tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü ısparta ili ...

T.C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

ISPARTA İLİ DAMIZLIK KOYUN KEÇİ YETİŞTİRİCİLERİ 

BİRLİĞİ ÜYESİ KEÇİCİLİK İŞLETMELERİNİN MEVCUT 

DURUMU VE 

TEKNİK SORUNLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 

Metin ACAR 

Danışman: Prof. Dr. Veysel AYHAN 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI 

ISPARTA–2010

TEZ ONAYI 

Metin ACAR tarafından hazırlanan “Isparta İli Damızlık Koyun Keçi 

Yetiştiricileri Birliği Üyesi Keçicilik İşletmelerinin Mevcut Durumu ve Teknik 

Sorunları Üzerine Bir Araştırma” adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy 

birliği / oy çokluğu ile Süleyman Demirel Üniversitesi Zootekni Anabilim Dalı’nda 

YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. 

Danışman : Prof. Dr. Veysel AYHAN 

Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı 

Jüri Üyeleri : 

Prof. Dr. M. Turan TOKER 

(İmza) 

Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Turgay TAŞKIN 

Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Zootekni Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Mustafa KUŞCU 

Enstitü Müdürü 

(İmza) 

(İmza) 

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların 

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

İÇİNDEKİLER 

i 

Sayfa 

İÇİNDEKİLER ....................................................................................................... i 

ÖZET ..................................................................................................................... ii 

ABSTRACT .......................................................................................................... iii 

TEŞEKKÜR .......................................................................................................... iv 

ÇİZELGELER DİZİNİ ........................................................................................... v 

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ........................................................... vi 

1. GİRİŞ ................................................................................................................. 1 

1.1 Araştırmanın Yapıldığı Isparta İli Hakkında Genel Bilgiler ............................... 2 

2. KAYNAK ÖZETLERİ ....................................................................................... 6 

3. MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................ 10 

3.1. Materyal ........................................................................................................ 10 

3.2. Yöntem .......................................................................................................... 10 

3.3. Verilerin İstatistiksel Değerlendirilmesi ......................................................... 10 

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ........................................................................... 11 

4.1. İşletmelerin Genel Özellikleri ....................................................................... 11 

4.2. İşletmelerin Yapısal Durumu ve Barınak Özellikleri ...................................... 13 

4.3. Sürü Yönetimi ............................................................................................... 18 

4.4 Besleme ......................................................................................................... 21 

4.5. İşletmelerin Bazı Verim Özellikleri ............................................................... 23 

4.6. Sağlık - Koruma ............................................................................................ 26 

4.7. İşletmelerin Genel Sorunları ve Beklentileri................................................... 27 

5. TARTIŞMA VE SONUÇ ................................................................................ 31 

6. SONUÇ ............................................................................................................ 37 

7. KAYNAKLAR................................................................................................. 39 

ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................... 42

ÖZET 

Yüksek Lisans Tezi 

ISPARTA İLİ DAMIZLIK KOYUN KEÇİ YETİŞTİRİCİLERİ BİRLİĞİ 

ÜYESİ KEÇİCİLİK İŞLETMELERİNİN MEVCUT DURUMU VE TEKNİK 

SORUNLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA 

Metin ACAR 

Süleyman Demirel Üniversitesi 

Fen Bilimleri Enstitüsü 

Zootekni Anabilim Dalı 

Danışman : Prof. Dr. Veysel AYHAN 

Araştırma, Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiriciler Birliği’ne kayıtlı keçicilik 

işletmelerinin teknik ve yapısal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu 

amaçla 165 adet keçicilik işletmesinde anket çalışması yapılmıştır. Yetiştiricilerin 

ortalama yaşı 44.45’tir. Keçicilik yapanların %75.76’sı ilkokul, %14.55’i ortaokul, 

%7.27’si lise mezunudur. İşletme sahiplerinin %73.33’unun arazisinin olmadığı ve 

%23.64’unun otlatma için arazi kiraladıkları görülmüştür. İşletmelerde %98.78 kıl 

keçisi, %1.22 Saanen melezi yetiştirilmektedir. İşletmelerde ortalama 154.46 baş 

anaç keçi bulunmaktadır. Keçi işletmelerinin % 64.24’ünün doğum sonrası keçilere 

ek yemleme, %24.85’inin de teke katımı öncesi ek yemleme yaptıkları belirlenmiştir. 

Keçilerde ortalama günlük süt verimi 0.246 l/baş, döl verimi %89 olarak 

belirlenmiştir. İşletmelerdeki ağılların %76.97’si yarı açık , %20’si kapalı ağıl 

şeklindedir. 

Sonuç olarak yetiştiricilerinin yapısal, teknik, yetiştirme, besleme, sağlık koruma, 

barınma ve otlatma sorunları bulunmaktadır. Bu amaçla üniversite, birlik ve Tarım 

Bakanlığının eşgüdümü zorunludur. 

Anahtar Kelimeler: Kıl keçisi, süt verimi, sağlık-koruma, barındırma, oğlak verimi 

2010, 42 sayfa 

ii

ABSTRACT 

M.Sc.Thesis 

A RESEARCH ON TECHNICAL PROBLEMS AND CURRENT STATUS IN 

THE MEMBER ENTERPRIES OF ISPARTA BREEDING SHEEP GOAT 

ASSOCIAON 

Metin ACAR 

Süleyman Demirel University 

Graduate School of Applied and Natural Sciences 

Department of Animal Science 

Supervisor: Prof. Dr. Veysel AYHAN 

The study was done to determine technical and structural characteristic of the 

Member Enterprises of Isparta Breeding Sheep Goat Association. For this aim, a 

survey was done in 165 goat farms. Average age of goat farmers was 44.45. 

Education levels of goat breeder’s were 75.76% primary school, 14.55% secondary 

school and 7.25% high school, respectively. It was found that 73.33% and 23.63 % 

of goat breeder’s haven’t got land and rented area, respectively. Raised goat breeds 

in farms were hair goat and Saanen crossbred 98.78% and 1.22%, respectively. 

Number of goat per farm was 154.46 head. Rate of supplement feeding for mating 

and after kidding period in goat farms was 24.85%. Daily milk yield and fertility in 

goats were 0.246 liter per animal and 0.89%, respectively. Rate of semi-open and 

open housing farms were 76.97% and 20%, respectively. 

Finally, there are a lot of technical and structural problems such as breeding, 

nutrition, health management, housing and grazing. For this aim, it is crucial that 

there should be cooperation among university, goat associations and Ministry of 

Agriculture. 

Key Words: Hair goat, milk yield, health management, housing, fertility 

2010, 42 pages 

iii

TEŞEKKÜR 

Bu araştırmanın yapılmasında bilgileri ve tecrübeleri ile beni destekleyen, konumun 

belirlenmesini ve araştırılmasını sağlayan aynı zamanda araştırmanın her aşamasında 

bana yardımcı olan değerli danışman hocam Sayın; Prof. Dr. Veysel AYHAN’a 

teşekkürlerimi sunarım. Verilerin değerlendirilmesinde zamanını ayırıp bana 

yardımcı olan Sayın; Yrd. Doç. Dr. Özgür KOŞKAN’a, çalışmanın yapıldığı Isparta 

İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği çalışanlarına bütün kalbimle teşekkür 

ederim. 

2069-YL-09 No’lu Proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel 

Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’na da teşekkür 

ederim. 

iv 

Metin ACAR 

ISPARTA, 2010

ÇİZELGELER DİZİNİ 

Çizelge 1.1.1.Isparta ilinin toprak kaynakları potansiyeli ........................................ 3 

Çizelge 1.1.2.Tarım arazilerinin kullanım şekli ....................................................... 3 

Çizelge 1.1.3.Türkiye’nin küçükbaş hayvan varlığı ................................................ 4 

Çizelge 1.1.4.Isparta ili küçükbaş hayvan varlığının ilçelere göre dağılımı ............. 4 

Çizelge 4.1. İşletmelerin genel özelliklerine ilişkin sonuçlar ............................... 11 

Çizelge 4.2. İlçelere bağlı olarak keçi yetiştiricilerinin eğitim durumlarına 

ilişkin sonuçlar ................................................................................ 13 

Çizelge 4.3. İşletmelerin hayvan varlığına ilişkin sonuçlar .................................. 14 

Çizelge 4.4. İlçelere bağlı olarak işletmelerin hayvan varlığına ilişkin sonuçlar .. 15 

Çizelge 4.5. İşletmelerin barınak özelliklerine ilişkin sonuçlar ............................ 17 

Çizelge 4.6. Sürü yönetimine ilişkin sonuçlar ..................................................... 19 

Çizelge 4.7. İlçeler bağlı olarak yetiştiricilerin teke katım sonuçları .................... 21 

Çizelge 4.8. İşletmelerin besleme özelliklerine ilişkin sonuçlar ........................... 22 

Çizelge 4.9. İlçelere bağlı olarak yetiştiricilerin ek yemleme uygulamalarına 


Çizelge 4.10. İşletmelerin verim özelliklerine ilişkin sonuçlar .............................. 24 

Çizelge 4.11.İlçelere bağlı olarak keçi yetiştiricilerinin bazı verim özelliklerine 


Çizelge 4.12. Sağlık – korumaya ilişkin sonuçlar .................................................. 26 

Çizelge 4.13. İşletmelerin genel sorunları ve beklentilerine ilişkin sonuçlar .......... 28 

Çizelge 4.14. İlçelere bağlı olarak yetiştiricilerin birlik faaliyetlerinden memnun 

olma durumuna ilişkin sonuçlar ....................................................... 30 

v

da Dekar 

g Gram 

ha Hektar 

kg Kilogram 

km Kilometre 

l Litre 

mm Milimetre 

N Gözlem sayısı 

Ort Ortalama 

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ 

vi

1.GİRİŞ 

Türkiye hayvancılığında keçi önemli bir tür durumundadır. Bu önem, keçinin 

ürünleri ve bitkisel üretime elverişli olmayan alanları değerlendirmesi ile ön plana 

çıkmaktadır. Dünyanın kimi ülkelerinde keçi ürünleri özel ürün olarak 

nitelenmektedir. Bu durum, anılan türü, bu ülkelerde ekonomik olarak ciddi bir 

kaynak durumuna getirmiştir. Ülkemizde değişik verim yönlerine sahip olan keçi 

genotiplerinin yeterli ve etkin kullanıldığını söylemek güçtür. Türkiye’nin kimi 

bölgelerindeki keçi ve ürünlerine karşı olan talep ve ülkemizin doğal yapısı söz 

konusu hayvanı daha da etkin ve verimli kılabilir (Uğur vd. 2010). 

Türkiye’nin kıl ve tiftik keçi varlığı sırasıyla 5.435.393 ve 158.163 olup, ülkemizdeki 

toplam süt ve kırmızı et üretiminde keçinin payı sırasıyla; %1.7 ve %2.8’dur (Uğur 

vd. 2010). Türkiye’de 3.076.650 adet tarım işletmesinin %2.36’sını yalnızca 

hayvansal üretim ve %67.42’si ise bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte 

gerçekleştirmektedir. Hayvancılık yapan işletmelerin %65.7’sinde büyükbaş ve 

%29.5’inde ise küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Koyunculuğun yapıldığı işletme 

sayısı 1.017.380 ile %25’lik bir pay almaktadır. Tüm işletmeler içinde kıl keçisi 

yetiştiriciliği yapan işletme sayısı 356.937 ile %8.8, tiftik keçisi yetiştiriciliği yapan 

işletme sayısı ise 40.025 ile %1’lik yer tutmaktadır (Kaymakçı vd. 2000). 

