Suudi Arabistan: Temel Ekonomik Yapı ve Dünya Enerji ... - orsam
Suudi Arabistan: Temel Ekonomik Yapı ve Dünya Enerji ... - orsam
Suudi Arabistan: Temel Ekonomik Yapı ve Dünya Enerji ... - orsam
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
İnceleme<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomisi doğal kaynak temelli ekonomidir.<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>: <strong>Temel</strong> <strong>Ekonomik</strong> <strong>Yapı</strong> <strong>ve</strong> <strong>Dünya</strong><br />
<strong>Enerji</strong> Piyasaları Açısından Önemi<br />
Saudi Arabia: Basic Economic Structure and its Importance for the World<br />
Energy Markets<br />
Doç. Dr. Harun ÖZTÜRKLER<br />
Afyon Kocatepe Üni<strong>ve</strong>rsitesi Ekonomi Bölümü<br />
ORSAM Ortadoğu Ekonomileri Danışmanı<br />
ozturkler@alum.american.edu<br />
Abstract<br />
By the land area Saudi Arabia is the largest country in the Middle East. Saudi Arabia has o<strong>ve</strong>r 400 billion $<br />
gross domestic product. Petroleum is by far Saudi Arabia’s most important natural resource and therefore it<br />
is an oil-based economy. That is, its manufacturing activities are dominated by the exploration for and production<br />
of oil. Furthermore, due to its rich energy resources and energy production, Saudi Arabia is undoubtedly<br />
the one of the most important country for the world energy markets. In order to analyze Arab Spring<br />
and asses the possibility of de<strong>ve</strong>lopments circling Saudi Arabia, one must need to study both economic structure<br />
of Saudi Arabia and it plays in world energy markets. On the basis of macroeconomic variables, this<br />
study concludes that Saudi Arabia must use its vast petroleum re<strong>ve</strong>nues and resulting domestic savings to<br />
restructure its economy and create a more di<strong>ve</strong>rse economy that can produce high tech and internationally<br />
competiti<strong>ve</strong> goods and services. Saudi Arabia must also de<strong>ve</strong>lop projects to impro<strong>ve</strong> labor force participation<br />
rate and employment opportunities of women..<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41<br />
75
İnceleme<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> yüksek gelirli ülkeler grubunda yer almaktadır. Ancak,<br />
kişi başına gelir ülkeler arası ekonomik refah kıyaslamasında sıklıkla<br />
kullanılmakla birlikte, iyi bir kalkınmışlık göstergesi değildir.<br />
Giriş<br />
<strong>Dünya</strong> enerji piyasaları bugün her zaman olduğundan<br />
daha çok belirsizlik ile tanımlanabilir.<br />
2010 yılı sonunda Tunus’ta başlayan <strong>ve</strong> kısa sürede<br />
Ortadoğu <strong>ve</strong> Kuzey Afrika ülkelerini etkisine<br />
alan <strong>ve</strong> Arap Baharı olarak adlandırılan olaylar<br />
dizisi dünya enerji piyasalarındaki belirsizliğin<br />
tek nedeni değildir. Arap Baharının <strong>Suudi</strong><br />
<strong>Arabistan</strong>’ı da içine alarak etkilerini diğer bölge<br />
ülkelerinde sürdürme olasılığı; İran ile Batı ülkeleri<br />
arasındaki nükleer enerji/silah anlaşmazlıkları<br />
<strong>ve</strong> çatışma olasılığı; Suriye sorunu bağlamında<br />
şekillenen Batı ülkeleri <strong>ve</strong> Rusya <strong>ve</strong> Çin<br />
çıkar çatışmaları <strong>ve</strong> dünya ekonomisinin içinde<br />
bulunduğu durgunluk <strong>ve</strong> gelecek on yılda nasıl<br />
bir gelişme göstereceğine ilişkin iktisatçılar, politika<br />
