Bor Sektör Profili 2006 - ITO

IÇINDEKILER 

BIRINCI BÖLÜM 

ISTANBUL TICARET ODASI 

Sayfa No 

1. ÜRÜN TANIMI, KAPSAMI VE KULLANIM ALANLARI 4 

1.1.Ürün Tarifi 4 

1.2.Genel Kullanim Alanlari 6 

1.2.1. Borosilikat Camlarda Kullanim 6 

1.2.2. Seramikte Kullanim 6 

1.2.3. Temizletme ve Beyazlatma Sanayi’nde Kullanim 7 

1.2.4. Tarimda Kullanim 7 

1.2.5. Diger Kullanim Alanlari 7 

1.3 Gümrük Tarife Istatistik Numaralari 10 

IKINCI BÖLÜM 

2. DÜNYA BOR SEKTÖRÜ 11 

2.1.Üretim ve Tüketim 12 

2.1.1. Üretim 12 

2.1.2. Tüketim 14 

2.1.3. Dünya Ticareti 16 

2.1.3.1.Ihracat 

BOR SEKTÖR PROFILI 

16 

2.1.3.2.Ithalat 18 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

3.TÜRKIYE’DE BOR SEKTÖRÜ 19 

3.1.Üretim ve Kapasite Kullanimi 20 

3.1.1. Üretim 20 

3.2.Dis Ticaretimiz 24 

3.2.1.Ihracatimiz 24 

3.2.2.Ithalatimiz 27 

3.2.3.Tüketim 28 

3.3.Yeni ve Tevsi Yatirim Planlari 29 

3.4.Ar-Ge Faaliyetleri 31 

3.4.1.Tamamlanmis Faaliyetler 31 

3.4.2.Devam Eden Projeler 32 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

SONUÇ VE DEGERLENDIRME 33 

Kaynaklar 37 

HAZIRLAYAN 

EMRE SARIHAN 

ARALIK, 2006 

1

TABLO LISTESI 

TABLO 1 : DÜNYA BOR REZERVLERI 12 

TABLO 2 : BOR DÜNYA ÜRETIMI 13 

TABLO 3 : ABD’DEKI BASLICA ÜRETICILERIN KURULU KAPASITELERI 114 

TABLO 4 : NIHAI KULLANIM ALANLARINA GÖRE 2001 YILI DÜNYA BOR TÜKETIMI 16 

TABLO 5 :IKI BÜYÜK IHRACATÇI ÜLKENIN IHRACAT MIKTARLARI 16 

TABLO 6 : TÜRKIYE VE ABD’NIN BOR ÜRÜNÜ IHRACATI 17 

TABLO 7 : DIGER ÜLKELERIN BOR ÜRÜNLERI IHRACATI 17 

TABLO 8 : TÜRKIYE’DE BUGÜNE KADAR ISLENMIS BOR MADENI OCAKLARI 20 

TABLO 9 : TÜRKIYE’NIN HAM VE RAFINE BOR ÜRETIM KAPASITESI(2004) 21 

TABLO 10 : 2003 RUSYA IHRACATI(Tabi Sodyum Boratlar) 25 

TABLO 11 : 2004 ABD VE HINDISTAN IHRACATI(Tabi Sodyum Boratlar) 26 

TABLO 12 : TÜRKIYE’DE 2003-2005 YILLARI BAZI BOR MINERALLERININ IHRACATI 26 

TABLO 13 : TÜRKIYE’DE 2003-2005 YILLARI BAZI BOR MINERALLERIN ITHALATI 28 

TABLO 14 

: TÜRKIYE BOR MINERALLERI VE RAFINERI BOR ÜRÜNLERI TÜKETIMININ 

SEKTÖREL DAGILIMI 28 

GRAFIK LISTESI 

GRAFIK 1 : DÜNYA BOR TÜKETIM ALANLARI 15 

GRAFIK 2 : BOR ÜRETIM MIKTARI 23 

GRAFIK 3 : RAFINE BOR ÜRÜNLERI ÜRETIMI 23 

GRAFIK 4 : RAFINE BOR ÜRÜNLERI ÜRETIMI SATIS MIKARI 23 

GRAFIK 5 : TOPLAM BOR SATIS GELIRI 27 

2

BÖLÜM - 1 

BORUN TANIMI, KAPSAMI VE 

KULLANIM ALANLARI 

3

1.1. BORUN TANIMI, KAPSAMI VE KULLANIM ALANLARI 

1.1.1. Ürün Tarifi 

Bor, periyodik tabloda B simgesiyle gösterilen, atom numarasi 5, atom 

agirligi 10,81, yogunlugu 2,84 gr/cm 3 , ergime noktasi 2300 o C ve kaynama noktasi 

2550 o C olan, metalle ametal arasi yari iletken özelliklere sahip bir elementtir. 

Genellikle dogada tek basina degil, baska elementlerle bilesikler halinde bulunur. 

Tabiatta yaklasik 230 çesit bor minerali vardir. Oksijenle bag yapmaya yatkin olmasi 

sebebiyle pek çok degisik bor-oksijen bilesimi bulunmaktadir. Bor-oksijen 

bilesimlerinin genel adi borattir.Œ 

Çesitli metal veya ametal elementlerle yaptigi bilesiklerin gösterdigi degisik 

özellikler, endüstride pek çok çesit bor bilesiginin kullanilmasina imkan 

saglamaktadir. Bor, bilesiklerinde metal disi bilesikler gibi davranir, ancak, farkli 

olarak saf bor, karbon gibi elektrik iletkenidir. Bor hidratlar silikon ve karbon 

bilesiklerine benzer özellikler gösterir. Kristalize bor görünüm ve optik özellikleri 

açisindan elmasa benzemektedir ve neredeyse elmas kadar serttir. Endüstriyel 

açidan önemli bor bilesikleri arasinda boraks (tinkal, sodyum kökenli bor bilesikleri) 

kolemanit (kalsiyum kökenli bor bilesikleri), üleksit (sodyum-kalsiyum kökenli bor 

bilesikleri) ana gruplamasi altinda kernit, probertit, szyabelit, datolit, sasolit, boraks 

dekahidrat, boraks pentahidrat, susuz boraks, borik asit, sodyum per borat, susuz 

borik asit, hidroborasit sayilabilir. Bor madenlerinin degeri genellikle içindeki B 2 O 3 

(bor oksit) ile ölçülmekte, yüksek oranda B 2 O 3 bilesigine sahip olanlar daha degerli 

kabul edilmektedir. 

Bor madenleri, topraktan çikarildiktan (tüvenan cevher) sonra kirma, eleme, 

yikama ve ögütme islemlerini müteakip, ilgili sanayilerin kullanimina hazir hale 

getirilmektedir. 

Bor minerallerinin sayisi oldukça fazladir. Sayilari 100'e yakindir. Bazi 

mineraller genellikle her yatakta gözlenirken bazilari ise çok ender olarak gözlenirler. 

Pandermitin, sadece dünyada Balikesir-Susurluk yataginda bulunusu buna örnek 

olarak verilebilir. Ticari olan ve Türkiye yataklari açisindan önemli olan bor 

mineralleri; 

ŒYilmaz, A.(2002), “Her Derde Deva Hazinemiz Bor” TÜBITAK-Bilim ve Teknik Dergisi, Ankara, Mayis 2002 

Ölçen, N., (2001) “Bor Madeninin Enerji Alanindaki Önemi”, Uludag Üniversitesi Makine Müh., Tez 2001 

4

Boraks(Tinkal)(Na 2 B 4 O 7 .10H 2 O) 

Renksiz ve saydam olmasina ragmen, bilesimindeki çesitli safsizliklar nedeniyle 

pembe, sarimsi, gri renklerde bulunabilir. Sertligi 2-2,5, özgül agirligi 1,7'dir. B 2 O 3 

içerigi %36,5'dir. Tinkal çabuk bozunarak, suyunu kaybederek tinkalkonit'e 

dönüsebilir. Kille ara katkili tinkalkonit ve üleksit ile birlikte bulunur. Türkiye'de 

Eskisehir-Kirka yataginda bulunmaktadir. 

Kernit (Na 2 B 4 O 7 .4H 2 O) 

Renksiz, saydam beyaz, uzunlamasina bireysel igne seklinde küme kristaller 

halinde bulunur. Sertligi 3, özgül agirligi 1,95'dir. Atmosferik kosullarda tinkalkonit'e 

dönüsür. Soguk suda yavas çözünür. B 2 O 3 içerigi % 51,0'dir. Kirka'da Na-borat 

kütlesinin derin kisimlarinda bulunur. Dünya'da ise Arjantin ve A.B.D.'de bulunur. 

