Inovatif Kimya Dergisi Sayi 52

Kimya 

Dergisi 

İNOVATİF 

Kimya Dergisi 

YIL:5 SAYI:52 KASIM 2017 

SONBAHARIN 

ARDINDAKİ 

KİMYA

EKİBİMİZ 

YAVUZ SELİM KART 

PELİN TANTOĞLU 

HATİLE MOUMİNTSA 

BEGÜM MENEVŞE 

EBRU APAYDIN 

TUĞBA NUR AKBABA 

ÖZNUR ÇALIŞKAN 

GÜLŞAH TİRENG 

ÖZGENUR GERİDÖNMEZ 

CANAN AYVAT 

RÜYA ATLIBATUR 

ORHUN KARAKUŞ 

MERVE ÇÖPLÜ 

SILA SÖZMEN 

HACER DEMİR 

GÜLENZAR BELLİKAN 

MERVE GÜL 

RESMİYE ÇAKAR 

NURSELİ GÖRENER 

MİNE EMİRAL 

MEHMET TOLGA GARİP 

ECE AKYOL 

BUSE ÇAKMAK 

ÖZGE ERGÜR 

NAİM GÜNEŞ 

KÜBRA KILIÇ 

AYÇA BİLİCİ 

MELİS YAĞMUR AKGÜNLÜ 

ZELİŞ GİRGİN 

RABİYE BAŞTÜRK 

ZEYNEP ÇUHADAROĞLU 

NESLİHAN YEŞİLYURT 

ELİF AYTAN 

ÖMER AKSU 

TUTKU KARTAL 

HAZAL ÖZTAN 

EBRU DOĞUKAN 

SİMGE KOSTİK 

KÜBRA NİHAL AKKAYA 

PETEK AKSUNGUR 

MELAHAT BOZKUŞ 

YAĞMUR ÇELEBİ 

SUDE ÖZÇELİK 

LEYLA YEŞİLÇINAR 

HATİCE KÜBRA ÇETİNKAYA 

HALE MANTI 

ELİF GÜL 

DUYGU VONAL 

DİLARA AKMAN 

CANAN MOLLA 

AYŞEGÜL KAVRUL 

RABİA ÖNEN 

ÖZGE ALPTOĞA 

NAZ KARADENİZ 

CEREN ÇELİK 

BEYZA AKTAŞ 

SÜMEYYE HASANOĞLU 

KÜBRA ÇELEN 

SELİN DUYGU YÜCELEN 

ZÜLBİYE KILIÇ 

FAHRİYE ÇELEN 

DENİZ IŞINSU AVŞAR 

ELİF KULA 

BAŞAK SULTAN DOĞAN 

ALİ ERAYDIN 

NUR HİLAL OLGUN 

MELİS KIRARSLAN 

NERGİS GÜNAY 

MEHDİ KOŞACA 

DERGİYİ OKUMADAN ÖNCE 

İnovatif Kimya Dergisi yazılarını herhangi bir makalenizde veya yazınızda 

kullanmak için yazısını aldığınız kişiye mail atarak haber vermek, kullanmış 

olduğunuz yazıların kaynağını ise dergi olarak belirtmek durumundasınız. 

Dergide yazılan yazıların sorumluluğu birinci derece yazara aittir. Bu konu 

hakkında bir sorun yaşıyorsanız ilk olarak yazara ulaşmalısınız. 

Dergide yer alan bilgileri kullanarak başınıza gelebilecek felaketlerden ya da 

işlerden dergi sorumlu değildir. 

Dergimizde yayınlanmasını istediğiniz yazıları info@inovatifkimyadergisi.com 

mail adresine göndermelisiniz. Gönderdiğiniz yazılarda bir eksiklik var ise editör 

tarafından incelenecektir. Eksik kısımları var ise size geri dönüş yapılacaktır. 

Dergi ekibi gönüllü kişilerden oluşmuştur. Dergi ilk kurulduğu andan beri böyle 

ilerlemiştir. Dergi ekibinde olan herkes bu kuralı kabul etmiş sayılır. Gelen kişilere 

en başta bu kural söylenir. Görevini yapmayan, dergide anlaşmazlık çıkaran, 

huzur bozan kişiler ekipten çıkarılır. Siz de bu ekip içinde yer almak istiyorsanız 

web sitemiz üzerinden kuralları okuyarak başvurabilirsiniz. 

Dergiyi okuyanlar ve dergi ekibi bu kuralları kabul etmiş sayılırlar. 

REKLAM VERMEK İÇİN 

reklam@inovatifkimyadergisi.com 

adresinden web site ve e-dergi için fiyat teklifi alabilirsiniz. 

İNOVATİF KİMYA DERGİSİ 

http://www.inovatifkimyadergisi.com 

https://www.facebook.com/InovatifKimyaDergisi 

https://twitter.com/InovatifKimya 

https://instagram.com/inovatifkimyadergisi 

https://www.linkedin.com/in/inovatif-kimya-dergisi-00629484/

AKILLI POLİMERLER 

7 

NİKOTİN İÇEREN ELEKTRONİK 

SİGARALAR ARTERİYEL SERTLİK NABIZ 

VE KAN BASINCINI ARTTIRIYOR 

12 

BİLİMDE ÇIĞIR AÇAN SİSTEM: CRISPR 

14 

JAPON BİLİM İNSANLARI TAVUK 

YUMURTASININ İÇİNDE İLAÇ ÜRETİYOR! 

17 

ATOM BOMBASI 18 

ÇİNLİ ARAŞTIRMACILAR SÜPER ESNEK 

BİR PİL GELİŞTİRDİLER 

26 

ICP-OES 27

MALATYALI KİMYA PROFESÖRLERİ 

IŞIKTA DONAN DOKU YAPIŞTIRICISI 

ÜRETTİ 

30 

SONBAHARIN ARDINDAKİ KİMYA 

32 

ODTÜ’DE KANSERİ HIZLI TEŞHİS 

EDEBİLENÇİP GELİŞTİRİLDİ 

35 

KARSİNOJEN KİMYASALLARIN İNSANLAR 

ÜZERİNDEKİ KANSER DEFEKTİ 

37 

YTÜ’LÜLERDEN KİMYADA BİRİNCİLİK 40 

GÜNÜMÜZÜN VAZGEÇİLMEZİ BOR 42 

TÜRK ARAŞTIRMACILAR BOR'DAN YENİ 

BİR ENERJİ KAYNAĞI ÜRETTİ 

45

ENZİM İNHİBİSYONU TEMELLİ 

BİYOSENSÖRLER 

47 

ANTEP FISTIĞININ KABUĞU İÇİN İLAÇ 

ÇALIŞMASI 

52

REKLAM İÇİN 

REKLAM VERMEK İÇİN 

DOĞRU YERDESİNİZ 

reklam@inovatifkimyadergisi.com

7 

AKILLI POLİMERLER 

Akıllı Polimer Nedir? 

Akıllı polimerler; hidrofilik yapıdan hidrofobik 

mikro yapıya hızlı ve geri dönüşümlü geçen 

makromoleküllerdir. Bu geçişler yerel çevredeki 

Akıllı Polimer Türleri 

Sıcaklığa Duyarlı Polimerler: Sıcaklığa duyarlı 

polimerler, düşük kritik çözünme sıcaklığı(LCST) 

veya yüksek kritik çözünme sıcaklığı(UCST) 

davranışlarına göre sıcaklık arttırıldığında tek 

fazlıdan iki fazlıya veya zıt durumda iki fazlıdan tek 

fazlıya geçiş yapabilir. Düşük kritik çözelti sıcaklık 

polimerleri oldukça iyi araştırılırken üst kritik çözelti 

sıcaklık polimerleri seyrektir. En bilinen düşük 

çözelti polimerleri; poli(N-sübstitüent-akrilamid), 

küçük değişiklikler (örneğin; sıcaklıktaki hafif 

değişiklikler, pH, iyonik güç gibi belirli maddelerin 

derişimi) ile tetiklenir. (1) 

poli(vinil amid) ve poli(oligoetilen glikol (met) 

akrilat) aileleridir. Ancak, makromoleküllerde uygun 

hidrofilik-hidrofobik denge varsa, bir çok polimer 

düşük kritik çözelti sıcaklığı’nda davranabilir. Ayrıca; 

poli(vinil eter), poli(2-oksazolin) ve poli(fosfoester) 

sıcaklığa duyarlı davranış gösterir. (2) 

Poli(2-oksazolin)[ commons.wikimedia.org sitesinden alınmıştır.]

8 

pH Duyarlı Polimerler 

pH’a duyarlı polimerler, beslediği zayıf asitleri 

(poliakrilik asit) veya poli(metakrilik asit) veya 

polibazik (poli-N-dimetil aminoetil metakrilat), 

poli(etil pirolidin metakrilat) yapısını yarılayıp 

bunları bir fonksiyon olarak protonlaştığı veya 

Işığa Duyarlı Polimerler 

Işığa duyarlı polimerler; konformasyon,polarite, 

amfifiliklik, yük, optik kiralite, konjugasyon vb. 

hafif bir uyarana tepki olarak geri dönüşümlü 

veya dönüşümsüz bir değişim geçirirler. 

Geri dönüştürülebilir kromoforlar veya geri 

dönüştürülebilir moleküler anahtarlar (örneğin; 

azobenzenler, spiropiran, diaril etan veya kumarin) 

ışık ışınlanmasını üzerine geri dönüştürülebilir 

izomerizasyona uğrar, geri dönüşümsüz kromoforlar 

polimerden ayrılırken ışığa maruz bırakıldıktan sonra 

Polimer Hidrojeller 

Polimer hidrojeller, yüksek seviye hidrasyon ve 

3-boyutlu yapı, doğal dokuya benzediklerinden 

dolayı yeni biyomalzeme gelişiminde kilit rol oynar. 

Ancak hidrojellerin üstün performansına rağmen, 

onlar genellikle zayıf kontrol edilebilirliği, harekete 

geçirme ve duyarlı polimerler nedeniyle çeşitli 

sınırlamalara sahiptir. Hidrojellerin hazırlanmasında, 

akıllı polimerlerin kullanılmasının birçok avantajı 

vardır. Örneğin; manyetik olarak duyarlı polimer 

jeller ve elastomerler, yüksek esneklikte dağılmış 

manyetik nanopartiküllere dayanan polimerik 

deprotonlaştığı görülür. İlaç dağıtım sistemleri, gen 

taşıyıcıları veya glikoz sensörleri, akıllı polimerlerin 

bu türü için tanımlanmış çoklu uygulamalarının üç 

tanesidir. (3) 

zincirlenir (örneğin; nitrobenzilfotolabille koruma 

grubu) veya iki türün (örneğin; 2-naftakinon-3- 

metit) bağlanmasına indüklenen reaktivite neden 

olur. Hem moleküler değişimler hem de geri 

dönüşümsüz kromoforlar, ilaç dağıtım sistemleri, 

fonksiyonel mikromodeller, duyarlı hidrojeller, 

ışıkla bozunur malzemeler veya ışıkla değişebilen 

sıvı kristal elastomerler, çoklu uygulamalarda 

uygulanmıştır. (4) 

matrislerin karışımıdır. Manyetik alan, ısı oluşumu 

veya tükenme olmadan polimer matrisini deforme 

etmesi sebebiyle bu malzemeleri sensörler, mikro 

makinalar, enerji nakleden cihazlar, kontrollü 

salınım sistemleri veya yapay kaslar için ideal 

kılar. Bu malzemelerin geliştirilmesinde belirleyici 

adımlardan biri manyetik nanopartiküller ile 

jellerin birleştirilmesidir; ancak, hidrojellerin çapraz 

bağ düğümlerinden manyetik nanopartiküllere 

geçildiğinde bu problemin üstesinden gelinmiştir. (5) 

Kontrollü İlaç Salınımı

9 

Enzim Duyarlı Polimerler 

Makroskopik geçişler, biyolojik malzemelerde 

etkileşimlere sebep olabilir, ayrıca biyolojik olarak 

etkileşimli polimerler olarak adlandırılır. Bu 

malzemeler uyarıldığında, malzeme özelliklerinde 

yerel veya yığın değişikliklere sebep olan 

biyomoleküller için reseptörleri (almaç) birleştirir. Bu 

malzemeler, yapay malzemelerin entegrasyonunda 

biyolojik varlıklarla birleştirilmesi, doğal olarak 

kontrol edilen spesifik biyolojik proseslere sahip 

Şekil Hafızalı Polimerler 

Şekil hafızalı polimerler, malzeme bilimi içinde, kolay 

işlenebilirliği ve şekil hafızalı metaller ve seramikler 

ile karşılaştırıldığında daha düşük maliyetli olması 

sebebiyle en aktif alanlardan biridir. Bu tür akıllı 

polimerler, bir dış uyarıcı ile uyarıldıkları zaman 

önceden belirlenmiş şekillerini geri kazanma 

yeteneğine sahiptir. Şekil hafıza etkisi için polimerin 

sabit bir ağ yapı ve geri dönüşüm geçişi olmak 

üzere iki ön şartı vardır. Sabit ağ yapı, orijinal 

şeklinden sorumludur ve geri dönüşümlü geçiş, 

kristalleşme/erime geçişi, sıvı kristal anizotropik/ 

izotropik geçişi, geri dönüşümlü molekül çapraz bağ 

(fotodimerizasyon, Diels-Alder reaksiyon, merkapto 

gruplarının oksidasyon/redoks reaksiyonu gibi) 

ve süpermoleküler ilişki/ayrılma (hidrojen bağları, 

kendiliğinden bağlanan metal-ligand* koordinasyonu 

ve β-siklodekstrin gibi) olabilecek geçici şekli 

polimer özellikleri, ya enzimlerin dışa-vurum 

düzeylerini ya da kofaktörlerin mevcudiyetini 

düzenleyen önemli bir ilerleme olduğunu 

göstermektedir. Enzim duyarlı polimerler, ayrıca 

geri dönüştürülebilir ve uyarana dinamik yanıtlar 

verebilir, böylece hücre destekleri, enjekte edilebilir 

yapı isteketleri veya ilaç salınım sistemleri gibi yeni 

biyomalzemelerin formülasyonunda büyük ilgi 

duyulur. (6) 

düzeltebilecek geçiştir. Geri dönüşümlü geçişlere ek 

olarak, zincir hareketlerini değiştiren diğer uyarıcılar 

da (ışık, pH, nem, elektrik alan, manyetik alan, 

basınç vb. gibi) şekil hafıza etkisini tetikleyebilir. 

Şekil hafızalı polimerler geniş, geri kazanılabilir 

gerilimlere izin verir; ancak, normal olarak zayıf 

mekanik özellik gösterirler ve yüksek şekil-geri 

kazanım streslerini desteklemezler. Sonuç olarak, 

takviyeli özelliklere sahip şekil hafızalı kompozitlerin 

geliştirilmesinde büyük etkiler yapılmaktadır. 

Şekil hafızalı polimerler sağlık, havacılık, tekstil, 

mühendislik, mikro flüoresanlar, litografi ve 

ev eşyalarında çok sayıda gerçek ve potansiyel 

uygulamalarda mevcuttur.[*ligand: merkezi bir 

metale bağlanan bir atom, iyon veya moleküldür.] 

