1 Su Ürünlerindeki Olası Riskler İsmail ÖZER İSMARİN Su Ürünleri ...

Su Ürünlerindeki Olası Riskler
İsmail ÖZER
İSMARİN Su Ürünleri Firma Sahibi
Su Ürünleri Mühendisi
SAYIN BAKANIM
SAYIN VALİM
SAYIN BAŞKANIM
ODAMIZIN DEĞERLİ ÜYELERİ VE MİSAFİRLER,
GIDA GÜVENLİĞİNDE SU ÜRÜNLERİ SON YILLARDA EN ÇOK
TARTIŞILAN KONULARDAN BİRİDİR. ÖZELLİKLE BALIK ÇİFTLİKLERİNİN
VARLIĞI VE BÜYÜMESİ, BU KONUYU DAHA ÇOK TARTIŞILMASINA
NEDEN OLMUŞTUR. BU KONUDAKİ BİLGİ KİRLİLİĞİ ÇOĞU ZAMAN
GİDERİLEMEMİŞTİR, DOĞRULAR KAMUOYUNA ANLATILAMAMIŞTIR.
ÖNCELİKLE SU ÜRÜNLERİNDE AVCILIK, YETİŞTİRİCİLİK VE DİĞER
TÜM KADEMELERDE DENETLEME VE KONTROL YETKİSİ GIDA TARIM VE
HAYVANCILIK BAKANLIĞINDA OLDUĞU BİLİNMESİ GEREKİR
SU ÜRÜNLERİNDE HALK SAĞLIĞI AÇISINDAN OLASI RİSKLERİ, AVCILIK
VE YETİŞTİRİCİLİK OLARAK İKİ BAŞLIKTA ELE ALABİLİRİZ. OLASI RİSKLERİ
ÖNCELİKLE TESPİT ETMEK, KONTROL ALTINA ALMAK VE DAHA SONRA RİSK
FAKTÖRLERİNİ ORTADAN KALDIRMAK İÇİN TEDBİRLER ALMAK GENEL
PRENSİPTİR. BU NEDENLE ETKİN VE UZMAN DENETİM HERŞEYDEN
ÖNEMLİDİR. SU ÜRÜNLERİNDE RİSKLER KIRİTİK KONTROL NOKTALARINDA
ÖNGÖRÜLEBİLEN, KONTROL EDİLEBİLEN VE GEREKLİ PROTOKOLLERİN
UYGULANMASI İLE ORTADAN KALDIRILABİLEN RİSKLERDİR.
AVCILIK YOLUYLA ELDE EDİLEN SU ÜRÜNLERİNDE GENEL ANLAMDA
BİR KONTROL ZORLUĞUNDAN BAHSEDEBİLİRİZ. ÇÜNKÜ ÜLKEMİZDE TOPLAM
AVCILIĞIN YÜZDE 80’NİNDEN FAZLASI GECE IŞIKLA AVCILIK METODUYLA
YAPILMAKTADIR. GECE YAPILAN AVCILIKTAN ELDE EDİLEN ÜRÜNLER GECE
YARISI BALIKHALLERE SEVK EDİLMEKTE, SABAH ÇOK ERKEN SAATLERDE
BURADAN SATIŞI YAPILMAKTADIR. BU İŞ AKIŞI NORMAL MESAİ SAATLERİ
İÇİNDE GERÇEKLEŞMEDİĞİNDEN, BAKANLIK VE DİĞER KONTROL
MERCİLERİNİN İŞİNİ ZORLAŞTIRMAKTADIR. ÜSTELİK BU AVLANAN BALIĞIN
YÜZDE 90’NINDAN FAZLASI DA TAZE SOĞUTULMUŞ OLARAK
TÜKETİLMEKTEDİR. TAZE SOĞUTULMUŞ SU ÜRÜNLERİ TÜKETİMİNDE
HERŞEYİN ÇOK HIZLI OLMASI GEREKTİĞİNDEN, KONTROL VE DENETİM HİÇ
BİR AŞAMADA KOLAYLIKLA GERÇEKLEŞMEZ. HİÇ BİR AŞAMADA BUNUN İÇİN
GEREKLİ ZAMAN YOKTUR. SU ÜRÜNLERİ İŞLEME, PAZARLAMA VE TÜKETİM
ALIŞKANLIKLARI DEĞİŞMEDİĞİ SÜRECEDE BU SORUN DEVAM EDECEKTİR.