Tüm dünyada insanlar tarafından tüketilen hayvansal gıdalar içerisinde süt önemli bir 

yere sahiptir. Keçi sütü de sahip olduğu besinsel değerleri ile her geçen gün daha 

fazla tercih edilmektedir. Keçi sütünün bileşim açısından anne sütüne olan yakınlığı, 

fonksiyonel serum proteinleri ve immun faktörleri daha yüksek oranda içermesi; 

ayrıca kendine has özelliklerinden dolayı özellikle peynir, dondurma, tuzlu yoğurt 

gibi bazı özel ürünlerin hammaddesi olması, hatta hasta ve bebeklerin beslenmesi 

için öncelikli tercih edilmesi gibi özellikleri nedeniyle birçok ülkede hayvansal 

ürünler arasında aranan bir gıda olarak yerini almaktadır (Şentürklü ve Arslanbaş 

2010). 

1

Keçi yetiştiriciliği, özellikle kırsal kesimde yaşayanlar için hayvansal protein 

kaynağı açısından önemli bir yere sahiptir. Keçi ürünleri et, süt, deri ve kıl ya da 

tiftiktir. Et üretimi, keçi başına ortalama 16.3 kg ve süt üretimi 61 kg’dır. Keçilerde 

üretilen ürünlerin yaklaşık %60’ı öz tüketimde kullanılmaktadır. Yeterli ve dengeli 

beslenme için insan vücudunun günlük protein ihtiyacının en az yarısının hayvansal 

kaynaklı ürünlerden karşılanması önerilmektedir. Nitekim dengeli beslenmede bir 

insanın ortalama günlük 30 - 35 gram hayvansal protein tüketmesi gerekmektedir. 

Ülkemizde ise bu miktar yaklaşık 22 gram civarındadır. Hayvansal kaynaklı 

proteinin yeterli miktarda alınması, sağlıklı yaşamın ön koşullarından biridir. 

Hayvansal kaynaklı ürünlerin başında ise süt ve et ürünleri gelmektedir. Ancak 

ülkemizde kişi başına süt ve et tüketimine bakıldığında gelişmiş ülkelerin çok 

gerisinde olduğu görülmektedir (Erkuş ve Kıral, 1991). 

Bu tez çalışmasının temel amacı; Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri 

Birliğine kayıtlı keçicilik yapan işletmelerin mevcut durumu, teknik ve yapısal 

özellikleri, sağlık-koruma, bakım-besleme gibi temel sorunlarının saptanıp çözümüne 

yönelik bazı öneriler getirmektir. 

1.1. Araştırmanın Yapıldığı Isparta İli Hakkında Genel Bilgiler 

Çalışmanın yapıldığı Isparta ili, Akdeniz Bölgesi’nin kuzeyinde yer alan Göller 

Bölgesi’nde yer almaktadır. İl, 300 20 o ve 310 33 o doğu boylamları ile 370 18 o ve 380 

30 o kuzey enlemleri arasında bulunmaktadır. 8.933 km 2 ’lik yüzölçümüne sahip olan 

Isparta ili, kuzey ve kuzeybatıdan Afyon ilinin Sultandağı, Çay, Şuhut, Dinar ve 

Dazkırı, batıdan ve güneybatıdan Burdur ilinin Merkez, Ağlasun ve Bucak, güneyden 

Antalya ilinin Serik ve Manavgat, doğu ve güneydoğudan ise Konya ilinin Akşehir, 

Doğanhisar ve Beyşehir ilçeleri ile çevrilmiştir. Rakımı ortalama 1050 metredir. İlde 

iklim, genellikle kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak geçmektedir. Yıllık 

yağış toplamı 551.8 kg/m 2 ’dir, yıllık ortalama yağış 541.1 mm’dir. Yağışların büyük 

kısmı kış ve bahar aylarında (%72.69) düşmektedir. İl içindeki yağış dağılımında ise 

güneyden kuzeye çıkıldıkça, yıllık yağış toplamları azalmaktadır. Isparta ili, 13 ilçe 

merkezi, 38 belde ve 173 köy yerleşmesi ile toplam 224 yerleşim yerine sahiptir. 

2

Ayrıca bu yerleşim yerleri dışında, 110’dan fazla köy altı yerleşmesi ilin güneyinde 

eğimin kısa mesafeler dahilinde değiştiği, topografyanın derin vadilerle yarıldığı 

kesimlerde dikkati çekmektedirler. Isparta İlinin toplam arazi varlığı 893.307 ha 

olup, tarıma elverişli alan toplam arazinin %28’ini oluşturmaktadır. Çayır ve mera 

alanları toplam alanın %9’unu oluşturmaktadır. İldeki arazi dağılımı Çizelge 1.1.1’de 

ve arazilerin kullanım şekli ise Çizelge 1.1.2’de verilmiştir (Anonim, 2010b). 

Çizelge 1.1.1. Isparta ilinin toprak kaynakları potansiyeli 

ARAZİNİN CİNSİ Alan ( ha ) % 

Tarım arazisi 251.282 28 

Çayır - Mera 377.749 42 

Orman alanı 14.054 2 

Su satıhları 72.346 8 

Tarıma elverişsiz alan 19.535 2 

Çıplak kaya ve tescil harici yerler 158.341 18 

Toplam 893.307 100 

Anonim, 2010b 

Çizelge 1.1.2. Tarım arazilerinin kullanım şekli 

ÜRÜN CİNSI Ekiliş Miktarı ( Ha) % 

Tarla Bitkileri 128813 51 

Nadas 31715 13 

Sebzelikler 4736 2 

Meyvelikler 24492 10 

Zeytin 241 0 

Bağ 6929 3 

Gül(Yağlık)+Açık alan süs bitkileri 1936 1 

Süs Bitkileri 51 0 

Örtü altı (sebze) 64 0 

Kullanılmayan alan 52305 21 

Toplam 251282 100 

Anonim, 2010b 

İlin tarım arazilerinin %51’i tarla bitkileri (hububat, bakliyat, sanayi ve yem bitkileri) 

yetiştiriciliğinde, %3’ü bağ-bahçe olarak kullanılmakta, %1’i gül (yağlık) ve açık 

alan süs bitkileri yetiştiriciliğinde, %13’ü ise nadasa bırakılmaktadır. %21’i tarıma 

elverişli olduğu halde ekilip dikilmeyen alanlardan oluşmaktadır. 

Türkiye’nin ve Isparta ilinin küçükbaş hayvan varlığı Çizelge 1.1.3 ve Çizelge 

1.1.4’te verilmiştir (Anonim, 2010a). 

3

Çizelge 1.1.3. Türkiye’nin küçükbaş hayvan varlığı 

Yıllar Keçi Sayısı Koyun Sayısı 

1991 10 764 198 40 432 340 

1992 10 453 940 39 415 938 

1993 10 133 000 37 541 000 

1994 9 564 000 35 646 000 

1995 9 111 000 33 791 000 

1996 8 951 000 33 072 000 

1997 8 376 000 30 238 000 

1998 8 057 000 29 435 000 

1999 7 774 000 30 256 000 

2000 7 201 000 28 492 000 

2001 7 022 000 26 972 000 

2002 6 780 094 25 173 706 

2003 6 771 675 25 431 539 

2004 6 609 937 25 201 155 

2005 6 517 464 25 304 325 

2006 6 643 294 25 616 912 

2007 6 286 358 25 462 293 

2008 5 593 561 23 974 591 

2009 5 128 285 21 749 508 

Anonim, 2010a 

Çizelge 1.1.4. Isparta ili küçükbaş hayvan varlığının ilçelere göre dağılımı 

İlçe Keçi Sayısı Koyun Sayısı Toplam 

Aksu 2635 1523 4158 

Atabey 5135 3120 8255 

Eğirdir 21413 4758 26171 

Gelendost 7175 7760 14935 

Gönen 3260 7737 10997 

Keçiborlu 10031 6801 16832 

Merkez 18654 17522 36176 

Senirkent 4400 11000 15400 

Sütçüler 13810 2325 16135 

Şarkikaraağaç 4715 17467 22182 

Uluborlu 4545 4955 9500 

Yalvaç 3795 46885 50680 

Yenişerbademli 100 2000 2100 

Toplam 99668 133853 233521 

Anonim, 2010a 

4

Isparta İli küçükbaş hayvan potansiyeli bakımından il genelinde 133.853 baş koyun, 

99668 baş keçi olmak üzere toplam 233.521 adet küçükbaş hayvan mevcudu vardır 

(Anonim, 2010a). 

Bütün bu değerlerden anlaşılacağı gibi Isparta ilinde tarım ve tarımın önemli bir kolu 

olan hayvancılığın belirgin bir yeri olduğu görülmektedir. Ancak her sektörde olduğu 

gibi ildeki hayvancılık sektörünün de belirgin sorunları vardır. Küçükbaş hayvan 

yetiştiriciliğinin ekonomik ve sürdürülebilir olmasına yönelik olarak yetiştiricilerin 

bir organizasyon altında toplanmaları gerekmektedir. 

Hayvan yetiştiricilerinin tür ya da ırk bazında bir araya gelerek yüksek verimli 

hayvanlar elde etmek için oluşturdukları organizasyonlardan biri Damızlık 

Yetiştiricileri Birliğidir. Bu birlikler gelişmiş ülkelerde kendi üyelerince yetiştirilen 

hayvanlara ait çeşitli verim denetimleri yaparak soy kütüğü kayıtları 

düzenlemektedirler. Türkiye’de Cumhuriyetin ilanından bu güne kadar geçen süreçte 

hayvan yetiştiricilerinin örgütlenmesi konusunda istenilen düzeylere erişilmediği 

söylenebilir (Çetin, 1997; Kaymakçı ve Taşkın, 2001; Kaymakçı, 2001). 

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanununa istinaden Islah 

Amaçlı Yetiştirici Birliklerinin Kurulması ve Hizmetleri Hakkında Yönetmelik 

hazırlayarak 10.3.2001 tarihli ve 24338 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 

küçükbaş hayvan yetiştiricilerinin örgütlenmesinin yolunu açmıştır. 

5

2. KAYNAK ÖZETLERİ 

Bu bölümlerde Türkiye’de keçi yetiştiriciliği yapan işletmelerin yapısal özellikleri ve 

sorunlarına yönelik olarak yapılmış araştırmaların başlıcaları verilmeye çalışılmıştır. 

Keskin (1996), Hatay Bölgesi’nde süt keçiciliği yetiştiriciliği ve sorunları üzerinde 

yapmış olduğu derlemede, ilde temel yetiştirilen ırkın kıl keçisi olduğu, hayvanların 

yaz döneminde meraya dayalı olarak yetiştirildiğini, ağılda ek yemin verilmediğini, 

kış aylarında ise özellikle gebe olanlara çiğit, çiğit küspesi, kepek, arpa, buğday gibi 

yem hammaddelerinden verildiğini tespit etmiştir. Kıl keçilerinin Haziran, Temmuz 

ve Ağustos aylarında bir defa kırkıldığını, dişilerden 250-300 g, erkeklerden 400-500 

g kıl elde edildiğini, süt sağımının Mayıs ayında başlayıp Eylül ayına kadar devam 

ettiği ve keçi başına laktasyon süt verimlerin ortalama 60-90 kg arasında değiştiğini 

belirtmiştir. Karşılaşılan en önemli sorunları; meraların yetersizliği, kaliteli damızlık 

hayvan bulunmaması, süt fiyatlarının ucuz olması olduğunu bildirmiştir. 

Kırk (2004), “Van ilinde Koyun ve Keçi Yetiştiriciliğinin Yapısı ve Geliştirme 

Yolları” adlı araştırmasında, yetiştiricilerin teknik anlamda küçükbaş hayvan besisi 

yapmadığı, yetiştiricilerin en büyük probleminin kaba ve kesif yem fiyatlarının 

yüksek olduğunu, damızlık seçiminde ise bilimsel dayanaklarda daha çok, 

geleneksel damızlık seçim kriterleri olan, vücut rengi, boynuz yapısı, kuyruk şekli 

vb. gibi kalitatif özellikler ön planda tutularak, bulundukları sürülerin içinden erkek 

ve dişiler tercih ettiklerini belirtmektedir. 

