Şizofren Olgularda Aile İşlevselliğinin Algılanması ... - Düşünen Adam

Şizofren Olgularda Aile İşlevselliğinin Algılanması,
Sosyodemografik . ve Klinik Özelliklerle Ili şkisi
Uzerine Bir Çal ışma
Şafak TAKTAK *, Murat ERKIRAN *, Ça ğatay KARŞIDAĞ *, Melih ÖZEREN *, Nihat ALPAY **
ÖZET
Yap ılan çalışmalar, ruhsal bozukluklarda aile içindeki ilişkilerin yap ıs ı ve aile işlevlerinin sağlıkl ı biçimde yerine
getirilmesinin önemini vurgulamakta olup, özellikle aile içindeki duygi ısal ortamın hastalığın ortaya çıkma
riskini, gidişini, nüks ve hastaneye yat ırılma oranın, önemli ölçüde etkiledi ğini göstermektedir. Bu çal ışmada, şizofren
hastaların aile işlevselliklerinin alg ılanması ile sosyodemografik ve klinik özellikleri aras ındaki ilişkinin
incelenmesi amaçlanm ıştır. Çalışmam ızdaki örneklem grubu DSM-IV tan ı ölçütlerine gih'e şizofreni tan ısına varılm
ış 115 olgudan oluşmaktayd ı . Aile i şlevselliğinin algılanması, aile işlevselliğini değerlendirme ölçeği (ADÖ)
ile değerlendirildi. Cinsiyet, aile tipi, yaş, eğitim düzeyi ve çal ışma durumuyla aile işlevselliğinin algılanması
arasında istatistiksel Olarak anlamlı ilişki bulunduğu saptanmıştır. Hastanın yatış s ıklığın, tedavi uyumu ve hastalık
süresiyle aile işlevselliğinin algılanmas ı arasında istatistiksel olarak anlaMlı ilicki saptanm ıştır. Akut alevlenme
dönemindeki olgu grubunda aile i şlevselliğinin, remisyon dönemindeki olgu grubuna göre daha sağlıks ız
algılandığı saptanm ıştır. Şizofrenide tedavi plan ına ailelerin de katılması hastalığın gidişini olumlu yönde etkileyebilir.
Ailelerin e ğitilmesi ve destek gruplar ı ' oluşturulması gibi girişimler hasta dışındaki diğer aile üyelerinin
hastalıkla başa çıkma ve sorun çözme yetilerini art ırarak, ailenin daha iyi düzeyde işlev görmesine yardımc
ı olabilecektir. Bu şekilde hastaların en önemli destek sisteminin güçlendirilmesi sa ğlanabili.
Anahtar kelimeler: Aile i şlevselliği, sosyodemografik özellikler, klinik özellikler
Düşünen Adam; 2000, 13(4):196-203
SUMMARY
The studies showed the importance of family structure and functioning in psychiatric disorders that emotional
state of the family affects highly the occurence, course, relaps rate and rate of hospitalisations. At this study we
investigated the perception of family functioning and its relationship with the sociodemögrafic and clinical variables
in the schizophrenic patients. Our study group consisted of 115 schizophrenic patients according to
DSM-1V criteia. The perception of family functioning measued with Family Assessment Device (FAD). We
found statistically significant relatiorıship between perception of family functioning and sex, family type, age,
level of education and working status. We also found statistically significant relatiohship between rate of hospitalizations,
compliance, duration of the disorder and the perception of family functioning. The pmbands with
acute psychotic episode showed perception of family functioning worse than probands with acute psychotic episode
showed perception of family intervention can affect the course of schizophrenia positively. Interventions
such as education of the .families and s ııpportive groups would enhance the coping strategies and problem solving
abilities of the members of the families other than patients and better functioning as well.
Key words: Family functioning, sociodemographic features, clinical features
Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Eğitim ve Ara ştırma Hastanesi, Uz. Dr. *, Klinik Şefi **
196
pecya

Şizofren Olgularda Aile işlevselliginin Alg ılanmast,
Sosyodemografik ve Klinik Özelliklerle ili şkisi Üzerine Bir
Çalışma
GİRİŞ
Şizofreni uzun y ıllar boyunca ailedeki i şlev bozukluğuna
psikopatolojik bir yan ıt olarak dü şünülegel-
miştir. Bugün bu bozuklu ğun, sağlıkl ı ailelerde de
ortaya ç ıktığı bilinmekte ve biyolojik-organik bir temelin
varlığı yaygın biçimde kabul edilmektedir.
Ilgi, ailenin etyopatogenezdeki rolü üzerindeki, hastalığın
gidişine olan etkisi üzerine kaym ış durumdadır
(24) .
Yap ılan çal ışmalarda (19) şizofreni hastalar ın ın, i şlevlerini
sağlıkl ı bir biçimde yerine getiremeyen patolojik
ailelerden geldikleri üzerinde durulmaktad ır.
Miller ve arkada şları psikiyatrik hastal ıklar ın tümünün
aile i şlevlerinde benzer alanlarda bozukluklar
ortaya ç ıkmas ının, ciddi psikiyatrik hastal ığı olan bir
üyeye sahip olman ın yol açtığı stres ve güçlüklerle
ilgili olabilece ğini bildirmiktedirler. Ancak de ğişik
tanı gruplarında aile i şlevlerinde farkl ı alanlarda ya
da farkl ı şiddette bozukluklar gözlenmesi, i şlev bozukluğunun
söz konusu ruhsal hastal ığa özgü olabileceğini
dü şündürmektedir. Değişik, tan ı grupla
rında aile i şlevlerinde anlaml ı düzeyde farkl ılık gözlenmemekle
birlikte özgül tan ı ne olursa olsun psikiyatrik
hastal ığın akutdiMeminde bulunan bir aile
üyesine sahip olman ın, yetersiz aile i şlevselliğine
risk olu şturdu ğu' belirtilmektedir. Bu durum özellikle
hasta için en uygun olan sağaltımın planlanmas
ı aşamas ında önem kazanmaktad ır (14'29) .