yapıcılar <strong>ve</strong> uluslararası kurumlar arasında<br />
bir görüş birliğinin olmaması dünya enerji piyasalarındaki<br />
belirsizliği besleyen diğer nedenleri<br />
oluşturmaktadır. Bu bağlamda <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong><br />
sahip olduğu enerji rezervleri <strong>ve</strong> üretimi ile dünya<br />
enerji piyasaları açısından tartışma götürmeyecek<br />
bir biçimde en önemli yere sahip olan ülkedir.<br />
Bilindiği gibi <strong>Dünya</strong> Bankası (DB) (2012) 1 ekonomileri<br />
çeşitli gelir gruplarına ayırmaktadır.<br />
2010 yılı kişi başına gayrisafi milli gelir (GSMG)<br />
bazlı sınıflamaya göre, 1,005$ <strong>ve</strong>ya daha az kişi<br />
başına GSMG’e sahip olan ülkeler düşük gelirli,<br />
1,006$ - 3,975$ arasında kişi başına GSMG’e<br />
sahip olan ülkeler orta düşük, 3,976$ - 12,275$<br />
arasında kişi başına GSMG’e sahip olan ülkeler<br />
orta yüksek <strong>ve</strong> 12,276$’ın üzerinde kişi başına<br />
GSMG’e sahip olan ülkeler ise yüksek gelirli ülkeler<br />
olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmaya<br />
göre <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> yüksek gelirli ülkeler<br />
grubunda yer almaktadır. Ancak, kişi başına gelir<br />
ülkeler arası ekonomik refah kıyaslamasında<br />
sıklıkla kullanılmakla birlikte, iyi bir kalkınmışlık<br />
göstergesi değildir. Bu çerçe<strong>ve</strong>de bu yazının bir<br />
amacı, kişi başına GSMG dışındaki diğer temel<br />
makroekonomik <strong>ve</strong>rilerden de yararlanarak <strong>Suudi</strong><br />
<strong>Arabistan</strong> ekonomisinin yapısı <strong>ve</strong> gelişmişlik<br />
düzeyi hakkında bir değerlendirme yapmak, bir<br />
diğer amacı ise, enerji ekonomisinin temel <strong>ve</strong>rilerinden<br />
yararlanarak <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ın dünya<br />
enerji piyasalarındaki yeri <strong>ve</strong> önemini tartışmaktır.<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> Ekonomisinin <strong>Temel</strong> <strong>Yapı</strong>sal<br />
Özellikleri<br />
Bir ülke ekonomisinin temel yapısal özelliği denilince<br />
akla gelen ilk gösterge, o ülke gayrisafi<br />
yurtiçi hâsılasının (GSYH) üretiminde <strong>ve</strong> ülkedeki<br />
toplam istihdamın yaratılmasında ana<br />
sektörler olarak adlandırdığımız tarım, sanayi<br />
<strong>ve</strong> hizmetler sektörlerinin katkılarıdır. Tablo 1,<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’da 2006-2010 dönemi için ana<br />
sektörlerin GSYH içerisindeki paylarını yansıtmaktadır.<br />
Bugünün gelişmiş ülkelerinde tarım<br />
sektörünün payı %5’in önemli ölçüde altındadır.<br />
Tablo 1’den de görülebileceği gibi, bu yönüyle<br />
değerlendirildiğinde <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ın ekonomik<br />
yapısı gelişmiş ülke ekonomik yapılarına<br />
benzerlik göstermektedir. Ancak, sanayi <strong>ve</strong><br />
hizmetler sektörleri payları dikkate alındığında<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomik yapısının oldukça<br />
olağandışı olduğu görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde<br />
sanayi sektörünün GSYH içerisindeki payı<br />
üçte birden daha az iken, <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’da bu<br />
pay incelenen dönemde ortamla olarak %64,4,<br />
yani üçte iki düzeyindedir. Bu olağan dışı görüntünün<br />
nedeni enerji sektörünün büyük ölçüde<br />
76<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41