Aktürk vd. (2005), Çanakkale İli Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliğine 

üye olan süt keçiciliği işletmelerinde Süt Maliyetinin Belirlenmesine yönelik yapmış 

oldukları çalışmada, birliğe üye olan işletmelerin ortalama hayvan sayılarının 124.20 

baş olduğu, bu sürü mevcudunun %58’i keçi, %20.19’u oğlak, %18.58’i çepiç ve 

%3.23’ü ise tekeden oluştuğu, ortalama arazi varlığının 286.73 dekar olduğu, 

incelenen işletmelerdeki üretim masraflarının %64.83’ünü değişken masraflar, 

%35.17’sinin sabit masrafların oluşturduğu, işletme başına elde edilen ortalama süt 

miktarının 26.493,75 kg olduğu, sağılan hayvan sayısının ortalama 60.25 baş, sağım 

6

süresinin 8.39 ay, elde edilen günlük süt veriminin 2.2 kg/baş, keçilerin ekonomik 

ömrünün 6.87 yıl, oğlaklama oranının %138 olduğunu belirtmektedirler. 

Soysal vd. (2005)’nin Edirne İli Keçiciliği Üzerine yaptıkları çalışmalarında 

yetiştiricilerin %7’sinin hiç okula gitmediği, %81’inin ilkokul, %12’sinin ise 

ortaokula gittiği, %35’inin hiç arazisinin olmadığı, yetiştiricilerin yılın oniki ayı 

boyunca hayvanlarını meraya çıkardıklarını, hayvanların barındığı yerler ise %60’ı 

briket ve tuğladan, %20’si kerpiç ve taştan, %10’u ağaçtan, kalan %10’u ise diğer 

yollarla barındırdıkları, işletmelerin %70’inde ek tesis (yem deposu, gölgelik, 

banyoluk) olduğu belirlenmiştir. Teke katımı %90 serbest aşım şeklinde 

gerçekleştiği, işletmelerde tekenin %85 oranında sürekli sürünün içinde kaldığı, 

doğumların %60’ının Şubat ayı içinde olduğunu, yetiştiricilerin %35’i hayvan 

beslenmede buğday, arpa ve besi yemi kullanmakta olduğunu, yetiştiricilerin 

%75’inin damızlık hayvanları kendi işletmesinden, %25’nin ise kendi kaynakları 

dışında diğer işletme ve üniversitelerden temin ettiklerini, işletmelerin %70’inde 

kırkımın Haziran ayı içinde yapıldığını belirtmektedirler. 

Kaymakçı (2005), Türkiye’de süt keçisi yetiştiriciliğinin güncelleşmesinde birçok 

etmenin rol oynadığını, bu etmenlerin başında keçi sütü ve ürünlerinin lezzeti, aroma 

ve kalitesiyle ekonomik açıdan giderek önem kazandığını, kırsal kesimde geleneksel 

olarak birçok ailenin tükettiği keçi peynirinin günümüzde kentsel yoğunlaşma ve 

turizmin gelişmesiyle giderek aranır olduğunu, ayrıca gerekli standartların 

sağlanması ile başta AB ülkeleri olmak üzere kimi ülkelere dışsatım yapılabileceğini, 

sonuç olarak bütün bu gereksinimleri karşılamak üzere keçi peyniri üretiminde 

Türkiye’de endüstriyel aşamaya gelindiğini belirtmektedir. 

Koyuncu vd. (2006)’da “Çanakkale Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği Üyesi 

Keçicilik İşletmelerinin Teknik Sorunların Belirlenmesi Üzerine” yaptıkları 

araştırmaya göre yetiştiricilerin ortalama yaşının 47, ortalama sürü büyüklüğünün 

55.7 olduğu, işletmelerin %50’sinde klasik ağılda bulunması gereken gezinme alanı, 

yem deposu, oğlak büyütme alanının olduğu, keçi ve tekelere ek yemleme 

uygulamasının yapıldığı, işletmelerin %10’u oğlakları 45 günlük yaşta, %60’ı 45-60 

7

günlük yaşta, %30’u ise daha ileriki yaşlarda sütten kestiği, en sık karşılaşılan 

hastalıkları ise %68.4 ile dış parazitler, %52.6 ile solunum yolu hastalıkları, %42.1’le 

göz hastalıkları olduğunu, işletmelerde ortalama oğlak kaybının ise %30 olduğunu, 

ayrıca işletmelerin kireçleme yolu ile dezenfeksiyon yapanların %63.2, yılda en az 

bir defa koruyucu aşılama yaptıranların ise %84.2 olduğunu belirtmektedirler. 

Koyuncu vd. (2006)’nin Güney Marmara Bölgesi Keçicilik İşletmelerinin Genel 

Durumu ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine yaptıkları araştırma 

sonuçlarına göre Bursa, Balıkesir, Bilecik ve Çanakkale illerinde bulunana keçicilik 

işletmelerindeki oğlak ölümlerinin ilk üç haftada çok sık görüldüğü, bunun başlıca 

nedenlerinin hava koşulları, ani yer değişikliği, ananın yavruya bakmaması, ishal, 

ciğer yangıları, düşük doğum ağırlığı, zehirli ot yeme olduğunu belirtmektedirler. 

Keçicilik işletmelerinin Balıkesir’de %90’ı, Bursa’da %47’si, Bilecik’de %52’si ve 

Çanakkale ise %25’inin sağıldığı, oğlak emzirmenin 60 ile 90 gün arasında değiştiği, 

Bursa ilinde damızlık hayvan temininin büyük bir oranda kendi işletmelerinden, 

Balıkesir’de devlet kurumlarından, Bilecik ve Çanakkale illerindeki ise kendi 

kaynaklarından ve hayvan pazarlarından karşıladığı da belirtilmektedir. 

Ocak vd. (2007)’nin Geleneksel Keçi Yetiştiriciliği ve Kırsal Kalkınma konusundaki 

yaptıkları derlemede bu yetiştiriciliğin özellikle kırsal bölgelerdeki dağlık ve 

marjinal alanlarda verimsiz meralar ile bitkisel üretime uygun olmayan alanları 

değerlendirerek yürütülen bir uğraş olarak olduğunu, birim hayvan başına verimlilik, 

yerli ırkların düşük verimli olması, bakım ve besleme koşullarının yetersizliğinden 

dolayı düşük olduğunu, ayrıca pazarlama sorununun sebebini ise Damızlık Koyun 

Keçi Yetiştirici Birliklerinin Türkiye genelinde yaygınlaşmamış olması ve 

yetiştiriciler arasında organizasyon eksikliği, üreticilerin ürünlerini düşük fiyattan 

pazarlamalarına sebebiyet verdiğini, diğer önemli bir sorunun ise yem ile ilgili olarak 

teşviklerin olmamasına bağlı olduğunu, keçi yetiştiriciliği ile ilgili olarak üretimi 

artırmak için, fiyat yolu ile desteklemelerin sürdürülebilmesiyle birlikte, orta ve uzun 

dönemde yapısal değişimlere de gerek duyulduğunu, üretim politikalarının ve mera 

kullanımını ve yönetimini de yönlendirmek üzere yasal düzenlemelere gidilmesinin 

gerekliliği belirtilmektedir. 

8

Güney ve Ocak (2007), günümüz dünyasında süt keçiciliği sektörünün giderek önem 

kazanmakta olduğu, özellikle keçi sütünden üretilen peynir, dondurma gibi ürünlere 

olan talebin yüksek düzeyde olduğu, Avrupa Birliği ülkelerinde süt keçiciliği 

endüstriyel hayvancılığın bir alt sektörü haline geldiği, Ülkemizde süt keçiciliği 

sektöründe organizasyon ve örgütlenme konusundaki yetersizliklerin genetiksel 

iyileştirmede, üretimde, ürün değerlendirmede ve pazarlama ekseninde kendisini 

gösterdiğini ileri sürmektedirler. 

Tozlu ve Olfaz (2007), Karadeniz Bölgesi Keçi Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu, 

Sorunları ve Çözüm Önerilerine yönelik olarak yaptıkları derlemede, bölgedeki keçi 

sürülerinin önemli bir kısmının düşük verimli kıl keçilerinin oluşturduğunu, 

üreticilerin örgütsüz olduğunu, bu hayvancılık koluna yönelik desteklemelerin 

bunmadığını, sürülerde yıl boyu serbest aşım yaptırıldığı, yetersiz ve dengesiz 

beslenme sorunları olduğunu belirtmektedirler. 

Bilginturan ve Ayhan (2008), “Burdur İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiriciler 

Birliği’ne kayıtlı işletmelerin teknik ve yapısal özelliklerinin belirlenmesi” amacıyla 

yaptıkları çalışmada, 194 adet koyunculuk ve 40 adet keçicilik işletmesinde anket 

çalışması yapılmışlardır. Keçi yetiştiricilerinin yaşı ortalama 50.30 bulunmuştur. 

Keçicilik yapanların %97.5’i ilkokul, %2.5’i lise mezunu olduğu belirlenmiş, 

ortalama arazi varlığı işletmelerinde 40.31da’dır. İlde yetiştirilen keçi ırkı olarak 

(%100) kıl keçisi yetiştirdikleri görülmüştür. Ortalama 119.73 anaç keçi, gebelik 

oranı %81.58, kısırlık oranı %10.17, ikizlik oranı %6.07 ve oğlak ölüm oranı %10.73 

olarak saptamıştır. Keçilerde günlük ortalama süt miktarı 0.333 l/baş olarak 

belirlemişlerdir. Ağılların %65’i kapalı ve %32.5’i ise sundurmalı ağıl şeklinde 

olduğunu belirtmektedirler. 

Uğur vd. (2010)’nin “Biga İlçesinde Keçi Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Genel 

Durumlarının Anket Yoluyla Belirlenmesi “ üzerine yaptıkları araştırma sonuçlarına 

göre oğlakları 2 aylık iken sütten kesildiği, yetiştiricilerin en çok enterotoksemi ve 

brusella hastalıklarından şikâyetçi olduklarını belirtmişler ve ağıl dezenfeksiyonu 

olarak en fazla (%80) kireç kullandıklarını belirtmektedirler. 

9

3. MATERYAL VE YÖNTEM 

3.1. Materyal 

Isparta İli 12 ilçe ve 75 köyden oluşan toplam 87 yerleşim yerinde tamamı Isparta İli 

Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği üyesi 165 adet keçicilik işletmesi 

araştırmanın materyalini oluşturmuştur. 

3.2. Yöntem 

Araştırmanın materyali olan 165 işletmeye, 2010 yılının Şubat, Mart ve Nisan 

aylarında araştırmacı tarafından yetiştiricilerle bireysel yapılan anketlerle veriler 

toplanmıştır. 

3.3. Verilerin İstatistiksel Değerlendirmesi 

Anketlerden elde edilen veriler, SPSS 15.0 paket programında (2006) 

değerlendirilmiştir. Yapılan analizlerde, verilerin N aralıkları, tanımlayıcı ve çoklu 

tanımlayıcı istatistiksel sonuçları elde edilmiştir. Elde edilen veriler oransal (%) ve 

sayısal olarak verilmiştir. Çalışmada, ilçeler ile diğer olgular arasında iki yönlü 

tablolar oluşturularak bunlar arasındaki bağımsızlığın durumu ki-kare testi yapılarak 

incelenmiştir. Ankette sayılarak elde edilen veriler karekök transformasyonuna tabi 

tutularak varyans analiz tekniği ile analiz edilmişlerdir. Sürekli değişkenler ise 

varyans analizi tekniği ile analiz edilmişlerdir. Grup ortalamaları arasındaki farkların 

belirlenmesinde Duncan testi kullanılmıştır. Memnuniyetin belirlenmesinde dörtlü 

Likert ölçeği kullanılarak veriler elde edilmiştir. Bu rakamların değerlendirilmesinde 

Kruskal- Wallis testi kullanılmıştır. Kruskal- Wallis testi sonucunda önemli çıkan 

rank ortalamaları arasındaki farkların belirlenmesinde Bonferroni- Dunn testi 

kullanılmıştır. 