(7)

10 

Kendini İyileştirici Polimerler 

Kendini iyileştiren mekanizmalar; dıştan gelen 

(iyileştirici bileşik, kapsüller, lifler veya nano 

tarayıcılarda polimer matrisinden yalıtılmıştır) 

veya içten gelen (polimer zincir hareketliliği geçici 

olarak artar ve hasarlı alandan akar) olabilir ve bu 

mekanizmalar, yapısal bütünlük, yüzey estetiği, 

elektrik iletkenliği, hidrofobiklik ve hidrofiliklik, 

mekanik özellikler vb. gibi değişim özelliklerinden 

sorumludur. (8) 

Akıllı Polimerlerin Kullanım Alanları 

Akıllı polimerler, günümüz teknolojisinde çeşitli alanlarda kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları; 

1. Mimarlık: Bina cephelerinin tasarlanıp inşa 

edilmesinde sıcaklık farkını algılayıp bu farka 

göre gelişim göstermesi sebebiyle akıllı polimerik 

malzemeler kullanılmaktadır. Kullanılan akıllı 

malzemenin faz dönüşümü 27 o C’de başlar. İç ortam 

sıcaklığı bu sıcaklığın altına düştüğünde malzeme 

termostat görevi görür ve depoladığı ısıyı iç ortama 

verir. Bu faz değişiminden dolayı, dış cephenin 

saydamlığı da değişmektedir. 

Sıcaklık ayarı dışında, depreme karşı önlem almak 

amacıyla da kullanılmaktadır. Japon mimarisinde 

karşımıza çıkan bu durum, kullanılan malzeme 

sayesinde gerek deprem gerekse çok şiddetli 

rüzgarlarda oluşan titreşim malzeme tarafından 

hissedilir ve absorblanır. [9]

11 

2. Sağlık: Genellikle ilaç salınım sistemlerinde, yapay kas, glikoz 

sensörleri gibi alanlarda karşımıza çıkan bu malzeme şekli sağlık 

sektörünü büyük ölçüde etkilemiştir. Bu tarz polimerik malzemeler 

genellikle sıcaklık ve pH’a karşı duyarlıdır. Bu sayede en hassas 

değişikliklerde bile vücudun istenilen bölgelerinde bile istenilen 

değişiklikleri yerine getirebilmektedirler. [10] 

3. Tekstil : Tekstil alanında kullanılan malzemeler genellikle şekil 

hafızalı polimerlerdir. Bir çok farklı özellikleri sayesinde günlük 

hayatı oldukça kolaylaştırırlar. Bunlara kısaca göz atmak gerekirse; 

• Vücut Sıcaklığını Düzenleyen Giysiler: Vücut sıcaklığını etkili bir 

şekilde düzenleyerek kullanan kişinin rahat etmesini sağlamaktadır. 

[11.1] 

Bu teknoloji ilk olarak NASA tarafından astronotların uzaydaki ani 

hava değişiminden etkilenmemesi için kullanılmıştır. 

Dowa Kasai Phoenix Kulesi 

• Görünmezlik Sağlayan Kamuflaj Giysileri: Malzeme etrafındaki elektro 

manyetik dalgalarına bükülerek kişilere görünmezlik katıyor. Kuantum 

gizemliliğinin Harry Potter filimin deki görünmezlik pereline çok 

benzediğini firma yetkilileri belirtiyor. Bu giysi genellikle askerlik alanında 

kullanılmaktadır. 

• Temasa, Dokunulmaya Karşı Duyarlı Kumaşlar: Günümüz mobilleşme 

sürecinde insanların yanlarında taşıyacağı veya giyebileceği malzemelerin 

yaygınlaşması kaçınılmaz bir gerçektir. Bu durumda devraya bu tür 

malzemeler girmektedir. [11.3] 

• Nemi Algılayan Kumaşlar: Bu kumaşların üzerine 

herhangi bir sıvı temas ettiğinde gerekli merkezlere 

uyarı sinyalleri gönderir. Çok tabakalı bir kumaş 

Kaynaklar 

yapıları vardır. İlk olarak sağlık sektörüne hizmet 

etmek için üretilmişlerdir. [11.4] 

(1)Smart Polymers Book Applications in Biotechnology and Biomedicine- Edited by Igor Galaev Bo 

Mattiasson 

(2,3,4,5,6,7,8) Smart Polymers and Their Applications- Edited by Maria Rosa Aguilar and Juilo San Roman 

(9,10,11.1,11.3,11.4) prezi.com (11.2) www.bilim.org 

Dilara Akman 

Polimer Mühendisi 

dilaraakman.da@gmail.com

12 

NİKOTİN İÇEREN 

ELEKTRONİK SİGARALAR 

ARTERİYEL SERTLİK 

NABIZ VE KAN BASINCINI 

ARTTIRIYOR 

Son araştırma çalışması gösterdi ki nikotin içeren 

elektronik sigaraların vücuda ciddi etkileri var. Bu 

etkiler arteriyel sertliğin, nabzın ve kan basıncının 

artması gibi durumları içermekte. 

Ünlü Karolinska Enstitüsü’nden (Stockholm) , Dr. 

Magnus Lundback (MD, Ph.D) bu konuda fikrini 

belirtti. Çalışmanın lideri Lundback son yıllarda 

elektronik sigara kullanan kişi sayısında ciddi artışlar 

olduğunu bu açıklamalarını Uluslararası Avrupa 

Solunum Kongresi’nde yaptı. 

Genelde insanlar elektronik sigaranın neredeyse 

zararsız olduğu görüşünde. İlginçtir ki, bu elektronik 

sigaralar zararı azalttıkları ve tütün içmeyi önledikleri 

vaatleriyle pazarlanıyor. Fakat, elektronik sigaraların 

güvenliği halen tartışma konusudur ve bazı örnekler 

sağlığa olumsuz etkilerini göstermektedir.

13 

NCBI’ya göre; tütün içmek sistolik ya da diyastolik 

tansiyonu ve kalp hızını değiştirmekte. Kan 

damarlarının elastikliğini ve arteriyel sertliği 

etkilemekte. Bu değişimlerin sebebi nikotin olarak 

görülüyor. Şimdi e-sigaralar yanıcı sigaranın daha 

sağlıklı bir alternatifi olarak düşünülse de, bu 

düşünceyle ilgili tartışmalar var. 

Çalışmanın lideri Dr. Lundback ve iş arkadaşları 

2016 yılındaki bu çalışmada 15 sağlıklı ve genç 

gönüllü ile çalıştı. Çalışmada yer alan bu gönüllüler 

aslında nadiren sigara içenlerdi. Ayda 10 sigara 

içiyorlardı ve çalışmadan daha önce elektronik sigara 

denememişlerdi. 

elektronik sigaraya kronik olarak maruz kalmak 

arteriyel sertliği kalıcı olarak arttırıyor. 

Şüphesiz bu araştırmanın sonucu elektronik 

sigara konusunda dikkatli bir tutum sürdürülmesi 

gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu sigaranın 

kullanıcıları potansiyel tehlikelerinin her daim 

farkında olmalıdır. Bu farkındalık elektronik sigarayı 

bırakmak ya da kullanmaya devam etmek konusunda 

yardımcı olacaktır. 

Haberi Çeviren : Ece Akyol 

Gönüllülerin 41% ‘i erkek, 59%’u kadın;yaş 

ortalaması 26 idi. Çalışmanın bir gününde nikotin 

içeren elektronik sigara,diğer gününde ise nikotin 

içermeyen elektronik sigara denediler. 

Araştırma ekibi öncelikle bu sigaralar içildikten sonra 

kalp atış hızını, arteriyel sertliği ve kan basıncını 

ölçtü. Araştırmacılar bu ölçümleri 2 ve 4 saat sonra 

tekrar aldılar. İlk 30 dakikalık ölçüm gösterdi ki 

nikotin içeren elektronik sigara arteriyel sertliği, 

kalp atış hızını ve kan basıncını arttırıyor. Fakat 

bu tür etkiler nikotin içermeyen elektronik sigara 

kullanıcıları arasında gözlemlenmedi. 

Dr. Lundback’e göre, arteriyel sertlik konvensiyonel 

sigaranın kullanımında da görülebilir. Kendisi ayrıca 

pasif ve aktif sigara içiciliğine kronik maruz kalmanın 

arteriyel sertliğin kalıcı artmasına neden olduğunu 

dahi belirtti. Bu şu anlama geliyor ki nikotin içeren

14 

BİLİMDE ÇIĞIR AÇAN SİSTEM 

CRISPR 

1992’de bakterilerin bağışıklık sistemini anlamaya 

çalışan bir grup bilim insanı tarafından keşfedilen 

bu sistem sayesinde genler düzenlenebiliyor ya da 

hasarlı olan bölgeler kesilerek genetik hastalıklar 

ortadan kaldırılabiliyor. Genomları düzenlemek için 

kullanılan bu teknolojinin göze çarpan başka bir 

önemli kısmı ise diğer yöntemlere göre daha ucuz ve 

hızlı olması.Peki bu yöntem kullanılarak insan ırkına 

zarar veren türler dünya üzerinden silinebilir mi? 

Ya da gelecekte süper insanlar yaratılabilir mi?Bu 

yöntem kendisiyle beraber bir çok etik sorununda 

kapılarını aralıyor. 

geliştirilmiştir.Virüsler bakteriye bulaştığında DNA’ 

larını bakteriye enjekte ederler ve böylece bakterinin 

kromozomlarının arasına virüs DNA’ sı bulaşmış olur. 

Bakterilerin bağışıklık sistemi sayesinde,bakteriye ait 

olmayan virüs DNA’ sı Crıspr sistemiyle bakterinin 

kendi DNA’ sından kesilerek ayrılır ve bakteri DNA’ 

sını tamir eder.Böylece bakteri virüslere karşı kendini 

koruma altına alır. 

Crıspr(Clustered Regular Interspace Short 

Palindromic Repeats)yani düzenli aralıklarla 

kümelenmiş kısa palindromik tekrarlar ifadesinin 

kısaltması.Palindromik ise DNA dizisinin her iki 

yönden de aynı okunması.Crıspr sistemi Cas9 

proteni ve rehber RNA birleşiminden elde edilen 

yapıdır ve bu yöntem bakterilerin virüslere karşı 

oluşturduğu bağışıklık sisteminden esinlenerek

15 

Peki bu yöntem bakteriler haricindeki diğer canlılara nasıl 

uyarlanır? 

Eğer bir genoma Crıspr uygulamak istiyorsanız 

önce o DNA’ ya zarar verilmesi gerekiyor sonra 

DNA nın doğasında olan kendini yenileme süreci 

devreye girdiğinde, istenilen değişiklikler bu aralıkta 

yapılabiliyor.Bunun için öncelikle sistem, hedef DNA 

dizisini tanıyan bir rehber RNA ve kesimi yapacak 

olan Cas9 enzimine ihtiyaç duyuyor.Araştırmacı 

tarafından hazırlanılan hedef DNA bölgesini tanıyacak 

olan rehber RNA sayesinde Cas9 enzimi DNA 

daki doğru bölgeyi kesiyor ve DNA’ dan ayırıyor, 

sonrasında DNA’ nın kendini yenileme süreci başlıyor 

CRISPR'in Kullanım Alanları 

Crıspr sistemi kullanılarak yapılan deneylere bakacak 

olursak içinde Jennifer Doudna’nın da bulunduğu bir 

grup araştırmacının siyah kürklü fareler üzerinde 

iki şekilde DNA kendini yenileyebilir.İlk olarak DNA 

parçaları ya birbirlerine yamanma yoluyla uçuca 

tutturulur(bu Crıspr da pek tercih edilmez)ya da 

komşu olan DNA parçaları sadece kesilen yerdeki 

gen dizisi farklı olan yeni bir DNA ile birleştirilir. 

Böylece araştırmacı kişinin istediği DNA tasarlanmış 

olur. 

yaptıkları deneylerde siyah kürkün oluşumunu 

tetikleyen gen Crıspr yöntemiyle değiştirilerek tüysüz 

fareler elde edilmiştir.

16 

Akciğer kanserini tedavi etmek için Crıspr yöntemini 

kullanan Çinli birkaç araştırmacı bu yöntemi akciğer 

kanserli bir insanda denediler.Sichuan Üniversitesi 

onkologlarından Lu You ve ekibi akciğer kanseri 

olan bir hastadan aldıkları kandan bağışıklık 

hücrelerini ayırdılar ve Crıspr/Cas9 teknolojisini 

kullanarak PD-1 genini etkisizleştirdiler sonrasından 

kültüre alarak hücre sayısını artırdılar ve hastaya 

tekrar enjekte ettiler böylece geni değişen bağışıklık 

hüceleri kanser hücrelerine saldırarak hastalıkla 

savaşmaya çalışmış oldu.Hastanın durumunun iyiye 

gittiğini söyleyen bilim insanları bu sistemi daha da 

geliştirmeye çalışıyorlar.Bilim insanlarının gelecek için 

beklentisi bu hastalığın tasarlanılan yeni bağışıklık 

hücreleri ile yenilmesi. 

Yine aynı yöntem orak hücre anemisi olarak bilinen 

hastalıkta da kullanılıp pozitif sonuçlar elde edilmiş. 

Orak hücre anemisinin oluşmasını sağlayan DNA’ 

daki farklılık Crıspr sistemiyle etkisiz hale getirilerek 

hastanın DNA’ sından çıkartılıyor. 

CRISPR Sorunsuz Bir Sistem mi? 

Crıspr sisteminin en büyük sorunu her üretilen 

rehber RNA’ nın kendine özgün bölgeye gitmemesi. 

Artık bilim insanlarının yoğunlaştığı konu sorunsuz 

çalışan ve daha özgün tanıma yapabilen rehber 

RNA’lar üretmek. 

Kaynaklar 

https://www.ted.com/talks/jennifer_doudna_we_can_now_edit_our_dna_but_let_s_do_it_ 

wisely?language=tr 

https://www.ted.com/talks/ellen_jorgensen_what_you_need_to_know_about_crispr?language=tr 

https://cosmosmagazine.com/biology/what-crispr-and-what-does-it-mean-genetics 

https://www.nature.com/news/five-big-mysteries-about-crispr-s-origins-1.21294 

Rabia Önen 

Kimyager 

onenrabia06@gmail.com

17 

JAPON BİLİM İNSANLARI TAVUK YUMURTASININ 

İÇİNDE İLAÇ ÜRETİYOR! 

Japon araştırmacılar, tedavi masraflarını önemli 

ölçüde azaltmak için, kanser de dahil olmak üzere 

ciddi hastalıklarla savaşabilen ilaçları, yumurtasında 

genetik olarak içeren tavuk ürettiler. 

Yomiuri Shimbun’un İngilizce baskısında; bilim 

adamları tavukları yetiştirerek, güvenli bir şekilde 

“interferon beta” (skleroz ve hepatit de dahil olmak 

üzere birçok hastalığı tedavi etmek için kullanılan 

bir protein türü) üretebildiyse, ilaçların fiyatı önemli 

derecede düşebilir (şu an birkaç mikrogram için fiyatı 

888$) deniliyor. 

Gazetenin yayınladığı bildiride, Kansai bölgesindeki 

Ulusal Gelişmiş Endüstriyel Bilim ve Teknoloji 

Enstitüsündeki (AIST) araştırmacılar; bu işlemi, 

tavuk sperminin öncü hücrelerine interferon beta 

üreten genleri getirerek başlattılar. 

azaltmayı planlıyorlar, bu nedenle firmalar bunu ilk 

önce araştırma malzemesi olarak kullanabilirler. 

Bu nedenle tüketicilerin bir süre beklemesi 

gerekebilir, çünkü Japonya yeni veya yabancı 

farmasötik ürünlerin tanıtımında, rutin olarak 

tamamlanması yıllar süren tarama süreçleri ile ilgili 

sıkı bir mevzuata sahiptir. 

