Başlıklar - İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

ÇELİK GÜLERSOY
Okumalar
Yamaçlardaki Düzen
Saygılı evlerin biçim verdiği bir düzendi bu.
Evin saygılısı nasıl olur? İnsanın saygılı olanı gibi: Sağına soluna “mukayyed” olan, çevresine
özen gösteren, kimsenin hakkını çiğnememeye dikkat eden, edepli, terbiyeli bir tutum.
Eski İstanbul evi böyleydi. Hiçbir imar planı ve herhangi bir kont rol mercii olmadan, Belediyesiz
ve İmar Bakanlıksız bir düzen için de, diplomalı mimarlarca deste deste projeleri de çizilmeksizin,
Müslüman ya da gâvur, keserini omuzuna asmış bir dülgerin elinden çıkma bu tahta
evler, yüzyıllardır birikmiş bir sosyal görgünün örgüsü içinde, birbirlerini kollayarak yer tutarlardı.
Hiçbiri öbürünün üstüne aşırı yükseklikle fazladan çıkmaz, biri diğerinin ışığını, manzarasını,
duvar gibi kapatmazdı.
Özellikle yamaçlarda ve bir orman ya da deniz manzarasına karşı yerle şen mahalleler için,
bu daha da önem kazanan bir tutumdu. İstanbul gi bi, yedi tepeye kurulduğu söylenen, bu kadar
belirgin tepeleri olmasa bi le herhalde inişi-yokuşunun fazlalığı söz götürmeyen bir kentte,
bu me yillerde yerleşim, düzlüklerden daha çok orandaydı. Şehrin Taksim’den öteye, Şişli’den
İstinye’ye doğru açık ve düz alanlara uzanmadığı, bunun hayal bile edilmediği çağlarda, tüm
kent, bir yandan Marmara’ya, bir yandan Haliç’e bakan sırt ve yokuşlarda, Galata tarafında da
limana ve Boğaz’a bakan yamaçlarda yer tuttuğundan, evlerin çoğunluğu, bu meyil li arazilerde
yapılmış oluyor, burada birbirinin manzarasını kapatma mak önem kazanıyor; karşıya gelen
şiirli ve büyülü görünümü eşitçe paylaşmak, yazılmamış bir şehirciliğin, önemli bir prensibini
oluşturu yordu.
Bu kente gelen yabancı gezginlerin en eskileri bile, evlerin yazılı olma yan bir hukuk ve görgü
düzeni içinde, görünümlerini serbest bıraka rak, birbirleri ile tam uyumlulukla yapılmalarını
hayretle, takdirle, fark etmişlerdi. (1)
Başta dediğim gibi, evler böyleydi, çünkü insanlar da öyleydi. Bir top lumda her şey bir sebepsonuç
ilişkisinin içindedir. Taşlar, topraklar, on ları kullanan insanların huyları husları bir yana
bırakılarak incelenemezler. Eşyaya biçim veren insandır.
Evleri de böylesine bir saygı ve sevgi düzeninin içerisine sokan, eski İs tanbullunun zihin yapısı,
manevî dünyası, yaşama bakış açısı idi.
Bu dünyayı amaç değil, araç sayan, kendini öbür hayata hazırlayan, bir Tanrı fikri önünde sınav
geçirdiğini kabul eden, önüne sunulan hayat nimetlerini bu ölçü ile alan eski insanın, büyük
çoğunluğu, dükkânında çığırtkanlık etmeden sükûnetle ticaret ve esnaflık ediyor, el emeği
ile işini işliyor, sofrasına gelen yoksul ya da yabancı ile ekmeğini paylaşı yor, evinin manzarasını
da, aynı gönül rahatlığı ve göz tokluğu ile önündeki arkasındaki komşusu ile bölüşüyordu.
0 zamanlar kimsede denizi doldurup sulak yerde çimento bina çıkmak, para yedirip dağ gibi
binasına üç-beş kat daha da fazla dikmek, karşıda ki iki kulaç denizi görmek için birbiri üstüne
devrilir gibi tıkış-tıkış yapılar yükseltmek, başkasının ya da devletin toprağına. Kavga dövüş
tek odalı bir gecekondu oturtup sonra köydeki tarlayı satarak karının al tın bileziğini, küpesini
paraya çevirerek, tek göz gecekondunun bir taraf tan yanına oda ilâve edip öbür yan-
(1) Voyage du Sieur de Stochove, Bruxelles 1640, s. 45.
. 59 .