Yap ılan çal ışmalar (19 ' 25) , ruhsal hastal ıklarda aile
sorunlarının ve aile içindeki rollerin önemini vurgulamakta
ve özellikle aile içindeki duygusal ortamın
hastal ığın gidişinde ve tedavisinde önemli oldu-
ğuna dikkat çekmektedir. S ık yatış gösteren şizofren
olguların aile bağlara-un iyi olmas ının hasta uyumunu
artt ırdığı ve bozukluğun şiddetinden çok alie
ortam ının tekrarlayan yat ışlarda en önemli öngörücü
etmenlerden biri oldu ğu gösterilmi ştir. Hasta bireye
karşı içten, s ıcak, kabullenici tutum ve olumlu uya-
rılar koruyucu rol oynarken, dü şmanlığın, ele ştirici
liğin, aşırı ilgi ve koruyucu-kollay ıc ı tutum ve mü-
dahalecili ğin yüksek olduğu durumlarda hastal ığın
ortaya ç ıkma riski artmakta, nüks ve hast'aneye yat
ma oran ı yükselmektedir (4) . Bu nedenle aile, hastan
ın düzelme döneminde en çok üzerinde çal ışılmas ı
gereken aland ır (15) .
Taktak, Erktan, Kar şıdag , Özeren, Alpay
Şizofrenide 'etkile şimsel modele göre psikotik belirtiler
biyolojik yatk ınlıkla yaşam olayları ve düşmanl
ık duyguları gibi psikososyal stresörler aras ındaki
bir etkile şimin sonucudur (27) . Antipsikotik ilaçlar
psikoz eşiğini yükselterek aile ve sosyal çevrenin
desteği ve kişiler aras ı ilişkiler ve yaşam olaylarıyla
başa ç ıkma yöntemleri bit arada, bu yatk ınlığın azalmas
ına katkıda bulumnaktad ırlar (26) . Şizofren hastaların
aile tedavisindeki amaç, hastal ığın relaps s ıklığ'
ın ı ve aileye yükünü azaltmak, aile i şlevlerini düzeltmektir.
Hastan ın ayaktan tedavisinde uygulanan
bütün yaklaşımlar, aile i ş birliği içinde çal ışmanın
önemini vurgulamaktadır (22) . Şizofreninin karakteristik
belirtileri olan davran ış kalıpları hakkında
yeterince bilgili olmayan baz ı aile üyeleri fazla koruyucu
veya yüksek derecede ele ştirici olabilrnekte,
bu da relapsa gütürebilmektedir (23) .
Bu çalışman ın amac ı, Aile Değerlendirme Ölçeği
(ADÖ) kullan ılarak şizofren hastalar ın aile işlevselliklerini
alg ılayışını saptamak, bunun sosyodemografik
ve klinik özelliklerle ili şkisini inceleyerek, şi=
zoiren hastalar ve aileleri aras ındaki karşılıkl ı etkileşimler,
kısır döngüler ve çat ışmaların daha iyi
anlaşılmas ını sağlamaktır.
YÖNTEM ve GEREÇLER
Bu çal ışman ın örneklem grubunu, 1999 Temmuz ve
Ağustos tarihleri aras ında Bak ırköy Ruh ve Sinir
Hastalıkları Hastanesi Ayaktan Psikiyatrik Tedavi
Ünitesi polikliniklerinden takip edilen ve remisyon
dönemindeki olgularla (n=51) yatarak tedavi alt ına
al ınmış ve akut alevlenme dönemindeki (n=64) en
az iki psikiyatri uzman ı tarafından DSM-IV (1) tanı
ölçütlerine göre şizofreni tan ıs ına varılm ış ve birlikte
yaşadığı en az bir yakını olan 115 hasta olu şturmaktad
ır. Çal ışmaya al ınan hasta ve yak ınlar ı ça,
ışmanın amac ı ve yöntemi hakkında aydınlatılmış l
olup kendilerinden bilgilendirilmi ş onam alınmıştır.
pecya
Çalışmaya kabul için DSM-IV tan ı ölçütlerine göre
şizofreni tan ısma varılmış olmak, 'komorbid ba şka
bir psikiyatrik bozuklu ğa sahip olmamak, en az bir
aile üyesiyle ya şıyor olmak, 18 yaş veya üzerinde
olmak, zeka gerili ğine sahip olmamak, ölçe ği uygulamaya
engel bedensel bir hastal ığa sahip olmamak
koşulları aranm ıştır.
' 197

Şizofren Olgularda Aile İşlevselliğinin Alg ılanması,
Sosyodemografik ve Klinik özelliklerle ili şkisi Üzerine Bir
Çalışma
Hastaların sosyodemografik ve klinik özellikleri yazarlar
tarafından haz ırlanmış bir anket formuyla değerlendirilmi
ştir.
Aile işlevselliğini değerlendirmek için ailenin i şlevlerini
yerine getirip getiremedi ği konusunda genel
bir değerlendirme yapmak ve sorun alanlar ını ortaya
çıkarmak amac ıyla oluşturulmuş bir ölçü arac ı olan
Aile Değerlendirme Ölçeği (Family Assesment Device)
kullan ılmıştır. Aile Değerlendirme Ölçe ği
(ADÖ) aile i şlevlerinin, tek tek aile üyelerinin davramşlanndan
çok, bir bütün olarak aile sistemine
bağlı olduğunu göstermektedir. Aile sisteminin çeşitli
boyutları hakkında bilgi toplamak ve bu bilgiyi
doğrudan aile üyelerinden almak amac ındadır. Bu
ölçek ailenin yapısal ve örgütsel özelli ğini ve aile
üyeleri aras ındaki etkile şimi, sağlıklı ve sağlıks ız
olarak ay ırt edebilecek şekilde tan ımlanmıştır. ADÖ
yedi alt ölçekten olu şan (problem çözme, ileti şim,
roller, duygusal tepki verebilme, gereken ilgiyi gösterme,
davran ış kontrolü, genel i şlevler) ve her biri
aile i şlevlerindeki sorun alanlar ını tek tek ele alan,
Türkiye'de geçerlik güvenirliği yapılmış (7) , kendini
bildirime dayal ı bir ölçektir.
