ROPÖRTAJ MİLAN (Mıli) AŞİRETİ VE KURMANCİ ... - Zazaki.de

ROPÖRTAJ
MİLAN (Mıli) AŞİRETİ VE KURMANCİ DİLİNİN DÊSIM´DE YAYILMASI ÜZERİNE
Bu ropörtaj 23 Agustos 2008 yılında Gazik´te yapıldı.
Konuşmaya katılanlar: Kenan Anlaş, Hasan Sönmez, Mehmet Karer, Hakkı Çimen
M. K. Kendinizi tanıtır mısınız?
K. A.: Kenan Anlaş, Pertek´in Çakırbahçe (Coravan) Köyündenim. Pertek´in Milan (Şavak)
aşiretindenim. Aşiretimiz, Urfa´nın Viranşehir Bölgesinden, o dönemin Osmanlı politikası
sonucu çıkarılarak buraya (Dêsim) yerleştiriliyor. Osmanlı orada güçlü bir aşiret bırakmak
istemiyor. O dönemde orada, dışarıdan gelen veya yerleşik aşiretler bizim aşiretimiz üzerinde
baskı kurmak istiyor. Aşitretin başında o zamanlar Milili İbrahim Paşa var. Ben tarih
kitaplarından ve araştırmalarımdan öğrendiğim kadarıyla Mılili İbrahim Paşa, 1800´lü yıllarda
bizim aşiretimize ve bölgeye hüküm etmiş.
O dönemde başımızda bulunan Milili İbrahim Paşa, bölgedeki Yezidileri orada yerleşik Kürt
aşiretilerine karşı kışkırtıyor. Yani bir kargaşa yaratıyor. Birbirine vurdurtuyor. Osmanlı bu
kargaşayı durdurmak için oraya bir askeri birlik gönderemiyor, müdahale etmiyor. Osmanlı,
„Kargaşayı bitirin!“ diye bizim aşirete yetki veriyor. Bu şekilde bizim aşiret, hem Yezidileri ve
hem de diğer Kürtleri kırıyor. Bizim aşiret silahlı. Yerleşik diğer aşiretler kırılıp büyük kayıba
uğrayınca, bölgede en önemli güç olarak bizim aşiretimiz kalıyor. Osmanlı bundan da tedirgin
oluyor. Bölgede güçlü bir aşiretin kalmasını istemiyor. Bu nedenle 1000 haneyi ayırıyor.
Bunları Erzurum, Erzincan, Harput ve Dersim (Dêsim) yerleştiriyor. Osmanlı, Dêsim´de Pertek
ve Hozat´ın bazı bölgelerini bizim aşirete tahsis ediyor. Bizim aşiret bu şekilde Pertek ve
Hozat arasındaki bölgeye yerleşiyor. Yaşlılarımız bir kolumuzun Erzincan´da olduğunu
biliyordu. Erzincan´a yerleştirilen Milan Aşireti köylüleriyle, ilişkimiz, yani köken bağımız
kuruldu.
H. Ç.: Pertek´le Hozat arasındaki Milan Aşireti köylerinin adlarını söyleyebilir misin?
K. A.: Zeve, Sultan Hıdır. Bu köyler de hayvancılıkla geçiniyorlar. Bizim aşiretin arazisinden
geçmek zorundalar. Bu nedenle bize bağımlılar. Bir üstümüzde yerleşik bir Türk köyü var.
Selçuklu Döneminde buraya yerleşen, kalesi olan bir Türk köyü. Bu köy de bizim tarafımızdan
sıkıştırılıyor. Çünkü bizim arazimiz bu köyün çevresini fırdolayı kapatıyor. O köy de dışarı
çıkmak için bizim arazimizden geçmek zorunda. Bizim aşirete bağımlı.