İnceleme<br />
sanayi sektörü içerisinde addedilmiş olmasıdır.<br />
Hizmetler sektörü ise bir türev sektördür. Yani<br />
bu sektörün gelişmesi sanayi sektörünün gelişmesine<br />
<strong>ve</strong> dahası ekonominin belli bir düzeyin<br />
üzerinde kişi başına gelir yaratma kapasitesine<br />
bağlıdır. Bu çerçe<strong>ve</strong>de hizmet sektörünün payı<br />
bir diğer gelişmişlik göstergesi olarak alınmaktadır.<br />
İncelen dönem için hizmetler sektörünün<br />
payı ortalama olarak %32,9’dur. Bu durum da<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomisinin çeşitlenmemiş bir<br />
yapıya sahip olduğunun iyi bir göstergesidir. Bu<br />
çeşitlenmemiş ekonomik yapının temel nedeninin<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomisinin doğal kaynak<br />
temelli ekonomi olmasıdır. Bu yapının değişmesi<br />
turizm, bankacılık <strong>ve</strong> diğer finansal hizmetler,<br />
telekomünikasyon, bilgi teknolojileri, eğitim gibi<br />
hizmetler sektörü alt dallarında hızla gelişme<br />
sağlanmasına bağlıdır.<br />
Tablo 1: Ana Sektörlerin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İçindeki Payları (%)<br />
Gösterge 2006 2007 2008 2009 2010<br />
Tarım 2.9 2.8 2.3 3.0 2.6<br />
Sanayi 64.6 65.6 70.2 59.6 62.0<br />
Hizmetler 32.4 31.6 27.5 37.4 35.5<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
Ana sektörlerin toplam istihdam içerisindeki<br />
payı bir ülke ekonomisinin yapısının bir diğer<br />
önemli göstergesidir. Tablo 2, istihdamın ana<br />
sektörlere dağılımını yansıtmaktadır. Sektörlerin<br />
istihdama katkıları göz önüne alındığında, sanayi<br />
<strong>ve</strong> hizmetler sektörleri için GSYH’ya katkılarından<br />
farklı bir resim ortaya çıkmaktadır. Tarım<br />
sektörünün istihdama katkısı, GSYH’ya katkısı<br />
gibi oldukça düşük bir düzeydedir. Öte yandan<br />
sanayi <strong>ve</strong> hizmetler sektörleri istihdam bağlamında<br />
rol değiştirmektedirler: Hizmetler sektörünün<br />
GSYH’ya katkısı ortalama olarak yaklaşık<br />
üçte bir düzeyinde iken, istihdama katkısı<br />
dörtte üç düzeyindedir. Sanayi sektörünün ise<br />
GSYH’nın yaratılmasına katkısı üçte ikiden daha<br />
çok, istihdama katkısı ise ortalama olarak ancak<br />
beşte bir düzeyindedir.<br />
Tablo 2: Ana Sektörlerin İstihdam İçindeki Payları (%)<br />
Gösterge 2006 2007 2008 2009<br />
Tarım 4.0 4.3 4.3 4.1<br />
Sanayi 20.3 20.8 19.8 20.4<br />
Hizmetler 75.8 74.9 75.9 75.5<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
Tablo 1 <strong>ve</strong> Tablo 2’nin yansıttığı ekonomik yapının<br />
ortaya çıkardığı GSYH’ya ilişkin büyüklükler<br />
Tablo 3’de <strong>ve</strong>rilmektedir. Aşağıda yaptığımız petrol<br />
fiyatları analizimizin de ortaya koyduğu gibi,<br />
petrol temelli <strong>ve</strong> çeşitlenmemiş <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong><br />
ekonomik yapısı GSYH’nın petrol fiyatlarındaki<br />
dalgalanmaya paralel bir biçimde dalgalanması<br />
sonucunu doğurmaktadır. Bu durumun doğal<br />
sonucu ise kişi başına GSYH’nın <strong>ve</strong> büyüme hızının<br />
da büyük dalgalanmalar göstermesidir.<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41<br />
77
İnceleme<br />
Tablo 3: GSYH’ya İlişkin Büyüklükler<br />
Gösterge 2006 2007 2008 2009 2010<br />
GSYH (Milyar $) 356.6 384.9 476.3 372.7 434.7<br />
GSYH Büyüme Hızı (%) 3.2 2.0 4.2 0.2 3.8<br />
Kişi Başına GSYH (Bin $) 14381 15091 18203 13901 15836<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