Ölçekteki her soru yedi alt ölçekten bir tanesine aittir.
Sorulann baz ıları sağlıklı işlevleri baz ıları da
sağlıklı işlevleri tammlarnaktad ır. ADÖ alt ölçelderinin
kesme noktası 2 olarak al ınmıştır. 2 ve ya da
dü şük olanlar sağlıkl ı, 2'den büyük olanlar sa ğlıks ız
olarak de ğerlendirilmi ştir.
Çal ışmanın istatistiksel hesaplar ı SPSS 7.5 bilgisayar
istatistik program ından yararlarularak yap ılmıştır.
Grup oranlar ın ın karşılaştırılmasında ki-kare
testi kullan ılmıştır.
BULGULAR
Çalışmam ız için 63 erkek, 52 kad ın toplam 115 olgu
al ınmıştır. Yaş ortalamas ı 34.10±9.75 olarak saptanm
ıştır. En düşük yaş 18, en yüksek ya ş 61 idi. Çalışmaya
alınan olguların sosyodemografik ve klinik
özellikleri Tablo 1 ve 2'de görülmektedir.
Hastaların aile i şlevselliğini alg ılamaları ile sosyodemografik
de ğişkenler aras ındaki ili şki Tablo 3'de
görülmektedir. Ya ş ortalamalar ı ile aile işlevsellikleri
aras ında anlaml ı bir ilişki saptanmam ıştır. Has-
198
pecya
Taktak, Erk ıran, Karşıdağ, Özeren, Alpay
Tablo 1. jal ışmaya al ınan olguların sosyodemografik özelliklere
göre dağılım ı .
Cinsiyet
Erkek 63 54.8
Kad ın 52 45.2
Yaş
18-25 23 14.1
25-35 41 25.1
35-45 37 22.6
45 ve üstü 14 89.5
Eğitim durumu
Yok 4 3.5
İlköğretim 68 59.1
Lise 32 27.8
Yüksekokul 11 9.6
Medeni Durum
Evli 22 19.1
Bekar 77 67.0
Dul ya da bo şanmış 16 13.9
Birlikte yaşadığı kişiler
En az bir ebeveyn 80 69.5
En az bir karde ş 61 53
Eş 21 18.2
En az bir çocuk 20 17.3
Çalışma yaşant ısı
Para getiren bir i şte çal ışıyor 20 17.4
Para getiren bir i şte çalışm ıyor 95 82.6
Tablo 2. Çal ışmaya al ınan olgular ın klinik özelliklere göre
dağıl ım ı.
Hastaneye yat ış say ısı
Yat ış yok 6 5.2
1-2 yatış 49 42.5
3-5 yat ış 51 44.2
5'den çok yat ış 19 16.2
Hastal ık süresi
6 ay-1 y ı l 9 7.8
2 y ıl-5 y ı l 37 32.2
5 y ıl-10 y ıl 27 23.5
10 y ı l-20 y ı l 29 25.2
20 y ıl ve üzeri 19 11.3
Ort. S.S.* MM. Mak.
Yaş 34.10 9.75 18 61
Hastal ık başlang ıç yaşı 23.92 6.05 14 41
Toplam yat ış süresi (gün) 95.16 194.33 0 1500
Hastanede yatmama süresi (y ıl) 5.30 4.87 25
Birlikte yaşadığı kişi say ıs ı 2.80 1.22 7
Hastaneye yat ış say ısı 3.67 4.89 0 46
Hastal ık süresi 9.70 7.43 6 ay 33 y ı l
talann çal ışma ya şantıs ı ile aile i şlevselliği aras ın-
daki ilişki incelendiğinde, hastan ın duygusal tepki
o

Şizofren Olgularda Aile işlevselliğinin Alg ılanması ,
Sosyodemografik ve Klinik Özelliklerle İlişkisi Üzerine Bir
Çalışma
Tablo 3. Hastalar ın aile işlevselliğini algılamalar ının sosyodemografik değişkenlerle ilişkisi.
Problem çözme İleti şim Roller Duy.
