Prof.Dr. Oğuz Ceylan - İSTANBUL (1. Bölge)

More documents

Recommendations

Info

44 Vakıf Restorasyon Yıllığı | Yıl: 2012 | Sayı: 5 | Nuruosmaniye Camii Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Projeleri Çevre Oluşumu: İstanbul’un tarihi yarımadasında, Bizans döneminde Constantinus Forumu olarak adlandırılan alanda bulu- nan Çemberlitaş’ın kuzeybatısında yeralan Nuruosmaniye Külliyesi, İstanbul kent silüetinde yeralan ilk Barok yapılardandır. Cami ile kent alanlarının kullanılışındaki tarihi sürekliliğin ve Osmanlı İmparatorluk kültüründe, yeni bir dönemin en güçlü simgelerindendir. Külliyenin kurulduğu alan, Bizans döneminden günümüze kadar ekonomik ve kültürel etkinlikler bakımından merkez konumundaki işlevini korumuştur. Bizans’ın ünlü ticaret aksı olan Mese, bugünkü adıyla Yeniçeriler Caddesi, Osmanlı döneminde de önemini sürdürmüştür. Tarihi Gelişim: Osmanlı Tarihi’nde Nuruosmaniye Külliyesini yeni bir kültür döneminin simgesi olarak değerlendirmek gerekir. 18. Yüzyılda Osmanlı Kültürü, hâlâ özümseme ve özgün yaratma gücü olduğunu bu külliye ile belirtmiştir. Bu gücün, Osmanlı Devleti’nde, önce padişah tarafından göste- restorasy n İstanbul’da yer alan ve barok akımın etkisinde inşa edilen Nuruosmaniye Camii ve diğer külliye birimleri, Osmanlı döneminin en son büyük komplekslerindendir. Bulunduğu doku açısından, iskân devamlılığı olan bir yerde ve kentin en önemli arterlerinden birinde yer almaktadır. Batı’nın barok özelliklerinin Osmanlı yerel gelenekleriyle birleşmesi sonucu vücuda gelen cami, son derece özenli bir taş işçiliğine sahiptir. Mekâna hâkim ana kubbesi, Hünkâr Mahfili, “s” ve “c” kıvrımlarının hâkim olduğu bezemeleri ve eğrisel kemerleri ile sahip olduğu üslubu en ince detaylarına kadar yansıtmaktadır. Medrese, imaret, türbe, kütüphane, çeşme ve sebilinin yanında dükkanları ile tam bir külliye hüviyetindedir.* Anahtar Kelimeler: Barok üslup, ana kubbe, avlu, kompleks, Osmanlı Nuruosmaniye Complex (mosque and the other buildings), in Istanbul, constructed as baroque, is one of the last biggest complexes of the Ottoman era. It is located on one of the most important main arteries and surrounded by a residence pattern. The mosque, constructed by the merger of the Baroque specialties of the west and the Ottoman local traditions, has a very attentive stone work. The mosque, with the main dome, the sultan’s gathering-place, the “s” and “c” scrolls and the curvilinear arches, reflects its style in detailed. It is exactly a complex with the madrasah, almshouse, tomb, library, fountain and water dispenser along with the shops. Keywords: baroque, main dome, courtyard, complex, Ottoman rilmesi gerektiği için I. Mahmut’un kültürel eğilimleri Nuruosmaniye gibi bir külliyenin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun son büyük anıtsal camisi ve külliyesi olan Nuruosmaniye Külliyesi, Batı’ya açılma gayretlerinin de göstergesi sayılabilecek bir formla hem planda hem de cephe düzeninde barok özellikleriyle dikkat çeken kültürel bir dönüm noktasıdır. Dönem Özellikleri ve Barok Üslup: Mimaride, çeşitli kıvrılmalar, bükülmeler (s,c gibi) şeklinde kendini hissettiren bu üslup, 17-18. Yüzyıllarda Avrupa’nın özellikle Katolik ülkelerinde (İtalya, İspanya, Portekiz, Avusturya, Belçika, Güney Almanya) ve Latin Amerika’da yayılmıştır. Osmanlı topraklarında, 1730- 1850’li yıllara kadar etkisini gösteren Barok üslupta kıvrımlı şekiller Osmanlı Klasik üslubunun karakterini değiştirmiş, bu dönemden itibaren yeni anlayış hâkim olmaya başlamıştır. Dalgalı yay kemerler, deniz kabukları, kenger/ akanthus yaprakları sıklıkla kullanılan motifler olmuşken kemer biçimleri “S” ve “C” kıvrımları dışında, duvarlardaki yön değiştirmeler, ara kesitlere konan plastırların * Bu makale, 2006 ve 2008 yılları arasında FOMGRUP Mimarlık A.Ş. bünyesinde Prof. Dr. Oğuz Ceylan danışmanlığında yapılan Nuruosmaniye Camii ve Külliyesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Projelerinin raporlarından yararlanılarak hazırlanmıştır.