Ancak gazetede bildirilen habere göre ekip, bu 

teknolojik atılımın sonunda ilacın maliyetini mevcut 

fiyatının yüzde 10’una indirmesine yardımcı olacağını 

umuyor. 

Enstitüdeki yetkililere yorum için ulaşılamadı. 

Haberi Çeviren : Elif Aytan 

Daha sonra bu hücreleri, yumurtaları döllemek ve bu 

genleri miras alan tavukları meydana getirmek için 

kullandılar, yani bu tavuklar, hastalıklarla mücadele 

eden yumurta yumurtlayabiliyor. 

Çalışmanın raporuna göre, şuanda bilim adamlarının, 

yumurtalarında ilaç bulunan ve neredeyse her gün 

yumurtlayan üç tane tavukları var. 

Gazeteye göre araştırmacılar, bu ilacı ilaç firmalarına 

satarak, bu tür ilaçların fiyatlarını yarı yarıya

18 

ATOM BOMBASI 

Nükleer Enerji nedir? 

Nükleer enerji denildiğinde aklımıza ilk gelenler 

fizyon ve füzyon tepkimeleridir. Fizyon çekirdek 

fiziğinde kararlılığı az ve büyük olan çekirdeklerin 

kararlı küçük çekirdeklere dönüşmesi olayıdır. Bu 

olayda büyük miktarda enerji açığa çıkar. Bölünme 

tepkimeleri atom bombalarının yapımında ve nükleer 

santrallarda enerji üretiminde kullanılır. 

Örneğin nötronla bombardıman edilen uranyum 

235 çekirdeği nötronu aldığı zaman kararsızlaşarak 

baryum(Ba) 142 ve kripton (Kr) 91'e dönüşür. 

Bununla birlikte üç nötron salar ve yüksek 

miktarda gamma ışıması yapar. Bu enerjiyi biraz 

somutlaştırmak gerekirse bu enerji yaklaşık 25.000 

ton kömürün enerjisine eşittir. 

Fizyon tepkimesinde açığa çıkan nötronlar ortamdan 

uzaklaştırılmazsa tepkime zincirleme devam eder. 

‘’Chain Reaction’’ olarak adlandırılan bu olay 

‘’zincirleme reaksiyon’’ olarak türkçeleştirilmiştir. 

Çok kısa bir süre içerisinde çok büyük bir enerji 

salınımı gerçekleşir ve bu açığa çıkan enerji atom 

bombasının patlamasıdır. 

Bir diğer tepkime türü olan Füzyon ise kısaca 

çekirdek birleşmesidir. Hafif radyoaktif atom 

çekirdeklerinin birleşerek daha ağır atom 

çekirdeklerini meydana getirmesi olayı şeklinde 

tanımlanır. Füzyon tepkimesinde ortaya çıkan 

sıcaklık çok daha büyüktür. Güneşteki tepkimeler bu 

gruba girer. 

Bu yazı içerisinde fizyon ve füzyon gibi büyük 

enerji salınımına neden olan kimyasal reaksiyonların 

bazı politik ve siyasi güçler tarafından ne şekilde 

kullanıldığını ve küresel olarak nasıl izler bıraktığını 

okuyacaksınız.

19 

Uranyum Elementinin Elde Edilmesi ve Zenginleştirilmesi 

Uranyum doğada birden çok farklı 

kütlede bulunur. Aynı proton 

sayısına sahip farklı kütlelerdeki 

elementleri anlamak için de ‘’ 

izotop ‘’ kavramını tanımlayalım. 

En basit haliyle kimya ve fizik 

alanlarında izotop atomlar 

proton sayıları aynı nötron 

sayıları farklı olan atomlar olarak 

tanımlanır. Uranyum atomlarının 

çekirdeklerinde 92 proton 

vardır. Doğada bulunan uranyum 

izotoplarının kütle numaraları ise 

232, 233, 234, 235, 236 ya da 

238 olabilir. 

Bu izotopların en önemlisi U-235’tir. U-235’in bu 

denli önemli olmasının nedeni ise doğada bulunan 

izotopları arasında normal sıcaklıktaki nötronlar 

tarafından bombardıman edildiği zaman kolaylıkla 

bölünebiliyor olmasıdır. Ancak doğada bulunan 

uranyumun yaklaşık %99’u uranyum-238’dir. 

Uranyum-235’in doğal uranyum içinde bulunma 

oranı ise yaklaşık %0,71’dir. Bu nedenle enerji 

elde etmek için öncelikle U-235 izotoplarının 

ayrıştırılması gerekir. 

İzotoplar birbirinden nasıl ayrılır? İzotopları 

birbirinden ayırmak başka bir deyişle doğal bir 

madde içinde bulunan bir izotopun oranını artırmak 

için kullanılan birçok yöntem mevcuttur. Bu 

yöntemlerden yaygın olarak kullanılanı difüzyondur. 

azların yayılma yasasına göre sabit bir sıcaklıkta bir 

gazın içindeki atomların yayılma hızı, kütlelerinin 

karekökü ile ters orantılıdır. Dolayısıyla sabit 

sıcaklıkta bir gazın içindeki izotopların, kütleleri 

farklı olduğu için farklı hızlarla yayılması beklenir. Bu 

yöntemde gazın yüksek basınçlı bir ortamdan daha 

düşük basınçlı bir ortama yayılması sağlanır. Kütlesi 

küçük olan gaz atomları kütlesi büyük olan atomlara 

göre daha hızlı hareket ettikleri için düşük basınçlı 

ortamı bir uçtan diğerine katetmeleri daha kısa 

sürer. Böylece yayılma sürecini farklı zamanlarda 

tamamlayan gazları farklı kaplarda depolayarak 

izotop zenginleştirmesi yapılabilir. 

Şekil 2: Makul bir sıcaklık 

ve basınç aralığında katı, sıvı 

veya gaz olabilir. Katı UF6, 

kaya tuzuna benzeyen beyaz, 

yoğun, kristal bir malzemedir.

20 

Fakat uranyum eldesi için bu yöntem kullanışlı ve 

verimli olmayabilir. Uranyum elementi doğada 

element halinde değil UF6 bileşiği olarak bulunur. 

Uranyum-235 ve uranyum-238 izotopları içeren 

UF6 moleküllerinin kütleleri arasındaki fark difüzyon 

yöntemiyle tayin etmek için oldukça küçüktür. 

Katı uranyum hekzaflorür (UF6) ısıtılır ve gaza 

dönüştürülür. Gaz daha sonra gözenek bariyerleri 

içeren bir dizi kompresör ve dönüştürücüden 

geçirilir. Uranyum-235, uranyum-238'den biraz 

daha hafif bir izotopik kütleye sahip olduğundan 

dolayı, U-235 içeren UF6 molekülleri engeller 

boyunca U-238 içeren moleküllerden biraz daha 

hızlı yayılır. İşlemin sonunda iki UF6 akımı bulunur; 

bir akış diğerinden daha yüksek bir uranyum-235 

konsantrasyonuna sahiptir. Şekilde de görüldüğü 

gibi ,U-235 konsantrasyonu daha büyük olan 

akıma zenginleştirilmiş uranyum (enriched uranium) 

denirken, U-235 konsantrasyonu azaltılan akışa 

tükenmiş uranyum (depleted uranium) denir. Gaz 

halindeki difüzyondan sonra, zenginleştirilmiş UF6, 

daha ileri işleme tabi tutulurken, tükenen UF6 

genellikle depolanır. 

Uranyumun zenginleştirilmesi sürecini resimde daha 

ayrıntılı bir biçimde görebilirsiniz. UF6 oksijen, 

nitrojen, karbondioksit veya kuru hava ile reaksiyona 

girmez, ancak su veya su buharı ile reaksiyona girer. 

Bu nedenle, UF6 her zaman sızdırmaz kaplarda ve 

işleme ekipmanlarında depolanır. UF6 havadaki su 

buharı gibi suyla temas ettiğinde, aşındırıcı hidrojen 

florür (HF) ve uranil fluorür (UO2F2) olarak 

adlandırılan bir uranyum-florür bileşiği oluşturarak 

reaksiyona girer. 

Şekil 3: Madenden yakıt 

haline getirilen UF6 bileşiğinin 

işlenme süreci

21 

2.Dünya Savaşında Atom Bombası 

Bir atom bombasının temel prensibi fizyon 

reaksiyonunun çok kısa bir sürede gerçekleşmesidir. 

Atom bombasını oluşturan temel materyallerden 

biri doğal diğeri yapaydır. Bunlardan doğal olanı 

uranyum (U-235), yapay olanı ise plütonyumdur 

(Pu-239). U-235 konsantrasyonca zengin 

uranyum bileşiklerinin eldesinden yazımızın önceki 

bölümlerinde bahsedildi. Bir diğer temel malzeme 

olan plütonyumun eldesi ise doğada kendiliğinden 

bulunmadığı için nükleer reaktörlerde U-238’den 

elde edilir. 

Fizyonun başlamasını sağlayacak ilk nötronlar 

Ra–Be elementlerinden oluşan bir nötron 

kaynağından(neutron gun) elde edilir. Fizyon 

olayında bir atom parçalandığında birden çok 

nötron emisyonu gerçekleşir. Ortam şartları 

elverişli olduğunda parçalanma sonucu oluşan 

nötronlar başka atomları parçalamaya devam eder 

ve zincirleme bir reaksiyon oluşur.(Chain reaction). 

Fizyon tepkimelerinde önemli nokta nötronun 

uygun hız ve doğrultuda atomun çekirdeğine 

çarpabilmesidir. Nötronun hızı ne kadar yavaş ise 

çekirdek çarpışması o kadar güçlü olur. 20.yy’ın 

başlarında yapılan bilimsel çalışmalarda parafin 

ve su gibi hidrojence zengin maddelerin nötron 

taneciklerini yavaşlattığı ispat edilmiştir. Eşit 

kütleye sahip yüksüz nötron ve 1 protonu olan 

hidrojen atomu çarpışma sırasında benzer özellikler 

gösterdiklerinden dolayı nötronun hızı yavaşlar. Bu 

gelişmeler daha sonra atom bombası yapımında da 

önemli rol oynamıştır. 

Bir nötronun bir atom çekirdeğine çarpması her 

zaman fizyon ile sonuçlanmaz. Bazen çekirdek 

nötronu yuttuğu halde bölünmeyebilir. Bazen 

ise nötron çekirdek tarafından yansıtılabilir. Bu 

çarpışmalar sonucunda ortamda dolasan nötron 

bir miktar enerjisini kaybederek yavaşlar ve fizyon 

yapma gücü artar. Önemli olan bu nötronun nükleer 

patlayıcı içinden kaçmadan fizyon yapıncaya kadar 

dolaşmasıdır. Bunun için ise kullanılan patlayıcı 

maddenin bu dolaşmaya elverişli büyüklükte olması 

gerekir. İçerisinde başlatılan fizyon reaksiyonun 

kendi kendine sürebileceği minimum nükleer patlayıcı 

kütlesine kritik kütle denir. 

Netice itibariyle, atom bombası merkezde uranyum 

veya plütonyumdan oluşan bir öze sahiptir. Nükleer 

patlamanın olabilmesi için ise bu özün kritik kütleden 

büyük olması gerekir. Eğer madde kritik kütlenin 

üzerinde ise kendiliğinden patlama tehlikesi arz eder. 

Bu nedenle öz olarak kullanılan madde bombaya 

yerleştirilirken çeşitli parçalar halinde yerleştirilir. 

Bombanın ateşlenebilmesi için bu parçaların bir 

araya gelerek küre şeklini oluşturması gerekir. Bu 

birleşmeyi sağlamak için de TNT(TriNitroToluen) 

diğer adıyla dinamit kullanılır. TNT patladıktan 

sonra bu nükleer kütle parçaları bir araya gelir 

ve asıl fizyon tepkimesi(atom bombası patlaması) 

gerçekleşir. 

Uranyum zenginleştirme süreci ilk olarak 1940'larda 

Manhattan Projesi kapsamında geliştirildi. 

Atom Bombası ile İlgili Çalışmalar – Manhattan Projesi 

Yirminci yüzyılın ilk yıllarında, atom fiziğinin 

anlaşılmasında meydana gelen değişiklikler hem 

nükleer fizyonun potansiyel bir enerji kaynağı 

olarak tanınmasına hem de bir silah olarak 

kullanılabileceğine dair yeni bir fikir oluşturdu. 

Aynı zamanda bu gelişmeler Nazi Almanyası’ nın 

kendi nükleer silahlarını geliştirmesi gibi korkunç 

bir tehdidi de beraberinde getiriyordu. O dönemde 

Nazi Almanya’sının Yahudi düşmanlığından kaçan 

bilim insanları Fransa, İtalya, İsveç gibi ülkelerce 

kabul edilirken büyük bir çoğunluğu Amerika 

birleşik devletleri yönetimince barındırıldı. Bu 

mülteci bilim adamları, dünyanın en ünlü fizikçisi 

olan Albert Einstein tarafından Başkan Franklin 

D. Roosevelt'e teslim edilmesi için bir mektup 

hazırlanmasında öncülük ettiler. Einstein ve Szilárd 

2 Ağustos 1939'da yazdıkları mektupta nükleer 

fizyon yoluyla "son derece güçlü yeni bir bomba" 

inşa edilebileceğini ve Cumhurbaşkanı'nın bu konuda 

çalışmalara başlaması gerektiğini yazdılar. Bütün bu 

olanlardan sonra Manhattan Projesi, Nükleer Silahın 

(atom bombası) geliştirilmesi için İkinci Dünya Savaşı 

sırasında Birleşik Devletler, Birleşik Krallık ve Kanada 

tarafından üstlenilen bir proje olarak hayata geçirildi. 

Proje, General Leslie Groves bünyesindeki Birleşik 

Devletler Kara Kuvvetleri Komutanlığı'nın kontrolü 

altındaydı. 

Projenin merkezi Manhattan'daki Church Street'taki 

bir bürodadır. Manhattan Projesi genel anlamda 

üç büyük gizli şehirde yürütüldü: Los Alamos, 

New Mexico; Oak Ridge, Tennessee; ve Hanford, 

Washington.

22 

1. Oak Ridge, Tennessee bölgesi 

Dev iyon ayırma mıknatıslarında uranyum-235 

üretmek için gerekli olan mevcut çok sayıda ucuz 

hidroelektrik enerji için seçilmiştir 

2.Hanford, ayrıca, plütonyum üretecek reaktörleri 

soğutmak için bir nehir yakınında seçildi. Tüm 

alanlar kıyı şeridinden ve Almanya ya da Japonya'dan 

düşman saldırısından uzaktı. 

3.Los Alamos Ulusal Laboratuvarı, daha önce genç 

erkekler için özel bir okul olan Los Alamos Ranch 

Okulu'na ev sahipliği yapan bir yapı üzerine inşa 

edildi. Los Alamos, esasen diğer bölgeler tarafından 

üretilen malzemeler ve bileşenlerden oluşan 

bombaların montajından sorumluydu. 

Bu gelişmelerin başında, 1932'de atomun kütlesinin 

çoğunu proton ve nötronların oluşturduğu ve bu 

kütlenin bir elektron bulutu ile çevrelendiğini öne 

süren bir atom modelinin keşfedilmesi yer alır. İlk 

kez Henri Becquerel tarafından 1896'da uranyum 

cevherleri keşfedilmişti. Aynı dönemlerde Pierre ve 

Marie Curie'nin radyum üzerine yaptığı çalışmalar 

daha önce bölünmez olduğu düşünülen atomların 

aslında potansiyele sahip olduklarını bölündüklerinde 

çok yüksek bir enerji salınımı yapacaklarını 

göstermiştir. 

