Tez Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Teknik Kurallar

Tez Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken
Bazı Teknik Kurallar
Ahmet Onat
2007, 2009, 2010
Bir tez hazırlanırken içerik, teknik, zamanlama ve sunumda bazı kurallara
dikkat edilmesi gerekir. Bu yazıda izlenmesi gereken en temel kurallar ele
alınmıştır. Tez içeriği danışman ile yoğun biçimde konuşulduğundan burada
sadece en temel kurallar anlatılmıştır.
1 İçerik hakkında
Araştırma yapılırken atılan adımlar son derece mantıklı ve akılda kalacakmış
gibi görünmesine rağmen iş tazi yazmaya gelince genellikle nasıl kurgulanacağı
açık değildir. Aşağıda bu konudaki temel beklentiler anlatılmıştır.
1. Tez yazılmaya başlandığında ilk yapılacak iş neyin anlatılacağı ve tezin
nasıl kurgulanacağının düşünülmesidir. Araştırma aşamasında yapılan
bütün çalışmaların tezde yer alması uygun olmayabilir veya gerekmeyebilir.
Bundan sonra tezin iskeleti çıkartılır. Önce bölüm başlıkları konulur,
sonra her bölümün alt başlıkları düşünülür. Bu şekilde gidilirse
tezin metninin yazılması zaten çok doğal bir hale gelir.
2. Tezi yazarken birinci sayfasından başlamak veya deneyleri açıklarken
kronolojik sırayla gitmek mantıklı gibi gözükse de oldukça zordur.
(a)
Özellikle tezdeki deneyler veya benzetimler belirli bir sebep sonuç
ilişkisi ile düşünülüp yapıldığından, kronolojik sıralamada bu ilişkinin
anlatılması genellikle zor olur. Deneylerin neden yapıldığının ve
alınan sonuçların nasıl yorumlanması gerektiğinin anlaşılmasını
sağlamak asıl amaçtır.
(b) Metin yazılırken ilk olarak daha önce yapılmış çalışmalar (Background)
kısmından başlamak, daha sonra tez konusunu anlatan ve
1

teorinin verildiği bölümün yazılması, sonra Deneyler veya Sonuçlar
(Results), en son da Giriş (Introduction) ve Vargı (Conclusion)
bölümlerinin kaleme alınması tavsiye edilir.
3. Aşağıdaki konuları açık ve net olarak belirtmek gerekir:
(a) Bu araştırmanın yapılmasına niye gerek duyuldu,
(b) Tezde ne yapmayi hedefledik,
(c) Dünyada başka aratırmacılar bu konuda daha önce neler yapmışlar.
Bunlar genelde Giriş’te (Introduction) verilir, Özetçe (Abstract) ve
Vargı (Conclusion) bölümlerinde de kisaca değinilir. Bizim yaptığımız
işin diğerlerinden ne farkı var Diğerlerinin ne eksiklikleri var Biz ne
yapmayı amaçladik, var olan yöntemler (existing methods) nerede yetersiz
kalıyor, biz var olan bilgi denizinde hangi açık noktayı kapatmayı
planlıyoruz konularına değinip bizim hedeflerimizi yaptıklarımızı
ve katkılarımızı açık olarak bildirmeliyiz.
2 Teknik kurallar
Tez günük hayatta kullanılan yazı biçimlerinden farklı bazı kurallara uymalıdır.
Bunun amacı bilimsel içerikte kuşku ve anlaşılmazlığa yer bırakılmamasıdır.
İngilizce tezlerde uyulması gereken teknik kuralların en iyi açıklandigi
kaynak Strunk W., “The Elements of Style” kitabıdır. Çok kısa olan bu kitabın
metni Internet’te ücretsiz olarak bulunabilir.
Tez yazılırken içerik ve şekil birbirinden ayrı ele alınmalıdır. Bir yandan
başlıkların büyüklüğü, şekillere yapılan atıfların numaralarının doğru
olup olmadığı gibi ayrıntılarla uğraşırken bir yandan da dünyada ilk sizin
yaptığınız karmaşık konuları anlatmaya çalışmak gereksizce emek harcanmasına
ve dikkatin dağılmasına neden olur. Bu nedenle tezin yazıldığı yazım
programı önemlidir.
Alışılagelmiş MS Word ve benzeri programlar kısa yazılar yazarken uygun
olsa da tez gibi uzun ve her kısmının belli bir formata uyması gereken
yazılarda zorluk yaratır. En uygun yazım programı LaTeX’dir. Bu program
içerik ve formatı tamamen birbirinden ayırdığı, metin içindeki göndermeleri
otomatik numaralandırdığı ve bibliyografiyi kendi oluşturduğu için
tez yazımını çok kolaylaştırır. İlk tanışmada karmaşık gibi gelen kullanıcı
arayüzü ise çok kısa sürede akla yerleşir.
Teknik içerik olarak asağıdaki kurallara uymak gerekir.
1. Kısaltmalar ilk kullanıldığı yerde tanımlanmalıdır.
2