H. Ç.: Bu köy Sarı Saltıklı mı?
K. A.: Hayır, Sağman Türk köyü. Kendilerini Sarı Saltıklı görmüyor. Türkçe konuşuyorlar.
İslami Sunni geleneklerini eskisi gibi sürdürüyorlar. Camileri var. Kesinlikle bu konularda taviz

vermemişler. „Biz, Türkler Anatoliya´ya yerleştikleri zaman buraya yerleşen en eski
Türklerdeniz.“ diyorlar. Sağman Türk köyü de, coğrafi şartlar gereği şehre ulaşmak işin bizim
arazimizden geçmek zorunda kaldığından, bizim aşirete bağımlı. Bu nedenledir ki bizimle
kirvelik kurumuna girmek zorunda kalmış. Gene bir üstümüzde birkaç tane daha dedelik
yapan ocak sahibi köy var. Ostan diyorlar. Şimdi onlar dedelik (ocakzade) sıfatını
kaybetmişler. Kendilerini Pilvenk Aşiretine bağlamaya çalışıyorlar. Aslında bunlar başka bir
aşiret. Bizim aşiretin arazisi, bu aşiretin de etrafını çevirmis durumda. Bu aşiretin Dêsim´deki
diğer ocakzadelerle, yani dede ve pirlerlerle ilişkisini bizim aşiret kontrol ediyor. Ostanlilar
diğer bölgelere geçmek istreken bizim arazimizden geçmek zorunda kalıyor. Bazı köylerin pir
ve dede takımıyla ilişkisini biz kesiyoruz. İlişkileri bozuyoruz. Bu şekilde Pertek Bölgesindeki
sosyal düzeni bizim asiret kendi lehine bozuyor. Ama zamanla karşılıklı etkileşme sonunda biz
alevileşmişiz. Bölgeyi kontrol ettiğimiz için, bu bölgeye kendi dilimizi (Kurmanci) yaymışız.
Bizim aşiretin ilk yerleştiği yer Hozat bölgesi. İlk kurulan köy Roşek köyü. Ardıç ağaçları
getirilerek orada evler yapılmış. Pertek´teki Pilvenkliler İç Dêsim´den geliyorlar. Buranın
yerleşik halkındandır. Zazadırlar. Yukarı Pilvenk Zazaca, ama Pertek´teki Pilvenkliler
Kurmanci konuşuyorlar. Bugün Pertek´teki Pilvenklilerin Kurmanci konuşmasının nedeni
bizim aşiretle ilişkiye geçmeleri sonucu olmuş. Yani biz onları asimile etmişiz.
H. Ç.: Pertek´in Kuzeydoğusundaki Yukarı Pilvenk Zazaca konuşuyor. Ancak sizin aşiretin
sınırlarına yakın olan Aşağı Pilvenk Kurmanci konuşuyor. Yani günümüzde Pertek´te Kurmanci
konuşan Pilvenklilerin dili önceleri Zazaca mıymış?
K. A.: Evet Zazaca´ymış. Bizim etkimizde kalarak Zazaca´yı bırakıp Kurmanci konuşmaya
başlamışlar. Evet bizim aşirete komşu olan Aşağı Pilvenk, yani Pertek´teki Pilvenkliler
tamamen Kurmanci konuşuyor. Bu Zazalar asimile olup Kurmanci konuşuyorlar.
H. Ç.: Sizin aşiret alevileşmeden önce hangi inanca tabiiymiş?
K. A.: Bizde caminin kalıntısı var. Dedelerimizden biri Hacca gidip gelmiş. Camiyi onarmış.
Evet, kesinlikle camiye gidiyormuş dedelerimiz. Pertek´teki Sunni yaşlılar anlatıyor, diyorlar
ki; „ Sizin Coravan´dan eskiden 40 atlı her zaman Cuma Namazına gelip giderdi.“ Babamlar
bile bayramlarda Cuma namazına gidip geliyorlarmış. Belki sürekli gitmemişler ama 1960´lara
kadar arada sırada camiye gitmişler. Son nesil terk etmiş. Sorduğumuzda, „İşte, yoksulluktan
gidip gelemiyorduk.“ diyorlarsa da bence Alevi Kültürünün etkisi giderek ağır basmış ve
alevilesmişler.
Sunnilikten Aleviliğe geçiş üzerine yaşlılar diyor ki; „Dersim´den dervişin biri gelip
Coravanlıları „Haq Yolu“na geçirmek istemiş. Bir toplantı yapmışlar. Bu toplantıya köylüler
önce katılmamış. Sonra derviş diyor ki, „Gelin, keramet gösterecem!“ Derviş asasıyla, bizim
köyün üstündeki Abdal Baba Dağı´ndan bir geyik çağırmış. Geyik sürüyü bırakıp köyün içine
gelmiş. Geyiği kestirmiş. Etini pişirtmiş. Kafasını, ayaklarını, derisini bir kenara koydurtmuş.