AVCILIK ÜLKEMİZDE YOĞUN OLARAK EYLÜL AYLARINDA BAŞLAR VE
MAYIS AYINA KADAR DEVAM EDER. BU SÜRENİN BÜYÜK KISMI KIŞ
AYALARINA RASTLAR VE GELENEKSEL OLARAK SEMT PAZARLARININ
YOĞUN İŞLEDİĞİ ZAMANLARDIR. AVCILIK YOLUYLA ELDE EDİLEN
BALIKLARIMIZ NİSPETEN FİYAT OLARAK DAHA UCUZ OLUR VE BU SEMT
PAZARLARINDA TÜKETİCİLERİN YOĞUN TALEBİYLE KARŞILAŞIR. REKABET
GEREĞİ DENİZDE AVLANDIKTAN SONRA BUZ İLE PAKETLENEN, KAPALI VE
SOĞUTUCULU ARAÇLAR İLE TAŞINAN BALIKLAR, SEMT PAZARLARINDA
1

AÇIKTA VE SOĞUK ZİNCİRİN HİÇBİR KURALINA UYULMADAN SATIŞA
SUNULUR. SOĞUK ZİNCİRİN ORTADAN KALKMASI ÜRÜN KALİTESİNİ
OLUMSUZ ETKİLEDİĞİ GİBİ BALIKLARDA BAKTERİYAL BOZULMAYA NEDEN
OLABİLİR.
AVCILIK YOLUYLA ELDE EDİLEN BALIKLAR KONTROL
MEKANİZMASINDAN GEÇMEDİĞİNDEN AĞIR METAL v.b. ATIKLARI TAŞIMA
RİSKİ ALTINDADIR. GENEL ANLAMDA TÜRKİYE DENİZLERİ BU TİP RİSKLERİ
TAŞIMAMAKLA BİRLİKTE, GÖÇ EDEN BALIK AVCILIKLARINDA ZAMAN ZAMAN
BU TİP RİSKLER GÖRÜLMÜŞTÜR. ÖZELLİKLE KARADENİZ HAVZASI, ORTA VE
KUZEY AVRUPANIN AĞIR METAL YÜKLÜ NEHİRLERİNİN DÖKÜLDÜĞÜ
DENİZEL HAVZA OLMA NİTELİĞİ İLE BÜYÜK RİSK ALTINDADIR VE HERGEÇEN
GÜN BU RİSK BÜYÜMEKTEDİR. EN ÇOK DİP BALIKLARI BU RİSK GRUBUNDA
YER ALIR. ÜLKEMİZDE NEYSEKİ BU TÜR BALIKLARDAN ÇOK AVLANMAZLAR
VE TÜKETİLMEZLER. DAHA ÇOK PELAJİK TÜR DİYE ADLANDIRDIĞIMIZ ORTA
SU BALIKLARI HAMSİ-PALAMUT GİBİ BALIKLAR AVLANIR VE TÜKETİLİR. İNSAN
VÜCÜDÜNÜN SENTEZLİYEMEDİĞİ OMEGA YAĞ ASİTLERİ AÇISINDAN ZENGİN
BESİN KAYNAĞI OLAN BALIĞIN HER TÜRÜ YETİŞKİNLERİN HAFTADA EN AZ
İKİ ÖĞÜN TÜKETMESİ GEREKLİDİR. ÇOCUKLAR İÇİN DİP BALIKLARI
GENELLİKLE ÖNERİLMEZ, DAHA ÇOK ORTA SU BALIKLARININ TÜKETİMİ
(HAMSİ, SARDALYA, PALAMUT) ÖNERİLİR.
