Bitki Zararlıları ile Savaşım Yöntem ve İlaçları - Ziraat Fakültesi ...

Bitki Zararlıları ileSavaşım Yöntem veİlaçlarıProf.Dr. Cem ÖzkanAnkara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü

Kaynaklar• Tarımsal Savaş Yöntem ve İlaçları( S. Toros, S.Maden, S. Sözeri)• Tarımsal Zararlılara Savaşım Yöntemleri veİlaçlar ( C. Öncüer , E. Durmuşoğlu Ege Üniv.)• Genel Entomoloji (İ. Akif Kansu)• Böcek Ekolojisi (İ. Akif Kansu)• Zirai mücadele Teknik Talimatları (Gıda Tar. veHay. Bak.)• Entegre Mücadele Teknik Talimatları (Gıda Tar.ve Hay. Bak.)• İlaç firma yayınları

Tarımsal Savaşım (=Bitki Koruma,Zirai Mücadele, Tarımsal Mücadele)• Bitkisel üretimi sınırlayan hastalık, zararlı ve yabancıotların zararından bitkileri korumak, bu yolla tarımsalüretimiartırmakvekalitesiniyükseltmekyapılan tüm işlemlere Tarımsal savaşım denir.amacıyla

Tarımsal Mücadele Yöntemleri• Kültürel Önlemler• Karantina• Fiziksel Mücadele• Biyolojik Mücadele• Biyoteknik mücadele• Kimyasal mücadele• Entegre mücadele

Bitki zararlılarıEntomoloji• Solucanlar (Annelida)• Nematodlar (Nematoda)• Yumuşakçalar (Mollusca)• Akarlar (Acarina)• Böcekler (Insecta)• Kemirgenler (Rodentia)• Kuşlar (Aves)• Diğerleri (Keçi, domuz,vs)Fitopatoloji• Funguslar• Bakteriler• Viruslar• Mycorhiza• Riketsia• Yabancıotlar

Entomolojik gruplarınınbitkilerde zarar oluşturma yollarıA – Doğrudan• Beslenerek- beslenme yeri (meyve, yaprak), renk veşekildeğişimi,Bitkiözsuyuemilmesisonucubitkigelişimindedurgunluk,yaprakvemeyveboyutundaküçülme, sayıda azalma, bitki ömrünün kısalması• Hastalık taşıyarakB- Dolaylı• Beslenmeyaralarındandiğerhastalıklarınbitkileregirişini ve çoğalmasını kolaylaştıracak ortam sunarak• Beslenme sırasında salgıları ve pislikleri ile kirleterek• Diğer hastalık ve stresdüşürerekfaktörlerine dayanıklılıklarını

Böceklerin Faydaları• Tozlaşmada rol olarak• Bal arısı, ipek böceği ürünlerinden yararlanılanlar• Salgıları ve vücudundan ürün elde edilenler (boya, waxve shellak)• Bitkideoluşturduğu(Cynipsurları)galveurlardanfaydalanılanlar• Diğerböcekleriveyahastalıketmenleriniyabancıotları yiyerek veya parazitleyerekve• Organik atıkları (çöp, leş ve dışkılar) yeniden doğayakazandırarak• Besin maddesi olarak• Bilimselaraştırmalardakullanılanlararaştırmalar, biyolojik mücadele çalışmaları)(genetik• Adli tıpta kullanılarak

Tarımda Zararlı BazıOrganizmalar ve BuOrganizmalarla MücadeledeYaklaşım Örnekleri

Salyangozda iç sistemler

Mollusca (Yumuşakçalar)• Salyangoz (Helixsp.)• Sümüklü böcek (Limaxsp.)• Nemli yerlerde yaşarlar.• Gece faaliyet gösterirler.• Testere şeklideki dilleri ile bitkilerin meyve,çiçek ve yapraklarını yerler.• Ayrıca salgıladıkları sümüksü madde ilebitkileri kirletir, pazar değerini düşürürler.

Helix aspersa

Helix aspersa

Salyangoz zararı

Salyangoz predatörü bircarabid türü

Limax sp.

