Başlıklar - İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

ŞehirveKültür: İstanbul
Çeşmeler, Sebiller, Şadırvanlar
Şimdi bomboş sebilden selviler bir şey sorar,
Hatırlatır uzayan dem çekişleri, rüzgâr.
Mermer basamaklarda uçuşur beyaz tüyler.
Ziya Osman Saba
Su sanatları da İstanbul kültüründe özel bir yere sahipti. İslâm’ın doğduğu coğrafyada
su çok kıt olduğu için bir damlasını bile ziyan etmeme çabası, Müslümanları su
ve sulama meselesi üzerinde önemle durmaya, hem mirasçısı oldukları medeniyetlerin
tecrübelerini en verimli şekilde kullanmaya, hem de yeni teknolojiler geliştirmeye
yöneltmişti. Ortaçağ İslâm dünyasında son derece parlak gelişmeler kaydeden
ilim dallarından biri olan su bilgisi, suyun bol olduğu bölgelerde aynı zamanda
su sanatlarının doğmasına yol açtı; özellikle bahçeler bu sanatların uygulama alanlarıydı.
Heinrich Glück, Avrupa bahçelerindeki su cetvelleri, çeşmeler, çitler ve su terazileri
fikrinin Sicilya ve Endülüs kanalıyla Müslümanlardan geldiği kanaatindedir.
Doğu’da Semerkant, Buhara, Herat; Batı’da Gırnata, Kurtuba; Ortadoğu’da Bağdat,
Şam, Kahire; Anadolu ve Rumeli’de Bursa, Edirne ve İstanbul gibi şehirler, bahçelerinde
suyun başlı başına bir estetik haline geldiği şehirlerdi. Napoli’de hünerli su eğlenceleriyle
zenginleştirilmiş Poggio Reale villasının planlarını çizen Lorenzo Medici,
Glück’ün belirttiğine göre, sürekli temasta bulunduğu Osmanlı padişahı III. Murad
tarafından takdir edilen bir mimardı. Türk bahçe sanatı o sıralarda en parlak dönemini
yaşıyordu. Parklar İtalya’da henüz gelişmesinin başlangıcında bulunurken,
İstanbul bahçelerinde çok büyük gelişmeler kaydedilmişti. Özellikle havuzlar, fıskiyeler
ve çeşitli su oyunlarının gerçekleştirildiği tesisler göz kamaştırıyordu.
Müslümanlar, çeşitli su oyunlarının sergilendiği bahçelerini tanzim ederken hiç
şüphesiz Kur’an’da tasvir edilen cenneti model olarak almışlardı. Cennette, göller,
nehirler ve havuzlar vardı. Kevser Havuzu’nun cennette Hz. Muhammed’e verilmiş
özel bir havuz olduğu söylenir. Bütün güzel havuzlar şairler tarafından Kevser
Havuzu’na, bütün lezzetli içecekler de onun suyuna benzetilirdi. Çeşme ve sebil vakfiyelerinde
de çok zaman Kevser havuzuna ve Tesnîm suyuna atıfta bulunulmuş ve
genellikle “Her şeyi sudan canlı kılıp hayat verdik” âyeti zikredilmiştir. Açıkçası, çeşme,
sebil, selsebil vb. yaptırıp insanların susuzluğunu gidermek bir çeşit ibadet olarak
görülmüş ve bazı hayırseverlerde çeşme yaptırmak bir çeşit yarış, zamanla sevap
kazanma amacını da aşarak bir zevk ve başlı başına bir estetik haline gelmişti.
. 42 .