YAYINI İNDİR - Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü

1. GİRİŞ
Çalışmanın konusunu Kızılçam (Pinus brutia) reçinesinden izole edilen
gövde reçinesi terebentini ile, iğne yapraklarından ekstrakte edilen pine-oil ve kraft
yöntemi ile çalışan kağıt fabrikalarında bir yan ürün olarak elde edilen sülfat
terebentininde bulunan terpenik bileşiklerin kompozisyonlarının belirlenerek bu
bileşiklerin karşılaştırılması, daha sonra terebentinde yüksek oranda bulunan αpinenden
çıkılarak iğne yapraklı orman ağaçlarında büyük zarara neden olan kabuk
böcekleri ile biyoteknik mücadelede kullanılabilecek feromon aktivitesine sahip
bileşiklerin elde edilmesi çalışmaları oluşturmaktadır.
Terpen adı verilen uçucu organik bileşiklerin bir karışımı olan terebentin
çeşitli çam ağaçlarının sekonder metabolizma ürünü olarak salgılanarak sızan
reçineden veya bu ağaçların reçineli odunundan elde edilir. Terebentini oluşturan
terpenler, genel olarak 10 karbon atomu içeren monoterpenler ve daha az miktarda
da 15 karbon atomu içeren seskiterpenlerdir. Terpenler kolay ekstrakte edilmeleri,
gaz kromatografisi teknikleri ile analizlerinin basit ve tekrarlanabilir olması,
genotipik özellik taşımaları sayesinde koniferlerin tür içi ve türler arası seviyelerde
ilişkileri, populasyonların varyasyonları, orijinlerin karakterizasyonu,
introgression, ıslah gibi çalışmalara yoğun olarak konu olmaktadırlar. Ayrıca
terpenler konukçu-patojen ilişkilerinde de etkilidir ve ağaçlarda hastalıklara
direncin belirteci olarak kullanılabilmektedirler.
Terebentin; 1800’lü yıllarda aydınlatma amaçlarıyla, daha sonraki yıllarda
da alkit bazlı boyaların inceltilmesinde kullanıldı. Artık bu alanlarda petrole dayalı
ürünler terebentinin yerini almıştır. Günümüzde terebentin birçok sentetik bileşiğin
yapımında bir çıkış maddesi olması ve tükenmez bir kaynak olması yönünden
önem taşır.
Terebentin elde etmek için dört yöntem vardır:
I. Canlı ağaç gövdesinin yaralanması ile sızan reçinenin distilasyonu.
II. Çam ağaçlarını kullanan teknolojiye sahip kraft kağıt hamuru üretiminde
açığa çıkan uçucu bileşiklerin yoğunlaştırılması (sülfat terebentini).
III. Ağacın çeşitli kısımlarının yongalanıp bir çözücü ile ekstraksiyonu veya
distilasyonu.
IV. Ağacın çeşitli kısımlarının karbonizasyonu (destructive distillation) ile
elde edilen ürünler arasından terebentinin fraksiyonlanması.
Bu yöntemler arasında sülfat terebentini, sülfat yöntemi ile kağıt üreten
endüstrinin bir yan ürünü olduğundan ele geçmesi en kolay olan ve sürekliliği
bulunan bir yöntemdir. Canlı ağaçlar üzerinde tek yönlü bir yararlanma sonucunu
1