Köylüler yemeği (geyik etiyle yapılan) yedikten sonra pir, hayvanın kafasını ayaklarını
postunu ve kemiklerini bir araya toplayıp asasıyla dokunmuş. Geyik tekrardan canlanmış. Pir
(derviş) geyiğe; „Haydi, git!“ deyince geyik dağa gitmiş. Bizimkiler, pirin bu kerametini

gördükten sonra alevileşmişler. Pirin keramet gösterdigi yerin (ev) etrafını çevirmişler. Bugün
o yer kutsal kabul ediliyor. Bir zamanlar bu evde ibadet edilmiş. Sonra köylünün biri keramet
gösterilen evin taşlarını götürüp kendine yaptığı evin duvarlarında kullanmış. O evin
duvarında görmek mümkün. Çok düzgün (iyi yonutulmuş) taşlar. Bu kutsal yerin hemen biraz
yukarısında yıkılan caminin harabesi var.
H. Ç.: Dervişin (pir) keramet gösterdiği yerin adı ne?
K. A.: „Pagü Mal“ diyorlar. Yani „yıkık ev“ anlamına geliyor. Ondan sonra köy alevileşiyor.
Dönüyor. Bu süreç içerisinde örnğin Ovacık Yeşilyazı´da Hacolar var. Bizim köyden gitmişler.
Elazığ´da ve köylerinde bizim köyden gitme köylülerimiz var. Bunların hepsi Kurmanci
konuşuyor. Aleviliğe dönme var. Zazaca´ya ya Zazalığa dönme olayı yok. Milanlılar
milliyetçidirler. Dışarıya göç etmiş olan Milanlılar, Coravan´da oturmamalarına rağmen,
bugün kendilerini „Coravanlı“ diye tanıtıyorlar.
H. Ç.: Bazı Zaza aşiretleri, dil bakımından asimile oluyor. Örenğin Xıran, Hizol, Aşağı Pilvenk.
Ticaret, asimilasiyon işinin bir ayağı. Diğer bir ayağı da kültür. Mesela Kurmanci müzigi,
özellikle 1938 Zaza Soykırımı´ndan sonraki Zaza Müziğine göre çok daha ritimli ve neşeli.
Milan aşiretine komşu olan Zaza aşiretleri bu kültürden de etkilenmişlerdir. Ancak bugün
Xıran, Hizol ve Pilvenk Aşiretleri ve hatta bugün Karakoçan ve diger bölgelerde Kurmanci
konuşan Alevilerin tümü, biz alevi Zazalar gibi; „Biz Horosan´dan gelmişiz.“ diyorlar. Kültürel
olarak, ruh hali olarak Alevi Zazalardan hiç bir farkları yok. Sence alevileşen Milan Aşiretinin
“ruh hali“ ile Dêsim´de Kurmanci konuşan diğer Alevilerin ruh hali arasında bir fark yok mu?
K. A.: Fark var. Çemişgezek ile Pertek arasında kalan köyler var. Barat dediğimiz köyler.
Bunlar da bizimle bölgeye gelen Sunni Kürtler. Bu Kürtler hiç değişmemiş, asimile olmamış.
Yani alevileşmemiş. Bugün de Sunni ve Kurmanci konuşuyorlar. Dêsim bölgesinde
Çemişgezek, Pertek ve Mazgirt´in bir kesiminde Kurmanci konuşuluyor. Diğer bölgeler zaten
Zaza ve Zazaca konuşuyor. Bu nehir kıyısındaki Kurmanclar zamanla hem ekonomik ve hem
de politik bir üstünlük oluşturmuş. Milan Aşireti bir yandan tarım ve hayvancılık yaparak
ekonomik üstünlük kazanmış. Diğer yandan da İç Dersim´deki aşiretler arası kavgalara
girmemiş. Çünkü arazisi bu tür kavgalara uygun değil. Eğer Zazalarla kavgaya başlasaydı,
zaten kaybederdi. Bu şekilde yıpranmamış ve zamanla hem psikolojik ve hem de politik
üstünlük kazanmış.
H. Ç.: Devletle ilişkisi nasıl?
K. A.: Milan Aşireti Dêsim´e zaten silahlı gelmiş. Devletle arası çok iyi. Zaten ötedenberi
devletin bu aşirete verdiği bir destek var. Dêsim´in en iyi arazisini devlet bu aşirete vermiş.