tepki verebilme
Taktak, Erkman, Karşıdağ, Özeren, Alpay
Gereken ilgiyi
gösterme
Davran ış
kontrolü
Genel
işlevler
S'l ı S's ız S'l ı S's ız S'I ı S's ız S's ız S'l ı S's ız S's ız S'l ı S's ız
Yaş p=0.53 p=0.15 p=0.45 p=0.10 p=0.06 p=0.29 p=0.08
18-25 yaş 9 14 5 18 4 19 5 18 2 21 14 3 7 16
25-35 ya ş 23 17 20 20 14 26 21 19 25 15 23 17 25 55
35-45 ya ş 21 17 16 22 13 25 14 24 26 12 27 11 21 17
45 ve üstü 7 7 7 7 5 9 5 9 8 6 6 8 6 8
Çal ışma yaşant ısı p=0.27 p=012 p=0.69 p=0.001 p=0.93 p=0.008 p=0.34
Düzenli i şi var 13 7 13 7 7 13 16 4 8 12 16 4 12 8
Düzenli i şi yok 49 46 44 51 29 66 38 57 37 58 45 50 46 49
Eğitim düzeyi p=0.162 p=0.I29 p=0.007 p=0.654 p=0.003 p=0.034 p=0.012
Eğitimi yok 3 I 2 2 0 4 2 2 0 4 1 3 4 0
İlköğretim 30 38 24 44 17 51 26 42 15 51 36 32 28 40
Lise 19 13 14 18 11 21 11 21 12 21 24 8 18 14
Yüksekokul 8 3 8 3 8 3 6 5 8 3 9 2 9 2
Medeni durum p=0.53 p=0.76 p=058 p=0.70 p=0.77 p=0.97 p=0.78
Evli 10 12 9 13 5 17 7 15 7 15 13 9 11 11
Bekar 43 34 31 46 25 , 52 32 45 24 53 47 30 41 36
Dul-bo şanmış 7 9 8 8 6 10 6 10 4 12 10 6 7 9
Cinslyet p=0.14 p=0.62 p=0.77 p=0.60 p=0.37 p=0.52 p=0.046
Erkek 29 . 34 25 38 19 44 26 37 17 46 40 23 27 36
Kad ın 31 21 23 29 17 35 19 33 18 34 30 22 32 20
Ekonomik durum p=0.25 p=0.64 p=0.68 p=0.47 p=0.72 p=0.41 p=0.28
Iyi 6 7 4 9 5 8 5 8 5 8 10 3 9 4
Orta 23 28 23 28 14 37 23 28 16 35 31 20 27 24
Kötü 31 20 21 30 17 34 17 34 14 37 29 22 23 28
Aile tipi p=0.47 p=0.11 p=034 p=0.18 p=0.46 p=0.07 p=0.89
Çekirdek aile 32 33 23 42 18 47 22 43 18 47 35 30 33 32
Diğer 28 22 25 25 18 32 23 27 17 33 35 15 26 34
verebilme (p=0.001), davran ış kontrolü (p=0.008),
alanlanyla para getiren bir i şte çal ışıyor ama aras
ında anlaml ı bir ilişki saptanm ıştır. Eğitim düzeyi
ile aile işlevselliği aras ındaki ilişkiye bakıldığında
hastan ın roller (p=0.007), gereken ilgiyi gösterme
(p=0.003), davran ış kontrolü (p=0.03) ve genel i şlevler
(p=0.01) aras ında artIaml ı bir ilişki olduğu
saptanm ıştır. Eğitim düzeyi artt ıkça aile i şlevlerini
sağlıklı alg ılama oranı artmaktad ır. Medeni durum
ile aile işlevselliği aras ında anlaml ı bir ilişki saptanmam
ıştır. Cinsiyete göre kar şılaştırıldıında kadın
cinsiyette olanlar ın genel i şlevler alan ın ı daha sağlıkl
ı alg ıladıldarı bulunmuştur.
Aile işlevselliğinin alg ılanmas ı ile klinik özellilder
aras ındaki ili şki Tablo 4'te görülmektedir. Hastaneye
yatış sayısına göre karşılaştırıldığında yatış sayısı ile
davranış kontrolü (p=0.03) ve genel i şlevler (p=0.02)
pecya
aras ında anlaml ı bir ilişki saptanmıştır. Yatış say ısı
artt ıkça bu alanlardaki işlevsellik daha kötü alg ılanmaktayd
ı. Hastal ık süresi (y ıl) ile aile işlevselliği
aras ında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Aile işlevselliği
ile tedavi uyumu aras ındaki ilişki incelendiğinde
problem çözme (p=0.009), roller (p=0.03), gereken
ilgiyi gösterme (p=0.01), genel i şlevler (0.002)
alanlarını algılayışı ile tedavi uyumu aras ında anlamlı
bir ilişki bulunmu ştur. Remisyon ve akut alevlenme
dönemindeki hastalar ın sağlıks ız ADÖ alt
ölçek puanlarm ın oranları aç ısından karşılaştırıldığında
iki dönem aras ında duygusal tepki verebilme
(p=0.02), gereken ilgiyi gösterme (p=0.008), genel
işlevler (0.001) alanlar ında anlaml ı ilişki bulunmuştur.
199

Şizofren Olgularda Aile işleyselliginin Alg ılanmas ı ,
Sosyodemografik ve Klinik Özelliklerle ili şkisi üzerine Bir
Çalışma
Tablo 4. Hastalar ın aile işlevselliğini alg ılamalar ın ın klinik özelliklerle ilişkisi.
Problem çözme İleti şim Roller Duy.
tepki verebilme
Taktak, Erktran, Karştdag, Özeren, Alpay
Gereken ilgiyi
gösterme
Davran ış
kontrolü
Genel
işlevler
S'l ı S's ız S'l ı S's ız S'l ı S'sız S'l ı S's ız S'l ı S's ız S'l ı S'sız S'l ı S's ız
Hastane yat ış say. p=0.50 p=0.87 p=0.06 p=0.36 p=0.76 p=0.03 p=0.02
Yok 3 3 3 3 4 2 4 2 2 4 4 2 3 3
1-2 28 21 22 27 19 30 21 28 17 32 34 15 33 16
3-5 22 19 16 25 9 32 13 28 10 31 26 15 16 25
5'in üstü 2 12 7 12 4 15 7 12 6 13 6 13 7 12
Tedavi uyumu p=0.009 p=0.05 p3.03 p=0.186 p=0.018 p=0.323 p=0.002
Var 33 17 30 20 21 29 23 27 21 29 33 17 34 16
Yok 27 38 27 38 15 50 22 43 14 51 37 28 25 40
Hastal ık süresi p=0.9 p=0.5 p=0.7 p=0.8 p=0.07 p=0.1 p=0.7
2'nin alt ı 4 5 6 3 4 5 5 4 4 5 9 0 5 4
2,5 18 19 14 23 9 28 14 23 il 26 21 16 19 18
5-10 15 12 10 17 8 19 11 16 6 21 16 11 13 14
10-20 16 13 12 17 11 18 Il 18 10 19 18 I 1 17 12
20'nin üstü 7 6 6 7 4 9 4 9 4 9 6 7 5 8
Remisyon p=0.20 p=0.15 p=0.10 p=0.02 p=0.008 p=0.987 p=0.001
Akut alevlenme 30 34 23 441 16 48 19 45 13 51 39 25 24 40
Remisyon 30 21 25 26 20 31 26 25 22 29 31 20 35 I 6
TARTIŞMA ve SONUÇ
Araştırmam ızda remisyon ve akut alevlenme dönemindeki
şizofren olguların aile işlevselliğini nas ıl
değerlendirdikleri, alg ılanan aile i şlevselliğinin sosyodemografik
ve klinik de ğişkenlerle ilişkisi araştırdm
ıştır.
