sezonu 29 Haziran – 11 Ağustos tarihleri arasında toplam 30 arkeolog,<br />
konservatör, topograf, teknik ressam ve öğrencilerden oluşan bir ekiple ve Çankırı<br />
Müzesi’nden Kültür ve Turizm Bakanlığı temsilcisi arkeolog Gülay Şahin gözetiminde<br />
gerçekleştirilmiştir. Kazı bekçisi Selahattin Arıözsoy, uzun yıllardır kazı aşçılığını yapan<br />
Kazım Eryiğit, kazı evinde çalışan genel asistanlar Şirin Bayram ve Yıldız Bayram ve<br />
köyden tedarik edilen 20 işçinin yardımlarıyla sürdürülmüştür.<br />
Bu sezonda Aşağı Şehir Kilisesi etrafındaki kazıları tamamlama ve binanın koruma ve<br />
restorasyonuna ağırlık verilmiştir. Ayrıca Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi’nde<br />
göreve yeni başlayan sayın Dr. Arzu Demirel’in daha önceki sezonlarda açılan çocuk<br />
mezarları ve ayrıca 2008 kazı sezonunda bulunan ve M. S. 838 kuşatması sırasında ölen<br />
şanssız iki bireyin kemikleri üzerinde detaylı çalışması oldukça verimli sonuçlar<br />
vermiştir.<br />
Aşağı Şehir Kilisesinin kuzey ve güneyinde 2009 kazı sezonu sırasında ortalama 28<br />
mezar açılmıştır. Mezarların çoğunda üstüste gömülmüş pek çok birey bulunmuştur.<br />
Örneğin, A13’te yer alan 102 No.lu mezarda 4 gömü katı görülmesine rağmen en az 9<br />
bireyın bu mezara defnedildiği anlaşılmaktadır. Bir kaç mezarda cam bilezik ve<br />
boncuklar, bakır bilezik, yüzük ve kolye gibi kişisel takı eşyaları yanında haç kolye uçları<br />
da ele geçmiştir. A27 alanında bulunan 112 No.lu mezarda bir bireyin kolunda yedi adet<br />
cam bilezik ve bir çocuğa ait olan 116 No.lu mezarda da biri bakır diğeri cam olmak<br />
üzere yan yana iki adet bilezik bulunmuştur. Bu sezon ele geçen ve kolyeye ait olduğu<br />
düşünülen cam boncuklar ve mercimek şeklindeki kolye uçları da <strong>Amorium</strong>’daki Bizans<br />
dönemine ait mezar buluntuları arasına eklenmiştir.<br />
Özellikle üç mezarda ele geçen organik buluntular (ahşap, tekstil ve deri) muhteşem ve<br />
kayda değerdir. Aşağı Şehir Kilisesi narteksinde 2002 sezonunda açılan iki mezarda ipek<br />
kıyafet, birey üzerinde sarılı kefen ve deri pabuçlardan parçalar ele geçmiş olmasına<br />
rağmen, 2009’da açılan A13 alanındaki 103 No.lu mezarda bulunan Orta Bizans<br />
dönemine ait tekstil ve ayakkabı parçaları şüphesiz <strong>Amorium</strong>daki buluntular arasında en<br />
iyi korunmuş olanlarıdır. Bu mezara ikisi yetişkin birisi çocuk olmak üzere üç birey<br />
gömülmüştür. Bireylerin giydiği ve sağlam olarak ele geçen pabuçlardan ilk çift yetişkin<br />
bir bireye ait olup mezarın sol (güney) alt kısmında, ikinci çift ise bir çocuk pabucu olup<br />
mezarın sağ (kuzey) duvarına yakın yerde bulunmuştur. Parmakların olduğu kısmı açık<br />
ve üzerinde küçük bakır tokalarla süslü olan üçüncü çift ise hala bireyin ayaklarında idi.<br />
1
Ayağında pabuçlar olan bireyin bütün vücudu tekstile sarılmış ve başında bir örtü ve<br />
omuzlarında bir şal vardı. Mezardan ele geçen buluntular kazı evindeki konservasyon<br />
laboratuvarına taşınmadan evvel Jane Foley ve konservasyon ekibi tarafından<br />
kaldırılmalarının ve üzerindeki detaylı çalışmaların kolaylaştırılması için mezar içinde in<br />
situ haldeyken sağlamlaştırılmışlardır. Ayrıca organik buluntulardan analiz için<br />
Metropolitan Museum’a götürülmek üzere küçük parçalar alınmıştır. Binanın<br />
korunmasını sağlamak amacıyla kilise üzerine konulması umut edilen çatıya ön hazırlık<br />
yapmak için Aşağı Şehir Kilisesindeki mezarların kazılıp, buluntularıyla beraber kayda<br />
geçirilmeleri gerekliydi. Buna ilaveten mezarlardan farklı şekilde gömülen bireylerin ve<br />
buluntuların ele geçmesi <strong>Amorium</strong>un nüfusu ve Orta Bizans ölü gömme adetlerine ışık<br />
tutmuşlardır. 2009 sezonundaki çalışmalar sadece mezarların kazım arkeolojisi üzerine<br />
odaklanmamış kilisede yapılan diğer çalışmalar bina tarihinin daha erken dönemlerine de<br />
ışık tutmuştur.<br />
Sezonun kayda değer çalışmalarından birisi de A19 alanında gerçekleştirilen kazılardır.<br />
Bu alan Orta Bizans (M.S. 10.–11. yüzyıl) dönemine ait ve vaftizhanenin kuzey<br />
duvarından hafif eğimli olarak inşa edilen kare şeklinde bir odadan ibarettir. Odanın asıl<br />
inşa amacı bilinmemekle beraber içinde vaftizhane duvarına bitişik iki mezar yer<br />
almaktadır. Odadaki Bizans tabakalarının altında derin bir tank açığa çıkarılmıştır.<br />
Tankın arka (doğu) duvarı içinde üzüm ezmeye yarayan ve tahta kirişi tutmak amacıyla iç<br />
yüzlerinin orta kısmına delik açılmış iki büyük taş blok ve ön (batı) duvarına yakın<br />
tabanda bir akıtma deliği bulunmuştur. Tankın güney kısmındaki duvarda uzunluğu 2.64<br />
metre, görülen yüksekliği 1.01 metre ve kalınlığı 0.42 metre olan bir büyük kireç taş blok<br />
dikkat çekmektedir. Bu uzun taş blok 2008 kazıları sırasında Büyük Mekandaki XE<br />
açmasındaki üzüm ezme tankının önünde bulunan taşa oldukça benzer özellikler<br />
göstermektedir. Üzüm suyunun akıtıldığı küçük havuz, Orta Bizans dönemine ait odanın<br />
batı duvarının altında kalmış olmasına rağmen A17 alanındaki kazılar batıya doğru<br />
genişletilmiş ve açılan alanda üzüm ezme taşı in situ halde bulunmuştur.<br />
A19 ve A17 alanlarında ortaya çıkarılan M.S. geç 8.–erken 9. yüzyılına ait şarap üretim tesisatı<br />
Bu iki alanda içinde kırık tuğla, mermer levha ve yanarak kömürleşmiş kalas parçaları<br />
olan derin bir yangın tabakası görülmüştür. Hiç sikkeye rastlanılmayan A17 No.lu alanda<br />
tek saplı bir pişirme kabı ele geçmiştir. Burada ve Büyük Mekandaki tabakalarda ele<br />
geçen buluntuların benzerliğinden yola çıkarak M.S. 838 yılındaki <strong>Amorium</strong>’un Arap<br />
kuşatması sırasında yaşadığı yıkım olayını gösteren delilleri bu açmada da açıkça<br />
2
görülmektedir. Çalışmalar neticesinde Aşağı Şehir Kilisesi ve Büyük Mekanı kullanım ve<br />
kronoloji olarak birbirine doğrudan bağlayabilmek çok memnun edicidir. Bununla<br />
beraber Kilisedeki şarap üretim tesisatının Aşağı Şehirde ticari amaçla inşa edilmiş bir<br />
dizi şarap üretim atölyesinin bir parçası mı yoksa Kiliseye bağlı olarak, örneğin kutsal<br />
şarap yapımında kullanılmak üzere özel bir sebeple mi inşa edildiği konusunda merak<br />
uyandırıcı bir kaç soru akla gelmektedir. Tesisatın güneyinde vaftizhane duvarı ve<br />
kuzeyinde de Erken Bizans duvarının olmasından dolayı odaya giriş çıkışın çok kolay<br />
olmadığı görülebilmektedir. Odanın çok küçük olmasından dolayı odada çalışmak<br />
yanında yukarıda da bahsedilen üzüm ezme tankının yan duvarındaki büyük kireç taşı<br />
bloğunun odaya nasıl yerleştirildiği de oldukça dikkat çekicidir.<br />
Kilisedeki kazılar sırasında pek çok Geç Roma unguentarium parçaları yanında damgalı<br />
tuğla parçaları da ele geçmiştir. Bu kazı sezonunda bulunan 9 damgalı tuğla parçasının<br />
bir tanesi hariç hepsinde ЄΛΙΑΝΟΥ ismi yer almaktadır. Diğer parçada ise tek merkezli<br />
iki kabartma daire içinde [ΕΥΓΕ]ΝΙΟΥ ismi okunmaktadır. (Karşılaştırma için bkz.<br />
AnatSt 43 [1993], 155).<br />
A17 No.lu alanda bulunan tek saplı B1082 katalog No.lu tuğla parçası üzerinde<br />
bir pişirme kabı [A]elianos ismi basılmış damga<br />
Kilisede gerçekleştirilen kazılar yanında 1988 ve 1989 yıllarında Pr<strong>of</strong>. Martin<br />
Harrison’un ekibi tarafından kazılan Büyük Bina denilen yapıda yeni bir çalışma<br />
başlatılmıştır. Hazırlık aşamasında 2008 sonbaharında iki <strong>Amorium</strong> ekip üyesi tarafından<br />
Oxford Üniversitesi’nde bulunan ve daha önceki yıllarda ulaşılamayan, özellikle de<br />
Büyük Binaya ait fotoğraf ve kayıtların fotokopileri alınmıştır. 2009 sezonunda Nikos<br />
Tzivikis başkanlığında kurulan Yunanlı bir ekip yardımıyla, ilk olarak Martin Harrison<br />
döneminden kalma eski bir atık toprak yığıntısı kaldırılmış, ardından da kazılmış alanlar<br />
baştan başa temizlenip incelenmiştir. Sonuç olarak bazı duvar ve evrelerin birbirleriyle<br />
olan bağlantıları daha açık bir şekilde anlaşılmıştır. Küçük çapta da olsa restorasyon<br />
çalışması yapılan Büyük Binanın 20 yılı aşkın bir süredir toprak yüzünde olmasına<br />
rağmen hava şartlarından çok az hasar aldığı görülmüştür. Yapının daha iyi<br />
3
anlaşılabilmesi ve sonucunda da ele geçen buluntuların yayınlanması için gelecek kazı<br />
sezonlarında Büyük Binada kazılara devam edilmesi planlanmaktadır.<br />
2009 kazı sezonu sırasında başka projeler de gerçekleştirilmiştir. Dr. Olga Karagiorgou<br />
mermer ustaların işaretleri ve İonik impost sütun başlıkları üzerinde çalışırken, Yorgos<br />
Brokalakis metal buluntular üzerinde yoğunlaşmıştır. Nurhak İnce de <strong>Amorium</strong>’da ele<br />
geçen savaş aletlerini üniversite bitirme tezi olarak hazırlamıştır. Murat Şen son 10 yılda<br />
Aşağı Şehir Büyük Mekanında ele geçen bir grup mimari parça üzerinde çalışmış, ayrıca<br />
taş depolarının yeniden düzenlenip yaptırılan ek metal rafların yerleştirilmelerine<br />
yardımcı olmuştur. Bu arada İngiltere, Amerika,Türkiye, Fransa ve Çek<br />
Cumhuriyeti’nden oluşan 7 kişilik konservasyon ekibi kazı alanlarında, kazı evi<br />
depolarında ve Afyonkarahisar Müzesi’nde çeşitli çalışmalarda bulunmuşlardır. Bu<br />
verimli sezonda kapı pervazları ve sütunlar başta olmak üzere mimari parçalar, freskolar<br />
ve harçlı üzüm ezme tanklarının koruma ve konservasyonları gerçekleştirilmiştir.<br />
Konservasyon ekibi ayrıca küçük buluntu konservatörünün son dakikada gelmemesi<br />
üzerine sikke, cam ve diğer küçük buluntuların temizlik ve konservasyonlarını da<br />
yapmışlardır. Ayrıca Aşağı Şehir Kilisesinde açılan mezarlardan üçünde ele geçen<br />
organik malzemelerin de koruma işlemleri ile büyük bir titizlikle ilgilenmişlerdir.<br />
Aşağı Şehir Kilisesi Kazı Çalışmaları<br />
4
Kilisenin Kuzeyi<br />
<strong>Amorium</strong> 2009 kazı sezonunda çalışmalar ağırlıklı olarak Aşağı Şehir Kilisesi’nde devam<br />
etmiştir. Kilisenin kuzeyinde bir önceki yıl ortaya çıkarılan mekan ve mekan gruplarının<br />
devamını ortaya çıkarmak ve bu mekanların kilise ile olan ilişkilerini çözümleyebilmek<br />
amacıyla, A17, A18, A19, A22, A29, A35, A36, A37 ve A38 açmalarında çalışmalar<br />
yapılmıştır.<br />
A17: Bir önceki yıl kazısına başlanan Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeybatısında yer alan<br />
A17 açmasının güney bölümündeki kazılar, A17’nin kuzeyinde, mekanla bağlantılı<br />
olarak nasıl bir yapı olduğunu anlamak amacıyla gerçekleştirilmiştir.<br />
Çalışmalara üst katmanlarda yer alan 79, 80, 86, 87 ve 88 No.lu çocuk mezarların<br />
temizlenmesiyle başlamıştır. 80 No.lu mezarda bir iskelet kolunda iki adet cam bilezik<br />
bulunmuştur. Mezarların altındaki dolgu tabakası kaldırıldıktan sonra A17 açmasında<br />
Karanlık Çağ’a (M.S. 7.–9. yüzyıl) tarihlenen tabakalara rastlanılmıştır. Bu odanın bir<br />
şarap üretim atölyesi olduğu odanın ortasında bir ezme taşı bulunması ve A19<br />
mekanındaki ezme tankıyla bağlantısından açıkça anlaşılmaktadır. Ayrıca bu ezme<br />
taşının güneyinde yer alan Karanlık Çağ duvarı mekanın güney sınırını, kuzeyde yer alan<br />
Erken Bizans Dönemi duvarı ise kuzey sınırını oluşturmaktadır. Mekanda kazı<br />
çalışmaları sonucunda odanın Karanlık Çağ’da şarap üretimiyle alakalı bir mekan olduğu<br />
anlaşılmıştır.<br />
A17 açmasında bulunan 80 No.lu mezar A17 No.lu alandan tek saplı bir pişirme<br />
ve iki adet cam bilezik (SF8410, SF8411) kabı ortaya çıkarılırken<br />
A18: Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeybatısında ve A17 açmasının hemen kuzeyinde yer<br />
alan bu açmada yapılan çalışmaların amacı, A17’nin kuzeyindeki A18 ile bağlantısını<br />
anlamaktı. Dolgu toprak tabakasının kaldırılmasından sonra A17 ile A18 arasında sınır<br />
olan Erken Bizans duvarının kuzeyi ortaya çıkarılmış, A18 ile A17 açmalarının<br />
birbirinden farklı mekanlar olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca A18’de Orta Bizans Dönemi’ne<br />
tarihlenen doğu-batı doğrultulu bir duvar ortaya çıkarılmıştır.<br />
A19: Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeybatısında, vaftizhanenin kuzeyinde ve A17 açmasının<br />
kuzeydoğusunda yer alan bu alanda yüzey toprağı 2008 sezonunda kaldırılmış ama<br />