Nükleer fizyona doğru ilerleme, atom çekirdeğinin 

daha da manipüle edilmesi mümkün olan 1930'lu 

yıllarda hızlandı. 1932'de Sir John Cockcroft ve 

Ernest Walton yapay olarak hızlanan parçacıkların 

kullanılmasıyla ilk önce atomu "nükleer reaksiyona" 

neden oldu. 1934'de Irène ve Frédéric Joliot-Curie, 

yapay radyoaktiviteyi alfa parçacıklarıyla boğarak 

istikrarlı elementlerde indüklenebilir olduğunu 

keşfettiler. Aynı yıl Enrico Fermi, uranyumu 

nötronladığında benzer sonuçlar elde etmiştir. 

1938 yılında Alman bilimci Otto Hahn ve Fritz 

Strassmann, uranyumun nötronla bombarde edilmesi 

ilgili deneysel sonuçları yayınladı ve baryum izotopu 

oluştuğunu gösterdi. Kısa süre sonra Hitlerin Yahudi 

soykırımından kaçarak İsveç’e yerleşen Avusturyalı iş 

arkadaşı Lise Meitner ve yeğeni Otto Robert Frisch, 

sonuçlarını, bir ‘’nötron emildikten sonra uranyum 

çekirdeğinin bölünmesi’’ olarak yorumladılar ve 

büyük miktarda enerji ve nötronların açığa çıktığını 

gösterdiler. 

Ayrıca Manhattan projesi kapsamında oldukça 

yoğun çalışan Enrico Fermi Chicago pile olarak 

bilinen ilk nükleer zincirleme reaksiyonunu da 

gerçekleştirmiştir. Bu düzenekte grafit blokları 

kullanılmıştır. Chicago pili, bir kısmı merkezinde 

uranyum elementi bulunan grafit bloklar ve diğer 

kısmı saf grafit bloklar içermektedir. Şekilde 

görüldüğü gibi bir oda genişliğindeki düzenekte 

nötron hareketini durdurucu etki yaratan sıvı 

kadmiyum (Cd) elementi kullanılmıştır. Aksi bir 

durumda blokların üzerinden merkeze dökülecek 

olan kadmiyum sıvısı reaksiyonu durduracak ve 

tehlikeyi önleyecektir. 

Şekil 4: Enrico Fermi ve Chicago Pili

23 

Şekil 5: Chicago pilini oluşturan grafit blokları 

Şimdi de bu nükleer gelişmelerin 2.dünya savaşı sırasında nasıl kullanıldığına bakalım: 

Hiroşima Atom Bombası 

Şekil 6: 6 Ağustos 1945'te Hiroşima, Japonya'ya bırakılan atom bombası olan "Little Boy" un örneğidir. 

Kaynak: ABD Ulusal Arşivleri 

Yaklaşık 140 kilo (64 kilogram) ağırlığında olan 

yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum-235 

içeren, daha küçük bir uranyum takviyesi üzerine 

büyük, içi boş bir uranyum silindiri çekerek çalışan 

"Little Boy" 6 Ağustos 1945 sabahı ilk atom 

bombası olarak “Enola Gay” isimli bir bombardıman 

uçağı ile Hiroşima’ya atıldı.

24 

Saniyenin on binde biri kadar kısa 

bir sürede gerçeklesen patlamanın ilk 

etkisi gözleri kör eden bir ışık olmuştu. 

Ardından gelen 300.000 °C’lik isi etkisi 

ise yaklaşık 3 km çapındaki her alanın 

yanmasına neden oldu. Daha sonra ise 

patlamanın etkisiyle başlayan ve saatte 

1800 km ile esen alev rüzgâr çevredeki 

her yükseltiyi dümdüz etti. 

Ama asil kalıcı etkiyi patlamadan bir kaç dakika sonra 

başlayan bir yağmur gerçekleştirdi. Yağmur ile tüm 

radyoaktif serpinti bölgeye inmis oldu. Saniyelerle 

ölçülebilecek bir zaman dilimi içerisinde Hiroşima’yı 

yok eden bu korkunç bombanin bilançosu yaklasik 

80.000 ölü ve 100.000 yaralı olarak belirlenmiştir. 

Nagazaki Atom Bombası 

Şekil 7: 9 Ağustos 1945'te Nagazaki, Japonya'ya bırakılan atom bombası olan "Fat Man" in bir örneğidir. 

Kaynak: ABD Savunma Bakanlığı 

"Fat Man" daha da büyüktü - yaklaşık 4,670 kg olan bomba 21 

kiloton TNT dinamit enerjisini serbest bırakacak bir nükleer zincir 

reaksiyonu oluşturmak için bir plutonyum-239 çekirdeği içeren 

2.atom bombası 9 Ağustos 1945 günü Nagazaki’ye atıldı. Bu 

şehirdeki insanların daha önceden uyarılması buradaki ölümlerin 

bir öncekine göre daha az olmasını sağladı. Ancak, her iki şehirde 

de radyasyondan kaynaklanan ölümler 15 Ağustos 1945’ten sonra 

kendisini daha net ve acı şekilde göstermeye başladı. Radyasyondan 

kaynaklanan ölümler, bombanın patladığı anda meydana gelen sok, 

isi ve yıkım etkisiyle gerçeklesen ölümlerden kat kat fazla olmuştur.

25 

Şekil 8: 1945,Nagasaki,Japonya Patlamadan kısa bir süre sonrası 

Kaynaklar 

https://endtimestruth.com/wp-content/uploads/2014/10/Uranium-fission-reaction.jpg 

https://www.livescience.com/45509-hiroshima-nagasaki-atomic-bomb.html 

https://www.nrc.gov/materials/fuel-cycle-fac/ur-enrichment.html 

http://web.ead.anl.gov/uranium/guide/depletedu/enrich/ 

http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Manhattan_Project 

Duygu Vonal 

Kimya Öğretmeni 

duygu.vonal@gmail.com

26 

ÇİNLİ ARAŞTIRMACILAR 

SÜPER ESNEK BİR PİL GELİŞTİRDİLER 

Fudan Üniversitesi’nde geliştirilen piller, elektrolit 

sızıntı riskini minimuma indiriyor. 

Bilim insanları, sağlığa zararlı kimyasallar 

bulundurmayan, biyolojik açıdan uyumlu, implant 

cihazlarında kullanılabilen ince esnek bir pil geliştirdi. 

Esnek piller, salin solüsyumu ve diğer hücre 

kültürlerini içeriyor. Yeni geliştirilen bu piller, 

giyilebilir cihazların ve medikal implantların güç 

kaynaklarını tümüyle değiştirebilir. 

Çin’deki Fudan Üniversite’inden bir araştırmacı,”Yeni 

bulduğumuz piller, lityum iyon gibi katı pillerin 

aksine daha esnek bir yapıya sahip. Bu sayede 

implantlarda ve giyilebilir cihazlarda kullanılabilir. 

Bu pillerin temeli, implant edilebilir elektrolitlere 

dayanıyor.” dedi. 

seçenek olarak da insan hücrelerini çevreleyen sıvıyı 

taklit eden salin solüsyonu kullanıldı. Bu sıvılar, 

sızması durumunda kişiye zarar vermeyeceği için 

elektrolit sızması tehlikesi minimuma indirilmiş oldu. 

Ekip iki farklı pil üretti. Biri ince, düz bir kayış 

şekilde çelik tellerden yapıldı. Diğeri ise, içinde 

nanoparçacıklı elektrotlar bulunan karbon 

nanotüplerden oluşuyor. Her iki pil de şu anda 

kullanılan lityum iyon pillerin çoğundan daha iyi 

performans gösterdi. 

Yeni piller, en azından medikal açıdan çok daha 

güvenli güç kaynakları olacaklarını gösteriyorlar. 

Ancak yine de günlük hayatta kullanabilmek için daha 

çok testten geçmeleri gerekiyor. 

Giyilebilir cihazlara olan talebin artması minyatür pil 

araştırmalarının da artmasına neden oldu. Mevcut 

teknolojide, pillerin içindeki kimyasallar dışarıya 

sızarak cihazda korozyona neden olabiliyor. 

Araştırma ekibi bu sorunu çözmek için sodyum bazlı 

sıvılarla aşındırıcı kimyasalları değiştirdi. Bir başka

ICP-OES 

ICP-OES yani indüktif eşleşmiş plazma optik emisyon 

spektrometresi yaklaşık 25 yıldır çeşitli inorganik 

analizler için kullanılmaktadır. Çeşitli örneklerde 

element analizi yapılabilir. Argon plazma ve 

Tarım ve Gıda 

Biyolojik ve Klinik Amaçlı 

Jeolojik 

Çevre ve Su 

Metaller 

Cihazın Bileşenleri 

Tipik bir ICP-OES cihazı aşağıdaki kısımlardan oluşur: 

spektrometre kullanılarak elementlerin (çoğunlukla 

sulu çözeltiler) çoklu analizlerine izin veren bir 

tekniktir. ICP-OES kullanılan bazı uygulama alanları 

aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

Hayvan dokuları, meşrubatlar, tohum, yiyecekler, 

gübreler, sarımsak, pestisitler, bitkisel malzemeler, 

pirinç unu, sıvılar, sebzeler, buğday unu 

Beyin dokuları, kan, kemik, gaita, balık, süt tozu, 

yapraklar, ilaçlar, polen, serum, idrar 

Kömür, mineraller, fosiller, fosil yakıtlar, maden 

cevheri, kayalar, su/buzul/hava ile sürüklenip çöken 

maddeler, toprak, su 

Tuzlu su, kömür külü, içme suyu, toz, mineral suyu, 

şehir suyu, cüruf, deniz suyu 

Alaşımlar, alüminyum, yüksek saflıkta metaller, 

demir, değerli metaller, lehim, çelik, kalay 

-Nebulizör 

-Torch 

-Radyo frekans üretici 

-Optik sistem ve spektrometre 

-Dedektör(ler) 

-Kaydedici 

Şekil 1. Bir ICP-OES cihazı 

27

28 

Şekil 2. ICP-OES cihazının şematik hali 

Cihazın İşleyişi 

Numune çözeltisi aerosol haline dönüştürülür ve 

plazmanın merkezine yönlendirilir. Plazmanın 

merkezindeki sıcaklık yaklaşık olarak 10.000 K’dir. 

Bu nedenle aerosol hızla buharlaştırılır. Analiz 

edilecek elementlerin atomları gaz halinde serbest 

hale geçer. Aynı zamanda plazma atomları uyarılmış 

enerji seviyelerine çıkartır. Uyarılan atom temel 

haline döndüğünde bir radyasyon yayar. Bu yayılan 

radyasyonlar ilgili elementin karakteristik dalga 

boyundadır ve optik olarak dedektörler tarafından 

ölçülür. Güvenilirliği, çok unsurlu seçenekleri ve 

yüksek verimliliği sayesinde hem rutin araştırmalarda 

hem de daha spesifik analiz amaçlarıyla 

uygulanmaktadır. İndüktif eşleşmiş plazma optik 

emisyon spektrometresi plazma kullanarak uyarılmış 

atom ve iyonlar üretir. Aşağıdaki şekilde uyarılmış 

hal ve temel hal gösterilmektedir. 

Şekil 3. Bir atomun uyarılmış 

hali ve temel halinin şematik 

gösterimi

29 

İndüktif eşleşmiş plazma optik emisyon 

spektrometresi ile ilişkili enstrümantasyon sistemi 

basit bir sistemdir. ICP tarafından yayılan fotonların 

bir kısmı bir mercek veya içbükey ayna ile toplanır. 

Bu odaklama optiği, monokromatör gibi dalga 

İndüktif Eşleşmiş Plazmanın Özellikleri 

ICP’nin diğer kaynaklara göre temel analitik avantajı 

çeşitli numunelerde, verimli ve tekrarlanabilir 

buharlaşma, atomlaştırma, uyarma ve iyonlaştırmayı 

geniş bir skaladaki elementler için sağlayabilmesidir. 

Bu temel olarak, ICP’nin observasyon bölgesindeki 

yüksek sıcaklıkla alakalıdır (6000-7000K). Bu 

sıcaklık alev veya fırın sıcaklığından çok daha 

fazladır (3300K). ICP’nin bu yüksek sıcaklığı ısıya 

dayanıklı elementlerin de uyarılmasını sağlar ve 

matrikste girişim etkisini azaltır. Alternatif akım, 

doğru akım ark ve kıvılcımları ve MIP(Mikrodalga 

İndüklenmiş Plazma) gibi kaynaklar da uyarma ve 

iyonlaştırma için yüksek sıcaklıklara sahiptir fakat 

ICP daha az gürültülüdür ve sıvı numuneler için 

daha verimlidir. Ayrıca bir ICP düzeneği oluşturmak 

nispeten kolaydır ve LIP (Lazer İndüklenmiş 

Plazma) gibi diğer kaynaklara göre daha ucuzdur. 

İndüktif eşleşmiş plazma spektroskopisinin temel 

prensibi yüksek derişimde katyon ve buna eşdeğer 

ICP-OES ile Analizi Yapılabilen Elementler 

boyu seçici bir cihazın giriş slitinde bir görüntü 

oluşturur. Monokromatörden çıkan belirli bir dalga 

boyu fotodedektör tarafından elektrik sinyaline 

dönüştürülür. Sinyal dedektör tarafından işlenir. 

derişimde elektron içeren, elektriksel olarak iletken 

bir gaz ortamı olan plazmada, atomlar ve iyonların 

uyarılması ile yaydıkları emisyonun ölçülmesidir. 

ICP’nin en yararlı özelliklerini sıralayacak olursak, 

-Yüksek sıcaklık (7000-8000K) 

-Yüksek elektron yoğunluğu (1014-1016 cm-3) 

-Birçok element için kayda değer derecede 

iyonizasyon 

-Simültane çoklu element analizi (P ve S dahil olmak 

üzere 70’ten fazla element) 

-Nispeten düşük kimyasal girişim 

-Doğruluk ve hassasiyet sağlayan yüksek stabilite 

-Geniş dinamik aralık 

-Isıya dayanıklı elementlere uygulanabilir 

-Maliyeti uygun analizler 

ICP-OES tarafından ölçülebilen doğada bulunan 92 elementin 70’inden fazlası aşağıdaki tabloda 

belirtilmektedir. 

Alkaliler ve Toprak 

Alkaliler 

Li, Na, K, Rb, Cs, Be, Mg, 

Ca, Sr, Ba 

Kaynaklar 

Nadir Toprak Elementleri Geçiş Metalleri 

Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd, 

Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, 

Lu, Th, U 

Sc, V, Ti, Cr, Mn, Fe, Co, 

Ni, Cu, Zn, Y, Nb, Zr, 

Mo, Ru, Th, Pd, Ag, Cd, 

La, Hf, Ta, W, Re, Os, Ir, 

Pt, Au, Hg 

Diğerleri 

-https://www.unil.ch/idyst/files/live/sites/idyst/files/shared/Labos/Hou%26Jones_2000.pdf 

-https://www.nap.edu/read/10924/chapter/4#13 

-http://www.ru.nl/science/gi/facilities-activities/elemental-analysis/icp-oes/ 

Sıla Sözmen 


silasozmenn@gmail.com 

B, C, N, Al, Si, P, S, Cl, 

Ga, Ge, As, Se, Br, In, Sn, 

Sb, Te, I, Tl, Pb, Bi

30 

MALATYALI KİMYA PROFESÖRLERİ 

IŞIKTA DONAN DOKU YAPIŞTIRICISI ÜRETTİ 

Kimya profesörleri kısa bir süre önce üretip ve 

Avrupa Birliği’nden ön kaynak kullanmak hakkı elde 

ettikleri doku yapıştırıcısından sonra şimdi de ışıkta 

donan bir başka doku yapıştırıcısı ürettiler. 