Hastalar ın aile işlevselliğini nas ıl değerlendirdiği incelendiğinde,
remisyon dönemindeki hastalar ın problem
çözme, davran ış kontrolü ve genel i şlevler alanları
dışında diğer alanlar ı sağlıks ız olarak alg ıladığı,
akut alevlenme dönemindeki hastalar ın ise davran ış
kontrolü dışındaki aile işlevlerini sağlıks ız olarak al-
gıladığı görülmü ştür. Bulut yapt ığı çal ışmada (8)
hastan ın hastal ığı dolay ısıyla aile i şlevlerini gerçekçi
bir biçimde değer değerlendiremeyece ğini belirtmi
ştir. Buna karşıl ık yap ılan diğer çal ışmalarda şizofren
olgular ın diğerlerinin duygu durumuna çok
duyarl ı olduldan, baz ı durumlarda örne ğin inkar gibi
savunma mekanizmalar ın' kullandıkları ve böylece
elde edilen puanların hastan ın gerçekten ne hissettiğini
yans ıtmadığı ileri sürülmü ş, bununla birlikte
hasta tarafından alg ılanan tutumların en az ından şizofren
olgular ın hastane başvurusunu ön kestirmede
ve şizofreni seyrini etkilemede önemi oldu ğu belirtilmi
ştir (2'28) . Hasta gruplar ının sağlıks ız ADÖ alt
ölçek puanları aç ıs ından bakıldığında remisyondaki
.200
pecya
hastaların alg ıladığı en sağlıks ız alt boyutun ailenin
kaynaklar ının kullanımı, bakıp büyütme, destekleme
ve ki şisel geli şim sağlama, aile sistemini idare etme
gibi konularda davran ış kahb ı geliştirip geliştirmediğini
değerlendiren roller alt boyutu oldu ğu, akut dönemdeki
hastalar ın alg ıladığı en sağlıks ız alt boyutun
ise aile üyelerinin birbirine gösterdi ği ilgi, bakım
ve sevgiyi tan ımlayan gereken ilgiyi gösterme alt
boyutu olduğu görülmektedir. Bunun hastalarla gereğinden
az ya da çok ilgilenme anlam ına geldiği
ancak öznel gözlemler ve genel olarak ölçe ğe verilen
yan ıtlara bakıldığında a şırı ilgilenme doğrultusunda
oldu ğu kanısına varılmıştır. Aile üyelerinin
aşırı ilgilerinin ya da müdahalelerinin hastalar üzerindeki
olumsuz etkileri dü şünüldüğünde ailelerin
söz konusu alanlarda yard ım ve eğitime gereksinimleri
oldu ğu söylenebilir. Bu tür giri şimler akut alev
lenmeleri ya da hastaneye yat ış sıklığını azaltarak
hastal ıkların uzun dönemli gidi şini de olumlu yönde
değiştirebilecektir. Hastalar ın aileleriyle birlikte değerlendirilmelerinin
ve hem akut dönem için hem de
remisyon dönemi için sağaltım plan ı yap ılırken aileleri
de bu plana dahil etmenin önemli oldu ğu vurgulanmaktad
ır (3) .
Hastaların yaşı ile aile i şlevselliği aras ındaki ilişki
incelendiğinde gereken ilgiyi gösterme ve genel i ş-
levler alanlar ında istatistiksel aç ıdan anlamlı ilişki

Şizpfen Olgularda Aile i şlevselliğinin Alg ılanması ,
Sosyodemografik ve Klinik Özellikle ıe ili şkisi Üzerine Bir
Çalışma
bulunmuştur. Hastalar ın yaşı arttıkça bu alanlarda
aile işlevleri daha sa ğlıkl ı algılanmaktayd ı. Yenigenç
kronik şizofrenlerle ilgili bir ara ştırmada (9)
gençlerin daha yaşlı şizofrenlere oranla daha fazla
hastal ıktan etkilenip sosyal i şlevlerinin bozuldu ğu
bu hastalar ın tedaviye uyumlann ın yetersiz olduğu
ve sosyal çalışmalar ile yetersizli ğin ortadan kald ınlabileceği
vurgulannt ştır. Haywood ve ark.'lar ı (13)
hastaların yaşı arttıkça daha iyi içgörü kazand ıklarını,
hastal ıkla daha iyi ba şa çıktıkların ı ve psikiyatrik
birimlerle daha iyi ileti şime girdiklerini, böylece
hastaneye daha az yat ırıldıklann ı bulmuştur. Çe şitli
çal ışmalarda hastalar ın yaşı arttıkça daha iyi içgörü
kazand ıkları, hastal ıkla daha kolay ba şa ç ıkabildikleri
ve psikiyatrik birimlerle daha iyi ileti şime girdikleri,
böylece daha az hastaneye yat ırıldıklan, ya ş
ilerledikçe kronikle şme eğilimi göstermelerine rağmen
daha iyi i şlevsellik gösterdikleri saptanm ıştır (18) .
Cinsiyete göre kar şılaştırıldığında erkek hastalar ın
aile i şlevselliğini kadın hastalardan daha sa ğlıks ız
alg ılad ıldan saptanmıştır. Hasta olan erke ğin, aile
reisi olma görevini yeterince yerine getiremedi ği,
evde gerekli disiplin ve kontrolü sağlayarnadığı, evde
geleneksel rolünü oynayamad ığı sonuçta aile i şlevlerini
sağlıks ız olarak alg ıladiğı ve bunun hastal ık
gidişini olumsuz olarak etkileyebilece ği dü şünülmü
ştür (11) .
Gülseren ve ark.'lar ı (12) şizofreni ve bipolar bozukluğu
olanlarda alt gelir düzeyi olanlar ın aile işlevlerinin
daha bozuk oldu ğunu, şizofrenide üst gelir
düzeyinde olanlarda duygusal tepki verebilme boyutunun
sağlıksız olarak alg ılandığım göstermi şlerdir.