Mücadele• Eğitim• Kültürel önlemler: gündüz saklanmak içintercih edecekleri, nemli örtülü alanlarhazırlamak, toplanmaları sağlandıktansonra toplayıp atmak• Biyolojik mücadele:• Metaldehyde içerikli moluscisidlerkullanmak

NematodaSube 1: NematodaThylencidaThylenchidaeHeteroderidaeParatylenchidaeDolichoridaeDorylamidaLongidoridae

Özellikleri• Toprakta, suda serbest yaşayan türleri olduğugibi, bitkilerde zararlı olan türleri de vardır.Ayrıca diğer canlılarla beslenen (avcı) türleri debulunmaktadır.• Bitki paraziti olan türleri beslenme biçimlerinegöre:• Ektoparazitoitler• Endoparazitoitler• Yarı endo-ektoekto parazitoitler

Nematod zararı• Beslendikleriköklerde,uroluşumu,saçakköklülük,yumuşama gibi belirtiler meydana getirirler.• Bazıtürlerbitkininkökündenüstaksamınahareketedebilir.• Böyle bitkilerin üst aksamında gelişme durur, yaprak vemeyvede küçülme, dökülme, sararma görülür.• Zararın üst üste birkaç yıl devam etmesi durumundadalların ucundan itibaren yapraklar dökülür, uç dallardangeriye doğru kuruma başlar. Nihayet ölüm görülür.• Bazı hastalıkların taşıyıcı olan türleri vardır.• Nematod zararı başladıktan uzun süre sonra, bitkinin üstaksamındakibelirtilernedeniylevarlığıanlaşılır.Genelliklediğerhastalıketmenlerininbelirtileriilekarıştırılır. Kök aksamının ve kök etrafından alınacakörneklerinusulüneuygunyöntemlerlemikroskoptaincelenmesi ile anlaşılır.• Tarlavebahçegibialanlardanematodsürveyiyöntemleri vardır.

Globodera (Heterodera)rostochiensis

Melodogyne hapla(1)

Domates kökünde genç nematodlar, ergin dişi veyumurta torbası

Anguina tritici

Ditylenchus dipsaci

Ditylenchus dipsaci

Nematod Mücadelesi• Mücadelesi en zor olan gruplardan biridir.• Zararlı nematod türünün doğru teşhisi, uygun mücadele uygulanabilmesiiçin şarttır.• Zararlı türün biyolojisi (Kaç döl verdiği, hangi dönemde, nerede kışladığı,bir dölünü ne kadar sürede tamamladığı, konukçuları ve ekolojisi, nekadar süre canlılığını koruduğu) bilinmelidir.• Nematodilekullanmalıdır.bulaşıkolmayantemizvesağlıklıbitkimateryali• Dayanıklı bitki kullanımı• Tarla ve bahçede salma sulama yapılmamalıdır.• Bulaşık olduğu bilinen bitkiler hemen sökülüp yok edilmelidir.• Bulaşık olduğu bilinen tarla ve bahçelerde kullanılan alet ve ekipmandezenfekte edilmeden başka bir alana sokulmamalıdır.• Münavebe uygulanmalıdır.• Tuzak bitki kullanılabilir.• Bitkisel materyalin canlılığına zarar vermeyecek ısı ve süredeuygulanabilir (tohum ve soğanlı bitkiler)sıcak su• Ultraviole ışınlarından faydalanılabilir.• Dikimden önce toprak sterilizasyonu (ultravioleve ısı etkisi, kimyasallarfumigasyon) (Bu konu fumigasyonda uzun anlatılabilir)• Fidan ve fideler nematicid solusyonuna bandırılıp dikilebilir.

Kırmızı örümcekler• Sınıf: Arachnida• Takım: Acarina• Familya: Tetranychidae(kırmızı örümcekler)• Tür: Tetranychusurticae,• T. cinnabarinus,• Bryobia rubrioculus

Tetranychus sp(kırmızı örümcekler)• Kırmızı örümcekler, böceklerdenfarklı olarak 4 çift bacakları vardır.• Başta anten bulunmaz.• Vücutları baş, thorax abdomenolarak ayrılmaz.• Chelicer denilen kesici deliciorganları vardır.• Ağız parçaları sokucu emicidir.• Bitkilerin özsuyunu emerek zararveririler.• Ördükleri ağlarla bitki aksamınıbirbirine bağlarlar.• Beslendikleri yerlerde öncesararma, sonra kahverengileşmeve kuruma görülür.• Bitkilerde yaprak, çiçek ve meyvedökümüne sebep olur.• Ürün kalite ve kantitesi düşer

Akar avcısı Phytoseid

Tetranychus urticae

Tetranychus urticae zararı

• Familya:Eriophyiidae• Eriophyes

Eriyophyes sp.

