T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ...

T.C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

İKLİM DEĞİŞİMİNİN SU KAYNAKLARI 

ÜZERİNE ETKİSİ 

Hasan Gürhan ÜSTÜN 

Danışman: Prof. Dr. M. Erol KESKİN 

DOKTORA TEZİ 

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİMDALI 

ISPARTA – 2008

İÇİNDEKİLER 

Sayfa 

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………..i 

ÖZET……………………………………………..……………………………….....iv 

ABSTRACT………………………………………………………………………......v 

TEŞEKKÜR……………………………………………………………………….....vi 

ŞEKİLLER DİZİNİ…………………………………………………………………vii 

ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………………….x 

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ……..………………………….……….xi 

1. GİRİŞ………………………………………………………………………...…….1 

2. KAYNAK ÖZETLERİ………………………………………………………….....4 

2.1. İklim Değişimi, Sıcaklık ve Yağış Modellemeleri…………………………........4 

2.2. Akış Modellemeleri………………………………………………………….....10 

2.3. Göl Hidrolojik Bilânçosu ve Buharlaşma………………………………………14 

3. MATERYAL VE YÖNTEM………………………………...…………………...21 

3.1. Işıklı Gölü……………………………………………...………………….……21 

3.1.1. Coğrafi Konum…………………………………………………………….…21 

3.1.2. Gölden Yararlanma Şekilleri…………………………………………….…...22 

3.1.3. Çevresel Su Kaynakları…………………………………………………….…24 

3.1.4. Büyük Menderes Nehri ve Güzergahı…………………………………….…..24 

3.1.5. Küfi Çayı…………………………………………………………………...…26 

3.1.6. Toprak Kaynakları ve Sulama………………………………………….….…26 

3.1.7. Yeraltı Su Kaynakları ve Kirlilik Durumu………………………................…28 

3.2. Modellemeler……………………………………………………………...……29 

i

3.2.1. ARMA Modeli……………………………………….……………….………29 

3.2.2. Hibrid Model…………………………………………………….……………31 

3.2.3. İklim Değişimi…………………………………………………….………….32 

3.2.3.1. Sera Etkisi………………………………………………...………………...35 

3.2.3.2. İklim Değişiminin Etkileri…………………………………….................…36 

3.2.3.3. İklim Değişimi ve Su Kaynakları……………………………….….........…40 

3.2.3.4. İklim Değişimiyle İlgili Kuruluşlar ve Faaliyetleri…………….………..…49 

4. ARAŞTIRMA BULGULARI…………………………………………………….57 

4.1. İklim Değişimi Etkisi Altında Işıklı Gölü Hidrolojik Bilançosu………….……57 

4.1.1. Aylık Sıcaklıkların Modellenmesi…………………….…………………..….59 

4.1.1.1. İstasyon Bilgisi………………………………………………………….….59 

4.1.1.2. Hibrid Model..................................................................................................60 

4.1.2. Göl Seviyesi………………………………………………………………..…65 

4.1.3. Girdi Terimleri……………………………………………………………..…70 

4.1.3.1. Yüzeysel Akışlar……………………………………………………...…….70 

4.1.3.2. Yağış…………………………………………………………………..……82 

4.1.3.3. Pompaj ile Tahliye……………………………………………………….…84 

4.1.4. Çıktı Terimleri…………………………………………………………….….87 

4.1.4.1. Yüzeysel Akışlar……………………………………………………………87 

4.1.4.2. Sulama………………………………………………………………………90 

4.1.4.3. Buharlaşma…………………………………………………………………92 

4.1.5. Göl Bilançosu…………………………………………………………………94 

4.2. Göl İşletme Modeli……………………………………………………………102 

5. TARTIŞMA VE SONUÇ…………………………………...………………..…104 

ii

5.1. Bundan Sonra Yapılacak Çalışmalar………………………………………….107 

6. KAYNAKLAR……………………………………………….…………………109 

ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………….……………….117 

iii

ÖZET 

Doktora Tezi 

İKLİM DEĞİŞİMİNİN SU KAYNAKLARI ÜZERİNE ETKİSİ 


Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü 

İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı 

Juri: Prof. Dr. Bülent TOPKAYA 

Prof. Dr. M. Erol KESKİN (Danışman) 

Prof. Dr. S. Nilay KESKİN 

Doç. Dr. Recep BAKIŞ 

Yrd. Doç. Dr. Mesut ÇİMEN 

İklim değişiminin su kaynaklarına etkisini araştırmak amacıyla Işıklı Gölü üzerinde 

bir durum çalışması yapılmıştır. Çalışmanın amacı iklim değişiminin incelenen göle 

etkisini izlemek ve bu etki altında gölün hidrolojik bilânçosunu çıkararak bir işletme 

modeli oluşturmaktır. Kurulan modelde ileriye yönelik üç yıllık dönem tahmin 

dönemi olarak incelenmiştir. Önce sıcaklık verileri Fourier serileri ve ARMA 

(Autoregressive Moving Average) modelini içinde barındıran Hibrid model 

kullanılarak modellenmiştir. Gölün beslenim ve boşalım kaynakları belirlenerek göle 

olan yüzeysel akışlar modellenip ileriye yönelik üç yıllık dönem için tahmin 

edilmiştir. Yağış ve buharlaşma verileri modellendikten sonra tahminler iklim 

değişiminin sıcaklık artışları ve yağış miktarında düşüşler getireceği göz önünde 

bulundurularak yapılmıştır. Bu modellere dayanarak göl bilânçosu oluşturulmuş ve 

göl işletme modeli kurulmuştur. 

Yapılan model çalışmaları sonucunda iklim değişiminin Işıklı Gölü üzerinde 

olumsuz etkileri olacağı ve ileriye yönelik üç yıllık dönemde sulanması planlanan 

tarım arazileri için yeterli suyun havzada biriktirilemeyeceği belirlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: İklim değişimi, su kaynakları, sera etkisi, Işıklı Gölü, akışların 

modellenmesi, hidrolojik bilânço, işletme modeli. 

2008, 117 sayfa 

iv

ABSTRACT 

Ph.D. Thesis 

CLIMATE CHANGE EFFECTS ON WATER RESOURCES 


Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences 

Department of Civil Engineering 

Thesis Committee: Prof. Dr. Bülent TOPKAYA 

Prof. Dr. M. Erol KESKİN (Supervisor) 

Prof. Dr. S. Nilay KESKİN 

Assoc. Prof. Dr. Recep BAKIŞ 

Asst. Prof. Dr. Mesut ÇİMEN 

To analyse the climate change effects on water resources a case study is made on 

Işıklı Lake. The aim of this study is to investigate the effects of climate change on 

this lake and to set a hydrological balance and operating model under this effect. The 

three years forward period in the constituted model is analysed as forecasting period. 

Temperature data is modelled firstfully by using Hybrid Model that is formed by 

ARMA and Fourier Series. The input and output parameters are determined, and the 

run off to the lake is modelled and forecasted for the three years forward period. 

After the precipitation and evaporation data are modelled, the forecasts are made on 

the basis of climate change will cause higher temperatures and lower precipitation 

amount. According to these models a water balance is set and lake operating model is 

constituted. 

According to model results it is seen that climate change will affect Işıklı Lake 

negatively and it is impossible to store the required amount of water in lake reservoir 

for the projected irrigation activities for the three years forward period under current 

conditions. 

Key Words: Climate change, water resources, greenhouse effect, Işıklı Lake, 

modelling the run off, hydrological balance, operating model. 

2008, 117 pages 

v

TEŞEKKÜR 

Küresel anlamda önem arzeden ve bir o kadar da güncel bir konu olan iklim değişimi 

ve su kaynaklarına etkileri bu çalışmada tüm yönleriyle incelenip ülkemizdeki bir su 

kaynağında durum çalışması yapılmıştır. 

Tezde emeği geçen tüm kişi ve kuruluşlara teşekkür etmekle beraber aşağıda 

sayacağım kişilere teşekkürü ayrıca bir borç bilirim. 

Değerli tez danışmanım Sayın Prof. Dr. M. Erol Keskin, çalışmanın sonuca 

ulaştırılmasında ve karşılaşılan güçlüklerin aşılmasında yön gösterici olmuştur. 

Aileme tez çalışması süresince verdikleri destekten ötürü teşekkür ederim. 

vi 


ISPARTA, 2008

ŞEKİLLER DİZİNİ 

Şekil 3.1 Işıklı Gölü’nden bir görünüm ………………………………….…………22 

Şekil 3.2 Işıklı Gölü ……………………………………………..………….………23 

Şekil 3.3 Büyük Menderes nehri güzergahı ….…………………….…………….…25 

Şekil 3.4 2020-2080 yılları için yaz aylarındaki sıcaklık değişimi …..…………..…34 

Şekil 3.5 Sera etkisinin şematik gösterimi …………………………….……..……..36 

Şekil 3.6 Avrupa ülkelerinde kişi başına düşen yıllık tatlı su miktarı, 2001 ….……42 

Şekil 3.7 Su kaynakları potansiyelinin % 20'sinden fazlasını kullanan ülkelerde 

iklim değişiminden dolayı su kaynaklarında meydana gelen değişim …..….44 

Şekil 3.8 Küresel olarak 1961–1990 yılları akışları temel alınarak 2050 yılı için 

yapılan ortalama yıllık akış değişim tahminleri (mm/yıl) …………………..45 

Şekil 3.9 2080 yılında deniz seviyesindeki yükselmeye karşı halen uygulanan 

koruma yöntemlerinin devamı halinde risk altındaki insan sayısı ve kıyı 

alanları ……………………………………………………………………....47 

Şekil 3.10 Avrupa Birliği ülkelerinin mevcut ve tahmin edilen sera gazı salımları ..53 

Şekil 3.11 Küresel ortalama sıcaklık değişimleri …………………….….…………55 

Şekil 3.12 Küresel ortalama yağış değişimleri ……………………….…………….56 

Şekil 4.1 Hibrid modelle tahmin edilen ve gözlenen değerlerin 1964-2006 yılları 

için dağılımı ……………………………….…………………….………….63 

Şekil 4.2 Hibrid modelle modellenen ve gözlenen değerlerin 2004-2006 yılı için 

karşılaştırılması ……………………………………………………………..64 

Şekil 4.3 Fourier Serileri ile 2007-2009 dönemi için tahmin edilen sıcaklık 

değerleri……………………………………………………………………..64 

Şekil 4.4 Göl seviye-alan-hacim değişimi ……………………………….…………66 

Şekil 4.5 Ölçülmüş göl seviye değişimleri …………………………………………67 

Şekil 4.6 2003-2007 dönemi su seviyesi ……………………………………………68 

Şekil 4.7 1959-1980 yılları arası modellenen göl seviye salınımı ………………….69 

vii

Şekil 4.8 2007-2009 dönemi için tahmin edilen göl seviyeleri …………………….70 

Şekil 4.9 Küfi Çayı’nın son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi ………...……………72 

Şekil 4.10 Küfi Çayı gözlenen ve modellenen akım çiftleri ………………..………73 

Şekil 4.11 Küfi Çayı gözlenen ve modellenen akım eğrileri (1959-2006) …………73 

Şekil 4.12 Büyük Menderes Nehri’nin son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi …...…74 

Şekil 4.13 Büyük Menderes Nehri gözlenen ve modellenen akım çiftleri …………75 

Şekil 4.14 Büyük Menderes Nehri gözlenen ve modellenen akım eğrileri (1959- 

2006) …………………………………………………………………….….76 

Şekil 4.15 Akçay’ın gözlenen akım eğrisi ………………………………………….76 

Şekil 4.16 Işıklı Pınarı’nın son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi …………………..78 

Şekil 4.17 Işıklı Pınarı gözlenen ve modellenen akım çiftleri ………………….…..79 

Şekil 4.18 Işıklı Pınarı gözlenen ve modellenen akım eğrileri (1959-2006) ……….79 

Şekil 4.19 Yuvaköy Kaynağı’nın gözlenen akım eğrisi ……………………………80 

Şekil 4.20 Yapağlı Kaynakları’nın gözlenen akım eğrisi …………………………..81 

Şekil 4.21 Gökgöl Kaynakları’nın gözlenen akım eğrisi ………………………...…81 

Şekil 4.22 Son üç yılı tahmin edilen yağış yüksekliği eğrisi ……………………….83 

Şekil 4.23 Son üç yılı tahmin edilen yağış hacim eğrisi ……………………………83 

Şekil 4.24 Süngüllü Pompa İstasyonu’nun son üç yılı tahmin edilen pompaj eğrisi .85 

Şekil 4.25 Irgıllı Pompa İstasyonu’nun son üç yılı tahmin edilen pompaj eğrisi …..87 

Şekil 4.26 Büyük Menderes Nehri-çıkış’ın son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi …88 

Şekil 4.27 Büyük Menderes Nehri çıkışı gözlenen ve modellenen akım çiftleri …...89 

Şekil 4.28 Büyük Menderes Nehri çıkışı gözlenen ve modellenen akım eğrileri 

(1959-2006) …………………………………………………………………90 

Şekil 4.29 Baklan Ovası Sulaması’nın son üç yılı planlanan hacim eğrisi …………91 

Şekil 4.30 Gümüşsu Pompaj Sulaması’nın son üç yılı planlanan hacim eğrisi ….…92 

viii

Şekil 4.31 Son üç yılı tahmin edilen buharlaşma yüksekliği eğrisi ………………...93 

Şekil 4.32 Son üç yılı tahmin edilen buharlaşma hacim eğrisi ……………………..94 

Şekil 4.33 Beslenim-boşalım büyüklükleri ………………………………..………..99 

Şekil 4.34 Göl beslenim grupları …………………………………………..…….…99 

Şekil 4.35 Göl boşalım grupları …………………………………………………...100 

Şekil 4.36 Beslenim-boşalım dengesi …………………………………………..…101 

Şekil 4.37 Hesaplanan ve ölçülen hacim farkları …………………………….……101 

ix

ÇİZELGELER DİZİNİ 

Çizelge 3.1 Işıklı Gölü sulama projesi karakteristikleri ………………..…..…….…23 

Çizelge 3.2 Yeraltı suyu tahsisleri ………………………………………………….26 

Çizelge 3.3 Sulanabilir tarım arazisi ……………………………………….……….27 

Çizelge 3.4 İl genelinde aktif depolama hacmi ……………………………………..27 

Çizelge 3.5 Türkiye’deki sera gazları salımları ……………………………...……..53 

Çizelge 4.1 Hava sıcaklığı verilerinin bazı parametreleri …………………………..60 

Çizelge 4.2 Artık model eklenmiş ve eklenmemiş Hibrid Model .............................62 

Çizelge 4.3 Küfi Çayı istatistik parametreleri ………………………………………71 

Çizelge 4.4 Büyük Menderes Nehri istatistik parametreleri ………………………..74 

Çizelge 4.5 Işıklı Pınarı istatistik parametreleri ……………………………………77 

Çizelge 4.6 Yağış verileri istatistik parametreleri …………………………………..82 

Çizelge 4.7 Büyük Menderes Nehri-çıkış istatistik parametreleri ………………….88 

Çizelge 4.8 Sulama verileri istatistik parametreleri ………………………………...90 

Çizelge 4.9 Buharlaşma verileri istatistik parametreleri …………………………....93 

Çizelge 4.10 Göl beslenim değerleri …………………………………………….….95 

Çizelge 4.11 Göl boşalım değerleri ………………………………………………...97 

x

a0 

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ 

Fourier Serisi Analizi sabiti 

a1, b1, a2, b2, ak, bk Faz katsayıları 

Ak 

Serinin genliği 

AOGCM Atmosphere Ocean General Circulation Model 

AR(2) 2. dereceden otoregresif model 

ARMA Autoregressive Moving Average 

ARMA(1,1) 1. dereceden otoregresif hareketli ortalama model 

b0 

B∆t 

CH4 

CO2 

Eğim katsayısı 

Taban suyu beslenimi 

Metan 

Karbondioksit 

Cov Kovaryans 

CRLE Complementary Relationship Lake Evaporation 

EEA European Environment Agency 

E∆t 

f Frekans 

Buharlaşma kayıplarının zamana bağlı değişimi 

FARIMA Fractionally Differenced Autoregressive Integrated Moving 

Average 

GCM General Circulation Model 

GHG Greenhouse gases 

GOS Global Observing System 

ha Hektar 

HadCM2 Hadley Centre Circulation Model 2 

xi

HadCM3 Hadley Centre Circulation Model 3 

HFCs 

Hidroflorokarbon 

hm 3 Hektometreküp 

IMO International Meteorological Organization 

IPCC Intergovermental Panel on Climate Change 

k ω’nin harmonikliği 

KHGM Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 

km Kilometre 

km 2 Kilometrekare 

kV Kilovolt 

kW Kilowat 

K∆t 

m Metre 

m 3 Metreküp 

Taban suyu kaçakları 

m 3 /s Metreküp/saniye 

m 3 /saat Metreküp/saat 

Max Maximum 

Min Minimum 

mm Milimetre 

mm/yıl Milimetre/yıl 

MOS Model Output Statistics 

n Gözlem sayısı 

N2O Nitrooksit 

OECD Organisation for Economic Co-operation and Development 

xii

P Olasılık fonksiyonu 

p, q ARMA model dereceleri 

PFCs 

P∆t 

Perflorokarbon 

Yağıştaki zamana bağlı değişim 

R 2 Belirginlik katsayısı 

RE Bağıl hata 

rk 

n elemanlı örnekten elde edilen k-aralıklı otokorelasyon 

katsayısı 

RMSE Root mean square error 

RSE Artık standart hata 

R∆t 

Akıştaki zamana bağlı değişim 

S Tahmin edilen sıcaklıkların standart sapması 

t 

g 

S Gözlenen sıcaklıkların standart sapması 

t 

o 

SF6 

Sülfür Hekzaflorid 

Sul. Dönen Sulamadan dönen 

Sün. P. Süngüllü Pompaj 

S∆t 

Enerji ve sulama-içmeye verilen su miktarı 

t Zaman serisi sıra numarası 

Tf 

Fourier model sonuçları 

T Tahmin edilen hava sıcaklığı 

g 

i 

T Tahmin edilen ortalama hava sıcaklığı 

g 

m 

Th 

Ti 

Hibrid model sonuçları 

Tahmin edilen sıcaklık 

xiii

tn 

n zaman anı 

T Gözlenen hava sıcaklığı 

o 

i 

T o 

m 

Gözlenen ortalama hava sıcaklığı 

UKCIP98 United Kingdom Climate Impacts Programme 

UN United Nations 

UNCED United Nations Conference on Environment and Development 

UNEP United Nations Environment Programme 

UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change 

UNFCCC HGK UNFCCC Hükümetlerarası Görüşme Komitesi 

WHO World Health Organization 

WMO World Meteorological Organization 

Xi, Xn 

Sürecin i. ve n. rasgele değişkeni 

Y. Kay. Yuvaköy Kaynağı 

yi 

εi 

Zaman serisinin i.’nci yıldaki değeri 

Rasgele değişken 

ω Fourier frekansı 

φp, θq 

ρk 

σx 

(∆V)∆t 

0 C Celsius 

Zaman serisinin regresyon katsayıları 

k-aralıklı otokorelasyon katsayısı istatistiği 

Standart sapma istatistiği 

Göl su hacmindeki zamana bağlı değişim 

xiv

1. GİRİŞ 

Su canlıların vazgeçilmez ihtiyaçlarının başında gelir. Bu yüzden insanoğlu için her 

zaman önemini korumuştur. Su ile insanoğlunun doğrudan etkilendiği iklim 

birbiriyle yakın ilişki içinde olmuş, bazı yıllar belirli yöreler kuraklık yaşarken bazen 

de yağışlı dönemler geçirmiştir. Su kaynaklarının iklim ile yoğun bir etkileşimi söz 

konusudur. İklimin yağışlı dönemlerinde su kaynakları artış gösterip, kurak 

dönemlerinde ise azalma göstermektedir. 

Endüstrileşme dönemiyle birlikte özellikle 1900’lü yıllardan sonra yaşanan hava, su 

ve toprak kirliliği yerkürede geri dönülmesi güç tahribatlar yapmıştır. Su kaynakları 

doğrudan kirlenmekle birlikte dolaylı olarak da birçok etkiye maruz kalmıştır. Fosil 

yakıtlarının kullanılması sonucu havaya karışan sera gazları güneşin yerküreyi 

ısıtması sonrasında ısıyı atmosferde hapsetmiş ve küresel bir ısınmaya sebep 

olmuştur. Su kaynakları bu ısınmadan yağışların azalması, buzulların erimesi gibi 

birçok yönden etkilenmektedir. 

Fosil yakıtlarının en önemlisi CO2 (Karbondioksit) olup iklim değişimi 

modellemeleri bu gazın atmosferdeki artış oranı tahminlerine dayandırılarak 

yapılmaktadır. Bu çalışmaların sonucunda dünyayı bir ısınmanın beklediği 

görülmektedir. Yerküre daha önce de buzul çağları gibi iklim değişimleri geçirmiş 

olmakla beraber bu değişimler insan etkisinden ve kirlilikten uzak olmuştur. 

Geçirdiğimiz iklim değişiminin farkı kirlenmeye dayalı bir değişim olup sonuçlarını 

önceden kestirmek zordur. 

İklim değişiminin etkileri sadece su kaynakları üzerine olmayıp tarıma, ekonomiye, 

ekosisteme, insan sağlığına geniş çaplı etkileri olması beklenmektedir. Tarımda iklim 

değişiminin sıcaklık artışı ve yağış azalışı sonucu ortaya çıkan olumsuz etkilerini 

azaltmak için gelişmiş sulama teknikleriyle beraber verimli arazi kullanımını da 

yaygınlaştırmak gerekmektedir. Daha önce bu konuda yapılan çalışmalar acil 

önlemler alınması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. 

1

Ekonomik olarak 3. dünya ülkeleri ve gelişmekte olan ülkeler iklim değişiminden 

gelişmiş ülkelere göre daha fazla etkilenecektir. Uluslar arası kuruluşların bu konuyu 

da gözetmeleri gerekmektedir. İnsan sağlığı açısından da artması olası hastalıklar en 

çok zaten açlıkla kıvranan 3. dünya ülkelerini vuracaktır. 

Dünya ekosistemi belli bir denge konumundadır. İnsanoğlunun faaliyetleri sonucu 

iklimde yaşanan değişme bu denge konumunu olumsuz biçimde etkileyecektir. Bazı 

bitkiler ve hayvanlar artan sıcaklık ve kuraklık sonucunda soylarının tükenmesi 

tehlikesiyle karşı karşıya kalabileceklerdir. Hayvanlar daha sulak ve sıcaklığın az 

olduğu yörelere göç edeceklerdir. 

Bu çalışmada iklim değişiminin ülkemize olan etkilerine de değinilip su kaynaklarına 

olan etkisi tatlı su, deniz suyu ve buzullara olmak üzere ayrı ayrı incelenecektir. 

Özellikle buzulların hızla erimesi deniz seviyesine yakın seviyede kurulan yerleşim 

bölgeleri ve ekosistem için tehlikeler arz etmektedir. Bu tür yerleşim bölgeleri ek 

önlemler almak için daha çok harcama yapmak zorundadırlar. 

İklim değişiminin önemi kavrandıktan sonra uluslar arası boyutta önlem alma konusu 

gündeme gelmiştir. İklim ve çevre konularında hâlihazırda çeşitli çalışmalar ve 

araştırmalar yapmakta olan resmi ve resmi olmayan kuruluşlar bu konuda da geniş 

çalışmalar yapmışlardır. Bu kuruluşların amacı uluslar arası alanda bir toplum bilinci 

oluşturarak iklim değişiminin hızını azaltmaktır. Ülkelerin altına imza attıkları 

anlaşmalarla özellikle CO2 gazı salımını azaltmaya yönelik tedbirler alınmıştır. 

Bütün ülkelerin bu tür anlaşmalara taraf olması beklenmektedir. 

Bu çalışmanın amacı iklim değişiminin su kaynaklarına olan etkisini incelemektir. 

İklim değişiminin su kaynaklarına etkisi ile ilgili literatürde değişik çalışmalar vardır, 

bu çalışmada ise iklim değişiminin Işıklı Gölü üzerine etkisi bir durum çalışması 

olarak ele alınmıştır. Bu tezin bir amacı da bölgedeki sulama projelerine önümüzdeki 

üç yıllık dönem içinde yeterli suyun verilip verilemeyeceğinin tahmin edilmesidir. 

Tahminler kısa dönemler için daha etkili olduğu için üç yıllık bir dönem seçilmiştir. 

Sıcaklık artışı iklim değişiminin ilk etkisi olarak ortaya çıktığından atmosfer sıcaklık 

2

modelleri incelenecektir. Işıklı yapay gölünün hidrolojik bilânçosu çıkartılarak iklim 

değişiminden ne yönde etkilendiği anlaşılmaya çalışılacaktır. Öncelikle gölün çevre 

su kaynakları tanıtıldıktan sonra beslenim ve boşalım parametreleri uygun 

modelleme teknikleriyle modellenip ileriye yönelik bilânço tahminlerinde 

kullanılacaktır. Son yıllarda göl buharlaşma değerlerinin bir artış içinde olduğu 

görülmüştür. Daha önce yapılmış olan sıcaklık modellemesi sonucu gözlenen 

sıcaklıktaki artış buharlaşma miktarındaki artışı açıklamaktadır. Yüzeysel akışların 

modeller kullanılarak ileriye yönelik tahminleri yapılacaktır. Yağış ve buharlaşma 

değerleri ise iklim değişiminin etkileri göz önünde bulundurularak tahmin 

edilecektir. Çalışmanın son kısmında ise beslenim ve boşalım dengesi kurularak 

2007–2009 dönemi için iklim değişimi etkisi altında su bütçesi belirlenerek bir 

işletme modeli oluşturulacaktır. Bu modelde sulamaya verilebilecek su miktarı 

belirlenecektir. Bu çalışmada izlenen yol diğer göller için de uygulanabilir. 

3

2. KAYNAK ÖZETLERİ 

İklim değişiminin su kaynaklarına etkisi birçok çalışmada ele alınmıştır. Çalışmalar 

yağış, akış, sıcaklık modellemeleri ile göller üzerinde yoğunlaşmıştır. 

Modelleme su kaynakları yönetiminde su bütçesi hesaplarında sıklıkla başvurulan bir 

yöntemdir. İçme, sulama ve enerji ihtiyacının karşılanmasında kullanılan doğal ve 

yapay göllerin gelecekteki su bütçelerinin oluşturulmasında modellemelerden 

yararlanılır. Doğa olaylarında matematiksel olarak ifade edilebilip değişkenlerinin 

değerleri bilinip kesin sonuca varılan olaylara deterministik olaylar denir. Örneğin 

hız ile zamanın çarpımı alınan yolu verir. Sonucu önceden bilinemeyen doğa olayları 

da vardır. Örneğin, gelecek yıl hava sıcaklığı ve yağışın ne olacağı gibi. 

Deterministik denklemlerle açıklanamayan olayların gelecekteki davranışlarını 

açıklamak için olasılık ve istatistik tabanlı yaklaşımlardan yararlanılmalıdır (Bayazıt 

ve Oğuz, 1985). 

2.1. İklim Değişimi, Sıcaklık ve Yağış Modellemeleri 

Bu çalışmada sıcaklık modellemeleri yapılmış, yağış verileri ise iklim değişimini 

yansıtacak şekilde gözönünde bulundurulmuştur. Hava sıcaklığı ve yağış 

modellemeleri yerkürenin bütünü gözönünde bulundurularak GCM (General 

Circulation Model) adıyla bir çok çalışmada ele alınmıştır. İleriye yönelik yapılan bu 

iklim değişikliği modellerinden yerkürenin iklimi tahmin edilmeye çalışılmıştır. 

Bunlardan bir tanesi Kanada’da kuzey British Columbia bölgesinde farklı iki iklim 

bölgesinin olası bir iklim değişikliğinden ne yönde etkileneceği üzerinde olmuştur 

(Loukas vd., 2002). Çalışmada Kanada iklim modelleme merkezinin GCM modeli 

kullanılmıştır. Havza akışı da bir havza modeli yardımıyla hesaplanmıştır. Bu model 

havzayı yükseklik bantlarına ayırmıştır. Buzul dağılımı gibi meteorolojik bilgiler 

yüksekliğe göre model tarafından dağıtılmıştır. Sıcaklığa bağlı olarak da yağışın o 

yükseklik bandında yağmur mu kar mı olduğu belirlenmiştir. Çalışmada kullanılan 

havza modeli doksanın üzerinde parametreye sahiptir. Bunlardan onsekizi kullanıcı 

tarafından belirlenmekte, diğerleri sabit olarak alınmaktadır. Parametrelere duyarlılık 

4

analizi ve Monte Carlo simulasyonu uygulanmıştır. Çalışmada kullanılan GCM 

modeli geniş ölçekli değişkenleri gözönüne aldığı için başarılı sonuçlar alınmıştır. 

Bunlardan bazıları ağaç örtüsü ve yoğunluğu, bulut örtüsü ve radyasyon enerjisi 

değişimi, yağış şiddeti değişimi, ormanlık ve açık alanlardaki kar örtüsü değişimi, 

buzul erimesi değişimi, buharlaşma-terleme değişimi, sıcaklık ve CO2 yoğunluğu 

değişimidir. Çalışmada kullanılan GCM modeli 2100 yılı için 2,7 0 C (Celcius) 

sıcaklık artışı ve % 4 yağış artışı öngörmektedir. Simulasyon akışları yağmur, kar 

erimesi, kışın kar üstüne yağmur yağması, bahar yağmuru ve kar erimesi olayları, 

buzul erimesi katkısıyla yaz akışları olmak üzere beş başlık altında incelenmiştir. 

Sonuçlar bu iki havza için gelecekteki iklimin daha sıcak ve yağışlı olduğunu 

göstermiştir. Çalışmada kullanılan havzalardan biri olan Upper Campbell havzasında 

yağışın artacağı, kar yağışının azalacağı, kar erimesinden kaynaklanan akışın 

azalacağı, taşkınların büyüklük ve frekansının artacağı sonucuna ulaşılmıştır. 

Illecillewaet havzasında ise sıcaklık, yağış ve akışın artacağı, kar erimesi kaynaklı 

akışın azalacağı tahminlerine ulaşılmıştır. Karın ana taşkın yapıcı mekanizma olacağı 

tahmin edildiğinden taşkınların frekans ve büyüklüğünün azalacağı tahmin edilmiştir. 

Yu vd. (2002), iklim değişiminin güney Tayvan’da su kaynakları üzerine etkisini 

incelemişlerdir. Çalışmalar için Kao-Pen Creek havzası seçilmiştir. Havza alanı 

3.256,85 km 2 (Kilometrekare) olup ana akım uzunluğu 171 km’dir. Ortalama günlük 

sıcaklık, yağış, aylık yağışlı günler ve günlük yağışların geçiş olasılıkları gibi 

meteorolojik değişkenlerin zaman serileri eğilimlerinin belirlenmesi amacıyla Mann- 

Kendall metoduna tabi tutulmuştur. Bu metodla yılın bütün aylarına ait eğilimler 

çıkarılmıştır. Bulunan eğilimlerle sürekli yağış-akış modeli kullanılarak akış 

tahminleri yapılmıştır. Sıcaklık modellemesinde birinci dereceden otoregresif model 

kullanılmıştır. Günlük yağış miktarının tahmininde geliştirilmiş bir Weibull dağılım 

fonksiyonu kullanılmıştır. Yağış-akış simulasyonu için İsveç Meteoroloji ve 

Hidroloji Enstitüsü tarafından geliştirilen bir hidrolojik model kullanılmıştır. Tahmin 

sonuçlarına göre sıcaklıkların arttığı, akışların ise yağışlı mevsimde artıp kurak 

mevsimde azaldığı görülmüştür. 

5

İklim değişiminin Çin’deki etkileri üzerine yapılan bir çalışmada büyük ölçekli ve 

yarı-dağılımlı bir aylık su bütçesi modeli geliştirilmiştir (Guo vd., 2002). Topoğrafik 

çalışmalar için coğrafi bilgi sistemleri kullanılmıştır. Model parametreleri havza 

karakteristiklerine regresyon ve optimizasyon metodlarıyla bağlanmıştır. Model 

parametreleri her hücre için ayrı ayrı tahmin edilmiştir. Farklı GCM tahminleri için 

Çin’in hidroloji ve su kaynaklarının küresel ısınmaya duyarlılığı araştırılmıştır. 