Ancak çal ışmam ızda ekonomik düzeyle aile i ş-
levselliğinin algılanmas ı aras ında istatistiksel olarak
anlaml ı bir ilişki saptanmam ıştır. Hastalar ın eğitim
düzeyi ile aile i şlevselliğinin alg ılanışı aras ında anlamlı
bir ilişki saptanm ıştır. Eğitim düzeyi artt ıkça
hastalar ın roller, gereken ilgiyi gösterme, davran ış
kontrolü, genel i şlevler alanlarındaki sağlıklılık oran
ı artmaktayd ı. Eğitimli hastaların daha ho şgörülü,
toleransl ı olduklar ı aile i şlevlerini daha sa ğlıkl ı algıladıkları
düşünülmüştür.
Hastalar ın çal ışma yaşantısı ile duygusal tepki verebilme
ve davran ış kontrolü gibi aile i şlevlerinin al-
- gılanmas ı aras ında anlamli bir ili şki saptanm ış olup,
para getiren bir i şte çal ışan olgular bu alanlar ı daha
Taktak, Erkman, Karşıdağ, Özeren, Alpay
sağlıkl ı alg ılamaktayd ılar. Baz ı araştırmalarda (5)
hastaların çal ışma yaşantısı ile eleştirel ve dü şmanca
olu ş aras ında bir ili şki olmadığı bulunmu ştur. Ancak
çalışmam ızda hastalar ın para getiren bir i şte çalışıyor
olmas ının aile üyeleri tarafından ele ştirel
tav ır-tutumu engelliyor olabilece ği şeklinde yorumlanmıştır.
Bu çal ışmada ailenin çekirdek veya geni ş özelliğe
sahip olmas ının özellikle hasta üyesi bulunan ailelerdeki
aile i şlevlerinin değerlendirilmesinde
önemli olacağı dü şünülrnü ştür. Geni ş ailelerde hastaya
daha çok ho şgörü ile bak ılacağı dolayısıyla bu
ailelerdeki işlevlerde bozulman ın daha az olaca ğı
dü şünülebilir. Araştırmay ı yaptığım ız örneklemde
geniş alie tipine rastlanmam ıştır. O nedenle çekirdek
aile ve çekirdek olmayan aile olarak ikiye ayr ılmıştır.
Aile tipi ile aile işlevselliği aras ında davran ış kontrolü
alan ında istatistiksel aç ıdan anlaml ı ilişki bulunmuştur.
Çekirdek ailede di ğer aile Ciplerin göre
sorumluluğun daha fazla, ili şkilerin daha yo ğun olduğu,
beklentilerin daha fazla oldu ğu sonuçta bunların
karşılanınamasuun aile i şlevlerinde sağl ıks ızlığa
doğru gidişle ilişkili olduğu düşünülmü ştür (10,20) .
Bununla birlikte medeni durum ile aile i şlevselliği
aras ında bir ili şki bulunmam ıştır.
Şizofreni tan ısı konmuş hastalarda hastaneye yat ış
sayısının çok olmas ının hastal ığın seyri aç ısından
olumsuz bir öngörücü oldu ğu, dolayıs ıyla hastaneye
yatış sıklığının artmas ının aile i şlevlerinde bozulrnalara
yol açmas ı beklenebilir. Bulut (8) farkl ı
tan ı gruplarından hastalarla yaptığı çalışmada, hastaneye
yatış sayısı ile aile işlevleri aras ında bir ili şki
saptanmam ıştır. Yap ılan diğer bir çal ışmada (12) şizofreni
grubunda hastaneye yat ış s ıklığı= artmasıyla
baz ı işlev alanlar ında sağlıkl ılığa doğru gidiş
arasında bir ili şki bulmuşken baz ı alanlarda da i şlevlerin
bozulduğunu görmüşler bunu ailelerde zaman
içerisinde bir ba şa çıkma yönteminin geli ştiğini
öne sürmü şlerdir. Bizim çal ışmam ızda hastaneye
yatış sayısı ile roller, davran ış kontrolü, genel i ş-
'evler aras ında anlaml ı bir ilişki bulunmu ştur. Hastaneye
yat ış sayısı arttıkça bu alanlarda sa ğlıks ızl ık
oranı giderek artmaktayd ı.
pecya
Çalışmam ızda hastal ık süresi artt ıkça, aile i şlevleri-
nin olumsuz alg ılanmas ı aras ında anlaml ı bir ilişki
bulunmuştur. Hastal ığın süresi artt ıkça hasta ve ai-
201

Şizofren Olgularda Aile İşlevselliğinin Alg ılanması ,
Sosyodemografik ve Klinik Özelliklerle İlişkisi üzerine Bir
Çalışma
lesinin duruma uyum sa ğlanmas ı ve aile işlevselliğinin
daha iyi alg ılanmas ı gerektiği beklenmi ş, ancak
sonuçlar beklenenin tersi ç ıkmıştır. Çalışmamızda
bulduğumuz sonucun ailede zamanla y ılgınlığın
geliştiği şeklinde yorumlanm ıştır. Yap ılan çal ışmalarda
hastal ık süresi artt ıkça daha iyi içgörü kazandıklan,
hastal ıkla daha iyi ba şa ç ıktıkları ve psikiyatrik
birimlerle daha iyi ileti şime girildiği böylelikle
daha az hastaneye yat ınldıklan saptanm ıştır
(4) . Şizofreni tan ısına varılmış hastalarda hastaneye
yatış sayısının çok olmasının hastalığın seyri aç ıs
ından olumsuz bir öngöriicü oldu ğu bildirilmektedir
(9) . Yaptığımız çal ışmada da yatış sayısı arttıkça aile
i şlevselliğinin daha bozuk alg ılandığı saptanm ıştır.
Hastalığın başlangıç yaşı ile aile i şlevselliği aras ındaki
ili şkiye bakıldığında başlangıç yaşı azald ıkça
işlevselliğin daha olumsuz algılandığı saptanm ıştır.