10

4. ARAŞTIRMA BULGULARI 

4.1. İşletmelerin Genel Özellikleri 

İşletmelerin genel özelliklerine ilişkin bulgular Çizelge 4.1.’de verilmiştir. 

Çizelge 4.1. İşletmelerin genel özelliklerine ilişkin sonuçlar 

11 

N % 

İşletmeci yaşları 19 – 45 arası 95 57.58 

46 ve üzeri 70 42.42 

Kaç yıldır keçicilikle 1– 20 74 44.85 

ilgileniliyor ? 

21 – 40 66 40.02 

41 ve üzeri 25 15.2 

İlkokul 125 75.76 

Eğitim durumu 

Ortaokul 

Lise ve Üniversite 

24 

12 

14.55 

7.27 

Okuryazar değil 4 2.42 

İhtiyaç 

Evet 76 46.06 

Hayır 89 53.94 

Hayvancılık yapma 

sebepleri 

Geleneksel 

Evet 

Hayır 

75 

90 

45.45 

54.55 

Başka geliri yok 

Evet 

Hayır 

87 

78 

52.73 

47.27 

Arazi sahiplik durumu 

Arazisi olan 

Arazisi olmayan 

44 

121 

26.67 

73.33 

Arazi kiralama durumu 

Evet 

Hayır 

39 

126 

23.64 

76.36 

Sağlık konularında Evet 7 4.24 

kayıt tutma 

Hayır 158 95.76 

İşletme defterine kayıt Evet 90 54.55 

gerekli mi ? 

Hayır 75 45.45 

Keçicilik dışında başka Var 16 9.70 

gelir 

Yok 149 90.30 

Çoban sayısı (kişi) 

1 

2 ve üzeri 

158 

7 

95.76 

4.24 

Çobanın aileden olma Evet 155 93.94 

durumu 

Hayır 10 6.06 

Çoban durumu 

Sürekli 

Geçici 

162 

3 

98.18 

1.82 

Damızlık temini Kendi işletmesinden 165 100 

Keçiciliğin geleceğini 

nasıl görüyor sunuz? 

İyi 

Kötü 

Ümitsiz 

108 

50 

7 

65.45 

30.30 

4.24

Keçi yetiştiricilerinin % 57.58’inin 19 ile 45 yaş arası, % 42.42’sinin de 46 yaş ve 

üzeri insanlardır. Keçicilikle uğraşanların %44.85’nin 1 ile 20 yıl arasında, 

%40.02’sinin 21 ile 40 yıl arasında, %15.2’sinin de 41 yıl ve üzeri bir süredir bu işle 

uğraştıkları görülmüştür. Yetiştiricilerin %75.26’sı ilkokul, %14.55’inin ortaokul, 

%7.27’sinin lise ve üniversite ve %21.42’sinin de okur yazar olmadığı 

görülmektedir. Hayvancılıkla uğraşma sebeplerinin de %46’lık dilimin ihtiyaç, 

%45.45’lik dilimin geleneksel ve %8.55’lik dilimin ise hem geleneksel hem de 

ihtiyaçtan yaptıkları belirlenmiştir. 

Arazi kullanımı bakımından işletmelerin %26.67’si kendi arazisini, %73.33’lük 

kesimdeki işletmecilerin arazisi olmadığı, arazisi olmayanların %23.64’ünün arazi 

kiraladığı, arazi sahibi olmayanların %76.36’sının arazi kiralamayıp devlet arazisini 

kullandığı gözlemlenmiştir. 

Çoban sayısı bakımından işletmelerde çoban bulundurma oranları %95.76 oranında 

bir kişi, %4.24 arasında iki kişi tarafından yapıldığı ve çobanların %93.94’ü aileden, 

%6.06 ise aileden olmadıkları ve çobanların %98.18’i sürekli, %1.82’si ise geçici 

oldukları belirlenmiştir. Isparta ilindeki keçi yetiştiricilerinin %100’ü damızlık 

hayvan ihtiyacını kendi işletmelerinden karşılamadığı belirlenmiştir. 

Yetiştiriciler, keçiciliğin geleceğini %65.45’i iyi, %30.30’u kötü, %4.24’ü ümitsiz 

olarak görmektedir. 

12

Çizelge 4.2. İlçelere bağlı olarak keçi yetiştiricilerinin eğitim durumlarına ilişkin 

sonuçlar 

İLÇELER EĞİTİM DURUMU Toplam 

Okur-Yazar 

olmayan 

İlkokul Ortaokul Lise Üniversite 

Aksu 0 0 3 2 1 6 

Yenişerbademli 0 1 1 0 0 2 

Uluborlu 0 5 2 1 0 8 

Keçiborlu 2 22 3 1 1 29 

Gelendost 1 8 1 0 0 10 

Senirkent 0 7 2 0 0 9 

Sütçüler 0 8 3 2 0 13 

Eğirdir 1 20 5 2 0 28 

Atabey 0 7 1 0 0 8 

Merkez 0 39 0 0 0 39 

Şarkikaraağaç 0 5 2 1 0 8 

Gönen 0 3 1 1 0 5 

Toplam 4 125 24 10 2 165 

Yukarıdaki iki yönlü tabloya bakıldığında ilçelerdeki eğitim düzeyinin ağırlıkla 

ilkokul olduğu görülmektedir. Yapılan G testi sonucunda ilçelerle eğitim durumunun 

birbirlerinden bağımsız olmadığı görülmüştür (P

Hayvan Varlığı 

(Adet) 

Çizelge 4.3. İşletmelerin hayvan varlığına ilişkin sonuçlar 

Anaç hayvan sayısı 

Teke sayısı 

Dişi çepiç sayısı 

Erkek çepiç sayısı 

Erkek oğlak sayısı 

Dişi oğlak sayısı 

N % 

25 - 100 66 40.05 

101- 250 74 44.76 

251 ve üzeri 25 15.19 

0 - 5 111 67.28 

6 - 15 42 25.45 

16 ve üzeri 12 7.27 

0 - 50 111 67.28 

51 - 100 42 25.45 

101 ve üzeri 12 7.27 

0 - 50 111 67.28 

51 - 100 42 25.45 

101 ve üzeri 12 7.27 

5 - 60 94 56.98 

61 - 120 52 31.52 

121 ve üzeri 19 11.5 

15 - 60 91 55.16 

61 - 120 55 33.33 

121 ve üzeri 19 11.51 

Keçicilik işletmelerinde ortalama anaç hayvan sayısı 154.46 baş olup 550 başlık anaç 

sürü büyüklüğüne ulaşmış sürülerin bulunduğu belirlenmiştir. Yine bu işletmelerde 

teke sayısı ortalama 6.25 baş, dişi oğlak sayısı 68.04 baş, erkek oğlak sayısı 66.50 

baş, erkek çepiç sayısı 52.65 baş, dişi çepiç sayısı ise 49.37 baş olduğu görülmüştür. 

14

15 

İLÇELER N Anaç hayvan 

sayısı 

Çizelge 4.4. İlçelere bağlı olarak işletmelerin hayvan varlığına ilişkin sonuçlar 

Aksu 6 78,38±11.53 b 1.83±0.16 b 

Yenişerbademli 2 87.50±12.50 ab 4.00±1.00 ab 

Uluborlu 8 151.75±30.26 ab 5.25±2.21 ab 

Keçiborlu 29 125.21±13.92 ab 3.24±0.37 ab 

Gelendost 10 161.00±26.93 ab 

Senirkent 9 218.22±41.13 a 

Sütçüler 13 117.62±19.56 ab 

Eğirdir 28 145.68±13.19 ab 

Atabey 8 128.13±20.37 ab 

Merkez 39 192.46±17.47 ab 

Şarkikaraağaç 8 151.25±19.58 ab 

Gönen 5 214.00±22.27 a 

Teke sayısı Dişi Çepiç 

sayısı 

7.90±2.36 ab 

9.11±2.90 a 

54.00±12.66 ab 

37.50±12.50 ab 

73.75±16.00 a 

28.07±4.33 b 

76.47±24.18 a 

78.33±17.03 a 

4.62±0.83 ab 44.77±8.18 ab 

10.21±2.44 a 

4.25±0.92 ab 

7.18±0.90 ab 

3.25±0.77 ab 

5.80±1.59 ab 

48.39±6.10 ab 

24.25±3.92 b 

50.95±6.30 ab 

60.00±9.44 ab 

50.00±19.74 ab 

Erkek Çepiç 

sayısı 

36.67±7.49 bcd 

7.50±7.50 d 

Erkek Oğlak 

sayısı 

39.33±7.44 c 

42.50±7.50 c 

Dişi Oğlak 

sayısı 

43.17±5.16 c 

45.00±5.00 c 

65.63±20.56 abc 73.13±14.20 abc 73.13±14.20 abc 

27.21±12.40 cd 

76.70±18.00 ab 

77.78±23.46 ab 

40.23±8.60 bcd 

55.71±8.86 abc 

34.13±5.34 bcd 

58.87±9.84 abc 

57.76±6.65 bc 

58.14±6.61 bc 

76.00±14.13 abc 78.00±14.41 abc 

96.11±19.76 ab 

49.15±6.88 bc 

66.79±6.10 abc 

44.38±8.26 c 

71.62±6.46 abc 

99.44±21.46 ab 

50.77±7.10 c 

67.96±5.96 abc 

47.38±8.01 c 

73.85±6.44 abc 

52.50±12.06 abc 75.00±10.22 abc 75.00±11.53 abc 

120.00±25.49 a 

102.00±9.16 a 

102.00±9.16 a 

Ortalama 165 154.46±6.94 6.25±0.56 49.37±3.10 52.65±4.39 66.50±2.95 68.04±2.98 

a, b, c, Aynı sütunda farklı harfler taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P

Anaç hayvan sayısı özelliği bakımından elde edilen verilere karekök 

transformasyonuna tabi tutularak yapılan varyans analizi sonucuna göre ilçelerin 

anaç hayvan sayı ortalamaları bakımından farkları istatistik olarak önemlidir ( P < 

0.01). Senirkent ve Gönen ilçelerindeki anaç hayvan sayısı ortalamanın üzerinde 

olup, yetiştiricilerin sürülerini daha da büyütmek istedikleri tespit edilmiştir. Aksu ve 

Yenişerbademli ilçelerinde hayvan sayısının ortalamanın altında olduğu 

görülmektedir. 