BUNUNLA BİRLİKTE ÜLKEMİZDE ÖZELLİKLE KIYI KENTLERDE ÇOKÇA
TÜKETİLEN MİDYE’YE AYRI BİR BAŞLIK AÇMAMIZ GEREKİR. MİDYE YAŞAM
DÖNGÜSÜ GEREĞİ DENİZEL ALANLARIN DİP VE DİBE YAKIN BÖLGELERİNDE
BİR YERE TUTUNARAK YAŞAMINI DEVAM ETTİRİR. GÜNDE YAKLAŞIK 10-15 lt
SUYU SÜZEREK BESLENİR. TUTUNDUĞU VE YAŞAMINI DEVAM ETTİRDİĞİ
DAR BÖLGEDEKİ HER TÜR OLUMSUZLUĞU VÜCUDUNDA BİRİKTİRİR.
BİYOLOJİK AÇIDAN ZENGİN ORTAMLARDA ÇOK HIZLI GELİŞİR. YAŞAMINI
DEVAM ETTİRDİĞİ DAR ALAN, GENEL ALANI ETKİLEMESE BİLE MİDYE ÇOKÇA
ETKİ ALTINDA KALIR. MİDYELERDE AĞIR METAL, KENTSEL ATIK VE FOSEPTİK
KİRLİLİĞİ ÇOKÇA GÖRÜLMEKTEDİR. SEYYAR SATICILARIN SATTIĞI VE HİÇBİR
DENETİME TABİ OLMADAN SATILABİLEN MİDYELER EN BÜYÜK RİSK
FAKTÖRLERİNDEN BİRİDİR.
YETİŞTİRİCİLİK YOLUYLA ELDE EDİLEN SU ÜRÜNLERİ AVCILIĞA GÖRE
ÇOK DAHA KONTROL ALTINDA OLUP, DAHA İYİ DENETLENMEKTEDİR. BİRİNCİ
VE BELKİDE EN ÖNEMLİ NEDENİ AVRUPA BİRLİĞİNE YAPILABİLEN
İHRACATTIR. AB’YE İHRAÇ EDEBİLDİĞİMİZ TEK HAYVANSAL PROTEİN
KAYNAĞI SU ÜRÜNLERİDİR. ÖZELLİKLE ALABALIK, ÇİPURA VE LEVREK
BALIKLARI AB’DE 1. VE 2. SIRALARDA YER ALIR. ORKİNOS BALIĞINDA
JAPON’YA İÇİN ÖNEMLİ BİR TEDARİKÇİ ÜLKE KONUMUNDAYIZ. KUM
MİDYESİNDE AVRUPANIN EN ÖNEMLİ TEDARİKÇİSİYİZ.
YİNEDE BU SIKI DENETİME RAĞMEN BAZI RİSKLER MEVCUTTUR.
ÖZELLİKLE YETİŞTİRİLEN BALIKLARDA ZAMAN ZAMAN GÖRÜLEN
HASTALIKLARIN TEDAVİSİNDE KULLANILAN ANTİBİOTİK VE
DEZENFEKTANLAR BU RİSKİ DOĞURMAKTADIR. YAPILAN SIKI DENETİMLER
VE ÜRETİCİLERİN ARTIK DAHA BİLİNÇLİ DAVRANIŞLAR GÖSTERMESİ BU
RİSKLERİ MİNİMİZE ETMEKTEDİR. İLAÇ VE DEZENFEKTANLARIN VÜCÜTTA
YARILANMA ÖMRÜNÜ BEKLEYEREK YAPILAN HASATLAR İLE BU RİSKLER
ORTADAN KALDIRILMAKTADIR.
YETİŞTİRİCİLİKTE KULLANILAN YEMLER HEM MAMÜL AŞAMASINDA,
HEMDE HAMMADDE AŞAMASINDA SIKI KONTROLLERDEN GEÇİRİLMEKTEDİR.