binanın hangi amaçla kullanıldığı anlaşılamamıştır. 2009 sezonunda ise bu mekanın<br />
işlevini anlayabilmek amacıyla dolgu toprağın kaldırılmasıyla mekanın kuzeyinde<br />
5
Karanlık Çağ’a ait bir üzüm ezme tankı, güneyinde ise Orta Bizans Dönemi’ne tarihlenen<br />
mezarları ortaya çıkarılmıştır (67, 95, 105, 107 ve 108 No.lu çocuk mezarları). Bu<br />
mezarlardan 95 No.lu mezarda iki adet cam bilezik ve bir adet zil kolye ele geçmiştir. 105<br />
ve 107 No.lu mezarlar ise 95 No.lu mezarın batısına eklenmiş durumda olup karışık halde<br />
bebek iskeletleri içermekteydi. Mezarlardaki iskeletler karışık durumda olup hepsi çocuk<br />
iskeletidir.<br />
A19 açmasındaki temizlenen yüzey toprağının altındaki dolgu tabakası 0.25 m.<br />
kaldırılınca açmanın güneybatı köşesinde, kemik yapısından, anne karnında öldüğü<br />
düşünüldüğü bir bebeğe ait olan ve M.S. 11.yüzyıl sonu ile 12. yüzyıl başlarına<br />
tarihlendirilen bir mezar ortaya çıkarılmıştır (67 No.lu mezar). Kapağı olmayan ve sert<br />
bir toprak tabakası ile oluşturulmuş bu mezar, aynı zamanda A19’un en son ne zaman<br />
kullanıldığını göstermektedir. Mezarla hemen hemen aynı seviyede yer alan iki blok taşın<br />
üst seviyeleri de bu çalışmalarda ortaya çıkarılmıştır. A19 açmasında, 1005 No.lu<br />
konteksti oluşturan sert toprak tabakası üzerinde bir bronz yüzük ve dekoratif bir bilezik<br />
parçası da ele geçen küçük buluntular arasındadır. 2009 kazı sezonu sonunda mekanın<br />
sınırlarını oluşturan duvarların yoğun bir şekilde devşirme mimari elemanlar içerdiği<br />
görülmüştür. Mimari elemanlar arasında kemer veya pencerelere ait olduğunu düşünülen<br />
blok taşlar ve zeminde ya da duvar kaplamalarında kullanılan mermer parçaları<br />
bulunmaktadır.<br />
Açmanın güneyinde ortaya çıkarılan mezarların ardından A19 açmasının kuzeyindeki<br />
1009 No.lu tabaka kaldırılırken bir önceki yıl ortaya çıkarılan blok taşların şarap üretimi<br />
amacıyla inşa edilmiş ezme tankına ait olduğu görülmüştür. 1009 No.lu tabakası<br />
kaldırılıp ezme tankının üst sınırları ortaya çıktığında 1011 No.lu kontekstin yoğun tuğla<br />
yıkıntı tabakası içerdiği görülmüştür. Bu yıkıntının şarap üretimiyle alakalı olan<br />
düzeneğin üst örtüsüne ait olduğunu düşünülmektedir. Yıkıntı tabakasının hemen<br />
altındaki ezme tankının güney sınırının doğu-batı uzunluğu 2.64 m., kalınlığı 0.42 m. ve<br />
görünen yüksekliği 1.01 m. olan büyük bir taş bloktan, kuzey sınırının ise Erken Bizans<br />
(M.S. 6. yüzyıl’ın ikinci yarısı?) dönemine ait bir duvardan oluştuğu farkedilmiştir.<br />
Mekanın batı sınırı ise Orta Bizans Dönemi’ne ait bir duvarın altında kalmış durumdadır.<br />
Tank içerisinde yapılan kazı çalışmalarında 1011 No.lu tabakanın altından gelen ikinci<br />
bir yıkıntı tabakası kaldırılmıştır (kontekst 1013). Bu yıkıntı tabakası bir öncekine oranla<br />
yoğun karbon içermekte ve üzüm ezme mekanizmasına ait ahşap parçaları da<br />
barındırmaktaydı. Erken Bizans Dönemi duvarının (kontekst 338) güneyine inşa edilen ve<br />
Karanlık Çağ’a (M.S. 7.–9. yüzyıllar) tarihlendirilen ezme tankının hemen batısına<br />
bitişik, daha küçük ölçülerde bir başka biriktirme tankı olmalıdır. Ancak bu tank büyük<br />
olasılıkla, A19 mekanının batı sınırını oluşturan Orta Bizans Dönemi duvarının altında<br />
kalmıştır. Tankın içerisindeki bu tahribatla alakalı olduğu düşünülen ve yoğun karbon ve<br />
in situ ahşap parçaları içeren ikinci yıkıntı tabakası, A19 mekanındaki 838 yılı tahribatını<br />
da işaret etmektedir. 838 yılına ait bu tahribat izleri, aynı zamanda <strong>Amorium</strong> kentinin<br />
yaşadığı yıkımın Aşağı Şehir Kilisesi etrafındaki en belirgin delilidir.<br />
Ezme tankının benzerleri, daha önceki yıllarda yapılan kazı çalışmalarında Büyük<br />
Mekanda da ortaya çıkarılmıştı. Büyük Mekandaki ezme tanklarının önünde yer alan<br />
ezme taşlarına benzer A19 açmasındaki ezme tankına ait bir ezme taşı da A17 açmasında<br />
6
in sitü halde ortaya çıkarılmıştır. Ezme tankı içerisindeki kazıların sonunda tankın<br />
duvarlarını kaplayan pembe renkli sıva üzerinde konservasyon çalışmaları yapılmış ve<br />
kullanıldığı dönemde de bu sıvanın iki defa onarım geçirdiği anlaşılmıştır.<br />
Sonuç olarak A19 mekanında, Erken Bizans mimari kalıntılarının da kullanılmasıyla,<br />
Karanlık Çağ’da şarap üretimine dayalı bir imalathanesi inşa edildiği ve bu imalathanenin<br />
kullanımı sona erdiğinde mekanın mezarlık olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. A19<br />
açmasında yapılan çalışmalar sonunda; mekanın Karanlık Çağ ve Orta Bizans<br />
dönemleri’nde kullanıldığı anlaşılmıştır.<br />
A20: Kazılar, M.S. 10.–11. yüzyıl mezarlarının bulunduğu Orta Bizans tabakasının<br />
kaldırılmasıyla başladı. Vaftizhanenin apsisinin etrafında da birkaç çocuk mezarı<br />
bulunmuştur (72, 73, 74, 83, 84, 92 ve 94 No.lu mezarlar). Moloz taşlarla inşa edilmiş ve<br />
daha ufak taş ve tuğla parçalarıyla kapak kenarlarına takviye yapılmış olan bu mezarlar<br />
Karanlık Çağ (M.S. 7.–9. yüzyıl) ve daha erken mimari yapıların üzerini kapatan yıkıntı<br />
tabakasının içerisinde yer almaktaydı. 2008 yılında ortaya çıkarılan ve 2009 sezonu<br />
sonunda kazıları tamamlanan Karanlık Çağ yapılarının temelleri devşirme taş kullanılarak<br />
inşa edilmiştir. Bu yapılar tahminen A19, A36 ve A17 açmalarında ortaya çıkarılan<br />
Karanlık Çağ duvarları ve şarap üretim binası ile birlikte daha geniş bir komplekse ait<br />
olup, A20’nin kuzeyinde bulunan Erken Bizans duvarlarının oluşturduğu bir mekanın<br />
çevresine inşa edilmişti. Ayrıca açmanın doğusundaki alanda Geç Roma Dönemi’ne<br />
tarihlenen duvarlar ve üzeri küçük çakıl taşlarından oluşan kırmızı harçla kaplı büyük bir<br />
taş blok ortaya çıkarılmıştır. Buna ilaveten A20 açmasının batısında, vaftizhanenin su<br />
sistemiyle bağlantılı, moloz taş temele sahip bir harç yatak ortaya çıkarılmıştır. Harç<br />
yatak büyük bir olasılıkla 2005 yılında vaftizhanenin zemininde bulunan terracota borular<br />
yardımıyla, vaftizhanenin ortasındaki vaftiz havuzunu doldurmak için kullanılan suyun<br />
kuyudan çekildikten sonra döküldüğü küçük bir havuza ait olmalıdır. Açmada yer alan<br />
kuyunun içerisindeki toprak kaldırılınca kuyunun Erken Bizans Dönemi tabakaları ortaya<br />
çıkmıştır. Buna benzer kuyular A31 ve A13’te de görülmüştür. A20 açmasındaki başka<br />
bir çalışmada ise kilisenin temellerini tespit etmek için açmanın güneyindeki tabakalar<br />
kaldırılmış ve Erken Bizans bazilikasının temellerinin sonlandığı görülünce çalışmalar<br />
tamamlamıştır.<br />
A20 açmasının batısındaki vaftizhanenin duvarlarının bitişiğinde bulunan 92 No.lu mezar (solda) ve<br />
vaftizhanenin su sistemiyle bağlantılı olan bir harç yatak (sağda).<br />
7
A20 açmasının ortasındaki 810 kontekstte bir miktar açık sarı renkli madde bulunmuştur.<br />
Kazı sezonu sonunda Afyonkarahisar Müzesi’nin izniyle bir miktar alınarak analiz için<br />
Metropolitan Müzesi Kimya Laboratuvarına getirilmiştir. Analiz sonuçlarından bu<br />
maddenin İngilizcede ‘kralın altını’ olarak adlandırılan ve renk vermesi için kullanılan bir<br />
mineral olan orpiment olduğu anlaşılmıştır. <strong>Amorium</strong>da ilk defa rastlanan bu pigment<br />
büyük bir olasılıkla kilisedeki fresco süslemesi için kullanılmıştır. Ele geçen tüm veriler<br />
A20 açmasının kilisenin tamiri sırasında inşaat alanı olarak kullanıldığını açıkça<br />
göstermektedir. Bkz. Ek 1.<br />
A22: Aşağı Şehir Kilisesi’nin atriumunun kuzeyinde ve A17 açmasının batısında yer alan<br />
bu mekanda, bir önceki yıl ortaya çıkarılan mekanın kuzeye doğru devam edip etmediğini<br />
anlamak amacıyla yapılan kazı çalışmalarında yoğun dolgu toprağın kaldırılmasıyla A22<br />
mekanının kuzeye doğru devam ettiği anlaşılmış ancak mekanın kuzey sınırı bu yıl<br />
yapılan çalışmalarda ortaya çıkarılamamıştır.<br />
A29: Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeydoğusunda yer alan ve doğu batı doğrultusunda bir<br />
koridor olan bu mekanda; kilisenin kuzeydoğusundaki koridorun kilise ile bağlantısını<br />
görmek ve koridorun ne için kullanıldığını tespit etmek amaçlanmıştır. Bir önceki yıl<br />
yapılan çalışmalarda, batı bölümü açılan koridorun doğu bölümü ortaya çıkarılmıştır.<br />
Kazı çalışmaları sırasında mekanda yoğun bir şekilde yıkıntı katmanı olduğu görülmüş ve<br />
bu tabaka kaldırıldığında mekanın Karanlık Çağ ve Orta Bizans dönemlerinde<br />
kullanıldığı anlaşılmıştır. Bir önceki yıl mekanın batısında ortaya çıkarılan tuğla zeminin<br />
doğuya doğru devam etmediği de görülmüştür.<br />
A17 açmasındaki koridorun doğu bölümü A17 açmasındaki koridor’un çalışmaların<br />
ortaya çıkarılırken sonucu<br />
A35: Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeydoğusunda ve A29 açmasının kuzeyinde yer alan bu<br />
8
alandaki çalışmalardaki amaç A29 No.lu mekanın kuzeyindeki mekan ya da mekanları<br />
ortaya çıkarmaktı. A35 açmasının üst kottaki yoğun yıkıntı malzemesi içeren dolgu<br />
toprağı kaldırıldığında bir çocuk mezarı (93 No.lu mezar) bulunmuştur. Mezarın batı<br />
(baş) kısmının tuğla tonozludur. Tuğla tonozlu mezar mimarinin daha önce sadece<br />
yetişkin gömülerin mezarlarında (örneğin, nartheks 5 No.lu mezar) rastlanıldığı için bir<br />
çocuk mezarında aynı mimariyi görmek özellikle dikkat çekicidir. Bu mezarda 5 çocuğa<br />
ait iskelet tespit edilmiş olup iskeletler oldukça karışık durumdadır. Mezarda yapılan<br />
temizlikle A35 mekanındaki çalışmalar sonlandırılmıştır.<br />
A36: Aşağı Şehir Kilisesi’ndeki vaftizhanenin kuzeyinde ve A19 açmasının hemen<br />
doğusunda yer alan bu alandaki çalışmanın amacı A17 mekanını kuzeyden sınırlayan<br />
Erken Bizans Dönemi duvarının doğuya doğru devam edip etmediğini anlamaktı. Dolgu<br />
toprak tabakasının kaldırılmasıyla 11. yüzyıla ait dört mezar ortaya çıkmıştır (106, 109,<br />
110 ve 117 No.lu mezarlar). 106 No.lu mezardan bir adet cam bilezik (SF8510) ele<br />
geçmiştir. Karışık halde çocuk iskeletleri içeren mezarların kaldırılınca 10. yüzyıla ait<br />
yapı kalıntılarına rastlanmıştır. Ulaşılan seviyede, A17 mekanının kuzey sınırını oluşturan<br />
Erken Bizans duvarının bu açmadan doğuya doğru devam etmediği görülmüştür.<br />
A38: Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeydoğusunda, A29 açmasının kuzeyinde ve A35<br />
açmasının hemen doğusunda yer alan bu mekanın sınırlarını tespit etmek amacıyla<br />
yapılan çalışmalarda dolgu toprak tabakasının alınmasıyla bir çocuk mezarı ortaya<br />
çıkarılmıştır (118 No.lu mezar). Basit tarzda yapılmış olan mezarda 6 çocuğa ait oldukça<br />
karışık durumda iskelet kalıntıları ile beraber bir adet cam bilezik (SF8579) ele geçmiştir.<br />
118 No.lu mezarın temizlenmesiyle bu mekandaki çalışmalar sonlandırılmıştır.<br />
Sonuç olarak 2009 sezonunda Aşağı Şehir Kilisesi’nin kuzeyindeki çalışmalar Erken<br />
Bizans Dönemi’nden Orta Bizans Dönemi’nin sonuna kadar bu alanın kullanıldığını<br />
göstermiştir. Kilisenin kuzeyinde ortaya çıkarılan mekanlar alanın çeşitli amaçlarla<br />
sürekli kullanıldığını, ortaya çıkarılan mezarlar da alanın ölüler için de yoğun bir şekilde<br />
kullanıdığını işaret etmektedir.<br />
Kilisenin Güneyi<br />
A13: Aşağı Şehir Kilisesi’nin güneyinde M.S. 10. y.y.’a tarihlenen 89, 90, 102, 103, ve<br />
104 No.lu beş büyük mezar açılıp kazılmıştır. Bunlardan üçü içinde (89, 103, 104 No.lu<br />
mezar) tekstil parçaları ve dere ayakkabi iyi korunmuş bir durum bulunmuştur. Açmanın<br />
doğusunda Orta Bizans dönemine ait olan mezar Karanlık Çağ’daki bina kalıntıları<br />
üzerinde inşaat edilmiştir. Bu seviyede erken 9. y.y.’a tarihlenen yangın ve yıkıntı<br />
tabakaları rastlanmıştır.<br />
A27: M.S. 10.–11. y.y.’lara tarihlenen Orta Bizans mezarlığına ait toplam olarak 12<br />
mezarın olduğunu tespit etmiştir. Bunlara 96, 97, 98, 99, 100, 101, 111, 112, 113, 114,<br />
115, 116 numaraları verilmiştir. Bu alandaki mezarlar karışık durumdalar; örneği, büyük<br />
ve iyi yapılmış olan mezarlar ile birlikte daha küçük ve başit olanlar da var. Gömülerin<br />