Teke sayısı özelliği bakımından elde edilen verilere yapılan varyans analizi 

sonucunda ilçelerin teke ortalamaları bakımından farkları istatistik olarak önemlidir 

(P

Barınak 

boyutları 

(Metre) 

Barınak tipi 

Taban materyali 

Tavan materyali 

Duvar materyali 

Çizelge 4.5. İşletmelerin barınak özelliklerine ilişkin sonuçlar 

En 

Boy 

Oğlak barınaklarının 

Alanı ( m² ) 

Oğlak 

barınaklarının 

malzemesi 

Yükseklik 

Duvar materyali 

Tavan materyali 

N % 

4 - 10 129 78.18 

11 - 20 29 17.58 

21 ve üzeri 7 4.24 

5 - 10 73 44.24 

11 - 20 72 43.64 

21 ve üzeri 20 12.12 

0 - 2 121 73.33 

2,5 37 24.43 

3 7 4.24 

Yarı açık ağıl 127 76.97 

Kapalı ağıl 33 20.00 

Açık ağıl 5 3.03 

Beton 4 2.42 

Toprak 161 97.58 

Oluklu saç 38 23.03 

Kiremit 32 19.39 

Kıl çadırı 1 0.61 

Kıl çadırı + Naylon 89 53.94 

Açık 5 3.03 

Tuğla 15 9.09 

Briket 38 23.03 

Kerpiç 7 4.24 

Taş 39 23.64 

Tel 27 16.36 

Tahta 39 23.64 

6 - 20 104 63.03 

21 - 40 42 25.45 

41 ve üzeri 19 11.52 

Tahta 42 25.45 

Taş 84 50.91 

Briket 16 9.70 

Toprak 4 2.42 

Tuğla 19 11.52 

Saç 18 10.91 

Kamış 25 15.15 

Kiremit 21 12.73 

Naylon + Çadır 80 48.48 

Toprak 21 12.73 

17

İşletmelerin %76.97’sinde yarı açık ağıl kıl çadırı önünde tel ile çevrilmiş alanları 

olduğu, %20’sinin kapalı ağıl ve kıl çadırlardan olduğu, %3.03’ünün ise sadece tel ve 

taş ile çevrili açık ağıllardan oluşmaktadır. 

Çalışma yapılan işletmelerin %97.58’inde zeminin topraklardan oluştuğu, %2.42’ 

sinde betondan oluştuğu görülmüştür. 

Tavan materyali olarak %54.05’i kıl çadırı-naylon, %23.03’ü oluklu saç, %19.39 

kiremit, %3.03’ü ise açık sadece tel ile çevrili işletmeler olduğu belirlenmiştir. 

Barınakların duvarları %9.09 tuğla, %23.03’ü briket, %4.24’ü kerpiç, %23.64’ü taş, 

%16.36’sı taş, %23.64’ünü de tahta oluşturmaktadır. 

Oğlak barınaklarının %63.03’ü 6 ile 20 m 2 arasında, %25.45 ise 21 ile 40 m 2 , 

%11.52’si 41m 2 üzeri ağılların oluşturduğu görülmüştür. Oğlak ağıllarının duvar 

materyallerinin %25.45’i tahta, %50.91’i taştan, %9.7’si briket, %2.42’si toprak, 

%11.52’si ise tuğladan oluşmaktadır. Tavan materyali olarak %10.91’i saç, %15.15’i 

kamış, %12.73’ü kiremit, %48.48’i naylon-çadır ve %12.73’ü ise topraktan 

oluşmaktadır. 

4.3. Sürü Yönetimi 

Isparta ili işletmelerinde yapılan çalışmalarda sürü yönetimine ilişkin elde edilen 

sonuçlar Çizelge 4.6’ da verilmiştir. 

18

Teke katımı 

Tekenin sürüde kalma süresi 

Oğlakların oğlaklıkta kalma 

süresi (Ay ) 

Dişi çepiçlerin damızlıkta 

kullanma (Ay ) 

Göçerlik ( Kışlak - Yayla ) 

Kastrasyon 

Kastrasyon uygulaması 

Kırkım zamanı 

Kırkım 

Hayvanlar sağılıyor mu? 

Sağım yöntemi 

Sağımcı cinsiyeti 

Sağım sayısı 

Sütün değerlendirilmesi 

Peynir yapımında maya 

kullanımı 

Oğlaklara emiştirme yapılıyor 

mu? 

Oğlakları emiştirme zamanı 

Oğlakların emiştirme süresi(1 

günde) 

Oğlakların sütten kesim 

zamanı ( Ay ) 

Çizelge 4.6. Sürü yönetimine ilişkin sonuçlar 

N % 

Sınıf aşım 38 23.03 

Serbest aşım 127 76.97 

Tüm yıl boyunca 61 36.97 

Kızgınlık süresince(Ay) 104 63.03 

1 – 1,5 81 49.09 

2 – 2,5 70 42.43 

3 ve üzeri 14 8.48 

8 – 12 63 38.18 

18 83 50.30 

24 19 11.52 

Var 69 41.82 

Yok 96 58.18 

Evet 142 86.06 

Hayır 23 13.94 

Kendi 125 88.03 

Tecrübeli kişi 17 11.97 

Mayıs - Haziran 13 7.87 

Temmuz 38 23.03 

Ağustos 112 67.88 

Kendi 135 81.81 

İmece usulü 28 16.97 

Evet 161 97.58 

Hayır 4 2.42 

Elle 164 99.39 

Makineli 1 0.61 

Erkek 10 6.21 

Kadın 151 93.79 

Tek 157 97.51 

İki 4 2.49 

Aile 9 5.59 

Peynir yapımı 152 94.41 

Sağımdan sonra 141 92.76 

Kaynattıktan sonra 11 7.24 

Evet 154 93.33 

Hayır 11 6.67 

Sabah – Akşam 157 95.15 

Öğle 8 4.85 

2 saate kadar 21 12.73 

3 – 5 saat arası 75 45.45 

5 saat ve üzeri 69 41.82 

4 – 5 12 7.27 

6 57 34.55 

7 89 53.94 

8 ve üzeri 7 4.24 

19

Çizelge 4.6’ye göre keçi işletmeleri teke katımında %76.97’si serbest aşım, 

%23.03’ünün ise sınıf aşım yaptıkları belirlenmiş, tekenin %36.97’si sürüde tüm yıl 

boyunca, %63.03’ünün de teke zamanı sürüye kattıkları görülmüştür. 

İşletmedeki oğlakların %49.09’u oğlaklıkta 1 ile 1,5 ay, %42.43’ü oğlaklıkta 2 ile 2.5 

ay, %8.48’i ise 3 ay ve üzeri oğlaklıkta kalmaktadır. 

İşletmedeki dişi çepiçlerin %38.18’i 8 ile 12 aylık iken, %11.52’si 24 aylık 

zamanlara geldiklerinde damızlıkta kullanılmaktadır. 

Ankete gidilen işletmelerin %41.82’si kışın kışlıktan yaylaya göç ettikleri, %86.06’sı 

da kastrasyon yaptığı ve bu kastrasyonunda %88.03’ü kastrasyonu kendi uyguladığı, 

%11.97’si de kastrasyonun tecrübeli kişiler tarafından yapıldığı gözlenmiştir. Keçi 

işletmelerinin %97,5’inde sağımın yapılmadığı ve süt sağım yönteminin 

%99.39’unda sağımın elle yapıldığı, sağım yapılan işletmelerde de %93.79 oranında 

sağımın kadınlar tarafından gerçekleştiği ve %97.51’inin günde bir sağım yaptığı 

tespit edilmiştir. İşletmelerdeki sütün değerlendirilmesinde ise %94.41’i peynir 

yapmakta, %5.59’unun işletmede tüketildiği ve %92.76’sının da peynir yapımı için 

sütün sağıldıktan hemen sonra maya kullandıkları, %7.24’ü ise sütü kaynattıktan 

sonra mayaladıkları tespit edilmiştir. 

Keçi işletmelerinde oğlakların %93.33’ünün emiştirme yaptıkları, %95.15’inin 

emiştirmeyi sabah-akşam yaptıkları belirlenmiştir. Oğlakların bir günde %12.73’ü 2 

saate kadar %45.45’i 3 ile 5 saat arasında, %41.82’si ise günde 5 saat ve üzeri 

emiştirdikleri görülmüştür. İl genelinde %7.27’si 4 ile 5 ay arası, %34.55’i 6 aylık, 

%53.94’ü 7 aylık iken, %4.24’ü 8 ay üzeri oğlakları sütten kestikleri tespit edilmiştir. 

20

Çizelge 4.7. İlçelere bağlı olarak yetiştiricilerin teke katım sonuçları 

İLÇELER TEKE KATIMI Toplam 

Sınıf Serbest 

Aksu 0 6 6 


Uluborlu 0 8 8 

Keçiborlu 13 16 29 

Gelendost 6 4 10 

Senirkent 1 8 9 

Sütçüler 6 7 13 

Eğirdir 2 26 28 

Atabey 0 8 8 

Merkez 10 29 39 


Gönen 0 5 5 

Toplam 39 126 165 

İlçe ile teke katımı olguları arasında yapılan G testi sonucunda bu iki olgunun 

birbirinden bağımsız olmadığı görülmüştür (P

Besleme 

Çizelge 4.8. İşletmelerin besleme özelliklerine ilişkin sonuçlar 

Çizelge 4.8’e göre keçi işletmelerinin %44.85’inin tamamen makilik alanlardan 

yararlandığı, %67.27’sinin ek yemleme (flushing) yaptığı, %32.73’ünde ek yemleme 

yapılmadığı, %3.64’ünde yıl boyunca ağılda besleme yapıldığı belirlenmiştir. 

Yetiştiricilerin %75.15’inin teke katımı öncesi yemleme yapmadığı, %24.85’inin de 

katım öncesi ek yemleme yaptığı, %35.76’sının doğum sonrası ek yemleme 

yapmadığı görülmüştür. Keçi yetiştiricilerinin %75.15’inin kurbanlık amacıyla erkeç 

besledikleri saptanmıştır. 

Çizelge 4.9. İlçelere bağlı olarak yetiştiricilerin ek yemleme uygulamalarına ilişkin 

sonuçlar 

İLÇELER EK YEMLEME Toplam 

Uygulayan Uygulamayan 

Aksu 6 0 6 


Uluborlu 5 3 8 

Keçiborlu 22 7 29 

Gelendost 7 3 10 

Senirkent 7 2 9 

Sütçüler 9 4 13 

Eğirdir 13 15 28 

Atabey 7 1 8 

Merkez 24 15 39 


Gönen 1 4 5 

Toplam 111 54 165 

22 

N % 

Tamamen makilik Evet 74 44.85 

Hayır 91 55.15 

Ek yemleme Evet 111 67.27 

Hayır 54 32.73 

Yıl boyunca ağılda Evet 6 3.64 

besleme 

Hayır 159 96.36 

Kurbanlık besisi Evet 124 75.15 

Hayır 41 24.85 

Teke katımı öncesi Evet 41 24.85 

ek yemleme Hayır 124 75.15 

Doğum sonrası Evet 106 64.24 

keçilere ek 

yemleme 

Hayır 59 35.76

İlçe ile ek yemleme olguları arasında yapılan G testi sonucunda bu iki olgunun 

birbirine bağımlı olduğu görülmüştür (P

Döl verimi 

Kızgınlık 

dağılımı 

Oğlaklama 

dağılımı 

Çizelge 4.10. İşletmelerin verim özelliklerine ilişkin sonuçlar 

Teke altı keçi 

sayısı ( Adet) 

Kısır keçi 

sayısı ( Adet ) 

Yavru atan 

keçi sayısı 

(Adet ) 

Doğan oğlak 


Ölen oğlak 


Başlama 

Bitiş 

Başlama 

Bitiş 

Günlük sağılan süt miktarı 

( l) 

Kıl verimi (g/baş) 

N % 

20 – 100 70 42.42 

101 – 200 65 39.40 

200 ve üzeri 30 18.18 

Ortalama 144.06 

0 68 41.21 

1- 30 82 49.70 

31 ve üzeri 15 9.09 


0 61 36.97 

1 – 15 79 47.88 

16 ve üzeri 25 15.15 

Ortalama 7.97 

25 - 100 72 43.64 

101 - 200 66 40.00 

201 ve üzeri 27 16.36 


0 - 10 126 76.37 

11 - 30 30 18.18 

30 ve üzeri 9 5.45 


Mayıs-Temmuz 14 8.49 

Ağustos 25 15.15 

Eylül 108 65.45 

Ekim 18 10.91 

Haziran - Ağustos 13 7.88 

Eylül 25 15.15 

Ekim 102 61.82 

Kasım 25 15.15 

Aralık - Ocak 30 18.18 

Şubat 93 56.36 

Mart 42 25.46 

Şubat 15 9.09 

Mart 66 40.00 

Nisan 84 50.91 

0 – 25 77 46.67 

26 – 60 71 43.03 

61 – 200 17 10.30 

Ortalama süt miktarı 35.86 

200 – 250 84 51.00 

300 – 350 56 33.94 

400 - 500 23 13.94 

Ortalama kıl verimi 284 

24

Kızgınlığın mayıs ayından itibaren başladığı ve kasım ayına kadar devam ettiği, 

kızgınlığın en yoğun ay olarak eylül ayında görüldüğü, kızgınlığın genel olarak 

(%61.82) Eylül ayında sonlandığı tespit edilmiştir. 