Önerilen modeller su kaynakları durumlarını ve akışın büyüklük ve zamanını 

belirlemede yeterli olmuştur. Çalışma sonuçlarına göre iklim değişimi mevcut 

hidrolojik çevrim ve Çin’deki su kaynakları üzerine önemli etkilere sahiptir. Önerilen 

yarı-dağılımlı ve büyük ölçekli su bütçe modeli aylık akışın şiddet ve zamanlamasını 

oluşturmada başarılıdır. Akış ve zemin nemliliği gibi hidrolojik değişkenler yağışa 

sıcaklıktan olduğundan daha hassastır. Yarı kurak ve yarı nemli bölgeler Çin’in 

nemli bölgelerine göre iklim değişimine daha duyarlıdır. İklim değişimi mevcut su 

kaynakları yönetim uygulamalarına ek belirsizlik getirmiş olur. Şu andaki planlanmış 

su kaynakları sistemleri iklim değişiminin olası etkilerini gözönüne almamaktadır ve 

2030 yılına kadar artan su ihtiyacını karşılamakta yeterli olmayabilir. Çin’deki su 

kaynakları planları gözden geçirilmelidir. Birleştirilmiş su kaynakları yönetimi 

değişime adaptasyon potansiyelini güçlendirecektir. 

Lenten ve Moosa (2003), Avustralya’daki uzun vadeli iklim değişimini amprik bir 

yaklaşımla tahmin etmişlerdir. Model 1901-1998 yılları arasında geniş bir veri 

aralığında geliştirilmiştir. Çalışılan noktalarda sıcaklığın yukarı eğilimli olduğu 

görülmüştür. Çoğu iklim değişikliği değerlendirme çalışmalarında uzun yılların 

ortalaması düşünülür. Arnell (2003) tarafından yapılan çalışmada ise etkiler yıllık 

bazda değerlendirilmiştir. İngiltere’deki altı havzada aylık ortalama akışların 

tahmininde yöntem olarak UKCIP98 (United Kingdom Climate Impacts Programme) 

iklim değişimi senaryoları ve doğrulanmış bir hidrolojik model kullanılmıştır. İnsan 

kaynaklı iklim değişimi doğal birkaç on yıllık değişimden farklı olarak akış üzerine 

kışın artan yazın ise azalan bir etki yapar. 2050’li yıllarda bu değişimin açıkca ortaya 

çıkacağı tahmin edilmiştir. Bu iki etki süperpozisyon yapıldığında nehir akımlarının 

artacağı tahmin edilmiştir. Werritty (2002)’ye göre son zamanlardaki İskoçya’daki 

iklim değişikliği ileriye yönelik kararlar alan su kaynakları yöneticilerini zor 

6

durumda bırakmıştır. Makalesinde, bu belirsiz durumla karşı karşıya kalan 

yöneticileri desteklemek için iki strateji geliştirmiştir. Birincisi 60’lı yıllardan bu 

yana yağış ve akış eğilim analizi yapmaktır. İkincisi ise GCM kullanarak yağış ve 

sıcaklık verilerinden yağış-akış modeline girdi sağlamaktır. Çalışmada daha önceden 

yapılan tahminleri de incelemiştir. Muzik (2002), atmosferde iki katına çıkan CO2 

miktarının Alberta Kanada’daki Rocky dağları doğu eteklerinde orta ölçekli 

havzalarda taşkın frekans ve büyüklüklerini nasıl etkileyeceği konusunu incelemiştir. 

Çalışmada yöntem olarak GCM sonuçlarının yöresel ölçekte yeterli yaklaşıklıkta 

sonuç verememesinden dolayı taşkınlara birinci dereceden etkisi olan yağış 

yoğunluğunda birinci dereceden bir analiz yürütülmüştür. 6-48 saatlik taşkın yapma 

özelliği olan yağışların yağış yüksekliğinin Gumbel dağılımının standart sapması ve 

ortalamasında % 25’lik bir artış ve sadece standart sapmasında % 50’lik bir artış 

olmak üzere iki senaryo seçilmiştir. Taşkın frekans eğrileri Monte Carlo simulasyon 

yöntemi ile türetilmiştir. Her iki senaryoda bugünkü değerler karşılaştırıldığında 

senaryo 1 taşkın açısından daha kritik bulunmuştur. Senaryo 1’de ortalama yıllık 

taşkın sayısının % 80, 100 yıllık taşkın sayısının % 41 artacağı tahmin edilmiştir. 

Hava sıcaklığı atmosferdeki CO2 oranına bağlı olarak son yüzyılda artış göstermiştir 

ve yapılan modellemelerde önümüzdeki dönemde de artacağı öngörülmektedir. Hava 

sıcaklığı, su sıcaklığı ve yağış modeli geliştirilmesi sırasında modelin mevsimsel 

sıcaklık farklarını yansıtması önemli bir noktadır. Woolhiser ve Pegram (1979) yağış 

verilerini Fourier Serileri ile modelleyerek mevsimsel salınımları simüle 

edebilmişlerdir. Fourier serisi katsayılarının maximum benzeşim tahminlerini elde 

edecek yöntemler geliştirmişlerdir. Çalışmalar Birleşik Devletler’deki dört istasyon 

üzerinde yapılmıştır. Bulunan sonuçlar benzeşim oranı testinde yeterli yaklaşıklık 

sağlamıştır. 

Diğer taraftan Cluis (1972), su sıcaklığının hava sıcaklığıyla ilgisini otoregresif 

model kullanarak ifade etmiştir. Stokastik yöntemler günlük yağış, sıcaklık ve 

atmosfer radyasyonunun modellenmesinde kullanılmıştır (Richardson, 1981). 

7

Sıcaklık ve yağış modellemeleri kirlenme modellemelerinde kullanılmaktadır. 

Günlük ortalama sıcaklık ve günlük yağış verilerine gereksinim duyan noktasal 

kaynaklı olmayan kirlenme simülasyonlarında kullanmak için üç stokastik hava 

modeli geliştirilmiştir (Pickering vd., 1988). Birinci modelde yağış ve sıcaklık ayrı 

ayrı tahmin edilmiştir. İkinci model birincinin aynısı olmakla beraber farklı bir yağış 

dağılımı içermektedir. Üçüncü model ise yağış ve sıcaklığın birbirine bağımlı olaylar 

olduğu varsayımıyla yapılmıştır. Üç hava istasyonu verileri kullanılarak model 

doğrulama analizi yapılmıştır. 

Bir zaman serisinin ardışık anlarda aldığı değerler arasında istatistik bir bağımlılık 

bulunması halinde stokastik bir süreçten bahsedilir. Caissie vd. (2001), küçük bir 

akımdaki günlük maximum su sıcaklıklarını hava sıcaklıklarını kullanarak 

modellemişlerdir. Günlük maximum su sıcaklığı balık popülasyonunda dağılım ve 

büyüme oranlarını etkiler. Uzun dönemli yıllık bileşen Fourier Serileri ve Sinüs 

fonksiyonunun birleşimi ile, hatalar ikinci dereceden Markov modeli kullanılarak 

modellenmiştir. 1,48 ile 1,62 arasında değişen RMSE (Root Mean Square Error) ile 

regresyon modeline göre daha iyi bir sonuç elde etmişlerdir. Kullanılan regresyon 

modeli lojistik tip fonksiyonu ile ifade edilmiştir. 

Mohseni vd. (1998), parametreleri stabil olan bir çeşit lojistik fonksiyon 

kullanmışlardır. Haftalık akış sıcaklıklarını tahmin edebilmek için haftalık hava 

sıcaklıklarının dört parametreli nonlineer fonksiyonu kullanılmıştır. Sıcaklık depo 

etkilerini gözönüne alabilmek için regresyon fonksiyonu sıcak mevsim ve soğuk 

mevsim için ayrı ayrı geliştirilmiştir. Akış sıcaklığı için geliştirilen regresyon 

fonksiyonları 584 istasyonun üç yıllık verilerinden yararlanılarak geliştirilmiştir. 

Hava sıcaklıkları ise en yakın 197 istasyondan sağlanmıştır. Modelin belirginlik 

katsayısı 0,93 olarak hesaplanmıştır. 

Çok değişkenli istatistik tabanlı metodlar uzun vadeli aylık sıcaklık tahminlerinde 

kullanılmıştır (Nicholls, 1980; Norton, 1985). Bruhn vd. (1979), otoregresif model 

kullanarak hava sıcaklığını günlük olarak modellemiştir. Hava sıcaklığı, buharlaşma 

ve zemin nemi ile bütünleşik çevresel bir model geliştirilmiştir (Jones vd., 1972). 

8

Yüzeysel rüzgar, yağış olasılığı, maximum sıcaklık, bulut miktarı, donmuş yağışın 

koşullu olasılığı MOS (Model Output Statistics) ve regresyon yöntemiyle tahmin 

edilmiştir (Glahn ve Lowry, 1972). MOS yöntemi nümerik hava tahmin sonuçlarının 

gerçek verilerle karşılaştırılıp model sonuçlarının düzeltilmesinde ya da farklı 

değişkenlerin tahmininde kullanılan bir yöntemdir. Çalışmada elde edilen tahminler 

Ulusal Hava Hizmetleri’nin resmi tahminleriyle karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak 

MOS yönteminin hava tahmininde yeterli yaklaşıklıkta sonuç veren bir yöntem 

olduğu anlaşılmıştır. CO2 gazının iki kat artması esasına göre genel bir GCM’den 

yöresel bir lokasyonun yağış değeri yapay sinir ağları yöntemiyle elde edilmiştir 

(Crane ve Hewitson, 1998). Çalışmada GENESIS iklim modelinin ikinci versiyonu 

kullanılmıştır. Elde edilen veriler gözlenmiş değerlerle uyum sağlamıştır. Analizler 

havzada bahar ve yaz ayları yağışlarında % 32’lik bir artış tahmin etmiştir. Murphy 

(1999), GCM’den yerel sonuçlara ulaşma işleminde istatistik ve dinamik yöntemleri 

karşılaştırmıştır. Çalışmada Avrupa çapındaki 976 istasyonun 1983-1994 yılları arası 

sıcaklık ve yağış verilerinden yararlanılmıştır. İstatistik yöntem yaz sıcaklık 

tahminlerinde daha iyi sonuçlar verirken dinamik yöntem kış yağışlarında daha 

yaklaşık sonuçlar vermiştir. Clark ve Hay (2004), akım tahminlerinde orta vadeli 

nümerik hava tahmin yönteminin kullanılabilirliğini incelemişlerdir. Çalışmada kırk 

yıllık sekiz gün süreli atmosferik tahminlerden yararlanılmıştır. Tahminlerin istasyon 

bazında indirgenmesi için MOS yönteminden yararlanılmıştır. Bu yöntem ülke 

bazında maximum ve minimum sıcaklık tahminlerinde ilerleme olmasını sağlamıştır. 

Yağış tahminlerinde ise ilerleme daha az olmuştur. Bu yöntem sadece Birleşik 

Devletler’in kuzeydoğusundaki tahminlerde bir iyileştirme sağlamıştır. Bu yöntem 

kar erimesi ağırlıklı nedenli akım tahminlerinde iyileştirme sağlamakla beraber aynı 

etkiyi yağmur ağırlıklı nedenli akım tahminlerinde gösterememiştir. Antolik (2000), 

ulusal hava kurumunun istatistik kantitatif yağış tahmin yöntemlerini incelemiştir. 

Bu tahmin sistemi grid modeli çıktılarına MOS yöntemi uygulamaktadır. 

Nemec ve Schaake (1982), iklim değişiminin yarı-kurak ve yağışlı havzalara olan 

etkilerini incelemişlerdir. Çalışmalarında US NWS Nehir Tahmin Modeli ve 

Sacramento hidrolojik modelini kullanmışlardır. Yarı kurak bir havzada % 10’luk bir 

9

yağış düşüşü ve sıcaklıkta 1–2 derecelik bir yükselmenin akışta % 40 ila % 70’lik bir 

düşüşe sebep olacağını göstermişlerdir. 

Xu (1999), GCM modellerindeki mevcut yetersizlikleri inceleyerek bazı sonuçlara 

ulaşmıştır. Bu çalışmaya göre küresel iklim modellerinde büyük ölçekli çalışmaların 

bölgesel modellere göre daha anlamlı sonuçlar verebildiği belirlenmiştir. İklim 

değişimi senaryolarında daha geliştirilmiş yöntemlere ihtiyaç duyulmaktadır. 

Hidrolojik süreç ve etkileşimlerinin daha iyi anlaşılması makro ölçekli hidrolojik 

modellerin gelişmesinde temel teşkil edecektir. Simülasyon kapasiteleri mevcut veri 

tabanını aşmış olduğundan daha çok güvenilir veriye ihtiyaç vardır. 

Xu (2000), iklim değişiminin alanları 6 ila 1.293 km 2 arasında değişen İsveç'teki 25 

havzanın akış rejimlerine olan etkisini incelemiştir. Sıcaklığın 1, 2 ve 4 0 C arttığı; 

yağışın değişmediği, % 10 ve % 20 artıp azaldığı onbeş değişik iklim değişimi 

senaryosuna verilen hidrolojik cevaplar aylık su dengesi modeliyle simüle edilmiştir. 

Simülasyonlarda bölgedeki kar yoğunluğunda azalma gözlenmiştir. Mevsimsel 

buharlaşma dağılımı değişmekle beraber yıllık toplam buharlaşma miktarı 

maksimum % 23’te kalmıştır. Yıllık ortalama kar yağışı eşdeğeri su miktarı değişimi 

% 76 ve ortalama yıllık akış değişimi % 52 artış olarak elde edilmiştir. Yıl içindeki 

akış dağılımları değişmiş ve artırılmış sıcaklıklarla birlikte artan buharlaşma fazla 

yağışı dengelemiştir. 

2.2. Akış Modellemeleri 

Bu çalışmada akış verileri ARMA (Autoregressive Moving Average) modelleriyle 

modellenmiştir. Daha bir çok başka model olmasına rağmen tahmin periyodu üç 

yıllık kısa bir dönemi kapsadığından bu model tercih edilmiştir. Akış ya da yağış- 

akış bütünleşik verileri gerek istatistik gerekse nümerik modellerle ifade 

edilmişlerdir. Akış rejiminin bölgesel ve değişken olması tek ve çok değişkenli 

sentetik metodlardan bütünleşik modellere geçişe neden olmuştur (Montanari vd., 

1997). Stokastik modellerin aynı anda kısa ve uzun vadeli değişiklikleri 

yansıtamaması bu yöntemin bir dezavantajı olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada 

10

ARMA modellerinin değişik bir türü olan FARIMA (Fractionally Differenced 

Autoregressive Integrated Moving Average) modeli kullanılmıştır. Bu model kısa ve 

uzun dönemli eğilimleri karakterize edebilir. Uzun sentetik serilerin elde edilmesinde 

kullanılabilir. Çalışmada İtalya’daki Maggiore Gölü günlük ve aylık giriş akımları 

modellenmiştir. Kavramsal tabanlı, parametrik olmayan ve günlük tahmin 

metodlarına dayalı yöntemler geliştirilmiştir (Treiber ve Plate, 1977; Schneider ve 

Schultz, 1982). Yağışlı ve kuru günleri gözönünde bulundurarak günlük yağış için 

olasılık modeli geliştirilmiştir (Kottegoda ve Horder, 1980). Transfer fonksiyonu 

kullanarak yağıştan akışa geçmişlerdir. Model parametreleri ve havza 

karakteristikleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Bavaria’da Danube ve Isar 

nehirlerinin birleşim noktasında yapılan bir jeomorfolojik çalışmada her iki nehrin 

günlük akımlarının uzun süreli değerlerine ihtiyaç duyulmuştur (Kron vd., 1990). 

Her iki nehirde eş zamanlı korele edilmiş akımları türeten bir model geliştirilmiştir. 

Seksen beş yıllık veriler üzerine kurulan model kalibre edildikten sonra tarihi 

kayıtların istatistik özelliklerinin türetildiği yapay akım serileri oluşturulmuştur. 

Model performansı yirmi adet yüz yıllık türetilen serilerle kontrol edilmiştir. Sentetik 

akım dizilerinin elde edilmesinde olasılık yoğunluk fonksiyonlarının kernel 

tahminleri kullanılmıştır (Sharma vd., 1997). Akım çok değişkenli bir olasılık 

yoğunluk fonksiyonu olarak karakterize edilmiş zamana bağlı bir Markov işlemi 

olarak düşünülmüştür. Kernel yöntemleri bu çok değişkenli yoğunluk fonksiyonunu 

tahmin etmek için kullanılmıştır. Koşullu yoğunluk fonksiyonunun tekrar 

örneklenmesiyle simulasyon yapılmıştır. Bu fonksiyon temelde çok değişkenli 

olasılık yoğunluk fonksiyonunun kernel tahmininden elde edilmiştir. Bu aslında 

akımın parametrik olmayan elde edilme şeklidir. Bu yöntemle parametrik olmayan 

metodların stokastik hidrolojide kullanılan konvansiyonel metodlara göre daha esnek 

olduğu gösterilmiştir. Bu yöntemin uygulaması Utah’daki Beaver nehrinde 

yapılmıştır. 

Sentetik modellerle ilgili olarak Matalas (1967) matematiksel olarak değerlendirme 

yapmış, Green (1973) sentetik modelleri günlük akım tahminlerinde kullanmıştır. 

İngiltere’deki bütün nehirler için ortak bir günlük akım modeli kurmaya çalışmıştır. 

Yöntem beş günlük ortalama akım logaritmalarının doğrusal enterpolasyonuna 

11

dayanır. Beş günlük model günlük verilerin uzun dönemli istatistik karakteristiklerini 

ihtiva etmekle beraber hidrograf şekli gibi kısa dönemli karakteristikleri 

enterpolasyon modeliyle temsil edilmiştir. Stokastik hata terimi enterpole edilmiş 

günlük akımlara süperpoze edilmiştir. Bu terim, günlük zaman serilerinin 

deterministik olmayan bileşenini temsil eder. Bewdley-Sewern’deki nehir akışı 

gözlenmiş verileri ve sentetik veri oluşturulmasında kullanılmıştır. Yöntem daha 

sonra ise farklı karakterdeki iki nehir üzerinde uygulanmıştır. Stedinger vd. (1985) 

yıllık akım tahmini için stokastik ve ayrıştırma yöntemlerini kullanmıştır. Dalphin 

(1987), aylık akımlar için Markov-weibull modelini kullanmıştır. Koch (1985), 

fiziksel prensiplere bağlı stokastik akım modelleri üzerinde çalışmıştır. Bierkens ve 

Puente (1990), noktasal yağmur işlem bazlı analitik olarak türetilmiş akış modelleri 

üzerinde çalışmıştır. 

Akış modellemelerinde istatistik bir yöntem olarak ARMA modellerinden 

faydalanılabilir. Verilerde periyodiklik saptanırsa düşük dereceli periyodik ARMA 

modelleri hidrolojik zaman serilerini modellemede kullanılabilir (Tao ve Delleur, 

1976). ARMA modelinde yüksek dereceden periyodiklik Rasmussen vd. (1996) 

tarafından incelenmiştir. Rezervuar işletmesi için günlük akış tahmin modelleri Hsu 

vd. (1995) tarafından çalışılmıştır. Çalışmada kullanılan modelde yağış tahminleri ve 

ilk koşullardan yola çıkarak dolaysız akış, taban akışı ve buharlaşma tariflenerek akış 

tahminlerine geçilmiştir. Model parametreleri Gauss-Newton algoritmasına göre 

belirlenmiştir. Model performansı beş değişik hata ölçüm yöntemi ile test edilmiştir. 

Sonuçlar, yağış tahminlerinin % 60’ı aşan doğrulukla yapıldığı takdirde akış model 

hatasının % 30’un altında kaldığını göstermiştir. Bu sonuç günlük rezervuar 

operasyonlarında yeterli bir yaklaşıklık olarak kabul edilebilir. Akış 

modellemelerinde nonlineer dinamik model kullanılmıştır (Islam ve Sivakumar, 

2002). Danimarka’daki Lindenborg havzasındaki 1 Ocak 1975 ile 31 Aralık 1993 

arasında 15 yıllık günlük akış verisi değişik teknikler kullanılarak çalışılmıştır. 

Öncelikle akış davranışı hakkında ön bilgi edinmek için otokorelasyon fonksiyonu ve 

Fourier üs spekturumu kullanılmıştır. Daha sonra korelasyon integral analizi, yanlış 

en yakın komşu algoritması ve nonlineer tahmin metodu ile daha kapsamlı inceleme 

yapılmıştır. Bütün bu metodlar faz-uzay düşüncesinden hareket etmektedir. Bu, 

12

serilerin dinamiğinin belirlenmesi için tek değişkenli akış serilerinin çok değişkenli 

faz-uzay olarak incelenmesidir. Sonuç olarak korelasyon katsayısı 0,99 ve verimlilik 

katsayısı 0,98 elde edilmiştir. Yağış-akış modellemelerinde transfer fonksiyonu 

kullanılarak da çalışmalar yapılmıştır (Camarasa ve Tilford, 2002). Bu çalışmada 

yağış-akış transfer fonksiyonun İspanya’daki mevsimlik akışlara uygulaması 

yapılmıştır. Akış simulasyonları iki küçük havza olan Carraixet ve Poyo havzalarında 

denenmiştir. Birbirine çok yakın havzalar olmalarına rağmen jeolojik özellikleri 

farklıdır. Akış simulasyonları yağışın havza tepkisinde baskın olduğunu göstermiştir. 

Modelin ölçüm tertibatı olmayan diğer istasyonlara da uygulanabilmesi için çalışma 

yapılmıştır. Bu uygulama ölçme yapılan havzanın yağışa çabuk tepki gösteren bir 

havza olması durumunda sonuç vermiştir. 

Nehir akışının gelecekte alacağı değerlerin tahmininde, yağış-akış ilişkisinde, taşkın 

tahminlerinde yapay sinir ağları da kullanılabilir (Kang vd., 1993; Campolo vd., 

1999). French vd. (1992) yağışı tahmin edebilmek için üç seviyeli network 

kurmuşlardır. Sisteme eğitim için öğrenme kümeleri verilmiştir. Bu işlemin ardından 

model yağış tahminlerinde yeterli yaklaşıklık sağlamıştır. Karunanithi vd. (1994) 

Mich’deki Huron nehri akımını sinir ağları yöntemiyle tahmin etmişlerdir. Model, 

sıklıkla kullanılan analitik nonlineer üslü modellerle karşılaştırılarak yeterli 

yaklaşıklık sağlanmıştır. Lorrai ve Sechi (1995), yağış-akış çevriminde gizlenmiş iki 

seviyeli ve sigmoid fonksiyonlu sinir ağı kullanmışlardır. Nehir akış tahmini Sardinia 

Araxisi havzasında yapılmıştır. Otuz yıllık veri öğrenme periyodu olması açısından 

üç adet onar yıllık periyotlara bölünmüştür. Sonuçlar yeterli yaklaşıklığı sağlamıştır. 

Smith ve Eli (1995), 5x5 gridlik havza üzerinde stokastik olarak türetilmiş yağış 

paternlerinden akışı tahmin etmeye çalışmışlardır. Program pik debiyi verecek 

şekilde geçmiş verilerle eğitilmiştir. Minns ve Hall (1996), yapay sinir ağında 

modeldeki saklı katman sayısı arttıkça model performansının arttığını 

gözlemlemişlerdir. İngiltere’de taşkına maruz iki havzada yapay sinir ağları yağış- 

akış ilişkisi içinde denenmiştir (Dawson ve Wilby, 1998). Az miktarda kalibrasyon 

veri seti verilmesine rağmen Amber ve Mole nehirleri için güvenilir modeller 

kurulabilmiştir. Kurulan model ile geleneksel taşkın tahminleri arasında 

13

karşılaştırmalar yapılmıştır. Amber nehri için sonuçlar yeterli yaklaşıklığı 

sağlamıştır. 

Awwad vd. (1994) Kore’deki Han Irmağı havzasında çok lokasyonlu akım tahmin 

modeli üzerinde çalışmışlardır. Tahmin çalışmaları için nehir üzerinde onyedi nokta 

gözönünde bulundurulmuştur. Her nokta için lineer stokastik bir model 

geliştirilmiştir, en uygun tahminler Kalman filtresi yardımıyla seçilmiştir. Veriler 

yetersiz olduğu için doğrulama periyodu aynı dönem üzerinden yapılmıştır. Modeller 

yeterli yakınsaklığı sağlamasına rağmen ani değişikliklere tam olarak cevap 

verememiştir. 

Hidrolojik modeller bunların üzerine yapılan yorumlarla su kaynakları karar 

mekanizmalarını etkilediğinden büyük önem arzetmektedir. Ne var ki modellerin 

birbiri arasında çok tutarlı olduğu söylenemez. Bunun en büyük sebeplerinden biri 

modellerde gereğinden fazla parametre kullanılmasıdır. Perrin vd. (2001), yaptıkları 

çalışmada az parametreli modellerin de çok sayıda parametreli modeller kadar 

başarılı sonuçlar verdiklerini göstermiş olup, yağış akış modellerinde serbest 

parametrelerin 3 ila 5 arasında sınırlandırılması gerektiği sonucuna varmışlardır. 

Shamir vd. (2006) Amerikan nehirleri alt havzalarında Ulusal Hava Servisi hidrolojik 

model ve akış tahminlerini değerlendirmişlerdir. Altı saatlik akış tahminleri beş 

günlük gecikme zamanına kadar incelenmiştir. Hidrolojik modelin günlük akış ve 

taşkın debisi üretme kabiliyeti incelenmiştir. Sonuçlar kurulan modellerin gözlenen 

akımları iyi temsil ettiğini ve akış aralıklarının yukarı havza düzenlemelerinden 

etkilenmediğini göstermiştir. 

2.3. Göl Hidrolojik Bilânçosu ve Buharlaşma 

Göllerin su dengesi ve hidrolojik bilançosu da iklim değişiminden doğrudan 

etkilenmektedir. Bu çalışmada modellenen göl beslenim ve boşalım büyüklükleri 

birleştirilerek göl bilançosu oluşturulmuştur. Gleick (1986), küresel iklim 

değişiminin bölgesel hidrolojik etkilerini değerlendirme yöntemlerini incelemiştir. 

Geliştirilmiş su bütçesi modellerinin hidrolojik etkileri değerlendirmede en etkili 

14

metod olduğu sonucuna varmıştır. GCM sonuçlarını su bütçesi modellemesiyle 

desteklemiştir. Arnell (1998), iklim değişiminin İngiltere’deki su kaynakları 

kullanımına ve yönetimine etkisini incelemiştir. Bu kapsamda nehir akışları, 

yeraltısuyu deşarjı ve nehir suyu kalitesi incelenmiştir. Kullanılan iklim değişim 

senaryolarına göre güney İngiltere’de akışın ve yer altı suyu deşarjının azalacağı, 

nitrat konsantrasyonu ve çözülmüş oksijen içeriğiyle tanımlanan su kalitesinin ise 

düşeceği tahmin edilmiştir. Kuzey İngiltere’de ise özellikle kış ayı nehir akış 

ortalamalarının artacağı tahmin edilmiştir. Taşkın riskinin ise artacağı tahmin 

edilmiştir. 

Cohen (1986), CO2 sebepli iklim değişiminin büyük göl havzalarındaki su 

kaynaklarına etkisini araştırmıştır. Büyük göl havza beslenimlerini belirlemek için 

iki ayrı modelden yararlanılmıştır. Yüzeyden beslenim ve buharlaşma Thornthwaite 

su dengesi modeli ve kütle transfer yaklaşımı metoduyla tahmin edilmiştir. Rüzgar 

hızlarının aynı kalması ve bugünkünden düşük olması öngörüsüyle iki farklı iklim 

senaryosu üretilmiştir. Bunlara ek olarak üçüncü bir senaryo ise rüzgar hızlarını 

kullanan GFDL (Geophysical Fluid Dynamics Lab) modelinden çıkarılmıştır. Bütün 

senaryolara göre net havza besleniminde bir düşüş gözlenmiştir. Net havza beslenim 

miktarında normal rüzgar hızı senaryosuna göre % 28,9 ve azalan rüzgar hızı 

senaryosuna göre % 11,7 oranında bir düşüş gözlenmiştir. Buchberger (1995), göl 

seviyesinin frekans analizini yapmıştır. Yapılan çalışmada Erie gölü üzerindeki üç 

ölçüm istasyonunun sonuçları kullanılmıştır. Göl baz su seviyesinin AR(1) modeline 

uyduğu, taşkın seviye değerlerinin ise normal dağıldığı gözlenmiştir. Büyük göllerin 

otokorelasyon katsayılarının 0,5 ile 0,7 arasında değiştiği görülmektedir. Yapılan 

modellemede baz su seviyesi düşükse geleneksel frekans analizi yöntemlerinin yakın 

dönem taşkın riskini olduğundan fazla olarak tahmin ettiği, baz su seviyesi yüksekse 

olduğundan düşük tahmin ettiği görülmüştür. Yapılan modellemeler sahil şeridi 

yakın dönem göl taşkın risk hesaplama ve sigortalama faaliyetlerinde 

kullanılmaktadır. Rezervuar işletmesinde bulanık mantıkla modelleme de 

yapılabilmektedir (Shrestha vd., 1996). Yapılan durum çalışmasında Oklahoma’daki 

Tenkiller Gölü ele alınmıştır. İşlem kuralları sulama ihtiyaçları, taşkın koruma 

faaliyetleri, çevresel etkiler, mansap akış düzenlemesi parametreleri üzerine 

15

kurulmuştur. Sonuç olarak modelin kurulmasının kolay ve kısa zaman aldığı, 

kurulması için sadece bir eğitim veri setine ihtiyaç duyulduğu görülmüştür. Bu 

yöntemle kurulan model sonuçları giriş verilerindeki değişikliklerde fazla bir skalada 

oynamamaktadır, modelin stabil olduğu söylenebilir. 

Bou-Zeid ve El-Fadel (2002), iklim değişikliğinin Orta Doğu’daki su kaynakları 

üzerine etkisini incelemişlerdir. Bu bölge için sıcaklık ve yağış bazında yapılmış 

ileriye dönük farklı GCM sonuçları karşılaştırılmıştır. Lübnan için yapılan durum 

çalışmasında yağış azalması olmamasına rağmen sıcaklığın 0,6 ila 2,1 0 C 

azalmasının su bütçe dengesini etkileyeceği ve su kaynaklarında azalmaya sebep 

olacağı anlaşılmıştır. 2020 yılı için mevcut su kaynaklarının % 15 azalacağı ve 

tarımsal su ihtiyacının % 6 artacağı tahmin edilmiştir. Adaptasyon önlemleri olarak 

kış akışının fazlasının kullanması, atık suyun geri kazanımı, deniz suyu tuzunun 

giderilmesi, bulutların gümüş iyot kristalleriyle desteklenmesiyle yağmur artırımı, 

denizaltı tatlı su kaynaklarının kullanılması sıralanmıştır. Magnolia Gölü’nün su 

bütçesi ve dikey geçirimliliği Watson vd. (2001) tarafından incelenmiştir. Yapılan 

çalışmada incelenen göl karstik zemin koşullarına sahip olduğundan göl tabanından 

yarı geçirimli zemin ile akifer sistemine su aktarımı olmaktadır. Göle yüzeysel akış 

olarak bir giriş ve bir de çıkış mevcut olup yaklaşık iki yıllık verilerle çalışma 

yapılmıştır. Buharlaşma ve göl aynasına doğrudan yağış parametreleri gözönünde 

bulundurulmuştur. Bütçeleme hesaplarında yüzeysel akifer girdi ve çıktıları göl 

çevresindeki kuyu ölçümleri yardımıyla hesaplanmıştır. Dolaysız yüzey akışı ise 

yağmur şiddetinin belli bir eşik değeri aştığı anlarda formüller yardımıyla amprik 

olarak hesaplanmıştır. Bütçeleme hesapları neticesinde gölden Florida akifer 

sistemine katılan su 2,88 m/yıl olarak hesaplanmıştır. 