Üleksit (NaCaB 5 0 9 .8H 2 O) 

Masif, karnabahar, lifsi ve sütun seklinde bulunur. Saf olani beyaz olup gri 

renk tonlarinda da bulunabilir, ipek parlakliginda olanlari da vardir. Kolemanit, 

hidroborasit ve probertitle birlikte bulunur. B 2 O 3 içerigi %43,0'dir. Türkiye'de Kirka, 

Bigadiç ve Emet'te,dünyada Arjantin'de bulunmaktadir. 

Kolemanit (Ca 2 B 6 O 11 .H 2 O) 

Monoklinik sistemde kristallenir. Sertligi 4-4,5 özgül agirligi 2,42'dir. B 2 O 3 

içerigi % 50'dir. Suda yavas, HCl'de hizli çözünür. Bor bilesikleri içinde en yaygin 

olanidir. Killer içinde cevher bosluklarinda iri, parlak, saydam kristaller halinde 

bulunur. Türkiye'de Emet, Bigadiç, Kestelek yataklarinda ve dünya'da A.B.D'de 

bulunur. 

Probertit (NaCaB 5 0 9 .5H 2 O) 

Kirli beyaz, açik sarimsi renklerde olup isinsal ve lifsi sekilli kristaller seklinde 

bulunur. Kristal boyutlari 5mm ile 5 cm arasinda degisir, B 2 O 3 içerigi % 49,6'dir. 

Kestelek yataklarinda üleksitin yaninda ikincil mineral olarak gözlenir. Ancak Emet'te 

uniform tabakali birincil olarak, Doganlar-Igdeköy bölgesinde kalin tabakali olarak 

bulunur. 

5

Pandermit (Ca 2 B 10 O 19 .7H 2 O) 

Beyaz renkte ve yekpare olarak gözükmektedir. Kireçtasina benzemektedir. 

Sultançayiri ve Bigadiç yataklarinda gözlenmektedir. Kolemanit ve kalsite 

dönüsmektedir. B 2 O 3 içerigi % 49,8'dir. 

Hidroborasit (CaMgB 6 0 11 .6H 2 O) 

Bir merkezden isinsal ve igne seklindeki kristallerin rasgele yönlenmis ve 

birbirini kesen kümeleri halinde bulunur. Lifsi bir dokuya sahiptir. B 2 O 3 içerigi % 

50,5'dir. Beyaz renkte, bazen içerisindeki safsizliklara bagli olarak sari veya 

kirmizimsi renklerde (arsenik içerigine göre) ve kolemanit, üleksit, probertit, tunelit ile 

birlikte bulunur. Türkiye'de en çok Emet-Doganlar-Igdeköy sahasinda ve Kestelek'te 

rastlanir. 

1.1.2. Genel Kullanim Alanlari 

• Cam 

• Seramik 

• Deterjan 

• Tarim 

• Diger Kullanim alanlari 

1.1.2.1 Borosilikat Camlarda Kullanim: 

Camin isiya dayanmasini, cam imalati sirasinda çabuk ergimesini ve 

devitrifikasyonun önlenmesini saglayan bor; yansitma, kirma, parlama gibi 

özelliklerini de arttirmaktadir. Bor, cami asite ve çizilmeye karsi korur. Cam tipine 

bagli olarak; cam eriginin % 0,5 ile % 0,23'ü bor oksitten olusmaktadir. Örnegin 

Pyrex'de % 13,5 B2O3 vardir. Genellikle cama boraks, kolemanit, borik asit halinde 

karma olarak ilave edilmektedir. 

1.1.2.2. Seramikte Kullanim: 

Emayelerin akiskanligini ve doygunlasma isisini azaltan bor oksit % 20'ye 

kadar kullanilabilmektedir. Özellikle emayeye katilan hammaddelerin % 17-32'si borik 

6

oksit olup, sulu boraks tercih edilir. Bazi hallerde bor oksit veya susuz boraks da 

kullanilir. Metalle kaplanan emaye onun paslanmasini önler ve görünüsüne güzellik 

katar. Çelik, alüminyum, bakir, altin ve gümüs emaye ile kaplanabilir. Emaye Asit’e 

karsi dayanikliligi arttirir. Mutfak aletlerinin çogu emaye kaplamalidir. Banyolar, 

kimya sanayi teçhizati, su tanklari, silahlar v.b. de kaplanir. 

1.1.2.3 Temizleme ve Beyazlatma Sanayisi’nde Kullanim: 

Sabun ve deterjanlara mikrop öldürücü (jermisit) ve su yumusatici etkisi 

nedeniyle % 10 boraks dekahidrat ve beyazlatici etkisini artirmak için toz deterjanlara 

% 10-20 oraninda sodyum perborat katilmaktadir. 

1.1.2.4. Tarimda Kullanim: 

Bor mineralleri bitki örtüsünün gelismesini artirmak veya önlemek maksadiyla 

kullanilmaktadir. Bor, degisken ölçülerde, birçok bitkinin temel besin maddesidir. Bor 

eksikligi görülen bitkiler arasinda yumru köklü bitkiler (özellikle seker pancari) kaba 

yoncalar, meyve agaçlari, armut, zeytin, kahve, tütün ve pamuk sayilmaktadir. Bu 

gibi hallerde susuz boraks ve boraks pentahidrat içeren karisik bir gübre 

kullanilmaktadir. Bu da, suda çabuk eriyebilen sodyum pentaborat (NaB5O8.5H2O) 

veya disodyum oktaboratin (Na2B8O13) tarim ürününün üzerine püskürtülmesi 

suretiyle uygulanmaktadir. Bor bitkilerin köklerinin ve yapraklarinin gelismesine, çiçek 

açmasina, polen üretimine, filizin gelismesine, tohum ve meyve vermesine yardimci 

olur. 

1.1.2.5 Diger Bor Kullanim Alanlari: 

Insaat-Çimento Sektöründe 

Mukavemet artirici ve izolasyon amaçli (Daha saglam, hafif ve depreme-isiya 

dayanikli binalarin yapilmasinda, yalitimda). 

Cam Elyafi 

Hafifligi, fiyatinin düsüklügü, gerilmeye olan direnci ve kimyasal etkilere 

dayanikliligi nedeniyle plastiklerde, sinai elyaf v.b. de, lastik ve kagitta yer edinmis 

olan cam elyaf, kullanildigi malzemelere sertlik ve dayaniklilik kazandirmaktadir. 

Böylece sertlesmis plastikler otomotiv, uçak sanayilerinde, çelik ve diger metalleri 

7

ikame etmeye baslamistir. Ayrica spor malzemelerinde de (kayaklar, tenis raketleri 

v.b.) kullanilmaktadir. 

Ahsap Koruma 

Bakteri ve çürümeye karsi koruyucu ve alev geciktirici olarak kullanilmaktadir. 

Yanmayi Önleyici (Geciktirici) Maddeler 

Borik asit ve boratlar selülozik maddelere, atese karsi dayaniklilik saglarlar. 

Tutusma sicakligina gelmeden selülozdaki su moleküllerini uzaklastirirlar ve olusan 

kömürün yüzeyini kaplayarak daha ileri bir yanmayi engellerler. Bor bilesikleri 

plastiklerde yanmayi önleyici olarak giderek artan oranlarda kullanilmaktadir. Bu 

amaç için kullanilan bor bilesiklerinin basinda çinko borat, baryum metaborat ve 

amonyum fluoborat gelmektedir. 

Nükleer Uygulamalar 

Atom reaktörlerinde borlu çelikler, bor karbürler ve titanbor alasimlari kullanilir. 

Paslanmaz borlu çelik, nötron absorbani olarak tercih edilmektedir. Yaklasik her bir 

bor atomu bir nötron absorbe etmektedir. Atom reaktörlerinin kontrol sistemleri ile 

sogutma havuzlarinda ve reaktörün alarm ile kapatilmasinda (B10) bor kullanilir. 

Ayrica, nükleer atiklarin depolanmasi için kolemanit kullanilmaktadi 

Metalurji 

Boratlar yüksek sicakliklarda düzgün, yapiskan, koruyucu ve temiz, çapaksiz 

bir sivi olusturma özelligi nedeniyle demir disi metal sanayinde koruyucu bir cüruf 

olusturucu ve ergitmeyi hizlandirici madde olarak kullanilmaktadir. Bor bilesikleri, 

elektrolit kaplama sanayinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. Borik asit 

nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay kursun, bakir, nikel gibi 

demir disi metaller için elektrolit olarak kullanilmaktadir. Alasimlarda, özellikle çeligin 

sertligini artirici olarak kullanilmaktadir. Bu konuda ferrobor oldukça önem 

kazanmistir. Çelik üretiminde 50 PPM bor ilavesi çeligin sertlestirilebilme niteligini 

gelistirmektedir. 