Bu şekilde devletin de desteğiyle psikolojik ve zamanla ekonomik ve politik bir üstünlük
saglamış kendisine.
H. Ç.: Milan Aşireti´nin mutlaka kendi içinde sürtüşmesi, problemi olmuştur, vardır. Dışarıya
karşı (geri kalan Dêsim´ê karşı) bu iç problemlerini birbirlerine karşı malzeme yapıyor mu
aşiret?

K. A.: Asla. Dışarıya karşı aşiret her zaman birlikte hareket etmiştir. Bir vucut olmuştur. Milan
aşiretinin mıntıkası dışında, Milanlı kavgaya, tartışmaya, sürtüşmeye girmez. Ama biri gelip
Milanlı´nın arazisi içinde bir taşı kaldırsa, tüm Milanlılar birlik oluşturarak kendilerini
savunurlar. Çünkü devletle bu konuda bir anlaşmaları var. Devletin verdiği hakkı kullanır.
Etrafı farklı dil ve kültürler tarafından sarılmış. Onlara karşı kendisini (kimliğini H.Ç.)
kaybetmemek için dışarıya karşı her zaman tek vucut davranmış. Şu anda köyde birçok kişi
bibiriyle konuşmuyor. Ama bir yayla için para toplama sözkonusu olunca, herkes üstüne
düşeni yapıyor. Köy adına birşeyler yapılacağı zaman köyün hepsi kenetleniyor. 1999´da
bizim köye yol geldiğinde jandarma yüzbaşısının yaptığı bir açıklama var: „Dêsim´de birbirini
karakola gidip şikayet etmeyen, gammazlamayan tek köy burasıdır. Ama bu gidişle bir yıl
sonra burası da karışır “ demişti. Hakikatten ondan sonra bizim köy de karıştı.
H. Ç.: Önceleri Zaza olan ve Zazaca konuşan ancak günümüzde Kurmanci konuşan Xıran ve
Hizol Aşiretleriyle sizin aşiret arasındak ilişki nasıl?
K. A.: Çevre köyler sürekli arazi yüzünden Mazgirt´e (Sancak) mahkemeye gidip gelmişler.
Elimizde mesela 4. Mehmet´in emriyle verilen belgeler var. Elimizdeki belgelerin hemen
hepsi Arapça yazıyla yazılmiış ve çoğu yıpranmış durumda. Bu belgeler bugünkü yazıya
çevrilirse birçok gerçek çıkar ortaya. Arkadaşla köye gidince (Mehmet Karer´le K. A. köye
gideceklerdi, Mehmet´i göstererek) tüm belgeleri kendisine gösterebilirim. Mahkemenin
kadılarını kendi tarafına çekebilmek için mahkemeye gidip gelirken, Mazgirt´teki ileri
gelenlerle, nüfuz sahibi olanlarla ilişkiler kurulmuş ve bu ilişkiler hep sıcak tutulmuş. Çünkü
işi, köyde kavgayla değil, Mazgirt´teki mahkemede çözmek vardı.
M. K.: Bu sözünü ettiğin belgeler Latin harfleriyle Türkçê´ye çevrilmiş mi?
K. A.: 4. Mehmet döneminde verilen belgelerin çoğu tercüme edilmiş. 1938´de bu belgeler
bir daha çevrilmiş. Ama Yavuz S. Selim döneminde verilen bir belge var. Bu belgeyi bazı
köylüler çerçeveleyerek evlerine asmışlar. Bu belge çevrilmemiş.
H. Ç.: Daha önceleri Zaza olan ve Zazaca konuşan ve ancak günümüzde Kurmanci (Kırdaşki)
konuşan Xıran ve Hizol Aşiretleriyle Milan Aşireti arasındaki ticari ilişkileri irdeleyebilir misin?
K. A.: Şavak Kültürü bizimle birlikte Dêsim´e gelmiş. Sürü sahibi olmanın verdiği kültür.
Hayvan üretimini temel alan kültür bu. Bu kültür aşiret yapısına damgasını vurmuş. İç
Dêsim´de Çemişgezek Baran Bölgesi ve bizim bölge Dêsim´deki hayvan üretimini bir monopol
gibi kendi elinde tutmuş. İç Dêsim üzerinde göreceli bir ekonomik üstünlük oluşturmuş. Bunu
yaparken kendi arazisi, hayvanlarını otlatmaya yetmemiş. Bu nedenle dağ köylerinde (İç
Dêsim) otlak ve yayla aramış. Bizim köyler 1960´tan sonra İç Dêsim´in yaylalarına çıkmaya
baslamışlar. Ama Baranlar daha önceleri Erzincan ve Erzurum yaylalarını bile kullanmışlar.