Eriophyes tiliae, E. tulipae

E. sheldoni

Eriophyes sheldoni

Kemirgenler (Rodentia)• Fareler (ev faresi-Mus musculus; tarlafaresi-Rattus notvegicus)• Körfare• Köstebek• Tavşan (Lepus sp.)

Mus musculus

Kemirgenlerin zarar şekilleri• Meyve ve tohumları kemirerek yerler• Gövde ve dalları kemirerek yara açarlar• Kökleri kemirirler• Bu yaralar hastalık ve böceklerin bitkiye girişinikolaylaştırır.• Yeraltındaaçtıklarıgalerilerbitkiköklerininyaralanmasına ve açığa çıkmasına neden olur. Bubitkiler rüzgar ve diğer etkilerle kolayca devrilir, vekurur.• Farelerdepolanmışürünlerdeönemlibirzararlıgrubudur. Ev, ambar, kanalizasyon gibi yerlerdeyaşarlar. Buralarda bulunan hastalık etmenlerininyayılmasında önemli rol oynarlar.

Tarımsal ZararlılarlaMücadelede Temel BilgilerTarımsal zararlılarla mücadele (savaş), kültürbitkilerinde zararlı olabilecek böcek ve diğerhayvansal organizmaların meydana getireceği zararıönleme ya da azaltmakta popülasyonlarını ekonomikzarar seviyesinin (???) altına düşürebilmek içinuygulanan yöntemlerdir.

• Tarımsal zararlılarla mücadelede öncelikle doğaldenge ve ekonomik zarar eşiği (???) göz önündetutulur.• Bitki korumacıların görevi, doğal dengeyi bozmadanzararlı popülasyonlarını mümkün olduğu kadar uzunsüre ekonomik zarar seviyesinin (???) altındatutmaktır.

1. Doğal denge• Doğada organizmalar birbirleriyle belirli ilişkileriçinde yaşarlar. Bu ilişkide beslenme ilişkisiönemlidir. Çok sayıda canlının beslenme ilişkisibesin ağını (besin zincirini) oluşturmaktadır.

Böcekler ekolojikdenge için önemlimidir, Baykuş?TABİKİ ÖNEMLİDİR Bay Tilki,hadi gel de bu akşam doğadakibesin ağını birlikte inceleyelim!..TilkiBaykuşYılanKurbağaTavşan Sincap Fare Kuş Zararlı BöcekFaydalı BöcekBİTKİLERBöcek Şenlik Okulu

Doğada organizmalar birbirleriyle direkt veya doğrudanbir ilişki içinde yaşarlar. Örneğin yaprakbiti, yetiştirilenbirçok kültür bitkisinde sokup- emerek beslenmekte vebesin halkasının bir zincirini oluşturmaktadır.

Karınca, yaprakta beslenen yaprakbitinin çıkardığı birtatlımsı madde ile beslenir ve besin zincirinin diğer birhalkasını oluşturur.

• Uğur böceğinin hem larvası ve hem de ergini, zararlıolan yaprak bitinin bir predatörü (avcısı) dür ve besinzincirinin diğer bir halkasını oluşturur. Uğur böceğininneslini sürdürebilmesi için öncelikle karıca engeliniaşması gereklidir.

Doğada canlılar birbiriyle beslenme çabası içindedirler.İnsanların sınıflandırmasıyla bu canlılar; zararlı ya dafaydalı olarak nitelendirilmektedir.

• Doğal denge bir kefesinde zararlıların, diğer kefesindede yararlının (doğal düşmanların) bulunduğu bir teraziyebenzetilebilir.• Dışarıdan bir müdahale edilmediği sürece bu terazisürekli denge halindedir.• Bu durumda zararlı, ekonomik zarar eşiğinin altındadırve herhangi bir savaşım yöntemi uygulamaya da gerekkalamaz.