şekli de birden başkasına değişiyor. Bazı mezarda tek veya az kişi, fakat diğerlerinde bol<br />
miktarda ve üst üste konulmuş iskelet yer almaktadır.<br />
9
A28 (kuzey-doğu köşesinde): Bu açmada daha çalışılmamıştır, fakat zeminin altında<br />
bulunmuş olan Erken Bizans dönemine ait kalıntıların planları çıkarılmıştır.<br />
A29 (kuzey-doğu köşesinde): 2008 kazı sezonunda bu koridorda bulunan derin fakat<br />
karışık yıkıntı tabakası ortaya çıkarılmaya başlatılmıstır. Bu yıl buradaki kazı bitirilmiştir.<br />
A30-31, A34 (kilisenin doğusunda): Buradaki M.S. geç 7.–erken 9. y.y.lara ait odalar ve<br />
açık alanların çalışması sona verilmiştir. Bu yapılar Erken Bizans dönemine (5.–6. y.y.)<br />
ait olan taş döşemeli bir zemin üzerine inşa edilmiştir. Bu açmanın çalışmalar bitmek<br />
üzeredir.<br />
A36 (kilisenin kuzeyinde): A19 adlandıralan odanın doğusunda kilisedeki şarap<br />
üretiminin olayı daha detaylı bilgi almak için yeni bir açma açılmıştır. İlk olarak Bizans<br />
yerleşimin son evresine ait iki çocuk mezar kazılmıştır. Onların altında da erken 9. y.y.’a<br />
tarihlenen odalar ve yıkıntı tabakaları bulunmaktadır.<br />
A1 Narteks (kilisenin içerisinde): Orta Bizans döşemesi bozulmuş ve kayıp olmuş 1.00 X<br />
1.00 metrekare bir alanda küçük bir sondaj yapılmıştır. Açmanın amacı, kilisenin ilk inşa<br />
evresinin tarihi ile ilgili verileri bulmasıdır. Erken çanak-çömlek parçalar ve diğer<br />
buluntuların toplanmasının sonrası, bu sondajda çalışması sona ermiştir.<br />
Mezar Listesi:<br />
Mezar 67 / A19: 1 bebeğe ait karışık halde iskelet.<br />
Mezar 79 / A17: Boş mezar.<br />
Mezar 80 / A17: 3 bebeğe ait karışık halde iskeletler.<br />
Mezar 86 / A17: 1 bebeğe ait karışık halde iskeletler.<br />
Mezar 87 / A17: 1 bebeğe ait iskelet.<br />
Mezar 88 / A17: 1 bebeğe ait kafatası parçaları.<br />
Mezar 89 / A13: 2 kişi, tekstil, ayakkabılara ait olan deri parçaları, bir bakır alışım küpe<br />
Mezar 90 / A13: 7 kişiye ait bütün ve dağınık halde görülen ve bir bakır alışım küpenin<br />
ele geçtiği mezar.<br />
Mezar 93 / A35: 5 çocuğa ait karışık halde iskeletler.<br />
Mezar 95 / A19: 17 çocuğa ait karışık iskelet ve bir adet cam bilezik, bir zil kolye.<br />
Mezar 97 / A27: İki bütün ve bir az bozulmuş bireyle beraber ahşap ve demir çivilerin<br />
bulunduğu mezar.<br />
Mezar 98 / A27: En az üç bireye ait olduğu tahmin edilen dağınık pek çok gömüye ait<br />
mezar.<br />
Mezar 99 / A27: Çocuk mezarı, birçok gömü.<br />
Mezar 100 / A27: Bebek veya çocuk mezarı, birçok gömü.<br />
Mezar 101 / A27: Çocuk mezarı. Altı kafatası, kemikler dağınık, iki bakır alışım yüzük,<br />
bir bakır alışım küpe.<br />
Mezar 102 / A13: En az 9 kişiye ait bütün ve az dağılmış kemiklerin olduğu mezar.<br />
Mezar 103 / A13: 3 birey, 3 No.lu gömünün üzerinde kiyafet ve bir çift deri ayakkabı, 2<br />
No.lu çocuk gömü ve bir çift deri ayakkabı, 1 No.lu gömü ve bir çift deri<br />
ayakkabı.<br />
Toplam: altı deri ayakkabı.<br />
10
Mezar 104 / A13: 1 birey, tekstil parçaları ve bir çift deri ayakkabı, bir demir obje.<br />
Mezar 105 / A19: 1 bebeğe ait karışık halde iskelet parçaları.<br />
Mezar 106 / A36: 4 çocuğa ait karışık halde iskeletler ve bir adet cam bilezik.<br />
Mezar 107 / A19: 1 bebeğe ait kısmen tahrip olmuş iskelet.<br />
Mezar 108 / A19: 1 bebeğe ait dağınık halde iskelet.<br />
Mezar 109 / A36: 5 çocuğa ait karışık halde iskeletler.<br />
Mezar 110 / A36: 1 bebeğe ait iskelet parçaları.<br />
Mezar 111 / A27: Birçok dağınık kemiklerden oluşan bebek mezarı.<br />
Mezar 114 / A27: Birçok dağınık ve bir az dağınık kemiklerden oluşan bebek mezarı.<br />
Mezar 116 / A27: Birçok az bozulmuş ve dağınık kemiklerden oluşan ve bir bakır alışımı<br />
haç, minik cam boncuklar, ve yanyana ele geçmiş bir cam ve bir bakır alışım<br />
bileziğin bulunduğu bebek mezarı.<br />
Mezar 117 / A36: 1 bebeğe ait dağınık halde iskelet parçaları.<br />
Mezar 118 / A38: 6 çocuğa ait karışık halde iskelet parçaları.<br />
Aşağı Şehrin Büyük Binası (Nikos Tsivikis)<br />
1988–1989 yıllarda büyük ve mutemelen resmi bir binanın kazısı başlatılmıştır. Ön<br />
raporlar dışında bu kazı çalışmasında bir sonuç olmadığından dolayı bu sezonda yeniden<br />
bu yapı göze geçmektedir. İlk olarak eski kazıdan kalan dolgu toprak sit alanın dışarısına<br />
atılmıştır. Ondan sonra büyük binanın duvarları ve bütün açmaları, çizimlerini yapmak ve<br />
detaylı incelemek için titiz bir sekilde temizlenmektedir.<br />
<strong>Amorium</strong>da ilk yıllarda yapılan kazılardan anlaşıldığı üzere Büyük Bina, olasılıkla Erken<br />
Bizans Döneminde inşa edilen güney batı kısmındaki ek odalarla genişletilmiş tipik bir<br />
Geç Roma yapısıdır. Bazı yerlerinde hala 3 metreden yüksek olan binanın duvarları<br />
oldukça iyi korunmuştur. Binanın zemin katını oluşturan çok geniş kare ve dikdörtgen<br />
odalardan yapının olasılıkla en az bir katının daha olduğu tahmin edilmektedir. 1988-<br />
1989 kazı sezonlarında tamamı kazılarla açılamamakla birlikte yapının en dikkat çeken<br />
11
iki öğesi açığa çıkarılmıştır: Bunlar: (a) Bir ana giriş kapısının etrafında oldukça yüksek<br />
bir duvarla çevrilmiş ve doğu kısımda yer alan anıtsal bir ön cephe (1 No.lu oda) ve (b)<br />
Yapı kompleksinin ortasında giriş kapılarının olduğu bir açık avludur (3 No.lu oda).<br />
Yapının büyüklüğü ve binanın sağlamlığı Ortaçağ’da yoğun olarak yeniden kullanıldığı<br />
anlaşılan bir Geç Roma–Erken Bizans resmi binasına ait olduğunu göstermektedir.<br />
Büyük Bina’da eski açmaların temizlendikten sonra bir görünüş<br />
2009 kazı sezonunda odaların ve duvarların detaylı temizliği yapılırken, bazı kesitler<br />
stratigrafiyi daha iyi anlamak için yeniden düzeltilmiştir. 6 No.lu odada zemin hakkındaki<br />
soruları cevaplandırabilmek ve bir kaç parça seramik parçası toplamak amacıyla çok<br />
küçük bir kazı yapılmıştır. Sonunda, katmanları anlayabilmek için kesit çizimlerinin<br />
yanında bina duvarlarının planları da yeniden çizilmiştir. Farklı yapı ve yerleşimleri<br />
göstermek amacıyla çizilen yeni planlar üzerinde işaretlemeler yapılmıştır.<br />
Harrison zamanında kazılmış olan duvarların temizlenip tamamen açığa çıkarılmaları<br />
sayesinde, 1989 yılında yapılmış olan Büyük Bina planlarındaki erken evrelerin en az iki<br />
yapım evresine ayrılmasının uygun olacağı anlaşılmıştır. Kazılan binanın büyük bir kısmı<br />
6 odadan oluşmakta (1-6 No.lu odalar) ve kuzeyden batıya doğru uzanmaktadır (1 No.lu<br />
bina). Duvarlar moloz taşların araları kireç harcı ile doldurularak inşa edilmiş ve 1.20<br />
metre yükseklikte 4 sıra tuğla dizisi konularak üzerine devam edilmiştir. Duvarlar sağlam<br />
harç temeller üzerine oturtulmuşlardır.<br />
Büyük Bina’da tuğla dizisi ile yapılmış olan 2 No.lu bina’da farklı bir yapım tekniği<br />
ana duvarın bir parçası gösteren duvar<br />
12
Bunun yanında 1 ve 2 No.lu odaların arasında, güney kısımda ve sadece az bir kısmı<br />
açığa çıkarılmış olan 2 No.lu bina ve kuzeyde yer alan 3 No.lu binanın duvarı oldukça<br />
farklı bir yapım özelliği göstermektedir. Duvarın taban kısmındaki dikey olarak<br />
yerleştirilmiş büyük kare taş bloklar sağlam kireç harcı kullanılarak dizilmiş ve daha<br />
küçük kare taş bloklarla üzerine çıkılmıştır.<br />
Pr<strong>of</strong>. Harrison zamanında bu binadan ele geçen seramikler de sınıflandırılmaya<br />
çalışılmıştır. Bu seramik buluntularıyla beraber ele geçen sikkeler büyük binanın<br />
kronolojisini anlamakta ilk bilgileri vermektedir. Tanımlanabilen seramik grubunu Geç<br />
Roma kaba (günlük) ve ince seramik kap parçaları muhtemelen yerel yapım olan tipik gri<br />
renk hamurlu seramikler çoğunluğu oluşturmaktadır. Ancak neredeyse bu seramik<br />
parçalarının hepsi tarihlenme yapılabilecek, güvenilir arkeolojik tabakalarına değil de, ya<br />
çöplük, ya da daha erken devirlere ait seramik parçalarının olduğu geç dönemde<br />
kullanılan zemine aittirler. 2009 sezonunda Büyük Binanın temizliği sırasında ele geçen<br />
ilginç parçalardan birisi de yayvan bir seramik kase’ye aittir. Kasenin iç yüzeyi kırmızı<br />
astarlı olup, kabartma desen içinde haç yer almakta ve dış yüzeyinde ise kırmızı benekler<br />
görülmektedir.<br />
Bu özellikleri taşıyan parça Erken Bizans dönemine ait olan ve daha önce <strong>Amorium</strong>’da<br />
ele geçen seramiklere benzemektedir (Karşılaştırma için bkz. R.M. Harrison ve diğerleri,<br />
“<strong>Amorium</strong> Excavations 1990: <strong>The</strong> Third Preliminary Report,” Anatolian Studies 41<br />
(1991), s. 226-227). Daha önceki sezonlarda yapılan kazılardan ele geçen buluntular<br />
içinde Ortaçağ seramikleri de yer almaktadır. Bunlar arasında Karanlık Çağa ait iyi<br />
perdahlı, Orta Bizans sarı sırlı, yontma ve kazıma tekniği ile yapılan örneklerin yanında,<br />
bir kaç parça Konstantinopolis beyaz hamurlu seramik ve tipik Selçuklu yeşil sırlı<br />
sgraffito (kazıma) tekniği kullanılarak yapılmış seramik kap parçaları da görülmektedir.<br />
Önümüzdeki sezonlarda yapılacak kazılar ve ele geçen buluntuların çalışılması<br />
sonucunda Büyük Binanın kullanım amacı ve kronolojisinin anlaşılması umut<br />
edilmektedir.<br />
13
KAZI EVİNDEKİ ÇALIŞMALARI<br />
Çanak-çömlek, sikke, tekstil, metal buluntuları, işlenmiş olan taşlar, yazıtlar, insan<br />
kemikleri, ve diğer küçük buluntuların araştırmaları ve kayıtları devam edilmektedir.<br />
Epigrafi (Pr<strong>of</strong>. Thomas Drew-Bear)<br />
Pr<strong>of</strong>. Dr. Thomas DREW-BEAR kazı’da bulunan yazıtlara incelemek için 13/07/09 ve<br />
15/07/09 tarihlerinde <strong>Amorium</strong>’da çalışmıştır.<br />
<strong>Amorium</strong> kazılarından çıkmış yazıtlar üzerinde özellikle de çok görkemli ama<br />
parçalanmış bir Bizans lahdindeki, vezin olarak yüksek stilde hazırlanmış mezar yazıtı<br />
üzerinde çalışılmış ve sonuçta yazıtın deşifresini yapmak mümkün olmuştur. Elimize<br />
geçen metin şöyle tercüme edilebilir:<br />
“Tanrıya oğlunun (Hazreti İsa) [ - - - ]. Beni, Suriyeli [Kon]on'u hayatımın sonunda bu<br />
mezar kabul eder. Ey Tanrı, beni topraktan oluşan vücudumdan yükselt! [ - - - - - - ]. M.<br />
S. 1[ - - ] yılında bu yazıt yazılmıştır.”<br />
Daha sonra, muhtelif yazıtlı seramik parçalar üzerinde çalışılmıştır. Bunlardan biri,<br />
muhtemelen “[Aziz Yohannes Pro]dromos” ’tan bahseder. Diğeri ise “ostrakon” olarak<br />
kullanılmıştır; yani parça üzerinde yer alan graffito tarzındaki yazı, testi kırıldıktan sonra<br />
kazınmıştır. Demek ki bu seramik parçası, çok pahalı olan ithal papirus yerine<br />
kullanılmıştır. İçeriği, özel bir mektubu oluşturmaktadır, fakat yazı kazındıktan sonra bu<br />
testi parçası bir kez daha kırılmıştır. Bu yüzden metin ancak kısmen korunabilmiştir.<br />
Ayrıca, mektubun konusunun, bir ailenin özel meseleleri olduğunu ancak parçanın kırık<br />
durumu bunların ne olabileceğini metnin tamamen anlaşılamadığı için<br />
anlaşılamamaktadır. Özetle metin okunduğu kadarıyla şöyle demektedir: “[ - - - ] baba<br />
sahiptir [ - - - ] bu durumda baba [ - - - ] nerede bunları [ - - - ] ne kadar [ - - - ] atmak ve<br />
yapın [ - - - ] böylece kabul edin.” Bu metin, <strong>Amorium</strong>’un, M.S. 838’de, Araplar<br />
tarafından fethedilmeden öncesine tarihlendirilebilir.<br />
Bunlar dışında incelenen başka yazılı parçalarda şunlar okunabilmiştir:<br />
- Kiliseye adanan bir mermer mimari parçada) “Genç <strong>The</strong>odosia'nın [duası]”<br />
- Bir çatı tuğlasında “Ey Tanrı, Hazreti İsa, (bizi) koru, amin!”<br />
- Bir mermer arşitrav parçasının ön yüzü okunamamış, arka yüzde: “baş rahip<br />
[<strong>The</strong>o]doros, kiliseye hizmet etti [ - - - ]”.<br />
Antropoloji Raporu (Dr. Arzu Demirel)<br />
2009 yılı kazı sezonunda A13, A17, A19, A20, A27, A35, A36 ve A38 açmaları ve 2008<br />
yılında XE açmasında bulunmuş olan insan kalıntıları üzerinde çalışılmıştır.<br />
XE Açması iskeletleri üzerinde gerçekleştirilen çalışmalar<br />
Aşağıda bilgileri bulunan 2008 yılında XE açmasında 351 No.lu kontekstte ele geçen<br />
kadın iskeleti ile 407 No.lu kontekstte bulunan erkek iskeletinin konservasyonu<br />
Konservator Rian Kanduth tarafından gerçekleştirilmiştir. Her iki iskelete ait kalıntılar,<br />