Oğlaklamanın Aralık ayında başladığı, Nisan ayında bittiği görülmüştür. Doğumların 

en yoğun gerçekleştiği ay şubat ayı olarak saptanmış, oğlaklamanın aylara dağıldığı 

tespit edilmiştir. 

İşletme başına düşen ortalama günlük süt miktarı 35.87 l olup, hayvan başına 0.246 

l/baş olduğu, ortalama kıl veriminin de 0.284 kg/baş düştüğü ve genel kıl veriminin 

(%51.00) 200 ile 250 g arasında olduğu tespit edilmiştir. 

Çizelge 4.11. İlçelere bağlı olarak keçi yetiştiricilerinin bazı verim özelliklerine 

İLÇELER N Kızgınlık 

dağılımı 

(Gün) 

Aksu 6 37.83±2.42 ab 

Yenişerbademli 2 35.00±5.00 ab 

Uluborlu 8 43.13±2.66 a 

Keçiborlu 29 35.69±1.28 ab 

Gelendost 10 38.60±1.78 ab 

Senirkent 9 38.33±2.04 ab 

Sütçüler 13 40.46±1.74 ab 

Eğirdir 28 34.11±1.12 b 

Atabey 8 32.50±1.89 ab 

Merkez 39 41.67±1.82 ab 

Şarkikaraağaç 8 33.75±1.83 ab 

Gönen 5 34.00±2.44 ab 

ilişkin sonuçlar 

Doğum süresi 

(Gün) 

54.67±6.76 abcd 

52.50±2.50 abcd 

55.00±1.63 abc 

56.79±3.51 ab 

44.80±4.23 abcd 

42.78±4.68 abcd 

49.77±3.54 abcd 

40.61±2.23 bcd 

37.63±3.00 d 

39.21±1.51 cd 

58.63±9.79 a 

46.40±6.78 abcd 

25 

Keçi başına 

süt verimi 

( l ) 

0.18±0.02 

Doğan oğlak 

sayısı (Adet) 

84.17±12.80 c 

0.33±0.06 87.50±12.50 c 

0.28±0.02 147.50±29.20 abc 

0.28±0.03 118.14±12.94 bc 

0.22±0.03 154.00±28.57 abc 

0.32±0.04 191.67±40.17 ab 

0.25±0.03 112.31±21.51 bc 

0.27±0.02 139.04±11.69 abc 

0.22±0.02 91.25±14.32 c 

0.20±0.01 147.67±13.01 abc 

0.19±0.01 150.00±21.46 abc 

0.18±0.00 204.00±18.33 a 

Ortalama 37.66±0.64 46.47±1.21 0.24±0.00 137.05±5.97 

a, b, c, d, Aynı sütunda farklı harfler taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P

Ortalama keçi süt verimi bakımından ilçelerin ortalamaları arasındaki farklar 

istatistik olarak önemli değildir. Bunun sonucunda tüm ilçelerdeki keçi başına süt 

verimi aynı olduğu görülmektedir. 

4.6. Sağlık - Koruma 

Isparta ilindeki sağlık ve korumaya yönelik uygulamalar Çizelge 4.12’de verilmiştir. 

Aşı uygulaması 

ve ilaç danışmanı 

Veteriner hekim 

kontrolü 

Düzenli aşı 

yaptırma durumu 

Dezenfeksiyon 

Yaptırılan aşılar 

Sürünüzde hastalık 

durumu 

Ailede hayvansal 

kökenli hastalığa 

yakalanma durumu 

Çizelge 4.12. Sağlık – korumaya ilişkin sonuçlar 

N % 

Kendi 61 36.79 

Veteriner hekim 104 63.03 

Evet 135 81.82 

Hayır 30 18.18 

Evet 162 98.18 

Hayır 3 1.82 

İç parazit 15 9.09 

Ayak banyosu 15 9.09 

Vücut banyosu 10 6.06 

Kireç + Ağıl dezenfeksiyonu + Aşı 125 75.76 

Enterotoksemi 

Evet 

Hayır 

165 

0 

100.00 

0 

Şap 

Evet 

Hayır 

91 

74 

55.15 

44.85 

Brusella 

Evet 

Hayır 

101 

64 

61.21 

38.79 

Evet 31 18.79 

Hayır 134 81.21 

Evet 8 4.85 

Hayır 157 95.15 

Çizelge 4.12’e göre keçi işletmelerinin %98.18’inin düzenli aşı yaptırdığı, aşı 

uygulamasını ve ilaç danışmasının %36.79’unun kendilerinin yaptığı, 

%63.03’ününde veteriner hekimin yaptığı tespit edilmiştir. İşletmelerin %81.82’sin 

de veteriner hekim kontrolü düzenli olarak yapıldığı, %18.18’inin de düzenli olarak 

veteriner hekim kontrolünü düzenli olarak yaptırmadığı tespit edilmiştir. İşletmelerin 

%100’ün de dezenfeksiyonun düzenli olarak yapıldığı, dezenfeksiyon olarak da 

26

%75.76’sının aşı ve kireç yaptırdıkları, ekçiciklerin %100’ü sürülerine enterotoksemi 

(çelerme) yaptırdıkları, %61.21’i brusella, %38.79’u sürülerine şap uygulaması 

yaptıkları tespit edilmiştir. Yetiştiricilerin %81.21’inin hastalıklardan arı çıkmıştır ve 

%4.85’inin ailesinde hayvansal kökenli hastalıklara yakalandığı tespit edilmiştir. 

4.7. İşletmelerin Genel Sorunları ve Beklentileri 

İşletmelerin genel sorunları ve beklentilerine ilişkin sonuçlar Çizelge 4.13'de 

verilmiştir. 

27

Çizelge 4.13. İşletmelerin genel sorunları ve beklentilerine ilişkin sonuçlar 

N % 

Mera – orman kanunun değişmesi Evet 161 97.58 

Hayır 4 2.42 

Otlakların artması, tel çekiminin Evet 146 88.48 

durması 

Hayır 19 11.52 

Hayır 108 65.45 

İşletme beklentileri 

Aşı uygulaması zamanında 

yapılarak hastalıkların önlenmesi 

Evet 

Hayır 

98 

67 

59.39 

40.61 

Kaçak hayvancılığın önlenmesi Evet 11 6.67 

Hayır 154 93.33 

Ormanlardaki vahşi hayvanların Evet 16 9.70 

azaltılması 

Hayır 149 90.30 

Mera - orman alanlarının Evet 160 96.97 

kapatılmaması 

Hayır 5 3.03 

Devletten beklentiler 

Hayvan başına düşen teşvik Evet 143 86.67 

miktarının artması 

Hayır 22 13.33 

Çiftçi mallarını koruma 

Evet 30 18.18 

kanununun değiştirilmesi Hayır 135 81.82 

Tarım il – Sorun Yok 151 91.52 

ilçe 

Var 14 8.48 

teşkilatı Beklenti Yok 150 90.91 

Var 15 9.09 

Pazar sorunu Evet 18 10.91 

Hayır 147 89.09 

Çok iyi 21 12.73 

Isparta İli Damızlık Koyun Keçi 

İyi 107 64.85 

Yetiştiricileri birliğinin çalışmaları 

Orta 34 20.60 

Zayıf 3 1.82 

Memnunum, bir beklentim yok 

Evet 

Hayır 

32 

133 

19.39 

80.61 

Üyeler arasında dayanışmayı Evet 71 43.03 

sağlamak 

Hayır 94 56.97 

Aşı ve veteriner desteği vererek Evet 117 70.91 


Yetiştiricileri birliğinden beklentiler 

sağlık korumada yardımcı olması 

Üretilen malların birlik kanalı ile 

Hayır 

Evet 

48 

80 

29.09 

48.48 

satışını gerçekleştirmek 

Hayır 85 51.52 

Üyelerin haklarını savunmaları 

Evet 

Hayır 

113 

52 

68.48 

31.52 

Teşvikleri arttırmaları 

Evet 

Hayır 

37 

128 

22.42 

77.58 


Evet 163 98.79 

Yetiştiricileri birliğinin işletmeye düzenli 

kontrol etmesini ister misiniz ? 

Hayır 2 1.21 

Ortak mera alanlarının durumu 

Yeterli 

Yetersiz 

40 

125 

24.24 

75.76 

Kıl keçisinin ormanlık alanlara zarar durumu 

Evet 

Hayır 

14 

151 

8.48 

91.52 

Çevre ve Orman Bakanlığının eylem planı Var 2 1.21 

hakkında bilgi sahipliği 

Yok 163 98.79 

Orman Bakanlığı alan tahsis etse otlak Evet, olurum 153 92.73 

amacıyla kiracı olurmu sunuz ? 

Hayır, olmam 12 7.27 

Keçinin orman yangınlarının azalmasında Var 165 100 

etkisi 

Yok 0 0 

Zabıt durumu 

Evet 

Hayır 

59 

106 

35.76 

64.24 

Ödenilen ceza miktarı 

( TL ) 

0 

100 – 2500 

3000 ve üzeri 

108 

34 

23 

65.45 

20.60 

13.95 

28

Çizelge 4.13’e göre işletmenin besicilikten beklentileri %97.58’i mera ve orman 

kanunun değişmesini istemektedir. %88.48’i otlakların artmasını ve tel çekiminin 

durdurularak mera ve otlakların artmasını istemekte olup %11.52’sinin konu hakkın 

da çekimser olduğu görülmüştür. %34.55’i teşviklerin daha fazla olmasını, %59.39’u 

hastalıkların zamanında teşhis edilerek aşının zamanında uygulanmasını, %6.67’si 

kaçak hayvancılığın önlenmesini istemekte, %9.70’i ise ormandaki kurtların 

azaltılmasını istemektedir. 

İşletmelerin devletten beklentileri içinde %96.97’si devletten mera ve otlaklarını 

kapatmamasını, %86.67’si hayvan başına düşen teşvik miktarının artmasını %18.18’i 

ise çiftçi malları koruma kanunun değişmesini istemektedir. 

İl genelinde işletmelerin %91.52’sinin tarım il ve ilçe teşkilatlarıyla sorununun 

olmadığı, %9.09’unun tarım il ve ilçe teşkilatlarından beklentilerinin olduğu 

görülmektedir. Yetiştiricilerin %89.09’unun pazar sorunu yaşamadığı tespit 

edilmiştir. 

Keçi işletmelerinin Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliğinin 

çalışmalarını %12.73’ü çok iyi, %64.85’i iyi, %20.60’ı orta, %1.82’si ise 

çalışmalarını zayıf bulmaktadırlar. Yetiştiricilerin %89.79’u Isparta İli Damızlık 

Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği tarafından gelen Ziraat Mühendisinin işletmelerini 

düzenli olarak kontrol ettirmek istedikleri tespit edilmiştir. 

