Direk Dikme

T.C. 

MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI 

RAYLI SĠSTEMLER TEKNOLOJĠSĠ 

DĠREK DĠKME 

522EE0046 

Ankara, 2011

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve 

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak 

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıĢ bireysel öğrenme 

materyalidir. 

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiĢtir. 

PARA ĠLE SATILMAZ.

ĠÇĠNDEKĠLER 

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................... ii 

GĠRĠġ ......................................................................................................................................... 1 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 ...................................................................................................... 3 

1. DĠKĠLECEK DĠREĞĠN YERĠNĠ TESpĠT ETMEK .............................................................. 3 

1.1. Piketaj Planında Bulunan Semboller ve Anlamları ......................................................... 3 

1.2. Direk Açıklıklarının Seçiminde Önemli Hususlar .......................................................... 4 

1.2.1. Standart Direk Açıklıkları ........................................................................................ 4 

1.2.2. Portik Supl ve Portik Rijit Direkleri ........................................................................ 5 

1.2.3. Direklere Gelen Moment ve Beton Direk Tipi Seçimi ............................................ 7 

1.3. Kurplu Yolda FleĢ ve Hesabı .......................................................................................... 9 

UYGULAMA FAALĠYETĠ ................................................................................................ 10 

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ...................................................................................... 11 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 ..................................................................................................... 13 

2. TEMEL YERĠNĠ HAZIRLAMAK ...................................................................................... 13 

2.1. Arazi Kesitleri ............................................................................................................... 13 

2.2. Temelin Toprak Mukavemeti ........................................................................................ 14 

2.3.Temel Tipleri ve Özellikleri ........................................................................................... 14 

2.4. Temel Karnesine Yazılan Değerler ............................................................................... 17 

2.5. Temel ve Direğe Ait Terimler ....................................................................................... 18 



ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3 .................................................................................................... 22 

3. KAROT KOYMAK VE BETON DÖKMEK ...................................................................... 22 

3.1. Karot Tanımı ve ÇeĢitleri .............................................................................................. 22 

3.2 Karot Tiji ve Malzemesi ................................................................................................ 23 

3.3. Temelde Kullanılacak Betonun Özellikleri ................................................................... 23 



ÖĞRENME FAALĠYETĠ–4 .................................................................................................... 28 

4. DĠREĞĠ YERĠNE MONTAJ ETMEK ................................................................................. 28 

4.1. Direk Ayarı ................................................................................................................... 28 

4.2. Direk Dibine Konan Kumun Özellikleri ....................................................................... 29 

4.3. Çember Betonu ............................................................................................................. 30 



MODÜL DEĞERLENDĠRME ................................................................................................ 34 

CEVAP ANAHTARLARI ....................................................................................................... 35 

KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 36 

i

AÇIKLAMALAR 

KOD 

522EE0046 

ALAN 

Raylı Sistemler Teknolojisi 

DAL/MESLEK 

Raylı Sistemler Elektrik Elektronik 

MODÜLÜN ADI Direk Dikme 

Raylı sistem teknolojisinde, kataner sistemlerinde piketaj 

MODÜLÜN TANIMI planı ve temel karnesi okuma, okuduğunu uygulama 

yeterliğinin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. 

SÜRE 40 / 32 

ÖN KOġUL 

Yok 

YETERLĠLĠK 

Piketaj ve temel karnesine göre direk dikmek 

Genel Amaç 

Standartların belirlediği kurallara uygun piketaj ve temel 

karnesi okuyarak direk dikebileceksiniz. 

Amaçlar 

MODÜLÜN AMACI 

1. Dikilecek direğin yerini tespit edebileceksiniz. 

2. Temel yerini hazırlayabileceksiniz. 

3. Karot koyup beton dökebileceksiniz. 

4. Direği yerine montaj edebileceksiniz. 

EĞĠTĠM ÖĞRETĠM 

ORTAMLARI VE 

DONANIMLARI 

ÖLÇME VE 

DEĞERLENDĠRME 

AÇIKLAMALAR 

Ortam: Sınıf, iĢletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri 

ortamı (internet) vb. kendi kendinize veya grupla 

çalıĢabileceğiniz tüm ortamlar 

Donanım: Bilgisayar, tepegöz, projeksiyon, konuyla ilgili 

resim, materyal ve makine bağlantı elemanları 

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra 

verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. 

Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, 

doğru-yanlıĢ testi, boĢluk doldurma, eĢleĢtirme vb.) 

kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve 

becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. 

ii

GĠRĠġ 

GĠRĠġ 

Sevgili Öğrenci, 

Bu modül ile günümüzde hızla geliĢen ulaĢım sektörünün bir kolu olan raylı sistemler 

alanında kataner sistemlerindeki direk dikme iĢlemini öğreneceksiniz. 

Raylı sistem taĢımacılığı için elektrik enerjisi tercih edilmeye baĢlanmıĢtır. Bundan 

dolayı kataner hattı, ülkemizin her tarafına yayılacak ve bunun sonucu olarak kataner hatları 

artacaktır. Böylece kataner direklerini dikme iĢlemi de önem kazanacaktır. 