Malatyalı kimya profesörleri ışıkta donan bir başka 

doku yapıştırıcısı ürettiler. 

Çalışmayla ilgili ilerleyen dönemde uygun koşullar 

oluştuğunda üretime geçilmesinin planlandığı 

belirtildi. 

Prof. Dr. Burhan Ateş, yaptığı açıklamada, doku 

yapıştırıcılarının günümüzde özellikle cerrahi 

operasyonlarda çok fazla kullanıldığını belirtti. 

Cerrahi operasyonların ardından dikiş bölgelerindeki 

sızıntı kaynaklı sorunu ortadan kaldırmak için 

poliüretan doku yapıştırıcısı buluşuna imza atan 

İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya 

Bölümü Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Burhan Ateş, Prof. 

Dr. Süleyman Köytepe ve çalışma arkadaşları, şimdi 

de UV ışıkta donan, açık kalp ameliyatları sonrası 

açılan göğüs kafesini yapıştırmaya yarayan oldukça 

güçlü yapıştıran ve biyouyumlu doku yapıştırıcı 

üretti. 

Prof. Dr. Burhan Ateş, Doç. Dr. Süleyman Köytepe 

ve çalışma arkadaşlarının poliüretan doku yapıştırıcısı 

buluşu 1500 proje içerisinden Avrupa Birliği Fonları 

destekli ACT yatırım fonundan ön kaynak kullanma 

hakkı elde etti. Üretimi için ise fizibilite raporu 

hazırlandı.

31 

Avrupa Birliği Destekli ACT Yatırım Fonu Bize Ön Destek Verdi 

Hem biyouyumlu hem de güçlü yapıştırma özelliğini 

aynı anda içinde barındıran yapıştırıcıların piyasada 

bulunmayışının önemli sorun olduğuna değinen Ateş, 

“Tabi bu yeni bir çalışma değil, 2010’dan itibaren 

üzerinde çalıştığımız bir proje. Türkiye’de bunun 

üzerine bir çalışma yok, bu alanda dışa bağlıyız. 

Yaptığımız şey farklı bir yapıştırıcı bulmak. Bu 

aynı zamanda iç organlarda da kullanılabilir. Yani 

yapıştıktan sonra üzerinde kendi kendine kaybolacak 

bir sistem yapmak. Bununla ilgili dediğim gibi 2010 

yılından beri başlanmış bir proje var. Bunun sonunda 

elde ettiğimiz bir patent var. Biz bununla ilgili bir 

yatırım arıyoruz aslında, destek arıyoruz. Yani bunu 

üretime geçirmek için çeşitli fonlara, özelikle İnönü 

Üniversitesi Teknokent aracılığıyla başvurular yaptık. 

Oradan da özellikle Avrupa Birliği destekli ACT 

yatırım fonu bize bir ön destek verdi. Bizde bu ön 

destekle ilgili bir fizibilite raporu hazırladık. Fizibilite 

raporumuzu değerlendirdiler ve kabul ettiler. 

Bundan sonraki aşama aslında onlardan gelecek 

desteğe göre. İkinci bir destek almak için de arayış 

içerisindeyiz. Bir prototip üretmek ve onu Sağlık 

Bakanlığı’na ve gerekli kuruluşlara anlatıp piyasaya 

sürülebilir bir formata getirebilmek önemli. Yapmak 

istediğimiz temel şey bu. Hem yurt dışına bağlılığı 

azaltmak adına çok önemli, hem de gerçekten önemli 

bir ihtiyaç. Bizim yaptığımız yapıştırıcı gerçekten 

hem vücut içinde, hem vücut dışında kullanabilir 

sistemleri içeriyor, hem de önemli bir ihtiyaca fayda 

sağlayacağı düşüncesindeyiz” dedi. 

Projenin İlk Sonuçlarını Aldık, Gerçekten Güzel Değerler 

Ateş, yaptıkları çalışmalar kapsamında TÜBİTAK ve 

BAP’tan destekler aldıklarını kaydederek, Turgut 

Özal Tıp Merkezi’ndeki bazı hocalarla ile birlikte bu 

soruna yönelik projeler ürettiklerini anlattı. 

Doku yapıştırıcısı konusunda patent aldıklarını ve 

UV ile kürlenebilen doku yapıştırıcısı çalışmasında 

ise patent başvuru yapma aşamasında olduklarını 

belirten Ateş, “Bu projemiz UV coribul sistemi. 

Yoğun bir yapıştırıcı. Şimdi bu şekilde dişçilerin 

yaptığı bir sistem var ama yumuşak dokular için 

özelikle yumuşak dokular ve protein sistemler 

vücuda uyumlu. Çok hızlı sistemler istenilen sürede 

istenilen formatta yapıştırılıyor. Bu son aldığımız 

TUBİTAK projesi bunun bir devamı aslında. O 

projenin ilk sonuçlarını aldık, gerçekten güzel 

değerler. Hem yapıştırma açısından hem yapıştırma 

süresi istenilen seviyede. Tutulması açısından da 

güzel, İlk sonuçları aldık. Yani bu konuda özelikle 

yine patentleşebilir ürünler üreteceğimizden eminiz” 

diye konuştu.

32 

SONBAHARIN 

ARDINDAKİ KİMYA 

Kimisinin çok sevdiği, kimisinin nefret ettiği, 

havaların git gide serinlediği, fotoğrafların en güzel 

arka planı olan sonbahar geldi. Hoş geldi! 

oluşumunu sağlar. Bu kısa açıklamadan sonra 

bileşikleri tanımaya başlayabiliriz... 

Sonbahar kendini göstermeye başladı, her yıl 

olduğu gibi bu yıl da tam bir renk cümbüşü halinde 

gelip geçiyor. Peki ya fotoğrafçıların vazgeçilmezi 

olan, duygusallığın mevsimi sonbaharı bu kadar 

önemli kılan renklerinin arkasındaki kimyayı merak 

ediyor musunuz? Kimya tabi ki, kimya her yerde 

biliyorsunuz Hazırsanız yaprakların rengine etki 

eden bileşikleri inceleyelim. 

Ama önce kısa bir bilgi vermekte fayda var. Bir 

molekülde birden fazla konjugasyon olması, 

görünür bölgedeki ışığın dalga boylarını absorbe 

edebilmelerine yol açabilir. Bu olay da renk

33 

KLOROFİL 

Bir çoğumuzun lise biyoloji derslerinden bile 

hatırlayacağı bu madde, bilindiği üzere çoğu yaprağın 

yeşil renginden sorumludur. Yaprak hücrelerinde 

bulunan kloroplastın içinde bulunur. Bitkiler 

tarafından karbondioksit ve suyun güneş enerjisi 

yardımıyla şekere dönüşmesini sağlayan fotosentez 

olayının olmazsa olmazıdır. Yapraklar klorofil 

üretmek için sıcağa ve güneş ışığına ihtiyaç duyarlar. 

Yani ilkbahar ve yazın bitki yapraklarının neden 

yeşil olduğunu anlamış olduk. Peki ya yaz bitince, 

havalar soğuyunca ne olacak? Sonbaharda bildiğimiz 

üzere gün ışığı git gide azalıyor ve sıcaklık düşüyor 

bu da demek oluyor ki klorofil üretimi yavaşlıyor. 

Bununla beraber bitkide bulunan klorofil de yavaş 

yavaş parçalanmaya başlar. Bu olayın sonucu olarak 

yapraklarda bulunan diğer bileşikler klorofili geçerek 

kendini göstermeye başlar. Bu durum da bahar ve 

yazın yemyeşil olan yaprakların giderek yeşilliğini 

kaybedeceğini gösterir. Peki sonrasında neler mi 

oluyor? Diğer bileşikleri incelemeye devam edelim... 

KAROTENOİDLER VE FLAVONOİDLER 

Karoteniodler ve flavonoidler geniş gruplardır. Bu 

bileşikler klorofil gibi yapraklarda bulunurlar ancak 

bahar ve yazın klorofil miktarı o kadar çoktur ki 

yüksek klorofil seviyesi, karotenoid ve flavonoidlerin 

yaprakta görünmesine engel olur. Klorofilin yeşil 

rengi ile maskeleir. Sonbaharda ise klorofil miktarı 

azalırken ve bu bileşiklerin renkleri ortaya çıkmaya 

başlar. “Peki klorofil yeşil renk verirken bu bileşikler 

hangi renklerin ortaya çıkmasını sağlar?” diye 

soracak olursanız açıklayalım: İki bileşik de sarı renk 

verir ama karotenoidler sarının yanında turuncu ve 

kırmızı renk oluşumuna da katkı sağlarlar. Aslında 

bu bileşikler de sonbahar mevsimi ilerledikçe 

ANTOSİYANİNLER 

Antosiyaninler aslında flavonoidlerin bir üyesidir. 

Karotenoidlerden farklı olarak yaprak yapısında 

sürekli olarak bulunmazlar. Sonbahar gelip de günler 

kısalmaya başlayınca antosiyanin sentezi, yapraklarda 

artmış halde bulunan şekerin güneş ışığı ile birleşimi 

sonucu başlatılır. Yapraktaki görevleri hala net 

olmamakla beraber ağaçların yapraklarını ufak 

hasarlardan korumak ve yaprakların dökülmesinden 

önceki zamanı uzatmaya yardımcı olabilecek şekilde 

koruyucu bir rolleri olabileceği konusunda fikirler 

ortaya atılmıştır. Peki nasıl bir renk oluşumuna 

katkısı var diye soracak olursanız genellikle canlı 

kırmızı ve morumsu renk tonlarının oluşumunu 

sağlarlar. Renkleri ağaç özünün asitliğinden 

etkilenebilir. 

Sonbahardaki ağaç yapraklarının renklerinin 

kaynağını öğrendik. Peki ya neden bazı ağaçlar 

yapraklarını her daim korurken bazı ağaçlar 

yapraklarını döker? Yaprakların düşmesine ağaç nasıl 

karar verir? Gelin inceleyelim... 

klorofil gibi bozunurlar ve azalırlar. Ama bu olay 

klorofilin bozunmasından çok daha yavaş bir hızla 

gerçekleştiğinden katkı sağladıkları renklerin 

yapraklarda görülmesini sağlarlar. 

Bu bileşiklere yapraklar dışında örnek vermemiz 

gerekirse havuca turuncu rengini veren betakaroten, 

domatese kırmızı rengini veren likopen 

ve yumurta sarısına rengini veren luteinden 

bahsedebiliriz. Bunlar en bilindik ve önemli 

karotenoidlerdendir. Peki başka bileşikler de var 

mıdır? Tabi, gelin devam edelim... 

Yaprak döken ağaçların yanında yapraklarını yıl boyu 

dökülmeden tutan ağaçlar da vardır. Bu ağaçlara 

“her zaman canlı” anlamına gelen “sempervivens” 

adı verilir. Bu tür ağaçlar genellikle soğuk iklimlerin 

az olduğu veya hiç olmadığı tropikal iklimlerde 

yetişirler. Peki bu yapraklar ömür boyu yerlerinde mi 

kalır? Hayır, her zaman canlı olan ağaçlar da yaprak 

döker ama yerlerine hemen yenisi çıkar. 

Soğuk iklimlerdeki ağaçların çoğu yapraksıdır. 

Yaprakları canlı tutmak maliyetli bir iştir ve çok 

enerji gerektirir. Ayrıca büyük yapraklar rüzgarlı 

günlerde yelken gibi davranır ve ağacı korumaya 

yardımcı olur. Tabi bu, kozalaklı ağaçlar soğuk kış 

şartlarında canlı kalamaz demek değildir. Bazı kalıcı 

yaprak dökmüş ağaçlar da soğuktan kurtulabilir ama 

bunlar nadirdir.

34 

“Peki ağaçlar yapraklarını dökmeye nasıl karar 

verir?” diye bir sorumuz da vardı. Ona gelecek 

olursak bu sorunun cevabı hormonlardır. Sonbahar 

geldiğinde ve havalar serinlediğinde klorofil 

seviyesinin azaldığını söylemiştik. Bu durum bir 

çok hormon salınımının tetiklenmesine neden olur. 

Bilim adamları yıllarca araştırmalarıyla, yaprak 

kaybına neden olan maddenin absisik asit olduğunu 

düşündüler ama aslında etilen ve oksin hormonlarının 

bu durumda çok daha etkili oldukları ortaya 

çıkmıştır. Bu önemli iki hormonun görevlerine kısaca 

bir bakalım; 

bir gazdır. Metionin aminoasidinden uzun bir 

reaksiyon zincirinden elde edilir. Bu biyosentezi 

karanlık arttırır ve sonbahar/kış aylarında ağaçlarda 

etilen üretimi azalır. Buna bağlı olarak ağaç 

yapraklarının düşmesine neden olurlar. 

Oksinler de hücre büyümesini tetikleyen 

hormonlardır. Sağlıklı ve yeşil yaprak bolca oksin 

üretir ve büyümeye devam eder. Ancak sonbahar 

gelip klorofil azaldığında oksin üretimi de azalır. 

Ağaç artık yapraklardan sinyal alamamaya başlar ve 

yaprağın düşmesine neden olur. 

Etilen, en basit alkendir. Meyve büyümesini 

hızlandırmakla beraber yaprak büyümesini azaltan 

Oksin 

Etilen 

Peki yapraklar nasıl düşer? 

Etilen ve oksinlerin yaprak dökülmesini 

tetiklemesiyle beraber yapraklar tahrip olmaya başlar 

ve ağaçlar yapraklara besin maddesi göndermeyi 

durdurur. Yaprağın alt bölümü bozunmaya başlar. 

Çoğu hücre kendini nasıl parçalayacağını bilir ama 

hücre duvarında bulunan selüloz, parçalanma 

konusunda zor bir maddedir. Selülozun yıkımı çok 

zordur. Laboratuvarda ancak asidik koşullarda 

Kaynaklar 

yıkılabilir. Bitkiler ise enzimler ve doğadan 

yararlanır. Yapısında bir çok glikozidik bağa sahip 

olan selülozu yıkmak için “glikozidaz” denilen enzimi 

kullanırlar. Bu enzimler doğada nadir bulunmasına 

rağmen çoğu bitki buna sahiptir ve hücre duvarlarını 

yıkabilirler. 

http://www.scifun.org/CHEMWEEK/AutumnColors2017.pdf 

http://www.compoundchem.com/2014/09/11/autumnleaves/ 

http://www.inovatifkimyadergisi.com/sonbaharin-kimyasi 

https://www.chemistryworld.com/news/explainer-the-chemistry-of-autumn/1017619.article 

Özgenur Geridönmez 

Eczacı 

ozgenurgeridonmez@gmail.com

35 

ODTÜ’DE KANSERİ HIZLI TEŞHİS EDEBİLEN 

ÇİP GELİŞTİRİLDİ 

ODTÜ’lü bilim insanı Prof. Dr. Hasırcı ve öğrencisi 

Dr. Şen, tükürük, kan, balgam ve idrar gibi vücut 

sıvılarından kanserli hücrelere kısa bir sürede tanı 

koyabilen çip geliştirdi. 

Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin (ODTÜ) 

Biyomalzeme ve Doku Mühendisliği Mükemmeliyet 

Merkezi kurucusu Prof. Dr. Vasıf Hasırcı ve doktora 

öğrencisi Dr. Menekşe Ermiş Şen, tükürük, kan, 

balgam, idrar gibi vücut sıvılarından kanserli 

hücreleri çok kısa zamanda belirleyen çip teknolojisi 

geliştirdi. 