8

Otomobil Hava Yastiklari, Antifriz 

Bor hava yastiklarinin hemen sismesini saglamak amaciyla kullanilmaktadir. 

Çarpma aninda, elementel bor ile potasyum nitrat toz karisimi elektronik sensör ile 

harekete geçirilir. Sistemin harekete geçirilmesi ve hava yastiklarinin harekete 

geçirilmesi için geçen toplam zaman 40 milisaniyedir. Ayrica otomobillerde antifriz 

olarak ve hidrolik sistemlerde de kullanilmaktadir. 

Saglik 

BNCT (Boron Neutron Capture Therapy) kanser tedavisinde kullanilmaktadir. 

Özellikle; beyin kanserlerinin tedavisinde hasta hücrelerin seçilerek imha edilmesine 

yaramasi ve saglikli hücrelere zararinin minimum düzeyde olmasi nedeniyle tercih 

nedeni olabilmektedir. Metabolizmadaki bor, kalsiyum, magnezyum ve fosfor 

dengesini ayarlar. Saglikli kemiklerin olusumuna, kaslarin ve beyin fonksiyonlarinin 

gelisimine yardim eder. 

Füze / Uçus Yakitlari 

Bor kimyasallari özellikle füze yakiti olarak kullanilmaktadir. Sodyum 

tetraborat, özel uygulamalarda yakit katki maddesi olarak kullanilmaktadirlar. 

Atik Temizleme 

Sodyum borohidrat, atik sulardaki civa, kursun, gümüs gibi agir metallerin 

sulardan temizlenmesi amaciyla kullanilmaktadir. 

Borlu Kati Yakitlar/Hücre Yakitlari/(Fuel Cells) 

Son günlerde sodyum borohidritin’in kullanildigi, sodyum borohidrattan enerji 

üreten hücre yakitiyla ilgili çalismalar hiz kazanmistir. Sodyum borohidratin kimyasal 

baglarinda hidrojen mevcut olup, katalist hidrojeni açiga çikarmakta veya elektrik 

üretmektedir. Bu üretim de temel prensip ise su ile boraksin reaksiyonudur. Bu 

reaksiyondan üretilen hidrojen direk içten yanmali motorlara beslenebilir veya hücre 

yakitlarinda kullanilabilirler. 

Enerji Üretimi ve Isi Depolama 

Bor, demir ve nadir toprak elementleri kombinasyonu (METGLAS) % 70 enerji 

tasarrufu saglamaktadir. Bu güçlü manyetik ürün; bilgisayar disk sürücüleri, 

9

otomobillerde dogru akim-motorlari ve ev esyalari ile portatif güç aletlerinde 

kullanilmaktadir. Son yillarda, borlarin piller/aküler de kullanilmasi ile maliyetler 

düsürülmüs ve çevre dostu piller/aküler üretilmeye baslanmistir. 

Diger 

Fiber Optik, Kozmetik, Kauçuk ve Plastik Sanayi, Fotografçilik, Patlayici 

Maddeler (havai fisek vb.), Antifirizler, hidrolik yaglar, Petrol Boyalari, yanmayan ve 

erimeyen boyalar, tekstil boyalari, Zimpara ve asindiricilar, Kompozit malzemeler, 

Manyetik cihazlar, Ileri Teknoloji Arastirmalari (moleküler biyoloji vb.) Mumyalama.Ž 

Bunlarin disinda son zamanlarda araç yakiti olarak borlu hidrojen bilesiklerinin 

kullanilabilirligi konusunda ciddi çalismalar yapilmakta ve sonucunun olumlu oldugu 

bilinmektedir. 

1.1.3. Gümrük Tarife Istatistik Pozisyon Numaralari 

G.T.I.P. 

MADDE ADI 

2804.50.10.00.00 Bor 

2840.30 Peroksi boratlar 

Sodyum perborat(perboraks) 

2840.30.00.10.11 Sodyum perborat Monohidrat 

2840.30.00.10.19 Digerleri 

2840.30.00.20.00 Amonyum pentaborat 

2840.30.00.90.00 Digerleri 

2834.10.00.20.19 Bor nitrit 

Žhttp://science.ankara.edu.tr/-kavusan/borpace/bormin.html 

10

BÖLÜM - 2 

DÜNYA BOR SEKTÖRÜ 

11

2.1. ÜRETIM VE TÜKETIM 

2.1.1. Üretim 

Dünya bor mineralleri rezervleri ülkeden ülkeye degisiklikler gösterdiginden, 

güvenilir ve kesin rezerv degerleri ortaya koymak oldukça güçtür. Bu da bor 

elementinin Dünya üzerinde yer alan ülkeler için tasidigi stratejik önemi gözler önüne 

sermektedir. Günümüzde Dünya bor rezervlerinin ve üretiminin en fazla oldugu iki 

ülke olan A.B.D. ve Türkiye'de yayinlanan verilere göre Dünya toplam görünür rezervi 

442 000 000 ton B2O3 esdegerlikli olarak tahmin edilmektedir. Bu degerlere 

muhtemel ve mümkün rezervler de eklendiginde dünya bor rezervlerinin 2004 genel 

toplami 1 176 000 000 ton B2O3 olmaktadir. 

Dünya bor madeni rezervleri yaklasik on ülkede bulunmakla birlikte, ülkemiz 

851 000 000 ton B2O3 esdegeri rezervi ile Dünya toplam bor rezervinin yaklasik % 

72'lik çok büyük ve çok önemli bir paya sahiptir. Dünya toplam yillik üretim 4 400 000 

ton mertebesinde olmustur. Önemli üretici ülkelerin bu üretimdeki paylari sirasiyla, 

Türkiye % 33, A.B.D. % 28, Rusya % 23 ve diger ülkeler % 16 düzeyindedir. 

Tablo-1 : Dünya Bor Rezervleri (Bin Ton-B 2 o 3 ) 

ÜLKE 

GÖRÜNÜR 

EKONOMIK 

REZERV 

MUHTEMEL 

MÜMKÜN REZERV 

TOPLAM 

REZERV 

Türkiye 227.000 624.000 851.000 72,20 

A.B.D. 40.000 40.000 80.000 6,80 

Rusya 40.000 60.000 100.000 8,50 

Çin 27.000 9.000 36.000 3,10 

Arjantin 2.000 7.000 9.000 0,80 

Bolivya 4.000 15.000 19.000 1,60 

Sili 8.000 33.000 41.000 3,50 

Peru 4.000 18.000 22.000 1,90 

Kazakistan 14.000 1.000 15.000 1,30 

Sirbistan 3.000 0 3.000 0,30 

TOPLAM (Bin Ton) 369.000 807.000 1.176.000 100,00 

TOPLAM 

REZERVDEKI 

PAY (%) 

23. 07. 2004 tarihi itibariyle-Eti Maden Isletmeleri Rezerv Bilgileri kullanilmistir 

www.istanbul.edu.tr/eng/maden/linkler/kayanyazilar/bor.htm(Doç. Dr. Ali Kahriman, Safak G. Özkan) 

12

Bor üretiminde 1980 baslarinda ve 1990’larda dünyadaki ekonomik gerilemeye 

bagli olarak düsüs görülmüsse de yillar itibariyle düsük yüzdeli ancak istikrarli bir 

artis egilimi gözlenmektedir. Dünya üretimindeki artisin en önemli etkenlerinden biri 

Türkiye’nin üretiminin son 30 yilda 300.000 ton’dan 1.500.000 ton’lara ulasan 

artisidir. Bu dönemde ABD üretimi daha az bir degisme göstermistir. Üretimde 

toplam tonaj bazinda Türkiye birinci sirada iken B 2 O 3 bazinda ABD birinci sirada 

bulunmaktadir. 

Tablo-2: Dünya Bor Üretimi 

(Thousand metric tons) 

ÜLKE 2002 2003 2004 e 

Arjantin 510 545 560 

Bolivya, üleksit 40 110 110 

Çin, üleksit 431 401 401 

Çin e, 3 145 130 135 

Almanya, boraks e 1 1 1 

Iran, boraks 4 2 3 3 

Kazakistan e 30 30 30 

Peru 7 9 9 

Rusya e, 6 1,000 1,000 500 

Türkiye 7 1,346 1,370 1,450 

ABD 8 1,050 1,150 1,210 

Toplam 4,560 4,750 4,410 

e Tahmini r Revised. 