Tren hızları arttıkça kataner hatlarının düzgün ve dengeli olmasının önemi de 

artmaktadır. Bunun için direğin projeye göre dikilmesi gerekir. Direk dikiminde yapılacak 

hata çok büyük olaylara sebep olabilir. 

Bu modül ile kataner direğinin projeye göre nasıl dikildiğini öğreneceksiniz. Direk 

dikme hakkında kazandığınız bilgileri uygulayabileceksiniz. 

1

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 

AMAÇ 


Dikilecek direğin yerini tespit edebileceksiniz. 

ARAġTIRMA 

‣ Bölgenizde bulunan TCDD istasyon Ģefliklerini ve varsa tramvay metro gibi 

iĢletmeleri ziyaret ederek kataner direği dikme konusunda araĢtırmalar yapınız. 

‣ Ġnternet sitelerinden direk dikme ve piketaj konusunda araĢtırmalar yapınız. 

1. DĠKĠLECEK DĠREĞĠN YERĠNĠ TESPĠT 

ETMEK 

1.1. Piketaj Planında Bulunan Semboller ve Anlamları 

ġekil 1.1: Piketaj planında bulunan bilgilerin sembolleri 

3

Resim 1.1: Direk yeri tespit çalıĢması 

1.2. Direk Açıklıklarının Seçiminde Önemli Hususlar 

Direk açıklıklarının seçiminde önemli hususlar vardır. Bu hususlar aĢağıda 

açıklanmaktadır. 

1.2.1. Standart Direk Açıklıkları 

Direk açıklıklarını her defasında hazırlamak zaman kaybına neden olur. Bu yüzden 4,5 

m artırılarak standart açıklık oluĢturulur. Bu açıklıkların pantograf geniĢliğine göre hangi 

kurplarda uygulanabilir olduğu tespit edilip maksimum fleĢ değeri hesaplanır ve aĢağıdaki 

gibi tablolar yapılır. 

StandartlaĢtırılmıĢ direk açıklıklarının bir kısmı tablolarda görüldüğü gibidir. 

4

Tablo 1.1: Ġstasyon dıĢı yollarda regülarize kataner için direk açıklıkları 

Tablo 1.2: Seksiyonman bölgelerde direk açıklıkları 

1.2.2. Portik Supl ve Portik Rijit Direkleri 

Yolların ve arazinin müsait olduğu bölgelerde kataner müstakil direklere asılır. 

Direkler merkezkaç (santrifüj) betonarme veya çelikten imal edilir. TCDD hatlarında beton 

direkler kullanılmıĢtır. Portallar ve portik supllar müstakil direk dikilemeyen çok yollu 

garlarda kullanılır. Bir portal veya portik suplun 6 yol katanerinden fazla olması ekonomik 

ve iĢletmecilik açısından uygun değildir. Kataner tesislerinin sağlıklı ve yüksek hızlı olması 

için portal tercih edilmelidir. Kataner ankrajları piketaj planlarında tipleriyle belirtilir. Etap 

uzunlukları da yazılır. AntiĢöminman ankrajları da piketaja iĢlenir. 

5

Resim 1.2: Bitmek üzere olan iki katanerli bir portik rijit direkleri 

Resim 1.3: EskiĢehir Garı’nda portik supl direkleri 

6

1.2.3. Direklere Gelen Moment ve Beton Direk Tipi Seçimi 

ġekil 1.2: Direk boyu ve moment hesabı 

Direklere gelen momentin tespiti için aĢağıdaki bilgiler gereklidir: 

‣ Kurp yarıçapı 

‣ Açıklık 

‣ Montaj sistemi ve ağırlıkları 

‣ Ġletkenlerin teknik özellikleri 

‣ Tellerin gerilmeleri 

‣ Seyir teli ve sistem yüksekliği 

‣ Raydan temel üstüne mesafe (e değeri) 

‣ Direk ekseni ile en yakın ray arası mesafe (emplantasyon) 

Yukarıdaki bilgiler tespit edildikten sonra direklere gelen momentler hesaplanır. 

Kolaylık olması amacıyla tablolar hazırlanmıĢtır. TCDD kataner sistemlerinde beton direk 

kullanıldığından tespit edilen bu momentler beton direklere uyarlanmıĢtır. Ekonomik olması 

için direklerin kuvvetli ankastraman noktasında, direklere gelen momentler için tablolar 

hazırlanmıĢtır. 

Momentlerin hesaplanmasında lüzumlu olan kurp yarıçapı, açıklık seyir teli ile sistem 

yükseklikleri piketaj ve profil planlarından; raydan temel üstüne ve direk yüzüne lan 

mesafeler ise kesit planlarından tespit edilir. 

