aydin_kimdir_a

Aydın kimdir? Muhafaza’nın ve Değişim’in kimyası
gibi trajik bir tavrı üstlenmiştir bu yüzden. Bulaç, “Türk aydınının köklü bir cuntacılık geleneğinden
beslendiğini biliyoruz.” diyerek bir bakıma güncel olaylara da göndermede bulunuyor. Cumhuriyet
döneminin başından beri aslında aydın ile halk arasında görünür kılınmayan ama simgeler ve tercihler
üzerinden gelişen bir çatışma var oldu.”*5+ Mazi ve tarihin unutturulması tespitini Meriç de yapar:
“Dünyanın bütün tımarhaneleri bizim entelijansiyanın kafatası yanında yanında birer aklıselim
mihrakı…imparatorluğun birbirine düşman etnik unsurlarından mürekkep yamalı bohçası dikiş
yerlerinden ayrılalı beri biz kendine düşman insanlar haline geldik. Mazi yok, tarihimizi tanımıyoruz.
Din ölüm yatağında. İnsanları bir araya getiren hiçbir ideoloji doğmadı… Bu millet on senede bir
değişen hafızasız nesiller amalgamı.”*6+
Mazi ve tarihin boş bıraktığı alan doldurulmak zorundadır elbette ve bu boşluğu aydınımız Avrupa
kültürü ile doldurmaya çalışır hatta aydınımız çoğunlukla kendisini Avrupalı sayar, Hilmi Yavuz, “Türk
aydını ne kertede Avrupalıdır?” sorusunu sorar ve “Türk aydını Avrupalı olmaya, Avrupa
entelijansiyasına entegre olmaya hazır değildir.” cevabı verdikten sonra sebepleri açıklar:
” Bizim aydınımız, inanılmaz bir safdillikle Türkiye’nin, dolayısıyla kendisinin sorunlarını Avrupalı
aydınların da sorunu sanmak gafletinden tam 200 yıldır kurtulamamıştır da ondan. Bu gaflet, Türk
aydınlarının Avrupalı aydınlara kendi ülkelerinden yakınmayı gelenekselleştirmelerinden
kaynaklanıyor… Türk aydını sanıyor ki, bütün bunlar anlatılınca her şey çözümlenecektir. Daha vahimi
Türk aydını sanıyor ki, bütün bunlar Avrupalı aydına anlatıldığında, Avrupalı aydın, bu demokrat,
liberal ve progesist kimliğiyle onu, yani Türk aydınını Avrupalı sayacaktır. Ama hiç de öyle olmuyor…
Avrupalı aydından kendi sorunlarını anlamasını bekleyen Türk aydını, acaba, Avrupalı aydının
sorunlarını, anlamak şöyle dursun, bilmekte midir? Hiç sanmıyorum, çünkü Türk aydını Avrupa
entelijensiyasını anlamayı değil, kendini ona anlatmayı misyon bellemiştir… Türk aydınının Batı
kültürü ile ilişkisi, sürekli bir tekyanlılıktan geçmektedir: Ya Batı’yı olduğu gibi, hiçbir eleştirel
düşünceden geçirmeksizin aktarmaktadır; ya da ona kendi düşüncelerini aktarmaya çalışmaktadır. Bu
iki aktarım düzeyi, asla örtüşmediği için de Türk aydınının Batı’dan aktardığı başka, Batı’ya aktardığı
da büsbütün başka olmaktadır.”*7+
Aydınlara bakarken bir de onların zaaflarına göz attığımızda şu tespitlerle karşılaşırız. Bu noktada
Selim İleri, Sabahattin Ali, romanları üzerinden aydın tipini irdelemişler ve onun zaaflarını karakterleri
üzerinden ortaya koymuşlardır. Sabahattin Ali, İçimizdeki Şeytan adlı romanında Ömer karakteri
üzerinden dönemin aydınlarını eleştirirken onların kıskançlıklarını, kibirlerini, birbirlerine üstünlük
taslama telaşlarını, sözün ne olduğu değil de kimin sözü en çok etkili söylediğini, övgü beklentilerini…
ortaya döker ve aydın olmaya çalışan ve gidişatı değiştirmeye çalışan aydının büyük bir zaafından da
söz eder:
“Bu kafa büsbütün başka işler becerebilir… Madem ki herkes gibi değilsin… onlardan daha akıllı, daha
üstünsün, onlara hükmetmek hakkını hatta vazifendir. Yalnız bunu istemen lazım. Her şeyi feda
edebilecek kadar şiddetle istemen ve bütün arzularını tek bir gayeye: İnsanlara hükmetmek, onların
başına geçmek gayesine hasretmen lazım… Dünyaya bizim gibi insanlar kendi kafalarında tasavvur
ettikleri şekli vermeli ve koyun sürüsünden farkı olmayan halk ise sadece tabi olmalıdır.”*8+ Yani aydın
kimliğinden jakobenizme kayış. Bu; aydını, Suç ve Ceza’nın, -içinde deha taşıdığına inanan- meşhur
karakteri Raskolnikov’a yaklaştırır; insanları sıradan ve sıra dışı olarak ayırma, sıradan insanları
edilgen, güdülmesi gereken ve cahil olarak algılama yönleriyle.
Aslında Tolstoy’un İtiraflarım adlı eseri, aydın kimliği giydirilen insanların psikolojisini ortaya koyan
ipuçları sunar bizlere:
www.derindusunce.org
Fikir Platformu
10