2

BU KONTROLLERDE UYGULANAN PROTOKOLLER AVRUPA BİRLİĞİ
MEVZUATLARINA PARALEL ÇALIŞTIRILMAKTADIR. BU ANLAMDA ÖNGÖRÜLEN
RİSKLER BERTERAF EDİLDİĞİ DÜŞÜNÜLEBİLİR. AB MEVZUATLARINDA RİSKLİ
ÖNGÖRÜLEN HAMMADDELER YEM YAPIMINDA KULLANILMADIĞI GİBİ
GÜMRÜK MEVZUATIMIZA GÖRE İTHALATI VE İHRACATLARIDA
YASAKLANMIŞTIR.
YAPILAN İTHALATDA DİOXİN, MELAMİN, ANTİBİOTİK VE AĞIR METAL
KALINTI ANALİZLERİ ZORUNLUDUR. BU ANALİZLER YAPILDIKTAN SONRA
HAMMADDE KULLANIMINA İZİN VERİLİR, YEM İTHALATÇISI SERTİFİKASYONLA
BALIK YETİŞTİRİCİSİNE YEM SATABİLİR. BÜTÜN BU AŞAMALAR KAYIT
ALTINDADIR VE NİHAYİ ÜRÜN HASAT EDİLİP PAKETLENDİĞİNDE BU
AŞAMALARIN TÜMÜ GERİYE DÖNÜK İZLENEBİLİR.
BUNLARIN DIŞINDA YETİŞTİRİCİLİKTEN ELDE EDİLEN SU ÜRÜNLERİ
HASAT, TAŞIMA, PAZARLAMA AŞAMALARINDA TAM KONTROLLÜ VE
İZLENEBİLİR ŞEKLİYLE SOĞUK ZİNCİR UYGULANMAKTADIR. ÜRÜN
HASATLARI BAKANLIK ÖNİZİNLERİ İLE YAPILMAKTA HEMEN HEMEN BÜTÜN
AŞAMALARI DENETLENMEKTE VE MUTLAK SURETLE BAKANLIK DENETİMLİ
PAKETEVLERİNDE İŞLENMEKTEDİR. NİHAYİ TÜKETİCİYE ULAŞANA KADAR Kİ
TÜM AŞAMALARI SOĞUK ZİNCİR İÇİNDE GEÇMEKTEDİR.
ÜLKEMİZDE AVLANMAYAN VE ÜRETİLMEYEN ANCAK İTHALAT YOLUYLA
ÜLKEMİZE GELEN SU ÜRÜNLERİNDE DE BAZI RİSKLER MEVCUTTUR. BUNU
İKİ ŞEKİLDE ELE ALABİLİRİZ. BİRİNCİSİ GÜMRÜK KONTROLLERİNDE GÖZDEN
KAÇAN AĞIR METAL v.b. REZÜDÜLER. İKİNCİSİ DONUK İTHAL EDİLEN SU
ÜRÜNLERİNİN, DEPOLAMA, NAKLİYE VE SATIŞ SIRASINDA SOĞUK
ZİNCİRDEKİ KIRILMALARIDIR. BUNUNLA BİRLİKTE DONUK ÜRÜNLERİN BUZU
ÇÖZDÜRÜLEREK YENİDEN İŞLENMESİ VEYA DONUK ÜRÜN UYARISI
YAPILMADAN SATIŞA SUNULMASIDIR. GENELLİKLE BU DURUM SATIŞ
ESNASINDA ETİKETLERDE DEKLERE EDİLMEDİĞİNDEN, SATIN ALAN
TÜKETİCİ DURUMDAN HABERSİZ OLARAK TÜKETEMEDİĞİ KISMI EVİNDE
TEKRAR BUZLUĞUNA KOYARAK DONDURMAKTA, KALAN SU ÜRÜNLERİ
ÜZERİNDE BAKTERİYEL BİRİKMELERE NEDEN OLMAKTADIR. BUDA BESİN
ZEHİRLENMESİ RİSKİNİ ORTAYA ÇIKARMAKTADIR. GÜMRÜK
KONTROLLERİNDE GÖZDEN KAÇAN HERTÜR OLUMSUZLUK KONTROLSÜZ
BİR ŞEKİLDE DOĞRUDAN TÜKETİCİYLE BULUŞMAKTADIR. AYRICA İTHAL
ÜRÜNLERDEKİ REZÜDÜLER MAALESEF HİÇBİR ZAMAN DİKKATE ALINMAMIŞ,
KONTROL EDİLMEMİŞTİR.