7

BETON DĠREKLER 

TAM TEPE NET BRÜT BURULMA TEMEL TAKRĠBĠ TEPE 

ĠÇĠ 

SIRA DĠREK BOY ÇAPI MOMENT MOMENT MOMENTĠ BOY AĞIRLIK KUVVETĠ 

NO TĠPĠ m cm kgm kgm kgm cm kg klg 

1 B0-9 9 22 2500 3043 150 130 1050 325 

2 B0-9. 5 9,5 22 2500 3123 150 130 1135 305 

3 B0-10 10 22 2500 3210 150 130 1220 287 

4 B0-10. 5 10,5 22 2500 3303 150 130 1310 272 

5 B1-9 9 22 3500 4043 150 130 1070 455 

6 B1-9. 5 9,5 22 3500 4123 150 130 1155 427 

7 B1-10 10 22 3500 4210 150 130 1240 402 

8 B1-10. 5 10,5 22 3500 4303 150 130 1330 380 

9 B2-9 9 22 4500 5043 150 130 1085 584 

10 B2-9. 5 9,5 22 4500 5123 150 130 1170 549 

11 B2-10 10 22 4500 5210 150 130 1260 517 

12 B2-10. 5 10,5 22 4500 5303 150 130 1350 489 

13 B2-11 11 22 4500 5404 150 130 1445 464 

14 B3-9 9 27 6000 6640 240 150 1380 800 

15 B3-9. 5 9,5 27 6000 6729 240 150 1480 750 

16 B3-10 10 27 6000 6830 240 150 1585 706 

17 B3-10. 5 10,5 27 6000 6937 240 150 1695 667 

18 B3-11 11 27 6000 7057 240 150 1805 632 

19 B3-12 12 27 6000 7306 240 150 2040 571 

20 B3-13 13 27 6000 7591 240 150 2285 522 

21 B4-10 10 27 10000 10830 300 150 1640 1176 

22 B4-11 11 27 10000 11057 300 150 1870 1053 

23 B4-12 12 27 10000 11306 300 150 2105 952 

24 B4-13 13 27 10000 11391 300 150 2360 870 

25 B4-14 14 27 10000 11909 300 150 2625 800 

26 B4-15 15 27 10000 12260 300 150 2905 741 

27 B5-12 12 32 15000 16488 300 150 2600 1429 

28 B5-13 13 32 15000 16810 300 150 2900 1304 

29 B5-14 14 32 15000 17167 300 150 3215 1200 

30 B5-15 15 32 15000 17561 300 150 3545 1111 

31 B6-13 13 32 25000 26810 300 180 3060 2232 

32 B6-14 14 32 25000 27167 300 180 3395 2049 

33 B6-15 15 32 25000 27561 300 180 3725 1894 

34 B7-14 14 32 35000 37167 300 180 3605 2869 

35 B7-15 15 32 35000 37610 300 180 3960 2652 

36 B7-16 16 32 35000 38011 300 180 4225 2465 

37 B7-17 17 32 35000 38441 300 180 4485 2303 

Tablo 1.3: Beton direkler 

8

1.3. Kurplu Yolda FleĢ ve Hesabı 

Kurpta iki direk arasındaki en büyük fleĢ değeridir. Tatbikatta, ray üzerindeki direkler 

arasına ip gerilerek rayla ip arası en büyük mesafe bulunur. O açıklığın fleĢ değeri tespit 

edilmiĢ olur. 

FleĢ Formülü 

F=a 2 / 8xR 

R=Kurp yarıçapı 

A=Direk açıklığı 

ÖRNEK 

Kurp yarıçapı 1000 metre olan yolda direk açıklığı 54 metre ise iki direk arasındaki 

yolun fleĢini bulunuz. 

F=54 2 /8x1000=0,364 m 

9

UYGULAMA FAALĠYETĠ 


‣ AĢağıdaki iĢlemleri uygulayarak dikilecek direğin yerini tespit ediniz. 

ĠĢlem Basamakları 

‣ Piketaj planını okuyunuz. 

‣ Arazide projeye göre ölçüm yapınız. 

‣ Direğin yerini raya iĢaretleyiniz. 

Öneriler 

‣ ĠĢlemi yaparken projeyi iyice 

inceleyiniz. 

‣ Gerekli araç gereci yanınızda 

bulundurunuz. 

‣ ÇalıĢmaya baĢlamadan önce 

gerekli önlemleri alınız. 

‣ Direk tiplerini kataloglardan 

tespit ediniz. 

10

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME 


AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği iĢaretleyiniz. 

1. AĢağıda verilen sembollerden hangisi portik supl sembolüdür? 

A) 

B) 

C) 

D) 

2. Direk açıklıkları, coğrafi bölgeler dikkate alındığında 1600’lük pantografta kaç 

metreye kadar çıkabilir? 

A) 54 m 

B) 58,5 m 

C) 65 m 

D) 67,5 m 

3. Portik supl direkleri arasında en fazla kaç yol kataneri bulunur? 

A) 5 

B) 6 

C) 4 

D) 3 

4. Direklere gelen momentin tespiti için aĢağıdaki bilgilerden hangisi gerekli değildir? 

A) Kurp yarıçapı 

B) Açıklık 

C) Tellerin gerilmeleri 

D) Ġki ray arası mesafe 

5. Kurp yarıçapı 2000 metre olan yolda direk açıklığı 50 metre ise iki direk arasındaki 

yolun fleĢin değeri aĢağıdakilerden hangisidir? 

A) 1 m 

B) 0,5 m 

C) 0,25 m 

D) 0,15 m 


Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap 

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. 