2 Tablo 20 Mayis 2005 tarihine kadar olan bilgileri kapsamaktadir. 

3 B 2 O 3 içerigi 

4 21 Mart a kadar olan bilgiler 

5 Reported figure. 

6 Blended Russian datolite ore that reportedly grades 8.6% B 2 O 3 . 

7 Concentrates from ore. 

www.elektromedya.net/dergi/teknik 

13

8 üreticiler tarafindan kullanilan mineral ve bilesikler, including both actual mine 

production and marketable products. 

ABD’de temel bor ürünleri ve bor kimyasallari üretiminde baslica 5 büyük 

üretici vardir . 

Tablo 3: ABD’deki Baslica Üreticilerin Kurulu Kapasiteleri (t B 2 O 3 ) 

Firma 

Kapasite 

US Borax 798.323 

IMC Chemicals 99.791 

In Cide Technologies 33.929 

American Borate Company (ABC) 19.958 

Fort Cady Minerals 3.629 

TOPLAM 955.630 

(www.boren.gov.tr/expin.htm) 

2.1.2.Tüketim 

Bor ürünlerinin çok genis bir kullanim alani olmakla birlikte temel tüketim alani 

cam endüstrisidir.Toplam dünya tüketiminin % 43’ünün bu alanda tüketildigi tahmin 

edilmektedir. % 17 ile deterjan sanayi, %12 ile seramik sanayi, % 5 ile gübre sektörü 

bor ürünlerinin en çok tüketildigi alanlar olarak görülmektedir. 

Bölgesel tüketim açisindan toplam B 2 O 3 bazinda Bati Avrupa % 46 ile en 

büyük tüketici konumundadir. Kuzey Amerika % 25, Asya % 11 ve Latin Amerika % 

10 ile diger siralari almaktadirlar. 

Bor ürünlerine en çok talebin oldugu ülke ise, bor ürünlerine bagli sanayinin en 

çok gelismis oldugu ülke olan ABD’dir. USGS (United States Geological Survey) 

kaynaklarindan edinilen verilere göre 2000 yilinda B 2 O 3 bazinda 360.400 ton bor 

ürünü ABD’de fiberglas endüstrisinde tüketilmistir.Ayni kaynaklara göre 2001 yilinda 

üretilen 536.000 tonun 482.000 ton’u ve 2002 yilinda üretilen 620.000 ton’un 559.000 

ton’u yine ABD’de iç tüketimde kullanilmistir.‘ 

‘www.elektromedya.net/dergi/teknik 

14

Bor mineralleri ve rafine bor ürünleri çok genis ve farkli alanlarda 

kullanilmaktadir. Uygulama alanlarina göre dünya bor tüketiminin dagilimina 

bakildiginda, dünya bor tüketiminin % 20’si yalitim tipi cam elyafi, %15’i tekstil tipi 

cam elyafi, % 8’i borosilikat cami, %16 ’si deterjan yapiminda, % 13 ‘ü sir-emaye 

üretiminde, % 5’i tarimda ve geri kalan %23’ü diger sektörlerde tüketilmektedir. 

Grafik-1: Dünya Bor Tüketim Alanlari 

Dünya Bor Kullanimi 

Sektörel Dagilimi 

Diger 

28% 

Cam 

42% 

Tarim 

7% 

Deterjan 

9% 

Seramik 

14% 

Çok genis ve çesitli alanlarda ekonomik olarak kullanilan bor mineral ve 

bilesiklerinin kullanim alanlari günlük yasamimiza ve sanayinin her alanina girmis 

olup, gün geçtikçe daha da artmaktadir. Tüketimde bölgelere göre önemli farkliliklar 

gözlenmektedir. Örnegin Avrupa'da en fazla tüketim çok büyük bir farkla deterjan 

sanayinde kullanilan sodyum perborat üretiminde olurken, Kuzey ve Orta Amerika'da 

izolasyon cam yününde (fiberglas) olmaktadir. Japonya'daki tüketimin ise tekstil 

ürünlerinde kullanilan borlu fiberlerde oldugu tahmin edilmektedir. Dünya bor 

tüketiminin yaklasik olarak % 80'ini ABD ve Bati Avrupa ülkeleri yapmaktadir. 

Dünya tüketiminin %75'ini Eti Bor (Eti Holding) ve Rio Tinto'nun ABD'de kurulu 

Borax Ltd.i karsilamaktadir. Türkiye’deki yataklar dünyanin gereksinimini bugünkü 

tüketim hizi ile 400 yildan uzun bir süre karsilayabilecek düzeydedir. 

15

Tablo-4: Nihai Kullanim Alanlarina Göre 2001 Yili Dünya Bor Tüketimi (Bin ton B 2 O 3 ) 

Kullanim 

Alani 

Yalitim cam 

elyafi 

Tekstil 

elyafi 

Borosilikat 

cami 

cam 

Kuzey 

Amerika 

Latin 

Amerika 

Bati 

Avrupa 

Dogu 

Avrupa 

Asya 

Afrika/ 

Orta Dogu 

180 5 100 5 10 - 300 

80 20 75 10 40 - 225 

25 10 70 5 10 - 120 

Frit/sir 15 30 80 20 45 5 195 

Tarim 15 10 35 5 5 5 75 

Deterjan 25 - 185 10 20 - 240 

Diger 35 75 140 45 35 15 345 

TOPLAM 

TOPLAM 375 150 685 100 165 25 1. 500 

www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/ en_tas_etkinlik/2005_bildiriler/oturum4/AdnanYilmaz.doc 

2.1.3.Dünya Ticareti 

2.1.3.1.Ihracat 

Dünya toplam ticaret hacminin % 75’i Türkiye ve ABD tarafindan 

karsilanmaktadir. Sahip olunan rezerv boyutu ile orantili olarak dünyanin en büyük 

cevher ihracatçisi Türkiye’dir. Diger cevher ihracatçisi ülkeler Arjantin, Sili ve Peru’ 

dur. Bor ithalatçisi ülkelerin baslicalari ise Italya, Ispanya, Fransa, Almanya ve 

Ingiltere gibi Avrupa ülkeleridir. ABD ve diger Kuzey Amerika ülkeleri de baslica bor 

ürünü ithalatçilarindan olup bu ülkeleri Japonya, Taiwan ve Kore gibi Uzak Dogu 

ülkeleri izlemektedir. 

Tablo-5: Iki büyük ihracatçi ülkenin ihracat miktarlari. 

Tinkal Ihracati 

Miktar 

Ton 

Miktar 

% 

Deger$ Deger % 

Fiyat $ 

Solvay Grubu 132.241 78% 20.681.764 76% 156 

Treibacher (Avusturya) 22.517 13% 3.764.581 14% 167 

Diger Sirketler 15.225 9% 2.799.464 10% 184 

16

11 Yillik Ortalama 169.983 100% 27.245.809 100% 160 

Kolemanit Alicilari 

Kolemanit Ihracati 

Miktar 

Ton 

Miktar 

% 


Fiyat $ 

US Borax (Avrupa) 56.288 16% 12.691.048 15% 225 

Mario Plato (Ispanya) 35.074 10% 6.520.339 8% 186 

Larderello (Italya) 90.933 25% 19.785.837 23% 218 

Owens Corning (ABD) 58.414 16% 13.081.547 15% 224 

Japonya 51.097 14% 15.882.456 19% 311 



Üleksit Alicilari 

Uleksit Ihracati 

Miktar 

Ton 

Miktar 

% 


Fiyat $ 

Owens Corning ve PPG 131.771 90% 18.979.177 87% 144 



Toplam Ortalama 679.563 100% 134.719.260 100% 

198.- 

Kaynak: www.boraxtr.com; güncelleme tarihi, Agustos 2005 

Tablo-6: Türkiye ve ABD’nin bor ürünü ihracati ( 000 ton) 

2000 2001 2002 2003 

ABD TÜRKIYE ABD TÜRKIYE ABD TÜRKIYE ABD TÜRKIYE 

Cevher 32.5 579.4 30.1 515.8 5 399.3 23 471 

Borik Asit 119 64.3 86.2 78.3 87 74.6 79 78 

Borakslar 

Perborat 

452.5 276.9 267.9 282.4 153 288.1 142 320 

17

2.1.3.2.Ithalat 

Bor madeni kaynaklarina sahip olmayan ancak büyük miktarlarda bor 

bilesikleri üretimin gerçeklestiren ve bor tüketimi olan Avrupa ülkeleri en büyük bor 

cevherleri ithalatçisidir. Dünyanin en fazla bor cevherleri ithal eden ülkeleri; Italya, 

Fransa, ABD, Almanya, Japonya, Iskandinav ülkeleri,ve Belçika’dir. 