• Dışarıdan bu sisteme müdahale yapılacak olursadengede bozulma ihtimali oluşur.• Dengenin bozulmazı genelde doğal düşmanların(yararlıların) aleyhinde gerçekleşir. Çünkü doğaldüşmanlar, hem doğrudan hem de dolaylı olarak dışmüdahalelerden etkilenir.

2. Ekonomik zarar• Bir zararlının ekonomik zarara neden olan en düşükpopülasyon yoğunluğuna ekonomik zarar seviyesi denir.• Zararlı popülasyonunun bu seviyeye ulaşmadanherhangi bir mücadele yöntemi uygulanarak popülasyonartışının engellenmesi gereklidir (???)• Bu durumda savaş uygulaması sonucunda elde edilecekyarar, uygulama içinde sarfedilen masraftan dahayüksektir.

• Bir zararlının artan popülasyon karşısında ekonomikzarar seviyesine ulaşmadan popülasyonu düşürmegirişimlerinin gerekli olduğu noktaya ekonomik zarareşiği denir.• Ekonomik zarar eşiği, zararlıya karşı mücadeleningerekli olduğu en düşük zararlı popülasyonudur (???).• EZE, zararlıların kültür bitkileri üzerinde bulunmalarınaizin verilebilecek en yüksek yoğunluktur.

• Zararlılara karşı savaşın ekonomisi ile ilgili bir diğerkavram ise Maliyet/Potansiyel Yarar Oranı dır.• Belirli bir savaş maliyetine karşın elde edilenfazladan ürünün değerinin bu maliyeti fazlasıylakarşılaması gerekir.

Ekonomik Zarar Eşiğini Etkileyen• Zararlının TürüFaktörler• Ürünün Ekonomik Değeri• Savaş yönteminin maliyeti

a) Zararlının türü• Zararlıların yaptığı zararın şiddeti, EZE değeri üzerineetkilidir. Zararlının hareketli oluşu, tek bir bireyin tahripedebileceği miktar, zarar verdiği bitki organı gibi konularburada önemli rol oynamaktadır.• Örneğin Kırmızı örümcekler üreme güçlerinin çok yüksekve döl sürelerinin kısa olması nedeniyle bitkilerde kısazamanda aşırı zararlar meydana getirmektedirler.• Beyazsinekler ve Yaprak bitleri gibi zararlılar bitki özsuyuemmelerinin yanında tatlımsı madde salgılayarakfumajine de neden olurlar. Ayrıca bitki virus hastalıklarınıda taşırlar. Bu nedenle bu zararlıların EZE değeridüşüktür.

) Ürünün ekonomik değeri• Ürünün ekonomik değeri, EZE değerini etkileyen enönemli faktördür. Domateslerde zararlı yaprak bitiMacrosiphum euphorbiae (Thom.) için EZE değeri seradomateslerinde düşük iken, tarla domateslerinde yüksekolabilir. Çünkü sera domateslerinde ürünün değeri dahayüksektir.Ürünün değerlendirme şekli• Hiçbir işleme tabi tutulmadan değerlendirilen ürünlerdeörneğin sofralık üzümde veya zeytinde ana zararlılar içinEZE değeri, şaraplık veya salamuralık şekilde işlendiktensonra tüketilenlere oranla daha düşüktür.

İnsanların ürüne verdiği değer• Aynı ürünün değeri kişilere göre değişebilir. Örneğinürünü ihraç edebileceğinin düşünen kişiler ürünediğerlerine oranla daha yüksek fiyat ödeyebilirler.Kültür bitkisinin çeşidi• Yeşil kurt Helicoverpa armigera’nınEZE değeridomateslerde pamuktan daha düşüktür. Çünkü domatespamuktan ekonomik olarak daha önemli olan bir kültürbitkisidir. Yeşil kurtun meyvede meydana getirdiği zararnedeniyle daha fazla önem kazanır.