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 

11

KONTROL LĠSTESĠ 

Bu faaliyet kapsamında aĢağıda listelenen davranıĢlardan kazandığınız beceriler için 

Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) iĢareti koyarak kendinizi 

değerlendiriniz. 

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 

1. Çevrenizdeki raylı sistem kullanım alanlarını ziyaret ettiniz mi? 

2. Ziyaretinizde piketaj planı sordunuz mu? 

3. Yetkilinin size verdiği planı yetkiliye sorular sorarak incelediniz mi? 

4. Plan üzerindeki sembolleri anlamakta zorluk çektiniz mi? 

5. Yetkiliden piketaj planı üzerindeki bölgeleri göstermesini istediniz 

mi? 

6. Porik supl ve portik rijit direklerini incelediniz mi? 

7. Direklere gelen momente göre beton direk seçimi yaptınız mı? 

8. Raylı sistemin kurplu yolda fleĢ değerini hesapladınız mı? 


Değerlendirme sonunda “Hayır” Ģeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. 

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız 

“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz. 

12


AMAÇ 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2 

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında temel yerini hazırlayabileceksiniz. 

ARAġTIRMA 

‣ Bölgenizde bulunan TCDD istasyon Ģefliklerini ve varsa tramvay metro gibi 

iĢletmeleri ziyaret ederek piketaj konusunda araĢtırmalar yapınız. 

‣ Ġnternet sitelerinden piketaj konusunda araĢtırmalar yapınız. 

2. TEMEL YERĠNĠ HAZIRLAMAK 

2.1. Arazi Kesitleri 

Arazi kesitlerine göre direğin dikileceği yer tespit edilerek plan üzerine iĢlenir. Ray 

üstünden temelin geldiği toprak üstü bulunur (e değeri). 

‣ Arasman: Ray üstünden direk dibine kadar olan mesafeye denir. 

‣ Emplantasyon: TCDD projelerinde direk ekseni ile yakın ray kenarı arasındaki 

mesafedir. Normal Ģartlarda 232 cm alınır. Gar ve istasyon peronlarında 

yolcuların rahat geçebilmesi için 340 cm’ye kadar alınabilir. TCDD yapı 

gabarisine göre yol ekseni, yapı (direk yüzü) arası zorunlu hâllerde 200 cm 

alınabilir. Elektrifikasyon yapı gabarisinde bu ölçü 250 cm’dir. 

Hızlı tren projesi ile beraber yeni projelerde emplantasyon direk ekseni ile yol ekseni 

arası alınmaktadır. Normal Ģartlarda 315 cm olmaktadır. 

ġekil 2.1: Arazi kesit planı 

13

2.2. Temelin Toprak Mukavemeti 

Temel ebatlarının hesabında direğin dikileceği toprağın mukavemeti belirlenmelidir. 

Toprak mukavemeti, çeĢitli aletlerle arazide veya alınan numunelerle laboratuvarlarda tespit 

edilir. Ancak edinilen tecrübelere göre aĢağıdaki değerler toprak mukavemeti olarak kabul 

edilebilir. 

Zemin Cinsi 

Mukavemeti 

YumuĢak ve dolgu toprakta Pt = 1 

Normal tabii toprakta Pt = 1.7 

Sert toprakta Pt = 2.5 

Kilsi toprakta Pt = 4 

2.3.Temel Tipleri ve Özellikleri 

PRĠZMATĠK TEMEL EBATLARI 

Pt = 1 kg/cm² 

Pt = 1,7 kg/cm² 

Temel 

tipi a b H V 

Temel 

tipi a b H V 

B.1 100 130 160 2.08 B.1 90 110 160 1.58 

B.2 100 150 170 2.55 B.2 100 130 170 2.21 

B.3 110 180 180 3.56 B.3 110 150 180 2.97 

B.4 110 240 190 5.02 B.4 110 190 190 3.97 

B.5 140 280 200 7.04 B.5 130 210 200 5.46 

B.6 150 300 210 9.45 B.6 140 250 220 7.7 

Tablo 2.1: BA tipi prizmatik temeller 

Pt = 2,5 kg/cm² 

Pt = 4 kg/cm² 

Temel tipi a b H V Temel tipi a b H V 

B.1 80 80 160 1,02 B.1 70 70 160 0,78 

B.2 80 80 170 1,09 B.2 70 70 170 0,83 

B.3 80 100 180 1,44 B.3 80 80 180 1,15 

B.4 100 120 190 2,29 B.4 80 100 190 1,33 

B.5 110 160 200 3,52 B.5 100 120 200 2,40 

B.6 130 190 220 5,43 B.6 100 150 220 3,30 

Tablo 2.2: BA tipi prizmatik temeller 

Temel tipi a1 a2 b H V 

BK.1 80 180 110 180 2.77 

BK.2 80 200 110 180 3.17 

BK.3 100 220 120 180 3.67 

BK.4 120 240 140 180 4.53 

BK.5 140 300 150 200 6.6 

BK.6 160 360 150 220 8.58 

Tablo 2.3: BK tipi kuyruklu temeller 

14

Temel tipi a b H V Mb 

3IPe 150 120 180 3,24 10000 

4IPe 180 130 180 4,21 14000 

5IPe 210 150 180 5,67 18000 

6IPe 220 160 180 6,34 21000 

7IPe 230 180 180 7,45 25000 

8IPe 240 190 180 8,21 28000 

9IPe 250 190 200 9,50 34000 

10IPe 260 210 200 10,92 38000 

Tablo 2.4: IPe tipi prizmatik portal temelleri 

Temel tipi a1 a2 b H F (kg) 