Kanserli hücrelerin çekirdeklerinin, geliştirilen 

mikro ve nano desenli özel plastik yüzeyler 

üzerine konulduğunda çok aşırı bir deformasyona 

uğradığının ve desenlerinin değiştiğinin keşfedildiği 

çalışma, ucuzluğu ve kısa sürede sonuç vermesiyle 

biyopsi gibi tanı sistemlerini geride bırakmaya 

hazırlanıyor. 

Biyomalzeme ve Doku Mühendisliği Derneği Başkanı 

ve ODTÜ Biyomalzeme ve Doku Mühendisliği 

Merkezi (BİOMATEN) Kurucu Müdürü Prof. Dr. 

Vasıf Hasırcı ve doktora öğrencisi tıp doktoru 

Menekşe Ermiş Şen, “mikrodesenli yüzeylerin 

çekirdek deformasyonuna etkisi kullanılarak kanserli 

hücrelerin saptanması” projesini geliştirdi. 

Prof. Dr. Hasırcı, kanser çipi konusundaki projelerine 

ilişkin AA muhabirine yaptığı açıklamada, ABD 

Stanford Üniversitesinden ve aynı zamanda Dr. 

Menekşe Ermiş Şen’in ortak tez danışmanı Prof. Dr. 

Utkan Demirci ile ortak yürüttükleri çalışmalarında 

ön patent aldıklarını, ayrıntılı bir uluslararası 

patent başvurularının, ODTÜ Teknokent aracılığıyla 

tamamlanmak üzere olduğunu bildirdi. 

Çalışmayı ilk olarak mikrodesenli olarak ürettikleri 

yüzeylerin üzerine ektikleri kanserli ve kansersiz 

hücrelerin çekirdeklerinin normalde yuvarlağa çok 

yakın olan şekillerinin değiştiğini, çatallanmaya, 

uzamaya başladıklarını fark ettiklerinde bu şekil 

değişimini ölçmeye başladıklarını bildiren Hasırcı, 

bir yandan da hücrelerin çekirdeklerindeki şekil 

değişikliğine neyin ittiğini, hücrelerin sağlık 

durumlarıyla bu şekil değişikliklerinin arasındaki 

ilişkiyi araştırmaya başladıklarını anlattı. 

Hasırcı, geliştirdikleri çipin maliyetinin çok düşük 

olduğunu belirterek, raf ömrünün de diğer kimyasal 

yöntemlere göre çok daha uzun olduğunu kaydetti.

36 

Yorum için Uzman Görüşüne İhtiyaç Kalmadı 

Dr. Ermiş Şen ise yazılımın, deformasyon sonrası 

her bir çekirdeğin yüzey alanı, çevre uzunluğu, 

şekil olarak bir daireye yakınlığı gibi özelliklerinin 

ölçülmesi ve bunların kanserli olduğu bilinen 

hücrelerle sağlıklı hücreleri arasında bir farklılık 

saptayıp saptamayacağına dayandığını belirterek, 

“Eğer kalabalık bir grup hücre kullanılırsa bu 

rakamlar kanserli grupları tanımada yüzde 

100, sağlıklı gruplarda ise yüzde 85 olarak 

hesaplanmıştır.” bilgisini paylaştı. 

Bu sonuçların özellikle hızlı ve ucuz bir tarama 

yöntemi olarak kanserli dokuyu yakalamakta 

daha hassas bir tanı koyma aracını geliştirmekte 

başarılı olduklarını gösterdiğine işaret eden Şen, 

“Sistemimizin çalışma prensibinde sonuçları 

yorumlayacak bir uzmana ihtiyaç yok.” dedi. 

Çip buluşlarının, önemli bilim dergilerinden 

Nature’un “Scentific Reports” isimli dergisinde 

yayımlandığını aktaran Dr. Menekşe Ermiş Şen, 

çalışmanın “2016 ODTÜ Prof. Dr. Mustafa Parlar 

En İyi Tez Ödülü”ne layık görüldüğünü de sözlerine 

ekledi.

37 

KARSİNOJEN 

KİMYASALLARIN 

İNSANLAR ÜZERİNDEKİ 

KANSER DEFEKTİ 

Karsinojen Kimyasallar dediğimiz şey aslında en 

yakınımızda bulanan ve sürekli içinde bulunduğumuz 

herkesin az çok bilgi sahibi olduğu gıda sektörünün 

en ölümcül ajanlarından birisidir. Çeşitli uyarıcı, 

renklendirici ve tatlandırıcı kimyasalların ve 

genellikle (E-250 benzeri E Serisi kimyasallar 

) hayatımızın çoğu yerinde mevcut olup sabah 

kalktığımızda dişimizi fırçaladığımız diş macununa 

kadar her yerdeler. Mikrobiyolojik anlamda yapılan 

araştırmalar neticesinde karsinojen yani kanser 

yapıcı materyallerin DNA üzerinde verdiği tahribat 

neticesinde regülatör sistemler üzerinde bozukluğa, 

hücre siklusunda döngü bozukluklarına ve aynı 

zamanda denatürasyon ve koagülasyonlara neden 

olmaktadır. En önemli tahribatlardan birisi ise hücre 

siklusunda verdiği tahribat neticesinde kontrol 

mekanizmasının bozulması ve G0 evresinden direkt 

olarak Apoptozis’e ( Programlanmış Hücre Ölümü) 

sürüklenmesi gereken hücreyi bölünme evrensindeki 

bir hücre haline bozuk bir mekanizmada hücre 

döngüsü için gerekli materyaller toplanmadan ve 

hücre erişkinlik kazanmadan kontrolsüz bir şekilde 

çoğalmalarını sağlayan (Kanser ) bu yapılar biyolojik 

açıdan ölümcül bir tehtitdir. 

Birçok kişi kanserin ana nedeninin "kimyasal" 

karsinojenler olduğunu düşünmektedir. Halbuki 

sigarayı ve içindeki çok sayıdaki maddeyi ayrı 

tutarsak, kanserin nedenleri içinde kimyasal 

karsinojenlerin oranı sanıldığı kadar yüksek değildir. 

Aşağıdaki şekilde kanserin ana nedenleri şematize 

edilmiştir

38 

Bir maddenin karsinojen olup olmadığı hakkında 

daha fazla bilgi almak için hücre kültürü ve hayvan 

çalışmaları gereklidir. Şu ana kadar yapay veya doğal 

pek çok kimyasal laboratuvar hayvanlarında test 

edilmiştir. Bilim insanları daha önce çalışılan benzer 

kimyasallarda alınan sonuçları analiz ederek de bir 

maddenin karsinojen olup olmadığı hakkında fikir 

sahibi olabilir. 

Laboratuvar çalışmaları her zaman bir maddenin 

karsinojen olduğunu tam anlamıyla açıklamasa da, 

bilinen tüm insan karsinojenlerinin laboratuvar 

hayvanlarında kansere neden olduğu görülmüştür. 

Laboratuvar hayvanlarında yapılan karsinojen 

testlerinde insanların maruz kaldığından daha 

yüksek dozlar kullanılır. Bu sebeple hayvan 

deneylerinde alınan sonuçlar çoğu zaman gerçekçi 

değildir. Bir başka deyişle, laboratuvar ortamında 

çok yüksek dozlarda karsinojenik olan bir madde, 

düşük dozlarda aynı etkiye sahip olmayabilir. 

Aynı zamanda, bir madde solunum ile alındığında 

gösterdiği etkiyle, deriye uygulandığında gösterdiği 

etki aynı değildir. Önemle vurgulamak gerekir ki 

laboratuvar hayvanlarıyla ve insanların fizyolojik 

yapıları aynı değildir, bu da aynı maddeye karşı 

gösterdikleri tepkinin farklı olmasını sağlar. 

Güvenlik nedenleri sebebiyle, yüksek dozlarda 

hayvanlarda kansere neden olan bir maddenin 

insanlarda da kansere neden olacağı kabul 

edilmektedir. Bir maddenin hangi dozlarda 

karsinojen olduğunu her zaman bilebilmek mümkün 

değildir. Bu sebeple en doğru yol, gereken önlemleri 

alarak maruziyeti azaltmaktır. 

İnsanlar İçin Önemli Karsinojen Kimyasallar 

1,3-Butadiene 

Chromium (VI) compounds 

1,2-Dichloropropane 

Hepatitis B virus (chronic infection with) – Hepatit B virüsü (kronik enfeksiyon ile) 

Hepatitis C virus (chronic infection with) – Hepatit C virüsü (kronik enfeksiyon ile) 

İnsan papilloma virüsü (HPV) tip 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 (enfeksiyon ile birlikte) 

(Not: İnsanlar için karsinojen olarak sınıflandırılan HPV tipleri, Rahim ağzı (serviks) kanseri riski büyüklük 

sırasına göre) 

Human T-cell lymphotropic virus type I (HTLV-1) (infection with) - insan T hücresi lenfotropik virüs tip 1 

(HTLV-1) (enfeksiyon ile) 

Ionizing radiation (all types) – iyonize radyasyon (her tip) 

Nötron radyasyonu 

Radyum-222, 224,226,228 ve bozunma ürünleri 

Yapılan birçok araştırma, kanser yapıcı maddelerin 

(karsinojen/kanserojenlerin) bir kısmını aromatik 

hidrokarbonların (yani basit yapıda ki benzen 

ve türevlerinin) olduğunu göstermiştir. Örneğin 

1800’lü yılların başına doğru, bir tıp doktoru baca 

dumanlarından çıkan kalıntının, fareleri hasta edici 

bir yapıda olduğu tezini savunmuştur. 150 yıl sonra 

ise yapılan araştırmalar bu tezi destekleyip, kansere 

yol açan kimyasal maddenin ise benzopiren maddesi 

olduğu belirlenmiştir. Bu yüzden kanser yapıcı 

bu maddenin ilk sentetik olarak antitoksin olarak 

üretilmesine sebep olmuştur. 

Bu yapının esasında kanser yapıcı yanı metabolit 

denilen bir kimyasala yükseltgenmesidir, burada 

benzopiren birçok enzim tarafından karaciğerde 

katalizlenerek bir epoksit oluşturarak DNA ile 

reaksiyona girerek hücrede ölümcül olmayan bir 

şekilde mutasyona uğrayarak kontrol edilemeyen 

bir tümör hücresine sebep olur. Benzenin az bir 

oranı ise fazla bir etkiye sahip olmayıp yüksek 

bir miktarına maruz kalınması tehlikeli boyutlara 

getirebilir hücreyi.Kanserojen maddeler esasında 

oluşum aşamasında sadece birer nükleofillik 

reaksiyonları içine alır ve birçok alkillenme reaktifleri 

bu aşamada görev alırlar, burada en etkin kanserojen 

maddeler ise klorometil eter ve 2-kloroetildir. 

Kanser hücreleri bir çok yer değiştirme reaksiyonu 

vererek de yeni kanser hücrelerine neden olurlar. 

Örneğin bir dizi kanser hücresi aminlerle, tiyollerle 

ve karboksilli asitlerle birleşerek yeni kanser 

hücreleri oluştururlar, bunlarda hücrede bir dizi 

hastalıklara ve hücresel bozukluklara neden olurlar. 

Basit bir kanser yapıcı olan azotlu hardal maddesi,

39 

birçok tedavide kemoterapik madde olarak görev 

yapıp, birçok kanser hücresinin oluşmasına ve 

fonksiyonel biz dizi bozukluğa engel olması adına 

yararlı bir madde olarak karşımıza çıkar ve kanser 

hücrelerinden daha hızlı bölündüğünden daha kararlı 

bir yapıdadır ve diğer kimyasallar bu yapıya göre 

daha hassas ve zararlı etkiler yaratırlar. 

Buna bağlı olarak yaşamak zorunda olduğumuz 

bir dünya olduğunu unutmuyor lakin yaşamımız 

sağlığımız ve geleceğimiz için bu tür kimyasallarda 

uzak durmamız gerektiğini siz değerli okurlarımıza 

belirtiyoruz. 

Orhun Karakuş 

Biyolog 

orhun.karakus16@ogr.atauni.edu.tr

40 

YTÜ’LÜLERDEN KİMYADA BİRİNCİLİK 

Kimya alanında dünya çapında önemli kuruluşlar 

arasında yer alan IUPAC konferansında Yıldız Teknik 

Üniversitesi’nden bir ekip en iyi bilimsel çalışma 

ödülünü alarak birinci oldu. Ekip, “Yapılan bu 

çalışmanın prestijli bir ödülle taçlandırılması bizim 

için bir motivasyon kaynağı oldu” dedi. 

Dünya çapında kimya alanında önemli kuruluşlar 

arasında yer alan uluslararası temel ve uygulamalı 

kimya birliği ‘International Union of Pure and 

Applied Chemistry’ (IUPAC) tarafından bu yıl 

7’ncisi Rusya’nın başkenti Moskova’da düzenlenen 

‘International IUPAC Congress on Green Chemistry’ 

konferansından Türk ekip birincilikle döndü. 

Kongrede Yıldız Teknik Üniversitesi’nden (YTÜ) Prof. 

Dr. Sezgin Bakırdere ve araştırma grubu, dokuz 

sözlü sunum ve üç poster sunumuyla Türkiye’yi 

temsil etti. IUPAC kongrelerinde geleneksel hale 

gelen, özgünlüğü, bilime olan katkısı ve insanlığa 

sağlayacağı fayda göz önünde bulundurularak 

organize edilen kongrede sunulan en iyi çalışmanın 

seçildiği bölümde jüri üyesi olarak kimya alanında 

dünyada bilime yön veren isimler yer aldı. IUPAC 

Başkanı Prof. Dr. Natalia P. Tarasova, 2020’de 

IUPAC Başkanı olmak üzere seçilen Prof. Dr. 

Christopher Brett ve Nobel ödüllü bilim insanlarının 

çalışma ekiplerindeki akademisyenlerin olduğu 10 

kişilik jüri tarafından yapılan değerlendirmede Gözde 

Özzeybek, Sezin Erarpat, Dotse Selali Chormey ve 

Prof. Dr. Sezgin Bakırdere’nin isimlerinin bulunduğu 

“Determination of Lead at Trace Levels in Mussel and 

Sea Water Samples Using Dispersive Liquid-Liquid 

Microextraction- Slotted Quartz Tube-Flame Atomic 

Absorption Spectrometry” başlıklı poster olarak 

sunulan çalışma en iyi bilimsel çalışma ödülünü 

almaya hak kazandı.

41 

Motivasyon Kaynağı Oldu 

Ödül alan çalışmayla insan sağlığı açısından son 

derece tehlikeli sonuçlar doğurabilecek kurşun 

elementinin deniz suyu ve midye örneklerinde çok 

düşük seviyelerde tayinlerine yönelik özgün bir 

analitik yöntem geliştirildiğini belirten araştırma 

ekibi, Türkiye’yi başarılı bir şekilde temsil ettikleri 

için gurur duyduklarını söyledi. Geliştirilen yöntemle, 

kurşun elementinin deniz suyu ve midyede olup 

olmadığı, milyon dolarlık cihazların yerine daha 

düşük bütçeli çalışmalarla görülebilecek. Prof. Dr. 

Sezgin Bakırdere, “Türkiye’de bolca tüketilen midye 

örneklerinde çok eser seviyelerde bile bulunduğunda, 

geliştirilen yöntemle kurşun tayini yapılabilecek. 