Kültür bitkisinin fenolojisi• Bitkilerin genç dönemlerinde genellikle EZE değeri düşüktür.Çünkü bitkiler genç dönemlerinde zararlılardan daha çoketkilenirler. Eğer EZE değeri yüksek tutulacak olursa normalgelişmesini sürdüremez. Bu, özellikle tek yıllık bitkiler içindaha da önemlidir.Bölgeler• Aynı kültür bitkisi üzerinde aynı zararlının meydana getirdiğizarar oranının bölgelere göre farklı olması, keza EZEdeğerinin saptanmasında etken olan mal ve hizmetfiyatlarının bölgelere göre farklı olması nedeniyle EZEdeğerleri de bölgelere göre değişir.Mevsim ve Yıllar• EZE değeri mevsim ve yıllara göre değişir. Çünkü aynı kültürbitkisi üzerinde aynı zararlı mevsim ve yıllara göre farklızarar meydana getirdikleri gibi, ürünün ve savaşçalışmalarının maliyeti de mevsim ve yıllara göre farklıdır.

c) Savaş yönteminin maliyeti• Savaş yönteminin maliyeti, EZE’nin saptanmasındaönemli olan masraf unsurlarının başında gelmesinedeniyle EZE değerini etkileyen önemli faktördür.• Yüksek savaş maliyetinde EZE değeri de yüksekolmalıdır.

EZE Değerinin Hesaplanması• EZE değerinin hesaplanması için, zararlının farklıpopülasyon yoğunluklarında elde edilen ürünün kalite vekantite değerleri yardımıyla artan zararlı popülasyonukarşısında kaybedilen ürün değeri hesaplanır.• Farklı popülasyon yoğunlukları ile bu yoğunluklardakiürün kayıpları esas alınarak regresyon analizi yapılır veregresyon doğruları formülünden yararlanarak EZEdeğeri hesaplanabilir.

EZE Değerinin Değişkenliği• EZE değerleri konusunda yapılan çalışmalaryurdumuzda çok azdır. Ülkemizde EZE değerleriGenelde diğer ülkelerde yapılanlardan çalışmalardanalınmıştır.• EZE ‘nietkileyen tüm faktörler bir arada düşünüldüğündetalimatlardaki (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bak.) mevcutEZE değerlerin şüphe ile karşılanması gerekir. Budeğerlerin oldukça dinamik değerler olduğuunutulmamalıdır.

Bazı zararlıların EZE değerleri(Gıda, Tarım ve hayvancılık Bakanlığı, Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü,Zararlılarla Mücadele Talimatlarından alınmıştır)Zararlının adı Bitki EZE NOTLARAelia rostata (Boh.) Tahıllar 10nimf/m 2 NisanAgriotes sppTütünPamukAyçiçeği20 larva/m 2Mayıs5 larva/m 21-3 larva/m 2Anthonomus spp Armut, Elma 10 adet zarar görmüştomurcuk/ağaçAonidiella citrinna(Coq) Turunçgiller 20birey/yaprakAphis gossypii (Glov) Pamuk 25birey/yaprakAphis pomi deGeer Elma 15 bulaşıksürgün/100sürgünArchips rosanus (L.) Elma 5 yumurtapaketi/ağaçŞubat

EZE’ne göre zararlılarEkonomik zarar eşiği, ekonomik zarar seviyesi ve doğaldenge bir arada düşünüldüğünde zararlılar;• Ekonomik zararlı olmayan türler• Nadiren zararlı olan türler• Sürekli zararlı olan türler• Vahim Türler

Ekonomik zararlı olmayan türler• Bu gruba giren zararlıların popülasyon yoğunluklarısürekli olarak EZE değerinin altında olup popülasyondüzeyi genel denge düzeyi çevresindedir. Dolayısıylatürün popülasyonu dengededir.• Bu gruptaki türlere karşı herhangi bir savaş yönteminegerek yoktur. Ancak yine de populasyonları kontrol edilipEZE’ni aşıp aşamayacağı izlenmelidir.