1Ae 100 160 80 110 1300 

2Ae 120 180 80 110 1700 

3Ae 140 200 90 110 2300 

4Ae 140 220 100 120 3000 

5Ae 170 240 100 120 4700 

6Ae 190 260 120 120 6000 

Tablo 2.5: Ae tipi ankraj temelleri 

Temel tipi a1 a2 b H F (kg) 

1As 140 220 100 140 1300 

2As 180 260 100 140 1700 

3As 180 270 120 140 2300 

4As 200 280 130 140 3000 

5As 220 300 130 140 4700 

6As 240 320 130 140 6000 

7As 260 340 130 150 7000 

Tablo 2.6: As tipi yükseltilmiĢ ankraj temelleri 

15

a) BA tipi prizmatik temeller b) BK tipi kuyruklu temeller 

c) Ankraj temelleri 

ġekil 2.3: Temel çeĢitleri 

16

ġekil 2.4: Projede ray üzerine yazılacak hususlar 

2.4. Temel Karnesine Yazılan Değerler 

Temel karnesinde aĢağıdaki bilgiler ve kodlamalar olmalıdır: 

‣ Direk ve lente numarası 

‣ Temel tipi 

‣ Pt toprak mukavemeti 

‣ A temelin raya dik boyu 

‣ b temelin raya paralel boyu 

‣ Temel kenarının raya mesafesi 

‣ H temel çukuru derinliği 

‣ e raydan temel üstüne mesafe 

‣ A raydan direk altına mesafe 

‣ k direk altında kalan beton 

‣ I raydan direk ortasına mesafe 

‣ V temel hacmi 

‣ Direk tipi 

‣ Ters fleĢ 

‣ Karot (kalıp) tipi 

‣ Ankraj lente tipleri 

‣ Seyir teli yüksekliği 

‣ Direğe gelen moment 

‣ Emplantasyon, siyah kot, yol kazık kotları, dever, eğim 

17

2.5. Temel ve Direğe Ait Terimler 

‣ Siyah kot: Demir yolu profil planını hazırlamak için yapılacak Ģenaj ve 

nivelman çalıĢmalarına esas olmak üzere tespit edilen ray üstü kotudur. Ġdeal 

profil planında ve yol çalıĢmalarında siyah kot, kırmızı kot farkı sıfırdır. 

‣ Kırmızı kot: Temel üst seviyesinden rayın üst noktası arasında bulunan 

mesafedir. 

‣ Yol kazık kotları: Demir yolu boyunca aliğmanda 25 m, kurplu yollarda 10 m 

aralıklarla dikilmiĢ kazıklardır. Bu kazıkların tepe noktası, deniz seviyesinden 

olan yüksekliği milimetre bazında gösterir. Yolun kırmızı ve siyah kotu bu 

kottan değerlendirilir. 

‣ Dever: Demir yolunun iki rayı arasındaki milimetre cinsinden yükseklik 

farkıdır. Aliğmanda dever sıfırdır. Kurplu yolda ise kurp yarçapına ve trenlerin 

hızına bağlı olarak dever verilerek kazığın karĢısına yazılır. Dever trenlerin 

merkezkaç kuvvetini önlemek için uygulanır. 

‣ Eğim: Yolun iniĢ ve çıkıĢlarda binde bazında değeridir. Yani yolun bin 

metredeki yükseltisini ifade eder. 

18



‣ Direğin temel yerini tespit ediniz. 


‣ Projeye göre temel yerini tespit ediniz. 

Öneriler 

‣ Temel ölçülerini arazide belirleyiniz. 

‣ Ölçülere göre temel yerini kazınız. 

‣ ÇalıĢma ortamında gerekli güvenlik 

önlemlerini alınız. 

‣ Yapılacak araĢtırmanın kaynaklarını 

belirleyiniz. 

‣ Projede kullanılan direk temel 

sembollerini öğreniniz. 

‣ Kataner sisteminde kullanılan temel 

tiplerini öğreniniz. 

‣ Kataner sisteminde kullanılan direk 

tiplerini iyi öğrendikten sonra bu iĢlemi 

yapınız. 

19






1. Bulunduğunuz bölgedeki arazi çeĢidini öğrendiniz mi? 

2. Bulunduğunuz bölgedeki arazinin kesit planını incelediniz mi? 

3. Bulunduğunuz bölgedeki arazinin toprak yapısını ve mukavemetini 

öğrendiniz mi? 

4. Temel karnesi üzerindeki sembolleri anlamakta zorluk çektiniz mi? 

5. Çevrenizde bulunan raylı sistem direklerinin temellerini araĢtırdınız 

mı? 