2000 yilinin dünya maden ithalatinda ilk siralarda yer alan ülkeler Japonya, 

ABD, Kore, Almanya, Çin ve Italya’dir. 

18

BÖLÜM – 3 

TÜRKIYEDE BOR SEKTÖRÜ 

19

3.1.ÜRETIM VE KAPASITE KULLANIMI 

3.1.1.Üretim 

Türkiye bugün itibariyle bor kaynaklarinda dünyanin en büyük rezerv ülkesidir. 

Dünya toplam rezervinin 70%'i Türkiye'de bulunmaktadir. Dünyada isletilen toplam 

488 milyon tonluk rezervin 320 milyon tonu Türkiye'dedir. 

Türkiye'deki bor rezervlerinin yerlerini ve miktarlarini belirleyen kapsamli bir 

arastirmanin henüz yapilmadigi göz önünde bulunduruldugunda, Türkiye'nin aslinda 

dünya rezervlerinin daha da büyük bir kismini elinde tutuyor olabilecegi 

düsünülmektedir. Yeni arama çalismalarinin yapilmasiyla Türkiye bor rezervlerinin iki 

katina bile çikabilecegi iddia edilmektedir. Türkiye'den sonra ikinci kaynak ülke ABD 

olup, dünya rezervlerinin %13-24'ü arasinda bir payi oldugu bilinmektedir. Ancak 

ABD, boru uzun süredir endüstrinin çesitli alanlarinda kullanmakta oldugundan, yakin 

gelecekte bor rezervlerinin tükenmesi tehlikesi ile karsi karsiyadir. Bu sebeple ABD, 

kalan bor madenlerinin bir kismini "stratejik rezerv" ilan ederek çikarilmasini 

durdurmustur. Türkiye'deki bor madenlerinin kalitesi ABD'ndekinden yüksektir. ABD 

Türkiye'den yilda 350-400.000 ton ham ve rafine bor ithal etmektedir. 

Bor madeni Türkiye'nin özellikle kuzey bati bölgelerinde bulunmaktadir. 

Türkiye'de bugüne kadar isletilmis bor madeni ocaklari ve bulunduklari yöreler 

asagida gösterilmistir: 

Tablo-7: Türkiye'de bugüne kadar isletilmis bor madeni ocaklari 

Sehir Ilçe-Yöre Maden Yatagi Maden Cinsi 

Susurluk Aziziye, 

Sultançayiri, 

Balikesir Bigadiç Ankara, Acep, 

Domuz, 

Kolemanit ve 

Sindirgi Kireçlik, Kurtpinar, Uleksit 

Küçükler Faras, Günevi, 

Begendikler, 

20

Yeniköy 

Kütahya Emet 

Hisarcik, 

Harmanköy, 

Espey, Killik 

Kolemanit 

Bursa Kestelek Kestelek Kolemanit 

Eskisehir Kirka 

Göcenoluk, 

Harmankaya 

Tinkal 

Tablo-8: Türkiye’nin Ham ve Rafine Bor Üretim Kapasitesi, 2004 

Yer 

Ürün 

Cevher 

Kurulu Kapasite (000 t/y) 

Rafine Ürün 

Kirka 

Tinkal 800 

-BDH (1) 17 

-BPH 480 

-SB (1) 60 

Bandirma 

-BDH+BPH 55 

-SPB 20 

-Borik Asit 85 

Bigadiç 

Kolemanit 200 

Üleksit 200 

Ögütülmüs Kolemanit 70 

Emet Kolemanit 500 

21

-Borik Asit 100 

Kestelek Kolemanit 100 

TOPLAM 1870 817 

Kaynak: http://www.boraxtr.com 

Not (1) : Üretim Yapilmiyor. 

BDH :Boraks Dekahidrat 

BPH :Boraks Pentahidrat, 

SB :Susuz Boraks 

SPB :Sodyum Perborat 

Türkiye'deki önemli bor madeni ocaklari Kirka, Emet, Bigadiç ve Keskelek'te 

bulunmaktadir. 

Kirka'daki tinkal cevheri yaklasik %25-26 civarinda B2O3 ihtiva etmekte, 

çikarilan cevher Kirka'daki 1.150.000 ton/yil cevheri isleyecek kapasitedeki 

konsantratör tesislerinde zenginlestirilerek B2O3 orani %32-33'e yükseltilmekte ve 

tane büyüklügüne göre klasifiye edilmektedir. Kirka Konsantratör Tesisi 1975 yilindan 

beri faaliyettedir. Emet'te bulunan ve yaklasik %28 ile %37 arasinda B2O3 ihtiva 

eden kolemanit yataklarindan çikarilan cevher ise toplam 1.200.000 ton/yil cevheri 

isleyecek kapasitedeki konsantratör tesisinde yikanarak B2O3 orani %43-45'e 

yükseltilmekte ve ürün klasifiye edilmektedir. 

Bor ürünleri üreten tesisler, Bandirma ve Kirka'da bulunmaktadir. Toplam bor 

konsantresi ürünü üretimi 1.760.000 ton/yildir. 

1978 yilindan itibaren Türkiye’deki bor madenlerinin isletilmesi ve pazarlanmasi 

Eti Holding A.S. tarafindan yürütülmektedir. 2004 yilinda Eti Maden Isletmelerinin bor 

üretimi brüt bazda; 1. 697. 000 ton konsantre cevher ve 715. 000 ton rafine bor’dur. 

22

Grafik-2: Bor Üretim Miktarlari 

BIN TON 

2.000 

1.800 

1.600 

1.400 

1.200 

1.000 

800 

600 

400 

200 

0 

1.953 

1.860 

1.697 

1.368 1.399 

923 

962 

716 

618 

436 

2002 2003 2004 2005 2006 P 

YIL 

Kaynak; Eti Maden Isletmeleri Genel Müdürlügü, Faaliyet Raporu, 2005 

Grafik-3: Rafine Bor Ürünleri Üretimi 

1000 

923 

962 

BIN TON/YIL 

750 

500 

250 

436 

518 

715 

0 

2002 2003 2004 2005 2006 


Grafik-4: Rafine Bor Ürünleri Üretimi Artis Orani 

140 

120 

100 

112 

121 

(%) 

80 

60 

64 

40 

20 

0 

19 

2003 2004 2005 2006 Program 


23

Özellikle son yillarda rafine bor ürünlerine olan talebin giderek artmasi ve bu 

artisin sürecegi göz önüne alinarak Eskisehir/Kirka’da farkli rafine bor ürünleri 

üretimine imkan saglayacak çok amaçli bir tesisin kurulmasi planlanmis ve bu 

kapsamda projenin birinci asamasini olusturan 240 bin ton/yil kapasiteli Kirka 4. 

Boraks Pentahidrat Tesisi, Bakanlar Kurulu Karari ile 2005 yili Yatirim Programina 

alinmis olup yatirim çalismalari sürdürülmektedir. 

Eti Maden Isletmeleri bor üretim kapasitesini yükseltmek amaciyla baslattigi 

yeni yatirimlar kapsaminda, 2003 ve 2004 yillarinda 160 bin ton/yil kapasiteli 3. Bor 

Türevleri Tesisi, 100 bin ton/yil kapasiteli Yeni Borik Asit Tesisi ve 240 bin ton/yil 

kapasiteli Bandirma Sülfürük Asit Tesisi yatirimlarini tamamlamistir ve tesislerde 

üretim faaliyetleri sürmektedir. 

Eti Maden Isletmeleri, 2006’da konsantre bor ürünlerinde 1.8 milyon ton, rafine 

bor ürünlerinde ise 962 bin ton üretim hedefleniyor.2006 yili karinin ise 100 milyon 

YTL’nin üzerinde gerçeklesmesi bekleniyor. 

3.2. DIS TICARETIMIZ 

3.2.1.Ihracatimiz 

Dünya bor ticaretinde ülkemiz, agirlikli olarak, ham bor (konsantre) üreticisi 

olarak yer almaktadir. Dünya ham bor pazarindaki tinkal ve kolemanitin neredeyse 

tek kaynagi Türkiye’dir. Eti Holding’in rakibi olan US Borax, pazara hiç bir zaman 

ham bor vermemektedir. Dünya ham bor ve rafine ürün toplam satis miktarinda 

payimiz yüzde 36 olmasina karsin, ham bor agirlikli satis yapildigindan, toplam satis 

degeri üzerinden alinan pay yüzde 27’ye düsmektedir. 