Yediğimizin içerisinde bizi bekleyen tehlike var 

mı? Kurşun var mı? bakılabilecek. Bu çalışmanın 

prestijli bir ödülle taçlandırılması bizim için bir 

motivasyon kaynağı oldu” dedi. Ülke menfaatleri 

ve öncelikleri doğrultusunda çalışmalarına yön 

vereceklerini vurgulayan Prof. Dr. Bakırdere, daha 

azimli ve umutlu bir tutumla çalışmalarına devam 

edeceklerini belirtti. Lisans dördüncü sınıfta boş 

vakitlerini laboratuvarda değerlendirdiklerini anlatan 

Gözde Özzeybek, bu ödülle hiçbir emeğin boşa 

gitmeyeceğini ve yapılan her iyi işin bir gün takdir 

göreceğini ifade etti.

42 

GÜNÜMÜZÜN 

VAZGEÇİLMEZİ 

BOR 

Bor, periyodik tabloda B simgesi ile gösterilen, 

atom numarası 5, atom ağırlığı 10,81 olan metalle 

ametal arası yarı iletken özelliğe sahip bir elementtir. 

Periyodik cetvelin 3A grubunun ilk ve en hafif 

üyesidir. Temel hal elektron konfigürasyonu 1s 2 

2s 2 2p 1 şeklindedir. 

Bor, bileşiklerinde metal dışı bileşikler gibi davranır 

ancak farklı olarak saf bor, karbon gibi elektrik 

iletkenidir. Kristalize bor, görünüm ve optik 

özellikleri açısından elmasa benzer ve neredeyse 

elmas kadar serttir. Borun saf elementi ilk kez, 

1808 yılında Fransız kimyager J.L. Gay-Lussac ve 

Baron L.J. Thenard ile İngiliz kimyager H. Davy 

tarafından elde edilmiştir. 

Bor, yeryüzünde toprak, kayalar ve suda 

yaygın olarak bulunan bir elementtir. Yüksek 

konsantrasyonda ve ekonomik boyutlardaki bor 

yatakları, borun oksijen ile bağlanmış bileşikleri 

olarak daha çok Türkiye ve ABD’nin kurak, 

volkanik ve hidrotermal aktivitesinin yüksek olduğu 

bölgelerde bulunmaktadır. Ülkemizin bilinen bor 

Bor ve Kullanım Alanları 

Çeşitli metal veya ametal elementlerle yaptığı 

bileşiklerin gösterdiği farklı özellikler, bor 

bileşiklerinin birçok endüstride kullanılmasına 

olanak sağlamaktadır. Endüstride bor; cam ve 

seramik sanayi, deterjan ve kozmetik sanayi, alev 

geciktiriciler, tarım, metalürji, sağlık, çimento ve 

enerji sektöründe kullanılmaktadır. Örneğin bor 

sağlık sektöründe, osteoporoz tedavilerinde, alerjik 

madeni yatakları Batı Anadolu'da; Eskişehir-Kırka, 

Kütahya-Emet, Bursa-Kestelek ve Balıkesir- 

Bigadiç'te bulunmaktadır. Türkiye toplam 3,3 

milyar ton rezerv miktarı ile dünya toplam bor 

rezervi sıralamasında %73'lük pay ile ilk sırada yer 

almaktadır. 

hastalıklarda, psikiyatride, kemik gelişiminde 

ve artiritte, menopoz tedavisinde aktif olarak 

kullanılmaktadır. Ayrıca kesinleşmiş bir tedavi 

olmamakla birlikte Bor Nötron Yakalama Tedavisi 

(BNCT) ile sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanserli 

hücrelerin imha edilmesinde görev alan bor elementi, 

kanser tedavisinde yeni bir umut olmuştur.

43 

Bor ve bileşikleri, katkı maddesi olarak da birçok 

alanda kullanılmaktadır. Petrol teknolojisinde 

boratlar, sondaj çukurlarında çimentonun 

donmasında bir polimer çapraz bağlayıcı veya bir 

geciktirici olarak işlev görmektedir. Perboratlar ise 

Bor ve Enerji 

polimer kalıntılarının bozunmasına ve giderilmesine 

yardımcı olurlar. Bor bileşiklerinin endüstride 

bir diğer kullanışlı uygulaması alüminyum ve 

magnezyum metallerinin oksidasyonunu önlemektir. 

Borun enerji bağlamında kullanımı aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir. 

Bunlar: 

• Hidrojen taşıyıcı, 

• Lityum iyon pillerinde iyileştirme, 

• Doğrudan yakıt (Elementer Bor), 

• Güneş panellerinde verim artışı, 

• Üretimde enerji tasarrufu ve karbon salımında azalma (çimento, seramik, cam, metalurji vb. sektörlerde), 

• MgB 2 

süper iletken (sıfır kayıpla enerji nakli) dir. 

Hidrojen Üretimi ve Adsorplayıcısı Olarak Sodyum Borhidrür 

Yenilenebilir enerjiye geçme adına birçok yöntem 

kullanılmaktadır. Bunlar arasında; güneş, rüzgar, 

jeotermal kaynaklar, hidroelektrik ve hidrojen 

enerjisini saymak mümkündür. Hidrojen, yakın 

gelecekte en değerli ve "yeşil" enerji kaynaklarından 

biri olarak düşünülmektedir. Bir enerji kaynağı 

olarak kullanılmasıyla ilgili en büyük sorun depolama 

ve nakliye ile ilgili tehlikelerdir. Uygulanabilir 

bir çözüm elde etmek için kapsamlı araştırmalar 

sürmektedir. Olası hidrojen kaynağı olarak pek 

çok hidrür ve diğer hidrojen içeren malzemeler 

arasında, metal borhidrürler hafifliği ve kararlılığı 

nedeniyle eşsiz bir seçim olmuştur. Hidrojen 

üretimi ve adsorplayıcısı olarak sodyum borhidrür, 

hidrojenin yakıt olarak kullanılmasının yaygınlaşması 

ile birlikte enerji alanında önemli bir role sahip 

olacaktır. Sodyum borhidrür, su ile oda sıcaklığında 

yüksek basınç olmaksızın reaksiyona girmekte 

ve hidrojen üretmektedir. Bu reaksiyon, kontrol 

edilebilir bir ısı salmakta ve zararlı yan ürün ortaya 

çıkarmamaktadır. Bu reaksiyon aşağıdaki gibidir: 

NaBH 4(çöz) 

+2H 2 

O-----katalizör----->4H 2 

+NaBO 2(çöz) 

+ısı 

Yakıt Pillerinde Sodyum Borhidrür 

Sodyum borhidrür, hidrojeni depolama özelliğinin 

yanı sıra, yakıt pillerinde doğrudan yakıt olarak da 

kullanılabilmektedir. Yakıt pilleri çok sayıda avantajlar 

sağlamasına karşın henüz membran geliştirme ve katalizör 

miktarını düşürme gibi performans artırıcı ve maliyeti 

düşürücü araştırmaların yapılması gerekmektedir. 

Yakıt olarak gaz hidrojen yerine bor hidrür kullanılan 

metodun birçok avantajları vardır. Her şeyden önce 

depolama problemi çözülmüş olup hareketli uygulamalar 

için, tehlikeli yüksek basınç silindirleri veya sıvı hidrojen 

durumu için soğutulan enerji tüketim aparatları gibi özel 

aletlere gerek kalmamıştır. Bu noktada sodyum borhidrür 

hacimsel ve ağırlıkça hidrojen depolama kapasitesinin 

yüksek olması nedeniyle iyi bir alternatif olarak ön plana 

çıkmaktadır. Yakıt pillerinde sodyum borhidrür doğrudan 

ya da yakıt pili dışında istendiğinde hidrojen üretimi olmak 

üzere başlıca iki şekilde kullanılabilmektedir.

44 

Lityum İyon Pilleri 

Cep telefonlar, taşınabilir müzik çalarlar, taşınabilir 

bilgisayarlar gibi elektronik cihazlarda enerji 

depolayıcı parçalarda kullanılan lityum iyon pilleri 

geleceğin akıllı teknolojileri olarak görülmektedir. 

Lityum iyon pillerinde bor katkısı ile pilin yanma 

Güneş Panelleri 

Güneş enerjisi, güneşin çekirdeğinde yer alan füzyon 

süreci ile (hidrojen gazının helyuma dönüşmesi) 

açığa çıkan ışıma enerjisidir. Güneş enerjisinden 

yararlanma konusundaki çalışmalar özellikle 

1970'lerden sonra hız kazanmış, güneş enerjisi 

sistemleri teknolojik olarak ilerleme ve maliyet 

bakımından düşme göstermiş, çevresel olarak temiz 

bir enerji kaynağı olarak kendini kabul ettirmiştir. 

Güneş enerjisi teknolojileri yöntem, malzeme ve 

teknolojik düzey açısından Fotovoltaik ve ısıl güneş 

teknolojileri olarak iki ana grupta incelenmektedir. 

Fotovoltaik hücreler denen yarı-iletken malzemeler 

güneş ışığını doğrudan elektriğe çevirirler. Isıl 

sistemde ise öncelikle güneş enerjisinden ısı 

elde edilir daha sonra bu ısı elektrik üretiminde 

kullanılabilir. 

ve patlama özelliklerinin azaltılması, kimyasal 

ve elektrokimyasal dayanıklılığının arttırılması 

gibi özellikler üzerinde halen çalışmalar devam 

etmektedir 

Güneş panellerinde yaygın olarak kullanılan 

fotovoltaik hücre yapısının oluşması için P ve N 

tipi yarı-iletken birleşimi gerekmektedir. P tipi 

yarıiletken elde etmek için saf silikon kristaline 

periyodik tablonun 3A grubunda yer alan bir 

element (Bor, Gelyum, İndiyum vb.) çok düşük 

konsantrasyonlarda ilave edililir. Silikon kristali 

içerisine bor ilave edilirse, borun 3 adet valans 

elektronu ile silisyum 4 adet valans elektronu kendi 

aralarında kovalent bağ yapar ve silikon atomuna ait 

bir valans elektronu boşta kalır. Silikon atomunun 

boşta kalan valans elektronu, komşu bor atomunda 

bulunan boşluğu doldurur. Böylece, silikonun kristal 

yapısı içerisinde 1 elektron eksikliği meydana gelir ve 

pozitif yük taşıdığı varsayılır. Bu tür maddelere de 'p 

tipi' ya da 'alıcı' katkı maddeleri denmektedir. 

Kaynaklar 

• N. S. Hosmane, Boron Science- New Technologies and Applications, CRC Press, New York (2012) 

• E. G. Camparia, M. Bianchib, L. Tomesanib, Boron as a storage medium for solar energy, Energy Procedia 

126 (201709) 541–548. 

• http://www.boren.gov.tr/en/boron/boron-element 

• http://www.tcichemicals.com/en/us/product/tci-topics/ProductHighlights_20131209.html 

Elif Gül 

Kimya Mühendisi 

elfgl2411@gmail.com

45 

TÜRK ARAŞTIRMACILAR BOR'DAN 

YENİ BİR ENERJİ KAYNAĞI ÜRETTİ 

Balıkesir’deki Ar-Ge şirketindeki araştırmacılar, bor 

madenini saflaştırarak yeni bir enerji kaynağı üretti. 

Yeşil enerji olarak bilinen yeni kaynak doğalgaz ve 

petrolden daha ucuz. 

Balıkesir’in Edremit ilçesinde bulunan bir Ar- 

Ge firması bir süredir kullandığı ileri teknoloji 

ekipmanları ile bölgedeki bor madenlerinden elde 

edilen boru işliyordu. Yurt içinde ve yurt dışında 

önemli başarılara imza atan iş adamı/mucit Faruk 

Durukan’ın sahibi olduğu firma şimdi ise çalışmalarını 

bir adım daha ileri taşıyarak ”yeşil enerji” olarak 

Petrol ve Doğalgazdan Daha Ucuz 

Faruk Durukan’ın açıklamalarına göre bor madeninin 

saflaştırılmasıyla elde edilen sıfır değerli ara eleman 

yeni enerji kaynağında kullanılıyor. Durukan ve ekibi, 

bu ara elemanın yer aldığı ve literatürde etil borat 

olarak yer alan ancak dünyanın yeşil enerji olarak 

tanıdığı enerji türünü Balıkesir’deki ileri teknoloji 

laboratuvarlarında üretmeyi başardı. Durukan, 

yeşil enerjinin; petrol, doğalgaz gibi diğer enerji 

kaynaklarına kıyasla çok daha düşük maliyetle elde 

edilebildiğini kaydetti. 

Dışarıdan hiçbir destek almadan tamamen kendi 

bilinen bor türevli yeni bir enerji kaynağı üretti. 

Petrol ve doğalgazdan çok daha ucuz bir şekilde 

elde edilen ve dünyadaki bor rezervlerinin yüzde 

72’sine sahip olan Türkiye için son derece kullanışlı 

ve önemli olan yeni enerji kaynağıyla ilgili ilk bilgileri 

Faruk Durukan aktardı. Bor madenini saflaştırarak 

elde edilen sodyumpentaborat ara elemanını sıfır 

dereceye kadar indirmeyi başaran Durukan ve ekibi, 

saflaştırılan her değerde farklı bir alanda kullanılmak 

üzere ara eleman haline gelen bor madeninin bilinen 

14 şeklinden 8’ini işleyebiliyor. 

kaynakları ile yeşil enerjiyi ürettiklerini açıklayan 

Durukan, Türk Ar-Ge’sini dünya çapında söz sahibi 

bir hale getirmeyi ve insanlığa yararlı ürünler ortaya 

koymayı amaçladıklarını dile getirdi. Ekip olarak yeni 

enerjiler üzerine çalışmalarını yoğunlaştırdıklarını 

ifade eden Durukan, yapılan çalışmanın yeşil enerji 

için bir ön çalışma niteliğinde olduğunu söyledi. Bu 

yaptığımız çalışma, etil borattır. Yeşil enerji denilen 

bir enerjidir bu.” diyen Durukan, asıl amaçlarının 

hidrojen enerjisini absorbe etmek olan bor hidrür 

çalışmasını gerçekleştirmek olduğunu ekledi.

46 

Hidrojene Yönelecekler 

Geleceğin enerjisinin hidrojen olduğunu söyleyen Durukan, çalışmalarının ikinci aşamasında hidrojene 

yöneleceklerini açıkladı. Hidrojen üzerinde halihazırda önemli gelişmeler kaydettiklerini ifade eden Durukan, 

”Hidrojen, eksi 180 derecede ancak durdurulabilirken, bizim elde ettiğimiz bor hidrür isimli malzeme ile 

artık oda sıcaklığında bile hidrojeni tutabiliyor, absorbe ettirebiliyoruz” dedi.

47 

ENZİM İNHİBİSYONU 

TEMELLİ BİYOSENSÖRLER 

1. Biyosensör 

Kimyasal bileşiklere ya da iyonlara seçici ve tersinir 

şekilde cevap veren, derişime bağımlı elektriksel 

sinyale cevap veren küçük cihazlara sensör denir. Bu 

sensörlerin yapılarına enzim, DNA, doku, antikor gibi 

biyolojik maddelerin eklenmesiyle biyosensör adını 

alırlar. Biyosensör 3 temel bölümden oluşur. Bunlar; 

analit (biyoajan/ biyomolekül), transduser (çevirici) 

ve elektronik kısımdır. Biyosensör temel olarak; 

analiz edilecek maddenin biyosensör yüzeyindeki 

biyoajan ile etkileşmesi soncunda transduser 

yüzeyindeki analit miktarıyla orantılı olarak sinyal 

üretmesi ve bu sinyalin ölçüm cihazına iletilmesi 

ilkesine dayanır. 

İyi bir biyosensör; 

- Seçici 

- Hızlı ve sürekli 

- Duyarlı 

- Kararlı 

- Uzun ömürlü olmalıdır. 