İşgücü piyasası hem bir ekonomik yapının yansıması<br />
hem de sonucudur. Tablo 4 bu çerçe<strong>ve</strong>de<br />
değerlendirilmelidir. Ortalama olarak bakıldığında<br />
işgücüne katılım oranı bir gelişmiş ülke<br />
örneğini yansıtmaktadır. Ancak işgücüne katılımı<br />
erkekler <strong>ve</strong> kadınlar için ayrıştırdığımızda<br />
resim tümüyle farklılaşmaktadır. Gelişmiş ülkelerde<br />
kadın <strong>ve</strong> erkek işgücüne katılım oranları<br />
birbirlerine yakınsarken, <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’da bu<br />
iki oran arasında oldukça büyük bir uçurum söz<br />
konusudur. Benzeri bir durum işsizlik oranları i-<br />
çin de geçerlidir. 2009 yılı için kadın işsizlik oranı<br />
erkek işsizlik oranının 4.5 katı kadardır. Erkekler<br />
<strong>ve</strong> kadınlar arasındaki işgücü piyasasındaki bu<br />
farklılığın giderilebilmesi için hem kadınların<br />
işgücüne katılım oranını artıracak ekonomik <strong>ve</strong><br />
sosyal politikalar uygulanmalı hem de kadın istihdamını<br />
artırıcı projeler geliştirilmelidir.<br />
Tablo 4: İşgücü Piyasasında İlişkin <strong>Temel</strong> Büyüklükler<br />
Gösterge 2006 2007 2008 2009 2010<br />
Kadın İşsizlik Oranı (Kadın İşgücünün Yüzdesi Olarak) 14.7 13.2 13.0 15.9 VY*<br />
Erkek İşsizlik Oranı (Erkek İşgücünün Yüzdesi Olarak) 4.7 4.2 3.5 3.5 VY<br />
İşsizlik Oranı (İşgücünün Yüzdesi Olarak) 6.3 5.6 5.0 5.4 VY<br />
Kadınların İşgücüne Katılım Oranı<br />
(15+ Yaş Kadın Nüfusun Yüzdesi Olarak)<br />
18.2 17.8 17.4 17.1 17.4<br />
Erkeklerin İşgücüne Katılım Oranı<br />
(15+ Yaş Erkek Nüfusun Yüzdesi Olarak)<br />
73.8 74.2 74.2 74.0 74.2<br />
İşgücüne Katılım Oranı (15+ Yaş Nüfusun Yüzdesi Olarak) 50.9 50.8 50.4 49.9 50.0<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
*VY: Veri Yok<br />
Bir ekonomide toplam arz <strong>ve</strong> toplam talep dengesizliği<br />
kendisini enflasyonda yansıtır. Tablo 5,<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’da 2006-2010 döneminde enflasyonun<br />
gelişimini yansıtmaktadır. Küresel ekonomik<br />
kriz yılı 2008 dışarıda bırakıldığında, enflasyonun<br />
makul düzeylerde olduğu söylenebilir.<br />
Tablo 5: Enflasyon Oranı<br />
Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010<br />
Tüketici Fiyat Enflasyonu (%) 2.2 4.2 9.9 5.1 5.3<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
78<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41
İnceleme<br />
Bir ekonomik yapının iyi bir yansımasını <strong>ve</strong><br />
toplam talep dengesizliğini izlemenin bir başka<br />
aracı dış ticarete ilişkin büyüklüklerdir. Tablo 6,<br />
2006-2010 dönemi için <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’a ait dış<br />
ticaret <strong>ve</strong>rilerini göstermektedir. Bilindiği gibi,<br />
ihracat <strong>ve</strong> ithalat toplamı dış ticaret hacmini <strong>ve</strong>rmektedir.<br />
Dış ticaret hacminin GSYH’ya oranı<br />
ise o ekonomide üretilen <strong>ve</strong> tüketilen mal <strong>ve</strong> hizmetlerin<br />
ne ölçüde dış ticarete konu olduğunu,<br />
yani ekonomik yapının ne ölçüde dış ticarete a-<br />
çık olduğunu göstermektedir. Bu çerçe<strong>ve</strong>de <strong>Suudi</strong><br />
<strong>Arabistan</strong> ekonomisinin büyük ölçüde açık bir<br />
ekonomi olduğu ileri sürülebilir. Ancak toplam<br />
ihracatın ortalama olarak %90’nının petrol <strong>ve</strong><br />
petrol ürünleri ihracatından oluştuğu göz önüne<br />
alındığında, bu yargının doğru olmadığı görülmektedir.<br />