üzerlerinde daha detaylı çalışma yapabilmek için Afyonkarahisar Müzesi<br />
14
Müdürlüğü’nden izin alınarak paketlenip Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen-<br />
Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü’ne gönderilmiştir.<br />
XE Kontekst No. 351 / Birey 1: 2008 yılında alanda yapılan ilk gözlemlere dayanarak<br />
cinsiyet tayini yapılan iskeletin yaş ve cinsiyeti, bu sezonda gerçekleştirilen temizlik ve<br />
konservasyon çalışmalarından sonra bir kez daha incelenmiştir. Buna göre, kafatasındaki<br />
cinsiyet ölçütlerine göre bir kadına ait olan bu iskeletin yaşı ise alt ve üst çene kalıntıları<br />
değerlendirilerek yapılan dental yaşlandırmaya göre ise 35–45’dir. Bireyin dental<br />
sağlığına bakıldığında periodontal hastalık ve diş çürükleri tespit edilmiştir. Diğer<br />
yandan, geçtiğimiz yıl büyük bir taş üzerinde olduğu için kazı alanında bulunduğu şekilde<br />
kazı evinde muhafaza edilen bu bireye ait sağ el iskeleti, ölüm anındaki şekliyle<br />
korunabilmesi amacıyla fresk konservasyonu uzmanı Romana Balchova ve konservatör<br />
Rian Kanduth’un çalışmaları ile kast içine alınmıştır.<br />
2008 yılında Büuük Mekan’da yapılan kazılar sırasında bulunan<br />
Birey 1’in başından aldığı ağır darbeleri gösteren detay resmi<br />
2008 yılı Antropoloji Raporu’nda da belirtildiği gibi bu bireyin yüzünde kesikler<br />
bulunmaktadır. Bu yıl yapılan konservasyon çalışmaları sonucunda daha belirgin şekilde<br />
görülebilen bu kesikler, bireyin alnının sağ tarafında, nasal bölgede (burun bölgesinde),<br />
üst çenede ve yine üst çenede sağ kesici dişte ve alt çenede bulunmaktadır.<br />
XE Kontekst No. 407 Birey 2: Yine 2008 sezonunda ilk gözlemlere göre bir erkek<br />
iskeleti olduğu belirlenen 407 No.lu kontekstte bulunan iskelet de bu seneki temizlik ve<br />
konservasyon çalışmalarından sonra tekrar incelenmiştir. Buna göre, kafatasındaki<br />
cinsiyet karakterlerine göre yapılan cinsiyet tayinine göre bir erkek olan bu iskeletin<br />
yaşının ise dental yaşlandırmaya göre 35–45 yaşlarında olduğu tespit edilmiştir. Bu<br />
bireyde de periodontal hastalık tespit edilmiştir.<br />
A20 Açması İskeletleri<br />
Bu açmadan çıkarılan fetus, yenidoğan, bebek ve çocuk iskeletleri 2007 ve 2008<br />
yıllarında çıkarılmış olan iskelet kalıntılarına eklenmek üzere temizlenerek paketlenmiş<br />
ve Afyonkarahisar Müzesi Müdürlüğü’nden izin alınarak Burdur Mehmet Akif Ersoy<br />
15
Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Antropoloji Bölümü’ne gönderilmiştir. Bkz. Ek 2-6.<br />
Tekstil Raporu (Petra Linscheid)<br />
8-14 Temmuz tarihleri arasında Aşağı Şehir Kilisesinin güneyinde açılan mezarlardan<br />
2008 kazı sezonunda ele geçen tekstiller üzerinde çalışma yapılmıştır. Mezar içindeki<br />
bireyler 10. y.y.’a tarihlendirilmektedir ve tekstiller de bu bireylerin giydiği kıyafetlere<br />
aitir. Küçük parçalar oldukça hassas ve renkleri bozulmuş halde oldukları için kazı evinde<br />
yer alan konservasyon odasında oldukça güçlü bir mikroskop altında incelenmişlerdir.<br />
Sağlam kalan tekstil parçalarının çoğu 64 No.lu mezarda ele geçmiştir. Bunlar arasında<br />
bir kaç parça çizgili Şam kumaş dokuması olan çok renkli tekstil parçaları dikkat<br />
çekmektedir. Bazı parçalarda görülen dikiş izleri bu desenli tekstillerin bir kıyafete ait<br />
olduğunu işaret etmektedir. Aynı mezarda kullanım amacı henüz belirlenemeyen, gümüş<br />
iple tekstil üzerine dikilmiş deri parçaları mezarın ayak ve baş kısımda ele geçmiştir.<br />
Ayrıca 64 ve 104 No.lu mezarlarda bulunan ve tekstil astarlı deri kemer parçaları<br />
üzerinde de çalışılmıştır. 64 ve 62 No.lu mezarlarda birbirine geçirilerek örgü tekniğinde<br />
yapılmış ip 6 No.lu mezardaki iple aynı özellikleri göstermektedir. Bu şekilde yapılmış<br />
iplerin 10.–11. y.y.’a ait ölü gömülerinde oldukça sıklıkla kullanıldığı düşünülmektedir.<br />
Sikke Raporu<br />
2009 kazı sezonunda yalnızca 13 sikke bulunmuştur. Bunlardan 10 tanesi Aşağı Şehir<br />
Kilisesi kazılarından olup diğer 3ü de köylüler tarafından teslim edilen yüzey<br />
buluntusudur. Sikkelerin hepsi bronz ya da bakırdır. Ele geçen iki sikke tam olarak<br />
tanımlanamamış olmalarına rağmen (SF8407 ve SF8489) Roma eyelet baskısı olduğu<br />
tahmin edilmektedir. İki tanesi Geç Roma dönemine ait bronz nummi’den biri (SF8448)<br />
Honorios’a ait Mısır’daki Alexandria darphanesinde basılan bir sikke olarak<br />
tanımlanmıştır. Kalan 9 sikke Bizans dönemine ait olup IV. Leon (SF8466), V. Leon<br />
(SF8400), VII. Konstantinos (SF8490) ve I. Romanos’a (SF8520) ait follisler de bunların<br />
arasındadır.<br />
Ayrıca 2008 kazı sezonundan kalan 11 bronz ve bakır sikke ve II. Basil’e ait A22’deki 53<br />
No.lu mezardan ele geçen (SF8436) 1 gümüş miliaresion’la beraber, kazı sezonu sonunda<br />
Aşağı Şehir Kilisesi A20 açmasında bulunan 21 minimi’den oluşan bir define üzerinde de<br />
çalışılmıştır. Ele geçen define oldukça çürüdüğü için sadece bir iki örnek okunabilmiştir.<br />
Tanımlanabilen sikkelerden anlaşıldığı kadarıyla define Arkadios ve Honorios<br />
döneminden 4. yüzyılın sonu ve 5. yüzyılın başına ait Geç Roma basımı sikkelerdir.<br />
Diğerleri ise tanımlanamayan bir Geç Roma baskısı (SF8367), A2 sınıfı bir anonim follis<br />
(SF8366) ve bir Selçuk bakır sikkesi (SF8434), geri kalanlar ise A26’da ele geçen X.<br />
Konstantinos ve Eudokya (M.S. 1059–1067) döneminden imzalı follis’lerden<br />
oluşmaktadır. Sekiz sikkeden oluşan bu grup küçük bir define olarak değerlendirilmelidir.<br />
Metal Buluntular<br />
<strong>Amorium</strong>’da metaller üzerinde özellikle Aşağı Şehir Kilisesi açmalarından <strong>2006</strong>, 2007 ve<br />
2008 yıllarında ele geçen buluntular üzerinde yoğunlaşılmasının yanında önceki<br />
senelerde başka açmalardan ele geçen metaller üzerinde de Yorgos Brokalakis tarafından<br />
çalışılmıştır. 520 civarında metal obje ve parçalar gözden geçirilmiştir. Çalışma eserlerin<br />
ölçülerinin alınması, kısaca tanımlamalarının yapılması ve bazılarının<br />
16
fotoğraflanmasından oluşmuştur. Ayrıca 2008 sezonunda ele geçen metal buluntuların da<br />
gözden geçirilip kataloglanmıştır. Metal buluntularının temizlik ve konservasyonları<br />
konservatör Sophie Hammond-Hagman ve Rian Kanduth tarafından gerçekleştirilmiştir.<br />
Çalışmalar özellikle Aşağı Şehir Kilisesindeki mezarlar, kuzey-doğu şapelindeki odalar<br />
(A24, A12, A26) ve A29 koridorundan ele geçen buluntular üzerinde yoğunlaştırılmıştır.<br />
Mezardaki ölü buluntularının yanısıra bulunan metal civiler de kataloglanmıştır. Örneğin<br />
22 (kontext 232), 51 (kontekst 318) ve 53 (kontekst 321) No.lu mezarlarda üzerinde<br />
ahşap parçalarıyla ele geçen pek çok çivi kaydedilmiştir. Şapelin batı odasında (A26-<br />
Kontekst 648), bakır kandil tutacağı ve zincirleri (SF8000a-b, SF8001a-g, SF873a-b),<br />
kandil tutacağına ait olabileceği düşünülen 11 parça kurşun şerit (SF8345 ve SF8358)<br />
yanında, bir demir kilit ve civiler de ortaya çıkarılmıştır. Birbirleriyle bağlantılı<br />
buluntuların ele geçtiği bu kontekstte sadece demir at nalı (SF8545) bu grupla bağlantılı<br />
değildir. A29 Koridor’unda bulunan diktörtgen şekilli, silindir kenarlı, bir çivi ile<br />
delinmiş, üzerinde kurşun kalıntıları ve bir parka mermere yapışık kurşun demir kenet<br />
(SF8536) bahsetmeye değer buluntulardan bir tanesidir.<br />
Tanımlamaları yapılıp envanterlenen buluntulara ilaveten, XE açmasından ele geçen<br />
metal buluntular M.S. 9. yüzyılın başlarına ait yangın tabakasından ele geçmiş olmaları<br />
açısından oldukça önemlidir. Büyük Mekan içindeki şarap tankı ve küçük havuzun<br />
önünde uzanan odadan (2008 yılında bulunmuş G imalathanesi) bir çatal (SF8527), iki<br />
bıçak (SF8528 ve SF8529), bir kulp (SF8530), keski aleti (SF8531) ve kazıma aleti<br />
(SF8532) ele geçmiştir. Bu odanın zemininde bir pulluk (SF8376) bulunmuştur. Ayrıca,<br />
odanın kuzeyindeki 43 No.lu odada üzüm ezme mekanizmasına ait olduğu düşünülen bir<br />
çift büyük demir çember, zincir parçası ve menteşe de (SF8533) ele geçen buluntular<br />
arasındadır.<br />
2009 Sezonu Konservasyon Raporu<br />
Konservasyon Ekibi<br />
Ekip Jane Foley, Amelie Methivier, Romana Balcarova, Rian Kanduth, Sophie<br />
Hammond-Hagman, Seher Bayram, ve Simon Cottle oluşmuştur.<br />
Alan ve Küçük Buluntu Konservasyonu Çalışmaları<br />
Aşağı Şehir Büyük Mekanı<br />
Büyük Mekandaki hamamın doğu ve güney duvarının bir kısmı, ilkbahardaki ağır<br />
yağışlardan dolayı oldukça hasar görmüştür. Duvarların restorasyonu konservator Seher<br />
Bayram ve iki işçi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu duvarlar XE açmasında yer alan C<br />
imalathanesindeki şarap tankının doğusunda ve 2005 sezonunda ortaya çıkarılan ana<br />
kuzey-güney caddesinin batısında yer almaktadır. Duvarlardaki yıkılmalar duvar inşa<br />
edilirken kullanılan malzemenin detaylı bir şekilde incelenmesine ve bir kapı pervazı da<br />
dahil olmak üzere bir kaç devşirme malzemenin tanımlanmasına imkan sağlamıştır.<br />
C imalathanesindeki şarap tankı temizlenip incelendikten sonra dört duvarı ve zemini<br />
jeotextil ile kapatılıp ponza taşı ile doldurulmuştur. Doğuda caddenin diğer tarafında yer<br />
alan E imalathanedeki şarap ezme zemini de yeniden düzenlenmiş, örtüleri yeniden<br />
17
kapatılmış ve açık olan batı kısmındaki koruma amacıyla inşa edilen tuğla barierin<br />
yıkılmış bölümü tamir edilmiştir. 2008 yılında ortaya çıkarılan G imalathanesindeki şarap<br />
tankı harç yüzeyde biriken yoğun tuz tabakası fırçalanmış ve duvarlar üzerindeki<br />
topraklar temizlenmiştir.<br />
Aşağı Şehir Kilisesi Kompleksi<br />
A17 olarak adlandırılan alandaki doğu duvarındın kuzey ucundaki yıkılmış kısımlar<br />
onarıldı.<br />
A17 doğu duvarının restorasyonu<br />
A17’nin tarafındaki yıkımdan sonra aynı duvarın A22’ye bakan yüzeyi de restore<br />
edilmiştir. A21deki 2007de destek amaçlı dolgularla başlayan konservasyon işlemleri de<br />
tamamlanmıştır. Ayrıca A22 girişine bitişik olan 7 No.lu duvarın kuzey batısı ve 5 No.lu<br />
duvarın batı yüzünün alttan ikinci sırası restore edilmiştir.<br />
A23 teki harçla yapılan konservasyon ve blok aralarındaki boşlukların harçla<br />
doldurulması işlemleri de bu sezonda tamamlanmıştır. Parçalanıp ufalanmaya başladığı<br />
farkedilen duvarın doğu yüzünde ilk sıradaki bir taş blok sağlamlaştırılıp kırılmış olan ön<br />
yüzü delinerek iki adet 10 mmlik polyester/fıbercam çubukla yeniden yerine<br />
tutturulmuştur. Açılan delikler de kireç harcı ile doldurulmuştur.<br />
A23 harç restorasyonları Ön yüzü kırılmış ve Aynı taş restorasyon sonrasında<br />
yere düşmüş taştan görüntü<br />
A15deki duvarlar sağlamlaştırılmış ve bütün taş blokların araları yıkanıp temizlenerek<br />
yeniden harçla restore edilmiştir.<br />
18
Kuzey doğu yüzündeki 13 No.lu duvar araları harçla yeniden doldurulmuş ve üstten iki<br />
sırada yer alan kırılmış bazı taşlar da yenilenmiştir. Geçmiş yıllarda olduğu gibi yeni<br />
taşlar <strong>Amorium</strong> üçgen sembolü kazınarak orijinal taşlardan ayrılmıştır.<br />
3 No.lu duvarın köşesinde doğu yer alan A16 duvarının batı yüzündeki üstten ilk iki sıra<br />
toprak birikintilerinden temizlenmiş ve iki blok taş yenilenmiştir.<br />
Kaba yontulmuş blok taş, tuğla ve küçük taşlardan yaplmış A11’deki D10 duvarına ait<br />
harcın dağılmasından dolayı gevşemiş basamak taşlarının araları toprak ve ufalanmış<br />
harçlardan temizlenerek, katkı maddesiz harçla sağlamlaştırılmış ve doğal sienna<br />
(kırmızıya çalan kahverengi) ve doğal amber renkleri karıştırılmış kaba harçla da üst<br />
yüzeyi sıvanmıştır.<br />
A9’daki freskonun olduğu 3 No.lu duvarın üst yüzeyindeki topraklar ve küçük taşlar<br />
temizlenmiştir. Güney yüzündeki duvarın yüksek kısmı sağlamlaştırılmış ve alçak kısma<br />
iki sıra daha blok taş eklenerek duvar yükseltilmiştir. Blok taşlar harçla sıvanmış ve<br />
duvarın iç kısmı küçük taşlarla doldurulmuştur.<br />
Apsisin dış yüzey duvarındaki güney doğu köşesinde (A10) bulunan ve daha evvelki<br />
yıllarda yıpranmaya başlayan büyük blok taş tamir edilmiştir. Bu taş bloğunun ufalanan<br />