Bazı çalışmalarda (28) hastal ığın başlangıç yaşı ile
ailenin algılanmas ı aras ında bir ilişki bulunmam ış ,
diğer çalışmalarda ise anne ve babas ıyla çok az ili şki
olan veya hiç ili şkisi bulunmayan şizofren olgular ın
hastalığa yakalanma ya şının daha geç oldu ğu saptanm
ıştır. A şırı korumac ı olan anne baban ın şizofren
çocuklarının ilk hastaneye yat ışlannın daha düşük
olduğu bulunmuştur (21) . Çalışmam ızdaki sonuçlara
baktığım ızda literatürle uyumlu olarak gereken ilgiyi
gösterme alt boyutu sa ğl ıklı algılanmadığı takdirde,
hiç ilişkinin olmaması hastalığın hem başlangıcı hem
gidi şi aç ısından daha iyi olabilece ği yorumlanm ıştır.
Hastanede toplam yat ış süresi ile aile i şlevselliği aras
ında istatistiksel olarak anlaml ı bir ilişki saptanmıştır.
Genel i şlevler alt ölçe ği daha sağlıklı alg ılandıkça
yatış süresinin k ısaldığı saptand ı. Bu sonuç literatürle
de uyumlu bulunmu ş (6) , hastan ın hastane-
de toplam yat ış süresinin uzamas ı ile aile işlevlerinin
bozuk olarak alg ılan ıyor olmas ı aras ındaki ilişki,
bize bu konuda ailenin önemini ve sağaltım plan ında
ailenin aktif rol oynamas ı gerektiğini göstermektedir.
Çal ışmam ızda hastalar ın aile i şlevselliğini alg ılayışı
ile tedavi uyumu aras ında istatistiksel aç ıdan anlaml ı
ilişki bulunmuştur. Problem çözme, roller, gereken
ilgili gösterme ve genel i şlevler alanlanyla tedavi
uyumu aras ında anlaml ı ilişki vard ır. Sağlıkl ı algılama
oran ı tedavi uyumu olan hastalarda, olmayan
hastalara göre yüksek bulunmu ştur. Ailenin etkili bir
şekilde i şlevlerini yerine getirebilecek düzeyde
202
pecya
Taktak, Erkman, Kar şıdağ, Özeren, Alpay
maddi ve manevi sorunlar ını çözebilme becerisi anlam
ına gelen problem çözme, ailenin maddi ve manivi
gereksinimlerini kar şılayan davranış kal ıplannı
değerlendiren roller, aile üyelerinin birbirlerine kar şı
gösterdikleri ilgi, bak ım ve sevgiyi içeren gereken ilgiyi
gösterme ve genel i şlevler alanlar ında tedavi
uyumu olmayan hastalar ın daha sağlıksız algıladıkları
görüldü. Aile i şlevlerinin sağlıksız olarak alg ılanıyor
olmas ı tedavi uyumunu bozan bir etken olarak
görülebilir. Eğer hasta yak ınlarını kendine yak ın
hissederse ve onlar taraf ından anla şıldığını düşünürse
tedavi uyumu daha iyi olacakt ır. Birçok çalışmada
antipsikotik tedaviye aile giri şimi eklendiğinde
relapslann önlenmesinde tek ba şına ilaç tedavisine
göre üç kat daha etkili olundu ğu gösterilmi ş-
tir (16' 17) .
Çalışmam ızın bir takım smırl ılıklan mevcuttur.
ADÖ bir kendini bildirime dayal ı ölçek olmas ı nedeniyle
aile i şlevleri hastalar ın öznel ifadelerine göre
değerlendirilmi ş, sağlık personelinin gözlernleri
yada klinik görü şme temelinde bir de ğerlendirme
yapılmamıştır. Farkl ı tan ı gruplarını içeren karşılaştırmal
ı kontrollü izleme çalışmaları ve ailelerin i şlevlerine
ili şkin olarak kendi alg ılan yan ında nesnel
değerlendirmelere dayanan yöntemlerin kullan ılmas
ıyla yapılacak çal ışmalar aile işlevlerinde hastal ığa
özgü bir bozulma olup olmadığı konusunda bilgi verebilecektir.
Öte yandan remisyon dönemindeki i şlev bozukluğunun
aile i şlevlerindeki süregen bir bozuklu ğu yansıttığı,
remisyon dönemindeki hastalar ın değerlendirmelerine
göre bütün alt boyutlarda akut döneme
göre ADÖ puan ortalamas ı= daha düşük olabileceği,
yani daha sağlıklı yanıt verilebilece ği düşünülebilir.
Akut alevlenme döneminin ve bu dönemde
hastaların hastaneye yat ınlmalann ın tüm aile için s ıkıntıya
yol açan bir süreç olabilmesi nedeniyle bu
dönemde yapılacak değerlendirmede elde edilecek
bulgular aile i şlevlerinde hastal ığa özgü bozulmadan
çok strese kar şı özgül olmayan bir yan ıtı yans
ıtalibilir. Yap ılacak çal ışmalarda farkl ı türde stres
etmenleriyle kar şılaşan bireylerden olu şturulan kontrol
gruplarının al ınmas ı ve hem akut dönemdeki
hem de remisyon dönemindeki hastalar ın aile işlevlerinin
değerlendirilmesiyle konunun aç ıklığa kavuşturulabileceği
düşünülmektedir.