Gibson (2002), sığ arktik göllerde durağan olmayan izotop kütle dengesini 

kullanarak kısa dönemli buharlaşma ve su bütçesi karşılaştırmaları yapmıştır. 

Oksijen ve hidrojen atomlarının izotopik izleri buharlaşma tahminlerinde 

kullanılmaktadır. Gölden akış ve buharlaşmaları tahmin etmek için çeşitli izotop 

kütle denge modelleri denenmiştir. Jones vd. (2001), kapalı havzası olan 3 volkanik 

göl seviyelerini ve iklim değişimlerini modellemişlerdir. Keilambete, Gnotuk ve 

16

Bullenmerri gölleri Avustralya’nın batı Viktorya kesiminde yeralmaktadır ve 

seviyeleri ilk ölçümün yapıldığı 1841 yılından beri düşmektedir. Yöntem olarak 

klasik su bütçesi dengelemesini kullanmışlardır. Göllerin iklim değişimine duyarlı 

olduğu sonucuna varmışlardır. Yağış-buharlaşma oranı düştükçe göl seviyesinin de 

bununla orantılı olarak düştüğünü, çevre tarımsal arazi kullanımının yer altı su 

seviyesine etkisinin göl seviyesini etkilemediğini gözlemlemişlerdir. 

Türkiye’nin ikinci büyük gölü olan Tuz Gölü üzerinde yapılan bir çalışmada su 

bütçesi için ortalamadan toplam ayrılma modeli önerilmiş ve bu model göl havzası 

içindeki yağış, akış, buharlaşma, göl seviyesi kayıtlarına uygulanmıştır (Kadıoğlu 

vd., 1999). Göl seviyesi verilerinden göl seviyesinin 1944-1968 yılları arasında sabit 

bir ortalama etrafında salınım yaptığı, 1968-1993 yılları arasında ise değişik 

ortalamalar etrafında salınıma geçtiği görülmüştür. İkinci periyotta göl seviyesinin 

daha yüksek ve değişik ortalamalar etrafında salınıma geçmesinin en önemli 

sebebinin 1974 sonrası yağışlarda meydana gelen yükseliş olduğu tespit edilmiştir. 

Tate vd. (2004) girdileri göl aynasına yağış ve yüzeysel akışlar, çıktıları ise göl 

aynasından olan buharlaşma olarak düzenleyerek yetmiş altı yıllık bir dönem için 

Viktorya Gölü’nün yıllık su bütçesi modelini oluşturmuştur. Akışları havzaya düşen 

yağışların bir fonksiyonu olarak düzenleyerek iklim değişiminin etkilerini modele 

uygulamak için UK Hadley Centre’in HadCM3 GCM modelini kullanmışlardır. 

İleriye yönelik yağış ve buharlaşma değerleri böylelikle modele yansıtılmıştır. 

Yapılan modellemeler sonucunda 2030’lu yıllarda göl seviyesinde bir düşüş, 2080’li 

yıllarda da bir yükselme beklenmektedir. Bu çalışmada göl bütçesi oluşturulurken 

makaledeki girdi ve çıktı terimlerinden yararlanılmıştır. 

ISBA (Zemin-bitki-atmosfer transfer nümerik modeli) MODCOU adında bir 

hidrolojik modelle birleştirilerek Rhone Havzası’nın (86.000 km 2 ) 1981-1994 yılları 

arasında bir nehir akış ve su bütçesi simulasyonu yapılmıştır (Etchevers vd., 2001). 

Havzada kar yoğunluğunun fazla olması nedeniyle ayrıntılı çok katmanlı kar modeli 

orijinal modele eklenmiştir. Modeller 1.000 km 2 ’den büyük havzalarda küçük 

havzalara göre daha yaklaşık sonuçlar vermiştir. 

17

Buharlaşma özellikle sığ göllerden su kaybının önemli bir sebebidir. Göl hidrolojik 

bilançosunun incelenmesinde buharlaşma değerleri gözönüne alınmalıdır. Göllerde 

buharlaşma enerjiye, kütle-enerji transfer mekanizmasına, derinliğe ve yüzey alanına 

bağlıdır (Abtew, 2001). Bu çalışmanın yapıldığı Okeechobee gölü alt tropik güney 

Florida’dır ve Birleşik Devletler’in tamamen tatlı su ihtiva eden en büyük ikinci 

gölüdür. 1993-1997 meteorolojik verilere göre yıllık ortalama buharlaşma yüksekliği 

132 cm’dir. Yedi buharlaşma tahmin yöntemi denenmiştir. Bunlar tava metodu, 

enerji dengesi, kütle ve momentum transferi metodu, su bütçesi metodu olarak 

gruplandırılabilir. Göl ve rezervuarlarda buharlaşma tava buharlaşması vasıtasıyla 

belirlenir. Gerçek buharlaşma değeri tava buharlaşmasını mevsim yer ve tava şekline 

bağlı tava katsayısıyla azaltmak suretiyle belirlenir. Mustonen ve McGuinness 

(1968), nemli bir bölgede buharlaşma miktarının tahmin etmişlerdir. Tava 

buharlaşma verileri gerçek buharlaşmayı tam temsil etmemesine rağmen hala 

kullanılmaktadır. Nemlilik ve güneş ışığı süresini gözönünde bulunduran modellerin 

daha iyi sonuç verdiği görülmüştür (Morton, 1983). Kuzey Amerika ve Afrika’daki 

on göl üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda sıcaklık, nemlilik ve güneş ışığı 

süresini gözönünde bulunduran CRLE (Complementary Relationship Lake 

Evaporation) modelinin geleneksel tava buharlaşma yöntemine göre daha iyi sonuç 

verdiği gözlenmiştir. 

Göller hidrolojik çevrimin bir parçası olarak hidrolojik ve meteorolojik etkenlere 

tepki gösterirler. Göl seviyesi değişimleri genel olarak seviyenin ölçülmesi suretiyle 

tespit edilen hacim değişimi ya da yağış, buharlaşma, akış verilerini kullanmak 

suretiyle hesaplanan hacim değişimi olmak üzere iki şekilde bulunur. Wiche ve 

Wecchia (1995) bu iki yöntemi karşılaştırmışlardır. Harrison vd. (1993); Qin vd. 

(1998) buharlaşma ve yağışa bağlı göl alanı ve seviye ilişkilerini geçmiş iklimleri 

tahmin etmede kullanmışlardır. Rezervuar sistemlerinde girdi akışı büyük önem 

taşımaktadır ve genelde girdi terimleri içinde en büyük orana sahiptir. Bu 

parametrenin kesin olarak belirlenememesi işletme çalışmalarında sıkıntıya sebep 

olmaktadır. Xu vd. (1997), rezervuara olan girdi akışı belirsizliğinin işletme riskine 

olan etkisi üzerinde çalışmışlardır. Rezervuar işletme riskini belirlemek için stokastik 

hidrolojik teknik kullanılmıştır. Rezervuar işletmesi için geliştirilen stokastik 

18

simulasyon modelinde üç bileşen bulunur. Bunlar; akım için sentetik model, 

sediment transfer modeli, rezervuar işletmesi simulasyon modelidir. Simulasyon 

değişik işletme modelleri için tekrarlanmıştır. Yapılan 100 yıllık simulasyonlarda 

sediment birikmesi nedeniyle taşımacılığın risk faktörünün büyük olduğu 

görülmüştür. 

Vassiljev vd. (1995) tarafından yapılan çalışmada Viljandi Gölü’nün 1940-1990 

yılları arası seviyesi simüle edilmiştir. Havza akışı çift katmanlı zemin, tek katmanlı 

kar örtüsü ve bitki örtüsü düşünülerek tek boyutlu hidrolojik modelle simüle 

edilmiştir. Çıktı terimleri göl seviyesinin bir fonksiyonu olarak modellenmiştir. Göl 

seviyesi ve akış simulasyonları gözlenmiş değerlerle % 78 ve % 87 oranında uyuşma 

sağlamıştır. Bu simulasyon iklim değişiminin göl su bütçesine etkisini göstermesi 

bakımından sonuca ulaşmıştır. Vassiljev (1998), göl seviyesinin yağış 

değişikliklerine verdiği cevapları incelemiştir. Üç Kuzey Avrupa gölünde yapılan 

simulasyonlar, gölün yağış azalmasından yağış artmasına göre daha çok etkilendiğini 

ortaya koymuştur. Yağış artışı çıkan akımla deşarj edilebilmesine rağmen, yağış 

azalışı göl seviyesine daha çok etki etmektedir. Qin ve Huang (1998), Çin’de Tibet 

Platosu’nda bulunan Qinghai Gölü’nün su bütçesini, havza ve göl sıcaklık modelleri 

yardımıyla simüle etmişlerdir. Göl su seviyesinin sıcaklık ve yağışa aynı oranda 

bağlı olduğu görülmüştür. Atmosferdeki CO2 miktarının ikiye katlanma esasına göre 

dört GCM sonucu çalışmanın yapıldığı bölgede daha sıcak ve daha nemli iklim 

koşullarına işaret etmektedir. Havzadaki toplam akışın artacağı tahmin edilmiştir. 

Yağışlarla birlikte sıcaklığın da artması sonucu göl seviyesi değişimi tahmin 

edilememektedir. Barber ve Finney (2000), iç Alaska’daki iki gölde hidrolojik 

modeller kurarak 12.500 yıllık yağış ve göl seviye tahminlerinde bulunmuşlardır. 

Vassijev vd. (1998), Bysjön Gölü’nün geçmiş tarih dönemleri içindeki seviyesini 

tahmin etmeye çalışmışlardır. Gölün yedi metre seviye düşüşüyle kapalı göl haline 

geldiği sanılmaktadır. 

İncelenen literatür çalışmasından da anlaşıldığı üzere; iklim değişiminin su 

kaynakları üzerine olan etkileri farklı araştırıcılar tarafından irdelenmiştir. Bu 

bağlamda, çalışma alanı olarak ele alınan Işıklı Gölü’nün iklim değişimi etkisi 

19

altındaki davranışı irdelenecek, ve göl işletme planı oluşturulacaktır. Bu amaçla; ilk 

önce ileriye yönelik sıcaklık, yağış ve akış modelleri geliştirilecektir. Elde edilen 

modeller yardımıyla ileriye yönelik tahminler yapılacaktır. Çıkan sonuçlar 

çalışmanın yukarıda belirtilen amacına uygun olarak değerlendirilecektir. 

Daha önce de iklim değişiminin çeşitli su kaynaklarına olan etkileri incelenmiş 

olmakla birlikte, bu çalışma Işıklı Gölü için bu konuda bir ilktir. Daha önce işletme 

çalışmaları bu göl için mevcut verilerle yapılmıştır, bu çalışmada ise işletme 

çalışması mevcut verilerden ileriye yönelik tahmin modelleri geliştirilerek 

yapılmıştır. Başka bir yenilik de sıcaklık verilerinin önce Fourier Serileri sonra da 

hatalarının ARMA modelleri yardımıyla modellenmesidir. Bu yönteme Hibrid Model 

adı verilmiştir. Bu konuda literatür kısmında verilen bir çalışma olmasına rağmen 

Caissie vd. (2001), bu yöntem de yeni sayılabilir. Hibrid model Fourier Serilerine 

göre daha iyi bir yaklaşım sağlamaktadır. Bu modeller Işıklı Gölü’ne tatbik edilerek 

tezin uygulamaya yönelik bir çalışma olmasını sağlamıştır. Böylece de iklim 

değişiminin işletme çalışmalarında nasıl hesaba katılacağı gösterilmiştir. Bu da bir 

ihtiyaca cevap vermektedir. Hava sıcaklığının önümüzdeki 80 yılda sürekli bir artış 

eğilimi içinde olacağı düşünülürse bundan sonra işletme çalışmaları tezde gösterilen 

yöntemlerle ileriye doğru yapılmalıdır. Böylelikle iklim değişiminin etkileri çeşitli 

yatırımcı kurumlar tarafından hesaba katılmış olcağından daha verimli yatırımların 

yapılmasının önü açılabilir. Tezde 3 yıllık tahmin çalışması yapılmıştır. Tahminlerin 

sağlıklı olması bakımından bu süre fazla uzun tutulmamıştır. Eldeki verilerin her 

sene güncellenmesi suretiyle bu çalışma tekrarlanabilir. 

20

3. MATERYAL VE YÖNTEM 

Bu bölümde durum çalışmasının yapılacağı Işıklı Gölü ve çevresel su kaynakları 

incelenecektir. Göl bütçeleme çalışmasında kullanılacak modellemeler ve iklim 

değişiminin su kaynaklarına, tarıma, ekonomiye, ekosisteme ve sağlığa olan etkileri 

de incelenecektir. Ayrıca uluslar arası organizasyonların iklim değişimi konusundaki 

çalışmaları ele alınacaktır. 

3.1. Işıklı Gölü 

Işıklı Gölü tezde durum çalışması olarak ele alınmıştır. Bu bölümde gölün coğrafi 

konumu, çevresel su ve toprak kaynakları gibi göl ile ilgili bilgiler verilecektir. 

3.1.1. Coğrafi Konum 

İklim değişiminin su kaynaklarına etkisi gözönünde bulundurularak hidrolojik 

bilanço çalışmasının yapılacağı Işıklı Gölü, Denizli İli’ne bağlı Çivril ilçe merkezinin 

yaklaşık 10 km güney doğusunda yer almaktadır. Bu göl dar ve derin bir yataktan 

gelen Küfi çayının ovaya açıldığı yerleri alüvyonla doldurması, bu şeklinde suların 

arka tarafta birikmesi ile meydana gelmiştir. Şekil 3.1’de Işıklı Gölü’nden bir 

görünüm verilmektedir. 

Işıklı Gölü’nün içinde bulunduğu Denizli İli, Ege Bölgesi’nde 28° 30' ve 29° 30' 

doğu boylamları ile 37° 12' ve 38° 12' kuzey enlemleri arasında yer almakta ve 

11.177 km 2 ’lik bir yüzölçümüne sahiptir. İl topraklarının yaklaşık % 28'ini ovalar, % 

25'ini yaylalar ve platolar, % 47'sini de dağlar kaplar. İlde deniz seviyesinden 

yükseklik kademeler halinde artarak Sarayköy'de 170 m, şehir merkezinde 354 m, 

Çameli'de 1.350 metreye ulaşır. 

Denizli İli’nde genellikle Ege Bölgesi’nin ılıman iklimi egemendir, yine de rakım 

yükseldikçe iklim sertleşir. Yaz aylarında ısı 40 °C’ye kadar yükselirken kış 

aylarında ise -10 °C’ye kadar düşer. Yağışlı gün sayısı ortalama 80 gündür ve yağış 

21

genellikle kış aylarında görülür. Kış aylarında yüksek rakımlı bölgelerde yoğun kar 

yağışı görülür. Dağların Ege Denizi’ne dik konumda olması nedeniyle deniz 

rüzgarlarının etkisi altındadır. Son nüfus sayımına göre ilin nüfusu 816.572’dir. 

Şekil 3.1. Işıklı Gölü’nden bir görünüm 

3.1.2. Gölden Yararlanma Şekilleri 

Zamanla sulama suyuna olan ihtiyacın artması ile 1953 yılında DSİ tarafından gölün 

çevresi seddelenmiş ve göl bir baraj gölü haline getirilmiştir. Işıklı Baraj gölü (Şekil 

3.2) sayesinde gölün çevresindeki ilçe ve köyler, taşkınlardan korunmakta ve göl 

suları, yaz mevsiminde önce Baklan ovasında bulunan tarım arazilerinin sonra da 

Adıgüzel barajı vasıtası ile Sarayköy, Gölemezli, Nazilli, Aydın, Söke Ovalarında 

bulunan tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. 

22

Işıklı Kaynağı 

Küfi Çayı 

07-003 

07-004 

IŞIKLI 

GÖLÜ 

Şekil 3.2. Işıklı Gölü 

Işıklı baraj gölü, Ramsey sözleşmesiyle A grubu sulak alanlardan sayılmıştır ve tatlı 

bir su kaynağıdır. Turna ve sazan balığının doğal olarak ürediği, bir çok kuş cinsinin 

barındığı bu gölde kara avcılığı büyük bir önem arz etmektedir. 

Işıklı gölü oldukça sığ olup, geniş sazlıklarla kaplıdır. Gölün yüzey alanı sazlık 

kesimle birlikte 65,86 km 2 ’yi bulur. Gölün tabanından en derin kısmı 814 m 

kotundadır. En derin yeri 8 m’dir. Işıklı Gölü sulama projesi karakteristikleri Çizelge 

3.1’de verilmiştir. 

07-053 

Irgıllı Pompa İstasyonu 

Yuvaköy Kaynağı 

Gümüşsu Pompa İstasyonu 

Akçay 

Süngüllü Pompa İstasyonu 

6 4 

Gökgöl Kaynağı 

Çizelge 3.1. Işıklı Gölü sulama projesi karakteristikleri 

Karakteristik Değer 

Yağış Alanı 2.957 km 2 

Yıllık Ortalama Su 424,905 hm 3 

Regülasyon Oranı % 61 

Tipi Toprak Dolgu 

Yüksekliği 8,00 m 

Max Su Kotu ve Hacmi 821,00 m – 237,797 hm 3 

Min İşletme Kotu ve Hacmi 817,00 m – 25,869 hm 3 

Aktif Hacim 217,3 hm 3 

Dolusavak Proje Debisi 120 m 3 /sn 

23 

Yapağlı Kaynağı 

07-010 

Büyük Menderes Nehri 

N 

Dinar

3.1.3. Çevresel Su Kaynakları 

Işıklı Gölü’nü barındıran Denizli İli su kaynakları bakımından oldukça zengindir. 

Doğal göller; Acıgöl (Çardak Gölü), Beylerli (Çaltı) Gölü, Karagöl, Süleymaniye 

Gölü, Işıklı Gölü, Kartal Gölü’dür. Akarsular; Büyük Menderes, Banaz Çayı, 

Çürüksu Çayı, Akçay (Bozdoğan Çayı), Dalaman (Gireniz) Çayı, Küfi Çayı, Hamam 

Çayı, Gökpınar Çayı, Yenidere Çayı, Derbent Çayı’dır. Hizmette olan baraj ve 

göletler; Adıgüzel Barajı, Işıklı Baraj Gölü, Gökpınar Barajı, Tavas Göleti, Eşen 

Göleti, Buldan Barajı, Tavas-Aydoğdu Göleti, Tavas-Gökçeler Göleti, Tavas- 

Yahşiler Göleti, Tavas Kayapınar Göleti, Çal Bahadırlar Göleti, Çal Kabalar Göleti, 

Çivril-Bozdağ Göleti, Denizli Merkez Gözler Göleti, Çardak Söğüt Göleti, Çardak 

Hayriye Göleti, Buldan Boğazçiftlik Göleti, Sarımahmutlu Göleti, Güney Köyleri 

Göleti, Kale Karagöl Göleti’dir. Yapılmakta olan baraj ve göletler; Yenidere Barajı, 

Cindere Barajı, Çardak-Beylerli Göleti’dir. Yeraltı suları ve kaynakları; Vali 

Çeşmesi (Cankurtaran), Kocapınar (Honaz), Değirmenönü (Yeşilköy), Kestane 

Deresi ( Buldan, Gümüşsü, Işıklı), Gürpınar (Çivril), Güney Suyu, Akgöz Pınarı 

(Işıklı), Göz adini taşıyan sular (Honaz), Kırkpınar (Karahisar-Tavas)’dır. 

1960-1970 yılları arasında il merkezinde akmakta olan Yenimahalle semtinde 

Akpınar (Eğitim Fakültesi batısı), Benli Pınarı (Eğitim Fakültesi doğusu), Mutassıp 

Pınarı (Kıbrıs Şehitleri Caddesi) ayrıca Kuşpınar, Başpınar (Askeri Gazino'nun 

kuzeybatısı), Fındık Suyu (Çamlık-Atış Poligonu arası), Kozpınar (Zeytinköy batısı) 

gibi kaynakların büyük bölümü kent içme suyu şebekesine alınmıştır. 

3.1.4. Büyük Menderes Nehri ve Güzergahı 

Çalışmanın konusu olan Işıklı Gölü’nü besleyen en büyük su kaynaklarından biri 

Büyük Menderes Nehri’dir. Ege Bölgesi’nin en büyük akarsuyu olan Büyük 

Menderes Nehri’nin başlangıç noktasından Ege Denizi’ne döküldüğü noktaya kadar 

olan toplam uzunluğu 529 km (Kilometre)’dir. Denizli ili içindeki uzunluğu 194 

km’dir. Nehrin başlangıç noktası, Afyon’a bağlı Dinar ilçesinin doğusundaki kireç 

taşı dikliklerinden doğan ve Karapınar suyu ile beslenen kaynaktır. Başka bir kolu, 

24

Sandıklı Ovası’nı çevreleyen yüksek dağlardan inen Hamam Çayı’dır. Dinar ovasına 

indikten sonra, burada "Düden" adını alan kaynama suları ile beslenerek Başpınar 

ovası boyunca uzanır. Kaynaklar nedeni ile sürekli akım bulunmaktadır. Karaçay 

Dereleri de bu çaya katılır. Başpınar Ovası sonunda, Kabaklı regülatörü vasıtası ile 

Irgıllı Ovası’na su verilir. Daha sonra, bir kısmı sazlık ve bataklık olan Gökgöl'e 

ulaşır. Bu bölüm Gökgöl Kaynağı olarak görülebilir (Bkz. Şekil 3.2). 

Gökgöl’de pompa ile su terfi ettirilerek Gümüşsu kasabası arazileri sulanır. Temiz su 

kaynakları olan Gümüşsu, Gökgöl’den de beslenir. Gökgöl gölünde evsel ve sanayi 

atıkları adeta filtre edilerek atık miktarında azalma meydana gelir. Gökgöl’ün 

çıkışında nehre Gümüşsu kasabası içinden geçen "Homa Suyu" (Akçay) katılır ve 

nehir sonra Işıklı Gölü’ne ulaşır. Nehir, Çivril Ovası’nda Küfi çayıyla birlikte Işıklı 

Gölü’nü oluşturur. Çıkışta ise B.Menderes nehri devam eder ve nehir suyu Baklan 

ovasının sulanmasında kullanılır. 

İkinci büyük kol da, Murat Dağları’ndan çıkan Banaz Çayıdır. Banaz Çayı, Uşak 

çevresindeki bir çok derelerle zenginleşir. Bunlardan Kazancı Deresi ve Dokuzsele 

Çayı önemlidir. Bu akarsular güneye doğru akar ve Adıgüzel barajına gelir. Birleşen 

tüm akarsular Denizli’ye doğru yol alır. Buradan Çürüksu Deresi, Sarıçay ve 

Gökpınar Dereleri Aksu Çayına karışarak Sarayköy yakınlarında Büyük Menderes 

Nehri’ne katılır. Şekil 3.3’te güzergah görülmektedir. 

Büyük Menderes Nehri 

Şekil 3.3. Büyük Menderes nehri güzergahı 

25 

Işıklı Gölü

Nehir, Aydın ilinin sınırları içinde batıya doğru Buharkent ilçesine doğru yol alır. 

Kuyucak yakınlarında, Karacasu’dan gelen Dandalas Çayı nehre karışır. 

Bozdoğan’da Kemer Barajını dolduran Akçay, Nazilli yakınlarında ve Çine’den 

gelen Çine Çayı da nehir sularını besleyen akarsulardır. Sonunda Söke ovasından 

geçerek Akköy yakınlarından Ege Denizi’ne dökülür. 

3.1.5. Küfi Çayı 

Küfi Çayı Işıklı Gölü’nü besleyen önemli bir su kaynağıdır. Küfi Çayı Sandıklı’nın 

kuzey ve doğusunda yükselen dağlardan kaynağını alıp, Çapak köyü sınırları içinde 

Çivril topraklarına ulaşır. Buradan itibaren dar ve derin bir boğaza girmektedir. Küfi 

çayı, eskiden Çivril yakınlarından geçip Karayahşiler çayırlığı denen yerde Büyük 

Menderes nehrine kavuşurken şimdi açılan bir kanalla Işıklı suyu ile birleşerek göle 

dökülmektedir. Küfi Çayı’nda taşkın olayları sık meydana gelmektedir. Yazın sürekli 

akım bulunmamaktadır. 

3.1.6. Toprak Kaynakları ve Sulama 

Işıklı Gölü’nün yeraldığı Denizli İli’nin toplam yüzölçümü 1.117.710 ha 

(Hektar)’dır. 422.559 ha. tarım arazisinin projeli olarak 237.934 ha.'lık kısmı 

sulanabilir durumdadır. Mevcut durumda, 150.375 ha.’ı (% 35,59) sulanmaktadır. 

Sulama için ihtiyaç duyulan yerüstü ve yer altı suyu yıllık yaklaşık 1.500 hm 3 

(Hektometreküp)’tür. İçme suyu olarak kullanılan, sulama ve sanayiye harcanan yer 

altı suyu miktarı Çizelge 3.2’de verilmiştir. 

Çizelge 3.2. Yeraltı suyu tahsisleri 

Yeraltı suyu 

Tahsisleri (hm 3 ) 

İçmesuyu 55,713 

Sulama (Koop) 109,396 

Sulama (Belgeli) 23,807 

Sanayi 7,780 

Toplam 196,696 

26

Projeli olarak 45.704 ha. tarım arazisi inşa halindedir. 41.315 ha. tarım arazisinin 

etüd ve proje çalışmaları sürdürülmektedir (Çizelge 3.3). İlde çayır-mera sınıfı arazi 

118.726 ha., orman-fundalık sınıfı arazi 602.347 ha., alanı kaplamaktadır. 

Çizelge 3.3. Sulanabilir tarım arazisi 

Durumu 

Etüd-Plan- 

DSİ 

Topraksu 

Yerüstü (ha) Yeraltı (ha) (ha) 

Halk 

Sul. (ha) 

KHGM 

(ha) 

Toplam 

Proje 38.890 2.425 0 0 0 41.315 

İnşa 35.303 5.295 5.106 0 0 45.704 

İşletme 81.866 19.934 11.000 18.175 19.400 150.375 

Toplam 156.059 27.654 16.106 18.175 19.400 237.934 

İl içinde Büyük Menderes ve Dalaman Çayı olmak üzere iki önemli akarsu 

bulunmaktadır. B.Menderes Nehrinin 1.806 hm 3 ve Dalaman çayının 1.382 hm 3 

olmak üzere il çıkışında akarsuların toplam yıllık ortalama akımı 3.188 hm 3 ’tür. 

B.Menderes Nehri üzerinde bulunan Işıklı gölünde depolanan 217,30 hm 3 aktif 

hacim ile Baklan Ovası’nda bulunan tarım arazileri sulanmakta, Adıgüzel barajında 

depolanan 821,60 hm 3 aktif hacim önce enerjisi alındıktan sonra Sarayköy- 

Pamukkale Ovası Sulaması içinde bulunan tarım arazileri ve Ege Denizi’ne 

döküldüğü noktaya kadar da Aydın ilinde bulunan tarım arazileri sulanmaktadır. İl 

genelinde aktif depolama hacmi değerleri Çizelge 3.4’te verilmiştir. 

Çizelge 3.4. İl genelinde aktif depolama hacmi 

Aktif Depolama 

Hacimleri (hm 3 ) 

İşletme 1.067,120 

İnşa 108,900 

Proje 54,150 

Toplam 1.230,170 

B.Menderes Nehri kollarından Çürüksu çayından alınan alınan su ile Çürüksu 

ovasında bulunan tarım arazileri sulanmakta ve ayrıca Çürüksu çayının yan kolu olan 

Gökpınar çayı üzerine bulunan Gökpınar barajında depolanan 26,55 milyon m 3 aktif 

27

hacim ise yine Çürüksu ovası sulamasında kullanılmaktadır. Ayrıca, Gökpınar 

barajında depolanan su, ileride Denizli kenti için içme ve kullanma suyu rezervi 

olarak değerlendirilecektir. Dalaman çayında alınan su ile Acıpayam ovasında 

bulunan tarım arazileri sulanmaktadır. 

3.1.7. Yeraltı Su Kaynakları ve Kirlilik Durumu 

Işıklı Gölü’nün yeraldığı Denizli İli’nin Çivril İlçesi’ndeki Akdağ ve yakın çevresi 

Çivril’in yeraltı suları bakımından en zengin kesimini oluşturur. Akdağ’ı havza 

tabanından ayıran sınır boyunca yer alan başlıca kaynaklar Akgöz pınar, Yuvaköy 

kaynakları, Gökgöl kaynakları olarak sıralanabilir. Bunların dışında Bozdağ’ın 

dibinden çıkan Bekdaş pınarı da önemli bir kaynağı oluşturur. Bu pınar Dazkırı’dan 

batan sularla beslenir. 

Doğal dengenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması yönünde yaşam ortamları 

içerisinde önemli ve farklı bir statüye sahip olan sulak alanlar, başta su kuşları olmak 

üzere, çok zengin ve karakteristik bitki ve hayvan topluluklarının yaşam ortamı 

olmasının yanı sıra; bulundukları bölgenin su rejimini düzenleyen, çevresindeki 

tarım alanlarını sulayan, balıkçılık, avcılık ve bilimsel araştırmalara imkan sağlayan 

ülkemizin en önemli ekosistemlerindendir. 

Ülkemizdeki sulak alanlarını ve su kuşlarını tehdit eden başlıca sorunlar; tarımsal ve 

yerleşim amaçlı kurutmalar, kanalizasyon ve endüstriyel atık suları, tarım ilaçları ve 

gübrelerin bilinçsiz kullanımından oluşmaktadır. 

Işıklı gölü havzasında, Küfi çayından gelen önemli bir kirlilik bulunmamaktadır. 

Kirliliğin ana sebebi, B.Menderes Nehri başlangıç noktasından itibaren oluşan evsel 

kanalizasyon atıkları ile iki adet sanayi tesisinin atık sularıdır. Göldeki kirlilik 

durumu yakından takip edilmelidir. 

28

3.2. Modellemeler 

Sıcaklık, akış ve yağış modellemelerinde Fourier serileri ve ARMA modeli sık 

kullanılan yöntemlerdendir. Bu çalışmada sıcaklık verileri modellenirken otoregresif 

modelle Fourier serileri birleştirilerek Hibrid model oluşturulmuştur. Veriler Fourier 

serileri ile modellenirken hata terimleri ARMA modeliyle modellenmiştir. 

3.2.1. ARMA Modeli 

Bir stokastik sürecin X değişkeni X0, X1, X2, …….. olarak ifade edilebilir. Bu 

değerler ∆t zaman aralığıyla t0, t1, t2, …….. zaman noktalarında ya da ∆s aralıkla s0, 

s1, s2, …..... noktalarında ölçülmüştür. Bu değerler bir çok süreçte birbirine 

bağımlıdır. 

Bir sürecin rasgele bir X değişkeninin sonlu m durumda bulunması olasıdır. Eğer 

sürecin t0, t1, …....tn anlarında X0 = x0, X1 = x1, ….....Xn = xn değerleri biliniyorsa 

sürecin tn+1 anında j durumunda bulunma olasılığı P(Xn+1 = j | X0 = x0, X1 = x1, 

…....Xn = xn) şartlı olasılığı şeklinde yazılabilir. Eğer bu olasılık P(Xn+1 = j | Xn = xn) 

koşullu olasılığına P(Xn+1 = j | X0 = x0, X1 = x1, ....Xn = xn) = P(Xn+1 = j | Xn = xn) 

şeklinde eşitse, herhangi bir tn+1 anında sürecin rasgele değişkeninin değeri istatistik 

olarak sadece bir önceki yani tn anındaki değere bağlıdır (Bayazıt, 1996). Bu, 

tn-1, tn-2,….. anlarındaki durumların tn+1 anını doğrudan etkilemediği anlamındadır. 