kısımları temizlenmiş ve yerine küçük taş blokları ile doldurulup sağlamlaştırılmıştır.<br />
Apsisin arkasındaki 3 No.lu duvardaki dolgu<br />
34 No.lu payandanın üst kuzey batı köşesine dört adet destekleyici blok taş eklenmiştir.<br />
Ayrıca 34 No.lu payandanın tam karşısındaki 32 No.lu payandanın üst sırasına da dört<br />
blok taş eklenmiştir.<br />
A16’nın güney ucundaki her iki duvar da temizlenip taşlar sağlamlaştırılmıştır. En<br />
batıdaki duvardaki iki taş blok yenilenmiş ve eklenen taşların hepsi <strong>Amorium</strong> üçgen<br />
sembolü ile işaretlenmiştir.<br />
19
Aşağı Şehir Kilisesi apsisinin üst dizi taş bloklarının arkasında, D10 üstünde, 13 No.lu<br />
duvara bitişik bir ana veya iç destek (core support) inşa edilmiştir.<br />
Atriumda, D1 duvarının önündeki, iki parçaya bölünmüş bir taş bloğu 2008 sezonunda<br />
restore edilen oturma basamağınin iki bölümündeki taşlar bir sonraki sezonda harçla<br />
sağlamlaştırılmak üzere yeniden yerlerine yerleştirilmiştir.<br />
A24’ün doğu duvarı harçla sağlamlaştırılıp, ana nişin her iki tarafında duvarın iki ucunu<br />
desteklemek amacıyla birer taş blok yenilenmiştir.<br />
A19’daki üzüm ezme tankının harçlı duvarlarının üst kısımları bir kaç farklı restorasyon<br />
işleminden geçirilmiştir. (su ve etil alkol enjeksiyonunu suyla karıştırılmış 10%<br />
değerindeki Primal WS24 ve sulandırılmış tortulu harç işlemleri takip etmiştir.) Köşelere<br />
ince kireç harcı bant uygulanmıştır. İkinci kat ya da bir tamir olduğu tahmin edilen harç<br />
duvarlar üzerindeki beyaz alçı sıva 5% ve 10% Primal WS24 ile sağlamlaştırılmıştır. Alçı<br />
sıvayı altındaki tabakaya tutturmak için Lascaux Hydrosealer 750 enjekte edilmiştir.<br />
A19’da yer alan şarap ezme tankındaki konservasyon çalışmaları<br />
Kapı Pervazı Konservasyonu<br />
2008 sezonunda harçla sağlamlaştırılmış olan kırmızı damarlı gri mermerden (grey<br />
breccia) yapılmış D12 kapısının B pervazında, A12 ve güney koridor arasındaki kısımda,<br />
yatay bir çatlak olduğu farkedilmiştir. Bu kısım açılarak parçalar ayrılmış ve harçla<br />
parçalar birleştirilerek yeniden sağlamlaştırılmış kapı pervazının alt bölümünde çatlağı<br />
kapatmak ve pervazı birleştirmek için düzenleme yapılmıstir. Ayrıca 2008 sezonunda<br />
buraya inşa edilen geçici duvar da kaldırılmıştır. Bu işlem tamamlandıktan sonra arası<br />
harçla doldurularak pervaz yerine yerleştirilmiştir.<br />
20
D12 kapısının B pervazı<br />
D12 kapısının B pervazının 2003 sezonundan beri fıber cam bant ve Paraloid B48N ile<br />
kaplanan güney koridor tarafındaki kısmı tutkal ve yapışkan bantlardan temizlenmiştir.<br />
2008 sezonunda inşa edilen Aquarep denemesi kaldırılmıştır. Güney koridor kısmındaki<br />
pervazın parçalara ayrılıp dağılan kısmı birleştirilerek mermer tozu ile karıştırılmış<br />
Multipox adlı olan epoxy ile sağlamlaştırılmıştır. Bu alanları takiben D12 kapısının B<br />
pervazı da gereken kaba harçla doldurulup üstü mermerin rengine uydurmak için kırmızı,<br />
siyah, sienna (kırmızıya çalan kahverengi) ve amber renklerinin karıştırılmasıyla<br />
oluşturulan ince harçla sıvanıp kapatılmıştır.<br />
D12 kapısının A ve B pervazları Aquarep temizlik sonrasında<br />
renklendirilmiş harçla resote edilirken<br />
D9 kapısının (grey breccia) kırmızı damarlı gri mermerden yapılmış B pervazı, hafif<br />
deneme amaçlı kullanılan Aquarep temizlendikten sonra renklendirilmiş ince harçla<br />
restore edilmiştir.<br />
21
D9 kapısının B pervazının üst kısmına ait parça yerine konulurken<br />
D9 kapısının B pervazının üst kısmına ait parça 2007 sezonunda mimari parçaların<br />
toplandığı alanda farkedilip yerine konulmuştu. B pervazına ait iki parça daha bulunarak<br />
sabit vinçin bulunduğu alanda birleştirilip viçşle yerine oturtulmuştur.<br />
D22 kapısının A pervazı 2008 sezonundakı restorasyondan sonra yeniden kontrol<br />
edilmiştir. Nerdeyse tüm sayılabilecek kapı pervazına bir kaç küçük parça daha<br />
eklenmiştir. Sağlamlaştırılan parçaların araları ve kenarları, renk pigmentleri mermerin<br />
rengine uydurulan ince bir harç ile doldurulmuştur. Orijinaline uygun olması için duvar<br />
ve kapı pervazının arası tuğla ve taş kullanarak harçla doldurulmuştur. Destek sağlamak<br />
amacıyla duvara bir büyük üç küçük blok taş eklenmiş, eklenen taşlar sol alt köşelerine<br />
yenilenmiş bloklar olduğunu göstermek için <strong>Amorium</strong> üçgen sembolü kesilerek<br />
işaretlenmiştir.<br />
Aşağı Şehir Kilisesinde toplam olarak 10 kapı pervazı kırık ve çatlakları taşın gerçek<br />
rengiyle uyum sağlaması açısından hafif renklendirilmiş ince harçla restore edilerek<br />
bulundukları konumdan daha sağlam hale getirilmiştir.<br />
Lento ve kapı pervazlarının tanımlanması<br />
Ölçüleri ve kırık uçlarından tanımlanabilen gri ve kırmızı mermerden yapılmış korniş<br />
parçaları lento parçalarıyla beraber vinçle sabit vinçin hemen yanındaki taş depo alanına<br />
taşınıp jeotekstil ve kumla üzerleri örtülüp korunmaya alınmıştır. Gri ve kırmızı<br />
mermerden yapılmış olan bir kornişin neredeyse bütün parçaları bulunmuş ve sabit vinçin<br />
olduğu alanda parçalar birleştirilmiştir. Bu korniş büyük bir olasılıkla D9 kapısının C<br />
lentosunun kornişidir. Gelecek kazı sezonunda bu parçalar da karbon fiber cam<br />
çubuklarla birleştirilip restore edilecektir.<br />
Bir kapı pervazına ait iki parça ve muhtemelen D9 kapısının A pervazına ait mimari<br />
parçalar da taşınarak Araldite AY 103 ile yapıştırılmıştır.<br />
Sütun konservasyonu<br />
A22’deki bir sütunun kırılıp düşmüş üst parçası A22’den taşınmış ve kırık yüzeyin<br />
yüksek kısmındaki çatlak sabit vinç çukurunda az miktarda tutkallı Multipox epoxy ile<br />
22
sağlamlaştırılmıştır. Sütunun diğer parçası sütun altlığının üzerinde in situ haldeyken<br />
yerinden kaldırıldığında, kurşunla sütuna tutturulan demir çubuk açığa çıkmıştır. Demir<br />
çubuk fotoğraflandıktan sonra matkapın rahatça ulaşmasına olanak sağlamak için kurşun<br />
ve mermer arasındaki kısım keski aletiyle çizilmiştir. Matkap yardımıyla demir çubuk<br />
mermere tutturulduğu alt kısmında kurşun kalıntılarıyula birlikte yerinden çıkarılmıştır.<br />
Küflenmiş ve tek parça demir çubuk fotoğraflandıktan sonra konsolidasyon ve koruma<br />
tabakasıyla kaplamak üzere küçük buluntu laboratuarına götürülmüştür.<br />
Düşen sütunun alt parçası Sütun altlığı in situ vaziyette<br />
Kurşunla sütuna tutturulan demir çubuk Yeniden yerine yerleştirilmek üzere<br />
vinçle kaldırılan üst parça<br />
Sütun parçaları vinçle sabit vinç yanına taşınarak 25 mmlik polyester/fıber cam çubuklar<br />
ve mermer tozuyla karıştırılmış tutkalla (IPO 150-Bresciani resin) birleştirilmiştir.<br />
A22’deki sütun altlığının bulunduğu alandaki duvar toprak ve yıkıntılardan temizlenip<br />
sütunun dik olarak durmasını sağlamak için taşlar düzgün bir hizayla kireç harcı<br />
kullanarak yeniden dizilmiştir. Kırık iki parça birleştirildikten sonra sütun A22’deki<br />
yerine yerleştirilip 25 mmlik polyester/fıber cam çubukla sütun altlığına oturtulmuş ve<br />
Multipox epoxy (Resiplast) ile tutturulmuştur.<br />
23
Kırık iki parça birleştirildikten sonra Yerleştirildikten sonra<br />
sütun A22deki yerine yerleştirilirken<br />
D1 kapısının eşiğindeki bir kaç yerinden kırılmış mermer basamağın altındaki toprağın<br />
temizlenmesi sırasında 2 sikke, kemik, pencere camı ve cam mozaik parçaları (tesserae)<br />
ele geçmiştir. Toprağın temizlenmesiyle açılan bu boşluk büyük taşlarla ve A21’deki<br />
basamağın ön yüzünün alt kenarı da kireç harcı ile doldurularak basamağı oluşturan<br />
mermer bloğu kaldırmadan tam bir destek sağlanıp yerinde sağlamlaştırılmıştır. Mermer<br />
basamaktaki kırıkların araları mermer kırıklarından yapılmış harçla doldurulduktan sonra<br />
hafif renklendirilmiş ince harçla kapatılmıştır.<br />
D1 kapısındaki eşik taşı<br />
D1 kapısının pek çok yerinden çatlak olan A ve B lentoları Multipox ile yapıştırılan<br />
polyester ve fiber cam çubuklarla restore edilmiştir. Lentolar ayrıca çatlakların en dibine<br />
kadar girip sağlamlaştırılmaları için sulu harçla beraber Multipox enjekte edilmiştir.<br />
Matkap kullanırken oluşan delik ve çatlaklar da ince harç tabakasıyla kapatılmıştır.<br />
D8 duvarı B pervazının en üst kısmına ait bir parçasına sabit vinç yanındaki taş<br />
deposunda rastlanılmış (T2374) ve B pervazıyla bağlantısını görmek için vinçle indirilen<br />
parça daha sonra ölçülüp işaretlenmiştir. B pervazının üst ve altının arka yüzündeki<br />
boşlukları doldurmak için <strong>2006</strong> ve 2007 sezonlarında kullanılan Aquarep tamamen<br />
temizlenmiştir. Pervazın alt kısmında gerçekleştirilen restorasyon sırasında kaba harçla<br />
24
doldurulan pek çok delik ve kırık parçaların birleştikleri yerde oluşan izlerin üzeri ince<br />
harçla sıvanmıştır. Bu ince harç gerekli görüldüğü yerlerde zeminle renk uyumu<br />
sağlamak açısından kırmızı, siyah, sienna (kırmızıya çalan kahverengi) ve amber renkleri<br />
karıştırılarak kullanılmıştır.<br />
Aşağı Şehir Kilise Kompleksinde in-situ haldeki duvar resimlerinin restorasyonu<br />
Apsisin kuzeyindeki duvardaki fresko parçası alt bölümünde duvardan ayrılarak<br />
ufalanmaktaydı.<br />
Apsisin kuzeyindeki duvardaki fresko parçası Mermer takliti alçı sıva<br />
Dökülmeye sebep olan ve zemini kaplayan jeotekstilin ürettiği nemi kesmek için<br />
jeotekstil ve üzerindeki ponza taşı duvarın önünden biraz çekilerek zeminin hava alarak<br />
freskoya zarar veren nemin biraz olsun azalması sağlanmıştır. Freskoyu duvara tutturmak<br />
için kenarlarına uygulanan alçı sıva freskoya zarar vermeden temizlenmiştir. Temizlenen<br />
alçı sıva freskonun yapımında kullanılan sıvadan daha sert olduğu için fresko üzerinde bir<br />
gerilme yaratmıştır. Bu sıva 10% etil alkol içinde Primal WS24 ve (50/50) saf su<br />
karıştırılmış daha az kumlu ve daha yumuşak bir harçla yenilenmiştir. Harç doğal sienna<br />
(kırmızıya çalan kahverengi) ve doğal amber pigmentleriyle renklendirilmiş fresko<br />
parçası Bresciani adıyla bilinen hazır karışım şırıngayla duvar ve fresko arasına<br />
doldurularak duvara yeniden tutturulmuştur. Hava akımını sağlamak amacıyla da sezon<br />
sonunda fresko önüne bir tuğla duvar konulmuştur.<br />
A23’ün kuzey duvarındaki dolgu toprakta bulunmuş kilit taşının iki yüzünde fresko<br />
parçaları görülmüştür. A20’nin doğusu 3% ve 10 % Primal WS24 ile sağlamlaştırılmış ve<br />
fresko etrafına içine Bresciani karıştırılmış alçı sıva uygulanmıştır.<br />
A9’daki duvar resmi daha önceki yıllarda olduğu gibi incelenmiş ve fotoğraflanmıştır.<br />
Fresko üzerindeki 2002 sezonunda 5% olduğu bilinen tuz birikimi oldukça azalmıştır.<br />
Romana Balcarova freskoyu ve çevresindeki destek amaçlı yapılan dolguları ve alçı<br />
sıvaları incelemiş ve durumunun gayet iyi olduğunu görmüştür. Tuz birikiminin en yoğun<br />
olarak freskonun altındaki kısımda ve resimdeki şahsın üzerindeki yeşil kaftanın sağ alt<br />
kısmındaki küçük bir alanda görülmektedir. Bu tuz birikintisi fırçalanarak saf su ve<br />
kağıtla temizlenmiştir. Taş üzerindeki tuzlar da aynı metotla temizlenmiştir.<br />
25
A9’daki duvar resmi açıldıktan hemen sonra<br />
Romana Balcarova A12’deki fresk parçalarını da incelemiş ve fresco kenarlarında yer<br />
alan sert alçı sıvayı kaldırarak yerine, içinde daha az kum ve Bresciani içine 10% Primal<br />
WS24 ve pigmentler karıştırılarak hazırlanmış daha yumuşak alçı sıva konulmuştur.<br />
Böceklerin açtığı delikler de 2008 sezonunda olduğu gibi sulandırılmış Bresciani ile<br />
doldurulmuştur. Fresko etrafındaki taşlarda görülen az miktardaki tuz birikintileri de saf<br />
su ve kağıtla temizlenmiştir.<br />
Romana Balcarova A12 deki fresko üzerinde çalışrken<br />
Aşağı Şehir Kilise Kompleksi odalarda bulunan freskoların konservasyonu<br />
2007 ve 2008 de kazılan A12 ve A24 içindeki dolgu toprağında ele geçen fresco<br />
parçalarının sağlamlaştırılıp korunmaları için kutulanmaları ve üzerinde çalışmalar da<br />
apsisin güneyindeki prefabrik fresco deposunda devam edilmiştir. 2009 sezonunda<br />
fotoğrafla kayda geçirme işlemi tamamlanmıştır.<br />