Dahası, imalat sanayi ihracatının toplam<br />
ihracat içerisindeki payının ortalama olarak<br />
%10’dan daha az olduğu <strong>ve</strong> ileri teknoloji ürünü<br />
ihracatının payının %1’in altında olduğu dikkate<br />
alındığında, <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomisinin uluslararası<br />
nitelikte mal <strong>ve</strong> hizmet üretme kapasitesine<br />
sahip olmadığı iddia edilebilir. Öte yandan<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomisi oldukça yüksek<br />
düzeyde cari işlemler fazlasına sahip <strong>ve</strong> yabancı<br />
sermaye çekebilen bir ekonomidir. Bu sermaye<br />
kaynakları çeşitlenmiş, uluslararası nitelikte <strong>ve</strong><br />
uluslararası piyasalarda rekabet edebilen mallar<br />
üreten çeşitlenmiş bir ekonomik yapının yaratılması<br />
için kullanılabilir.<br />
Tablo 6: Dış Ticarete İlişkin Büyüklükler<br />
Gösterge 2006 2007 2008 2009 2010<br />
İhracat (GSYH’nın Yüzdesi Olarak) 63.2 64.8 67.8 54.2 56.8<br />
İthalat (GSYH’nın Yüzdesi Olarak) 31.8 37.7 37.1 43.1 35.4<br />
Akaryakıt İhracatı (Toplam Mal İhracatının Yüzdesi Olarak) 91.0 90.1 91.2 87.6 87.5<br />
Yüksek Teknoloji Ürünü İhracatı (Toplam Mal İhracatının Yüzdesi Olarak) 0.9 0.7 0.5 0.3 0.7<br />
İmalat Sanayi Ürünü İhracatı (Toplam Mal İhracatının Yüzdesi Olarak) 8.0 8.7 6.0 8.1 11.2<br />
İmalat Sanayi Ürünü İthalatı (Toplam Mal İhracatının Yüzdesi Olarak) 80.1 80.8 35.7 35.7 76.8<br />
Cari İşlemler Hesabı Dengesi (GSYH’nın Yüzdesi Olarak) 27.8 24.3 27.8 5.6 15.4<br />
Yabancı Doğrudan Yatırımlar (GSYH’nın Yüzdesi Olarak) 5.1 6.3 8.3 9.8 5.0<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
Bilindiği gibi, cari işlemler dengesi yurtiçi tasarruf<br />
yatırım dengesini yansıtır. Yurtiçi tasarrufların<br />
yurtiçi yatırımlarını aşması cari işlemler dengesinin<br />
fazla <strong>ve</strong>rmesine, tersi ise açık <strong>ve</strong>rmesine<br />
neden olur. Yüksek kişi başına gelirin kaynaklık<br />
ettiği ortalama olarak %50’ye yaklaşan orandaki<br />
tasarruf oranları yukarıda sözünü ettiğimiz<br />
türden çeşitlenmiş bir ekonomik yapının oluşturulması<br />
için gerekli yurtiçi yatırımlara dönüştürülmediği<br />
için ülke yüksek oranlı cari işlemler<br />
dengesi fazlalarına sahiptir.<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41<br />
79
İnceleme<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip olan ülkesidir.<br />
Ancak <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ın dünya enerji piyasalarındaki yerini<br />
doğru değerlendirebilmek için, temel enerji kaynaklarının dünya toplam<br />
enerji tüketimi içersindeki paylarını bilmek gerekmektedir.<br />
Tablo 7: Ulusal Yatırımlar <strong>ve</strong> Tasarruflara İlişkin Büyüklükler<br />
Gösterge 2006 2007 2008 2009 2010<br />
Gayri Safi Sermaye Oluşumu (GSYH’nın Yüzdesi Olarak) 18.7 21.4 22.2 27.3 22.0<br />
Gayri Safi Ulusal Tasarruflar (GSYH’nın Yüzdesi Olarak) 50.1 48.5 52.9 38.4 43.4<br />
Kaynak: <strong>Dünya</strong> Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ın <strong>Dünya</strong> <strong>Enerji</strong><br />
Piyasalarındaki Yeri<br />
Bilindiği gibi, <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> dünyanın en büyük<br />
petrol rezervlerine sahip olan ülkesidir. Ancak<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ın dünya enerji piyasalarındaki<br />
yerini doğru değerlendirebilmek için, temel<br />
enerji kaynaklarının dünya toplam enerji tüketimi<br />