2. Kısaltmalar cümle başına denk gelirse açık şekliyle yazılmalıdır. Buna
”Fig. 2” gibi standart kısaltmalar da dahildir. Benzer şekilde cümleler
değişken isimleriyle başlamamalıdır ve sayıyla başlayan cümlelerde sayı
harflerle yazılmalıdır (“İkinci deneyden anlaşılacağı gibi. . . ”)
3. Şekillerde ne anlatıldığı altındaki açıklamada detaylı olarak anlatılmalıdır.
Her eğrinin ne anlama geldiği, gerekiyorsa hangi yöndeki değişimin
avantajlı olduğu vb. açıklanmalıdır. Okuyucudan yorum beklenmemelidir.
Şekil tablolar vb. sadece başlıkları okunduğunda bile içeriği yeterince
anlaşılmalıdır.
4. Şekillerde eksenlerin mutlaka isimlendirilmesine ve grafik olarak yer
alan yazıların tezin içine yerleştiridiğinde en az 8 punto büyüklüğünde
olmasına dikkat edilmelidir. Grafiklerdeki her eğrinin neyi ifade ettiği
açıkça belirtilmelidir.
5. Şekiller tarama grafik türünde (raster graphics) değil (örn: jpeg, gif,
png) vektör grafik türünde olmalıdır (örn: ps, eps, svn). Bu sayede
çözünürlük boyuttan bağımsız hale gelir.
6. Şekillere, tablolara denklemlere konu başlıklarına vb. “following Figure”
degil de “Fig.x” olarak numara ile gönderme yapılmalıdır.
7. Şekil tablo denklem konu başlığı gibi metnin parçaları özel isim olduklarından
“Table 3” gibi büyük harfle gönderme yapılmalıdır.
8. Her denklemin içinde ilk defa geçen sembollerin ne anlama geldiği denklemin
ardındaki ilk cümlede açıklanmalıdır.
9. Metinde aynı kavramlar icin hep aynı kelimeler veya tamlamalar kullanılmalıdır.
Aynı kavramı açıklamak için birden fazla kelime kullanılmamış
olduğu yazı bittikten sonra kontrol edilmelidir. Mesela “Control signal”
“Control Output” “Control output signal” vb. yazar tarafından
seçilecek tek bir terimde birleştirilmelidir.
10. Kaynakça bölümündeki her kaynağın aynı formatta olduğuna dikat
edilmelidir. Sonunda nokta konulup konulmadığı kontrol edilmelidir.
Önemsiz detay gibi görünen bu özellikler okuyucu tarafından teze verilen
değerin göstergesi olarak algılanır.
11. Bölüm, tablo, şekil ve referans numaraları yazım programı tarafından
otomatik koydurulmalıdır. Yöntemi bilinmiyorsa öğrenilmelidir. Elle
yapılmamalıdır çünkü hatasız yapma ihtimali azdır ve yazının içeriğine
verilecek dikkatin dağılmasına yol açar.
3