Rasgele değişkenin ( ∆t ) zaman aralığıyla izlenmesi durumunda (X1, X2, ……., Xi, 

……....) zaman serisi elde edilir. Stokastik bir sürece sahip olan bir zaman serisinden 

alınan bir örnek için olasılık yoğunluk fonksiyonu ve X değerlerinin parametrelerinin 

belirlenmesi istatistiksel analiz açısından yeterli değildir. Buna ek olarak işlemin iç 

bağımlılığı da araştırılmalıdır. Bir zaman serisinde ardışık anlardaki değerler 

arasındaki iç bağımlılık otokorelasyon katsayılarıyla ifade edilebilir. Eğer aralarında 

k∆t kadar zaman aralığı olan Xi ve Xi+k değişkenleri iki farklı rasgele değişken olarak 

kabul edilirse, bunlar arasındaki korelasyon katsayısı k-aralıklı otokorelasyon 

katsayısı, ρk olarak adlandırılır (Eşitlik 3.1). 

29

( , ) 

Cov + 

X i X i k 

ρ k = (3.1) 

2 

σ 

x 

Cov(Xi , Xi+k) terimlerin k aralığına göre kovaryansını, σx 2 standart sapma 

istatistiğini, k aralık sayısını gösterir. ρk, n elemanlı bir örnekten Eşitlik 3.2 ile 

tahmin edilebilir (Bayazıt, 1996). 

r 

k 

n−k 

( − )( ) 

∑ xi 

xm 

xi+ 

k − xm 

i= 

1 

= 

k = 1,2,… (3.2) 

n 

2 

∑( x − x ) 

i= 

1 

i 

m 

rk n elemanlı örnekten elde edilen k-aralıklı otokorelasyon katsayısını, xi serinin i. 

terimini, xm serinin ortalamasını gösterir. Zaman serileri bileşenlerine ayrılarak 

incelenebilir. Eğilim veya sıçrama, ortalama ve standart sapma gibi işlem 

parametrelerinin zamanla değiştiğini gösterir. Sıçrama, kısa bir zaman aralığında ani 

bir artış ya da azalışı ifade eder. Periyodik bileşenden söz edebilmek için işlemin 

parametrelerinin T periyoduyla değişmesi gerekir. Parametreler Fourier Serileri ile 

ifade edilebilir. İç bağımlı bileşen, zaman serisinin Xi değişkeninin Xi-1, Xi-2.... 

değişkenleriyle ardışık anlardaki bağımlılığını istatistik olarak ifade eder. Rasgele 

bağımsız bileşen ise yukarıdaki bileşenler çıktından sonra kalan bileşendir. 

ARMA (p,q) modeli Eşitlik 3.3 ile tanımlanabilir. 

= φ y + φ y + ... + φ y + ε i −θ 

1ε 

i−1 

−θ 

2 ε i−2 

− .... −θ 

q ε i q 

yi 1 i−1 

2 i−2 

p i− 

p 

− 

30 

(3.3) 

Bu eşitlikte; yi zaman serisinin i.’nci yıldaki değerini; φp ve θq regresyon 

katsayılarını; εi rasgele değişkeni; p ve q modelin derecelerini gösterir (Bayazıt, 

1996). 

Modelleme sonucunda RE (Bağıl hata) ve R 2 (Belirginlik katsayısı) değerleri Eşitlik 

3.4 ve Eşitlik 3.5 ile hesaplanabilir.

n 

i 

i 

nT 

o 

i 

g 

⎛ ⎞ 

∑ ⎜T 

o 

− T ⎟ 

i 

RE = ⎝ ⎠ 

= 1 (3.4) 

T 

g 

, tahmin edilen hava sıcaklığını; 

i 

sayısını gösterir. Diğer taraftan, 

T 

o 

, 

i 

⎡ n ⎛⎛ 

⎞ ⎛ 

⎢ ∑ ⎜⎜T 

⎟ ⎜ 

⎢ = ⎝⎝ 

o 

− T o T 

⎠ ⎝ 

= i i m g 

i 

R 

2 1 

⎢ ⎛ ⎞ 

⎢ ⎜ ⎟ 

⎢ ⎜ 

n S 

t 

S 

t ⎟ 

⎣ ⎝ o g ⎠ 

T 

o 

, gözlenen hava sıcaklığını; n, gözlem 

i 

⎞⎞ 

⎤ 

− ⎟⎟ 

⎥ 

m ⎠⎠ 

⎥ 

⎥ 

⎥ 

⎥⎦ 

g 

2 

T 

31 

(3.5) 

T 

g 

, n yukarıda tanımlanmıştır. T o , gözlenen ortalama hava sıcaklığını; 

i 

m 

T 

g 

, tahmin edilen ortalama hava sıcaklığını; 

m 

sapmasını; son olarak 

S 

t 

, gözlenen sıcaklıkların standart 

o 

S 

t 

, tahmin edilen sıcaklıkların standart sapmasını gösterir. 

g 

R 2 , regresyon modeli tarafından açıklanan bağımlı değişkendeki varyasyon oranıdır. 

0 ile 1 arasında değerler alır. 1’e yakın değerler iyi bir model uyumunun ifadesidir. 

3.2.2. Hibrid Model 

Hibrid modellemede zaman serilerini modellemek için Fourier serileri, hataları 

modellemek için ARMA kullanılmıştır. Aylık ortalama sıcaklıkları modellemek için 

Fourier Serileri Analizi yapılmıştır, burada Eşitlik 3.6 kullanılabilir. 

Ti = a0 + b0t + a1Cos(ωt) + b1Sin(ωt) + a2Cos(2ωt) + b2Sin(2ωt) + … + 

akCos(kωt) + bkSin(kωt) (3.6)

Burada; Ti, tahmin edilen sıcaklığı; a0, Fourier Serisi Analizi sabitini; b0, eğim 

katsayısını; t, zaman serisi sıra numarasını; a1, b1, a2, b2, ak, bk faz katsayılarını; ω, 

Fourier frekansını; k, ω’nin harmonikliğini gösterir (DeLurgio, 1998). Bu eşitlikte ω 

Eşitlik 3.7 ile hesaplanabilir. 

ω = 2πf / n (3.7) 

Burada; ω, Fourier frekansını; f, frekansı; n, periyot sayısını gösterir. İlk önce sabit 

ve eğim katsayısı olan a0 ve b0 değerleri hesaplanır. Daha sonra, k değerinin 

anlamlılık düzeyi için Ak / RSE hesaplanır. Ak, serinin genliğini; RSE, artık standart 

hatayı gösterir. RSE, gerçek ve beklenen değerlerin farklarının karelerinin toplamının 

terim sayısına bölümünün kareköküdür. Ak değeri Eşitlik 3.8’deki gibi 

hesaplanabilir. 

A = a + b 

(3.8) 

k 

2 

k 

2 

k 

Eğer (Ak / RSE) > 0,5 ise test edilen k değeri anlamlıdır (DeLurgio, 1998). 

3.2.3. İklim Değişimi 

Işıklı Gölü su bütçesi tahminlerinde kullanılan modellemelerde iklim değişiminin 

etkileri göz önünde bulundurulmuştur. İklim değişiminin su kaynaklarına çok önemli 

etkileri olmaktadır. Su, nesiller boyunca canlılar için önemini korumuştur. İnsanoğlu 

yaşamı süresince suya hep yakın olmak istemiş, büyük medeniyetler suyun 

çevresinde şekillenmiştir. Su kaynakları konusunda günümüzde bazı ülkeler 

diğerlerine göre daha avantajlı konumdadırlar. Su ve iklim birbirinden ayrılamaz iki 

kavramdır. Suyun hidrolojik çevrimi iklim koşullarıyla sıkı bir ilişki içerisindedir. 

İklim durağan bir kavram olmayıp dünyanın var oluşundan beri sürekli değiştiği 

tahmin edilmektedir. Son yüzyıllardaki iklim değişiklikleri ise gözlemlenerek kayıt 

altına alınabilmiştir. 

32

Yerküre halen bir iklim değişimi süreci yaşamaktadır. Son yüzyılda atmosferdeki 

CO2 oranı % 20 artış göstermiştir. Bu artışın bir sonucu olarak, yıllık ortalama 

küresel hava sıcaklığının 2050 yılında yaklaşık 1 0 C, 2100 yılında da 3 0 C artacağı 

tahmin edilmektedir. Bu tahminler küresel veya bölgesel iklim değişimi 

simulasyonları yapabilen GCM (Genel Çevrim Modeli) programları kullanılarak 

yapılmıştır. GCM’ler büyük ölçekli işlemleri matematik formüller; kütlenin, 

enerjinin, momentumun korunumu kanunlarına göre süper bilgisayarlar yardımıyla 

yaparlar. Buna rağmen bu uzun zaman almaktadır. GCM modellerinin doğruluğu şu 

andaki iklimin geçmiş veriler kullanılarak modellenip kalibrasyon yapılmasıyla 

sınanabilir. Bu modeller küresel analizlerde bölgesel analizlere göre daha iyi 

sonuçlar vermektedirler. 

Şekil 3.4’te Avrupa için 2020 ve 2080 yılları civarındaki yaz aylarındaki sıcaklık 

değişiminin bölge bazında grafiği görülmektedir. Şeklin sol yarısı beş değişik GCM 

modelinin ortalamasını göstermektedir. Şeklin sağ tarafı ise modellerin verdiği 

sonuçlardan en büyüğü ile en küçüğünün farkıdır. Grafikten de görüleceği üzere 

bütçeleme çalışmasının yapılacağı bölgede 2020 yılında ortalama 1,5 0 C ve 2080 

yılında ortalama 3,5 0 C’lik bir sıcaklık artışı tahmin edilmektedir. 

33

Şekil 3.4. 2020-2080 yılları için yaz aylarındaki sıcaklık değişimi (Hulme ve 

Carter’dan, 2000) 

İklim değişiminin kademeli olarak on yıllar içinde olması beklenmesine karşın az da 

olsa aniden oluşması olasılığı da vardır, bu ani değişim okyanus akıntılarındaki ani 

değişimler sonucu ortaya çıkabilir. 

İklim değişiminin tüm olumsuz etkilerine karşın bazı bölgesel olumlu etkileri de 

olabilecektir. Bazı bölgelerde ortalama sıcaklığın artmasına bağlı olarak ısınma 

maliyetleri kısmen düşebilir. Kanada, İskandinavya, Kuzey Japonya’da tarım yağış 

artışlarına bağlı olarak gelişebilir. 

Ortalama Fark 

34

Yerkürenin iklimi geçmişte sürekli olarak değişikliklere uğramıştır. Bu değişiklikler 

doğru tespit edilebilirse gelecekteki değişimler de tahmin edilebilir. Son buzul çağı 

bundan yaklaşık 13.000 yıl önce sona ermiştir. Hızlı bir ısınmadan sonra, bundan 

yaklaşık 11.000 yıl önce ani bir soğuma olmuştur. Bu soğuma, eriyen buzullardan 

gelen suların tetiklediği okyanus akımlarındaki ani değişiklik sebebiyle olmuş 

olabilir. Sıcaklıklar sadece birkaç yıl içinde büyük ölçüde düşmüş olabilir. Zemin 

tabakalarındaki polenler ve diğer kanıtlar Avrupa ve Kuzey Amerika’da büyük 

ölçekli ekolojik kesintilerin olmuş olabileceğini gösterir. 

Daha yakın zamanda, 1450’lerde başlayan ve 1800’lü yılların sonlarında biten daha 

küçük ve daha yavaş geçişli bir soğuma periyodu olmuştur. Tarihi kayıtlar en soğuk 

dönemlerin 1600’lü yılların ortaları ve sonları ve 1800’lü yılların başları ve sonları 

olduğunu gösterir. Bu döneme küçük buzul çağı da denir. 

Volkanlardan çıkan toz da bölgesel olarak kısa soğuma dönemlerine sebep olabilir. 

1991’de Filipinlerdeki Mt. Pinatubo volkan püskürmesinde çıkan toz yıllarca süren 

kısmi bir soğumaya sebep olmuştur. 1815 Nisan’ında Endonezya’daki Tambora 

volkan püskürmesini takiben 2 yıl içerisinde sıcaklık ortalama 1 ila 2,5 0 C düşmüştür 

(U.S. Global Change Research Information Office, 2006). 

3.2.3.1. Sera Etkisi 

Küresel ısınmanın en büyük sebebi olarak atmosferdeki sera gazlarının artması 

olarak görülmektedir. Atmosfer kısa dalga boylu radyasyonu geçirir, uzun dalga 

boylu radyasyonu emer. Yeryüzü tarafından yayılan uzun dalga boylu radyasyon 

atmosferdeki gazlar tarafından tutularak yeryüzü ısınır (Şekil 3.5). 

35

Şekil 3.5. Sera etkisinin şematik gösterimi (Anonim, 2006 a) 

Atmosferdeki CO2 ve sera etkisini oluşturan diğer gazların oranı son zamanlarda 

artmıştır. Bu gazlar CH4 (metan), N2O (nitrooksit), HFCs (hidroflorokarbon), PFCs 

(perflorokarbon), SF6 (sülfür hekzaflorid)'dir. Fosil yakıtlarının kullanımı bu artışta 

en büyük pay sahibidir. Bu artış atmosferde daha fazla ısının tutulmasına yol açarak 

küresel ısınmaya sebep olmuştur. Bazı uluslar arası kuruluşlar ülkelerin CO2 ve diğer 

sera gazlarının emisyonunun (salım) azaltılması için ülkelere baskı yapmaktadır. Bu 

yüksek emisyonlar şimdi durdurulsa bile olumlu etkilerini görmek zaman alacaktır 

(Kundzewicz ve Somlyody, 1997). Küresel ısınmaya sebep olan sera gazı salımlarını 

azaltmak kadar karbon tutucu işlevi olan ormanları çoğaltmak da çözüme yardımcı 

olacaktır. 

3.2.3.2. İklim Değişiminin Etkileri 

İklim değişimi etkilerini tarımdan sağlığa, ekonomiden su kaynaklarına birçok 

alanlarda doğrudan ve dolaylı olmak üzere gösterecektir. Kısa zamanda ortaya çıkan 

etkiler olabildiği gibi uzun yıllar sonrasında ancak hissedilebilecek ekolojik etkileri 

de olabilecektir. 

36

İnsanoğlunun en eski uğraşılarından biri olan tarım, sıcaklık ve yağışların en önemli 

iki bileşenini oluşturduğu iklimden en çok etkilenen öğelerin başında gelir. Olası bir 

küresel iklim değişiminin kademeli ve on yıllar içinde olması beklenmektedir. 

Çiftçilerin böyle bir durumda ektiklerini iklime göre ayarlayabilme imkânları her 

zaman vardır. Tarım yapılan bölgeler, ürünlerin bölgelere göre dağılımları ve sulama 

sistemleri değişecektir. İklimde ani bir değişim gerçekleşirse ABD gibi büyük 

ekonomileri olan ülkelere ekonomik etkisi aynı oranda büyük olur. Kısa bir süre 

içerisinde büyük bir yatırım gerekecektir. Özellikle belirsizlik planlamayı güç 

kıldığından tarım ve su sistemleri kısa süreler içerisinde geliştirilemeyebilir. 

Atmosferdeki CO2’nin bu yüzyılın ortalarında ikiye katlanması esasına göre 112 

bölge ve 18 ülke için 3 GCM modellemesi ile yıllık ortalama küresel sıcaklığın 4,5 

0 C artırılmasıyla yapılan çalışmada çiftçilerin ekim zamanı değişikliği ve tohum 

çeşitliliği değişikliği gibi değişik adaptasyon pratikleri geliştireceği düşünülerek bir 

GCM modellemesinde küresel gıda üretiminin değişmeyeceği, iki GCM 

modellemesinde ise sırasıyla % 2 ve % 6 azalacağı öngörülmüştür (Rosensweig ve 

Parry, 1994). Gelişmekte olan ülkeler iklim değişiminin tarıma olumsuz etkisinden 

gelişmiş ülkelere göre daha fazla etkilenecektir. Gelişmiş ülkelerin üretiminin 

artarken, gelişmekte olan ülkelerin üretiminin azalacağı tahmin edilmektedir. 

Amerika’nın Missouri, Iowa, Nebraska ve Kansas bölgelerinde yapılan ve MINK 

olarak adlandırılan bir çalışmaya göre 1,2 derecelik bir sıcaklık artışı için en iyi 

senaryoya göre mahsul % 3,3 veya 500 milyon $/yıl düşecek, bitkiler %15 daha fazla 

suya ihtiyaç duyacak, çiftçiler daha verimli sulama sistemlerine adapte olacaklar, 

tarıma dayalı bölgesel endüstriler yılda 410 milyon $ zarar edecek; en kötü 

senaryoya göre ise mahsul % 17,1 veya 2,7 milyar $/yıl düşecek, bitkiler % 23 daha 

fazla suya ihtiyaç duyacak, çiftçiler % 3–4 daha fazla enerji kullanacak, tarıma dayalı 

bölgesel endüstriler yılda 1,4 milyar $ zarar edecektir (Rosenberg ve Crosson, 1990). 

Olası bir iklim değişiminden gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkeler gelişmiş ülkelere 

göre ekonomik açıdan daha çok etkilenirler. Gelişmemiş ülkeler ekonomik sınıra 

daha yakın yaşarlar ve değişikliklere adaptasyon kapasiteleri sınırlıdır. Doğal 

37

afetlerden daha çok etkilenirler. Örneğin 1993’teki Mississippi taşkınıyla Bangladeş 

gibi gelişmekte olan ülkelerdeki taşkınlar karşılaştırılırsa Mississippi taşkını daha 

büyük olmasına rağmen daha az insan ölmüştür, kısa sürede ülkenin diğer 

yerlerinden yardımlar gitmiştir, gıda fiyatları çok etkilenmemiştir. Gelişmekte olan 

ülkelerdeki benzer taşkınlar ise on binlerce insanın ölümüne, gıda temininde 

zorluklara, hastalıklara, yıllarca süren ekonomik zorluklara sebep olmuştur. 

Gelişmemiş ülkelerde tarımsal pratikler, barınma gibi geleneksel yaşam belirli bir 

iklim tipine daha çok bağlıdır. Nüfusun yoğun olduğu Çin ve Hindistan gibi bazı 

ülkelerin gelecek yüzyılda daha refah duruma gelerek iklim değişimine daha iyi 

uyum sağlayabilmeleri beklenmektedir. Ülkemizde gerekli önlemlerin alınması 

kaydıyla iklim değişimine herhangi bir adaptasyon sorunu beklenmemektedir. İklim 

değişiminin tarıma, ekosisteme, sağlığa, su kaynaklarına etkisi aynı zamanda 

ekonomik etki olarak düşünülmelidir. İnsanın içinde yaşadığı ekosistem dengesi 

bozulunca dünya ekonomisi de doğrudan etkilenecektir. 

İklimin hayvanları ve bitkileri etkilediği bilinmektedir. Canlıların vücudu dış 

dünyayla sürekli etkileşim halinde olduğundan iklim değişiminden de 

etkilenmişlerdir. İklim değişiminin hızlı olması doğal ekosisteme etkisini artırır. 

Hayvanların kolaylıkla yer değiştirebilmesine karşın bitkiler sadece bir nesilden 

diğerine yer değiştirebilir. Eğer iklim yavaşça ısınırsa ağaçlar ve bitkiler kuzeye 

kayarlar. Ormanlar yavaş ve küçük ölçekli sıcaklık değişimlerine uyum 

sağlayabilmelerine rağmen eğer iklim değişimi beklenenden daha hızlı gelişecek 

olursa tahrip olabilirler. Lovelock (2006) dünyayı canlı bir varlığa benzetip; iklim 

değişiminin etkilerinin yüz bin yıl kadar sürebileceğini; yüzyılın sonlarına doğru 

sıcaklığın ılıman bölgelerde 8, tropik bölgelerde 5 0 C yükseleceğini; daha yüzyıl 

bitmeden hayatın sadece iklimin daha elverişli olacağı Kuzey Kutup bölgesinde 

devam edeceğini öngörmüştür. 

Mercan resifleri (kayalıkları) deniz balık türlerinin üçte ikisini besler, fırtınaları 

önler. Mercan resifleri iklim değişiminden birkaç şekilde etkilenebilir. Birincisi 

mercan resifleri sınırlı bir sıcaklıkta gelişebildiklerinden sıcaklık artarsa onlara 

rengini veren ve besinini oluşturan algleri üzerinden atarak beyazlayabilirler. 

38

Yiyecek kaynaklarının gitmesiyle birkaç ay içinde ölebilirler. İkinci olarak eğer daha 

sıcak bir dünyada fırtınalar artarsa mercan resifleri fiziksel olarak kırılabilirler, çünkü 

dalga hareketlerinden etkilenirler. Üçüncü olarak deniz seviyesi yükselmesi miktar 

ve hızına bağlı olarak mercan resifleri etkilenir. Şu anda tahmin edilen seviye 

yükselmesinin ise mercan kayalıklarına olumlu etki yapacağı düşünülmektedir. 

Tropikal kıyılardaki mangrov bataklıkları Florida, Hindistan, Avustralya, Afrika ve 

diğer tropik ve alt tropik bölgelerdeki gelgit kıyılarında bulunur. Bu bitkiler geniş bir 

tür çeşitliliğine habitat oluşturur. Kıyıları erozyona karşı korur. Birçok kıyısal tropik 

balıklar barınma, beslenme ve üreme yeri için bu bitkilere ihtiyaç duyarlar. Tropikal 

bitki ekosistemi her yıl belli bir yükselmeyi tolere edebilir. Deniz duvarları gibi 

klasik yöntemler de besin dolaşımını bozacağından ekosistemi korumak için 

uygulanamazlar. Olası bir iklim değişimi kısa ve uzun vadede ekosistem üzerinde 

büyük tahribatlar yapacaktır. Besin zincirinde kırılmalar olduğu takdirde bazı türlerin 

soyu tehlikeye girebilir. 

İklim değişiminin ülkemize de olumsuz etkileri olacaktır. Öncelikle sıcaklık 

artışından dolayı ülkemizin özellikle iç kısımları kısmi olarak çölleşecektir. Yoğun 

güneş ışınlarından dolayı cilt hastalıklarında artış gözlenecektir. Şiddetli yağışlardan 

dolayı su baskınları sık görülecektir. Deniz seviyesi yükselmesinden gerek tarım 

bölgeleri gerekse kıyı yerleşim bölgeleri olumsuz etkilenecektir. Keza 2005 yılında 

Balkanlar’da iklimin dengesinin bozulması sonucunda ortalama sıcaklıklardan çok 

düşük sıcaklıklar gözlenmiştir (Anonim, 2006 b). Türkiye’de yakın tarihteki iklim 

değişimine bakılacak olursa son 35-40 yıllık dönemde, özellikle hava kirliliğinin, 

hızlı nüfus artışının ve yoğun bir yapılaşmanın yaşandığı büyük kentlerde, genel 

olarak gece sıcaklıklarında bir ısınma, gündüz sıcaklıklarında bir soğuma ve günlük 

sıcaklık genişliğinde ise bir azalma eğilimi gözlenmektedir (Türkeş vd., 1996). 

WHO’nun (World Health Organization) 16–18 Haziran 1999’da Londra’da “Çevre 

ve Sağlık Üzerine Üçüncü Bakanlar Konferansı” bildirgesinde iklim değişiminin 

sağlık üzerindeki etkileri aşağıdaki maddeler halinde sıralanmıştır: 

39

"39. Küresel iklim sistemi ve stratosferdeki ozonun insan üzerinde meydana 

getirdiği değişimlerin bir dizi tehlikeli sağlık riskleri oluşturduğunun ve ekonomik 

kalkınmayı, sosyal ve politik sürekliliği potansiyel olarak tehdit ettiğinin farkındayız. 

Ulusal eylem, bu çerçevesel değişimleri mümkün olduğu kadar azaltabilmek ve 

önleyebilmek için, Avrupa’da nüfusun iklim değişimine ve artan ultraviole 

radyasyonuna ve gelecek on-yıllarda önemli sağlık risklerine en az maruz kalınması 

için bütün ülkeler tarafından acilen istenmektedir."(Anonim, 1999 s.10–11). 

Görüldüğü gibi WHO konunun önemine binaen UN (United Nations) nezdinde bütün 

ülkeleri iklim değişimi ve ozon tabakası incelmesi konularında ortak hareket etmeye 

çağırmaktadır. Havaların ısınmasıyla birlikte sivrisineklerden yayılan hastalıkların 

artacağı bilinmektedir. Bazı kuzey bölgelerinde ise zemin buzunun çözülmesiyle 

zararlı böcekler ve hastalıklar ortaya çıkabilecektir. Hava sıcaklığının aşırı düşük ya 

da yüksek olduğu durumlarda insan sağlığına doğrudan bir etki olarak güneş 

çarpması ya da soğuk ısırması vakalarıyla karşılaşılabilir. İklim değişiminin etkisiyle 

kalp ve solunum yolu rahatsızlıkları artacaktır. Sıcak hava dalgaları ani ölümler ve 

psikolojik rahatsızlıkları körükleyecektir. Sıcak hava ve su kaynaklarındaki azalma 

kolera gibi bulaşıcı hastalık salgınlarına neden olabilecektir. 

3.2.3.3. İklim Değişimi ve Su Kaynakları 

İklim değişiminin en önemli etkilerinden biri de su kaynaklarına olan etkisi olacaktır. 

Yerkürenin farklı kısımları bu değişimden farklı oranlarda etkilenecektir. Etkileri 

hissedilmeye başlanan iklim değişiminin akış değişiklikleri, buzulların erimesi, 

akışların zamanlamasının değişmesi gibi belirtileri sadece bölgesel sıcaklık ve yağış 

değişimleriyle açıklanamazlar. 

Kıyıya yakın tatlı su kaynakları olası bir deniz seviyesi yükselmesinden olumsuz 

olarak etkilenecektir. Sağanak yağışların genel olarak artacağı düşünülürse seller 

artacaktır ve yeraltı ve yerüstü kaynaklarının bölgesel ve mevsimsel dağılımları 

değişecektir. 

EEA (European Environment Agency)’nin 2005 yılı raporunda yer alan 2001 yılında 

Avrupa ülkelerinde kişi başına düşen yıllık tatlı su miktarı Şekil 3.6’da 

40

görülmektedir. Merkezi Kopenhag'da bulunan EEA; politika yapıcılara ve kamuya 

zamanında, odaklanmış, konuyla ilgili ve güvenilir bilgiler sunarak Avrupa'nın çevre 

dokusunda anlamlı ve ölçülebilir iyileşme sağlamayı amaçlamaktadır. Görevinin bir 

parçası olarak EEA, beş yılda bir Avrupa Çevresi'nin durumunun kapsamlı bir 

incelemesini sağlamaktadır. Türkiye sanılanın aksine tatlı su kaynakları bakımından 

çok zengin bir ülke değildir. Ülkemiz 3.419 m 3 (Metreküp)/kişi/yıl ile Avrupa 

ülkeleri arasında orta sıralarda yer almaktadır. İklim değişiminin de bu değerleri 

aşağıya doğru çekeceği yapılan model çalışmalarından anlaşılmıştır. Bu yüzden 

kullanılabilir tatlı su kaynakları yönetimi politikalarımız süratle yenilenmeli ve 

geliştirilmelidir. 

41

Malta 

Güney Kıbrıs 

Danimarka 

Çek Cumhuriyeti 

Belçika 

Romanya 

Polonya 

Almanya 

İspanya 

İngiltere 

İtalya 

Fransa 

Türkiye 

Lüksemburg 

Yunanistan 

Litvanya 

Portekiz 

Hollanda 

Slovenya 

Avusturya 

İrlanda 

Macaristan 

Letonya 

Slovakya 

Estonya 

Fillandiya 

İsveç 

Bulgaristan 

Norveç 

İzlanda 

Kişi Başına Düşen Mevcut Yıllık Tatlı Su Miktarı, 2001 

0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 

42 

>1 700 m3/kişi/yıl 

organizmalardan başlayarak çok hücrelilere doğru zincirleme bir etki yapacak ve 

ekosistemlerin yapısı değişecektir. 

Yüzey ve yeraltı akışları ileriye dönük tahminlerde bölgesel yağışların değişimden 

doğrudan etkilenmektedir. Çoğu bölgede pik akış bahardan kışa doğru kaymaktadır. 

Birçok küçük buzul eriyip kaybolacaktır. Su kalitesi, artan sıcaklıklarla beraber 

azalacaktır. Bu konuda yağışın artacağı bölgeler diğerlerine göre daha şanslıdır. 

Taşkın büyüklük ve sıklıkları hemen hemen bütün bölgelerde artacaktır. İklim 

değişikliği belirsizlik anlamında su kaynakları yönetimini zorlaştırmaktadır. Su 

kaynakları yönetimi bölgesel olduğu kadar ülke çapında politikalarla da 

belirlenmelidir. 

İklim değişimi nüfus artışının su kaynaklarına olan olumsuz etkisini artıracaktır. 

Şekil 3.7’de iklim ve nüfus değişiminin su kaynaklarına olan etkisi görülebilir. 

Grafiğe göre Türkiye ile birlikte batı ve Kuzeybatı Avrupa su kaynakları iklim ve 

nüfus değişiminden olumsuz olarak etkilenecektir. 

43

Şekil 3.7. Su kaynakları potansiyelinin % 20'sinden fazlasını kullanan ülkelerde 

iklim değişiminden dolayı su kaynaklarında meydana gelen değişim (Boğaziçi 

Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü’nden, 2006) 

İklim değişiminin su kaynaklarına tüm bu olumsuz etkileri insanoğlunu bu yüzyılda 

su kaynaklarını korumaya, etkin kullanmaya ve geliştirmeye yöneltecektir. Bitki 

44

örtüleri geliştirilip su kaynaklarının kirlenme sebepleri tespit edilerek azaltılmaya 

çalışılmalıdır. 

150 

Şekil 3.8. Küresel olarak 1961–1990 yılları akışları temel alınarak 2050 yılı için 

yapılan ortalama yıllık akış değişim tahminleri (mm/yıl) (Arnell’den, 1999) 

Tahminlerin AOGCM (Atmosphere Ocean General Circulation Model) kullanılarak 

atmosferde yıllık % 1 CO2 artışı senaryosuna göre yapıldığı çalışmada Şekil 3.8’deki 

gösterim AOGCM’nin HadCM2 (Hadley Centre Circulation Model 2), alttaki 

gösterim HadCM3 sürümüyle modellenmiş olup gösterimlerden de görüleceği üzere 

genel olarak kuzey paralellerinde ve güneydoğu Asya’da akışların artması, diğer 

bölgelerde ise farklı derecelerde akışların azalması öngörülmekte ve Türkiye 

akışların azalacağı bölgelere girmektedir. Akışlar yağışlara bağlı olduğundan akış 

değerleri eğilimlerini yağış olarak da düşünmemiz mümkündür. 

45

Dalgalar ve rüzgârlar okyanus yüzey seviyesini devamlı surette aşağı ve yukarı 

hareket ettirirler. Bu seviye uzun bir zaman içinde ortalama olarak ölçülür. Deniz 

seviyesi okyanus tabanının jeolojik hareketler sonucu çökmesi ya da yükselmesi 

veya insanoğlunun büyük ölçüde petrolü yeryüzüne çıkarmasıyla değişebilir. 

Hava sıcaklığı arttıkça okyanuslar da ısınarak az bir miktar genleşir. Olası bir iklim 

değişiminde deniz seviyesi buzulların erimesi dolayısıyla da yükselecektir. Şekil 

3.9’da risk altındaki bölgeler görülmektedir. 

Küresel ısınma dolayısıyla deniz seviyesi 20. yüzyıl'da yıllık ortalama 1–2 mm 

(Milimetre) artmış olup; 2025’e kadar 0,03 ila 0,14 m (Metre), 2050’ye kadar 0,05 

ila 0,32 m, 2100’e kadar 0,09 ila 0,88 m artması tahmin edilmektedir (Anonim, 

2001). IPCC (Intergovermental Panel on Climate Change); WMO (World 

Meteorological Organization) ve UNEP (United Nations Environment Programme) 

tarafından iklim değişimi konusunda çalışmak üzere kurulan bir kuruluştur. 

Kayıtlara göre sıcaklıklar 1998, 2002, 2003 ve 2004'te mevsim normallerinin çok 

üzerinde seyretmiştir. Yalnızca 2003 yazında Alp buzullarının yüzde onu erimiş olup 

bu hızla giderse, 2050'ye kadar İsviçre'deki buzulların dörtte üçü erimiş olacaktır ve 

Avrupa 5.000 yıldır bu ölçekte iklim değişimi görmemiştir (Anonim, 2005 a). 