TÜM BUNLARA BAKTIĞIMIZDA ÖNEMLİ OLAN GIDA GÜVENLİĞİ İSE
İZLENEBİLİRLİK ÖNE ÇIKAN BİR UNSURDUR. AVCILIK HEM DOĞAL STOKLAR
ÜZERİNDEKİ YOĞUN BASKISI NEDENİYLE DENİZEL TÜRLERİN
ÇEŞİTLİLİĞİNDE ÖNEMLİ AZALMALARA NEDEN OLMAKTADIR. HEMDE
DENETLENMESİ VE KAYIT ALTINA ALINMASI ZOR BİR YÖNTENDİR. ÖZELLİKLE
TAZE SOĞUTULMUŞ TÜKETİM ALIŞKANLIĞI DEĞİŞMEDİĞİ SÜRECE BU
DURUM DEVAM EDECEKTİR. OYSA YETİŞTİRİCİLİK KONTROL EDİLEBİLİR VE
İZLENEBİLİR OLMASI NEDENİYLE DAHA TERCİH EDİLEBİLİR OLMASI
GEREKTİĞİ DÜŞÜNÜLEBİLİR ÇEVREYE DUYARLI, KURALLARA UYAN
YETİŞTİRİCİLİK BİZE GELECEK VADEDEBİLİR.
PEKİ TÜM BU RİSKLER NASIL KONTROL ALTINA ALINABİLİR VE
BERTARAF EDİLEBİLİR:
.ÖNCELİKLE BALIK HALLERİ ÇOK İYİ DENETLENMELİDİR,
3

.AVCILIK BALIĞI KARAYA ÇIKTIĞI NOKTALAR ÖNCEDEN BELİRLENMELİ
VE ÇIKIŞLAR VETERİNER HEKİM VE SU ÜRÜNLERİ MÜHENDİSLERİ
DENETİMİNDE VE İZİNLE YAPILMALIDIR. BU İZİNLER İÇİN İZLENEBİLİRLİK
SAĞLANMALI VE BUNLARDA LABORATUVAR KONTROLLERİ İLE
DESTEKLENMELİDİR,
.SEMT PAZARLARI SIK ZAMANLI VE İYİ DENETLENMELİDİR. SATIŞA
SUNULAN HER TÜRLÜ SU ÜRÜNLERİNİN KAPALI DOLAPLARDA SAKLANMASI
SAĞLANMALIDIR,
.PERAKENDE DE SATILAN SU ÜRÜNLERİNDE BAZI BÜYÜK MARKETLER
DIŞINDA ETİKETLERİNDE İTHAL, AVCILIK, YETİŞTİRİCİLİK VE/VEYA DONUK
ÜRÜN OLDUĞU BİLİGİSİ YER ALMAMAKTADIR. RESTORANLAR VE SEMT
PAZARLARI DÂHİL SATIŞA SUNULAN HER TÜRLÜ SU ÜRÜNLERİNDE İTHAL,
AVCILIK, YETİŞTİRİCİLİK VEYA DONUK ÜRÜN OLDUĞU BİLGİSİ
ETİKETLERİNDE DEKLERASYON ZORUNLULUĞU GETİRİLMELİDİR.
ÇOK ÖZET OLARAK ŞÖYLE SÖYLEYEBİLİRİZ Kİ;
-İÇ TÜKETİM SU ÜRÜNLERİ DENETLENEMEZKEN İHRACATI YAPILAN SU
ÜRÜNLERİ ÇOK DAHA İYİ DENETLENMEKTEDİR.
TEŞEKKÜR EDERİM.
4