A29’daki taş ve tuğlalar üzerinde bulunan tavan fresk parçaları Bresciani ve 10% Primal<br />
WS24 ile sağlamlaştırılmıştır. A12’de 2008 sezonunda kazılan ve üzerlerinde fresco<br />
bulunan taşlar da son bir kez daha gözden geçirilmiş sulandırılmış Bresciani karışımı ile<br />
hazırlanan harçla kenarları sıvanarak restore edilmişlerdir.<br />
26
Kırmızı kurşun pigmenti (turuncu/kırmızı renk) ve beyaz çızgiler olan 4 parça halindeki<br />
fresko parçaları da konsolide edilmiştir. Bu parçaların <strong>Amorium</strong>da bu güne kadar ele<br />
geçen diğer fresko parçalarından uygulama tekniği açısından farklı olduğu dikkati<br />
çekmiştir.<br />
Aşağı Şehir Kilise Kompleksi’ndeki mezarlar<br />
A20’de 3 No.lu duvarın yanında hiç açılmamış bir mezara rastlanmıştır (74 No.lu mezar).<br />
Mezar açıldığı zaman bir parça tekstilin hala kemiğe yapışık olduğu görülmüştür. 89<br />
No.lu mezar içerisinde bir bronz haç ve bir yüzük ele geçmiştir. Tekstil, bronz haç ve<br />
yüzük konservasyon işlemleri ni yapmak üzere kazı evine götürülmüştür. Kemikler saf su<br />
içinde 3% ve 10% oranında Primal WS24 ile konsolide edilmiştir. Çok kırılgan eklem ve<br />
diğer kemikler acetone içinde 20% Paraloid B48N ile ıslatılan keten şeritlerle<br />
desteklenmiştir. Bunun yanında pek çok kemik toz halinde olduğu için<br />
sağlamlaştırılmaları mümkün olmamıştır. Bir kalça kemiği (uyluk) yüzeyindeki kristal<br />
oluşumu açıkça görülmektedir. Bu mezarların fotoğraflarla belgelenmesi arkeologlar<br />
tarafından yapılmıştır.<br />
103 ve 104 No.lu mezarlardaki tekstil ve deri konservasyonu<br />
103 No.lu mezarda beklenenden daha çok miktarda iyi korunmuş tekstil ve deri<br />
(ayakkabı) parçaları ele geçmiştir. Mezarda üstüste gömülmüş iki yetişkin birey ve bir<br />
çocuk iskeleti yer almaktadır. En üstteki bireyin üzerindeki kıyafet çok hassas ve kırılgan<br />
olmasına rağmen tek parça halindeydi. Buna ilaveten oldukça iyi korunmuş 3 çiftte<br />
ayakkabı bulunmuştur.<br />
103 No.lu mezardaki birey ve üzerindeki tekstil Yetişkin bireye ait bir pabuç<br />
Fotoğraflarla belgelenme işi bittikten sonra mezarın dikkatle büyük bir özenle<br />
kaldırılması işlemleri başlamıştır. Kemiklerin büyük bir çoğunluğu parçalanmış sağlam<br />
gözüken kemikler de oldukça kırılgan yapıdaydılar. Normalde bulunan bireylerin<br />
cinsiyetlerinin belirlenmesi ve üzerlerinde başka çalışmalar mezardayken<br />
gerçekleştirilmesine rağmen kemiklerin durumları ve buluntuların ender olmalarından<br />
dolayı tekstil ve ayakkabıların korunmaları gerektiği üzerinde hemen bir karara<br />
varılmıştır.<br />
Saf su içinde 3% Primal WS24 4 saat aralıklarla akrilik spray sıkılmış, emilme ve<br />
27
korumasını sağlamak için de 5% 1:1 saf su ve etıl alkol ve son olarak da 10% 1:1 saf su<br />
ve etil alkol spraylerle püskürtülmüştür. Bu işlemler, tekstili kaldırırken ufalanmaları ve<br />
kırılmaları önlemek için uygulanmıştır. Püskürtülen bu karışımlar Tekstil üzerine ağırlık<br />
yapmadan yavaş yavaş sağlamlaştırılmalarına imkan vermesi için püskürtülmeleri yatak<br />
olarak bireylere 40 cm mesafeden yapılmıştır.<br />
Breyler ayaklar, kalça kemikleri, karın ve boyun altından yatay olarak keslmişlerdir.<br />
Kesilen bölümler sağlamlaştırılıp parçaların kaldırılmaları kolay ve bozulmadan<br />
yapılabieceğinden emin olduktan sonra her bir parçanın altına karton panolar sürülerek<br />
mezardan çıkarılmışlardır.<br />
Birey kesilmeden evvel Gövde kaldırılırken<br />
Üç defa şırınga ve damlalıkla 50/50 saf su ve etil alkolün Polyethylene glycol 400 1:1<br />
karışımı uygulanmış pabuçlar kazı evindeki konservasyon laboratuvarına götürüldükten<br />
sonra aynı işlem üç kere daha uygulanmıştır.<br />
Pabuçlar bu koruma işlemine olumlu tepkiler göstermiş sabitlenmeleri artış gösterdiği<br />
için zarar vermeden eldivenle tutulmalarına imkan sağlamıştır. Bu işlemler fotoğraflarla<br />
da belgelenmiştir. Bunu takiben pabuçlar küçük paketler içindeki slıka jellerle saklanmak<br />
üzere plastik kutulara yerleştirilmişlerdir.<br />
Konservasyon öncesinde çocuk pabuçları Bronz ayakkabı tokaları mezardan kaldırılmadan evvel<br />
28
Konservasyon sonrasında bir çift pabuç Konservasyon sonrasında kalça kemiği<br />
üzerindeki tekstil parçaları<br />
Konservasyon sonrasında iki incik kemiği üzerindeki tekstil parçaları<br />
Aynı işlemler 104 No.lu mezarda ele geçen pabuçlar ve kötü durumda ele geçen tekstil<br />
parçaları için de uygulanmıştır.<br />
104 No.lu mezar’daki pabuçların 104 No.lu mezar’daki pabuçların<br />
kaldırılmaları burunları<br />
Büyük Bina<br />
1988 ve 89 yıllarında kazılan bu binada 2009 kazı sezonunda yüzey araştırması<br />
yapılmıştır. Binanın kuzey batısındaki bir duvarın iç yüzeyindeki ve duvarın bir<br />
kısmındaki taşların tamamen sökülüp alınmış olması duvarın üst kısmı taşları desteksiz<br />
bırakarak duvar yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Duvarda açılan bu boşluk<br />
tuğla bir destek duvar örülerek sağlamlaştırılmıştır. Duvarın orijinalinde görülen kiriş<br />
29
deliği destek amaçl inşa edilen bu tuğla kısımda da oluşturularak simetri sağlanmıştır.<br />
Kazı Evi Deposunda gerçekleştirilen konservasyon işlemleri<br />
Konservasyonu yapılan taşlar: 2008 sezonunda geçici olarak birbirlerine tutturulan ve<br />
aynı mermer levhaya ait parçalar T191, T137, T3021, T3020, T3019 ve T770 bu kazı<br />
sezonunda birleştirilmiştir. Parçalar T770’nin alt kısmından çevrilebilir (yeniden<br />
açılabilir) bir polyester pr<strong>of</strong>ile kaide üzerine yapıştırılıp en alttaki parçadan fiber glas<br />
polyester çubukla kaideyi iki yerinden birbirine birleştirilmiştir. Çevrilebilen koruyucu<br />
yumuşak ped ve parçalar ters çevrilerek çubuklar %20 asetonda Paraloid B48N ile<br />
yapıştırılmışlardır. Bu işlemden sonra çubukların açıkta kalan kısımları yeni bir mermer<br />
kaideye Multipox epoxy ile tutturulmuşlardır. Daha evvelden yapıştırılmış olan üst<br />
parçalar da 10 mmlik polyester/fiber cam çubuklarla kaideye tuturulmuşlardır. Aradaki<br />
kaideye yakın ve üsy kısımdaki parçalar arasındaki boşlukta mermer tozu ile karıştırılmış<br />
Multipox epoxy ile doldurulmuştur.<br />
Ön yüz, restorasyon sonrası Arka yüz, restorasyon sonrası<br />
Bir kaç parçası hala eksik olan T1671 No.lu mermer sütun başlığının bilinen iki parçası<br />
Multipox epoxy Polyester/fiber cam çubukla birleştirilmiştir.<br />
Karayatak köyünden T3170 numaları bir sütun başlığı sahibi tarafından <strong>Amorium</strong>a<br />
getirilmiştir. Yüzeyi tamamen tortulaşmış kalsiyum üzerine toprak ve sıva kalıntıları ile<br />
kaplı olan bu parça ilk olarak fırçalanmış, 3 saat boyunca ince Japon kağıdı ve Laponite<br />
lapası uygulanmış ve kalsiyum tortusu mekanik olarak temizlenmiştir.<br />
T3157’de de Laponite RD uygulanmış yavaş yavaş aşama aşama kaldırılarak geride kalan<br />
yumuşak toprak kalıntıları da su ile fırçalanarak temizlenmiştir. T2937 ve T5936<br />
(rölyefin alt parçaları) da Araldite ve epoxy ile sağlamlaştırılmışlardır.<br />
Kemiklerin korunması ve konservasyonu<br />
A20’de yer alan 74 No.lu mezarda bulunan kafatasının bazı kısımları (çene kemiği ve<br />
dişler) %20 saf su içinde Primal WS24 ile sağlamlaştırılmıştır.<br />
A20’de yer alan 84 No.lu mezardan ele geçen A ve B olarak numaralandırılan çene<br />
kemiği parçaları %20 1:1 aseton/alkol içinde Paraloid B72 ile yapıştırılmıştır. Ayrıca<br />
30
humorous A ve radius B; A & B görülen kırıklar da parçaları %20 1:1 aseton/alkol içinde<br />
Paraloid B72 ile sağlamlaştırılmıştır.<br />
92 No.lu mezar da ele geçen iki parça fibula ve çene kemiği %20 Paraloid B72 ile<br />
yapıştırılmıştır.<br />
2008 kazı sezonu sırasında XE açmasındaki kazılar sırasında bulunan ve 838 kuşatması<br />
sırasında hayatlarını kaybeden 1 ve 2 No.lu bireyler de kazı evinde daha detaylı bir<br />
konservasyon işleminden geçirilmiştir.<br />
1 No.lu Birey: 2008’de yapıştırılan kırık kemikler yeniden açılmış, temizlenmiş ve %20<br />
1:1 aseton/etil alkollü Paraloid B72 ile yeniden yapıştırılmıştır. Çene kemiği bulunup<br />
HMG Paraloid ile yerine yapıştırılmıştır. Kafa tasındaki kırıklarda yeniden düzenlenip<br />
%20 Paraloid B72 ile yapıştırılmıştır. 2008’deki alan konservasyonu sırasında sağ ele<br />
yapışan ktaşlaşmış toprak ve taş metal selüloz ve bandajla örtülerek taş ve toprağın büyük<br />
kısmının temizlenmesine imkan sağlamıştır. %40 Paraloid B72 ile bazi parmaklar da<br />
yapıştırılmıştır. Dişler de 1: 1 aseton ve etil alkol %20 Paraloid B72 ile yerlerine<br />
yapıştırılmıştır.<br />
2 No.lu Birey: Bir önceki sezonda yapılan sağlamlaştırma işlemleri kaldırılıp temizlenmiş<br />
ve %20 Paraloid B72 sürülen Hollytex şeritleri ile yenilenmiştir (sarılmıştır).<br />
Kafatasındaki 11 kırık parça 1:1 aseton/etil alkol içinde %20 HMG ve Paraloid<br />
kullanılarak yeniden yapıştırılmıştır. Dişler de %20 Paraloid B72 ile sağlamlaştırılmıştır.<br />
112 No.lu mezardan ele geçen 3 kafatasının arka tarafının üst kısımlarında olağan dışı bir<br />
şekil (oluşum) farkedilmiştir. Kafatasları su içinde %5 and %10 Primal WS24 kullanarak<br />
sağlamlaştırılmış ve ileriki sezonlarda daha detaylı bir çalışma yapmak üzere depoda<br />
korunmaya alınmıştır.<br />
Küçük buluntuarın konservasyonu<br />
Oldukça çok sayıda küçük buluntu temizlenip konservasyonları yapılmıştır. Bronz ve<br />
bakır objeler (sikkeler de bunlara dahildir) mikroskop altında mekanik temizlikleri<br />
yapılmış ve 50/50 etil alkol ve aseton içinde %2.5 Paraloid B72 ile kaplanmıştır. Demir<br />
objeler de dahil olmak üzere diğer metal objeler de fiber cam kalem ve ucu kör bisturi<br />
(neşter) ile temizlenmiş, Laponite RD jel içinde %1 DTPA uygulanıp etil alkolle<br />
temizlenmiş ve 1:1 aseton/etil alkol içinde %2 Paraloid B72 ile kaplanmıştır. Seramik kap<br />
parçaları da etil alkolle temizlenerek kırık kenarlarından 1:1 aseton/etil alkol içinde %5<br />
Paraloid B72 ile 1:1 aseton/etil alkol içinde %20 Paraloid B72 ile birleştirilmişlerdir.<br />
Vinç calışmaları<br />
taşların kaldırılması, kapı pervazlarının birleştirilmesi, sütun başlıklarının restorasyonu<br />
ve taşların sabit vinçin kurulu olduğu alanda yer alan taş deposuna taşınması ve mezar<br />
taşları üzerindeki kaldırılıp yenilenmesinde yardımcı olması için 4 günlüğüne vinç<br />
kiralanmıştır.<br />
Sabit vinç kazı sezonu bitiminde parçalarından ayrılarak korunmaya alınmıştır. Etrafı<br />
31
telle çevrilen bu alana bir lento ve kapı pervaz parçası taşınarak geleck sezonda restore<br />
edilmek üzere jeotekstille üzeri kaplanıp toprakla örtülmüştür.<br />
Notlar<br />
2009 yılının başında Belçika’daki koservasyon malzemeleri satan Resiplast şirketinin<br />
batmak üzere olduğu haberi ulaştı. Bu şirket son 6 yıldır <strong>Amorium</strong>’da tal<br />
konservasyonunda kullanılan tutkalı (epoxy) oldukça düşük fiyatla sağlamamızda<br />
yardımcı olmuştur. Multipox epoxy taş konservasyonunda kullanılan tek tutkaldır.<br />
Aquarep 7 No.lu kapıdaki lentoda yer alan yatak kırıkların oluşturduğu açıklıkları<br />
doldurulmasında kullanılmıştır. Aquarep (Sagalassosta 15 yıldır başarıyla kullanılan ve<br />
su ile karıştırılarak uygulanan tutkal dolgu maddesi) <strong>Amorium</strong>daki üç adet mermer kapı<br />
pervazı konservasyonu sırasında yüzey dolgusu olarak kullanılmış ve sonuç başarılı<br />
olmuştur.<br />
Resiplast şirketinin geleceğinin ne olacağı çok belirgin olmadığı için taş<br />
konservasyonunda kullanılan tutkala başka alternatifler bulmak üzere araştırma<br />
yapılmaya başlanmıştır. Büyük mimari parçaların Multipox ile yapıştırılmasında alınan<br />
oldukça tatmin edici sonucun diğer tutkallarda da elde edilip edilemeyeceği de bu<br />
sezonda test edilmiştir. Italya’dan Epo 150 ve Amerika’dan Araldite AY 103 tutkalları<br />
sezon boyunca denenmiştir. Çabucak sertleştiği, taşları birleştirirken kullanılan fiber cam<br />
çubukları yerleştirildikleri yerde tutması ve taşları birleştirirken açılan deliklerden epoxy<br />
kaybı daha az olması bakımından Epo 150nin daha uygun olduğu kararına varılmıştır.<br />
Küçük buluntuların saklanmasında kullanılan malzemeleri tedarik ettiği ve kendisiyle<br />