46

47 

Şekil 3.9. 2080 yılında deniz seviyesindeki yükselmeye karşı halen uygulanan koruma yöntemlerinin devamı halinde risk altındaki insan 

sayısı ve kıyı alanları (Anonim, 2006 c) 

47

Eğer sıcaklık artışı yüksek ve uzun süreli olursa buzullar eriyebilir. Bu da deniz 

seviyesinin yükselmesiyle sonuçlanabilir. Fakat bu yine de kesin bir sonuç değildir. 

Daha sıcak bir iklimde daha fazla yağış olur. Kutup bölgelerinde bu yağış kar yağışı 

olarak düşer. Bu da buzul miktarını çoğaltıp deniz seviyesini düşürebilir. 

Küresel ısınmanın deniz seviyesini yükseltmesi durumunda alçak yerleşim yerlerinde 

kalıcı taşkınlar ve artan fırtına zararları meydana gelecektir. Kalıcı taşkınlar kıyı 

ekosistemini tahrip edecektir. Venedik gibi kıyı yerleşim alanları zarar görecektir. 

Hollanda gibi bazı kara parçaları deniz seviyesinin altında olan gelişmiş ülkeler su 

setleri ve fırtına setleri gibi yapılar yaparak hasarı azaltabilirler. Bangladeş gibi 

gelişmekte olan ülkeler ise can ve mal kaybına uğrayabilirler. Deniz seviyesinden 2,4 

m. yükseklikte 1.200 küçük adadan oluşan Maldiv adaları 330.000 nüfusuyla deniz 

seviyesi yükselmesinden ilk etkilenecek kara parçalarının başında gelir. 

Uzun vadede deniz seviyesi yükselmeye devam ederse gelişmiş ülkeler büyük 

maliyetlerle karşı karşıya kalacaklardır. Dünyanın birçok büyük şehri kıyı 

şeritlerindedir ve şehri başka bir yere taşımak yerine setler yaparak korunmak tercih 

edilirse katastropik taşkınlara karşı savunmasız kalınacaktır. 

Deniz seviyesi yükselmesi kadar deniz suyunun ısınması da denizde yaşayan birçok 

canlı için olumsuz olacaktır. Balık toplulukları oşinografik ve çevresel değişiklikleri 

göstermede önemli bir işlev görür (Francour vd., 1994). Üç yanı denizlerle çevrili 

ülkemiz de iklim değişiminin deniz canlılarına olan etkisinden büyük ölçüde 

etkilenecektir. Akdeniz’de yaşayan ve Karadeniz ve Marmara’da 20 yıl önce nadir 

görülen Sardalya, Kupes ve Salpa gibi balıkların bu denizlerde sıkça görülmeye 

başlanması hatta İğneada gibi Batı Karadeniz’de avcılığına başlanması deniz suyu 

sıcaklığının artışıyla ilişkilendirilmekte olup; yine Thallossoma pavo (Gün balığı) 

türü balıkların artık Marmara Denizi’nde de görülebilmesi, dağılımının Akdeniz’in 

güneyinden daha kuzeye çıkması küresel ısınmasın etkileriyle açıklanmaktadır (Türk 

Deniz Araştırmaları Vakfı, 2006). 

48

3.2.3.4. İklim Değişimiyle İlgili Kuruluşlar ve Faaliyetleri 

İklim değişiminin küresel bir olgu olması ona karşı alınacak önlemlerin ve yapılacak 

işbirliğinin de küresel olmasını gerektirir. Bu nedenle uluslar arası alanda birçok 

kuruluş iklim değişimiyle ilgili çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalarda amaç 

çevreye gösterilecek hassasiyetin uluslararası düzeyde ele alınıp yaptırımların da 

uluslararası düzeyde olması yolundadır. 

1873 yılında Viyana’da kurulan IMO (International Meteorological Organization) 

devletlerarası bir kuruluş olan WMO’nun kurulmasına olanak sağlamıştır. WMO 

Birleşmiş Milletlerin uzmanlaşmış bir kuruluşudur. WMO’nun görevleri arasında 

dünya çapında meteorolojik, hidrolojik ve ilgili jeofizik gözlemlerin yapılmasının 

sağlanması, standardizasyonun sağlanması, verilerin karşılıklı dağıtımı ve bunların 

hava olaylarından en çok etkilenen sosyo-ekonomik sektör olan tarım, su 

kaynaklarının yönetimi, havacılık ve deniz ticaretinde kullanılmasının sağlanması 

vardır. WMO, GOS (Global Observing System) sayesinde atmosferi ve okyanus 

yüzeyini hava analiz, tahmin, tavsiye ve uyarı yapmak için izler (Anonim, 2004). 

Dünya Meteoroloji Teşkilatı Sözleşmesi, 11 Ekim 1947 tarihinde Washington’da 

aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 42 ülke tarafından imzalanarak kabul edilmiştir. 

Merkezi Cenevre'de bulunan Dünya Meteoroloji Teşkilatı’na ülkemiz 31 Mayıs 1949 

tarihinde üye olmuştur. 

IPCC (Hükümetler Arası İklim Değişimi Paneli), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü) 

ve UNEP (Birleşmiş Milletler Çevre Programı) tarafından iklim değişimi konusunda 

çalışmak üzere kurulan bir kuruluştur. WHO’da iklim değişikliğinin sağlık 

üzerindeki etkisini izlemekte olup zaman zaman bildirgeler yayınlamaktadır. 

UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) Birleşmiş 

Milletler nezdinde hayata geçirilmiş bir iklim değişikliği çerçeve sözleşmesidir. 

Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nün eşgüdümünde 1991 ve 1992 

yıllarında gerçekleştirilen UNCED’e (BM Çevre ve Kalkınma Konferansı) hazırlık 

çalışmalarında; Türkiye’nin, UNFCCC’ye kendi koşullarını, özellikle gelişme 

49

düzeyini, kalkınma hedeflerini, tüketim modelini dikkate alarak taraf olması ve 

ülkelerin yükümlülüklerinin; gelişmişlik düzeylerine, salım düzeylerine ve 

sorumluluklarına göre saptanması gerektiği belirtilmiştir (Türkeş vd., 1992). 

UNFCCC’ye Gelişmiş ülke olarak üyelik Türkiye’nin çıkarlarına ters düşmektedir. 

Ülkemiz enerji ihtiyacı gereği CO2 salım oranı yüksek olan yerli linyitlerin 

kullanılması Türkiye’nin UNFCCC’ye gelişmekte olan bir ülke olarak taraf olma 

isteğini zorunlu kılar. 

UNFCCC HGK’nin (UNFCC Hükümetlerarası Görüşme Komitesi) Mayıs 1992 New 

York toplantısındaki görüşmeler sonucunda; Türkiye, hem OECD (Organisation for 

Economic Co-operation and Development) ve ekonomileri geçiş sürecindeki Orta ve 

Doğu Avrupa ülkeleriyle birlikte Ek I listesine, hem de OECD ülkeleriyle birlikte Ek 

II’ ye alınmıştır (Türkeş, 1995). Ek II’ deki OECD ülkeleri gelişmekte olan ülkelere 

finansal ve teknoloji anlamında destek sağlayacaktır. Ek I’de 1992 yılında OECD’ye 

üye ülkeler; Rusya Federasyonu ve bazı Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri gibi 

ekonomileri geçiş halinde olan ülkeler yer almaktadır. Ek II’de ise Ek I’deki OECD 

ülkeleri yer almaktadır. Ek II, Ek I dışı gruba destek sağlayacaktır. Ek I dışı grup 

olarak adlandırılan grupta ise gelişmekte olan ülkeler yer almaktadır. 

Türkiye; UNFCCC’nin eklerinde gelişmiş ülkeler arasında değerlendirildiğinden ve 

bu koşullar altında özellikle enerji ilişkili CO2 ve öteki sera gazı salımlarını 2000 

yılına kadar 1990 düzeyine indirme ve gelişme yolundaki ülkelere mali ve teknolojik 

yardım vb. konulardaki yükümlülüklerini yerine getiremeyeceği gerekçesiyle 

UNFCCC’yi 1992 Rio zirvesinde imzalamamış ve taraf olmamıştır. 

Lahey Konferansı’nda, Türkiye’nin Ek II’den çıkarak UNFCCC’ye bir Ek I ülkesi 

olarak taraf olma isteği, 29 Ekim–6 Kasım 2001 tarihlerinde Fas’ın Marakeş 

kentinde yapılan 7. Taraflar Konferansında kabul edilmiştir. FCCC/SBI/2001/L.8 

numaralı kararda; tarafların eşitlik temelinde ve ortak ama farklılaştırılmış 

sorumlulukları ve bunu karşılayan olanaklarına uygun olarak, insanoğlunun bugünkü 

ve gelecek kuşaklarının yararı için iklim sistemini korumak zorunda oldukları 

açıklanmış ve Türkiye Ek I’deki diğer ülkelerden farklı bazı özel koşulları kabul 

50

etmeye çağrılmıştır. Türkiye’nin UNFCCC’ye taraflığı 24 Şubat 2004’te onaylanmış 

olup, 24 Mayıs 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye'nin Sözleşmeye taraf 

oluşu ile birlikte her yıl sunmakla yükümlü olduğu Sera Gazı Emisyon Ulusal 

Envanteri, ilk olarak 15 Nisan 2006 tarihinde UNFCCC sekretaryasına sunulmuştur. 

11 Aralık 1997’de Japonya’da Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen Kyoto 

Protokolü, sera gazı salımlarını 2008–2012 yılları arasında 1990’lardaki seviyenin 

yaklaşık % 5 altına indirmeye yönelik maddeler içerir. Protokol 16 Şubat 2005’te 

yürürlüğe girmiştir. Kyoto Protokolü'nün amacı protokolün 2. maddesinin 1. 

fıkrasında açıklanmıştır: 

"Madde2. 

1. Ek 1'de yer alan bütün Taraflar, sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek amacıyla 

Madde 3'e uygun olarak sayısallaştırılmış emisyon sınırlaması ve indirimini yerine 

getirmek amacıyla: 

(a) Aşağıdaki ulusal koşullara uygun olarak politika ve önlemler uygulayacak 

ve/veya geliştirecektir: 

(i) Ulusal Ekonominin ilgili sektörlerindeki enerji etkinliğinin iyileştirilmesi; 

(ii) İlgili uluslararası çevre antlaşmaları kapsamındaki taahhütler ile sürdürülebilir 

orman düzenleme uygulamaları, ağaç dikimi ve ağaç takviyesine/desteğine ilişkin 

teşvikler dikkate alınarak Montreal Protokolü ile düzenlenen sera gazlarına ilişkin 

rezervlerin korunması ve iyileştirilmesi; 

(iii) İklim değişikliğine ilişkin yaklaşımlar ışığında sürdürülebilir tarımsal 

yöntemlerin yaygınlaştırılması; 

(iv) Yeni ve yenilenebilir enerji çeşitleri, karbondioksit tecrit/ayırma teknolojileri ve 

gelişmiş ve yenilikçi çevresel bakımdan sağlam teknolojiler üzerinde araştırma 

yapmak, teşvik etmek, geliştirmek ve kullanımının artmasını sağlamak; 

(v) Kongrenin amacına aykırı çalışan ve sera gazı yayan sektörlere yapılan mali 

teşvikler, vergi ve harç istisnaları ile ekonomik yardımları veya ilgili piyasa 

aksaklıklarını aşamalı olarak kaldırmak veya tasfiye etmek; 

(vi) Montreal Protokolü ile düzenlenmemiş bulunan sera gazının 

emisyonunu/yayılmasını sınırlandıran veya azaltan politika veya önlemleri teşvik 

etmeyi amaçlayan ilgili sektörlerdeki uygun reformların teşviki; 

(vii) Nakliye sektöründe, Montreal Protokolü tarafından düzenlenmeyen sera gazı 

emisyonu/yayımının sınırlandırılması ve/veya azaltılmasına ilişkin önlemler; 

(viii) Atık idaresi ile birlikte üretim, nakliye ve enerji dağıtımının iyileştirilmesi ve 

kullanılması yoluyla metan emisyonunun/yayımının sınırlandırılması ve/veya 

azaltılması."(Anonim, 1997 s.1–2). 

51

Protokol; sera gazı emisyonlarını tarım, orman, enerji gibi alanlarla bütünleştirerek 

sürdürülebilir kalkınmayı sağlayarak azaltmaya çalışmaktadır. Protokolün ana amacı 

sera gazı atmosfer yoğunluklarının insanoğlu için tehlike sınırlarının altında 

tutulmasıdır (Anonim, 2002). 

Özellikle gelişmiş ülkeler açısından emisyon oranlarını düşürmek çok kolay 

olmayacağından Kyoto Mekanizmaları adı altında ülkeler arasında işbirliğini 

güçlendirici bazı esneklikler düşünülerek Ortak Hareket adı altında eğer bir Ek 1 

ülkesi diğer bir Ek 1 ülkesinde emisyonu ya da atmosferdeki karbonu azaltıcı bir 

proje yaparsa kendi emisyon hedefinden bu miktarın düşülmesi; Temiz Kalkınma adı 

altında eğer bir Ek 1 ülkesi Ek 1 dışındaki bir üye ülkede bir yatırım projesi ya da 

ağaçlandırma gerçekleştirirse bunun o ülkenin hedefinden düşülmesi; Salım Ticareti 

adı altında Ek 1'deki üye ülkelerin kendi aralarında, satan ülkenin kendi hedefini 

tutturmuş olması şartıyla belli yüzdelerde emisyon miktarı alıp satabilmesi 

kararlaştırılmıştır (Karakaya ve Özçağ, 2003). Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik 

sürecinde Kyoto Protokolü’ne taraf olması beklenmektedir. 

Türkiye’nin sera gazları salımları Çizelge 3.5’te görülmektedir. Veriler 1990–1997 

yıllarını kapsamaktadır. Emisyonlar sürekli bir artış eğilimine sahip olup seragazları 

içinde en büyük paya CO2 gazı sahiptir. Türkiye’nin 1990 yılı seragazı emisyonu 

toplamı, CO 2 eşdeğeri olarak 200,7 milyon ton iken, 1997 yılında bu miktar 271,2 

milyon tona çıkmıştır. Türkiye’nin 2008–2012 yılları arasındaki toplam seragazı 

salımlarını, 1990 yılında gerçekleşen 200,7 milyon ton miktarının % 5 altına çekmesi 

gerekmektedir. 

52

Çizelge 3.5. Türkiye’deki sera gazları salımları (Karakaya ve Özçağ’dan, 2003) 

SERAGAZLARI 

Doğrudan 

Seragazları (Bin 

Ton) 

YILLAR 

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 

200.723 207.42 214.972 225.911 222.506 241.805 262.49 271.176 

CO 2 (%) 89 88 88 88 89 87 88 89 

CH 4 (%) 11 11 10 10 10 10 10 9 

N2O (%) 

Yakıt Kaynaklı 

1 1 2 2 1 3 2 2 

Seragazları (Bin 

Ton) 

146.736 150.552 156.086 162.849 161.115 172.934 186.352 195.513 

CO 2 (%) 97,3 97,3 97,3 97,5 97,6 97,8 98 98 

CH 4 (%) 2,1 2,1 2,1 2,0 1,8 1,5 1,5 1,5 

N 2O (%) 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,5 0,5 0,5 

15 Avrupa Birliği üye ülkesinin mevcut ve tahmin edilen seragazı salımları Şekil 

3.10’da görülmektedir. 1990 yılında temel değer olarak 100 alınmıştır. Bu değerler 

2008–2012 yılları arası için Kyoto Protokolü hedefleriyle kıyaslanarak 

karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Grafikten de anlaşılacağı üzere şu andaki mevcut 

durumla hedeflenen durum arasında olumsuz yönde bir fark olmasına karşın yakın 

zamanda hayata geçirilen Kyoto mekanizmaları sayesinde bu farkın kapanacağı 

öngörülebilir. 

GHG emisyonları 

(baz alınan değer= 100) 

100 

90 

80 

1990 

1995 

2000 

EU-15 trendi EU-15 hedef (Kyoto) 

EU-15 şu andaki durum öngörüleriyle EU-15 Kyoto mekanizmaları dahil hedef 

EU-15 ek durum öngörüleriyle …....EU Target 15 path 2010 2010 hedef yolu 

Şekil 3.10. Avrupa Birliği ülkelerinin mevcut ve tahmin edilen sera gazı salımları 

(Anonim, 2005 a) 

53 

98,3 

2005 

98.4 

2010 

93,2 

94,5 

92,0

Seragazı salımını azaltmanın en etkili yolu yenilenebilir enerji kaynakları yoluyla 

enerji üretmektir. Güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, jeotermal enerji, hidroelektrik 

enerji, bio yakıt ve atıklardan elde edilen enerji bu tür enerjidendir. Şekil 3.11 ve 

Şekil 3.12’de 1961-1990 yılları baz alınarak yapılmış küresel ortalama sıcaklık ve 

yağış değişimleri görülmektedir. Modeller sera gazları emisyon oranları senaryosuna 

göre yapılmıştır. A2 grafikleri B2 grafiklerine göre nüfus artışının daha fazla olacağı 

öngörülerek çizilmişlerdir. Grafiklerin üzerinde modellemelerde kullanılan 

programlar belirtilmiştir. Emisyon senaryolu modellerin büyük bir kısmında 21. 

yüzyılın ortalarında atmosferdeki CO2 gazının bugünkü oranının iki katına çıkacağı 

öngörülmüştür. Grafiklerden de görüleceği üzere yüzyılın sonlarına doğru 

sıcaklıkların ortalama üç derece, yağışların ise ortalama yüzde dört oranında artması 

beklenmektedir. 

54

Sıcaklık Değişimi 0 C 

Sıcaklık Değişimi 0 C 

Şekil 3.11. Küresel ortalama sıcaklık değişimleri (Anonim, 2001) 

Yıl 

Yıl 

55

Yağış Değişimi % Yağış Değişimi % 

Yıl 

Yıl 

Şekil 3.12. Küresel ortalama yağış değişimleri (Anonim, 2001) 

56

4. ARAŞTIRMA BULGULARI 

Bu bölümde iklim değişiminin neden olduğu atmosferik ve hidrolojik değişiklikler 

etkisi altında durum çalışması yapılan Işıklı Gölü’nün davranışı incelenecektir. 

4.1. İklim Değişimi Etkisi Altında Işıklı Gölü Hidrolojik Bilançosu 

Küresel iklim değişimi su kaynakları ve dolayısıyla su kaynakları yönetimine olan 

gereklilik ve önemi bir kat daha artırmıştır. Sınırlı kaynakların etkin bir biçimde 

kullanılması ve geliştirilmesi gerekliliği bir kez daha ortaya çıkmış bulunmaktadır. 

Yerküremizdeki suların çok küçük bir oranının tatlı su kaynakları olması ve bu 

kaynakların geri dönülmesi güç bir biçimde kirletilmesi su kaynaklarının korunması 

ve etkin olarak kullanılmasını gerektirmektedir. Küresel iklim değişiminin özellikle 

dünya nüfusunun yoğun olarak yaşadığı bölgelerde sıcaklık artışı ve yağış azalışı 

biçiminde etkili olacağı düşünülürse dünyayı bekleyen felaketin büyüklüğü gözler 

önüne serilmiş olur. 

Özellikle sulama suyu, enerji, içme suyu temini amaçlı kullanılan göllerde su 

kaynakları yönetimi çerçevesinde mutlaka ileriye yönelik hidrolojik bilanço 

çalışmaları yapılarak suyun ne kadarının ne amaçla kullanılacağı önceden 

planlanmalıdır. Sulama suyu temin amaçlı yararlanılan bir gölde gelecekte sulanması 

düşünülen arazilerin büyüklüğü, enerji elde etme amaçlı kullanılan bir gölde 

sanayileşmeye bağlı olarak gelecekteki enerji ihtiyacı, içme suyu temin amaçlı 

yararlanılan bir gölde nüfus artışına bağlı olarak gelecekteki içme suyu ihtiyacı 

dikkate alınmalıdır. Bilanço süreleri gölün kullanım amacı ve büyüklüğüne göre bir 

ila on yıl arasında olabilir. Daha uzun süreli bilançolar yapılabilirse de bu 

tahminlerin güven aralığı istenilen düzeyde olmayacaktır, bu yüzden sulama suyu 

amaçlı kullanılan küçük göllerde üç yıllık hidrolojik bilançolar yeterli olacaktır. Işıklı 

Gölü sulama suyu temini açısından bölgede önem arzetmektedir. Bu gölün işletmesi 

DSİ (Devlet Su İşleri) tarafından yapılmaktadır. Özellikle 1992’den sonra devreye 

giren Baklan Ovası Sulamasıyla birlikte gölün önemi daha da artmıştır. 

57

Bu bölümde Işıklı Gölü’nün iklim değişimi etkisi altında hidrolojik bilançosu 

çıkarılacaktır. İklim değişiminin su kaynaklarına doğrudan etkileri olan sıcaklıktaki 

artış ve yağıştaki azalma ileriye yönelik bilanço tahmininde gözönünde 

bulundurulacaktır. 

Hidrolojik bilançonun göle giren su ve gölden çıkan su olmak üzere iki ana bileşeni 

vardır. Bu iki terimin farkı depolama hacmi olarak adlandırılır. Girdi terimleri içinde 

göle olan yüzeysel ve yüzeyaltı akışları, göl yüzeyine olan doğrudan yağış, ve göl 

tabanından yeraltı suyu beslenmesi olarak incelenebilir. Çıktı terimleri ise; göl 

yüzeyinden buharlaşma, varsa savak boşalımları, kontrollü olarak sulama ve içmeye 

verilen sular, ve yer altı suyuna doğru hareket eden kaçaklar olarak incelenebilir. 

Göl su bütçeleme çalışmasında depolama hacmindeki değişim Eşitlik 4.1 ile 

bulunabilir. 

(∆V)∆t = P∆t + R∆t – E∆t + B∆t - K∆t - S∆t (4.1) 

(∆V)∆t, göl su hacmindeki zamana bağlı değişimi; P∆t, yağıştaki zamana bağlı 

değişimi; R∆t, akıştaki zamana bağlı değişimi; E∆t, buharlaşma kayıplarının zamana 

bağlı değişimini; B∆t, yüzeyaltı akıştan beslenimi; K∆t, yeraltına sızmayı; S∆t, enerji 

ve sulama-içmeye verilen suyu ifade eder. Son üç terim olan taban suyu beslenim ve 

kaçakları, enerji ve sulama-içmeye verilen su bileşenleri her gölde olmayabilir ya da 

olsa bile kesin değerleri özellikle taban suyu beslenim ve kaçakları için bilinemez. 

Böyle durumlarda bu terimler ihmal edilerek sonuçların değerlendirmesi yoluna 

gidilebilir. 

Işıklı Gölünde girdi terimleri olarak yüzeysel akışlar, göl aynasına düşen yağış, 

pompajla göle verilen su alınacaktır. Çıktı terimleri olarak ise gölden Büyük 

Menderes nehrini teşkil etmesi amaçlı bırakılan su, sulamaya verilen su ve 

buharlaşma kayıpları alınacaktır. 

58

Üç senelik ileriye dönük bir göl su bilançosu oluşturmak için 1959 yılından bu yana 

gözlenen göle giriş ve çıkış verileri değerlendirilerek istatistiksel olarak anlamlı 

hareketler gösterenler 2007, 2008, ve 2009 yılları için modellenmişlerdir. 

Modellemelerde iklim değişimin sıcaklık artışı yoluyla buharlaşmaya ve yağışa 

etkileri gözönünde bulundurulmuştur. 

4.1.1. Aylık Sıcaklıkların Modellenmesi 

İklim değişiminin ilk etkisi sıcaklık artışı şeklinde ortaya çıkmaktadır. Göl su bütçesi 

analizlerinde buharlaşmayı etkilediği için önemli parametrelerden biridir. Bu 

bölümde aylık ortalama sıcaklıklar modellenerek sıcaklığın nasıl bir seyir izlediği, 

sıcaklık değişim eğiliminin buharlaşma ve akım verileriyle ilgisi belirlenmeye 

çalışılacaktır. Çalışmanın yapılacağı Işıklı Gölü’nde buharlaşma miktarının son 

yıllarda arttığı yapılan ölçümler neticesinde belirlenmiştir. Aylık sıcaklıkların 

modellenmesinde Hibrid model ( ARMA ve Fourier Serileri modeli ) kullanılmıştır. 

Modelleme işlemi, 4.1.1.2. bölümünde detaylı olarak verilmiştir. 

4.1.1.1. İstasyon Bilgisi 

Çalışmada 1964-2006 yılları arası 43 yıllık aylık ortalama hava sıcaklıkları kayıtları 

kullanılmıştır. Veriler Güney ilçesindeki DMİ’ce işletilmekte olan 17824 no’lu 

“Güney” istasyonundan alınmıştır. İstasyon, 29° 04' doğu boylamı - 38° 09' kuzey 

enlemi koordinatlarında olup 806 m. rakıma sahiptir. 

Aylık ortalama sıcaklık verilerinden çıkarılan istatistik parametreler Çizelge 4.1’de 

görülebilir. Sıcaklıklar ortalaması 13,7 0 C olarak hesaplanmıştır. 7,7 0 C’lik bir 

standart sapma yaz ve kış ayları arasında yüksek sıcaklık farkları olduğunu gösterir. 

Gözlenen 43 yılda maximum aylık ortalama sıcaklık 30,3 0 C olarak Temmuz 

1970’de kaydedilmiştir. Minimum aylık ortalama sıcaklık ise -0,8 0 C olarak Ocak 

2000’de kaydedilmiştir. 

59

Çizelge 4.1. Hava sıcaklığı verilerinin bazı parametreleri 

Parametreler Değerler ( 0 C) 

Ortalama 13,7 

Standart Sapma 7,7 

Çarpıklık 0,0 

Max (Maximum) 30,3 

Min (Minimum) -0,8 

4.1.1.2. Hibrid Model 

Fourier Serisi oluşturabilmek için Bölüm 3.2.1.’de anlatılan işlemler gereği ilk olarak 

k = 2 test edilmiş ve Ak / RSE oranı 0,3 olarak hesaplanmıştır. Bu değer 0,5’ten 

büyük olmadığı için 2 değeri k için anlamlı bulunmamıştır. 1 değeri k için test 

edilmiş ve Ak / RSE 6,0 olarak bulunmuştur. Bu değer 0,5’ten büyük olduğu için k 

değeri 1 olarak belirlenmiştir. Bu da sadece a1 ve b1 katsayılarının anlamlı olup 

yeterli yaklaşımı sağladığını gösterir. a1 ve b1 katsayılarının yer alması yeterlidir, bu 

katsayılar doğrusal olmayan regresyon yaklaşımıyla hesaplanmıştır (Bkz. Eşitlik 

3.6). Bu modeldeki gibi bir çok durumda iki ya da daha fazla rasgele değişkenin aynı 

gözlemde birbirinden bağımsız değer almadığı görülür, bu değişkenler arasında bir 

bağlantının varlığını gösterir. Bu bağlantı değişkenlerin birbirleriyle ya da başka 

değişkenlerle etkileşiminin bir sonucudur. Değişken her gözlemde diğer gözönünde 

bulundurulamayan değişkenlerin etkileriyle farklı değerler alabilir. 

Hava sıcaklığı komşu havzalarda yapılan ölçümlerde her zaman aynı değeri almaz. 

Bu durumlarda değişkenler arasında bir eşitlik bulunması pratik olarak faydalıdır. 

Bilinen bir yada birkaç değişkenin değerinden bilinmeyen bir değişkenin değeri 

bulunabilir. Gözlemlenen değerle tahmin edilen değer arasındaki farka artık denir. 

Artık değerin hangi sınırlar arasında kalacağı belli bir olasılıkla tahmin edilebilir. 

Regresyon analizinin amacı incelenen değişkenler arasında bir ilişkinin varlığını 

belirlemektir, böyle bir ilişki varsa bunu ifade eden bir eşitliği oluşturmak, ve bu 

eşitliği kullanarak güven aralık tahminlerini hesaplamaktır. 

60

Regresyon modelinin kuruluşu başlangıcında, modelin tipi hakkında bir öngörü 

yapılır. Regresyon analizi basit, çok değişkenli doğrusal, ve doğrusal olmayan 

şeklinde sınıflandırılabilir. Basit regresyon modelleri iki değişkenin doğrusal ilişkiye 

sahip olduğu kabulüne göre yapılır. Çok değişkenli doğrusal regresyon modelinde 

değişken sayısı ikiden fazladır. İki veya daha fazla değişken arasındaki ilişki 

doğrusal değilse bu tipi önceden seçilen bir doğrusal olmayan regresyonla ifade 

edilebilir. Bu çalışmada doğrusal olmayan regresyon modeli uygulanmıştır. 

Aylık ortalama sıcaklıklar için Eşitlik 3.6’dan elde edilen Eşitlik 4.2’deki model 

geliştirilmiştir. 

Ti = 13,415+0,00112t-8,233Cos(0,5236t)-6,663Sin(0,5236t) (4.2) 

Fourier modeli 1964-2006 yılları arası 43 yıl için geliştirilmiştir. RE için 0,046 ve R 2 

için 0,947 değerine ulaşılmıştır (Çizelge 4.2). Sonuçlar kabul edilebilir olmasına 

rağmen modelin daha da geliştirilmesi için artık değerlerin ARMA ile modellemesi 


1964-2006 yılları arasındaki aylık ortalama sıcaklık artık değerleri Xi-Xm, (Xi- 

Xm)x(X(i+1)-Xm), (Xi-Xm) 2 , (Xi-Xm)x(X(i+2)-Xm), (Xi-Xm)x(X(i+3)-Xm), (Xi-Xm)x(X(i+4)- 

Xm), (Xi-Xm)x(X(i+5)-Xm) değerlerini hesaplamak için kullanılmışlardır. Daha sonra 

da φ2,1, φ3,1, φ3,2, φ4,1, φ4,2, φ4,3 değerleri otokorelasyon katsayısının hesabında 

kullanılmak üzere hesaplanmıştır. Bu işlemden sonra rk ve φk,k katsayıları 

bulunmuştur. Model ARMA(1,1) (1. dereceden otoregresif hareketli ortalama model) 

olarak seçilmiştir. Bu modelin ifadesi Eşitlik 4.3’te verilmiştir. 

Ti = φ1 T(i-1) + εi - θ1 εi-1 (4.3) 

Ti, i’nci aydaki ortalama hava sıcaklığını; T(i-1), (i-1)’nci aydaki ortalama hava 

sıcaklığını; εi, i’nci aydaki ortalama hava sıcaklığı tahmininin hatasını; εi-1, (i-1)'nci 

aydaki ortalama hava sıcaklığı tahmininin hatasını; φ1 ve θ1 model katsayılarını 

gösterir (Bayazıt, 1996). 

61

ARMA(1,1) modelinde φ1, θ1, Eşitlik 4.4 ve Eşitlik 4.5 ile hesaplanabilir (Bayazıt, 

1996). 

ρ 

1 

( 1 − φ θ )( φ − θ ) 

1 1 

2 

1 

1 

1 

1 

1 

= (4.4) 

1 + θ − 2 φ θ 

ρ = φ ρ 

(4.5) 

2 

1 

1 

Verilerden φ1 model katsayısı 0,57; θ1 model katsayısı ise 0,33 olarak hesaplanmıştır. 

Oluşturulan artık modeli Eşitlik 4.6’da verilmiştir, 

Ti = 0,57 T(i-1) + εi - 0,33 εi-1 (4.6) 

Daha önce kurulan Fourier modelini geliştirmek için bulunan değerler bu yöntemle 

bulunan değerlere eklenmiştir. R 2 değerlendirme ölçütünde daha iyi sonuca 

ulaşılmıştır (Çizelge 4.2). 