6. Temel açılması için hangi verilerin olması gerektiğini öğrendiniz mi? 

7. Temel karnesinde hangi bilgilerin olması gerektiğini öğrendiniz mi? 

8. Arazi durumuna göre temel tipini belirlediniz mi? 





20




1. TCDD projelerinde direk ekseni ile yakın ray kenarı arasındaki mesafeye ne denir? 

A) Aramsan 

B) Emplantasyon 

C) Arazi kesiti 

D) Ankraj 

2. Normal Ģartlar altında direk ekseni ile yakın ray kenarı arası mesafe ne kadardır? 

A) 2,22 m 

B) 2,35 m 

C) 2,32 m 

D) 2,50 m 

3. Gar ve istasyon peronlarında yolcuların rahat geçebilmesi için emplantasyon ne kadar 

olabilir? 

A) 3,40 m 

B) 2,40 m 

C) 3,35 m 

D) 4,50 m 

4. Sert toprakta toprak mukametinin (Pt) değeri nedir? 

A) 1 

B) 1,7 

C) 2 

D) 1,5 

5. Demir yolunun iki rayı arasındaki milimetre cinsinden yükseklik farkına ne denir? 

A) Aramsan 

B) Emplantasyon 

C) Eğim 

D) Dever 





21



AMAÇ 

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında karot koyup beton dökebileceksiniz. 

ARAġTIRMA 

‣ Çevrenizde bulunan raylı sistem iĢletmelerinden direk temel atma iĢleminin 

nasıl yapıldığını öğreniniz. 

‣ Çevrenizde bulunan iĢletmelerden direkte kullanılan karot çeĢitlerini öğreniniz. 

3. KAROT KOYMAK VE BETON DÖKMEK 

3.1. Karot Tanımı ve ÇeĢitleri 

Temele direğin oturtulması için beton içine konan ve beton donduktan sonra çıkartılan 

bir kalıp Ģeklidir. Birbirine menteĢelerle bağlanmıĢ üç parçadan oluĢmuĢtur. Üç parçadan 

sonuncu parça bir tij vasıtası ile ilk parçaya bağlanır. Temel içine beton dökülmeden yanık 

yağ ile dıĢ kısmı yağlanmıĢ karot ölçülerine göre yerleĢtirilir. Eksen istikametinde üst 

noktalarına kaynatılmıĢ iki adet delikli tij mevcuttur. Bu tijler ile toprak seviyesinde 

sabitlenir. Beton donduktan sonra parçaları birbirine bağlayan tij bağlantı yerinden çıkarılıp 

karotun hareketli olan iki parçası içeri doğru itilerek betondan ayrılır ve karot yerinden 

çıkarılır. A, B, C tipleri olmak üzere direk tiplerine uygun değiĢik ebatlara sahip karotlar 

vardır. A tipinin çapı 45 cm, B tipinin çapı 50 cm, C tipinin çapı 60 cm’dir. 

Resim 3.1: Karot örneği 

22

3.2 Karot Tiji ve Malzemesi 

Resim 3.2: Karot ve kalıp kurma 

T Ģeklinde, karotun yerinde durması için yere sabitlemek amacıyla galvanizli 

demirden yapılmıĢ bir parçadır. 20 mm çaplı demirden yapılmıĢtır. Boyu, konan karotun 

yüksekliğine bağlıdır. Bir ucunda tije dik olarak konmuĢ yine aynı kalınlıkta kaynakla 

bağlanmıĢ bir parça vardır. Tijin diğer ucu sivriltilmiĢtir. Paslanmaması için tij galvanizle 

kaplanmıĢtır. Karotun tam ortasında bulunan ve tijin geçeceği kadar bir çapa sahip delikten 

ve karotun dibinde bulunan delikten geçirilir ve yere zemine sabitlenir. Karot çıkarılırken tij 

de beraber çıkarılır. 

3.3. Temelde Kullanılacak Betonun Özellikleri 

Temelde kullanılacak betonun içinde yabancı madde olmaması ve hazırlanmıĢ 

betonun bir saat içerisinde kullanılması gerekmektedir. Temeller için en uygun olanı hazır 

beton kullanmaktır. Mümkün değilse betonyerle, bu da mümkün değilse elle yapılan beton 

kullanılır. Temel betonları BS 14 (C14) kgf/cm² 14 N/mm² sınıfında olmalıdır. TCDD 

kataner direk temel betonlar bazı bölgelerde B 120 kalitesinde (28 günlük mukavemeti 120 

kgf/cm²) beton kullanılmıĢtır. Bataklık arazilerde kazıklı veya sal temel uygulanmalıdır. 

23

ÇĠMENTO 

kg 

KUM 

m³ 

ÇAKIL 

m³ 

SU 

l 

250 0.5 0.7 125 

a) Çakılla yapılan beton 

ÇĠMENTO 

kg 

KUM 

m³ 

KIRMA TAġ 

m³ 

SU 

l 

250 0.5 0.7 125 

b) Kırma taĢla yapılan beton 

Tablo 3.1: Elle veya betonyerle yapılan betonlarda karıĢım oranları 

Temellerin ankastraman noktasında taĢıyabileceği momentler hesap yoluyla bulunur. 