Yetiştiricilerin Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği’nden 

beklentilerinde %19.39’u çalışmalarından olumlu bir beklentisi olmadığını, 

%43.03’ü birliğin üyeler arasında danışmayı sağlamasını, %70.91’i aşı ve veteriner 

hizmeti verilerek sağlık korumada yardımcı olmasını, %68.48’i üyelerin haklarını 

savunmalarını, %22.42’si de teşviklerin artırılmasını talep etmekte olduğu tespit 

edilmiştir. 

29

Yetiştiricilerin %75.76’sının mera alanlarının yetersiz olduğunu, %24.24’ünün de 

mera alanlarının yeterli olduğunu düşündüğü tespit edilmiştir. Keçi yetiştiricilerinin 

%91.52’si kıl keçisinin ormana zarar vermediğini, %100’ü ise kıl keçisinin orman 

yangınını azalttığını düşündüğü tespit edilmiştir. Keçi yetiştiricilerinin %98.79’unun 

da Orman Bakanlığı eylem planı hakkında bilgisinin olmadığı, %92.73’ü Orman 

Bakanlığının otlak arazisi tahsis etmesi sonucu kiracı olacaklarını, %35.76’sı 

ormanda hakkında zabıt tutulduğunu ve ortalama 1304.72 TL ceza kesildiğini, 

%64.24’ü ceza ödemediğini, %20.60’ı 100 ile 2500 TL arasında, %13.95’inin 3000 

TL ve üzeri ceza ödediği tespit edilmiştir. 

Çizelge 4.14. İlçelere bağlı olarak yetiştiricilerin birlik faaliyetlerinden memnun 

olma durumuna ilişkin sonuçlar 

İLÇELER N Ortalamalar 

Aksu 6 91.00 a 

Yenişerbademli 2 20.50 b 

Uluborlu 8 73.38 ab 

Keçiborlu 29 60.55 ab 

Gelendost 10 90.35 a 

Senirkent 9 67.50 ab 

Sütçüler 13 53.04 ab 

Eğirdir 28 89.18 a 

Atabey 8 107.00 a 

Merkez 39 96.73 a 

Şarkikaraağaç 8 107.00 a 

Gönen 5 116.60 a 

Toplam 165 

a, b, Aynı sütunda farklı harfler taşıyan ortalamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemlidir (P

5. TARTIŞMA VE SONUÇ 

Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği Üyesi işletmelerde yapılan 

çalışmada ilgili işletmelerin genel özellikleri, verim durumları, sağlık ve koruma 

şartları değerlendirilmiştir. 

Keçi yetiştiriciliği yapan işletmelerin genel özellikleri bakımından elde edilen 

sonuçlar değerlendirildiğinde (Bkz. Çizelge 4.1.) yetiştiricilerin eğitim durumları 

bakımından %75.76’sı ilkokul, %14.55’i ortaokul, %7.27’si lise ve üniversite, 

%2.42’sinin de okuryazar olmadığı saptanmıştır. Benzer şekilde Bilginturan ve 

Ayhan (2008) da Burdur İlinde yapmış oldukları çalışmada yetiştiricilerin %90.2 ile 

ilkokul mezunu oldukları, çok düşük düzeyde de %1.5 okuryazar bulunmadığı 

saptanmıştır. İlde bu yetiştiricilik kolunda uğraşanların daha eğitimli oldukları, düşük 

düzeyde de olsa okuryazar olmamaları dikkat çekicidir. İlçelere bağlı olarak keçi 

yetiştiricilerinin eğitim durumları birbirinden bağımsız olmadığı belirlenmiştir 

(P

olduğunu tespit etmişlerdir. İlde ve tüm Türkiye genelinde yapılan çalışmalarda 

ortaya çıkan sonuçlar benzerlik göstermektedir. 

İşletmelerin % 100’unde damızlık ihtiyaçlarını kendi işletmelerinden temin ettikleri 

saptanmıştır. Elde edilen sonuçlardan; Soysal vd. (2005), Koyuncu vd. (2005), 

Bilginturan ve Ayhan (2008)’ın yaptıkları çalışmalarla benzerlik göstermektedir. 

Fakat ildeki keçi yetiştiricilerinin tümünün damızlık teminini kendi işletmelerinden 

karşılamaları dikkat çekici bir durumdur. 

Isparta İline yapılan bu çalışmada yetiştiricilerin %90.30’unun tek geçim kaynağının 

keçicilik olduğu ve başka bir geçim kaynaklarının olmadığı belirlenmiştir. 

Araştırmada işletmelerin neredeyse tümünün kayıt tutmadığı tespit edilmiştir. Benzer 

şekilde Bilginturan ve Ayhan (2008)’nın yaptığı çalışmada, keçicilik işletmelerinin 

%100’ünde kayıt tutulmadığını belirlemiştir. Isparta ilinde yapılan çalışma ile Burdur 

İlinde yapılan çalışmanın bulguları benzerlikler göstermekle beraber Isparta İlindeki 

yetiştiricilerin %4.24’unun kayıt tuttuğu göze çarpmaktadır. 

Barınak bakımından işletmelerin %76.79’u yarı açık barınak tipi olduğu ve bu 

sonucun, Koyuncu vd. (2006) ve Tölü vd. (2007), Bilginturan ve Ayhan (2008)’ın 

yaptıkları çalışmalara yakın olduğu görülmüştür. 

İşletmelerin meraya ve kışın ek olarak kaba yem kaynağının saman olduğu, temel 

yoğun yem kaynağı olarak arpa kullandıkları tespit edilmiştir. Keskin (1996)’in 

Hatay Bölgesindeki Süt Keçiciliği işletmelerinde yaptığı benzer bir çalışmada 

işletmelerin kış aylarında hayvanlara çiğit, çiğit küspesi, kepek, arpa, buğday gibi 

yemlerden birini veya birkaç tanesinin karışımından verdiklerini bildirmiştir. Benzer 

şekilde Bilginturan ve Ayhan (2008)’ın keçicilik işletmelerinde kaba yem kaynağı 

olarak %100 oranında saman, kesif yem olarak %40’ının arpa kullandığını tespit 

etmiştir. İşletmelerin hayvan varlığı ve yem kaynaklarının durumuna, fiyatına göre 

farklı kaba ve yoğun yemlerin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Yetiştiricilerin %64.24’u 

doğum sonrası keçilere, % 24.85’i teke katımı öncesi ek yemleme (flushing) 

32

yaptıkları tespit edilmiştir. Benzer şekilde Bilginturan ve Ayhan (2008), Tölü vd. 

(2007)’nin ve Koyuncu vd.(2006)’nin bulguları ile benzerlik göstermemekle beraber 

Isparta İlindeki yetiştiricilerin ek yemleme konusunda bilinçlendikleri göze 

çarpmaktadır. 

Yapılan çalışmada teke katımının %76.97’sinin serbest aşım, %23.03’unünde sınıf 

aşım şeklinde olduğu, tekelerin % 63.03 oranında kızgınlık boyunca sürüde 

kaldıkları tespit edilmiştir. İlçeler arası teke katımı şekli bakımından birbirinden 

bağımsız olmadığı tespit edilmiştir (P

İşletmelerde kırkım işlerinin genel olarak Temmuz ve Ağustos aylarında yapıldığı 

belirlenmiştir. Tölü vd. (2007)’nin Biga’da yaptıkları çalışmada kırkımın Mayıs- 

Eylül ayları arasında geniş bir zamana yayıldığını, Sosyal vd.(2005) ise yoğun 

kırkımların haziran ayında olduğunu, Bilginturan ve Ayhan (2008) kırkımın haziran 

ve temmuz aylarında yoğun olarak yapıldığını belirtmiştir. Kırkım zamanının illere, 

iklim şartlarına ve yetiştiricilere bağlı olarak genelde Temmuz aylarında yaptıkları 

fakat Isparta genelinde en yoğun kırkımın Ağustos ayında olduğu tespit edilmiştir. 

Çalışma sonucunda işletmelerin %98.18’i düzenli aşı yaptırdıkları, en az bir çeşit 

koruyucu aşılama yaptırdıkları, tüm yetiştiricilerin enterotoksemiyi vurdurdukları 

bunun yanında brusella ve şap aşı yaptıranların olduğu tespit edilmiştir. 

Yetiştiricilerin %63.03’u aşı uygulamasını veteriner hekimlere yaptırdıkları, 

%36.79’ununda aşı uygulamasını kendilerinin uyguladıkları tespit edilmiştir. 

Yetiştiricilerin %81.82’si düzenli olarak hastalık çıkışlarında ve kontrollerinde 

veteriner hekimlerle çalıştıkları görülmüştür. Koyuncu vd.(2006)’nin Çanakkale 

İlinde yaptıkları çalışmada işletmelerin %84.2’sinin yılda en az bir defa koruyucu 

aşılama yaptırdıklarını, %79’unun ise işletmede bir sorun olduğunda veteriner hekim 

çağırdıklarını tespit etmişlerdir. Bilginturan ve Ayhan (2008) keçicilik işletmelerinde 

aşıların hepsini yaptıranların oranı %13.6, enterotoksemi yaptıranların oranı %32.2 

olarak tespit etmiş, keçicilik işletmelerinin %92.5’inin aşı uygulamasını veteriner 

hekimlere yaptırdıkları, %95’inin sürekli olarak bir veteriner hekimle çalışmadıkları, 

sadece aşılama ve hastalık çıkışı olduğunda veteriner hekime başvurdukları 

belirlemişlerdir. Yetiştiricilerin ailelerinde hayvansal kökenli hastalığa (zoonoz) 

yakalananların oranı %4.85 olup bu değerin çok az olduğu görülmektedir. Diğer 

bölgelerdeki çalışmalara bakıldığında sağlık koruma ve uygulama sonuçları dikkate 

alındığında araştırmanın yapıldığı Isparta ilinde aşı uygulamaları ve bilinçlenmenin 

iyi düzeyde olduğu söylenebilmektedir. 

Yapılan çalışmada işletmelerin bazılarında (%18.79) oğlaklarda dış parazit olduğu 

görülmektedir. Koyuncu vd.(2006)’nin Çanakkale İlinde keçicilik işletmelerinde 

yaptıkları çalışmada oğlaklarda en sık görülen sağlık probleminin (%68.4) dış 

parazitler olduğunu belirlemiştir. Benzer şekilde Bilginturan ve Ayhan (2008)’nin 

34

keçicilik işletmelerinde en çok dış parazitlerin (%31.6) sorun olduğu belirlemiştir. 

Yapılan çalışmalarda görülen hastalıklar ile Isparta ilindeki çalışmada tespit edilen 

hastalıklar benzerlik göstermektedir. 

İlde ki işletmelerin anaç hayvan sayısı 25 ile 550 baş arasında ortalama 154.46 baş 

olarak tespit edilmiştir. İlçeler arası anaç hayvan sayı ortalamaları bakımından 

farkları istatistik olarak önemlidir (P

oğlakları sütten kestiklerini belirlemişlerdir. İlde yapılan çalışmada oğlakların sütten 

kesim yaşının yapılan çalışmalara benzerlik göstermektedir. 

Keçicilik işletmelerinde kısırlık oranı işletme başına 11.43 baş düşmekte, oğlak ölüm 

oranı işletme başına 10.31 baş olduğu tespit edilmiştir. Bilginturan ve Ayhan 

(2008)’nin yaptığı çalışma keçicilik işletmelerinde aynı oranlar sırası ile %10.17 ve 

%10.73 olarak bulunmuştur. Çıkan sonuçların benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. 