İkinci bir ekonomik faktör, örneğin bizim köy eskiden pamuk ve mercimek üretiyormuş.
Pamuk o dönemde buğdaydan, gılgıldan (darı), arpadan daha önemliymiş. Bizim oraların
arazisi, Dêsim´in diğer bölgelerine göre tarıma daha elverişlidir. Buğdayın yanısıra pamuk,
mercimek, gılgıl, arpa üretip pazara sürmüşler.

H. Ç.: Pazar nerdeymiş?
K. A.: Pertek, Mazgirt, Hozat, Çemişgezek´te pazara götürmüşler.
H. Ç.: Milan Aşiretinin sanat ve zanaat becerileri hakkında neler söyleyebilirsin? Özellikle
zanaat (demircilik, karasaban yapma v.b.) yapanlar, bu işi para getiren ticari bir faktöre
dönüştürebilmişler mi?
K. A.: Ben Coravan´nın anlamnı araştırdım. Anlamı, su kenarı, suyun etrafı. Bazı kaynaklarda
su kanalı kazıcısının yeri ve yurdu anlamına geliyor. “Cor“ su kanalı kazıcısı, su bulan, suyu
kanallarla kazarak aktaran anlamına geliyor. Bizim köyün, çevre köylere bu zanaatını para
karşılığında götürmesi temelinde bir ticari ilişki geliştimiş olması mümkündür. Çünkü bu
köyün adinda su kazıcısı veya kanal yapıcısı zanaati anlamı var.
Bir de bizim köyde otlardan ilaç yapma geleneği var. Bu ilaç yapma geleneği 1960´lara kadar
etkin bir şekilde sürmüş. Köydeki bir aileye gelip yaralarını sardırtan, bitkisel merhem veya
ilaç temin eden birçok insanın gelip gittiği biliniyor. Otlardan ilaç yaparak gebelik, doğum
yaptırma, çıban veya yaraları iyileştirebilen “kırsal tıp bilimi“ yapılmış. Bunun da sağlık
sektöründe ticari bir rol oynamış olduğunu söylememiz mümkündür.
H. Ç.: İç Dêsim´de kısa bir süre önceye kadar özellikle katır en önemli taşıma ve ulaştırma
aracı olarak kullanılıyordu. Ben Nazımiye, Pülümür, Ovacık, Tunceli merkez köylerinde katır
üreten bir aile tanımıyorum. Şavaklılar koyunun yanısıra katır da üretmişler mi? Katır ve katır
üretimi, Zazalarla Şavaklılar arsında nasıl ticari bir ilişki geliştirmiş? Bu ticaretin Zazaca Dili ve
Kültürü üzerinde nasıl bir etkisi olmuş sence?
K. A.: Katır üretimi Şavaklıların (Milan) ayrılmaz bir parçasıdır. Katır, bizim bölgede her ailenin
vazgeçilmez bir parçasıdır. Katır üretimi biraz karmaşıktır. Katırın babası eşek, anası attir.
Bizim köylüler erkek eşekle dişi atı (kısrak) çifleştirerek katır üretiyorlar. 1994´te vefat eden
bir köylümüz erkek eşek, beygir ve katırı iğdiş ediyordu. Ondan sonra bu işi yapan çaplı bir
usta kalmadı.
H. Ç.: Pekiy, „Biz alevi Zazalar, Dêsim´de katırı hep Şavaklılardan satın almışız.“ diyebilir
miyiz?
K. A.: Diyebiliriz. Bizde at da var. Ama katırsız bir yaşam mümkün değildir. Olabilir ki, katır
bizimle birlikte Dêsim´e gelmiş ve burada yayılmıştır.
H. Ç.: Koyun ticareti, peynir ve yün ticareti hakkında neler söyleyebilirsin?
K. A.: Biz Tunceli´nin birçok yaylasına gittik. Gittiğimiz bölgelerde çok az koyun vardı. Geçen
sene ki sayıma göre sadece bizim köyde 10.000 koyun vardı.