3 Tez tesliminde zamanlama
1. Tezin yazılmasına başlamak için sonuçların çıkmasını veya her şeyin tamamlanmasını
beklemek gerekmez. Hatta tezin sonçları tam olarak edinilmeden
yazılmaya başlanılması tavsiye edilir çünkü yazım sırasında,
yapılan işteki eksiklikler ortaya çıkar. Tezin yazılmasına tahmini sunum
tarihinden 3 ay önce başlanmalıdır.
2. Tezin tahmini savunma tarihinden bir ay önce savunma hazırlıklarına
başlanır. Bunlar:
(a) Tez jürisinin belirlenmesi (5 asıl ve 1 yedek üye; bir asıl üye kurum
dışından),
(b) Jüri üyelerine uygun olan savunma tarih ve saatlerinin belirlenmesi,
(c) Kesin tez savunma tarihinin ve saatinin belirlenmesi,
(d) Tarihin ilgili fakülte sekreterine bildirilmesi ve odanın ayırtılması.
3. Teze konulacak sonuçların jüriye teslim tarihinden en az 15 gün önce
edinilmesi gerekir. Son anda edinilen sonuçların doğrulanması mümkün
olmayacağından, bu tarihten sonra edinilecek sonuçlar ancak aynı konuda
yazılacak başka bir çalışmanın içeriği olabilir.
4. Tezin son haline gelebilmesi için normalde danışmanın iki veya üç kez
kontrolü gerekir. Danışmanın tez müsvettesini okuması iki gün ve öğrencinin
düzeltmeleri yapması da 3–5 gün süreceğinden her kontrolün bir hafta
olacağı varsayılarak, tezin jüri üyelerine verilmesinden en geç 3 hafta
önce ilk tez müsvettesinin hazırlanıp danışmana verilmesi gerekir. Danışmanın
hayattaki tek işinin tez düzeltmek olmadığı unutulmamalıdır!
5. Tez savunma tarihinden bir hafta önce tezin son haline getirilmesi,
SÜ tez formatına sokulması ve basılı olarak jüri üyelerine dağıtılması.
Kağıt israfını önlemek için bu aşamada tezler iki taraflı basılabilir.
Bu noktadan sonra teze ancak kozmetik değişiklikler yapılabilir, temel
değişiklikler veya ekler yapılamaz.
6. Sunumun hazırlanmasına başlanılması. Tez savunma tarihinden üç gün
önce tez sunumunun tamamlanması, saat tutularak danışmana sunulması
ve gerekli değişikliklerin yapılması. (Sunum hazırlıkları için bkz.
Bölüm 4)
4

Örnek olarak 15 Temmuzda sunulması planlanan tezin yazılmasına 15
Nisanda başlanmalı, 15 Haziranda ilk tez müsvettesi danışmana verildikten
sonra tez jürisi ve tarihi kesinleştirilip fakülte sekreterine bildirilmelidir.
Yirmi üç Haziranda alınacak sonuçlar teze girecek en son sonuçlar olmalıdır.
Yedi Temmuzda tezin son hali jüri üyelerine verilmeli ve sunum
hazırlanmasına başlanmalı, 12 Temmuzda da danışmana sunum yapılmalıdır.
4 Temel Sunum kuralları
1. Sunum normal tez sunumlarında olduğu gibi 25dk olacak şekilde yapılmalıdır.
Sunumun süresini aşması, kalitesinin düşük olduğu ve yeterince hazırlanılmadığı
izlenimini bırakır.
2. Konuyu tamamen kapsamalı, izleyicilerin genel bilgisi göz önüne alınarak
hazırlanmalıdır. İzleyicilerin iyi bildikleri konular yeniden geniş olarak
anlatılıp vakit kaybettirilmemeli ve sıkıntı yaratılmamalıdır.
3. Ekrana yansıtılan sunumun temel amacı konuşmacıyı desteklemektir.
Ön plana çıkan konuşmanın kendisi, sunum ise konuşmayı destekleyici
olmalıdır. Uzun metinlerden oluşup konumacının sadece okuduğu sunumları
takip eden pek olmaz. Sunumun resim, şekil ve videolardan
oluşması izlenebilirliğini arttırıp akılda kalmasını kolaylaştırır.
4. Sunumda her sayfa bir tek fikre adanmalı ve yaklaşık 1 dakikada anlatılacak
şekilde hazırlanmalıdır.
5.
İzleyici her sayfada en çok 7 nesneyi hazmedebilir (şekil, fikir, denklem,
sonuç vb.) Daha fazlasını çoğunluk takip edemez. Yolda bırakılan
izleyici sunum sonunda terletici sorular sorabilir!
6. Karmaşık denklemleri alt alta dizmek yerine anlattığı fikirleri açıklayacak
ve akılda kalabilecek başka bir yol bulunmalıdır. Bu kolay bir iş değildir.
7. Sunum danışmana yapılmadan önce öğrenci iki kez saat tutarak tekrar
yapmalı, daha sonra da en az bir kez arkadaşlarına sunmalı ve fikir
almalıdır. Hazırlık sunumlarında yaşanan tutukluklar sunum gününde
mucizevi bir biçimde yok olmaz. Anlatımında zorluk çekilen kavramlar
varsa bunların anlatımını yazılı olarak hazırlayıp sunumu bu metinlerden
çalışmak yararlı olur.
8. Sunum saatinden önce mutlaka sunum yerine gidip aletlerin düzgün ve
uyumlu çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir.
5