Ekonomik zararlı olmayan türler

Nadiren zararlı olan türler• Zaman içindeki popülasyon yoğunlukları genel olarakEZE’nin altında seyreden, fakat ender olarak EZE’ninüzerine çıkan türlerdir.• Popülasyonun denge düzeyi EZE’nin altındadır. Butürlere karşı sadece popülasyon yoğunlukları EZE’neulaştığı dönemde mücadele uygulanması gereği ortayaçıkar.• Bu türlere karşı uygulanacak mücadele yöntemi ilezamanının iyi seçilmesi gerekir. Aksi halde doğal dengebozulacağından popülasyonun genel denge düzeyiEZE’ne yaklaşır ve bunun sonucu da sürekli zararlı türhaline gelerek sürekli mücadele yapılması gereği ortayaçıkar.

Nadiren zararlı olan türler

Sürekli zararlı olan türler• Popülasyon yoğunlukları zaman içinde sıkça EZE’neulaşan türlerdir.• Bu gruptaki türlere popülasyonun denge düzeyi EZE’neçok yakındır. Bu nedenle sık sık savaş uygulamasıgereklidir. Bu gruptaki zararlılara karşı sürekli dikkatliolunmalıdır.• Uygulanacak yöntemlerin doğal dengeyi koruyacak veyaen azından doğal dengeyi daha da bozmayacakolmasına dikkat edilmelidir.

Sürekli zararlı olan türler

Vahim Türler• Popülasyonun genel denge düzeyi, EZE’nin üzerindeolan ve zaman içindeki popülasyonu sürekli EZEüzerinde seyreden türlerdir. Bu nedenle zararlıpopülasyonunun EZE’nin altına düşürülmesi için süreklive yoğun olarak savaş yapılması gerekir.• Bu gruptaki zararlılara karşı savaş oldukça masraflıdır.Bu masrafa katlanılamayacaksa o kültür bitkisininyetiştirilmesinden vazgeçilerek, zararlının saldırmadığıbir başka kültür bitkisi yetiştirilmelidir.

Vahim Türler

3. Önceden tahmin ve erken uyarı• Herhangi bir zararlıya karşı savaşın başarısı her şeydenönce zamanının doğru saptanmasına bağlıdır. Savaş zamanıeğer önceden tahmin edilebilirse hazırlıkların zamanındayapılabilmesi nedeniyle bu başarı daha da artmış olacaktır.Zararlı yoğunluğunun tahmini zararlıya karşı mücadeleninrasyonelliğine katkı sağlar.• Bunlara göre önceden tahmin ve uyarı; zararlıpopülasyonunun değişmesinde etkili olan tüm faktörlerideğerlendirerek zararlının ekonomik zarar eşiğine ulaşıpulaşamayacağını, eğer ulaşacaksa bunun zamanını tahminederek üreticileri önceden uyarmaktır. Böylece zamanındave doğru uygulanacak yöntemlerle, doğal denge ve çevresağlığı yüksek oranda korunmuş olacaktır.

Önceden tahmin ve erken uyarı• Uzun veya kısa süreli yapılabilir.• Uzun süreli önceden tahmin oldukça güçtür ve gerekliverilen net şekilde toplanmasını gerektirir. Zararlınınbirkaç ay veya yıl önceden durumu üzerinde yapılantahmindir.• Zararlının sorun olmaya başlayacağı zamandan kısa birsüre önce (1-2 hafta) önceden tahmin edilmesi kısasürelidir ve tuzak ile örneklemeler sonucunda kararverilir.

Öncedentahmin ve erken uyarıda kullanılan yöntemler• Zararlının biyolojisinin izlenmesi• Bitki fenolojisinin izlenmesi• Zararlıların Gelişme eşikleri, Termal konstant veSıcaklıkla olan ilişkilerinden yararlanma• Yaşam alanları ve klimogramlardan yararlanma