Çizelge 4.2. Artık model eklenmemiş ve eklenmiş Hibrid Model 

Tf Th 

RE 0,046 0,086 

R2 0,947 0,951 

Tf, Fourier model sonuçlarını; Th ise hibrid model sonuçlarını gösterir. Şekil 4.1’deki 

dağılım grafiği 1964-2006 yılları için tahmin edilen ve gözlenen değer çiftlerini 

gösterir, değer çiftleri 45° ’lik düz çizgi etrafında yoğunlaşmışlardır. Bu durum da 

modelin uygun sonuçlar verdiği anlamına gelmektedir. 

62

. 

Tahmin Edilen Sıcaklık (ºC) 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

0 5 10 15 20 25 30 

Gözlenen Sıcaklık (ºC) 

Şekil 4.1. Hibrid modelle tahmin edilen ve gözlenen değerlerin 1964-2006 yılları için 

dağılımı 

Regresyon denklemi Eşitlik 4.7’de verilmiştir. 

y = 0 , 024 + 0, 

999 x 

(4.7) 

Aynı zamanda, model çıktıları ve ölçülen değerlere ait zaman serisi Şekil 4.2’de 

verilmiştir. Şekil 4.2’den de görüldüğü üzere, modellenen ve ölçülen değerler 

birbirine yakındır. 

63

Sıcaklık (ºC) . 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

Modellenen 

Gözlenen 

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 

Şekil 4.2. Hibrid modelle modellenen ve gözlenen değerlerin 2004-2006 yılı için 

karşılaştırılması 

Eşitlik 4.2’de verilen Fourier Modeli yardımıyla 2007-2009 dönemi sıcaklıkları 

tahmin edilmiştir. Bu denklemden görülebileceği gibi (t teriminin katsayısı 0’dan 

büyüktür) modellenen 43 yıllık dönemde sıcaklık artış eğilimindedir. 2007-2009 

dönemi için tahmin edilen sıcaklık değerleri Şekil 4.3’te verilmiştir. 

Sıcaklık (ºC) . 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

Tahmin 

64 

Ay 

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 

Şekil 4.3. Fourier Serileri ile 2007-2009 dönemi için tahmin edilen sıcaklık değerleri 

Ay

İncelenen 43 yıllık dönemde ortalama yıllık hava sıcaklığı 13,7 0 C iken, tahmin 

edilen 2007-2009 döneminde ortalama yıllık hava sıcaklığı 14,0 0 C olmuştur. Bu da 

% 2,25 oranında artışa karşılık gelmektedir. İklim değişiminin etkisiyle artış eğilimi 

gösteren sıcaklıklar buharlaşma miktarının da artmasının bir nedeni olarak kabul 

edilebilir. 

4.1.2. Göl Seviyesi 

Hidrolojik bilançonun önemli bir kontrol parametresi göl seviyesidir. Göl seviyesine 

bağlı olarak göl alanı ve hacmi değerine ulaşılır. Göl geometrisinin bir sonucu olan 

seviye hacim tablosu dönüştürülüp göl alanı eğrisi de eklenerek Işıklı Gölü için Şekil 

4.4’te verilmiştir. 

65

66 

Şekil 4.4. Göl seviye-alan-hacim değişimi 

Seviye (m) 

814,00 

814,40 

814,80 

815,20 

815,60 

816,00 

816,40 

816,80 

817,20 

817,60 

818,00 

818,40 

818,80 

819,20 

819,60 

820,00 

820,40 

820,80 

821,20 

821,60 

822,00 

0 

0 

10 

50 

66 

20 

100 

Alan (km²) . 

30 

150 

40 

200 

. 

Hacim (hm³) 

50 

250 

60 

300 

Alan 

Hacim 

70 

350

Şekil 4.4’te görüldüğü gibi göl seviyesi 814 m. kotundan başlayıp 822 m. kotuna 

kadar çıkmaktadır. Bu kotta göl alanı yaklaşık 65 km 2 , göl hacmi ise 302 hm 3 ’ tür. 

Gölün minimum işletme kotu olan 817 m.’de 26 hm 3 , maximum işletme kotu olan 

821 m.’de 238 hm 3 hacim miktarı hesaplanmıştır. Gölün geometrik yapısına bağlı 

olarak hacim eğrisi seviyeye bağlı olarak çoğalarak artan, alan eğrisi ise azalarak 

artan bir geometri göstermektedir. Göl seviyesi 1980 yılından başlayarak Şekil 4.5’te 

aylık olarak verilmiştir. 

Seviye (m) . 

822 

821 

820 

819 

818 

817 

816 

815 

814 

1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 2007 

Yıl 

Şekil 4.5. Ölçülmüş göl seviye değişimleri 

Şekil 4.5’te eğriye birinci dereceden ve altıncı dereceden iki yaklaşım çizgisi 

eklenmiştir. Lineer olan birinci yaklaşım çizgisinden anlaşılacağı üzere göl ortalama 

yaklaşık 819 m. seviyesinde işletilmektedir. Bu değer, 817 ve 821 m. olan minimum 

ve maximum işletme kotlarının ortalamasıdır. İkinci yaklaşım eğrisine bakılarak da 

anlaşılabileceği gibi göl su seviyesi 1980 yılından 1995 yılına kadar düşüş eğilimi 

göstermiş, daha sonrasında bir yükseliş eğilimine girerek 2000 yılına kadar 

yükselişini sürdürmüştür. 2001 ve 2002 yıllarında ani bir düşüşten sonra daha önceki 

yükseliş eğilimi seviyesine dönmüş, 2003’te pik yaparak tekrar düşüş eğilimine 

girmiştir. Bu seviye düşüş ve yükselmeleri tamamen kontrol altında olup, o yıl 

yüzeysel akışla gelen suya, yağışlara, buharlaşmaya ve sulamaya bırakılan suya 

bağlıdır. Kısacası, göl su seviyesi o seneki iklim şartlarına ve sulama alanı 

67

üyüklüğüne bağlıdır denilebilir. Yıllık su seviyesi salınımlarının daha iyi görülmesi 

için Şekil 4.6 verilmiştir. Su seviyesi periyodu oniki ay olan bir zaman diliminde 

salınmaktadır. Yaz aylarında yapılan sulamalar, azalan yağışlar ve buharlaşmanın da 

etkisiyle Ekim-Kasım aylarında en düşük değerini alan su seviyesi bahar yağışlarıyla 

birlikte Mayıs-Haziran aylarında pik yapmaktadır. 

Seviye (m) . 

822 

821 

820 

819 

818 

817 

816 

815 

2003 2004 2005 2006 2007 

Şekil 4.6. 2003-2007 dönemi su seviyesi 

Göl seviye takibi genelde iki yöntemle yapılır. Bunlar yıllık su hacmi (su bütçesi) 

modeli ve ikincisi ise yağış, akış ve buharlaşmayı temel alan mevsimsel su kütlesi 

denge eşitlik uygulamalarıdır (Kadıoğlu vd., 1999). Birinci modelde daha az veriye 

ihtiyaç olması bir avantajdır. Zira ikinci modelde ileriye yönelik yağış, akış, 

buharlaşma modelleri kurup tahmin yapabilmek için geriye dönük uzun yıllar bu 

değişkenlere ait verilere ihtiyaç vardır. Bu çalışmada ikinci yöntem kullanılarak su 

bütçesinin bir dinamik dengesi üzerinde çalışılacaktır. Dinamik denge kararlı ve 

kararsız olarak ikiye ayrılabilir. Kararsız dinamik dengede sistem dış şartların 

etkisine cevap olarak yeni bir denge durumuna atlar. 

1959-1980 yılları arası göl seviyesi, eldeki 1980-2006 yılları arası göl seviyeleri 

kullanılarak Fourier Serisi yöntemiyle modellenmiştir. Model denklemi Eşitlik 

4.8’de verilmiştir. Yıllar arasında herhangi bir azalma ya da artmanın olmadığı kabul 

edilerek çizilen yıllık seviye salınımları Şekil 4.7’de verilmiştir. 

68 

Yıl

Seviye (m) . 

T=819,254-0,00220t-1,047Cos(0,5236t)+0,616Sin(0,5236t) (4.8) 

821,0 

820,5 

820,0 

819,5 

819,0 

818,5 

818,0 

817,5 

817,0 

Oc Şub Mart Nis May Haz Tem Ağst Eylül Ekim Kas Ar 

Şekil 4.7. 1959-1980 yılları arası modellenen göl seviye salınımı 

Son 4 senenin ölçülen seviye değişimleri belirgin bir azalma gösterdiğinden Fourier 

Serisi yöntemi bu 4 senenin verileri kullanılarak yapılmıştır. Yapılan ileriye yönelik 

tahmin çalışmasında Eşitlik 4.9 elde edilmiştir. Serinin ikinci teriminin eksi işaretli 

olması azalan bir eğilimin varlığını gösterir. 

69 

Ay 

T = 819,320 - 0,00801t - 1,066Cos(0,5236t) + 0,511Sin(0,5236t) + 

0,288Cos(1,0472t) + 0,063Sin(1,0472t) (4.9) 

Bu denklem kullanılarak, 2007-2009 yılları seviye tahminleri Şekil 4.8’de 

verilmiştir. Bu seviyeler yağış ve buharlaşma miktarlarının bulunmasında 

kullanılacaktır.

Seviye (m) . 

822 

821 

820 

819 

818 

817 

816 

Modellenen 

Gözlenen 

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Şekil 4.8. 2007-2009 dönemi için tahmin edilen göl seviyeleri 

Grafikte 2007 yılının ilk 4 ayı gerçek değerler alınarak tahminlerin doğruluğu 

artırılmaya çalışılmıştır. 

4.1.3. Girdi Terimleri 

Girdi terimleri yüzeysel akışlar, yağış ve pompaj olarak gruplandırılabilir. Yüzeysel 

akışlar, akarsuları ve pınarları içine alır. Yağış miktarı yağış yüksekliğiyle göl 

alanının çarpılmasıyla bulunmuştur. Gölden sızan suların, arazi sularının göle pompa 

istasyonları vasıtasıyla tahliye edilmesi de bir girdi terimini oluşturur. Bu terimlerden 

istatistiksel olarak anlamlı hareketler gösterenler modellenip değişik yöntemlerle 

2007-2009 yılları için tahminler yapılmıştır. 

4.1.3.1. Yüzeysel Akışlar 

Işıklı Gölü'nü temel olarak Büyük Menderes, Küfi Çayı, Akçay beslemektedir (Bkz. 

Şekil 3.2). Bu akışlara değişik noktalardan yüzeysel akışa geçen küçük debili yeraltı 

su kaynakları da katılarak akışı desteklemektedirler. Bu kaynaklar arasında elde 

ölçüm sonuçları olan ve değerlendirmeye alınacak olanlar Işıklı Pınarı, Yuvaköy, 

Yapağlı Kaynakları, Gökgöl Kaynakları'dır. Yapılan istatistiksel çalışmalar 

neticesinde incelenen 48 yıllık geçmiş dönemde göle giren yüzeysel akışlar 

70 

Yıl

ortalaması 418,236 hm 3 iken, aynı değer 2007-2009 döneminde 223,908 hm 3 

olmuştur. Bu da % 46,46 oranında azalmaya tekabül etmektedir. 

Küfi Çayı: 

Küfi Çayı Işıklı Gölü'nü besleyen temel yüzeysel akışlardandır. Küfi Çayı üzerinde 

DSİ'ce işletilmekte olan "07-003 Küfi Çayı-Işıklı Köprüsü" istasyonu vardır (Bkz. 

Şekil 3.2). Bu istasyon Çivril-Işıklı yolu üzerinde Çivril'den 10 km mesafede Işıklı 

köprüsündedir. İstasyon 29° 48' doğu boylamı - 38° 20' kuzey enlemi 

koordinatlarındadır. İstasyon 07-12-1958 yılında kurulmuştur, deniz seviyesinden 

yüksekliği yaklaşık 837 m.'dir. İstasyonun seviye ölçeği limnigraftır. Bu istasyonda 

1959 yılının Ekim ayından 1999 yılının Ekim ayına kadar mevcut rasatlar 

kullanılmıştır (Anonim, 2005 b). 1983 su yılındaki rasatlar mevcut değildir. Verilerin 

istatistiki parametreleri Çizelge 4.3’te verilmiştir. 

Çizelge 4.3. Küfi Çayı istatistik parametreleri 

Parametreler Değerler (hm 3 ) 

Ortalama 82,357 



Max 291,480 

Min 6,423 

Su yılı, bir önceki yılın Ekim ayıyla başlar yine Ekim ayında sona erer. Eksik 

rasatların sebebi personel yetersizliğidir. Eksik yılların verileri veri tamamlama 

yöntemleriyle tamamlanmıştır. Bu istasyonun yıllık toplam akımları Şekil 4.9’da 

görülebilir. 

71

Akım (hm³) . 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Şekil 4.9. Küfi Çayı’nın son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi 

Bütün yılların ortalaması alındığında Küfi Çayı'nın yıllık ortalama 82,357 hm 3 'lük bir 

kaynak olduğu görülür. Akış verisi yıllara göre artış ve azalışlar göstermektedir. Bu 

istasyon verilerinin modellemesinde AR (2) modelinden yararlanılmıştır. AR (2) 

model denklemi Eşitlik 4.10’daki gibi yazılabilir (Bayazıt, 1996). 

72 

Yıl 

Ti = φ1 T(i-1) + φ2 T(i-2) + εi (4.10) 

Denklemdeki terimler daha önce açıklanmıştır. φ1 ve φ2 için Eşitlik 4.11 ve Eşitlik 

4.12 yazılabilir (Bayazıt, 1996). 

ρ1 

− ρ1 

ρ 2 

φ1 

= (4.11)� 

2 

1 − ρ 

1 

ρ 2 − ρ1 

φ 2 = (4.12) 

2 

1 − ρ 

1 

2 

Küfi Çayı akım değerlerinin modellenmesi sonucu Eşitlik 4.13’e ulaşılmıştır. 

Ti = 0,31 T(i-1) + 0,27 T(i-2) + εi (4.13)

Denkleme göre herhangi bir yılın akım değeri kendisinden bir önceki ve iki önceki 

akım değerlerine bağlıdır. Modelin RE değeri 0,1 olarak bulunmuştur. Gözlenen ve 

modellenen akım çiftleri Şekil 4.10’da verilmiştir. 

. 

Modellenen Akım (hm³) 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

0 50 100 150 200 250 300 

Gözlenen Akım (hm³) 

Şekil 4.10. Küfi Çayı gözlenen ve modellenen akım çiftleri 

1959-2006 arası 48 yılın gözlenen ve modellenen akım değerleri Şekil 4.11’de 

verilmiştir. 

. Akım (hm³) 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 

Şekil 4.11. Küfi Çayı gözlenen ve modellenen akım eğrileri (1959-2006) 

73 

Yıl 

Modellenen 

Gözlenen

Büyük Menderes Nehri: 

Büyük Menderes Nehri, Işıklı Gölü'nü besleyen diğer büyük bir kaynaktır. Dinar'da 

yeryüzüne çıkan bu kaynak başka kaynaklarla da beslenerek Işıklı Gölü'ne 

ulaşmakta, gölden ise regülatör çıkışıyla akışına devam etmektedir. Suyun yüzeye 

çıkış noktası Dinar olduğu için Dinar Suyu olarak da adlandırılmaktadır (Bkz. Şekil 

3.2). Bu yüzeysel akışın debisi DSİ tarafından işletilmekte olan "07-010 Dinar Suyu - 

Irgıllı Sulama Kanalı" istasyonu ile ölçülmektedir. İstasyon, Dinar-Homa yolunun 9. 

km'sinde Ergilli Regülatörü'nün 300 m. mansabında, 30° 06' doğu boylamı - 38° 07' 

kuzey enlemi koordinatlarındadır. Deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 841 m.'dir. 

İstasyon 01.01.1960 yılında işletmeye alınmış olup 1999 yılına kadar olan rasatlar 

kullanılmıştır (Anonim, 2005 b). 1974 ve 1975 su yılı rasatları eksiktir. Bazı istatistik 

değerler Çizelge 4.4’te verilmiştir. 

Çizelge 4.4. Büyük Menderes Nehri istatistik parametreleri 





Max 174,630 

Min 9,867 

Yıllık toplam akımlar Şekil 4.12’de görülmektedir. 


200 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Şekil 4.12. Büyük Menderes Nehri’nin son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi 

74 

Yıl

Ortalama yıllık akım değeri 69,071 hm 3 olarak tespit edilmiştir. Akım değerleri 

1965-1970 yılları arasında 100 hm 3 'ün üstünde seyretmesine rağmen son yıllarda 50 

hm 3 'lerin altına kadar düşmüştür. Verilerin modellenmesinde ARMA(1,1) modeli 

kullanılmıştır. Gözlenen veriler kullanılarak kurulan modelin denklemi Eşitlik 

4.14’te verilmiştir. 

Ti = 0,80 T(i-1) + εi - 0,10 εi-1 (4.14) 

Gözlenen ve modellenen akım çiftleri Şekil 4.13’te görülmektedir. 

. 


200 

150 

100 

50 

0 

0 50 100 150 200 


Şekil 4.13. Büyük Menderes Nehri gözlenen ve modellenen akım çiftleri 

Gözlenen ve modellenen değerlerin yıllara göre grafiği ise Şekil 4.14’te 

görülmektedir. 

75

. 

Akım (hm³) 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 

Yıl 

76 

Modellenen 

Gözlenen 

Şekil 4.14. Büyük Menderes Nehri gözlenen ve modellenen akım eğrileri (1959- 

2006) 

Akçay: 

Akçay; üzerinde sürekli bir istasyon olmayan, ortalama yıllık akışı 6,289 hm 3 olan 

küçük bir yüzeysel akıştır (Bkz. Şekil 3.2). Yaz aylarında genelde kurudur. 1983, 

1992 yılları arasında 10 yıllık bir sürede akım değerleri ölçülmüştür (Şekil 4.15). 


25,00 

20,00 

15,00 

10,00 

5,00 

0,00 

1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 

Yıl 

Şekil 4.15. Akçay’ın gözlenen akım eğrisi

Akçay, Büyük Menderes'e katılarak Işıklı Gölü'ne karışır. Yapılacak bütçeleme 

çalışmasında 1959 ve 2009 yılları arası inceleneceğinden, akım verisi olmayan 

yıllarda debisi ortalama yıllık akım değeri alınmıştır. 

Işıklı Pınarı: 

Işıklı Pınarı, Küfi Çayı'na katılarak Işıklı Gölü'ne karışmaktadır. Küfi Çayı'na 

karışmadan önce DSİ tarafından işletilmekte olan "07-053 Işıklı Pınarı - Tahliye 

Kanalı" istasyonu ile debisi ölçülmektedir (Bkz. Şekil 3.2). Çivril'e 10 km mesafede 

Işıklı Pınarı tahliye kanalında, 29° 51' doğu boylamı - 38° 19' kuzey enlemi 

koordinatlarındadır. İstasyon 22.11.1963 tarihinde kurulmuş olup seviye ölçeği 

limnigraftır. Deniz seviyesinden yüksekliği yaklaşık 829 m.'dir. Bazı akış 

istatistikleri Çizelge 4.5’te verilmiştir. 

Çizelge 4.5. Işıklı Pınarı istatistik parametreleri 



Standart 

Sapma 58,390 


Max 232,000 

Min 45,948 

İstasyon verileri 1983 - 1990 yılları arasında kesintilidir (Anonim, 2005 b). Bu 

yıllardaki veriler istasyon harici yapılan muhtelif ölçümlerden yararlanılarak 

tamamlanmıştır. Verilerden elde edilen eğri Şekil 4.16'da görülmektedir. 

77

. 

Akım (hm³) 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Yıl 

Şekil 4.16. Işıklı Pınarı’nın son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi 

1971 yılından beri yıllık toplam akımın çoğunlukla 50 ila 100 hm 3 civarında 

seyrettiği görülebilir. Ortalama yıllık akım değeri 111,136 hm 3 olarak hesaplanmıştır. 

Verilerin modellenmesinde AR(2) (2. dereceden otoregresif model) kullanılmıştır. 

Gözlenen veriler kullanılarak kurulan modelin denklemi Eşitlik 4.15’de verilmiştir. 

Ti = 0,75 T(i-1) + 0,03 T(i-2) + εi (4.15) 

Gözlenen ve modellenen akım çiftleri Şekil 4.17’de görülmektedir. 

78

. 


250 

200 

150 

100 

50 

0 

0 50 100 150 200 250 


Şekil 4.17. Işıklı Pınarı gözlenen ve modellenen akım çiftleri 

Gözlenen ve modellenen akımların yıllara göre grafiği ise Şekil 4.18’de 


. 

Akım (hm³) 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 

Yıl 

Şekil 4.18. Işıklı Pınarı gözlenen ve modellenen akım eğrileri (1959-2006) 

Yuvaköy Kaynağı: 

79 

Modellenen 

Gözlenen 

Yuvaköy Kaynağı'da Büyük Menderes'e katıldıktan sonra Işıklı Gölü'ne 

karışmaktadır (Bkz. Şekil 3.2). Akış üzerinde herhangi bir istasyon kurulu değildir.

Elde 1974, 1975, 1977-1979 yılları arasında yapılan beş senelik veriler mevcuttur 

(Şekil 4.19). Bu verilerden yola çıkarak yıllık toplam akımların ortalaması 32,406 

hm 3 olarak bulunmuştur. 

. 

Akım (hm³) 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

1974 1975 1976 1977 1978 1979 

Yıl 

Şekil 4.19. Yuvaköy Kaynağı’nın gözlenen akım eğrisi 

Mevcut yıllık verilerin ortalaması eksik yılların ve 2007-2009 tahmin yıllarının akım 

değeri olarak alınmıştır. 

Yapağlı Kaynakları: 

4 No’lu noktada muhtelif zamanlarda ölçüm sonuçları mevcuttur (Bkz. Şekil 3.2). Bu 

ölçümlerden 07-010 no'lu istasyon ölçümleri aritmetik olarak çıkarılırsa Yapağlı 

Kaynakları'nın yaklaşık değeri bulunabilir. 4 no'lu noktada 1985-1988 yılları 

arasında 4 yıllık veri mevcuttur (Şekil 4.20). Bu yıllara karşılık gelen yıllık akımlar 

07-010 istasyonu için belirlenmiştir. Daha sonra aritmetik çıkarma işlemi yapılmıştır. 

Ortalama yıllık toplam akım 8,172 hm 3 olarak bulunmuştur. Bu değer veri olmayan 

diğer yıllar için akım değeri olarak kabul edilmiştir. 

80

. 

Akım (hm³) 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

1985 1986 1987 1988 

Yıl 

Şekil 4.20. Yapağlı Kaynakları’nın gözlenen akım eğrisi 

Gökgöl Kaynakları: 

Gökgöl, Büyük Menderes'in Işıklı Gölü'ne girmeden önce beslediği doğal, göllenme 

şeklinde bir depolama hacmidir. Sığ, sazlık bir yapısı vardır. Gökgöl göllenmesinden 

sonra Büyük Menderes Işıklı Gölü'ne doğru akışını devam ettirir. Gökgöl 

Kaynakları'da, Gökgöl'ü besledikten sonra akışını Işıklı Gölü'ne doğru devam ettirir. 

Gökgöl Kaynakları'nın debisini belirlemek için 6 numaralı kesitte muhtelif 

zamanlarda yapılan ölçümlerden yararlanılmıştır. Mevcut rasatlar 1983-1991 yılları 

arasını kapsamaktadır (Şekil 4.21). 

. 

Akım (hm³) 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 

Şekil 4.21. Gökgöl Kaynakları’nın gözlenen akım eğrisi 

81 

Yıl

Bu 9 yılın ortalama yıllık akışı 72,564 hm 3 olarak hesaplanmıştır. Bu değer veri 

olmayan diğer yıllar için akım değeri olarak alınmıştır. 

4.1.3.2. Yağış 

Yağış, hidrolojik çevrimin en önemli ayaklarından biridir. Göl yüzeyine düşen yağış 

doğrudan bir girdi terimi olarak düşünülmelidir. Yağışın uzun vadede de yüzeysel 

akışı ve yeraltı akışını destekleyerek göl su seviyesine katkı yaptığı bilinmektedir. Bu 

çalışmada yağışın sadece göl yüzeyine olan doğrudan katkısı gözönüne alınacaktır. 

İstasyon değerleri kar yağışını da içerdiğinden yağış, yağmur ve kar yağışı olarak her 

ikisi birlikte alınmış olur. Yağış için DSİ'nin 07-016 numaralı "Işıklı Gölü 

Regülatörü" istasyonu verilerinden yararlanılmıştır. İstasyonun açılış tarihi 

03.06.1962 olup, 29° 52' doğu boylamı - 38° 14' kuzey enlemi koordinatlarıdadır. 

Yaklaşık rakımı 825 m.'dir. 1959 yılından 1962 yılının ortasına kadar olan yağış 

değerleri için yapılan istasyon arayışında bölgeyi temsil edebilecek olan en yakın 

istasyon olarak yine DSİ tarafından işletilmekte olan 17237 numaralı "Denizli" 

istasyonu kullanılmıştır. Bazı yağış istatistikleri Çizelge 4.6’da görülmektedir. 

Çizelge 4.6. Yağış verileri istatistik parametreleri 

Parametreler Değerler (mm) 


Standart 

Sapma 85,3 


Max 681,6 

Min 263,3 

İstasyon yağış değerleri mm. cinsinden Şekil 4.22’de görülmektedir. 

82

. 

Yağış Yüksekliği (mm) 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Yıl 

Şekil 4.22. Son üç yılı tahmin edilen yağış yüksekliği eğrisi 

Yağışların ortalama değeri 445,3 mm.'dir. Bu değer Türkiye ortalamasının biraz 

altındadır. Yağış yüksekliğinin hacme dönüştürülmesinde aylık ortalama yağış 

yüksekliği o aya karşılık gelen göl yüzey alanıyla çarpılmıştır. Aylık ortalamalardan 

yıllık hacim toplamına geçilmiştir (Şekil 4.23). 

. 

Yağış Hacmi (hm³) 

45 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Yıl 

Şekil 4.23. Son üç yılı tahmin edilen yağış hacim eğrisi 

Ortalama yıllık yağış hacmi 23,497 hm 3 'tür. Yağışların 2007-2009 yılları için ARMA 

modellemesinde otokorelasyon katsayıları belirlenen anlam bölgesinin altında kaldığı 

için bu model kullanılmamıştır. Ülkemizde yağışların yıllık 0,5 mm. azalacağı 

83

tahmini gözönünde bulundurularak modellemeler yapılmıştır. Bu tahmin 2050 yılı 

için yapılan ortalama yıllık akış değişimlerinden çıkarılmıştır (Bkz. Şekil 3.8). 

İncelenen 48 yıllık dönem için göle olan ortalama yıllık yağış katkısı 23,497 hm 3 

iken, 2007-2009 dönemi için yapılan tahminlerde bu değer 20,481 hm 3 olmuştur. 

Göle olan yağış katkısı % 12,84 oranında azalmıştır. 

4.1.3.3. Pompaj ile Tahliye 

Işıklı Gölü’nde gölden sızan sular ile çevre sularını göle kazandırmak amacıyla 

pompaj ile tahliye yapılmaktadır. 

Süngüllü Pompa İstasyonu: 

Işıklı Baraj Gölü taşkın tesisleri içerisinde bulunan pompa istasyonu, Çivril’e 30 km., 

Çivril-Dinar karayoluna 5 km., Süngüllü Köyü’ne de 2,5 km. mesafede olup göl 

kenarındadır (Bkz. Şekil 3.2). 

Pompa istasyonu, Işıklı Baraj Gölü’nden sızan sular ile çevre sularını göle tahliye 

ederek yaklaşık 800 ha. alanın drenajını sağlamakta ve sulamada kullanılan göl 

suyuna tahliye ettiği suyla katkıda bulunmaktadır. 

1962 yılında dizel motorlu pompalarla çalışmaya başlayan tesis 1979 yılında 

elektrikle çalışır hale dönüştürülmüştür. Bütün yıl boyunca çalıştırılan pompalar 

seddeye paralel inşa edilmiş bulunan 6.300 m. uzunluğundaki sedde tahliye 

kanalında toplanan drenaj sularını 4,5 m. yüksekliğe pompalayarak sedde üzerinden 

göle boşaltmaktadır. 

Tesise enerji 31,5 kV (Kilovolt)’luk Gümüşsu grubu köy birliği enerji nakil hattından 

2+275 km. uzunluğunda bir hatla alınmaktadır. Pompa istasyonunun kurulu gücü 

70,5 kW (Kilowat) olup 3 ünite halinde tesis edilmiştir. Tahliye kapasitesi 2.090 

m 3 /saat olup drenaj alanı 800 ha.’dır. 

84

İstasyon pompaj verilerinden 1990-2005 yılları arası veriler ve 1979-2006 yılları 

arası 129.129.840 m 3 su basıldığı bilgisi mevcuttur. Buradan yola çıkarak toplam 

basılan su miktarı mevcut veriler çıkarıldıktan sonra diğer yıllara eşit olarak 

dağıtılmıştır. Veriler gözlem süresince istatistik olarak anlamlı hareketler 

göstermediğinden 2007-2009 yılları arası ve elektrikli sisteme geçmeden önceki 

yıllar için veriler ortalamalardan gidilerek tahmin edilmiştir. Şekil 4.24’te mevcut 

veriler ve tahmin görülmektedir. 

. 

Pompaj Hacmi (hm³) 

7,00 

6,00 

5,00 

4,00 

3,00 

2,00 

1,00 

0,00 

1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009 

Şekil 4.24. Süngüllü Pompa İstasyonu’nun son üç yılı tahmin edilen pompaj eğrisi 

Irgıllı Pompa İstasyonu: 

Işıklı Baraj Gölü taşkın tesisleri içerisinde bulunan pompa istasyonu, Çivril’e 25 km., 

Irgıllı Kasabası’na 5 km. uzaklıkta ve Irgıllı sedde tahliyesi üzerindedir (Bkz. Şekil 

3.2). 

Arazinin kanal ile göl arasındaki kot itibarıyla en düşük noktaya inşa edilmiş bulunan 

pompa istasyonu, Işıklı Baraj Gölü’nden sızan ve arazide toplanan yağmur suları ile 

sulama mevsimindeki sulama kanallarının tahliye sularını göle atmak suretiyle 1.700 

ha. sahayı ekime elverişli hale getirmekte ve ayrıca göle pompaladığı suyla sulamada 

kullanılan göl suyuna katkıda bulunmaktadır. Pompa çalışmadığı zamanlarda ekili 

85 

Yıl

alanlar su altında kalmaktadır. 1964 yılında dizel motorlu pompalarla çalışmaya 

başlamış bulunan tesis 1979 yılında elektrikle çalışır hale dönüştürülmüştür. 

Bütün yıl boyunca çalıştırılan pompalar seddeye paralel olarak inşa edilmiş bulunan 

8.500 m. uzunluğundaki sedde tahliye kanalında toplanan suları 4,5 m. yükseğe 

pompalayarak sedde üzerinden göle tahliye etmektedir. Pompa istasyonuna enerji, 

31,5 kV’luk Gümüşsu köy grubu enerji nakil hattından 2.390 m. uzunluğunda bir 

hatla alınmaktadır. İstasyonun kurulu gücü 147 kW olup 3 ünite halinde 

düzenlenmiştir. Su pompalama kapasitesi 4.500 m 3 /saat olup drenaj alanı 1.700 

ha.’dır. 

İstasyonun pompaj verilerinden 1990-2005 yılları arası mevcut olup, bu yılların 

bazılarında istasyon hiç çalıştırılmamıştır, yani pompolanan su miktarı 0’dır. Bunun 

sebebi 1994 yılından sonra bir sedde tahliyesinin açılarak Büyük Menderes’e 

bağlanmasıdır. Bu yıldan sonra pompa sadece yaz aylarında çalıştırılmıştır. Veriler 

gözlem süresince istatistik olarak anlamlı hareketler göstermediğinden 1990 yılından 

önceki yıllar mevcut verilerin ortalamasına eşit olarak alınmıştır. 2007-2009 yılları 

tahmini için ise tahliye kanalından dolayı pompanın çalıştırılmaya ihtiyaç 

duyulmayacağı düşünülmüştür, yani pompaj değerleri 0 olarak alınmıştır. Şekil 

4.25’te 1990 yılından bu yana pompaj değerleri verilmiştir. 

86

. 