Bulunan bazı değerler tablo oluĢturulmuĢ olup bazı temel örnekleri aĢağıda verilmiĢtir. 

Prizmatik temeller BA ile kuyruklu temeller BK kodlarıyla gösterilmiĢtir. 

Temel Tipi 

Moment (kgm) 

BA.1 BK1 4111 

BA.2 BK.2 5397 

BA.3 BK.3 7280 

BA.4 BK.4 11378 

BA.5 BK.5 16834 

BA.6 BK.6 26834 

BA.7 BK.7 37180 

Resim 3.3: Temel betonun dökülmesi 

24



‣ Temel betonunu atınız. 


Öneriler 

‣ Nivo ile ölçüm yaparak karot kazıklarını 

yerleĢtiriniz. 

‣ Karotu temele yerleĢtiriniz. 

‣ Karot tijini yerleĢtiriniz. 




belirleyiniz. 

‣ Projede kullanılan direk temel 

sembollerini öğreniniz. 





yapınız. 

‣ Hazırlanan betonu dökünüz. 

25






1. Karotun yapısını öğrendiniz mi? 

2. Karot çeĢitlerini öğrendiniz mi? 

3. Karot kullanmanın gereğini öğrendiniz mi? 

4. Tijin kullanılma amacını öğrendiniz mi? 

5. Direk temel atma sırasını öğrendiniz mi? 

6. Karotun nasıl monte edildiğini öğrendiniz mi? 

7. Karotun nasıl söküldüğünü öğrendiniz mi? 

8. Temelde kullanılan betonun yapısını öğrendiniz mi? 





26




1. Temel içinde, direğin oturtulması için beton içine konan ve beton donduktan sonra 

çıkartılan kalıp Ģekline ne denir? 

A) Kalıp 

B) Karot 

C) Tij 

D) Kum 

2. Tij demirinin kalınlığı ne kadardır? 

A) 2 mm 

B) 23 mm 

C) 20 mm 

D) 25 mm 

3. B tipi karotun çapı ne kadardır? 

A) 35 cm 

B) 40 cm 

C) 33 cm 

D) 50 cm 

4. 250 kg çimento için kaç kg’lık su kullanılır? 

A) 125 kg 

B) 170 kg 

C) 25 kg 

D) 250 kg 

5. Karot tiji hangi malzemeden yapılmıĢtır? 

A) Demir 

B) Galvanizli demir 

C) Galvanizli sac 

D) Çelik 





27



AMAÇ 

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında direği yerine montaj edebileceksiniz. 

ARAġTIRMA 

‣ Bölgenizde bulunan TCDD istasyon Ģefliklerini ve varsa tramvay, metro gibi 

iĢletmeleri ziyaret ederek direk montajı konusunda araĢtırmalar yapınız. 

‣ Ġnternet sitelerinden kataner direklerinin montajı konusunda araĢtırmalar 

yapınız. 

‣ Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor hâline getiriniz. 

‣ Hazırladığınız raporu atölyede tartıĢınız. 

4. DĠREĞĠ YERĠNE MONTAJ ETMEK 

4.1. Direk Ayarı 

Direk, beton prizini aldıktan sonra dikilir. Bir vinç yardımıyla iki noktadan yukarı 

kaldırılan direk, önce temele en yakın noktaya konur. Daha sonra altta bağlanan uç sökülerek 

diğer bağlantının direğin ortasına yakın olması sağlanır. Vinç vasıtasıyla yukarı doğru 

kaldırılan direk yönlendirici bir ip sayesinde kuvvetli ekseni yola paralel olacak Ģekilde 

temel içine oturtulur. Direk üzerine gelecek yüklerin karĢılığı olarak hesap edilecek miktar 

kadar geriye doğru yatırılır. Geriye doğru yatırılma mesafesi sonunda direk, üzerine yük 

bindiği zaman yola dik hâle gelir. Temel içine oturtulan direk, bir metre ve su terazisi 

yardımıyla hesap edilen değer kadar geriye yatırılır. Geriye yatırılmada oluĢan eğim, üçgen 

yöntemiyle hesaplanır. Metre, o miktar kadar belirlenir ve direğin yüzüne dik tutulan su 

terazisi, metre ile aynı düzlemde dengeye gelmesi noktasına kadar hareket ettirilir. Su 

terazisinin dengeye gelmesi durumunda direk istenen miktar kadar yatırılmıĢ olur. Ayarı 

yapılan direk, temelle arasına kesilmiĢ tahta parçaları konarak geçici olarak sıkıĢtırılır. 

28

Resim 4.1: Direk dikimi 

Resim 4.2: Direk ayarı 

4.2. Direk Dibine Konan Kumun Özellikleri 

Ayarı yapılan direk dibine ince elenmiĢ, içinde hiçbir Ģekilde büyük parça kalmamıĢ 

kum konarak direk sıkıĢtırılır. Ġnce elenmiĢ kum, direk dibine bir miktar dökülür ve üzerine 

bir miktar su dökülerek bir demir çubukla sıkıĢtırılma iĢlemi uygulanır. Tekrar bir miktar 

kum dökülür ve bir miktar su ilave edilerek sıkıĢtırılma iĢlemi tekrarlanır. Bu olay temelin 

kenarları dolana kadar devam eder. Direğin dibi dolunca kenarından geçici olarak 

tutturulmak için konan tahta parçaları alınır, direğin sabitlenmesi sağlanır. Direk dibine 

konan kumun iki görevi vardır: 

29

‣ Direk yüke bindiği zaman öne doğru eğrileceği için bu aĢamada kumun içinde 

hareket alanı sağlanarak direğin bükülmesi engellenir. 