Şizofren Olgularda Aile işlevselliginin Alg ılanması ,
Sosyodemografik ve Klinik Özelliklerle ili şkisi Üzerine Bir
Çalışma
Çal ışmam ızda bulduğumuz sonuçlar, aile i şlevlerini
sağlıkl ı bir şekilde yerine getiremeyen ailelerde şizofreninin
gidi şinin daha kötü olacağı ya da şizofreni
hastal ığı bulunan bir üyeye sahip ailelerde i şlevlerin
daha bozuk olaca ğı şeklinde iki sonuca da
aç ıktır Ailelerin e ğitilmesi ve destek gruplar ı gibi
girişimler aile üyelerinin hastal ıkla başa ç ıkma ve
problem çözme yetilerini art ıracak, ailenin daha iyi
düzeyde i şlev görmesine yard ımc ı olacak ve hastaların
en önemli destek sisteminin güçlendirilmesini
sağlayabilecektir. Böylelikle şizofren hastaların toplum
içinde yaşamas ı, toplumla bütünle şmeleri kolaylaştırılarak
modern psikiyatrik uygulamalara olanak
sağlanabilecektir.
KAYNAKLAR
1. Amerikan Psikiyatri Birli ği Mental Bozukluklar ı Tan ısal ve
Say ımsal El Kitab ı, dördüncü bask ı (DSM-IV) (Çev. Ed: E. Köroğlu)
Hekimler Yay ın Birliği, Ankara, 1994.
2. Baker F, Intagliata J: The New York State community support
system: a profile of clients. Hosp Community Psychiatry 35
(1):39-44, 1984.
3. Bellack AS, Muesser KT: Psychosocial treatment for schizophrenia.
Schizophrenia Bulletin 19(2):317-336, 1993.
4. Berksun 0E; Şizofrenide aile faktörü: Expressed emotion, ölçek
geli ştirme ve uyarlama denemesi, Uzmanl ık Tezi, Ankara,
1992.
5. Bertrando P, Beltz J, Bressi C ve ark.: Expressed emotion and
schizophrenia in Italy. A study of an urban population. Br J Psychiatry
161:223-9, 1992.
6. Brown S, Birtwistle J: People with schizophrenia and their
families, Br J Psychiatry 173:139-144, 1998.
7. Bulut I: Aile Derne ği Ölçeği (ADÖ) El Kitab ı , Ankara, 1990.
8. Bulut I: Ruh hastal ığın ın aile i şlevlerine etkisi, Ba şbakanl ık
Kad ın ve Sosyal Hizmetler Müste şarlığı, Ankara, 1993.
9. Çelik O: Şizofrenik bozukluklarda s ık hastane yat ışı r-ıl etkileyen
faktörler, Uzmanl ık tezi, İstanbul, 1997.
10. Deniz H: Şizofrenik bozukluklarda s ık hastane yat ışın ı etkileyen
faktörler, Uzmanl ık tezi, İstanbul, 1997.
I . Goldstein MJ: Family factors that antecedate the onset of
schizophrenia and related disorders: the results of a fifteen year
prospective longitudinal study. Acta Psychiatr Scand Suppl
319:7-18, 1985.
Taktak, Erkman, Karşıdag, Özeren, Alpay
12.Gülseren L: Şizofreni ve bipolar bozukluk tan ıs ı konan hastalar
ile ailelerinde aile i şlevleri üzerine kar şılaştırmal ı bir çal
ışma. Psikiyatri Psikoloji ve Psikofarmakoloji Dergisi 7(1):23-
32, 1999.
13.Haywood TW, Kravitz HM, Grossman LS ve ark.: Predicting
the revolving door phenomenon among patients with schizophrenic,
schizoaffective and affective disorders. Am J Psychiatry
152(6):856-61, 1995.
14.Keitner GI, Miller IM, Epstein NP ve ark.: Family functioning
and the course of major depression. Compr Psychiatry 28(1):54-
64, 1987.
15.Lebell MB, Marder SR, Mintz J ve ark.: Patients' perceptions
of family climate and outcome in schizophrenia. Br J Psychiatry
162:751-754, 1993.
16.Leff J: Stress reduction in the social environment of schizophrenic
patients. Acta Psychiatr Scand Suppl 384:133-9, 1994.
17.Miklowitz DJ: Family risk indicators in schizophrenia. Schizophr
Bull 20(1):137-49, 1994.
18. Miller IM, Kabacof RI, Keitner GI ve ark.: Family functioning
in the families of psyhiatric patients. Compr Psychiatry
27:302-312, 1986.
19.Pablo RY, Kadlec KE, Arboledo-Florez J ve ark.: The readmission
of psychiatric patients to a general hospital psychiatry
unit. Gen Hosp Psych 8:190-97, 1986.
20. Parker G, Jonston P, Hayward L: Parental expressed emotion
as a predictor of schizophrenic relaps. Arch Gen Psychiatry
45:806-813, 1988.
21.Parker G, Johnson P, Hayward L: Prediction of schizophrenic
relapse using the parental bonding instrument. Aust N Z J Psychiatry
22(3):283-92, 1988.
22. Saydam MB: Şizofrenide sosyo-psikoterapötik yakla şım; çoğul
nedenli olu şum modeli çerçevesinde genel kurallar. Nöropsikiyatri
Ar şivi 29:25-37, 1992.
23. Siegle L: Practice guideline for the treatment of patients with
schizophrenia. Am J Psychiatry 163:62-68, 1993.
24. Soygür AH: Şizofreni tedavisinde aile yakla şım. Psikiyatri
Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi Cilt 1, say ı 2, 1993.
25. Spiegel D, Terry W: Family environment as a predictor of
psychiatric rehospitalisation. Am J Psyc 143:156-60, 1986.
26. Sungur MZ, Yaln ız Ö: Şizofreni tedavisinde bili şseldavran
ışç ı yaklaşımlar. Klinik Psikiyatri Dergisi 2: 160-166, 1999.
27. Van Os J, Selten JP: Prenatal exposure to materna' stress and
subsequent schizophrenia. The May 1940 invasion of the Netherlands.
Br J Psychiatry 172:324-6, 1998.
28. Warner R, Atkinson M: The relationship between schizophrenic
patients' perceptions of their parents and the course of
their illness. Br J Psychiatry 153:344-353, 1988.
29. Woodside BD, Swinson RP, Kuch K ve ark.: Family functioning
in axiety and eating disorders a comparative study. Comp
Psyc 37(2):139-143, 1996.
pecya
203