Türkiye’nin ihraç ettigi baslica bor cevherleri konsantre ve ögütülmüs 

kolemanittir. Büyük miktarlarda konsantre kolemanit ve üleksit cam endüstrisinde 

kullanilmak üzere ABD’ye ihraç edilmektedir. Avrupa cam ve cam elyafi endüstrisi 

Türkiye’den ihraç edilen konsantre cevherin ikinci büyük tüketicisidir. Uzak Dogu’da 

özellikle de Çin’de gelismekte olan cam elyafi sanayi Türkiye’nin son yillarda giderek 

daha da artan miktarlarda ihraç etmekte oldugu ögütülmüs kolemanitin baslica 

tüketicisi konumundadir ve bu pazar önemli bir gelisme potansiyeli göstermektedir. 

Türkiye’nin konsantre cevher ihracati 700.000 t/y seviyelerine eristikten sonra, 

ihracatin rafine ürünler lehine gelismesiyle düsüs göstermeye baslamistir. 

24

Türkiye’den borik asit ve boraks ihracatinin en büyük bölümü Avrupa ülkelerine 

yapilmakta bunu Kuzey Amerika ve Asya ülkeleri izlemektedir. Küçük bir miktarda 

sodyum perborat da Orta Dogu ve Kuzey Afrika ülkelerine ihraç edilmektedir. 

1978’den önce ancak 40-60 US$/ton fiyatla ihraç edilebilen bazi ham bor tuzlari, 

2003’de 160-200 US$/ton fiyatla satilir hale getirilmistir. Eti Holding bünyesindeki bor 

isletmelerinde, kuruluslarda yaratilan tüm olumsuz kosullara ragmen 1999 faaliyet 

döneminde yaklasik 22 milyon US$ iç, 238 milyon US$ dis piyasa satislari olmak 

üzere, toplam 260 milyon US$ satis geliri elde edilmis olup, bu gelirin en az % 50’si 

kar olarak gerçeklesmistir. Eti Holding’in ürün portföyündeki ham bor ürünleri için 

ortalama brüt kar marji % 150 civarinda olusurken, bazi bor ürünleri için brüt kar 

marji % 500 seviyelerini de astigi ifade edilmektedir. Boraks Pentahidrat, Boraks 

Dekahidrat, Borik Asit gibi rafine bor grubu ürünleri için ise; ticari kar marjlari; 

ortalama % 30-150 araliginda olusmaktadir. Bunun nedenlerinden birisi; daginik ve 

sinirli pazar nedeniyle daha önce bor sahasinda faaliyet gösteren birbirleriyle rekabet 

halindeki yabanci sirketler tarafindan yönlendirilen yerli küçük ölçekli firmalar yerine, 

üretim, depolama, dagitim ve pazarlama faaliyetlerinin Eti Holding tarafindan tek 

elden yürütülmesiyle saglanan avantaj, ikinci neden ise Eti Holding’in rafine borlarda 

üretimi artirmak için hizlandirdigi yeni yatirimlari degerlendirebilmek, Dünya bor 

pazarlarindaki payini artirabilmek, küçük tüketiciye daha etkili ve ekonomik sekilde 

ulasabilmek amaciyla 1980’li yillardan itibaren pazarlama agini gelistirmek için 

yaptigi çalismalardir. 

Tablo-9: 2003, Ihracat Diger Tabii Sodyum Boratlar vb. Konsantreleri; 

Diger 

Ülke Adi Ölçü Birimi Miktar 1 Deger(TL) Deger($) 

RUSYA Kg. 200 200.45 140,00 

TOPLAM 200 200.45 140,00 

25

Tablo-10: 2004,Ihracat Diger Tabii Sodyum Boratlar vb. Konsantreleri; 

Diger 

Ülke Adi 

Ölçü 

Birimi 

Miktar 1 Deger(TL)Deger($) 

A.B.D. Kg. 150 347,00 240,00 

HINDISTAN Kg. 2000 529,00 401,00 

TOPLAM 2150 876,00 641,00 

Asagidaki Tablo’da 2003-2005 yillari arasinda bazi bor minerallerinin(ilk 5) 

ihracat miktarlari ve degerleri(ABD$) verilmistir. Ihracati gerçeklestirilen mineraller 

içerisinde en fazla ihraç edilen mineraller ise; Anorganik kimyasal müstahsallar, 

organik, anorganik bilesikler ve Sodyum perborat monohidratlardir. 

Tablo-11: 2003-2005 Yillari Arasindaki Bazi Bor Minerallerinin Ihracat Miktarlari 

Ihracat Miktar(kg) Ihracat Dolar(ABD) 

Diger borik asitler 95097 41428 

Anhidrit 20000 11440 

Sodyum perborat monohidrat 709450 466674 

Anorganik kimyasal müstahsallar, organik 

anorganik bilesikler 563154109 159089827 

Diger peroksiboratlar (perboratlar) 107950 45988 

TOPLAM 564086606 159.655.357 

Kaynak: Türkiye Istatistik Kurumu (04.12.2006) 

2002 yilinda 186 milyon ABD$’i olan bor ihracat gelirimiz 2005 yilinda %61 

artirilarak 299 milyon ABD$’ina, bor satisindan elde edilen toplam gelir ise 2002 

yilinda 201 milyon ABD$’i iken 2005 yilinda %60 artisla 322 milyon ABD$’ina 

yükselmistir. 2006 yilinda bor ürünleri ihracatindan elde edilecek toplam gelirin 2002 

yilina göre %74 artirilarak 350 milyon ABD$’ina çikarilmasi, toplam bor gelirimiz 

içindeki ihracat gelirlerinin ise 2002 yilina göre %74 artisla 323 milyon ABD$’i olarak 

gerçeklesmesi hedeflenmistir. 

26

Grafik-5: Toplam Bor Satis Geliri 

MILYON ABD DOLARI 

400 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

276 

322 

350 

201 

228 

2002 2003 2004 2005 2006 

YIL 


2006’nin ilk üç aylik döneminde dis pazara 83 milyon, iç pazara 5.7 milyon dolar 

olmak üzere toplam 88.7 milyon dolar satis gerçeklesmistir. 2005’in ayni dönemine 

göre satis miktari % 16.25 oraninda artmistir. 

3.2.2.Ithalatimiz 

DIE-DTM verilerine göre Türkiye'nin bor ithalati 2002 yili itibariyle 7.450.165 $ 

tutarindadir. Türkiye'nin tabi boratlar ve borik asit/bor oksit ithalati yok denecek kadar 

azdir. Tabi boratlar ithalati 2002 yili itibariyle 33.757 $ olup, bunun 28.288 $'i 

Romanya'dan ve 5011 $'i Ingiltere'den yapilmistir. Borik asit ve bor oksit ise 2002 

yilinda 24.539 $ tutarinda ithal edilmistir. Ana tedarikçi Almanya'dir (20.177 $). Diger 

taraftan, borat/perborat toplam bor ithalatinin %99'unu olusturmakta olup; 2002 

yilinda 7.392.325 $ olarak gerçeklesmistir. En büyük tedarikçiler Italya (4.045.615 $), 

Ispanya (2.941.464 $), Almanya (178.409 $) ve Slovenya (143.909 $)'dir. 

Asagidaki Tablo’da 2003-2005 yillari arasinda bazi bor minerallerinin(ilk 5) 

ithalat miktarlari ve degerleri(ABD$) verilmistir. Ithalati gerçeklestirilen mineraller 

içerisinde en fazla ithal edilen mineraller ise; Sodyum perborat monohidratlardir ve 

perborakslardir. 

27

Miktarlari 

Tablo-12: 2003-2005 Yillari Arasindaki Bazi Bor Minerallerinin Ithalat 

Ithalat Miktar(kg) Ithalat Dolar(ABD) 

Sodyum perborat monohidrat 22284637 19335506 

Diger sodyum perboratlar (perboraks) 51741 92206 

Orto borik asit (borik asit) 16718 78930 

Diger boratlar 17268 478991 

Amonyum boratlar 5467 34161 

TOPLAM 22375831(kg) 20.019.794 

Kaynak: Türkiye Istatistik Kurumu (04.12.2006) 

3.2.3.Tüketim 

Üretilen bor minerallerinin % 10'a yakin bir bölümü dogrudan mineral olarak 

tüketilirken, geriye kalan %90 oranindaki kismi bor cevherlerinden üretilen borat 

ürünleri elde etmek için kullanilmaktadir.’ 