çalışan konservatörlerin <strong>Amorium</strong>’daki konserasyon çalışmalarına katılmalarına izin<br />
verdiği için Chicago Illinois’deki Field Müzesi Antropoloji bölümünde baş konservatör<br />
olan Ruth Norton’a teşekkürü bir borç biliriz. <strong>Amorium</strong>’da üç sezondur taşların<br />
konservasyonunda birleştirilmesinde kullanılan Polyester fiber cam çubukları tedarik<br />
eden İngiltere’nin Hertfordshire şehrindeki RBJ Plastics şirketine de teşekkürlerimizi<br />
sunarız.<br />
Envanterlik ve Etüdlük Eserler (Bkz. Ek 7-8)<br />
2009 Yılı <strong>Amorium</strong> Yayın ve Konferansları<br />
E.A. Ivison, “Middle <strong>Byzantine</strong> Sculptors at Work: Evidence from the Lower <strong>City</strong><br />
Church at <strong>Amorium</strong>,” Ch. Pennas ve C. Vanderheyde (ed.), La sculpture byzantin, VII e<br />
- XII e siècles. Actes du colloque internationale organisé par la 2 e Éphorie des<br />
antiquités byzantines et l’École française d’Athènes (6-8 septembre 2000), BCH<br />
Supplément 49, Paris 2008, s. 489-513.<br />
O. Koçyiğit ve C. Lightfoot, “Şarap ve Felaket,” Aktüel Arkeoloji 11 (Nisan, 2009), s. 42-<br />
3.<br />
C.S. Lightfoot, “Excavations at <strong>Amorium</strong>: Results from the Last Ten Years (1998–<br />
2008),” T. Vorderstrasse ve J. Roodenberg (ed.), Archaeology <strong>of</strong> the Countryside in<br />
Medieval Anatolia, PIHANS 113, Leiden 2009, s. 139-53.<br />
C.S. Lightfoot, “An Important Group <strong>of</strong> Late 7 th -Century Coins from <strong>Amorium</strong>,” O.<br />
Tekin (ed.), Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean<br />
32
World. Studies in Memory <strong>of</strong> Clemens E. Bosch and Sabahat Atlan and in Honour <strong>of</strong><br />
Nezahat Baydur, Istanbul 2009, s. 223-6.<br />
C. Lightfoot, “Ortaçağ’da Aydınlatma Teknikleri ve <strong>Amorium</strong>’da Ele Geçen Buluntular,”<br />
A.O. Uysal, A. Yavaş, M. Dündar ve O. Koçyiğit (ed.), XII. Ortaçağ Türk Dönemi<br />
Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 15-17 Ekim 2008 Çanakkale, Çanakkale 2009,<br />
s. 41-9.<br />
C. Lightfoot, E. Ivison, M. Şen, ve H. Yaman, “<strong>Amorium</strong> Kazısı 2007,” KST 30/1,<br />
Ankara, 26-30 Mayıs 2008, Ankara 2009, s. 201-26.<br />
C. Lightfoot ve E. Ivison, “<strong>Amorium</strong> 2008,” AnatArch 14 (2008), s. 25-7.<br />
C. Lightfoot, “<strong>Amorium</strong> 2009,” AnatArch 15 (2009), s. 24-5.<br />
C. Lightfoot, “<strong>The</strong> Siege <strong>of</strong> <strong>Amorium</strong>: History’s Tragedy; Archaeology’s Triumph,”<br />
Minerva 20/5 (Eylül/Ekim 2009), s. 27-9.<br />
Oxford Üniversitesi, Arkeoloji Enstitüsü, Roma Tartışma Toplantısının himayesinde, 18<br />
Kasım 2009 yılında ekip üyesi Dr. Olga Karagiorgou (Atina Akademisi görevlisi)<br />
tarafından “Masons’ Marks from <strong>Amorium</strong>: A Case Study” adlı bir sunuş verildi.<br />
Macaristan başkenti Budapeşte’de, Orta Avrupa Üniversitesi, Helen Görenekler<br />
Araştırma Merkezinde 12–14 Kasım 2009 yılında düzenlenen Centre and Periphery in<br />
the Age <strong>of</strong> Constantine VII Porphyrogennetos Sempozyumuna kazı başkanı Chris<br />
Lightfoot katılıp, “<strong>Amorium</strong>: A <strong>The</strong>matic Capital at the Time <strong>of</strong> Constantine VII and<br />
its Archaeological Remains” adlı bir konuşma verdi.<br />
Yunanistan’daki Girit Üniversitesi, 18–20 Kasım 2009 tarihinde olan Bizans Şehirler<br />
Sempozyumunda, ekip üyesi Pr<strong>of</strong>. Dr. Eric Ivison tarafından “Occupation <strong>of</strong> the 7th–<br />
9th Centuries below the Enclosure at <strong>Amorium</strong>” bir bildiri verildi.<br />
Pamukkale Üniversitesinde, 14–16 Ekim 2009 yılında düzenlenmiş olan XIII. Ortaçağ<br />
ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumuna katılan ekip<br />
üyeleri Murat Şen ve Oğuz Koçyiğit “Sepet Tipi Küpelere Bizans Anadolu’sundan Yeni<br />
Bir Yorum: <strong>Amorium</strong>’da Bulunan Örnekler” ve “<strong>Amorium</strong>’da Bulunan Yeni Veriler<br />
Işığında Bizans Dünyası’nda Şarap Üretimi” adlı iki konuşma yapıldı.<br />
Pamukkale Üniversitesinde, 31. Kazı Sonuçları Toplantısının çerçevesinde 28 Mayıs<br />
2009 yılında kazı başkanı Chris Lightfoot ve ekip üyesi Murat Şen 2008 <strong>Amorium</strong><br />
kazısı raporunu verdiler.<br />
Yunanistan başkenti Atina’da, Bizans ve Hıristiyan Müzesi tarafından 15–17 Mayıs<br />
2009 yılında düzenen Bizans ve Bizans Sonrası Arkeoloji ve Sanat Tarihi<br />
Sempozyumunda ekip üyeleri Olga Karagiorgou and Nikos Tsivikes <strong>Amorium</strong> kazısı<br />
ve sonuçları hakkında sunuşlar verdiler.<br />
New York CUNY Üniversitesine bağli Lisansüstü Merkezinde ekip üyesi Pr<strong>of</strong>. Dr. Eric<br />
Ivison tarafından “Excavations at <strong>Amorium</strong> and the <strong>Byzantine</strong> Dark Ages” adlı bir<br />
gösterisi 24 Nisan 2009 yılında yapıldı.<br />
33
Almanya’daki Freiburg Üniversitesinde, 15–16 Ocak, 2009 yılında <strong>Amorium</strong> ile ilgili<br />
halka açık bir konferans ve seminer Doç. Dr. Beate Böhlendorf-Arslan tarafından<br />
hazırlandı. Özek olarak Amerika’dan gitmiş olan Chris Lightfoot ve Eric Ivison<br />
katıldı.<br />
Sonuç ve Teşekkürler<br />
Sn. Haluk İmga, Afyonkarahisar Valisi, 20/07/09 tarihinde <strong>Amorium</strong> kazısına ziyaret<br />
etmiştir.<br />
2009 kazı sezonunun başarılı geçmesini, kazıya katılan bütün ekip üyeleri ile beraber<br />
mutfak elemanları ve köyden tedarik edilen işçilerin yorulmak bilmeden yardıma hazır<br />
olmalarına borçluyuz. <strong>Amorium</strong> Kazıları Projesi Ankara, Afyonkarahisar, ve<br />
Emirdağ’daki yetkili kişilerin yardım ve desteklerinden dolayı da teşekkür eder. Maddi<br />
destek New York <strong>The</strong> Metropolitan Museum <strong>of</strong> Art’taki <strong>The</strong> Adelaide and Milton de<br />
Groot Fonu’ndan, bir anonim bağışçıdan, Harvard Üniversitesin’deki Loeb Classical<br />
Library Fonu’ndan ve diğer <strong>Amorium</strong> dostlarımızdan gelmiştir. Bizden desteklerini<br />
kesmeyen bu kuruluş ve kişilere de gönülden teşekkürü bir borç biliriz. Minnesota’daki<br />
Wells Fargo’dan Paul Schwartz ve Philadelphia’daki ARIT’den Nancy Leinwand’a da<br />
yardımlarından ötürü ayrıca teşekkür etmek isteriz. Son olarak, İngiliz Arkeoloji<br />
Enstitüsü Başkanlığı, ARIT’in idare memurlarına, <strong>The</strong> Metropolitan Museum <strong>of</strong> Art’daki<br />
meslektaşlara ve özellikle Müze Müdürü Dr. Thomas Campbell ve Yunan ve Roma Sanat<br />
Bölümü Başkanı Dr. Carlos Picón’a da teşekkürü bir borç biliriz.<br />
Dr. C.S. Lightfoot<br />
<strong>Amorium</strong> Kazı Başkanı<br />
16 Şubat, 2010<br />
34
EK-1<br />
EXAMINATION AND ANALYSIS REPORT<br />
January 4, 2010<br />
Sample: Yellow deposit from Area A-20 (north <strong>of</strong> main church building), Context 810,<br />
1/8/2009<br />
Purpose <strong>of</strong> examination: Characterisation <strong>of</strong> material<br />
Results and discussion<br />
A sample consisting <strong>of</strong> several chunks <strong>of</strong> friable, bright yellow material excavated as part<br />
<strong>of</strong> a deposit found in the soil north <strong>of</strong> the main church building at <strong>Amorium</strong> was<br />
submitted for analysis. Under low-power magnification, the yellow material is seen to<br />
occur partially as sub-millimeter fibrous laths with a pearly luster that, when broken or<br />
removed from an exposed fragment, frequently contain smaller particles having a<br />
distinctive orange-red color.<br />
A small aliquot <strong>of</strong> the sample was analyzed by open-architecture x-ray fluorescence<br />
spectrometry using a Bruker Artax instrument equipped with a Rh-target x-ray tube. <strong>The</strong><br />
aliquot was spread as a powder on a graphite stub without binder. <strong>The</strong> spectrum obtained<br />
is dominated by the K-lines <strong>of</strong> arsenic (As) and sulfur (S), with weaker signals from<br />
barium (Ba), strontium (Sr) and iron (Fe) as shown in Figure 1. Some <strong>of</strong> the loosely<br />
adherent yellow particles were dispersed onto a low-background Si (510) plate and<br />
analyzed by x-ray diffractometry using Cu Kα radiation. This analysis yielded a welldefined<br />
pattern with more than thirty sharp lines in the front-reflection region. An<br />
unrestricted search <strong>of</strong> the current release <strong>of</strong> the ICDD PDF-4+ database provided an<br />
explicit match with orpiment [As 2 S 3 ] as the top-ranked file pattern (see attached data<br />
sheets), consistent with the XRF data as well as with the visual features noted above.<br />
Weaker, residual lines were readily assigned to quartz and barite, both <strong>of</strong> which minerals<br />
are frequently associated with occurrences <strong>of</strong> orpiment in nature. Indeed, the evidence<br />
strongly suggests that the material represents a natural deposit <strong>of</strong> orpiment, possibly<br />
collected for use as a pigment.<br />
35
Open-architecture x-ray diffractometry analysis <strong>of</strong> yellow material excavated at<br />
<strong>Amorium</strong>, Area A-20 (north <strong>of</strong> main church building), Context 810, 1/8/2009<br />
45 kV, 35 mA, Cu Kα rad, 0.04° step size; 0.04°/sec scan speed; on Si (510) plate with<br />
Vaseline.<br />
Peak ID Extended Report (48 Peaks, Max P/N = 22.6)<br />
[<strong>Amorium</strong>_yellow1.MDI] Scan Data<br />
PEAK: 13(pts)/Parabolic Filter, Threshold=3.0, Cut<strong>of</strong>f=0.1%, BG=3/1.0, Peak-Top=Centroid Fit<br />
2-<strong>The</strong>ta d(Å) Height Height% Phase ID d(Å) I% ( h k l ) 2-<strong>The</strong>ta Delta<br />
5.562 15.8775 27 1.3<br />
6.055 14.5852 16 0.8<br />
11.966 7.3902 148 7.2 Orpiment 7.3769 12.6 ( 1 1 0) 11.987 0.022<br />
15.820 5.5974 73 3.6 Barite 5.5626 1.9 ( 1 1 0) 15.920 0.100<br />
16.281 5.4398 35 1.7<br />
18.058 4.9083 388 18.8 Orpiment 4.93241 6.4 ( 2 1 0) 17.969 -0.089<br />
18.438 4.8081 2057 100.0 Orpiment 4.7988 100.0 ( 0 2 0) 18.474 0.036<br />
19.960 4.4448 139 6.8 Barite 4.4325 15.1 ( 0 2 0) 20.016 0.056<br />
20.776 4.2719 308 15.0 Quartz 4.2600 21.8 ( 1 0 0) 20.835 0.058<br />
22.258 3.9908 397 19.3 Orpiment 3.9818 21.9 ( 1 0 1) 22.309 0.051<br />
22.772 3.9019 47 2.3 Orpiment 3.8958 0.6 ( 0 1 1) 22.808 0.036<br />
24.070 3.6943 485 23.6 Orpiment 3.7015 26.0 (-1 1 1) 24.023 -0.047<br />
24.929 3.5689 73 3.5 Barite 3.5720 28.2 ( 2 0 0) 24.907 -0.022<br />
25.897 3.4377 157 7.7 Barite 3.4375 100.0 ( 0 2 1) 25.898 0.001<br />
26.585 3.3502 1532 74.5 Quartz 3.3504 100.0 ( 0 1 1) 26.584 -0.001<br />
27.995 3.1846 341 16.6 Orpiment 3.1855 17.8 ( 0 2 1) 27.988 -0.008<br />
29.050 3.0713 227 11.0 Orpiment 3.0797 7.3 (-1 2 1) 28.969 -0.081<br />
29.911 2.9848 139 6.7 Orpiment 2.9924 8.3 ( 3 2 0) 29.834 -0.077<br />
31.378 2.8485 558 27.1 Orpiment 2.8652 27.2 (-3 0 1) 31.191 -0.187<br />
37
32.094 2.7866 460 22.4 Barite 2.7813 0.6 ( 2 2 0) 32.157 0.063<br />
32.958 2.7155 1034 50.3 Orpiment 2.7155 39.8 ( 3 1 1) 32.959 0.000<br />
35.051 2.5580 123 6.0 Orpiment 2.5565 7.9 ( 0 3 1) 35.072 0.021<br />
36.107 2.4856 47 2.3 Orpiment 2.4916 0.8 ( 1 3 1) 36.016 -0.091<br />
36.610 2.4526 561 27.3 Orpiment 2.4534 23.3 ( 3 3 0) 36.597 -0.013<br />
37.488 2.3971 25 1.2 Orpiment 2.3967 2.5 ( 0 4 0) 37.495 0.007<br />
38.379 2.3435 76 3.7 Orpiment 2.3416 3.7 (-2 3 1) 38.412 0.033<br />
39.153 2.2989 78 3.8 Orpiment 2.2989 4.4 ( 4 1 1) 39.154 0.001<br />
40.691 2.2155 34 1.7 Barite 2.2163 2.0 ( 0 4 0) 40.677 -0.014<br />
42.543 2.1233 181 8.8 Orpiment 2.1229 5.3 ( 4 2 1) 42.552 0.009<br />
43.364 2.0849 113 5.5 Orpiment 2.0885 6.3 ( 0 4 1) 43.286 -0.078<br />
44.645 2.0280 171 8.3 Orpiment 2.0311 9.5 ( 3 4 0) 44.574 -0.072<br />
47.658 1.9066 80 3.9 Orpiment 1.9022 3.5 ( 4 3 1) 47.777 0.118<br />
48.809 1.8643 53 2.6 Orpiment 1.8648 3.7 ( 5 3 0) 48.796 -0.013<br />
49.636 1.8352 15 0.7 Orpiment 1.8369 0.4 ( 2 2 2) 49.585 -0.051<br />
50.109 1.8190 214 10.4 Orpiment 1.8182 1.2 ( 2 5 0) 50.132 0.023<br />