‣ Direk kırıldığında kum temizlenerek daha kolay direk değiĢtirme iĢlemi 

yapılabilir. 

4.3. Çember Betonu 

Resim 4.3: Direk dibi kumlama 

Dibi kumla doldurulan temelin içine herhangi bir Ģey girmemesi ve kumun zamanla 

boĢalmaması için üzerine ince bir beton atılır. 5 cm kalınlığında ince bir sacdan daire 

Ģeklinde yapılan bir kalıp direk etrafına geçirilir ve temel üzerine direk ortalanarak 

yerleĢtirilir. Çok kalın olmayan kumla karıĢtırılan çimento, beton kıvamına gelince kalıbın 

içine dökülerek düzeltilir. Çember betonunun üstü ince bir betonla düzeltilir ve kuruması 

beklenir. Beton kuruduktan sonra kalıp sökülerek alınır. Direkte herhangi bir Ģekilde bir 

arıza oluĢması ve direğin değiĢmesi durumunda çember betonu kırılarak iĢlem gerçekleĢtirir. 

Resim 4.4: Çember beton 

30



‣ Temel betonu yapınız. 


‣ Direği temele yerleĢtiriniz. 

Öneriler 

‣ Direk ayarı yapınız. 

‣ Direğin dibini kumlayınız. 




belirleyiniz. 

‣ Projede kullanılan direk temel sembolleri 

öğreniniz. 





yapınız. 

‣ Çember betonunu atınız. 

31






1. Direğin dikilme zamanını öğrendiniz mi? 

2. Direğin hangi araçlar ile dikildiğini öğrendiniz mi? 

3. Direğin nasıl ayarlandığını öğrendiniz mi? 

4. Direk dibinin nasıl kumlandığını öğrendiniz mi? 

5. Direk dibinin niçin kumlandığını öğrendiniz mi? 

6. Kumun özelliklerini öğrendiniz mi? 

7. Çember betonunun nasıl döküldüğünü öğrendiniz mi? 

8. Çember betonunun niçin kırıldığını öğrendiniz mi? 





32



AĢağıdaki cümlelerde boĢ bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız. 

1. Direk, ……………..aldıktan sonra dikilir. 

2. Geriye yatırılmada oluĢan eğim, ………….. yöntemiyle hesaplanır. 

3. Ayarı yapılan direk dibine ince elenmiĢ, içinde hiçbir Ģekilde ………………..kalmamıĢ 

kum konarak direk sıkıĢtırılır. 

4. Direğin değiĢtirilmesi gerektiği durumlarda ………………kırıldıktan sonra direk 

değiĢtirilir. 

5. Ġnce elenmiĢ kum direk dibine bir miktar dökülür ve üzerine bir miktar su dökülerek bir 

demir çubukla ………………………….uygulanır. 




Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz. 

33

MODÜL DEĞERLENDĠRME 

MODÜL DEĞERLENDĠRME 





1. Piketaj sembollerini öğrendiniz mi? 

2. Kataner direğinin yerini tespit edebildiniz mi? 

3. Direk aralıklarını tablodan okuyabildiniz mi? 

4. FleĢ hesabı yapabildiniz mi? 

5. Direk temel yerini tespit edebildiniz mi? 

6. Direk temel ölçülerini belirleyebildiniz mi? 

7. Ölçülere göre direk temeli kazabildiniz mi? 

8. Karot kazıklarını yerleĢtirebildiniz mi? 

9. Karotu temele yerleĢtirebildiniz mi? 

10. Karot tijini yerleĢtirebildiniz mi? 

11. Hazırlanan betonu dökebildiniz mi? 

12. Direği temele yerleĢtirebildiniz mi? 

13. Dikilen direğin ayarını yapabildiniz mi? 

14. Direğin dibini kumlayabildiniz mi? 

15. Direk çember betonunu atabildiniz mi? 




“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize baĢvurunuz. 

34

CEVAP ANAHTARLARI 

CEVAP ANAHTARLARI 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-1’ĠN CEVAP ANAHTARI 

1 C 

2 A 

3 B 

4 D 

5 D 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-2’NĠN CEVAP ANAHTARI 

1 B 

2 C 

3 A 

4 D 

5 D 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI 

1 B 

2 C 

3 D 

4 A 

5 B 

ÖĞRENME FAALĠYETĠ-4’ÜN CEVAP ANAHTARI 

1 Beton Prizini 

2 Üçgen 

3 Büyük Parça 

4 Çember Betonu 

SıkıĢtırılma 

5 

ĠĢlemi 

35

KAYNAKÇA 

KAYNAKÇA 

‣ http://e40003.me.metu.edu.tr/Elektrifikasyon/Trafo.html 

36

Direk Dikme

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?