Ülkemizde bor tüketimi çok düsük seviyelerde olup dünya tüketiminin 1-2%'si 

civarindadir. 2000 yilinda, ülkemizin bor tüketimi, 19.546 ton B2O3 olup, bunun 

27%'si demir çelik, 12%'si cam ve cam elyafi, 38%'si seramik ve firit, 12%'si deterjan, 

5%'i kimya ve 6%'si da diger sektörlerde tüketilmistir. 

Miktar olarak dünyanin en büyük üreticilerinden olan Türkiye’de iç tüketim 

oldukça azdir. Deterjan endüstrisince tüketilen sodyum perborat disinda B 2 O 3 

bazinda 2000 yilinda 16.700 ton, 2001 yilinda 15.500 ton ve 2002 yilinda 18.400 ton 

bor ürünü iç tüketimde cam ve seramik üretiminde kullanilmistir. Bu miktarlar 

dünyadaki diger bor üreticilerinin tüketimleri yaninda yok denilecek kadar azdir. Pek 

çok ortamda sik sik gündeme geldigi gibi , dünyanin en büyük bor rezervlerine sahip 

olmamiza ragmen dünya bor pazarinda ikinci sirada bulunmamizin en önemli nedeni 

iki ülkenin iç tüketimleri arasindaki bu ciddi farktir.“ 

Tablo-13: Türkiye Bor mineralleri ve Rafine Bor Ürünleri Tüketiminin Sektörel 

Dagilimi 

KULLANIM ALANI (%) 

TÜRKIYE 

Izolasyon Fiberglas - 

Tekstil Fiberglas - 

’science.ankara.edu.tr/~kavusan/borpage/kulmain.html 

“ www.elektromedya.net/dergi/teknik 

28

Cam 30 

Sabun, Deterjan 26 

Tarim - 

Emaye, frit 16 

Alev Geciktirici - 

Diger 28 

TOPLAM 100 

Kaynak; Fatih Tugçin Babacan, “Bor Raporu”, Subat 2005 

3.3.Yeni ve Tevsi Yatirim Planlari 

Dünya bor rezervinin önemli bir miktarini elinde bulunduran Türkiye (Eti 

Holding), Dünya bor pazarinda hak ettigi yerde bulunabilmek için bor merkezli 

yatirimlara agirlik vererek, 2003 yilinda 114 trilyonluk yatirim öngörmüstür. 

Finansmani tamamen Eti Holding tarafindan karsilanan önemli yatirim projeleri 

asagida verilmektedir. 

1- Kirka III. Bor Türevleri Tesisi : Boraks Pentahidrat (Etibor-48) ürününe olan 

yurtdisi talebin artisina paralel olarak ilave 160.000 ton/yil BPH üretim kapasiteli 

tesisin sabit yatirim tutari yaklasik 25 Milyon US$'dir. Yillik döviz getiri hedefi 

yaklasik 48 Milyon US$ olan tesis yatirimi tamamlanarak 2002 yilinda üretime 

baslamistir. 

2- Emet Yeni Borik Asit Tesisi: Artan dis talebin karsilanmasi ve bor üreticisi 

konumunu güçlendirmek amaciyla Emet/Kütahya'da 100.000 ton/yil üretim kapasiteli 

Borik Asit Tesisi kurulmasina karar verilmistir. Yatirim tutari yaklasik 110 Milyon US$ 

olan tesisler 2003 yilinda devreye alinmis olup, yillik 40 Milyon US$ döviz getirisi 

saglayacaktir. 

3- Kirka Tek Kademe Penta Üretimi: Proje ile Kirka Bor isletmesinde iki 

kademede üretilen boraks pentahidratin üretim verimini arttirmak, maliyetini ve çevre 

sorunlarini azaltmak için tüvenan tinkalden direkt olarak boraks pentahidrat üretimi 

amaçlanmaktadir. Her biri ton/saat kapasiteli tesisin yatirim tutari yaklasik 15 Milyon 

29

US$ olup, proje sonucunda takriben %13 verim artisi saglanacaktir. 1. Ünitesi 

tamamlanan tesisin 2000 yilinda geçici kabulü yapilarak isletmeye alinmistir. Kirma, 

ara stok ile salt tesisinin yapimi için çalismalar sürdürülmektedir. 

4- Bandirma Sülfürük Asit Tesisi: Önemli ihraç ürünlerinden borik asitin 

üretiminde ana girdi olan sülfürik asitin üretimi için Bandirma'da mevcut eski tesisin 

yerine 240.000 ton/yil kapasiteli teni bir sülfürük asit tesisinin kurulmasina karar 

verilmistir. Yatirim tutari yaklasik 78 Milyon US$ olan tesis, Subat-2004 tarihinde 

üretime alinmistir. 

Bu yatirimlardan ilave olarak 2003 yilinda; 

-- Bor Master Arama Projesi, 

-- Bandirma Demineralize Su Ünitesi Islahi, 

-- Bandirma Su Isale Hatti, 

-- Bandirma Stok Sahalarinin Rehabilitasyonu, 

-- Bandirma Ihraç Stok Sahasi, 

-- Bigadiç Nusrat Istasyonundan Cevher Nakli, 

-- Bigadiç II. Ögütme Tesisi, 

-- Kirka Su Toplama Havuzu ve Arazi Islahi, 

-- Kirka Atik Göleti Insaati, 

-- Kestelek Yeni Bor Konsantratör Tesisi 

projeleri de yer almaktadir. Bunun yani sira 04/06/2003 tarih ve 4865 sayili kanunla 

idari ve mali özerklige sahip kisa adi BOREN olan Ulusal Bor Arastirma Enstitüsü 

kurulmustur. Bu kanun amaci; Türkiye ve dünyada bor, ürün ve teknolojilerinin genis 

bir sekilde kullanimini, 

yeni bor ürünlerinin üretimini ve gelistirilmesini teminen degisik alanlarda 

kullanicilarin arastirmalari için gerekli bilimsel ortami saglamak ve arastirmak olarak 

belirlenmistir. 

3.4.Arastirma-Gelistirme Faaliyetleri 

Eti Holding Ar-Ge Dairesi ve diger kuruluslar ile ortaklasa yapilarak 1997-2002 

yillari arasinda tamamlanmis ve devam eden projeler ana basliklar itibariyle asagida 

verilmektedir. 

30

3.5.Tamamlanmis Projeler 

1- "Disodyum Oktaborat Tetrahidrat"'in Pilot Ölçekte Üretimi - 1998 

2- Bor Minerallerinin 2nsan Sagligi Üzerindeki Etkileri - 1997, 1998, 2000 

3- Kirka Tinkal Cevherinin Scrubbing Kosullarinin Arastirilmasi - 1999 

4- Emet Bor Isletmesi Espey Ocagi Kolemanit Cevher ve Konsantrelerinde 

Greigite Minerallerinin Arastirilmasi Projesi - 2000 

5- Kestelek Konsantratör Tesisi Ara Ürün Stoklari B2O3 içeriklerinin iyilestirilmesi 

çalismasi - 2000 

6- Findik, Ayçiçegi, Sekerpancari ve Misir Bitkilerinde Borlu Gübre Kullanimi 

Üzerine Arastirmalar - 2001 

7- Borik Asit Ana Çözeltisinin 2yon Degistirici Kolonda Temizlenmesi Pilot Çalismasi- 

2001 

8- Bandirma Bor Bilesikleri Tesisi Atiksu Aritim ve Geri Kazanma Pilot Çalismasi - 

2001 

9- Kestelek Kolemanit Cevherlerinin Zenginlestirilmesine Yönelik Laboratuar Ölçekli 

Deneyler - 2001 

10- Kirka ve Yöresindeki 2çme ve Kullanma Sulari ile Topraktaki Yillik Bor Yükünün 

Tayini - 2001 

11- Bor Cevher ve Yankayaçlarinda Lityum 2çeriginin Belirlenmesi ve Degerlendirme 

Olanaklarinin Arastirilmasi - 2002 

12- Emet Bor 2sletmesi Hisarcik Eski Atik Barajinin Bosaltilmasi ve Barajdaki 

Malzemenin Degerlendirilmesi Projesi - 2002 

13- Tinkal'den Borik Asit ve Sodyum Sülfat Üretimi - 2002 

14- Borik Asitten Bor Oksit Üretimi - 2002 

15- Çinko Borat Üretimi – 2002 

3.6.Devam Eden Projeler 

1-Sinterlenmis Boksit Üretimi 

2- Nadir ve Soy Metaller Projesi 

3- Ikincil Bor Türevleri Üretimi Sodyum Borhidrür Üretimi - Bor Karbür Üretimi - Bor 

Nitrür Üretimi 

31

4- Atiklardan Kiymetli Maddelerin Kazanilmasi ve Atiklarin Çevresel Etkilerinin 

Azaltilmasi. 