52.303 1.7477 152 7.4 Orpiment 1.7479 9.7 ( 1 3 2) 52.297 -0.005<br />
53.530 1.7105 68 3.3 Orpiment 1.7100 3.8 ( 6 1 1) 53.548 0.019<br />
54.388 1.6855 164 8.0 Orpiment 1.6839 3.6 ( 4 4 1) 54.444 0.056<br />
54.691 1.6769 115 5.6 Orpiment 1.6744 2.6 (-2 5 1) 54.781 0.090<br />
56.202 1.6353 59 2.9 Barite 1.6351 8.7 ( 1 2 3) 56.213 0.011<br />
58.590 1.5742 16 0.8 Orpiment 1.5745 0.8 ( 1 4 2) 58.579 -0.011<br />
59.928 1.5423 65 3.2 Quartz 1.5417 7.4 ( 1 2 1) 59.951 0.024<br />
60.562 1.5276 26 1.3 Barite 1.5285 9.2 ( 4 3 0) 60.524 -0.038<br />
61.554 1.5054 19 0.9 Orpiment 1.5055 1.5 ( 7 1 1) 61.547 -0.008<br />
63.100 1.4722 32 1.5 Barite 1.4726 9.8 ( 4 1 2) 63.079 -0.021<br />
64.061 1.4524 48 2.3 Barite 1.4546 3.9 ( 1 5 2) 63.951 -0.109<br />
65.370 1.4264 35 1.7 Barite 1.4248 9.4 ( 3 1 3) 65.456 0.086<br />
68.254 1.3730 30 1.5 Quartz 1.3719 4.4 ( 0 3 1) 68.315 0.061<br />
38
EK-2<br />
XE AÇMASI İSKELETLERİ<br />
I. KUTU:<br />
Context No.: 351<br />
- 1 numaralı bireye ait kafatası iskeleti kalıntıları<br />
II. KUTU:<br />
Context No.: 351<br />
- 1 numaralı bireye ait vücut kemikleri<br />
- Sağ kol kemikleri (humerus, radius ve ulna)<br />
- Omurga ve kaburga (vertebrae ve costae) iskeleti kalıntıları,<br />
- Kast içerisinde sağ el iskeleti (bulunduğu şekilde muhafaza edilmiştir)<br />
- Sol el iskeletine ait diğer kemikler<br />
III. KUTU:<br />
Context No.: 407<br />
- 2 numaralı bireye ait kafatası iskeleti kalıntıları<br />
IV. KUTU:<br />
Context No.: 407<br />
- 2 numaralı bireye ait vücut kemikleri<br />
- Sacrum, sağ ve sol kalça kemiklerine ait kalıntılar (pelvis)<br />
- Omurga ve kaburga (vertebrae ve costae) iskeletine ait kalıntılar<br />
- El ve ayak iskeletine ait kalıntılar<br />
- Sağ ve sol scapula (kürek kemiği) kalıntıları<br />
V. KUTU:<br />
Context No.: 407<br />
- 2 numaralı bireye ait vücut kemikleri<br />
- Sağ ve sol etraf kemikleri<br />
Humerus (2)<br />
Radius (2)<br />
Ulna (2)<br />
Femur (2)<br />
Tibia (2)<br />
Fibula (2)<br />
39
EK-3<br />
I. KUTU:<br />
A-20 açması:<br />
- Mezar 74 / Context No.: 769<br />
1 birey, 0–2 yaş<br />
- Mezar 83 / Context No.: 784<br />
1 birey, fetus<br />
A-20 AÇMASI İSKELETLERİ<br />
- Mezar 84 / Context No.: 786<br />
Çoklu gömü, en az 2 birey (bazı iskelet kalıntıları ile temsil edilen bir fetus de tespit<br />
edilmiştir), 0–2 yaş<br />
- Mezar 92 / Context No.: 763–787-789<br />
2 birey, yeni doğan<br />
- Mezar No.94 / Context No.: 793<br />
Çoklu gömü, en az 3 birey, 0–2 yaş, bebek<br />
40
EK-4<br />
A-13, A-17, A-19, A-20, A-27, A-35, A-36 ve A-38 AÇMALARI İSKELETLERİ<br />
A-13 açması:<br />
1- Mezar No. 89 / Context No. 578<br />
Çoklu gömü, en az iki birey, yetişkin<br />
2- Mezar No. 90 / Context No. 575-599<br />
Çoklu gömü, en az 5 birey, yetişkin<br />
3- Mezar 91 / Context No. 572<br />
Küçük bir kemik kalıntısı, tespit yapılamadı.<br />
4- Mezar No. 102 / Context No. 586–2001–2002–2003–2004<br />
Çoklu gömü, en az 9 birey, yetişkin<br />
5- Mezar No. 103 / Context No. 589<br />
Giysi ile bulunan iskeletlerin bulunduğu mezar; yaş ve cinsiyet tespiti yapılamadı)<br />
6- Mezar No. 104 / Context No. 592<br />
1 birey, bir erkeğe ait olan bu iskelette omurgalarda ve bazı costovertebral<br />
eklemlerde (kaburga ve omurgaların birleşme yüzeyleri) bir eklem hastalığı olan ankylosis<br />
spondilitis bulunduğu tespit edilmiştir.<br />
A-17 açması:<br />
1- Mezar 80 / Context No. 341<br />
Çoklu gömü, en az 3 birey, bebek, 0-2 yaş<br />
2- Mezar 87 / Context No. 343 Açıklama ????????<br />
1 birey, bebek, 0-2<br />
3- Mezar 88 / Context No.: 344<br />
Tek bir bireye ait kafatası parçaları, bebek<br />
A-19 açması:<br />
1- Mezar 67 / Context No. 1008<br />
1 birey, bebek, 0-2 yaş<br />
2- Mezar 95 / Context No. 1014<br />
Çoklu gömü, çok sayıda bebek ve çocuk iskeleti<br />
3- Mezar 105 / Context No. 1017<br />
Çoklu gömü, en az iki birey, 0-2 yaş<br />
41
4- Mezar No. 106 / Context No. 1106<br />
1 birey, bebek, 0-2 yaş<br />
5- Mezar No. 107 / Context No. 1021–1022<br />
Çoklu gömü, bebek ve çocuk iskeletleri<br />
6- Mezar No. 108 / Context No. -<br />
1 birey, bebek, 0-2 yaş<br />
A-20 açması<br />
1- Mezar No. - / Context No. 796<br />
Karışık yetişkin iskelet kalıntıları<br />
A-27 açması:<br />
2- Mezar No. - / Context No. 809<br />
Karışık yetişkin iskelet kalıntıları<br />
1- Mezar No. 96 / Context No. 665<br />
Çoklu gömü, en az 3 birey, yetişkin<br />
2- Mezar No. 97 / Context No. 686<br />
Çoklu gömü, en az 2 birey, yetişkin<br />
3- Mezar No. 98 / Context No. 671<br />
Çoklu gömü, erişkin, genç erişkin<br />
4- Mezar No. 99 / Context No. 674<br />
Çoklu gömü, en az 2 birey, bebek, fetus ya da yenidoğan<br />
5- Mezar No. 100 / Context No. 677<br />
1 birey, bebek, fetus ya da yenidoğan<br />
6- Mezar No. 101 / Context No. 680<br />
Çoklu gömü, en az yedi birey, bebek-çocuk, 0–5 yaş<br />
7- Mezar No. 111 / Context No. 682<br />
Çoklu gömü, en az 5 birey, bebek, 0–3 yaş<br />
8- Mezar No. 112 / Context No. 699–2303<br />
Çoklu gömü, yetişkin<br />
9- Mezar No. 113 / Context No. 696<br />
Çoklu gömü, en az 6 birey, bebek-çocuk, 0–4 yaş<br />
10- Mezar No. 114 / Context No. 693<br />
42
Çoklu gömü, en az 5 birey, bebek, 0–2 yaş<br />
11- Mezar No. 115 / Context No. 2302<br />
Çoklu gömü, en az iki birey, yetişkin<br />
12- Mezar No. 116 / Context No. 690<br />
Çoklu gömü, en az sekiz birey, bebek, 0-2 yaş<br />
A-35 açması:<br />
1- Mezar No. 93 / Context No. 426<br />
Çoklu gömü, en az 7 birey, bebek, 0–3 yaş<br />
A-36 açması:<br />
1- Mezar No. 106 / Context No. 1106<br />
Çoklu gömü, en az 3 birey, bebek, 0–3 yaş<br />
2- Mezar No. 109 / Context No. 1103<br />
Çoklu gömü, en az 5 birey, bebek, 0–3 yaş<br />
3- Mezar No. 110 / Context No. 1108<br />
1 birey, bebek, 0–3 yaş<br />
4- Mezar No. 117 / Context No. 1115<br />
1 birey, bebek, 0–3 yaş<br />
A-38 açması:<br />
1- Mezar No. 118 Context No. 1604<br />
Çoklu gömü, bebek-çocuk<br />
43
EK-5<br />
A-13, A-17, A-19, A-20, A-27, A-35, A-36 ve A-38 AÇMALARI İSKELETLERİ<br />
- A-13 Mezar No. 89 / Context No. 578 (1 kasa)<br />
- A-13 Mezar No. 91 / Context No. 572<br />
A-17 Mezar No. 80 / Context No. 341 Aynı kutuda<br />
A-17 Mezar No. 87 / Context No. 343<br />
A-17 Mezar No. 88 / Context No. 344<br />
A-20 Mezar No. - / Context No. 796<br />
A-20 Mezar No. - / Context No. 809<br />
- A-13 Mezar No. 90 / Context No. 599 (3 kasa)<br />
A-13 Mezar No. 90 / Context No. 575 (1 kasa) Toplam 4 kasa<br />
- A-13 Mezar No. 102 / Context No. 586 / 2001 (2 kasa)<br />
A-13 Mezar No. 102 / Context No. 2002 (3 kasa) Toplam 7 kasa<br />
A-13 Mezar No. 102 / Context No. 2003 (1 kasa)<br />
A-13 Mezar No. 102 / Context No. 2004 (1 kasa)<br />
- A-13 Mezar No. 103 / Context No. 589 (2 plastik kutu)<br />
- A-13 Mezar No. 104 / Context No. 592 (1 kasa)<br />
- A-19 Mezar 95 / Context No. 1014 (1 kutu)<br />
- A-19 Mezar 67 / Context No. 1008<br />
A-19 Mezar No.105 / Context No. 1017<br />
A-19 Mezar No. 107 / Context No. 1021-1022 Aynı kutuda (1 kutu)<br />
A-19 Mezar No. 108 / Context No. -<br />
A-38 Mezar No. 118 / Context No. 1604<br />
- A-27 Mezar No. 96 / Context No.665 (1 kutu)<br />
- A-27 Mezar No. 101 / Context No. 680 (1 kutu)<br />
- A-27 Mezar No. 97 / Context No. 686<br />
A-27 Mezar No. 99 / Context No. 674 Aynı kutuda (1 kutu)<br />
A-27 Mezar No. 100 / Context No. 677<br />
A-27 Mezar No. 111 / Context No. 682<br />
A-27 Mezar No. 116 / Context No. 690<br />
44
- A-27 Mezar No. 98 / Context No. 671<br />
A-27 Mezar No. 113 / Context No. 696 Aynı kutuda<br />
A-27 Mezar No. 114 / Context No. 693<br />
- A-27 Mezar No. 112 / Context No. 699 (2 kasa)<br />
A-27 Mezar No. 112 / Context No. 2303 (2 kasa) (Toplam 5 kasa)<br />
A-27 Mezar No. 112 / Context No. 2303 (kafatasları) (1 kasa)<br />
- A-27 Mezar No. 115 / Context No. 2302 (2 kasa)<br />
- A-35 Mezar No. 93 / Context No. 426 (2 ayrı kutuda)<br />
- A-35 Mezar No. 93 / Context No. 426 (devam)<br />
A-36 Mezar No. 106 / Context No. 1106 Aynı kutuda<br />
A-36 Mezar. No. 110 / Context No. 1108<br />
A-36 Mezar No. 117 / Context No. 1115<br />
- A-36 Mezar No. 106 / Context No. 1106<br />
A-36 Mezar No. 109 / Context No. 1103 (1 kasa)<br />
45
EK-6<br />
2007 YILI FOSİL ÖRNEKLERİ<br />
1- Sağ alt çene parçası (küçük ruminant) (1 adet)<br />
2- Sol alt çene parçası (küçük ruminant) (1 adet)<br />
3- Üst çene parçaları (küçük ruminant) (2 adet)<br />
4- Vertebrae (omur) ve kemik parçaları (parçalar halinde)<br />
5- Denizel fosil (1 adet)<br />
6- Tanımlanamayan fosil parçası (1 adet)<br />
46
EK-7 AMORİUM KAZISI 2009 YILI ENVANTERLİK ESER LİSTESİ<br />
Sıra<br />
No<br />
Kazı Envanter No Eser Adı Cinsi Buluntu Yeri Dönemi<br />
1 AM.08/8351 Bir çift küpe Bronz A-22/Context 321<br />
Mezar 53<br />
Orta Bizans<br />
2 AM.09/8426 Ağırşak Kemik A-36/ Context 1100 Orta Bizans<br />
3 AM.09/8450 Yüzük Bronz A-13/ Context 579<br />
Mezar 89<br />
Orta Bizans<br />
4 AM.09/8451 Haç Bronz A-13/Context 578<br />
Mezar 89<br />
Orta Bizans<br />
5 AM.09/8466 Sikke Bronz A-28/Context 434 IV.Leo<br />
(776–778)<br />
6 AM.09/8477 Akik Boncuk Taş A-27/Context 680<br />
Mezar 101<br />
Orta Bizans<br />
7 AM.09/8482 Yüzük Bronz A-27/Context 680<br />
Mezar 101<br />
Orta Bizans<br />
8 AM.09/8552 Yüzük Bronz A-13/ Context 203<br />
Mezar 102<br />
Orta Bizans<br />
9 AM.09/8503 Haç Bronz A-27/ Context 671<br />
Mezar 98<br />
Orta Bizans<br />
10 AM.09/8554 Bilezik Bronz A-27/ Context 690<br />
Mezar 116<br />
Orta Bizans<br />
11 AM.09/8558 Küpe Bronz A-13/Context 2004<br />
Mezar 102<br />
Orta Bizans<br />
12 AM.09/8559 Küpe Bronz A-13/Context 2004<br />
Mezar 102<br />
Orta Bizans<br />
13 AM.09/8562 Kolye Cam A-27/Context 690<br />
Mezar 116<br />
Orta Bizans<br />
14 AM.09/8563-8564- Kolye Cam A-27/Context 696 Orta Bizans<br />
8565-8580<br />
Mezar 113<br />
15 AM.09/8409 Boncuklar Cam A-27/Context 658<br />
Mezar 85<br />
Orta Bizans<br />
16 AM.09/8408 Bilezik Cam A-27/Context 658<br />
Mezar 85<br />
Orta Bizans<br />
17 AM.09/8410 Bilezik Cam A-17/Context 341<br />
Mezar 80<br />
Orta Bizans<br />
18 AM.09/8411 Bilezik Cam A-17/Context 341<br />
Mezar 80<br />
Orta Bizans<br />
19 AM.09/8479 Bilezik Cam A-19/Context 1014<br />
Mezar 95<br />
Orta Bizans<br />
20 AM.09/8509 Bilezik Cam A-19/Context 1014<br />
Mezar 95<br />
Orta Bizans<br />
21 AM.09/8510 Bilezik Cam A-36/Context 1106<br />
Mezar 106<br />
Orta Bizans<br />
22 AM.09/8553 Bilezik Cam A-27/Context 690<br />
Mezar 116<br />
Orta Bizans<br />
23 AM.09/8572 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
Orta Bizans<br />
24 AM.09/8573 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
Orta Bizans<br />
25 AM.09/8574 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
Orta Bizans<br />
26 AM.09/8575 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
Orta Bizans<br />
47
27 AM.09/8576 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
28 AM.09/8577 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
29 AM.09/8578 Bilezik Cam A-27/Context 2303<br />
Mezar 112<br />
30 AM.09/8579 Bilezik Cam A-38/Context 1604<br />
Mezar 118<br />
31 AM.09/ Tek Kulplu<br />
Çömlek<br />
Pişmiş Toprak A-17/Context 353<br />
Orta Bizans<br />
Orta Bizans<br />
Orta Bizans<br />
Orta Bizans<br />
Karanlık<br />
Çağ (838<br />
Öncesi)<br />
48
EK-8 AMORİUM KAZISI 2009 YILI ETÜTLÜK ESER LİSTESİ<br />
Etütlük No Kazı Buluntu No Eser Adı Cinsi Buluntu Yeri Dönemi<br />
1 AM.08/ 8349 Lamba<br />
Askısı<br />
Bronz A-26 / Context 648 Erken Bizans<br />
2 AM.09/ 8400 Sikke Bronz A-20 / Context 718 V. Leo (813–<br />
820)<br />
3 AM.09/ 8402 Lamba Bronz Yüzey Buluntusu Erken Bizans<br />
4 AM.09 /8409 Boncuklar Cam A-27 Mezar 85 Orta Bizans<br />
Context 658 (10–11.yy)<br />
5 AM.09/8449 Sikke Bronz A 36/ Context Orta Bizans<br />
1100<br />
(1065–1070)<br />
6 AM.09/8470 Anahtar Demir A-30 / Context 933 Karanlık Çağ<br />
(7–9.yy)<br />
7 AM.09/8490 Sikke Bronz A 29 / Context 429 VII.Constantine<br />
(913–959)<br />
8 AM.09/8546 Anahtar<br />
Yuvası<br />
Bronz A-17/ Context 353 Karanlık Çağ<br />
(Erken 9.yy)<br />
9 AM.09/8556 Obje Bronz A-13 / Context Orta Bizans<br />
2004<br />
Mezar 102<br />
(10–11.yy)<br />
49
Change language