H. Ç.: Yani biz (Alevi Zaza) sizin bölgeden koyun ve dolayısıyla peynir ve yün de satın almışız
diyebiliriz. Öyle mi?

K. A.: Evet öyle. Koyun da bizim yaşamımızın, kültürümüzün ayrılmaz bir parçasıdır. İç Dêsim
hem koyun, hem de peynir ve diğer ürünleri bizden satın almıştır.
H. Ç.: Katır, koyun, peynir, yün, tahıl, ilaç, zanaat ticareti esnasında, Milanlılar (Şavaklılar)
Kurmanci konuşmuştur. Bomosurlular (Seymomudu), Xıran ve Hizol köyleri zamanla İç
Dêsim´le Şavaklılar arasında aracı olmaya da başlamış. Bu şekilde Kurmanci, bölgede ticaret
dili olmuş diyebilir miyiz? Örneğin eskiden Zazaca konuşup, ama günümüzde Kurmanci
konuşan bazı Bomosurlu, Xıran, Hizol Alevileri var. Bunların Zazaca´yı terkederek Kurmanci
konuşmaları, yani dil bakımından asimile olmaları bu ticaret sonucu olmuş diyebilir miyiz?
K. A.: Kesinlikle. Yalnız ticaret değil. Dede talip ilişkisi ve ibadet de önemli bir rol oynamıştır.
Bize gelip giden Alevi Zaza dedeler zamanla Kurmanci (Kırdaşki) öğrenmişler. Bizim köye
gelen dedeler (pir) Kurmanci konuşuyor. Zamanla ibadeti de Zazaca değil, Kurmanci yapmaya
başlamışlar. Bizim köyde hiç Zazaca bir cem bağlanmamış. Dedeliğin kültürü, dedelere verilen
çıralıx, Hacı Bektaş´tan Osmanli Yenicerilerinin kazan kaldirmasına kadar gidiyor.
H. Ç.: Bizim rayverler Seymomudu´dan (Pamuklu) geliyorlar. Bomosurlu . Zazaca ve Kırdaşki
(Kurmanci) konuşuyorlar. Bavalarımız da Pülümür ´ün Tosniye köyünden geliyorlar. Hem
rayver ve hem de bavalaraımız Bomosurlu. Tosniye´den gelenler sadece Zazaca konuşuyorlar.
Oysa Pamuklu´dan (Seymomudu) gelen rayverlerimiz hem Zazaca ve hem de Kırdaşki
konuşuyorlar. Biz katırlarımızı Rayver Uşen´den satın alırdık. Ama onlar katır üretmiyordu.
Pir Uşen´e bir defasında şöyle sormuştum: „Siz bu katırları nereden getirip bize
satıyorsunuz?“ O da, „Xıran´dan“ demişti. Xıran ve Hizol köyleri, Şavaklılarla Nazımiye bölgesi
arsında aracı mı?
M. K.: Mazgirt tarafındaki Bomosurlular sadece Kırdaşki konuşuyorlar.
K. A.: Bizim köylerde hiç Zazaca cem bağlanmamış, gülbank verilmemiş. Xıran ve Hizol köyleri,
bizim bölgeyi Tunceli´ne açan aracı bölgelerdir. Evet, Mazgirt Bölgesindeki Bomosurlu
dedeler, Xıran ve Hizol köyleri, Kurmanci dilinin yayılmasında önemli rol oynamış, aracı
olmuşlardır. Mazgirt´in Xıran, Hizol bölgesi bize coğrafi olarak yakın. Mazgirt yaylalarına
eskiden gidip gelmiş bizim aşiret. Bizimle ilişkileri eskiden başlamış. Dolayısıyla bugün Zazaca
konuşan İç Dêsim ile ilişkilerimizde aracı ve bazen de arabulucu olmuşlar. Bizim
ürettiklerimizi Xıran ve Hizollular merkezi Dêsim´de pazarlayıp satmışlar. Biz doğrudan
merkezi Dêsim´e gitmemişiz. Dolayısıyla Xıran ve Hizollular bizimle ticaret yaparken Kurmanci
Dili de bu şekilde Mazgirt Bölgesinde yayılmış.
H. Ç.: İç Dêsimlilerin (Alevi Zaza) 30 sene önceye kadar Şavaklılara karşı belli bir antipatileri
vardı. Ama Xıranlılara karşı hiç bir antipatileri yoktu. Biliyoruz ki önyargılar yüzyıllarca sürüp
gidebilir. Alevi Zazaların, Kurmanc Milanlılara karşı antipatilerini, Milanlıların geçmişte
Kurmanc ve Sunni olmalarında arayabilir miyiz. Sen bu konuda ne düşünüyorsun?