5- Tesislerdeki Problemlerin Çözümlenmesi ve Proseslerinin Gelistirilmesi 

6- Disodyum Oktaborat Tetrahidrat'in Kullanim Alanlarinin Arastirilmasi 

7- Bor ve Bilesikleriyle Temasin Insan Sagligi ve Çevre Üzerine Etkilerinin 

Arastirilmasi 

8- Düsük Tenörlü Cevherlerin Zenginlestirme Olanaklarinin Arastirilmasi 

9- Boraks Penta-Deka Hidrat Tozlari, Borik Asit, Bor Oksit ve Disodyum Oktaborat 

Tetrahidrat'in Kompaktlama Yöntemiyle Peletlenmesi ve Boyut Ayarlanmasi 

32

BÖLÜM – 4 

SONUÇ VE DEGERLENDIRME 

33

SONUÇ VE DEGERLENDIRME 

Bor dünyada söz sahibi oldugumuz tek madendir. Nükleer teknolojiden uzay 

araçlarina kadar 250’yi askin alanda kullanilan ve teknolojik gelismelerle kullanim 

alani gün geçtikçe genisleyen bor madenleri ülkemizi dünyada söz sahibi yapan 

stratejik bir madendir. Dünya bor rezervlerinin % 72’sine sahip olan ülkemiz, dünya 

üretiminin % 31’ini gerçeklestirmektedir. Türkiye’den sonra en büyük bor rezervine % 

13 ile ABD sahiptir. Bir diger önemli noktada, Türkiye’nin disindaki ülkelerde 

dünyanin ancak 50-60 yillik ihtiyacini karsilayabilecek bor rezervi varken ülkemizde 

tüm dünyanin 450 yillik ihtiyacini karsilayabilecek rezerv bulunmasidir. Yani bugünkü 

üretim ve tüketim hiziyla 60 yil sonra Türkiye’den baska hiçbir ülkede bor madeni 

kalmayacaktir ve Türkiye bu konuda dünyada tekel konuma geçecektir. 

Bugün Ortadogu ülkeleri için petrol, Türk Cumhuriyetleri için petrol ve 

dogalgaz ne ise bor da ülkemiz için ayni önemde stratejik bir hammaddedir. 

Gelecekte çevre dostu ileri teknolojilerin hammaddesi olma özelligi nedeniyle daha 

da stratejik olacagi bilinmelidir. Çünkü bor gelecegin madeni olacaktir ve daha genis 

bir alanda daha fazla tüketilecektir. Özellikle çeligin yerini almaya aday olan çevre 

dostu fiberglass sektörü ile deterjan sektöründeki gelismeler dikkatle incelenmelidir. 

Türkiye Dünya Bor rezervlerinin %72’sine sahip bir ülke olarak bu kozu çok iyi 

kullanmalidir. Borla ilgili yatirimlar desteklenmeli, hammadde olarak ihraç edilmesi 

yerine mamul madde ihracatina yönelik yatirimlara zaman kaybetmeden geçilmelidir. 

Bor üretiminin ve ihracatinin tek elden kamu tarafindan yapilmalisina ve bor 

türevlerini kullanacak sanayilerin kurulmasina destek verilmelidir. 

Bor madenleri Türkiye için vazgeçilmez bir döviz kaynagidir. Yirmi bes yil kadar 

önce, bor cevheri ihracatimiz, yilda 750 bin ton kadardir. Bunun karsiligi yuvarlak 

(yilda) 85 milyon dolarlik bir gelirimiz vardir. Aradan geçen çeyrek yüzyilda, cevher 

ihracatimiz üç katina, ancak gelebilmistir. Cevher fiyati ise, yuvarlak iki buçuk kat 

artmis olmakla beraber, hal-i hazirdaki satisimiz kabaca (yilda) 300 milyon dolari 

ancak bulmaktadir. Bor hazinemize yönelik, milli bir politikamizin oldugunu söylemek 

mümkün görünmemektedir. Sonuçta ülkemizde bor endüstrisinin gelismedigi bir 

yana, bor ihracati, bes yil öncesinin gerisine düsmüs olmaktadir. Alti yil kadar önce, 

34

or hazinesinin özellestirilmesi yönünde adimlar atilmis, ancak kamu oyu baskisiyla, 

bu adim akamete ugratilmistir. 

Dünyanin büyük boraks ihracatçisi olan ABD'nin, bor madenleri tükenmek 

üzeredir. Bu durumda Türkiye’nin bor yataklarimizin önemi yükselecektir. Bu 

gelismeyi milli bir yarara dönüstürebilmek üzere, bor yataklarimizi, özellestirme 

furyasi çerçevesinde, yabanci sermayeden önce yerli sermayenin isletmesine imkan 

taniyacak adimlar atilabilmelidir. 

Hal-i hazirdaki bor ihracatimizin beste dördünden fazlasi, ham bordur. Bor 

ihracatimizin ancak altida biri islenmis (rafine) bordur. Dolayisiyla, bu noktada yillik 

400-450 milyon dolarlik bir potansiyelin kaybolmakta oldugu, vurgulanmalidir. Diger 

bir strateji ise, hiç degilse ithal ettigimiz borlu malzemelerin bir kismini olsun, 

ülkemizde imal etmeye girismektir. 

Bor madeni konusundaki meselelere dönük, siyasi ve ekonomik çözümler 

henüz olusturulabilmis degildir. Türkiye, dünya bor hammaddesinin karsilanmasinda 

neredeyse birincilige yükselme konumundayken, ham bor ihracatina karsilik, yillik 

300 milyon dolarla yetinmek yerine, borlu maddelerin yillik 40-50 milyar dolari bulan 

piyasasinda, çok büyük paylara talip olmada kararlilik göstermelidir. 

Türkiye’nin en önemli yeralti zenginliklerinden birisi olan borlarin degerlendirilmesi 

için asagidaki noktalara dikkat edilmesinde yarar görülmektedir: 

• Borlarin kullanim alanlari çok yaygin, katma degeri ve kar marji çok yüksek 

olup Türkiye yüksek kaliteli rezervlere sahip olmasi nedeniyle dünya 

piyasasinda söz sahibidir. Dolayisiyla, bor faaliyetlerinin Türkiye’de tek elden 

yürütülmesinde fayda görülmektedir. 

• Bor Arastirma-Gelistirme çalismalarinin üniversite-sanayi isbirligi çerçevesinde 

gelistirilmesi ve teknik elemanlarin arastirma çalismalarina katiliminin 

saglanmasi için her türlü destek verilmelidir. Bor ürün çesitliliginin artirilmasi 

ve teknolojik yeniliklerin tesvik edilmesi saglanmalidir. 

35

• Türkiye’de bor kullaniminin arttirilmasi için yurt içi ve yurt disindaki sanayi 

kuruluslari, üniversite ve arastirma kurumlari ile isbirligine gidilmelidir. 

• Rafine borlarin katma degerinin yüksek olmasi nedeniyle; ham bor yerine 

kademeli olarak rafine bor satisi saglanmalidir. Bu nedenle; rafine bor ürünleri 

ve özel bor kimyasallari yatirimlarina agirlik verilmeli ve üretimde otomasyona 

geçilmelidir. 

• Kalite ve verimlilik çalismalarina hiz verilmelidir. 

36

KAYNAKLAR 

• Dünya Gazetesi, 18 Mayis 2006 

• Anadolu Ajansi, Ekonomi Haberleri, 19 Mart 2006 

• Dogan Gazetecilik, Milliyet, 20 Mart 2006 

• DIE, Istatistikler 

• TÜIK, Istatistikler 

• MTA, Bor, Istatistikler 

• Ihracati Gelistirme Etüt Merkezi, Ürün/Pazar Arastirmasi 

• TMMOB, Raporlar 

• Ulusal Bor Arastirma Enstitüsü 

• DPT; Madencilik Özel Ihtisas Komisyonu Raporu, 2001 

• Eti Maden Isl. 

37

Bor Sektör Profili 2006 - ITO

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?