monograf

Ulusal Kimlik, Kolektif Bellek ve Edebiyat: Dersimli Kız Romanında Resmi Bellek Temaları
Seyit Rıza, bölge halkının Cumhuriyet’in nimetlerinden faydalanmasının
önündeki yegâne engel olarak betimlenir. Halk, Cumhuriyet’in
bölgedeki otoritesini tam olarak kurmasından, onları seyitlere
karşı korumasından yanadır. Devletin iktidarı, bölgede gücünü paylaşan
seyit ve ağa gibi feodal unsurların yok edilmesine bağlıdır:
Adnan: “Tehlikelere alıştım. Hayvan gibi insanlar, akıllarına esti mi öldürürler.
Mesuliyet ölçüsü yok. Seyit Rıza denen kurnaz serseri zavallı
Dersimlileri felakete sürüklüyor, kimse farkında değil. Esasen etrafında
kimse kalmamış.” (no:27, 14 Ağustos 1938, Kurun)
Doktor: “Sebebi gayet basit. Bundan on gün kadar evvel bir köye gitmiştim.
Bir yaralıyı tedavi ettim. Küçük bir de ameliyat yaptım. İki
gün sonra Dersimli ellerime sarıldı. Beni sen kurtardın diye gözyaşları
döktü. O kadar memnundu ki... bir aralık yalnız kaldık. Bana aynen
şunları söyledi: (no:27, 14 Ağustos 1938, Kurun)
Ah beyim dedi, biz hükümetten korkuyoruz. Hükümet gelsin, hep burada
bulunsun, silahlarımızı teslim edelim. Ama biz silahları teslim
ettikten sonra hükümet de başımızda bulunmazsa, düşmanlarımız
nefes aldırmaz. Anlıyorsun ya... Dersimde birbirine düşman olmıyan
kabile yok. Hepsi mücadele halindedirler. Askerin girdiği yerlerdeki
Dersimliler, kendilerine son derece iyi muamele yapıldığını görünce
hayret ediyorlar. İnanamıyorlar.
Adnan: İnanmadıkları muhakkak.
Doktor: Öyle... kindar bakışları yüzlerinden gitmiyor. O hallerinde
bile ağızlarına lokma koysak, bize nefretle bakacaklar.. zaman lazım..
(no: 28, 15 Ağustos 1938, Kurun).
....
En büyük muvaffakiyet Seyit Rızayı öldürmekti. Bu yobaz binlerce günahsız
Dersimli Türke musallat olmuş, kanını emiyordu. Fakat onu
ortadan kaldırmakla Dersim öcünü almış olabilecek miydi? Daha bir
çok seyitler vardı. Onlar, Seyit Rızanın yaptıklarını belki sahayı boş
bulacakları için fazlasiyle yapacaklardı. (...) yapabileceği en mühim iş,
Dersimlileri birbirine düşürmek, asileri birbirlerine öldürtmekti (no:
39, 27 Ağustos 1938, Kurun).
Seyit-Ağa/Cumhuriyet dikotomisinde Cumhuriyet, bölge halkının
kurtarıcısı, onların insanca, medeni biçimde yaşamasını sağlayacak
kahraman güç olarak resmedilir. Nitekim Türk askeri, metnin
genelinde şefkat dolu, halkın dostu olarak temsil edilir. Bu iyilik kimi
yerde Türklerin tamamına teşmil edilerek, etnosentrizm halini alır:
(Prens Süreyya Bedirhan, 1994, s. 56). Bu görüşün Dersim Katliamı sırasında Dersim’in
liderleri arasında da kabul gördüğü ya da Cumhuriyet elitinin böyle düşündüğü görülüyor.
monograf 2016/5
59