K.A.: Evet. Bunun da şüphesiz büyük etkisi vardır. Bölgede alevileşen ve alevileşmeyen Milan
Kültürü var. Aleviliğe dönmeyip Sunni kalan Milan (Şavak) köyleri var. Bu şekilde Sunni

Kurmanclar, Alevi Zazalara karşı ve Alevi Zazalar da kürtlüğünde (Kurmanc) ve sunniliğinde
direnenlere karşı hep mesafeli davranmışlardır.
H. Ç.: Pülümür´ün Hacılı Köyü Pirsultanlı. Sadece Türkçe konuşan Hacılılar hiç Zazaca
konuşmaz. Ancak onlar da alevi Türk. Dêsim alevi Zazaları bunlara da mesafeli durur. Onlarla
da ortak bir ruh halimiz yok.
K. A.: Pertek´te de bunu görmek mümkün. Pertek´teki Pilvenklilerde de bu ruh halini görmek
mümkün.Pilvenkliler bizimle aynı ruh yapısına sahip değiller. Bunların hepsi siyasete de
yansıyor. Fikir ayrılığı var. Tunceli merkezde solculuk ağır basarken, Pertek´in Kurmancları
kendilerini Kürt siyasetine yakın görüyor.
H. Ç.: Kurmeş Köyü, Kurmeş derneği var. Kurmeşlilerin Milanlılarla bir bağlantısı var mı?
K. A.: Kurmeşlilerin Milan (Şavak) aşiretiyle ilişkisi yoktur. Kökenleri İran. Kurmeşliler de
İran´dan gelen Kürtlerdir. Milan Aşiretinden daha milliyetçilerdir. „Önce Kurmeş sonra
Pertek, sonra Tunceli!“ diyorlar. Dışarıya son derece kapalıdırlar.
H. Ç.: Kurmeşliler, Alevi ve Kurmanci mı konuşuyorlar? Kurmeşlilerin geçmişi Sunni mi?
K. A.: Evet, Alevi ve Kurmanci konuşuyorlar. Geçmişleri Sunni mi, bilmiyorum. Ama
Kurmeşlilerin „Gelin Alayı“ dedikleri bir taş efsaneleri var. O efsanede namazdan da
bahsediliyor. Efsanede, gelin yüzünü şeye(?) çevirerek, duaya namaza durmuş. Tanrıya, „Beni
burada taş yap!“ diye yalvarmış. Efsaneye göre gelin orada taş olmuş. Asağı Kurmeş´in
dedeleri Ağuçanlıdır. Aşağı Kurmeş ve Yukarı Kurmeş olmak üzere iki köydür. Yukarı Kurmeş
biraz daha farklıdır. Bu iki köyün kültürü biribirinden farklılıklar gösteriyor. Kendi aralarında
çelişkileri var. Yukarı Kurmeş Zaza kesime yakın. Hozat Zaza kültürüne yakın. Zazalarla
ilişkileri daha fazla. Belki de kökenleri Zaza´dır, zamanla mecburiyetten Kurmanci
öğrenmişlerdir. Çünkü Zazalarla karşılıklı birbirlerine sempati duyuyorlar. Aşağı Kurmeş,
Yukarı Kurmeş´i aşağılıyor, küçük görüyor.
H. Ç.: Sizce Desim´deki Kurmanc (Kürt) kökenlilerin nüfusu ne kadardır?
K. A.: Şu anda Dersim´de „Kürt olmak“ moda olmuş. Biz Dersim Kurmancları birbirimizi biliriz.
Her kes, her kesi tanır. Dêrsim´de kafa sayımız 4000 insanı geçmez.
H.Ç.: Xıran ve Hizollular bu sayıya dahil mi?
K. A.: Hayır, bu sayıya Mazgirt (Xıran ve Hizol) dahil değildir. Çünkü onlar Zaza kökenlidir.
H. Ç.: Benim sorularım şimdilik bu kadar. Teşekkür ederim. Mehmet Bey, senin sormak
istediğin birşey var mı?
M. K.: Hayır, teşekkür ederim.
K. A.: Ben de size teşekkür ederim.