içersindeki paylarını bilmek gerekmektedir.<br />
Tablo 8, 2010 yılında dünya enerji tüketiminde<br />
enerji kaynaklarının paylarını yansıtmaktadır.<br />
Tablodan da görülebileceği gibi, petrol dünya<br />
enerji tüketiminin üçte birini oluşturmaktadır.<br />
<strong>Dünya</strong> enerji ihtiyacının büyük kısmını (%87)<br />
ise, petrol, doğal gaz <strong>ve</strong> kömürden oluşan fosil<br />
bazlı kaynaklar oluşturmaktadır.<br />
Tablo 8: 2010 Yılı İçin <strong>Dünya</strong> <strong>Enerji</strong> Tüketimi İçerisinde <strong>Enerji</strong> Kaynaklarının Payları (%)<br />
Petrol Doğal Gaz Kömür Nükleer <strong>Enerji</strong> Elektrik Diğer Yenilenebilir Kaynaklar<br />
33.6 23.8 29.6 5.2 6.5 1.3<br />
Kaynak: British Petroleum. (2011), Statistical Review of World Energy, http://www.bp.com, Erişim Tarihi: 14<br />
Nisan 2012.<br />
Petrolün hala dünyadaki en önemli enerji kaynağı<br />
oluşu, yüksek petrol rezervlerine sahip olan <strong>ve</strong><br />
üretimin <strong>ve</strong> tüketimin önemli bir kısmını gerçekleştiren<br />
ülkeleri dünya enerji piyasasının temel<br />
aktörleri haline geline getirmektedir. Tablo 9,<br />
2010 yılı sonu itibariyle seçilmiş bazı ülkelerin <strong>ve</strong><br />
bölgelerin dünya ispatlanmış petrol rezervleri, ü-<br />
retimi <strong>ve</strong> tüketimi içerisindeki payları <strong>ve</strong> rezerv/<br />
üretim oranlarını <strong>ve</strong>rmektedir. Buna göre, <strong>Suudi</strong><br />
<strong>Arabistan</strong> yaklaşık olarak dünya petrol rezervlerinin<br />
beşte birine sahiptir. İkinci en yüksek rezer<strong>ve</strong><br />
sahip ülke %15,3 ile Venezuela’dır. Ortadoğu<br />
ülkeleri dünya toplam petrol rezervlerinin yarısından<br />
daha çoğuna sahiptir. Petrol İhraç Eden<br />
Ülkeler Örgütü (Organization of the Petroleum<br />
Exporting Countries-OPEC) üyesi ülkeler dünya<br />
petrol rezervlerinin dörtte üçünden daha çoğuna<br />
sahiptir. Bu <strong>ve</strong>riler <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>, Venezuela,<br />
Ortadoğu <strong>ve</strong> OPEC’i dünya petrol piyasasının <strong>ve</strong><br />
dolayısıyla dünya enerji piyasasının önemli en<br />
önemli aktörleri kılmaktadır.<br />
Rezerv üretim oranı bir ülke petrol rezervlerinin<br />
içinde bulunulan yıl kadar üretim yapılması<br />
halinde kaç yıl daha süreceğini ölçmektedir. Buna<br />
göre, ispatlanmış dünya petrol rezervlerinin<br />
ortalama olarak 46 yıl, Ortadoğu petrol rezervlerinin<br />
82 yıl, OPEC petrol rezervlerinin 85 yıl<br />
80<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41
İnceleme<br />
<strong>ve</strong> <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> petrol rezervlerinin ise 72 yıl<br />
sürmesi öngörülmektedir. Bu bağlamda da <strong>Suudi</strong><br />
<strong>Arabistan</strong> dünya enerji <strong>ve</strong> petrol piyasasının<br />
önemli bir oyuncusudur. Petrol üretiminde en<br />
yüksek paya %12,9 ile Rusya, ikinci en yüksek<br />
paya ise %12 ile <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> sahiptir.<br />
Ortadoğu, toplam üretiminin üçte birini gerçekleştirmektedir.<br />
Amerika Birleşik Devletleri<br />
(ABD) petrol rezervlerinin yalnızca %2,2’sine sahip<br />
olmasına karşın, petrol üretiminin %8,7’sini<br />
gerçekleştirmektedir. Eski Sovyetler Birliği ülkesi<br />
olan ülkeler hariç tutulduğunda, Avrupa Birliği<br />
(AB) petrol rezervlerinin yalnızca %0,5’ine sahip<br />
olup, dünya petrol üretiminin ise %2,2’sini gerçekleştirmektedir.<br />