Biyosensörde tayin edilebilecek analit, kullanılacak 

biyobileşen ve transduserler; 

Analit 

Enzimler 

Antikorlar 

Mikrobiyal hücreler 

Gazlar 

İyonlar 

Metabolitler 

Mikroorganizmalar 

Proteinler 

Biyobileşen 

Hücreler 

Reseptörler 

Antikorlar 

Antijenler 

Membranlar 

Enzimler 

Organizmalar 

Dokular 

Transduser 

Elektrokimyasal 

-Amperometrik 

- Potansiyometrik 

-Kondüktometrik 

Termal 

Optik 

Piezoelektrik

48 

Biyosensörün tarihi; 1950’ li yıllarda Clark’ ın 

ameliyat esnasında kanın O 2 

miktarını elektrot ile 

izlemesiyle başlar. 1962 yılında Clark ve Lyons 

glukoz oksidaz enzimini O 2 

elektrodu ile kombine 

ederek kandaki glukoz miktarını ölçmesiyle devam 

eder. Yaptıkları çalışmada; biyolojik sıvıdaki glukoz 

ve oksijen elektrotun etrafındaki membranı geçerek 

2. Enzim Temelli Biyosensörler 

Transduser yüzeyinde farklı immobilizasyon 

teknikleri tarafından enzim immolize edilen sistem 

en yaygın olarak kullanılan yöntemlerdendir. 

İmmobilize enzim, bir alt tabaka (varsa) ile 

substrat veya analitik yoldan bir madde tüketir 

ve ürünü oluşturur. Biyosensörün yanıtı, ya ortak 

substrat tüketimi ya da ürün verimi olarak ölçülür. 

Basit, taşınabilir olmanın ve sürekli çalışabilen 

bir konfigürasyonun avantajlarına sahip olmasına 

rağmen, bu biyosensörlerin çevresel izlemeye 

uygulandıklarında bazı sınırlamaları vardır. En 

büyük dezavantajı, enzim için alt tabaka olarak işlev 

görebilen sınırlı çevre kirleticileri sayısını ve yüksek 

tespit sınırlarını içermesidir. 

elektrot yüzeyine ulaştığında glukoz oksitlenerek 

glukonik asite yükseltgenir ve bu sırada O 2 

harcanır. 

Ortamdaki glukoz bittiğinde O 2 

tüketimi durur. O 2 

elektrodu ile başlangıçtaki ve reaksiyon sonucundaki 

çözünmüş O 2 

miktarı ölçülür. Aradaki fark 

kullanılarak kandaki glukoz miktarı hesaplanır. 

özellikle immobilize enzimle etkileşime giren ve 

biyokatalitikliğini inhibe eden özelliklerinin dolaylı 

izlenmesi alternatiftir. Bu inhibitörler ya enzim ya 

da enzim-substrat kompleksine ve ayrıca enzimatik 

tepkimelere müdahale eder. Dolaylı izlemenin yararlı 

yönü, enzimlerin çoğunun çok düşük bir inhibitör 

konsantrasyonuna duyarlı olması, böylece biyosensör 

hassasiyetini arttırmasıdır. Ancak analiz edilecek 

numunede diğer bazı inhibitör tiplerinin varlığı enzim 

aktivitesini inhibe edebilir ve bu nedenle beklenmedik 

sonuçlara neden olabilir. Bu tür biyosensörler, 

analiz edilecek analitin yanı sıra bir miktar substrat 

gerektirir ve bu nedenle biyosensörün genel 

tasarımını zorlaştırır. 

Madde veya inhibitörlerin değerlendirilmesine 

2.1. Enzim İnhibisyonu: Tersinir İnhibisyon 

Tersinir inhibisyon, enzimle inhibitörlerin yüksek 

oranda birleşme ve ayrışması ile tanımlanır. Tersinir 

inhibisyona dayalı biyosensör tekrar tekrar rejenere 

edilebilir ve bu yüzden"çoklu kullanımlı biyosensör" 

olarak adlandırılabilir. Ancak, enzim inhibisyonuna 

dayalı biyosensörlerin tepkisi farklı alanlarda

49 

incelendiğinden dolayı her taramada önemli derecede 

farklılık gösterebilir. Glikoz oksidaz, üreaz, tirozinaz 

2.2. Enzim İnhibisyonu: Tersinmez İnhibisyon 

ve kolinesteraz gibi enzimler biyosensör gelişiminde 

yaygın şekilde kullanılmıştır. 

Tersinmez inhibisyon, enzime kovalent olarak bağlanır ve enzim-inhibitör kompleksinden serbest enzime 

dönüş söz konusu değildir. Enzim kalıcı olarak etkisiz hale getirildiğinden, geri döndürülemez inhibisyona 

dayalı biyosensör “Tek kullanımlık biyosensör” olarak adlandırılabilir. Ancak, spesifik olmayan tedavilerin 

bazıları aşırı pH ve sıcaklığın bütün proteinin yapısını tahrip ettiği yerlerde, geri dönüşümsüz inhibisyon geri 

dönüşümsüz enzim inaktivasyonundan farklıdır. 

İnhibitör Tipi Bağlanma Bölgesi Kinetik Etkileri 

Yarışmalı İnhibitör 

• İnhibitör, alt tabaka Vmax değişmez, Km artar 

yapısına çok yakın olması 

nedeniyle enzime, yani 

aktif bölgenin substrat 

bağlama bölgesine 

yarışmalı olarak bağlanır. 

• İnhibisyon, substrat 

konsantrasyonunun 

inhibitörle rekabet 

etmediği bir seviyeye 

arttırılmasıyla tersine 

çevrilebilir. 

Yarışmalı Olmayan İnhibitör 

• İnhibitör, aktif bölgeden 

tamamen farklı olan 

enzim üzerindeki bir 

bölgeye bağlanır. 

• Bu inhibisyon, substrat 

konsantrasyonunun 

arttırılmasıyla tersine 

çevrilebilir, çünkü 

bağlama bölgeleri hem 

inhibitör hem de substrat 

için farklıdır. 

Vmax azalır, Km değişmez 

Yarışmasız İnhibitör 

• İnhibitör sadece 

Enzim-Substrat (ES) 

komplekslerine bağlanır. 

• Bu enzim-inhibitörsubstrat 

kompleksi 

(ESI), enzimde yapısal 

değişiklikler nedeniyle 

ürün oluşturamaz. 

Hem Vmax hem de Km azalır 

Tablo: İnhibitörlerin farklı bağlanma mekanizmalarının ve bunların enzim kinetiğine etkilerinin 

karşılaştırılması

50 

Farklı inhibitör tiplerinin varlığında ve yokluğunda göreli oranı gösteren reaksiyon hızı substrat 

konsantrasyonu grafiği. 

2.3. Enzim İnhibisyonu Temelli Biyosensör Örnekleri 

Glukoz Oksidaz İnhibisyonu 

Glikoz oksidaz, glikozun hidrojen peroksit ve 

glukonolaktona oksidasyonunu katalizleyen bir 

oksidoredüktazdır. Clark tarafından glikozun 

saptanması için geliştirilen ilk biyosensör, enzim 

glikoz oksidaz üzerine kurulmuştur. Bununla birlikte, 

enzimin inhibisyonuna değil, oksijen tüketimine 

dayandırılmıştır. 

Tirozinaz İnhibisyonu 

Monofenol monoksigenaz olarak da bilinen tirozinaz, tirozin 

gibi fenollerin oksidasyonunu katalize eden bir bakır içeren 

enzimdir. Son yıllarda, farklı inhibitörler tarafından tirozinaz 

enzim aktivitesinin inhibisyonuna dayanan birçok biyosensör 

geliştirilmiştir. Geliştirilen biyosensörler genellikle böcek ilacı, 

gıda koruyucuları ve florürlerin tayini için kullanılmaktadır.

51 

Üreaz İnhibisyonu 

Üreaz, üreyi amonyak ve karbondioksit içine hidrolizi 

katalizleyen bi- metalik bir enzimdir. Üreaz enziminin 

aktivitesinin inhibisyonuna dayalı olarak, farklı dönüştürücü 

tipleri kullanılan birkaç biyosensör bulunmaktadır. Bu 

biyosensörler çoğunlukla bakır, kadmiyum, krom, kurşun 

ve cıva gibi ağır metallerin tayini için kullanılmıştır. 

Kolinesteraz İnhibisyonu 

Kolinesteraz nörotransmiter asetilkolin enzimi, kolin ve 

asetik asit üretimi ile sonuçlanan katalize enzimler ailesidir. 

Kaynaklar 

Lata Sheo Bachan Upadhyay & Nishant Verma, 2013. Enzyme Inhibition Based Biosensors: A Review, 

Analytical Letters, 46:2, 225-241 (http://dx.doi.org/10.1080/00032719.2012.713069). 

Li, Yanbin, 2006. Section 2.3 Biosensors, pp. 52-93, of Chapter 2 Hardware, in CIGR Handbook 

of Agricultural Engineering Volume VI Information Technology. Edited by CIGR--The International 

Commission of Agricultural Engineering; Volume Editor, Axel Munack. St. Joseph, Michigan, USA: ASABE 

(doi:10.13031/2013.21666). 

Ramsay, G., 1998. Editor, Commercial Biosensors: Applications to Clinical, Bioprocess, and Environmental 

Samples, Wiley Interscience . 

http://www.rcsb.org/pdb/explore/explore.do?structureId=1CF3 

http://www.rcsb.org/pdb/explore/explore.do?structureId=5M8L 

http://www.rcsb.org/pdb/explore/explore.do?structureId=1FWJ 

http://www.rcsb.org/pdb/explore/explore.do?structureId=1P0I 

Leyla Yeşilçınar 


leylayasilcinar@stu.comu.edu.tr

52 

ANTEP FISTIĞININ KABUĞU İÇİN 

İLAÇ ÇALIŞMASI 

Harran Üniversitesi, Antep fıstığının kırmızı yumuşak 

kabuğu ilaç sanayisinde kullanılması için proje 

hazırladı. 

Harran Üniversitesi (HRÜ) Mühendislik Fakültesi 

Gıda Mühendisliği Bölümünce, taze Antep fıstığının 

kırmızı yumuşak kabuğu ile menengiç ağacından 

elde edilen reçinenin, ilaçsanayisinde kullanılması için 

proje hazırlandı. 

Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü 

Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Eyyüp Karaoğul, 

AA muhabirine yaptığı açıklamada, yürüttükleri 

çalışmalarda, Antep fıstığının kırmızı yumuşak 

kabuğunun antikanserojen etkisinin bulunduğunu 

tespit ettiklerini söyledi. 

“Bölgemiz Antep fıstığı ile menengiç için çok uygun 

koşullara sahip. Bazı bölgelerde menengiç ağacına 

Antep fıstığı aşısı yapılarak değerlendirilmeye 

çalışılıyor. Biz de bir süre önce GAP Bölge Kalkınma 

İdaresi Başkanlığına ‘Menengiç ağacında bulunan 

hem sakızın hem de uçucu yağın ekonomiye 

kazandırılması ve pazar potansiyelinin geliştirilmesi’ 

projesini sunduk. Amacımız, menengiç ağaçlarının 

gövde kısmından reçine elde etmek. Elde edilen 

reçine içinde var olan damla sakızı ve uçucu yağı 

birbirinden izole edeceğiz. Hem damla sakızı hem 

de uçucu yağ, kozmetik ve ilaç sektöründe ve 

antioksidan özelliğinden dolayı kanser ilaçlarında 

kullanılacak. Özellikle gıda katkı maddesi olarak raf 

ömrünü uzatması için kullanılacak.” 

Fıstığın yumuşak kabuğunun değerlendirilmediğini 

belirten Karaoğul, çöpe atılan kırmızı kabukların 

antioksidan madde içermesi ve kanser önleyici 

özelliğe sahip olması nedeniyle ilaç sanayisinde 

kullanılmasının uygun olduğunu anlattı. 

Antep fıstığı üretiminde Şanlıurfa’nın önemli bir yere 

sahip olduğunu dile getiren Karaoğul, şöyle devam 

etti:

53 

Fıstığın Kabuğu Yüzde 37 Antioksidan İçeriyor 

Karaoğlu, fıstığın kırmızı yumuşak kabuğunun 

değerlendirilmeden çöpe atıldığına dikkati çekerek, 

“Taze fıstığın kırmızı kabuğu yoğun antioksidan 

barındırıyor ve yüksek miktarda kanser önleyici 

madde bulunduruyor. Yaptığımız analizlerde Antep 

fıstığının kabuğunda yüzde 37 oranında antioksidan 

asit tespit ettik.” dedi. 

Projenin Türkiye’de ilk olduğunu aktaran Karaoğul, 

Antep fıstığı ile ilgili çalışmalarını yıl içinde Konya’da 

düzenlenen 1. Uluslararası Tıbbi ve Aromatik 

Bitkiler Sempozyumu’nda menengiç reçinesi ile ilgili 

çalışmalarını ise KKTC’de düzenlenen 3. Uluslararası 

Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu’nda 

sunduklarını aktardı. 

Karaoğul, “Taze Antep fıstığının yumuşak kabuğu, 

ilaç sanayisinde özellikle de kanser ilacı yapımı için 

çok uygun. Çöpe atılan bir maddeyi katma değeri 

yüksek bir mühendislik maddesine dönüştürmüş 

olacağız. Çalışmamızda antioksidan maddeye uçucu 

yağı da katarak mikroenkapsülasyon yapacağız. Bu 

ürün gıda katkı maddesi, gıda koruyucusu, kozmetik 

sektöründe ve kanser önleyici olarak piyasada 

tüketilmekte. Uçucu yağı ayırdığımızda da kalan 

kolofan kısmı da gıda sektöründe kullanılan damla 

sakızı olarak kıvam artırıcı, kıvam verici, gıdaların 

raf ömrünün uzatılmasında değerlendirilecek. 

Yani çiftçimize yeni bir iş sahası oluşmuş olacak.” 

ifadelerini kullandı. 

Türkiye’de üretilen uçucu yağların, yoğun talep 

dolayısıyla yurt dışına ihraç edildiğini aktaran 

Karaoğul, şunları kaydetti: 

“Türkiye’de genellikle Isparta yöresinde gül 

yağı, Hatay bölgesinde ise defne ve kekik yağı 

üretilmekte. Bölgemizde ise var olan potansiyelimiz 

değerlendirilmemekte. Bölgemizde menengiç 

ağacının reçinesinden uçucu yağ üretilecek. Bu 

projeyle yüksek fiyat potansiyeli olan menengiç 

sakızının uçucu yağı bölge halkına, köylüsüne ve 

tüccarına yeni bir iş potansiyeli ve sahası sunması 

bakımından çok önemlidir. Uçucu yağların kilogram 

fiyatı piyasada ortalama 500-1000 lira. Yani geliri 

fıstıktan daha yüksek. Bölge çiftçisi bu ürüne 

yönelirse kazancı daha da çok olacak. Bölge buna çok 

uygun, yeni bir iş sahası açılmış olacak.”

Potasyum dikromatın doygun sulu 

çözeltileri bilimin güzelliği olan bu 

kristalleri oluşturmaktadır. Bu durumda 

kristaller bir lam üzerine damlacık çözeltisi 

şeklinde konulur. Su gibi buharlaştırılmış, 

küçük kristaller ilk olarak damlacık 

içerisinde oluşurlar. Kristalizasyon 

sürecinde hızlandırılmış fotoğraf tekniği 

kullanılmıştır.

Inovatif Kimya Dergisi Sayi 52

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?