4,50 

4,00 

3,50 

3,00 

2,50 

2,00 

1,50 

1,00 

0,50 

0,00 

1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 

Yıl 

Şekil 4.25. Irgıllı Pompa İstasyonu’nun son üç yılı tahmin edilen pompaj eğrisi 

Pompaj değerlerinin gittikçe azalan bir seyir izlediği görülebilir. 

4.1.4. Çıktı Terimleri 

Çıktı terimleri yüzeysel akışlar, buharlaşma, sulama olarak sınıflandırılabilir. 

Yüzeysel akışla çıkış Büyük Menderes Nehri'nin devamı niteliğindedir. Gölden alt 

havza sulamaları için su bırakılmaktadır. Buharlaşma parametresi ihmal 

edilemeyecek bir bilanço bileşenidir. Özellikle sığ göllerde buharlaşma miktarı derin 

olan göllere göre daha fazladır. Işıklı Gölü'nü de bu sınıfta sayabiliriz. Sulama 

başlığında Baklan ve Gümüşsu Pompaj sulamaları incelenecektir. İstasyonlardan 

derlenen veriler iklim değişimi etkisi altında modellenerek ileriye yönelik tahminler 


4.1.4.1. Yüzeysel Akışlar 

Bu başlıkta Büyük Menderes'in devamı niteliğinde gölden çıkan su miktarı 

değerlendirilip modellenecektir. 

87

Büyük Menderes Nehri-çıkış: 

Işıklı Gölü regülatör çıkışından Büyük Menderes’in devamı niteliğindeki su yatağa 

bırakılır. Bırakılan suyun miktarı “07-004 Işıklı Gölü – Regülatör Çıkışı” istasyonu 

ile ölçülmektedir (Bkz. Şekil 3.2). İstasyon, Çivril – Işıklı - Dinar yolunun 21. 

km’sinde regülatör mansabında, 29° 48' doğu boylamı - 38° 13' kuzey enlemi 

koordinatlarındadır. 01.03.1959 yılında kurulan istasyonun seviye ölçeği limnigraf 

olup, 814 m. rakıma sahiptir. Bazı veri istatistikleri Çizelge 4.7’de verilmiştir. 

Çizelge 4.7. Büyük Menderes Nehri-çıkış istatistik parametreleri 





Max 1.011,800 

Min 31,568 

İstasyon verileri eğrisi Şekil 4.26’da verilmiştir. 


1.200 

1.000 

800 

600 

400 

200 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Yıl 

Şekil 4.26. Büyük Menderes Nehri-çıkış’ın son üç yılı tahmin edilen akım eğrisi 

Bırakılan suyun ortalama yıllık miktarı 351,018 hm 3 olup azalan bir eğilim 

göstermiştir. Verilerin modellenmesinde akım verilerinin modellenmesinde uygun 

88

ir model olan AR(2) modeli kullanılmıştır. Gözlenen veriler kullanılarak kurulan 

modelin denklemi Eşitlik 4.16’da verilmiştir. 

Ti = 0,37 T(i-1) + 0,37 T(i-2) + εi (4.16) 

Gözlenen ve modellenen akım çiftlerinin grafiği Şekil 4.27’de görülmektedir. 

. 


1.200 

1.000 

800 

600 

400 

200 

0 

0 200 400 600 800 1.000 1.200 


Şekil 4.27. Büyük Menderes Nehri çıkışı gözlenen ve modellenen akım çiftleri 

Gözlenen ve modellenen akımların yıllara göre grafiği ise Şekil 4.28’de 


89


1.200 

1.000 

800 

600 

400 

200 

0 

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 

Yıl 

90 

Modellenen 

Gözlenen 

Şekil 4.28. Büyük Menderes Nehri çıkışı gözlenen ve modellenen akım eğrileri 

(1959-2006) 

4.1.4.2. Sulama 

Gölden sulama yaz aylarında yapılmaktadır. Sulama miktarının büyük çoğunluğunu 

Baklan Ovası'na gönderilen sular oluşturur. 

Baklan Ovası Sulaması: 

Sulama suyu kullanım etkinliğinin mevcut ve gelecek kuşakların gıda ve lif 

taleplerini istenen düzeyde karşılaması oldukça zordur (Koç, 2005). Bu durum 

dikkate alınarak gölden etkin sulama yapılmalıdır. Baklan Ovası Sulaması yıllar 

içinde yapılan projelerle geliştirilmiş olup, her geçen yıl daha fazla sulama suyu 

verimli arazilere ulaştırılmaktadır. Verilerin bazı istatistik parametreleri Çizelge 

4.8’de verilmiştir. 

Çizelge 4.8. Sulama verileri istatistik parametreleri 




Çarpıklık -0,463 

Max 126,316 

Min 27,024

1992 yılından itibaren Baklan Ovası Sulaması’na verilen sular 07-004 istasyonundan 

bağımsız olarak ölçülmeye başlandığı için hidrolojik bilanço dengesinde ayrı bir çıktı 

olarak yer alacaktır (Şekil 4.29). Verilerin ileriye yönelik tahmininde ise geliştirilen 

projeler çerçevesinde artan tarım yapılabilen arazi alanı sonucu sulama ihtiyacı 

gözönünde bulundurulmuştur. 

. 

Akım (hm³) 

300,00 

250,00 

200,00 

150,00 

100,00 

50,00 

0,00 

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 

Şekil 4.29. Baklan Ovası Sulaması’nın son üç yılı planlanan hacim eğrisi 

Bırakılan ortalama yıllık su miktarı 83,853 hm 3 olup, giderek artan sulama 

ihtiyacıyla birlikte bırakılan su da artmıştır. 

Gümüşsu Pompaj Sulaması: 

Gümüşsu sulaması çerçevesinde Gökgöl’den su alan Gümüşsu pompa istasyonu 

1992’den bu yana çalıştırılmaktadır (Bkz. Şekil 3.2). Yıllık toplam pompaj değerleri 

Şekil 4.30’da verilmiştir. 2007 yılı ve sonrası tahminleri için pompaj değerleri 

azalmış olan son 4 yılın verilerinden yararlanılmıştır. 

91 

Yıl

. 


12,00 

10,00 

8,00 

6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 

Yıl 

Şekil 4.30. Gümüşsu Pompaj Sulaması’nın son üç yılı planlanan hacim eğrisi 

4.1.4.3. Buharlaşma 

Göl yüzeyinden buharlaşma suretiyle kaybedilen su ihmal edilemeyecek bir 

miktardır. Küçük rezervuarların hacim oranına göre büyük olan yüzey alanı yüksek 

buharlaşma kayıplarına yol açmaktadır (Koç, 2003). Özellikle Haziran, Temmuz, 

Ağustos gibi yaz aylarında en yüksek seviyelerine ulaşan buharlaşma miktarı kış 

aylarında ise en az düzeye iner. 

Buharlaşma verileri DSİ’ye ait 07-016 numaralı ‘Işıklı Gölü Regülatörü’ 

istasyonundan alınmıştır. 03.06.1962 tarihinde işletmeye açılan istasyon 29° 52' doğu 

boylamı - 38° 14' kuzey enlemi koordinatlarında olup 825 m. rakıma sahiptir. 

Buharlaşma değerlerinin ölçülmesinde A sınıfı tava kullanılmıştır. Yıllık toplam 

buharlaşma yükseklikleri mm. cinsinden Şekil 4.31’de verilmiştir. 

92

. 

Buharlaşma Yüksekliği (mm) 

2.200 

2.000 

1.800 

1.600 

1.400 

1.200 

1.000 

800 

600 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Yıl 

Şekil 4.31. Son üç yılı tahmin edilen buharlaşma yüksekliği eğrisi 

Burada dikkat edilmesi gereken nokta buharlaşma yüksekliği yağış yüksekliğinden 

daha fazladır. Yağışla kazanılan su buharlaşma ile fazlasıyla kaybedilmiştir. 

Ortalama yıllık buharlaşma yüksekliği 1.429,9 mm.’dir. Buharlaşma yüksekliği 1992 

yılındaki 1.014,2 mm. seviyesi ile yakaladığı çıkış eğilimini halen sürdürmektedir. 

Buharlaşma yüksekliğinden su hacmine geçerken buharlaşma yüksekliği değerleri 

0,7 göl buharlaşma katsayısı ve o aya karşılık gelen göl alanı ile çarpılmıştır. Bazı 

veri parametreleri Çizelge 4.9’da verilmiştir. 

Çizelge 4.9. Buharlaşma verileri istatistik parametreleri 

Parametreler Değerler (mm) 

Ortalama 1.429,9 


Çarpıklık -0,4 

Max 1.787,5 

Min 1.014,2 

Buharlaşma değerlerinin ileriye dönük tahmininde iklim değişimi nedeniyle sıcaklık 

değerlerinin artacağı, ve dolayısıyla buharlaşma değerlerinin de artacağı kabul 

edilmiştir. Yıllık buharlaşma hacimleri Şekil 4.32’de verilmiştir. 

93

. 

Buharlaşma Hacmi (hm³) 

75 

70 

65 

60 

55 

50 

45 

40 

35 

30 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Yıl 

Şekil 4.32. Son üç yılı tahmin edilen buharlaşma hacim eğrisi 

Ortalama yıllık buharlaşma değeri 55,413 hm 3 ’tür. Yıllık buharlaşma miktarı 33,782 

hm 3 ile en düşük değerini 1993 yılında, 69,880 hm 3 ile en yüksek değerini 2006 

yılında almıştır. Gölden olan yıllık ortalama buharlaşma miktarı incelenen 48 yıllık 

dönem için 55,413 hm 3 iken, 2007-2009 dönemi için 71,544 hm 3 olmuştur. Bu da % 

29,11 oranında artışa karşıklık gelmektedir. 

4.1.5. Göl Bilançosu 

Göl bilançosunu oluşturan terimler arasında araziden yüzeysel akışı ve taban 

kaynakları ile beslenimi; tabandan su kaçakları ile boşalımı gözönünde bulundurmak 

gerekir. Bunları net olarak ölçmek olası olmadığından, hesaplar sonucunda 

belirlenemeyen beslenimler belirlenemeyen boşalımlardan fazladır ya da tersini 

söylemek suretiyle bir değerlendirmeye gidilecektir. 

Girdi ve çıktı su kaynaklarının verilerinin değerlendirilmesinden sonra verinin 

cinsine göre ayrı ayrı modellenip grafikleri çizilmiştir. Çizelge 4.10’da girdi 

değerleri verilmiştir. 2003-2006 yılları arasındaki veriler henüz resmi olarak 

kesinleşmemiş verilerdir. Çizelge 4.10’da Süngüllü ve Irgıllı pompa istasyonlarının 

kalın çizgi ile belirtilen yıldan itibaren daha önceki yıllarının verileri ortalamaya 

alınmamıştır. Ortalamalara 2007-2009 tahmin dönemi alınmamıştır. 

94

Çizelge 4.10. Göl beslenim değerleri 

Küfi 

Çayı 

Büyük 

Menderes 

Işıklı 

Pınarı Yağış 

Y. 

Kay. 

Yapağlı 

Kay. Akçay 

95 

Gökgöl 

Kay. 

Sün. 

P. 

Irgıllı 

P. 

Sul. 

Dönen 

(07- 

026) 

Sul. 

Dönen 

(07- 

054) 

(hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) 

1959 83,755 49,435 156,320 22,596 32,406 8,172 6,289 72,564 0,000 0,000 4,681 1,969 

1960 87,070 44,080 195,927 30,539 32,406 8,172 6,289 72,564 0,000 0,000 4,681 1,969 

1961 88,960 61,770 231,230 30,022 32,406 8,172 6,289 72,564 0,000 0,000 4,681 1,969 

1962 108,950 74,160 165,570 34,664 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 0,000 4,681 1,969 

1963 291,480 122,980 182,655 38,656 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 0,000 4,681 1,969 

1964 78,350 70,970 156,670 23,546 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 1,969 

1965 197,340 122,620 188,330 27,248 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 1,969 

1966 154,350 147,700 222,000 26,509 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 1,969 

1967 83,120 120,970 188,360 21,563 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 5,891 1,867 

1968 226,780 135,870 231,900 28,036 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 5,714 1,708 

1969 236,370 174,630 232,000 33,620 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 6,571 1,792 

1970 124,510 126,680 165,500 23,676 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 7,304 2,508 

1971 76,960 96,130 96,720 23,561 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,748 3,632 

1972 36,090 56,790 68,430 22,238 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 3,868 2,838 

1973 43,390 49,955 89,470 20,965 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 2,470 3,444 

1974 37,620 50,440 76,690 18,398 24,568 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 2,345 3,768 

1975 34,740 48,665 48,420 25,025 24,275 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 4,194 

1976 107,240 61,620 88,030 26,578 32,406 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 3,162 

1977 30,770 41,980 81,980 14,755 26,376 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 4,598 

1978 145,440 51,810 191,630 29,558 50,290 8,172 6,289 72,564 2,633 1,214 4,681 4,360 

1979 76,660 67,320 157,650 24,519 36,521 8,172 6,289 72,564 4,388 1,214 4,681 4,804 

1980 103,160 109,260 167,180 28,990 32,406 8,172 6,289 72,564 4,388 1,214 5,118 4,646 

1981 125,540 90,740 92,620 23,566 32,406 8,172 6,289 72,564 4,388 1,214 6,406 5,610 

1982 80,040 86,020 81,390 22,965 32,406 8,172 6,289 72,564 4,388 1,214 4,370 4,470 

1983 114,515 68,740 50,385 23,631 32,406 8,172 9,261 79,354 4,388 1,214 5,676 5,220 

1984 122,900 98,750 122,597 24,502 32,406 8,172 5,651 61,288 4,388 1,214 6,358 3,788 

1985 60,740 63,360 94,307 19,608 32,406 12,863 5,184 84,183 4,388 1,214 5,544 5,370 

1986 44,010 46,560 77,862 21,428 32,406 3,668 4,178 101,018 4,388 1,214 4,952 5,318 

1987 84,585 51,944 85,446 21,734 32,406 8,172 7,976 86,355 4,388 1,214 5,997 4,170 

1988 71,249 61,944 66,565 20,407 32,406 7,986 20,171 78,177 4,388 1,214 5,614 4,170 

1989 22,466 34,746 47,977 14,809 32,406 8,172 2,399 37,537 4,388 1,214 4,259 3,515 

1990 6,423 16,533 45,948 11,210 32,406 8,172 2,626 65,458 3,412 4,056 3,435 3,616 

1991 15,195 27,296 55,330 21,795 32,406 8,172 2,035 59,704 1,331 3,185 3,014 3,430 

1992 19,366 9,867 51,789 14,926 32,406 8,172 3,408 72,564 2,978 2,562 7,030 4,477 

1993 28,575 23,758 53,671 14,236 32,406 8,172 6,289 72,564 2,750 2,656 2,356 3,444 

1994 6,923 22,734 57,348 19,982 32,406 8,172 6,289 72,564 2,864 0,000 1,987 4,025 

1995 34,674 42,206 78,620 22,438 32,406 8,172 6,289 72,564 4,680 0,000 3,620 4,170 

1996 49,590 50,823 72,140 20,779 32,406 8,172 6,289 72,564 5,299 0,000 3,558 4,170 

1997 8,735 44,405 48,000 24,204 32,406 8,172 6,289 72,564 4,060 0,000 3,496 4,170 

1998 101,671 70,204 85,202 31,674 32,406 8,172 6,289 72,564 5,705 0,260 4,681 4,170 

1999 121,902 68,865 113,931 23,562 32,406 8,172 6,289 72,564 6,005 2,528 4,681 4,170 

2000 100,550 42,350 91,975 23,777 32,406 8,172 6,289 72,564 3,836 2,324 4,681 4,170 

2001 70,650 62,210 49,693 22,073 32,406 8,172 6,289 72,564 2,395 0,000 4,681 4,170 

2002 80,540 76,629 124,858 23,106 32,406 8,172 6,289 72,564 5,999 1,484 4,681 4,170 

2003 31,965 76,216 103,773 25,430 32,406 8,172 6,289 72,564 5,888 0,363 4,681 4,170 

2004 71,210 82,682 99,499 19,523 32,406 8,172 6,289 72,564 6,437 0,000 4,681 4,170 

2005 10,174 54,291 51,498 19,227 32,406 8,172 6,289 72,564 2,998 0,000 4,681 4,170 

2006 15,866 55,712 49,432 21,980 32,406 8,172 6,289 72,564 2,674 0,000 4,681 4,170 

2007 7,786 43,312 38,558 21,317 32,406 8,172 6,289 72,564 2,836 0,000 4,681 4,170 

2008 6,806 34,533 30,357 20,528 32,406 8,172 6,289 72,564 2,755 0,000 4,681 4,170 

2009 4,279 27,533 23,890 19,598 32,406 8,172 6,289 72,564 2,796 0,000 4,681 4,170 

Ort. 82,357 69,071 111,136 23,497 32,406 8,172 6,289 72,564 3,629 1,185 4,681 3,619

Çizelge 4.11’de ise çıktı ve sonuç değerleri verilmiştir. Baklan ve Gümüşsu 

sulamaları başladıkları tarihten itibaren ortalamaya dahil edilmiştir. Göl seviye 

ölçüm değerleri 1980 yılından itibaren mevcut olduğu için hacimdeki değişme ve 

fark ortalamalarına bu yıldan sonraki değerler dahil edilmiştir. Ortalamalara 2007- 

2009 tahmin dönemi alınmamıştır. 

96

Çizelge 4.11. Göl boşalım değerleri 

Büyük 

Menderes 

çıkış 

Baklan 

Sulama Buharlaşma 

Gümüşsu 

P. Giren Su Çıkan Su 

97 

Hacimdeki 

Değişme 

(Hesaplanan) 

Hacimdeki 

Değişme 

(Ölçülen) Fark 

(hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) 

1959 393,750 0,000 56,983 0,000 438,186 450,733 -12,547 0,000 12,547 

1960 379,500 0,000 55,887 0,000 483,696 435,387 48,309 0,000 -48,309 

1961 439,600 0,000 55,339 0,000 538,063 494,939 43,123 0,000 -43,123 

1962 443,500 0,000 53,411 0,000 512,057 496,911 15,146 0,000 -15,146 

1963 1.011,800 0,000 48,354 0,000 764,484 1.060,154 -295,669 0,000 295,669 

1964 345,600 0,000 65,153 0,000 459,463 410,753 48,711 0,000 -48,711 

1965 790,600 0,000 63,094 0,000 665,464 853,694 -188,230 0,000 188,230 

1966 687,100 0,000 63,857 0,000 680,486 750,957 -70,471 0,000 70,471 

1967 529,400 0,000 59,648 0,000 545,048 589,048 -44,000 0,000 44,000 

1968 664,100 0,000 59,417 0,000 753,285 723,517 29,768 0,000 -29,768 

1969 837,300 0,000 57,031 0,000 808,260 894,331 -86,072 0,000 86,072 

1970 599,600 0,000 59,867 0,000 573,455 659,467 -86,012 0,000 86,012 

1971 423,700 0,000 55,760 0,000 425,028 479,460 -54,432 0,000 54,432 

1972 284,910 0,000 54,532 0,000 313,531 339,442 -25,911 0,000 25,911 

1973 253,570 0,000 57,120 0,000 332,971 310,690 22,281 0,000 -22,281 

1974 242,110 0,000 59,649 0,000 304,700 301,759 2,941 0,000 -2,941 

1975 216,620 0,000 56,948 0,000 280,871 273,568 7,304 0,000 -7,304 

1976 374,010 0,000 52,765 0,000 414,588 426,775 -12,187 0,000 12,187 

1977 308,810 0,000 58,794 0,000 296,011 367,604 -71,593 0,000 71,593 

1978 401,920 0,000 59,313 0,000 568,640 461,233 107,407 0,000 -107,407 

1979 493,400 0,000 59,600 0,000 464,781 553,000 -88,219 -10,377 77,842 

1980 561,500 0,000 55,970 0,000 543,386 617,470 -74,084 18,679 92,763 

1981 529,800 0,000 59,238 0,000 469,514 589,038 -119,524 12,139 131,663 

1982 493,000 0,000 52,634 0,000 404,288 545,634 -141,347 -68,025 73,322 

1983 255,400 0,000 49,460 0,000 402,962 304,860 98,102 78,859 -19,243 

1984 649,600 0,000 56,408 0,000 492,013 706,008 -213,995 -76,006 137,989 

1985 358,900 0,000 52,196 0,000 389,166 411,096 -21,930 -2,038 19,892 

1986 251,950 0,000 51,308 0,000 347,002 303,258 43,744 20,307 -23,437 

1987 347,214 0,000 44,376 0,000 394,386 391,590 2,795 -5,189 -7,984 

1988 297,340 0,000 41,306 0,000 374,290 338,646 35,644 -13,895 -49,539 

1989 173,992 0,000 41,461 0,000 213,888 215,453 -1,566 39,838 41,404 

1990 180,183 0,000 40,375 0,000 203,295 220,558 -17,263 -39,838 -22,575 

1991 147,564 0,000 38,076 0,000 232,893 185,640 47,253 25,829 -21,424 

1992 115,216 27,024 34,594 7,228 229,545 184,061 45,484 -23,791 -69,275 

1993 108,820 39,709 33,782 10,714 250,877 193,025 57,852 -2,446 -60,298 

1994 102,167 38,040 47,920 8,971 235,294 197,097 38,197 19,492 -18,705 

1995 146,689 35,192 55,407 5,341 309,838 242,629 67,210 42,547 -24,663 

1996 179,530 61,300 61,285 5,430 325,790 307,544 18,246 39,708 21,462 

1997 113,848 88,874 58,051 5,253 256,501 266,025 -9,524 -25,659 -16,135 

1998 322,740 100,110 63,581 4,995 422,997 491,427 -68,430 -38,436 29,994 

1999 310,550 107,141 66,279 4,586 465,075 488,556 -23,481 29,313 52,794 

2000 216,662 115,668 55,591 5,272 393,092 393,192 -0,100 -15,822 -15,722 

2001 65,886 122,143 58,885 5,195 335,303 252,110 83,194 0,000 -83,194 

2002 306,100 80,313 62,470 2,819 440,897 451,702 -10,805 -4,151 6,654 

2003 221,000 89,837 65,554 2,724 371,917 379,114 -7,198 9,858 17,056 

2004 188,120 102,897 66,450 3,169 407,633 360,636 46,997 -14,009 -61,006 

2005 52,643 126,316 64,762 3,674 266,470 247,395 19,075 -8,302 -27,377 

2006 31,568 123,238 69,880 4,629 273,944 229,315 44,630 15,047 -29,583 

2007 31,192 260,629 71,312 3,549 242,089 366,682 -124,592 0,000 124,592 

2008 23,252 265,842 71,480 3,549 223,259 364,123 -140,863 0,000 140,863 

2009 20,168 271,158 71,839 3,549 206,376 366,714 -160,338 0,000 160,338 

Ort. 351,018 83,853 55,413 5,333 418,236 434,302 -2,253 0,519 2,772

“Hacimdeki Hesaplanan Değişme” göle giren su miktarından gölden çıkan su 

miktarını çıkarmak suretiyle bulunmuştur. “Hacimdeki Ölçülen Değişme” terimi ise 

o yıl ölçülen seviyeler yardımıyla seviye hacim tablosundan hesaplanmıştır. “Fark” 

kolonu “Hacimdeki Ölçülen Değişme” teriminden “Hacimdeki Hesaplanan 

Değişme” teriminin çıkarılmasıyla bulunmuştur. Fark kolonunun pozitif olduğu yıllar 

ölçülen hacim değişimi hesaplanan hacim değişiminden daha fazladır. Bu durum, 

ölçülen hacim değişimi baz alınırsa ölçülemeyen bir beslenime işaret eder. Farkın 

negatif çıkması, yani hesaplanan hacim değişiminin fazla olması durumunda ise 

gölden ölçülemeyen bir su kaybı söz konusudur. Bu da taban boşalımlarını 

düşündürür. Fark sütunu incelendiğinde bazı yıllarda ölçülemeyen beslenimlerin, 

bazı yıllarda da ölçülemeyen boşalımların olduğu görülür. Sütun ortalaması 

alındığında 2,772 hm 3 değerinin bulunması ölçülemeyen beslenimlerin toplamda 

daha fazla olduğunu gösterir. Herhangi bir yılda fark sütunundaki değerin pozitif 

çıkması o yılda ölçülemeyen beslenim olduğunu göstermekle birlikte anlamı daha da 

geliştirilirse ölçülemeyen beslenimlerin ölçülemeyen boşalımlardan daha fazla 

olduğunu gösterir. Bunun tersi durumda da ölçülemeyen boşalımlar ölçülemeyen 

beslenimlerden daha fazladır. Işıklı Gölü’nün Akdağ eteklerinden çıkan kaynaklarla 

beslendiği ve aynı kaynakların göl tabanında da bulunabileceği gözönünde 

bulundurulursa ölçülemeyen beslenimlerin ölçülemeyen boşalımlardan daha fazla 

olması olağan bir sonuçtur. 

Hesaplanan ve ölçülen hacim değişimlerinin sebebi birçok sebebe bağlanabilir. 

Bunlardan en önemlisi göle giren yüzeysel akışların ve gölden sulamaya verilen su 

miktarının ölçümlerindeki hatalardır. Diğer terimlerin ölçümlerinde de mutlaka 

hatalar yapılmış olabilir, ama diğer terimlerin bilançoya katkısı yüksek düzeyde 

olmadığı için bunlar ihmal edilebilir. 

Kaynaklar ve boşalım değerleri Şekil 4.33’te verilmiştir. 

98

Hacim (hm³) . 

400 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

Küfi Ç. 

B. Menderes 

Işıklı P. 

Yağış 

Yuvaköy K. 

Yapağlı K. 

Akçay 

Gökgöl K. 

Kaynak 

Şekil 4.33. Beslenim-boşalım büyüklükleri 

Göl beslenim kaynakları yüzeysel akış, yağış ve pompaj şeklinde gruplandırılarak 

logaritmik olarak Şekil 4.34’te verilmiştir. Buna göre gölün en büyük beslenim 

kaynağı yüzeysel akışlardır. Bunu yağış ve pompaj değerleri takip etmektedir. 

. 

Hacim (hm³) 

1.000 

100 

10 

1 

Yüzeysel Akış 

Yağış 

Pompaj 

99 

Süng. P. 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Şekil 4.34. Göl beslenim grupları 

Yıl 

Irgıllı P. 

Sul. Dön. 26 

Sul. Dön. 54 

B. Mend. Ç. 

Baklan Sul. 

Buharlaşma 

Gümüşsu P.

Şekil 4.34’te diğer ileriye yönelik tahmin içeren şekiller gibi 2007-2009 dönemi 

tahmin değerleri, ayrı bir şekil olarak değil de 1959’dan itibaren devam eden mevcut 

verilerin sonuna eklenmiştir. Böylece tek şekilde hem mevcut veriler hem de tahmin 

değerleri karşılaştırmalı olarak görülebilmektedir. Boşalım terimleri Şekil 4.35’teki 

gibi seyretmektedir. 

. 

Hacim (hm³) 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Şekil 4.35. Göl boşalım grupları 

100 

Yıl 

Sulama 

Buharlaşma 

Göldeki boşalım miktarında sulamanın payının daha büyük olduğu açık bir şekilde 


Beslenim-boşalım dengesi Şekil 4.36’da verilmiştir. Beslenim ve boşalımın birbirine 

yakın seyrettiği görülebilir. Çizelge 4.11’deki Hacimdeki Değişme (Hesaplanan) 

sütun ortalamasının eksi işaretli bir sayı çıkması gölde ölçülemeyen bir beslenim 

fazlasının olduğunu göstermektedir. Bu da Işıklı Gölü için beklenen bir sonuçtur. 

Göl, kaynaklar bakımından zengin bir jeolojik yapı üzerinde bulunmaktadır.

. 

Hacim (hm³) 

1.200 

1.000 

800 

600 

400 

200 

0 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

Şekil 4.36. Beslenim-boşalım dengesi 

101 

Yıl 

Giren Su 

Çıkan Su 

Yıllara göre hesaplanan ve ölçülen ortalama hacim farkları bulunmuştur (Bkz. Eşitlik 

4.1). Bulunan değerler Şekil 4.37’de görülebilir. 

. 

Hacim Farkı (hm³) 

150 

100 

50 

0 

-50 

1959 1964 1969 1974 1979 1984 1989 1994 1999 2004 2009 

-100 

-150 

-200 

-250 

-300 

-350 

Yıl 

Şekil 4.37. Hesaplanan ve ölçülen hacim farkları 

Hesaplanan 

Ölçülen

Göl seviyesi ve hacmi yapay göllerde sulama suyu çekimine bağlı olarak ihtiyaca 

göre düzenlendiğinden istatistik olarak tahmin edilemez. Bu yüzden 1980 yılı öncesi 

hacimdeki değişme sıfır olarak kabul edilmiştir. Şekil 4.37’den hesaplanan ve 

ölçülen hacim değişimi izlenebilir. 

4.2. Göl İşletme Modeli 

Her yılın fark terimlerinin giren sulara oranları ortalaması % 12 olarak bulunmuştur. 

Bu sonuç, Işıklı Göl’ü işletmesinde her yıl ortalama % 12’lik bir belirsizlik anlamına 

gelir. Sulama bütçelerinde bu durum gözönüne alınmalıdır. 

İşletme modelinde belirlenemeyen beslenim ya da boşalım değeri olan fark sütunu 

gözönüne alınmalıdır. Ortalama 2,772 hm 3 olan bu değer çok büyük bir değer 

olmayıp ihmal de edilebilir. 

Işıklı Gölü’nün doğal beslenim kaynakları akış ve yağıştır. Doğal boşalımı ise 

buharlaşmadır. Belirlenemeyen beslenim olan 2,772 hm 3 /yıl olan miktarı, pompa 

istasyonlarının göle yaptığı tahliyeyi, sulamadan dönen su miktarını da beslenimlere 

ekleyebiliriz. Tüm bu parametreler gözönüne alındığında mevcut seviyeyi koruyarak 

oluşturulacak Işıklı Gölü yıllık işletme modeli Eşitlik 4.17’deki gibi ifade edilebilir. 

Burada Işıklı-Baklan sulama projesine su temini işletme modelinde önemli olduğu 

için sulamaya verilebilecek su miktarı eşitliğin sol yanına çekilerek bu büyüklük 

üzerinden değerlendirmeye gidilmiştir. 

Sulamaya verilebilecek su miktarı = Yağış + Akış + Pompaj + Sulamadan 

dönen – Buharlaşma – Hidrolojik bilanço farkı (4.17) 

1959 yılından beri mevcut verilerin ortalamalarından gitmek suretiyle yıllık ortalama 

beslenim 418,236 hm 3 bulunur. Bu değer gölün girdi miktarıdır. Doğal boşalım olan 

buharlaşma değeri ise 48 yıllık verilerden ortalama olarak 55,413 hm 3 /yıl olarak elde 

edilir. Beslenim-boşalım farkı 362,823 hm 3 /yıl olarak bulunur. Bu, mevcut göl su 

seviyesinin son 4 yılın eğilimine uygun olarak azalarak seyretmesi koşuluyla yıllık 

102

ortalama 362,823 hm 3 suyun sulama amaçlı olarak gölden çekilebileceği anlamına 

gelmektedir (Bkz. Şekil 4.8). 2007-2009 sulama dönemi için göl girdilerinden 

alınması planlanan su miktarı Baklan projeli sulaması için 260,629 hm 3 /yıl’dır. 