Petrol tüketimi de göz önüne<br />
alındığında, dünya petrol piyasasını değerlendirmek<br />
daha da kolaylaşmaktadır. ABD dünya<br />
petrol tüketiminin beşte birinden fazlasını gerçekleştirmektedir.<br />
Bu pay eski Sovyetler Birliği<br />
ülkesi olan ülkeler hariç AB için %16,6’dır. Çin’in<br />
payı ise yaklaşık olarak %11’dir. Yani ABD, AB <strong>ve</strong><br />
Çin dünya petrol tüketimin yaklaşık yarısını gerçekleştirmektedirler.<br />
Bu durum rezerv payı %20<br />
, üretim payı %12, ancak tüketim payı yalnızca<br />
%3,1 olan <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ı hem bu ülkeler hem<br />
de dünya petrol piyasaları açısından stratejik ö-<br />
neme sahip bir ülke kılmaktadır.<br />
Tablo 9: 2010 Yılı Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin <strong>ve</strong> Bölgelerin <strong>Dünya</strong> İspatlanmış Petrol Rezervleri, Üretimi<br />
<strong>ve</strong> Tüketimi İçerisindeki Payları (%) <strong>ve</strong> Rezerv/Üretim Oranları<br />
Ülkeler <strong>ve</strong> Bölgeler<br />
Rezerv<br />
İçersindeki<br />
Pay<br />
Rezerv/Üretim<br />
Oranı<br />
Üretim<br />
İçerisindeki<br />
Pay<br />
Amerika Birleşik Devletleri 2.2 11.3 8.7 21.1<br />
Kanada 2.3 26.3 4.2 2.5<br />
Meksika 0.8 10.6 3.7 2.2<br />
Kuzey Amerika Toplamı 5.4% 14.8 16.6 25.8<br />
Venezüella 15.3 * 3.2 0.9<br />
Güney <strong>ve</strong> Orta Amerika Toplamı 17.3 93.9 8.9 7.0<br />
Kazakistan 2.9 62.1 2.1 0.3<br />
Rusya Federasyonu 5.6 20.6 12.9 3.7<br />
Avrupa <strong>ve</strong> Avrasya Toplamı 10.1 21.7 21.8 22.9<br />
İran 9.9 88.4 5.2 2.1<br />
Irak 8.3 * 3.1 *<br />
Ku<strong>ve</strong>yt 7.3 * 3.1 0.4<br />
Birleşik Arap Emirlikleri 7.1 94.1 3.3 0.8<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> 19.1 72.4 12.0 3.1<br />
Ortadoğu Toplamı 54.4 81.9 30.3 8.9<br />
Libya 3.4 76.7 2.0 *<br />
Nijerya 2.7 42.4 2.9 *<br />
Afrika Toplamı 9.5 35.8 12.2 3.9<br />
Çin 1.1 9.9 5.2 10.6<br />
Asya Pasifik Toplamı 3.3 14.8 10.2 31.5<br />
<strong>Dünya</strong> 100 46.2 100 100<br />
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü 77.2 85.3 41.5 *<br />
Eski Sovyetler Birliği Hariç Avrupa Birliği 0.5 8.8 2.4 16.4<br />
Tüketim<br />
İçerisindeki<br />
Pay<br />
Kaynak: British Petroleum. (2011), Statistical Review of World Energy, http://www.bp.com, Erişim Tarihi: 14<br />
Nisan 2012.<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41<br />
81
İnceleme<br />
Öte yandan ekonomisinin büyük ölçüde petrole<br />
dayanması <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ı petrol piyasalarındaki<br />
şoklara, özellikle petrol fiyatlarındaki dalgalanmalara<br />
maruz kılmaktadır. Tablo 10, incelediğimiz<br />
dönem için dünya petrol fiyatlarının<br />
gelişimini yansıtmaktadır. Petrol fiyatları 2008<br />
yılında 2007 yılına göre %34 artarken, takip eden<br />
yıl %37 oranında azalmıştır. Bu büyüklükteki bir<br />
fiyat dalgalanması <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’da petrol ihraç<br />
gelirlerinin <strong>ve</strong> dolayısıyla GSYH <strong>ve</strong> kişi başına<br />
GSYH’nın önemli ölçüde dalgalanmasına neden<br />
olmaktadır. Bu durum da <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ın<br />
ekonomisini çeşitlendirmesinin bir zorunluluk<br />
olduğuna işaret etmektedir.<br />
Tablo 10: <strong>Dünya</strong> Petrol Fiyatları<br />
Yıl 2006 2007 2008 2009 2010<br />
$/Varil 65.1 72.4 97.3 61.7 79.5<br />
Kaynak: British Petroleum. (2011), Statistical Review of World Energy, http://www.bp.com, Erişim Tarihi: 14<br />