Zararlının biyolojisinin izlenmesi• Böceğin çıkış zamanı ve yoğunluğunun belirlenerek, bununzarar başlangıcı veya ilaçlama zamanı ile olan ilişkisine aitbilgilerle birleştirilerek tahminde bulunulabilir. Bunun için genelolarak tuzaklardan yararlanılır.• Örneğin Elma içkurdu Cydia pomonella (L.) ve Salkım güvesiLobesia botrana Den.-Schiff. gibi zararlılar için eşeysel çekicituzaklardan yararlanılır. Zeytin sineği Bactrocera oleae(Gmelin), Akdeniz meyvesineği Ceratitis capitata (Wied.) gibizararlılar için hem feromon hem hidrolize protein esaslıbileşiklerin çekiciliğine dayalı tuzaklar kullanılır. Kiraz sineğiRhagoletis cerasi E., gibi zararlılarda ise sarı yapışkan tuzaklaradı verilen renk tuzaklarından yararlanılır.• Elma içkurdu, , Akdeniz meyvesineği, Zeytin sineği ve Kirazsineği’nde tuzaklarda ilk erginin görülmesiyle birlikte, Salkımgüvesi’nde ise maksimum ergin sayısına ulaşıldığında savaşabaşlanılır.

Bitki Fenolojisinin izlenmesi• Zararlılar bitkilerin belirli feneolojik dönemlerindeyaşarlar. Buradan hareketle tahmin ve uyarıgerçekleştirilebilir.• Örneğin Maymuncuklar Otiorrhynchus spp. bağlardagözler kabarmaya başladığı dönemde zararlı olur. Kirazsineği Rhagoletis cerasi E. kiraz meyvelerinin kızarmayabaşladığı dönemde yumurta bırakmaya başlar. Aynışekilde Elma içkurdu Cydia pomonella’nınilk döllarvaları, elma meyveleri ceviz büyüklüğünü aldığındagörülmeye başlar.

Zararlıların Gelişme Eşiklerinden Yararlanma• Zararlıların fizyolojik faaliyetleri belirli bir sıcaklıktanitibaren başlar. Bu sıcaklığın altında uyuşukdurumdadırlar. İşte fizyolojik faaliyetlerin başladığısıcaklık derecesine o zararlının gelişme eşiği adı verilir.• Bu gelişme eşiklerinin her bölgede veya her bitkiüzerinde aynı olacağını düşünmemek gerekir. Çünkügelişme eşiği; böceğin vücut yapısı, vücut muhtevası,yağ dokularının azlığı veya çokluğu vb. gibi böceğinkendisi ile ilgili özelliklere göre değişebileceği gibibeslenmenin yeterli olup olmadığına, besinin kalitesine,ortam sıcaklığının derecesine ve bunun süresine, hattaböceğin biyolojik dönemlerine göre değişir.

Zararlıların Termal Konstantlarından Yararlanma• Ortamın gelişme eşiği üzerindeki sıcaklıklar, söz konusuzararlının gelişmesine etkili olan sıcaklıklardır ve etkilisıcaklık adı verilir.• Bir zararlının belirli gelişme dönemini veya bir dölünütamamlayabilmesi için belirli miktarda etkili sıcaklıktoplamını almış olması gerekir. Bu toplam etkili sıcaklıkher tür için ayrı ve sabit olup termal konstant adını alır.

• Örneğin Elma içkurdu’nun gelişme eşiği 12.5 °C’dır. 1Ocak tarihinden itibaren etkili sıcaklıklar toplamı 100gün.dereceye ulaştığında ilk kelebeklerin çıkmayabaşladığı, ilk larva çıkışının 250- 300 gün.derecede,ikinci döl kelebek çıkışlarının 700 gün.derecede ve ikincidöl larva çıkışının ise 800 gün.derecede olduğusaptanmıştır.• İşte bu gibi değerlerin önceden saptanmış olması ile hergün etkili sıcaklıklar toplanarak zararlının durumu vedolayısıyla ilaçlaması ile ilgili gerekli uyarı öncedenyapılmış olur.

• Böcekler her ne kadar gelişme eşiği üzerinde fizyolojikfaaliyetlerine başlarlarsa da bazı faaliyetleri için belirli sıcaklıkkoşullarının bulunması gerekir. İşte böceklere karşı savaştaönceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarında bu ilişkilerdende yararlanılır.• Örneğin Elma içkurdu erginleri akşamüzeri sıcaklıklarının 15°C ve üzerindeki sıcaklıklara ulaşmasıyla yumurta bırakırlar.Bu nedenle önceden tahmin ve uyarı çalışmalarında 1 Ocaktarihinden itibaren etkili sıcaklık toplamının 100 gün.dereceyeulaşması yanında, akşam üzeri sıcaklıklarının da 15 °C veyaüzerinde olmasıyla ilaçlamalara başlanır.• Benzer bir durum Salkım güvesi için de söz konusudur.Salkım güvesinde de 1 Ocak’tan itibaren etkili sıcaklıklartoplamının 120 gün.dereceye ulaşmasının yanında, akşamüzeri sıcaklıklarının da 15 °C veya üzerinde olması halindeilaçlamalara başlanabilir.