asimetrik düzenleri sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Os- manlılar bu değişimi kullanırken, kopya etmek yerine geç- mişten gelen deneyimlerle birlikte yenilikleri birleştirmişler; böylece kendine has yapı ve süsleme tipleri meydana getirmişlerdir. Barok mimaride yapıların cephesi simetrik bir düzen göstermekle birlikte, yan kanatların kademeli olarak öne alınması yapılarda hareket ve derinlik sağlamıştır. Dışta görülen bu hareketli düzenlemeler, yapıların iç mekânlarında da görülür. Yapının her bir cephesi tek başına ele alınacak şekilde yorumlanmıştır. III. Ahmet zamanından sonra yaygınlaşan ve 19. Yüzyılın başlarına kadar geçen sürede yapılan camiler (Beşir Ağa Camii-1745; Nuruosmaniye Camii-1748/55; Ayazma Camii-1760; Laleli Camii-1763; Zeynep Sultan Camii-1769; Beylerbeyi Camii-1778; Selimiye Camii-1806 ve Nusretiye Camii-1798/1800) barok üslup içinde ele alınarak yorumlanmışlardır. Nuruosmaniye Külliyesinin banisi, yirmi dördüncü Osmanlı Sultanı I.Mahmut’tur (1696-1754). Yapı ile ilgili olarak bilgi veren 1335-1337 H. Tarihli Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası’nda inşaat süreci ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Eser, Nuruosmaniye Camii Bina Kâtibi Ahmed Efendi tarafından kaleme alınmıştır. I. Mahmut dönemindeki bütün inşaat aşamalarını, malzeme teminini ve diğer tüm teknik işleri anlatan eser, Osmanlı Mimarisi üzerine yazılmış önemli bir kaynaktır. (Kuban 1982: 124). Nuruosmaniye Camii ve Külliyenin Diğer Birimleri Nuruosmaniye Camii: Harim mekânı kare planlı olan Nuruosmaniye Camii, tek kubbeyle örtülü olup, yarım oval biçimli, geniş bir dış avluya sahiptir. Mihrap kısmı, Osmanlı cami mimarisinde alışık olunmadığı tarzda, dışa doğru çıkıntı yapan, alçak ve küçük bir yarım kubbeyle örtülü olan poligonal bir plana sahiptir. Çarşı kısmı yüksek bir subasman üzerine kurulmuş olan camiye on bir basamaklı mermer bir merdivenle çıkılmakta ve cami ile aynı set üzerindeki revaklı avlunun ikisi yanlarda, birisi ortada olmak üzere üç kapısı vardır. Alışılagelindiği üzere içinde şadırvan olması beklense de avlunun şadırvanı yoktur. Abdest alma yerleri, subasmanla yükseltilmiş beden duvarı üzerinde düzenlenmiştir. Revaklı avluda barok başlıklı sekiz adet porfir sütun üzerinde dokuz revak kubbesi ve son cemaat yerindeki dört adet sütun üzerinde de beş kubbe bulunmaktadır. Revaklı avlunun cami ile birleştiği iki noktada barok taş külahlı, ikişer şerefeli iki minare yükselmektedir. Caminin mihrap Prof.Dr. Oğuz Ceylan Çizim 1. Külliyenin vaziyet planı (Fomgrup,Vakıflar İst.Bölge Müd.Arş.) duvarı yönünde geniş bir rampayla çıkılan Hünkâr Kasrı bulunmaktadır. Caminin 25.75 m. çapındaki kubbesi, dört büyük kemer ile dört köşedeki ağırlık kulelerine oturtulmuştur. Yüksek ve geniş kubbeyi duvarlara binen kemerler taşımaktadır. İç mekân kurgusu, geleneksel ve tek kubbeli camilerden farklı; orta kubbeye göre alçak ve galeriler şeklinde değildir. Harimi çepeçevre dolaşan galeriler, duvarda açılan ve yüksekte dolaşan sürekli localar halindedir. Bunların altındaki revaklar da diğer camilere göre ana hacmin içine taşmaktadır. Mihrabın sağ ve solunda birer mahfil bulunmaktadır. Soldaki Hünkâr Mahfili; sağdaki, Kadınlar Mahfili’dir. İki kat halinde altta, sütun; üstte, payelere dayanan dış yan mahfillerin kemerleri dalgalı şekildedir. Hünkâr Mahfili katının altında, yol tarafında dükkânlar yer almaktadır. Yapının bağımsız bir Hünkâr Mahfili olmasa da, bu köprü galeri; Hünkâr Mahfilleri ile bunlarla bağlantılı kasırların önem kazanmasına neden olmuştur. Caminin iç bezemesinde Hüsn-ü hat eserler önemli yer tutmaktadır. En alt sıra pencerelerinin üzerlerindeki oval madalyonlar, o çağın ünlü hattatlarının yazılarıyla süslüdür. Osmanlı mimarisinde, yüzeysel bezeme niteliğini aşan üç boyutlu bezemeyi ilk kez Nuruosmaniye’de görmekteyiz. Burada, bilinçli olarak eğri hat, doğru hattın yerini almıştır. Kemer biçimleri “S” ve “C” kıvrımları, yön değiştirmeler, ara kesitlerdeki plastırların asimetrik düzenleri dikkat çekmektedir (Koç 1994: 102). Nişlerde, kapılarda barok mukarnas olarak ifade ettiğimiz dairesel profilli ve bu yapıya özgü kabartmalar, kartuşlar, akanthus yaprağı benzeri klasik barok motifler, büyük silme takımları, barok sanatın Osmanlı yorumu olarak nitelendirilen bu yapıda, yeni bir uygulama alanı bulmuştur. restorasy n 45
Page 1: Prof.Dr. Oğuz Ceylan | MSGSÜ, Mim
Page 5 and 6: Çizim 2. Restitüsyon projesine g
Page 7 and 8: Çizim 6. Cami kuzeybatı cephesine
Page 9 and 10: Çizim 10. Cami güneybatı cephesi
Page 11 and 12: Çizim 14. A-A restitüsyon kesiti
Page 13 and 14: Çizim 18. Cami kuzeybatı cephesi
Page 15: Kaynakça Arel, A. (1975) Onsekizin

Prof.Dr. Oğuz Ceylan - İSTANBUL (1. Bölge)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?