Nisan 2012.<br />
Bu alt bölümün başında dünya enerji ihtiyacının<br />
%87’sinin petrol, doğal gaz <strong>ve</strong> kömürden oluşan<br />
fosil bazlı kaynaklardan sağlandığını belirttik.<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> dünya petrol piyasalarında sahip<br />
olduğu role diğer piyasalarda sahip değildir.<br />
British Petroleum (2012) 2 <strong>ve</strong>rilerine göre, Rusya<br />
Federasyonu doğal gaz piyasasının arz yanında<br />
2010 yılı itibariyle %23,1 rezerv payı <strong>ve</strong> %18,4 ü-<br />
retim payı ile en önemli aktördür. %15.8 <strong>ve</strong> %13,5<br />
rezerv <strong>ve</strong> %4,3 <strong>ve</strong> %3,6 üretim payları ile arz yanında<br />
önemli diğer iki ülke İran <strong>ve</strong> Katar’dır. Ortadoğu<br />
bir bütün olarak rezervlerin %40,5’ine<br />
sahip iken, üretimin %14,4’ünü gerçekleştirmektedir.<br />
Talep yanında ise %21,7 tüketim payı ile<br />
ABD, %15,5 ile AB, %13 ile Rusya Federasyonu,<br />
%4,3 ile İran <strong>ve</strong> %3,4 ile Çin önemli aktörlerdir.<br />
<strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ise %4,3’lük bir rezerv payına,<br />
%2,6’lık bir üretim <strong>ve</strong> tüketim payına sahiptir.<br />
Kömür de ise ABD %27,6 ile en yüksek yapaya<br />
sahiptir. ABD’yi %18,2 rezerv payı ile Rusya Federasyonu,<br />
%8,9 ile Avusturalya <strong>ve</strong> %7 ile Çin izlemektedir.<br />
Ortadoğu’nun dünya kömür rezervleri<br />
içerisindeki payı ise yalnızca %0,1’dir. Kömür<br />
üretiminde <strong>ve</strong> tüketiminde ise %48,3 ile Çin<br />
başı çekmektedir. Çin’i %14,8 ile ABD izlemektedir.<br />
Ortadoğu’nun kömür üretimindeki payı<br />
%0.05’den az olup, tüketimdeki payı %0,2’dir.<br />
Nükleer enerji tüketiminde eski Sovyetler Birliği<br />
üyesi ülkeler dışında kalan AB üyeleri %33,1’lik<br />
bir paya sahiptir. AB’yi %30,7 ile ABD, %15,5 ile<br />
Fransa, %10,6 ile Japonya, %6,2 ile Rusya <strong>ve</strong> %5,1<br />
ile Almanya izlemektedir. Elektrik tüketiminde<br />
de Ortadoğu oldukça düşük bir paya (%0,4) sahiptir.<br />
Sonuç<br />
Arap Baharının <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>’ı da içine alarak<br />
etkilerini diğer bölge ülkelerinde sürdürme olasılığı;<br />
sürecin iyi değerlendirilebilmesi için <strong>Suudi</strong><br />
<strong>Arabistan</strong> ekonomik yapısının <strong>ve</strong> dünya enerji<br />
piyasalarındaki yerinin analiz edilmesini gerektirmektedir.<br />
Bu çalışma, makroekonomik <strong>ve</strong>rilerden<br />
yola çıkarak, <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong> ekonomisinin<br />
çeşitlenmemiş, petrol üretim <strong>ve</strong> ihracatı temelli<br />
bir yapıya sahip olduğu sonucuna varmaktadır.<br />
Öte yandan, halen dünya enerji ihtiyacının karşılanmasında<br />
kullanılan en önemli kaynak olan<br />
petrolün en yüksek rezervine sahip olması <strong>ve</strong> en<br />
büyük petrol üreticisi ülkelerden biri olması hasebi<br />
ile <strong>Suudi</strong> <strong>Arabistan</strong>, dünya enerji piyasalarının,<br />
özellikle dünya petrol piyasasının en önemli<br />
aktörlerinden birisidir.<br />
O<br />
DİPNOTLAR<br />
1 World Bank. (2012), Data, http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lendinggroups.<br />
Erişim tarihi: 12.0.4.2012.<br />
2 British Petroleum. (2011), Statistical Review of World Energy, http://www.bp.com, Erişim Tarihi: 14 Nisan 2012.<br />
82<br />
Mayıs 2012 - Cilt: 4 - Sayı: 41
Change language