Zararlıların Yaşama Alanları ve Klimogram’dan Yararlanma• Yaşama alanları, belirli sıcaklık dereceleri ile orantılı nemdeğerlerinde zararlının popülasyonunda meydana gelen ölümoranlarının saptanarak sınırlarının belirlenmesiyle ortaya konur.• En düşük oranda ölümün meydana geldiği sıcaklık ve nemsınırları o zararlı için en uygun yaşama alanı (vitaloptimum),ölüm oranının orta düzeyde olduğu sıcaklık ve orantılı nemsınıfları uygun yaşama alanı, ölümün çok yüksek oranda olduğusıcaklık ve nem değerleri ise zararlı için uygun olmayan yaşamaalanını teşkil eder.• Diğer taraftan bir bölgenin aylık ortalama sıcaklık ve orantılı nemdeğerlerinin kesiştiği noktalar birleştirildiğinde elde edilençokgen o bölgenin ilgili yıl için klimogram’ıdır.• Bölgenin klimogramı ile söz konusu böceğin yaşama alanları birarada gösterildiğinde salgının hangi aylarda olacağı ve bununyoğunluğu belirlenmiş olur.

• Zararlıların popülasyonları üzerinde sıcaklık ve nem dışındabesin, konukçu bolluğu, konukçu uygunluğu, yağmur gibietkenler de olumlu veya olumsuz etkiye sahiptirler. İşte buetkenlerin de göz önüne alınması gerekir ki buna bonitasyonadı verilir.• Bonitasyon belirli bir kat sayıdır ve aylık, yıllık ve bölgeleregöre hesaplanabildiğinden önceden tahmin çalışmalarındayararlanılabilecek bir ekolojik değerdir.• Zararlıların salgınlarının önceden tahmin edilmesinde onlarınhayat tablolarından(Yaşam çizelgelerinden) da yararlanılır.Hayat tabloları zararlıların popülasyonlarının belirli döllerdekiyoğunluklarının seviyesi hakkında fikir verir.• Hayat tablolarının hesaplanmasında ölüm faktörü, net üremegücü, üreme çağındaki dişilerin yaşam uzunluğu ve doğalartış kapasitesinin hesaplanmasıyla popülasyonun durumugerçek olarak ortaya konabilir.

• Önceden tahmin ve erken uyarı çalışmaları yurdumuzda daüzerinde çalışılan konulardandır. Salkım güvesi, Elma içkurdu,Süne, Akdeniz meyvesineği, Zeytin sineği, Zeytin güvesi veFındık kurdu gibi ekonomik öneme sahip zararlılara karşı tahminve erken uyarı çalışmaları yapılmaktadır. Bu çalışmalarsonucunda, örneğin Elma içkurdu ’nakarşı geçmişte yapılan 7-8ilaçlama sayısı 3’e indirilebilmiştir. Aynı durum Salkım güvesiiçin de geçerlidir.• Yurdumuzda yapılmakta olan, zararlılar için önceden tahmin veerken uyarı çalışmaları daha çok ilaçlama zamanını saptamayayöneliktir. Bunun sonucu ilaçlama sayısının azaltılması geçmiştebu ilaçlamaların aşırı yapıldığını göstermektedir. Geçmişteyapılmış gereksiz aşırı ilaçlama hatası gibi günümüzde öncedentahmin ve erken uyarı kavramında da hatalar yapılmamalıdır.Ancak örneğin Süne’de olduğu gibi bu kavramın doğrukavrandığını da görmek mümkündür. Süne’ye karşı öncedentahmin ve erken uyarı çalışmalarında bazı yıllar hiç ilaçlamayapılmamasına kadar başarılı ve net sonuçlar alınabilmektedir.