İşletmelerin %89.09’unun pazar sorunun olmadığını tespit edilmiştir. Fakat yapılan 

diğer çalışmalarda koyunculuk ve keçicilik işletmelerinin ortak sorununun pazar 

sorunu olduğu, işletmecilerin yetkililerden temel beklentilerinin pazar sorunlarının 

çözülmesi yönündedir. Fakat ilde yapılan çalışma sonunda ortaya çıkan durumun 

diğer yapılan çalışmalarla benzerlik göstermediği ve Isparta ilindeki pazar 

durumunun iyi olduğu görülmüştür. 

Yetiştiricilerin keçicilikten beklentilerinde en büyük sorunun mera ve orman 

kanunun değiştirilmesini, otlak alanlarının artmasını istemektedirler. Genel olarak 

çözülmesi istenen ve yetiştiricilerin beklentilerinin tüm Türkiye genelinde aynı 

olduğu tespit edilmiştir. Fakat en önemli sorunun mera ve otlak alanlarının gün 

gittikçe azaldığı belirlenmiştir. 

Yetiştiricilerin en çok karşılaştıkları hastalık olarak buzağı ishallerinin olduğu tespit 

edilmiş ve ağıl dezenfeksiyonu olarak kireç kullandıkları tespit edilmiştir. Benzer 

olarak Uğur vd. (2010)’nin yaptığı çalışmada en çok görülen hastalığın 

enterotoksami ve brusella olduğunu tespit etmişler ve ağıl dezenfeksiyonu olarak 

benzer şekilde kireç kullandıkları tespit edilmiştir. 

Keçi yetiştiricilerinin %91.52’si keçilerin ormanlık alanlara kesinlikle zarar 

vermediğini ve yetiştiricilerin tümünün (%100) keçilerin orman yangınlarını 

engellediğini söylemektedirler. Yapılan bazı çalışmalarda keçi – orman ilişkisinin 

sonucunda keçinin ormana zarar verdiğini vurgulamışlardır. Fakat sorulan anket 

soruları karşısında yetiştiricilerden alınan cevaplarda keçilerin genç ormanlarda 

otlatılmadığı için keçinin ormana zarar vermediğini belirtmişlerdir. 

36

6. SONUÇ 

Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliğine kayıtlı işletmelerde yapılan 

anket çalışmaları sonucunda elde edilen genel sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda 

verilmiştir: 

1- İşletmecilerin en önemli sorununun mera ve otlak sorunu olduğu, otlak alanlarına 

tel çekimi olduğu görülmüştür. Bu durumun yeniden değerlendirilerek yetişmiş 

orman alanlarındaki tel çekiminin kaldırılarak devletin yetiştiricilere otlak alanları 

göstermesi gerekmektedir. 

2- Kıl keçisinden elde edilen ürünlerin doğal şartlarda üretildiği ve organik ürünler 

sınıfında yer almasını sağlayarak hem kıl keçisinin önemi vurgulanacak hemde zor 

şartlarda yaşayan yetiştiricilere yeni bir kazanç kapısı oluşturacaktır. 

3- Keçicilik işletmelerinde kayıtlar düzenli tutulmamaktadır. Özellikle verim ve 

sağlık kayıtlarının tutulmasını sağlayıcı ve özendirici tedbirlerin alınması, Isparta İli 

Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği tarafından eğitici seminerler verilmeli ve 

bunların sıkı bir şekilde takibi gerekmektedir. 

4- Damızlık materyal olarak kullanılacak iyi kalitede ve yüksek verimli hayvanların 

olmaması, Isparta ilinde özellikle süt verimleri düşük hayvanların bulunması 

işletmelerin karlılığını azaltmaktadır. Bunun için melezleme yoluyla üretilen yüksek 

verimli hayvanların işletmelere dağıtılması küçükbaş hayvancılığın rekabet gücünü 

ve pazar payını artırma yönünden çok önemli ve gereklidir. Son yıllarda kıl keçisi 

yetiştiricilerinin otlatma alanı yetersizliğinden dolayı bu üretim kolunu 

desteklemelidirler ve kontrollü ortamlarda Saanen, Saanen melezi ve honamlı keçi 

yetiştirmeye başladıkları gözlemlenmiştir. 

5- İşletmelerinde ek yemleme uygulaması olarak bilinen flushing beslemesi 

uygulamaktadır. 

37

6- İşletmecilerin yaptıkları işle ilgili olarak bilgilerini atalarında ve ebeveynlerinden 

kalan yöntemlerle yaptıkları dolayısıyla yenilik uygulamamaktadırlar. İşletmecilikle 

ilgili olarak özellikle Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği ve Tarım 

ve Köyişleri Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlükleri vasıtasıyla yetiştiricilik, sağlık, 

besleme gibi konularda eğitim, seminer ve kurs verilmesi, eğitimin 

yaygınlaştırılması ve geleneksel yöntemlerin bırakılması gerekmektedir. 

7- Isparta İlinde barınak koşullarının yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. 

Genellikle çalılarla ve taşlarla çevrili alanlarda, evlerin bodrum katlarında, evlere 

bitişik barınaklarda, yetiştiricilik yapılmaktadır. Bu barınakların daha modern ve iyi 

duruma getirilmesi gerekmektedir. 

8- Keçi sütlerinin diğer bazı illerde olduğu gibi düzenli şekilde toplanıp, hijyenik 

koşullarda kaliteli ürünlere (dondurma, peynir vb.) dönüştürülmesi üreticilerin gelir 

seviyesinin artırılmasına katkı sağlayacaktır. 

9- Üreticilerin ilde kurdukları yetiştirici birliğinin çalışmalarından memnun 

oldukları, fakat aşı ve veteriner hizmetlerinin verilmesini istemektedirler. 

10- Genel olarak ilde hayvan sağlığı açısından temel bir sorun gözlemlenmemiştir. 

11- Topluma kıl keçilerinin günah keçisi olmadığını göstererek, yapılacak projelerin 

gerek devlet gerekse özel kuruluşlar tarafından desteklenmesini sağlayacak girişimler 

yapılmalı, üretim ve pazarlamada Ar-Ge çalışmalarına öncelik verilmelidir. Özellikle 

teke yöresinde bulunan ilimizde gen kaynağımız korunmalıdır. 

Genel bir sonuç olarak; keçi yetiştiriciliğinin ciddi anlamda geriye gitmeye başladığı 

fakat, son zamanlarda küçükbaş hayvancılığın değerlenmesi yetiştiricilerin yüzünü 

güldürmüş ve borçlarını kapatmaya çalıştıkları ve yetiştirdikleri hayvan sayılarını 

artıracaklarını söyleyerek keçiciliğin bu şekilde devam etmesini temenni 

etmektedirler. Son zamanlarda çıkan faizsiz krediler ile hayvancılığa olan ilginin 

artacağı, teknik ve ekonomik olarak daha da desteğe ihtiyacı olduğu anlaşılmaktadır. 

38

7. KAYNAKLAR 

Aktürk, D., Tatlıdil, F., Savran, F., 2005. Çanakkale Damızlık Koyun ve Keçi 

Yetiştiricileri Birliğine Üye Olan İşletmelerde Süt Maliyetinin Belirlenmesi. 

Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi. 26-27 Mayıs, 214-218, İzmir. 

Anonim, 2010a. Türkiye İstatistik Kurumu, 

http://www.tuik.gov.tr/hayvancilikapp/hayvancilik.zul Erişim Tarihi: 

15.07.2010. 

Anonim, 2010b. Isparta Tarım İl Müdürlüğü. http://ispartatarim.gov.tr Erişim Tarihi 

: 15.06.2010. 

Bilginturan, S., Ayhan, V., 2008. Burdur İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri 

Birliği üyesi keçicilik işletmelerinin yapısal özellikleri ve sorunları üzerine 

bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi. 1-50, Isparta. 

Erkuş, A., Kıral, T., 1991. Türkiye’de Tarımsal Yapı, bu yapı içerisinde 

hayvancılığın önemi ve geleceği. II. Hayvancılık Kongresi. TMMOB Ziraat 

Mühendisleri Odası. Ankara. 

Güney, O., Ocak, S., 2007. Süt Keçiciliği Sektöründe Gelişmiş Olan Ülkelerde Islah 

Organizasyonu ve Türkiye İçin Kimi Öneriler. 5. Ulusal Zootekni Bilim 

Kongresi. 5-8 Eylül, Van. 

Kaymakçı, M., Eliçin, A., Tuncel, E., Pekel, E., Karaca, O., Işın, F., Taşkın, T., 

Aşkın, Y., Emsen, H., Özder, M., Selçuk M., Sönmez R., 2000. Türkiye’de 

Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği. Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi. 

17-21 Ocak, Ankara. 

Kaymakçı, M., 2005. Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi, 2005 Değerlendirme Öneriler 

Raporu. 

39

Keskin, M., 1996. Hatay Bölgesinde Süt Keçisi Yetiştiriciliği ve Sorunları. I. Ulusal 

Zootekni Bilim Kongresi. 5-7 Şubat, 156-160, Antalya. 

Kırk, K., 2004. Van İli Koyun ve Keçi Yetiştiriciliğinin Yapısı ve Geliştirme Yolları. 

4. Ulusal Zootekni Bilimi Kongresi. 1-3 Eylül, 356-360, Isparta. 

Koyuncu, E., Pala, A., Savaş, T., Konyalı, A., Ataşoğlu, C., Daş, G., Ersoy, İ.E., 

Uğur, F., Yurtman, İ.Y., Yurt, H.H., 2006. Çanakkale Koyun ve Keçi 

Yetiştiricileri Birliği Üyesi Keçicilik İşletmelerinde Teknik Sorunların 

Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Hayvansal Üretim 47(1):21-27, 2006. 

Koyuncu, M., Uzun, Ş.K., Tuncel, E., 2006. Güney Marmara Bölgesi Keçicilik 

İşletmelerinin Genel Durumu ve Verim Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine 

Araştırmalar II. İşletmelerin Üretim Potansiyeli ve Sorunları. Tarım Bilimleri 

Dergisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 12(1):29-36, 2006. 

Ocak, S., Bahadır, B., Güney, O., 2007. Geleneksel Keçi Yetiştiriciliği ve Kırsal 

Kalkınma. 5. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi. 5-8 Eylül, Van. 

SPSS, 2006. SPSS For Windows Evaluation Version Release 15.0.0. Spss Inc. 

Soysal, M.İ., Kök, S., Gürcan, K.E., Özdüven, L.M., 2005. Edirne İli Keçiciliği 

Üzerine Bir Araştırma. Süt Keçiciliği Ulusal Kongresi. 26-27 Mayıs, 228- 

230, İzmir. 

Şentürklü, S., Arslanbaş, E., 2010. Entansif Keçi Yetiştiriciliği. Ulusal Keçicilik 

Kongresi. 24 – 26 Haziran, 184-188, Çanakkale. 

Tozlu, H., Olfaz, M., 2007. Karadeniz Bölgesi Keçi Yetiştiriciliğinin Mevcut 

Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri. 3. Ulusal Zootekni Öğrenci 

Kongresi.17-18 Mayıs, 127-133, Kahramanmaraş. 

Uğur, F., Tölü, C., Daş, G., Konyalı, A., Savaş, T., 2010. Biga (Çanakkale) İlçesinde 

40

Keçi Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Genel Durumlarının Anket Yoluyla 

Belirlenmesi. Ulusal Keçicilik Kongresi. 24 – 26 Haziran, 180-183, 

Çanakkale. 

41

Adı Soyadı : Metin ACAR 

Doğum Yeri ve Yılı : Fatih - 1986 

Medeni Hali : Bekar 

Yabancı Dili : İngilizce 

Eğitim Durumu(Kurum ve Yıl) 

Lise : Plevne Lisesi 1999 - 2003 

ÖZGEÇMİŞ 

Lisans : S.D.Ü.Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü 2003-2008 

Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl : 

1- Isparta İli Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliği 2010 - … 

2- 

Yayınları (SCI ve diğer makaleler) 

1- 

42

tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü ısparta ili ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?