Gümüşsu pompaj sulaması ortalama çıktısı ise 5,333 hm 3 ’tür. Bu iki değer toplanıp 

362,823 hm 3 miktarından çıkarılırsa 96,861 hm 3 su Büyük Menderes çıkışından alt 

havza sulamaları için verilebilir. Ortalamalara göre işletme modeli kurulduğunda bir 

sorun gözükmemektedir, fakat mühendislik yaklaşımı açısından bu tip kaynak 

kullanan projelerde kaynağın ortalaması değil en kötü yani minimum değeri ya da 

istatistiki modelleri kullanmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. İklim değişiminin 

sıcaklık artışı ve yağış miktarındaki azalmaya dayalı etkisi altında ARMA 

modellemeleri kurularak yapılan girdi çıktı senaryolarında ise 2007-2009 yılları için 

Çizelge 4.10 ve Çizelge 4.11’ deki değerler elde edilir. Yağış ve buharlaşma 

değerlerinin hesaplanmasında kullanılan göl seviyesine (Bkz. Şekil 4.8) bağlı göl 

alanının modeldeki gibi değiştiği kabul edilerek yapılan işletme modellemesinde 

2007-2008-2009 yılları için sırasıyla 124,592; 140,863; 160,338 hm 3 ’lük açıklar 

verilmektedir. 2006 yılı sonunda 87,901 hm 3 olan göl rezervuar hacminden ya da 

daha makul düşünmek gerekirse min. işletme kotu üstü hacminden bu açıkları 

karşılayabilmek mümkün değildir, zira min. işletme kotu seviyesi olan 817 m. 

kotunda 26 hm 3 olan su miktarı ile 2006 yılı sonu su seviyesine karşılık gelen su 

hacmi olan 87,901 hm 3 su miktarı arasında yalnızca 61,901 hm 3 su vardır. 

103

5. TARTIŞMA VE SONUÇ 

İklim insanoğlunun faaliyetlerini doğrudan etkileyen bir sistemdir. İnsanlar 

hayatlarını açık bir sistem olan atmosferle birebir ilişki halinde geçirirler. İklim 

durağan bir etki olmayıp devamlı surette değişen, gelişen fiziksel ve kimyasal bir 

olaylar dizisidir. Bu çalışmada “İklim değişiminin su kaynakları üzerine etkisi” 

incelenmiştir. İklim, çok sıcak devirlerden buzul çağlarına kadar değişik biçimlere 

sahip olmuştur. Günümüzde ise küresel bir ısınmaya sahne olmaktadır. Küresel 

ısınma sanayileşme ve fosil yakıtları artıklarından özellikle CO2 gazının 

atmosferdeki yoğunluğunun artması sonucu ortaya çıkmaktadır. 

İklim değişiminin insanoğlunun en temel etkinliklerinden biri olan tarıma büyük 

darbeler vuracağı tahmin edilmektedir. Bu konuda yapılmış durum çalışmaları ilgili 

konu başlığında verilmiştir. Tarım tekniklerinin süratle gözden geçirilip geliştirilmesi 

uğranabilecek zararı azaltmaya yardımcı olacaktır. 

Doğal ekosistem de olası bir iklim değişiminden doğrudan etkilenecek sistemlerin 

başında yeralır. Bitki ve hayvan toplulukları aşırı sıcak ve yağış azalmalarından 

olumsuz etkilenecektir. Bazı türlerin soyunun tükeneceği söylenebilir. Deniz canlıları 

için besin kaynağı ve barınak yeri olan mercan resifleri hızla yokolacaktır. Tropikal 

ekosistem de zengin tür çeşitliliğini kaybedebilir. 

Ülkemiz de iklim değişiminden olumsuz etkilenecek ülkeler arasındadır. Sıcaklık 

artışından dolayı ülkemizin özellikle iç kısımları kısmi olarak çölleşecektir. Deniz 

seviyesi yükselmesinden gerek tarım bölgeleri gerekse kıyı yerleşim bölgeleri 

olumsuz etkilenecektir. 

İklim değişiminin diğer bir etkisi su kaynakları üzerinedir. İklim değişimi sonucu 

akışların azalacağı bölgelerde tatlı su kaynaklarının miktar olarak azalması 

beklenmeli, su kaynakları yönetimi çerçevesinde konuya gereken önem verilmelidir. 

Sıcaklıkların artmasıyla buzullardaki süregelen erimenin hızlanarak devam etmesi ve 

deniz seviyesi yükselmesiyle birlikte kıyı şeritlerinde yaşayan insan nüfusunun 

104

etkileneceği beklenmektedir. Deniz seviyesinden daha alçak yerleşim bölgeleri 

gerekli hazırlıkları yapmalıdırlar. 

Tüm bu yerkürenin hemen tamamını etkileyen olumsuz değişiklikler karşısında 

Birleşmiş Milletler, Avrupa Çevre Ajansı gibi uluslar arası kuruluşlar harekete 

geçerek bünyelerinde iklim değişimi birimleri kurmuşlardır. Bu kuruluşlar ülkeleri 

iklim değişimi konusunda duyarlı olmaya çağırıp uluslar arası kurallara uyulmadığı 

takdirde yaptırım gücüne sahip olmaya çalışmaktadırlar. 

Son yüz yılda atmosferdeki CO2 oranı % 20’lik bir artış göstermiştir. Bu artışın bir 

sonucu olarak yıllık ortalama hava sıcaklığının da 2050 yılına kadar 1 0 C, 2100 yılına 

kadar da 3 0 C’lik bir artış göstereceği tahmin edilmektedir. Bu tahminler GCM 

(Genel Dolaşım Modeli) adı verilen programlarla yapılmaktadır. Hava sıcaklığında 

beklenen bu artışın iklim dengelerini bozacağı ve dünya ekolojisine ve ekonomisine 

olumsuz etkiler yapacağı tahmin edilmektedir. 

İklim değişiminin ilk ve doğrudan etkisi hava sıcaklığının artması şeklinde ortaya 

çıkacaktır. Hava sıcaklıkları modellenip ileriye yönelik tahminler yapıldığında 

buharlaşma miktarındaki artışın nedeninin hava sıcaklığı olduğu sonucuna ulaşılır. 

Hava sıcaklığı modellemeleri, özellikle sulamada kullanılan göller gibi su kaynakları 

için su bütçesi çalışmalarında ihtiyaç duyulan bir işlemdir. Bu konu su kaynakları 

yönetiminde önemli bir yer tutmaktadır. Bütçeleme çalışmalarında gelecekteki su 

giriş çıkışlarını tahmin etmek için buharlaşma değeri doğrudan modellenebileceği 

gibi buharlaşma verileri mevcut değilse hava sıcaklığı modellenip buradan 

buharlaşma değerlerine de geçilebilir. Bu tahminler istatistik yöntemlerle 

yapılmaktadır. 

Belirli zaman aralıklarıyla yapılan ölçümlerle elde edilen veriler zaman serileri 

olarak adlandırılabilirler. Bu çalışmada zaman serilerine otoregresif modeller 

uygulanmıştır. 

105

Çalışmada daha sonra iklim değişiminin etkisi altında hidrolojik bilançosu yapılacak 

olan Işıklı Gölü’nün bağlı olduğu Denizli ili su kaynakları incelenerek Işıklı su 

biriktirme havzasının daha iyi anlaşılabilmesi amaçlanmıştır. Denizli, inceleme 

konusu olan Işıklı Gölü’nünde üzerinde kurulduğu Büyük Menderes ve Dalaman 

Çayı olmak üzere iki önemli akarsu sistemine sahiptir. B.Menderes Nehri üzerinde 

bulunan Işıklı gölünde depolanan 217,30 milyon m3 aktif hacim ile Baklan 

Ovası’nda bulunan tarım arazileri sulanmakta, Adıgüzel barajında depolanan 821,60 

milyon m3 aktif hacim önce enerjisi alındıktan sonra Sarayköy-Pamukkale Ovası 

Sulaması içinde bulunan tarım arazileri ve Ege Denizi’ne döküldüğü noktaya kadar 

da Aydın ilinde bulunan tarım arazileri sulanmaktadır. İl, su kaynakları açısından 

yeterli denilebilecek kaynaklara sahiptir. 

Işıklı Gölü’nün bütçeleme çalışmasında önce hava sıcaklığının eğilimini belirlemek 

için ARMA ve Fourier serilerinin birlikte kullanıldığı hibrid modelleme ile sıcaklık 

verileri modellenmiştir. Sıcaklığın artan eğilimde olduğu görülmüş ve bu model 

yeterli yakınsaklık sağlamıştır. 

Işıklı Gölü seviye-alan-hacim ilişkisi incelenerek veriler grafikleştirilmiştir. Göle 

giren ve çıkan bütün su miktarlarından istatistik olarak anlamlı hareketler gösterenler 

modellenmiştir. Modelleme çalışmalarında ARMA, Fourier serilerinden 

yararlanılmıştır. 

Göle giren ve çıkan akım verilerinden Küfi Çayı akımı AR (2) modeliyle, B. 

Menderes Nehri akımı ARMA (1,1) modeliyle, Işıklı Pınarı akımı AR (2) modeliyle, 

B. Menderes Nehri çıkış akımı AR (2) modeliyle modellenmiştir. Bu modellerle 

birlikte tahmin edilen sulama, pompaj, yağış ve buharlaşma değerleri de gözönüne 

alınmıştır. 

Modelleme sonuçlarına göre, 2007-2009 tahmin döneminde; verilerin 

değerlendirildiği 1959-2006 (sıcaklık için 1964-2006) dönemine göre sıcaklığın % 

2,25 arttığı, buharlaşmanın % 29,11 arttığı, yağışın % 12,84 azaldığı, kaynaklar dahil 

göle olan yüzeysel akışın ise % 46,46 azaldığı görülmüştür. Bu sonuçlar kısaca 

106

sıcaklığın artması, yağışın azalması ve bunlara bağlı olan parametrelerin de bu 

sonuçlar parelelinde değişmesi şeklinde açıklanabilir. Bu değişimler iklim 

değişiminin etkilerini açıkça göstermektedir. 2006 yılı sonunda gölde 87,901 hm 3 su 

varken yapılan işletme çalışmasına göre 2007 yılı sonunda 124,592 hm 3 açık 

verilmektedir. Bu değerler işletme çalışmasının bir sonucu olup gerçekte yapılan 

işletmede göl suyunun tamamı kullanılamayacağı için sulamaya verilmesi planlanan 

su yeterli ölçüde verilemeyecektir. Yörenin en büyük sulama projesi olan Baklan 

Ovası sulama projesi mevcut durumda bırakılmalı daha fazla alanın sulanmasına 

yönelik tesis yapımları durdurulmalıdır. Sulama projeleri yapılmadan önce su temini 

çalışmalarında iklim değişimi etkilerinin gözönünde bulundurulması gerekir. 

Bu tezde iklim değişiminin etkisini gözönüne alarak ileriye yönelik işletme çalışması 

yapılması Işıklı Gölü’ne ilk olarak uygulanmıştır. Yine yeni bir konu olan 

sıcaklıkların hibrid modelle; yani önce Fourier Serisi ile modellenmesi ve hataların 

ARMA modeliyle modellenmesi uygulanmıştır. Bu çalışmalar iklim değişiminin 

yatırım projelerinin planlamasına nasıl uygulanacağını göstermektedir. Önümüzdeki 

uzun dönemde yıllık ortalama hava sıcaklığının artış eğilimi içinde olacağı gözönüne 

alınırsa iklim değişiminin su kaynaklarına, dolayısıyla ilgili yatırım projelerine 

etkisinin planlama aşamasında dikkate alınmasında gereklilik vardır. Sulama 

projelerinin sürdürülebilirliği ve kısıntılı sulama yapılmaması için tesis projelerinin 

daha planlama aşamasında iklim değişiminin su kaynaklarına olan etkileri gözönüne 

alınmalıdır. Bu etkiler dikkate alınmadan mevcut verilerle planlanan tesislerin 

verimli çalışamayacağı açıktır. Tarım alanlarının sulanması ve içme-kullanma 

sularının tahsisinde stratejik karar verme aşamasında iklim değişiminin su kaynakları 

üzerine etkileri gözetilmelidir. Havza bazında planlamalar yapılmalıdır. 

5.1. Bundan Sonra Yapılacak Çalışmalar 

İklim değişiminin olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi için su kaynakları yönetimi 

çerçevesinde gerekli önlemlerin ivedilikle alınması gerekmektedir. Bu önlemler 

dahilinde ilk olarak havza bazında geçmişten günümüze mevcut verilerin 

modellenmesiyle bir su bütçesi yapılmalıdır. Sağlıklı ve yeterli verilerin doğru 

107

projeler anlamına geldiği düşünülürse meteoroloji ve akım gözlem istasyonlarının 

sayısı artırılmalıdır. Havzanın iklim değişiminden nasıl etkileneceği modellenip, su 

kaynaklarıyla ilgili yapılacak içme, sulama, enerji projelerinde ileriye yönelik 

tahminlerden yararlanmalıdır. Sanayileşme ve nüfus artışının sonucu olan su kirliliği 

ile etkin olarak mücadele edilmelidir. 

108

6. KAYNAKLAR 

Abtew, W., 2001. Evaporation Estimation for Lake Okeechobee in South Florida. 

Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 127(3), 140-147. 

Anonim, 1997. Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on 

Climate Change. UN, 20p., Kyoto. 

Anonim, 1999. Declaration - Third Ministerial Conference on Environment and 

Health. WHO, 21p., London. 

Anonim, 2001. Climate Change 2001 : Synthesis Report. IPCC Cambridge 

University Press, 397p., Cambridge. 

Anonim, 2002. A Guide To the Climate Change Convention and Its Kyoto Protocol. 

UNFCCC Climate Change Secretariat, 2002, 40p., Bonn. 

Anonim, 2004. Sustainable Development in the Information Age. World 

Meteorological Organization Annual Report. WMO, 2004 No:980, 88p., 

Geneva. 

Anonim, 2005 a. The European Environment – State and Outlook 2005. State of 

Environment Report No:1. EEA, 576p., Copenhagen. 

Anonim, 2005 b. Akım Gözlem Yıllığı (1959-2005). DSİ yayını, 818s., Ankara. 

Anonim, 2006 a. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel 

Müdürlüğü. İnternet Sitesi. http://www.meteor.gov.tr/2006/arastirma/arast 

irma.aspx?subPg=101&Ext=htm. Erişim Tarihi: 15.08.2006. 

Anonim, 2006 b. Statement on the Status of the Global Climate in 2005. WMO 

No:998. WMO, 12p., Geneva. 

Anonim, 2006 c. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma 

Enstitüsü. İnternet Sitesi. http://www.koeri.boun.edu.tr/meteoroloji/ 

nedir2.htm. Erişim Tarihi: 15.08.2006. 

Antolik, M.S., 2000. An Overview of the National Weather Service’s Centralized 

Statistical Quantitative Precipitation Forecasts. J. Hydrol., 239(1-4), 306–337. 

Arnell, N.W., 1998. Climate Change and Water Resources in Britain. Climatic 

Change, 39(1), 83-110. 

Arnell, N.W., 1999. Climate Change and Global Water Resources. Global 

Environmental Change, 9, 31–49. 

109

Arnell, N.W., 2003. Relative Effects of Multi-Decadal Climatic Variability and 

Changes in the Mean and Variability of Climate Due to Global Warming: 

Future Streamflows in Britain. Journal of Hydrology, 270, 195-213. 

Awwad, H.M., Valdes J.B., Restrepo, P.J., 1994. Streamflow Forecasting for Han 

River Basin, Korea. Journal of Water Resources Planning and Management, 

120(5), 651-673. 

Barber, V.A., Finney, B.P., 2000. Late Quaternary Pleoclimatic Reconstructions for 

Interior Alaska Based on Palaeolake-Level Data and Hydrological Models. J. 

Paleolimnol., 24, 29-41. 

Bayazıt, M., 1996. İnşaat Mühendisliğinde Olasılık Yöntemleri. İstanbul Teknik 

Üniversitesi Rektörlüğü, No:1573, 236s. İstanbul. 

Bayazıt, M., Oğuz, B., 1985. Mühendisler için İstatistik. Birsen Yayınevi, 211s. 

İstanbul. 

Bierkens, M.F.P., Puente, C.E., 1990. Analytically Derived Runoff Models Based on 

Rainfall Point Processes. Water Resour. Res., 26(11), 2653–2659. 

Bou-Zeid, E., El-Fadel, M., 2002. Climate Change and Water Resources in Lebanon 

and the Middle East. Journal of Water Resources Planning and Management, 

128(5), 343-355. 

Bruhn, J.A., Fry, W.E., Fick, G.W., 1979. Weather: A Stochastic Simulation Model 

of Daily Weather. Users Manual Mimeo, Dept. of Plant Pathology Cornell 

Univ., 79-1, Ithaca, N.Y. 

Buchberger, S.G., 1995. Conditional Frequency Analysis of Autocorrelated Lake 

Levels. Journal of Water Resources Planning and Management, 121(2), 158- 

170. 

Caissie, D., El-Jabi, N., Satish, M.G., 2001. Modelling of Maximum Daily Water 

Temperatures in a Small Stream Using Air Temperatures. Journal of 

Hydrology, 251, 14-28. 

Camarasa, A.M., Tilford, K.A., 2002. Rainfall-Runoff Modelling of Ephemeral 

Streams in the Valencia Region (Eastern Spain). Hydrological Processes, 16, 

3329-3344. 

Campolo, M., Andreussi, P., Soldati, A., 1999. River Flood Forecasting with a 

Neural Network Model. Water Resources Research, 35, 1191-1197. 

Clark, M.P., Hay, L.E., 2004. Use of Medium-range Numerical Weather Prediction 

Model Output to Produce Forecasts of Streamflow. J. Hydrometeor., 5, 15– 

32. 

110

Cluis, D., 1972. Relationship Between Stream Water Temperature and Ambient Air 

Temperature-A Simple Autoregressive Model For Mean Daily Stream Water 

Temperature Fluctuations. Nordic Hydrology, 3(2), 65-71. 

Cohen, S.J., 1986. Impacts of CO2-induced Climatic Change on Water Resources in 

the Great Lakes Basin. Climate Change, 8, 135-153. 

Crane, R.G., Hewitson, B.C., 1998. Doubled CO2 Precipitation Changes for the 

Susquehanna Basin: Downscaling from the Genesis GCM. Int. J. Climatol., 

18, 65–76. 

Dalphin, R.J., 1987. Markov-weibull Model of Monthly Streamflow. J. Water 

Resour. Plng. and Mgmt., ASCE, 113(1), 53–69. 

Dawson, C.W., Wilby, R.E., 1998. An Artificial Neural Network Approach to 

Rainfall-Runoff Modelling. Hydrological Sciences Journal, 43, 47-66. 

DeLurgio, S.A., 1998. Forecasting Principles and Applications. Irwin McGraw-Hill, 

802p. New York. 

Etchevers, P., Golaz, C., Habets, F., 2001. Simulation of the Water Budget and the 

River Flows of the Rhone Basin from 1981 to 1994. Journal of Hydrology, 

244, 60-85. 

Francour, P., Bouduresque, C.F., Hamelin, J.G., Hamelin-Vivien, M.L., Quignard, 

J.P., 1994. Are the Mediterranean Waters Becoming Warmer? Information 

From Biological Indicators. Marine Pollution Bulletin, 28(9), 523-526. 

French, M.N., Krajewski, W.F., Cuykendall, R.R., 1992. Rainfall Forecasting in 

Space and Time Using a Neural Network. Journal of Hydrology 137, 1-31. 

Gibson, J.J., 2002. Short-Term Evaporation and Water Budget Comparisons in 

Shallow Arctic Lakes Using Non-Steady Isotope Mass Balance. Journal of 

Hydrology, 264, 242-261. 

Glahn, H.R., Lowry, D.A., 1972. The Use Of Model Output Statistics (MOS) in 

Objective Weather Forecasting. J. Appl. Meteor., 11, 1203–1211. 

Gleick, P.H., 1986. Methods for Evaluating the Regional Hydrologic Impacts of 

Global Climatic Change. Journal of Hydrology, 88, 97-116. 

Green, N.M.D., 1973. A Synthetic Model for Daily Streamflow. J. Hydro., 20(4), 

351–364. 

Guo, S., Wang, J., Xiong, L., Ying, A., Li, D., 2002. A Macro-Scale and Semi- 

Distributed Monthly Water Balance Model to Predict Climate Change 

Impacts in China. Journal of Hydrology, 268, 1-15. 

111

Harrison, S.P., Prentice, I.C., Guiot, J., 1993. Climatic Controls on Holocene Lake- 

Level Changes in Europe. Clim. Dyn., 8, 189-200. 

Hsu, N.S., Kuo, J.T., Chu, W., Lin, Y.J., 1995. Proposed Daily Streamflow- 

Forecasting Model for Reservoir Operation. Journal of Water Resources 

Planning and Management, 121(2), 132-143. 

Hulme, M., Carter, T.R., 2000. The Changing Climate of Europe. Assessment of the 

Potential Effects of Climate Change in Europe. In: The Europe ACACIA 

Project. (Parry, M.L.,-ed.), The Jackson Environment Institute, University of 

East Anglia, pp.350, Norwick, UK. 

Islam, M.N., Sivakumar, B., 2002. Characterization and Prediction of Runoff 

Dynamics: A Nonlinear Dynamical View. Advances in Water Resources, 

25(2), 179-190. 

Jones, J.W., Colwick, R.F., Threadgill, E.D., 1972. A Simulated Environmental 

Model for Temperature, Evaporation, and Soil Moisture. Transactions of the 

ASAE, 15(2), 366-372. 

Jones, R.N., McMahon, T.A., Bowler, J.M., 2001. Modelling Historical Lake Levels 

and Recent Climate Change at Three Closed Lakes, Western Victoria, 

Australia (C.1840-1990). Journal of Hydrology, 246, 158-179. 

Kadıoğlu, M., Şen, Z., Batur, E., 1999. Cumulative Departures Model for Lake- 

Water Fluctuations. Journal of Hydrologic Engineering, 4(3), 245-250. 

Kang, K.W., Park, C.Y., Kim, J.H., 1993. Neural Network and its Application to 

Rainfall-Runoff Forecasting. Korean Journal of Hydrosciences, 4, 1-9. 

Karakaya, E., Özçağ, M., 2003. Türkiye Açısından Kyoto Protokolü’nün 

Değerlendirilmesi ve Ayrıştırma (Decomposition) Yöntemi ile CO2 

Emisyonu Belirleyicilerinin Analizi. VII. ODTÜ Ekonomi Konferansı, 6-9 

Eylül 2003, Ankara. 

Karunanithi, N., Grenney, W.J., Whitley, D., Bovee, K., 1994. Neural Networks for 

River Flow Prediction. Journal of Computing in Civil Engineering, 8, 201- 

220. 

Koch, R.W., 1985. A Stochastic Streamflow Model Based on Physical Principles. 

Water Resour. Res., 21(4), 545–553. 

Koç, C., 2003. I. Ulusal Su Mühendisliği Sempozyumu. 22-26 Eylül 2003, 

Gümüldür, İzmir. 

Koç, C., 2005. Irrigation and Drainage Systems Research and Development in the 

XXI. Century. International Symposium Water for Development Worldwide, 

58-73, 7-11 September 2005, İstanbul, Turkey. 

112

Kottegoda, N.T., Horder, M.A., 1980. Daily Flow Model Based on Rainfall 

Occurrences Using Pulses and a Transfer Function. J. Hydro., 47(3–4), 215– 

234. 

Kron, W., Plate, E.J., Ihringer, J., 1990. A Model for the Generation of Simultaneous 

Daily Discharges of Two Rivers at Their Point of Confluence. Stochastic 

Hydro. Hydr., 4(4), 255–276. 

Kundzewicz, Z.W., Somlyody, L., 1997. Climatic Change Impact on Water 

Resources in a System Perspective. Water Resources Management, 11, 407- 

435. 

Lenten, L.J.A., Moosa, I.A., 2003. An Empirical Investigation into Long-Term 

Climate Change in Australia. Environmental Modelling & Software, 18, 59- 

70. 

Lorrai, M., Sechi, G.M., 1995. Neural Nets for Modelling Rainfall-Runoff 

Transformations. Water Resources Management, 9, 299-313. 

Loukas, A., Vasiliades, L., Dalezios, N.R., 2002. Potential Climate Change Impacts 

on Flood Producing Mechanisms in Southern British Columbia, Canada 

Using the CGCMA1 Simulation Results. Journal of Hydrology, 259, 163- 

188. 

Lovelock, J., 2006. The Earth is About to Catch a Morbid Fewer That May Last as 

Long as 100.000 Years. The Independent, 16 Ocak 2006. 

Matalas, N.C., 1967. Mathematical Assessment of Synthetic Hydrology. Water 

Resour. Res., 3(4), 937–945. 

Minns, A.W., Hall, M.J., 1996. Artificial Neural Networks as Rainfall-Runoff 

Models. Hydrological Sciences Journal, 41, 399-417. 

Mohseni, O., Stefan, H.G., Erickson, T.R., 1998. A Nonlinear Regression Model for 

Weekly Stream Temperatures. Water Resources Research, 34(10), 2685- 

2692. 

Montanari, A., Rosso, R., Taqqu, M.S., 1997. Fractionally Differenced ARIMA 

Models Applied to Hydrologic Time Series: Identification, Estimation, and 

Simulation. Water Resour. Res., 33(5), 1035–1044. 

Morton, F.I., 1983. Operational Estimates for Lake Evaporation. J. Hydrol., 66, 77- 

100. 

Murphy, J., 1999. An Evaluation of Statistical and Dynamical Techniques for 

Downscaling Local Climate. J. Climate, 12, 2256–2284. 

113

Mustonen, S.E., McGuinness, J.L., 1968. Estimating Evaporation in Humid Region. 

USDA-ARS, Tech. Bull., 1389, U.S. Dept. of Agriculture, Washington, D.C. 

Muzik, I., 2002. A first-order analysis of the climate change effect on flood 

frequencies in a subalpine watershed by means of a hydrological rainfallrunoff 

model. Journal of Hydrology, 267, 65-73. 

Nemec, J., Schaake, J., 1982. Sensitivity of Water-Resource Systems to Climate 

Variation. Hydrol. Sci. J., 27(3), 327-343. 

Nicholls, C., 1980. Long-Range Weather Forecasting: Value, Status, and Prospects. 

Rev. Geophys. Space Phys., 18, 771–788. 

Norton, D.A., 1985. A Multivariate Technique for Estimating New Zealand 

Temperature Normals. Wea. Climate, 5, 64–74. 

Perrin, C., Michel, C., Andreassian, V., 2001. Does a Large Number of Parameters 

Enhance Model Performance? Comparative Assessment of Common 

Catchment Model Structures on 429 Catchments, Journal of Hydrology, 242, 

275-301. 

Pickering, N.B., Stedinger, J.R., Haith, D.A., 1988. Weather Input for Nonpoint- 

Source Pollution Models. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 

114(4), 674-690. 

Qin, B.Q., Harrison, S.P., Kutzbach, J.E., 1998. Evaluation of Modelled Regional 

Water Balance Using Lake Status Data- A Comparison of 6 Ka Simulations 

with the NCAR CCM. Quat. Sci. Rev., 17, 535-548. 

Qin, B.Q., Huang, Q., 1998. Evaluation of the Climate Change Impacts on the Inland 

Lake-A Case Study of Lake Qinghai, China. Clim. Change, 39, 695-714. 

Rasmussen, P.F., Salas, J.D., Fagherazzi, L., Rassam, J.-C., Bobee, B., 1996. 

Estimation and Validation of Contemporaneous PARMA Models for Stream 

Flow Simulation. Water Resour. Res., 32 (10), 3151-3160. 

Richardson, C.W., 1981. Stochastic Generation of Daily Precipitation, Temperature, 

and Solar Radiation. Wat. Resour. Res., 17(1), 182-190. 

Rosenberg, N.J., Crosson, P.R., 1990. Processes for Identifying Regional Influences 

of the Responses to Increasing Atmospheric CO2 and Climate Change: The 

Mink Project an Overview. Resources for the Future and US Department of 

Energy, s35, Washington, DC. 

Rosenzweig, C., Parry, M.L., 1994. Potential Impact of Climate Change on World 

Food Supply. Nature, 367, 133-138. 

114

Schneider, K., Schultz, G.A., 1982. A multisite Data Generation Model for Daily 

Discharge. Proc., Exeter Symp.: Optimal Allocation of Water Resour., IAHS 

Publ., 135, 69–78, Exeter, U.K. 

Shamir, E., Carpenter, T.M., Fickenscher, P., Georgakakos, K.P., 2006. Evaluation 

of the National Weather Service Operational Hydrologic Model and Forecasts 

for the American River Basin. Journal of Hydrologic Engineering, 11(5), 

392-407. 

Sharma, A., Tarboton, D.G., Lall, U., 1997. Streamflow Simulation: A 

Nonparametric Approach. Water Resour. Res., 33(2), 291–308. 

Shrestha, B.P., Duckstein, L., Stakhiv, E.Z., 1996. Fuzzy-Rule Based Modeling of 

Reservoir Operation. Journal of Water Resources Planning and Management, 

122(4), 262-269. 

Smith, J., Eli, R.N., 1995. Neural-network Models of Rainfall-Runoff Process. 

Journal of Water Resources Planning and Management, 121, 499-509. 

Stedinger, J.R., Lettenmaier, D.P., Vogel, R.M., 1985. Multisite ARMA(1,1) and 

Disaggregation Models for Annual Streamflow Generation. Water Resour. 

Res., 21(4), 497–509. 

Tao, P.C., Delleur, J.W., 1976. Seasonal and Nonseasonal ARMA Models in 

Hydrology. ASCE J. Hydrol. Div., 102 (HY10), 1541-1559. 

Tate, E., Sutcliffe, J., Conway, D., Farquharson, F., 2004. Water Balance of Lake 

Victoria: Update to 2000 and Climate Change Modelling to 2100. 

Hydological Sciences Journal, 49, 563-574. 

Treiber, B., Plate, E.J., 1977. A Stochastic Model for the Simulation of Daily Flows. 

Hydro. Sci. Bull., 22(1), 175–192. 

Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, 2006. İnternet Sitesi. http://www.tudav.org/ 

kureselis.htm. Erişim Tarihi: 15.08.2006. 

Türkeş, M. 1995. İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Türkiye, Çevre ve 

Mühendis, TMMOB Çevre Mühendisleri Odası, 9, 16-20, Ankara. 

Türkeş, M., Sümer, U.M., Kılıç, G., 1992. Atmosferin Korunması ve İklim 

Değişikliği. UİKG/AKİD Çalışma Grubu Raporu, Devlet Meteoroloji İşleri 

Genel Müdürlüğü, 110s, Ankara. 

Türkeş, M., Sümer, U.M., Kılıç, G., 1996. Observed Changes in Maximum and 

Minimum Temperatures in Turkey. Int. J. Climatol., 16, 463-477. 

U.S. Global Change Research Information Office, 2006. İnternet Sitesi. 

http://www.gcrio.org/gwcc/booklet2.html. Erişim Tarihi: 15.08.2006. 

115

Vassiljev, J., 1998. The Simulated Response of Lakes to Changes in Annual and 

Seasonal Precipitation: Implications for Holocene Lake-level Changes In 

Northern Europe. Clim. Dyn., 14, 791-801. 

Vassiljev, J., Harrison, S.P., Guiot, J., 1998. Simulating the Holocene Lake-Level 

Record of Lake Bysjön, Southern Sweden. Quaternary Research, 49(1), 62- 

71. 

Vassiljev, J., Harrison, S.P., Haxeltine, A., 1995. Recent Lake-level and Outflow 

Variations at Lake Viljandi, Estonia: Validation of a Coupled Lake- 

Catchment Modelling Scheme for Climate Change Studies. J. Hydrol., 170, 

63-77. 

Watson, B.J., Motz, L.H., Annable, M.D., 2001. Water Budget and Vertical 

Conductance for Magnolia Lake. Journal of Hydrologic Engineering, 6(3), 

208-216. 

Werritty, A., 2002. Living with Uncertainty: Climate Change, River Flows and 

Water Resource Management in Scotland. The Science of the Total 

Environment, 294, 29-40. 

Wiche, G.J., Vecchia, A.V., 1995. Lake-level Frequency Analysis for Devils Lake, 

North Dakota. U.S. Geological Survey Open-File Rep., 95-123. 

Woolhiser, D.A., Pegram, G.G.S., 1979. Maximum Likelihood Estimation of Fourier 

Coefficients to Describe Seasonal Variations of Parameters in Stochastic 

Daily Precipitation Models. J. Appl. Meteor., 18(1), 34-42. 

Xu, C., 1999. Climate Change and Hydrologic Models: A Review of Existing Gaps 

and Recent Research Developments. Water Resources Management, 13, 369- 

382. 

Xu, C., 2000. Modelling the Effects of Climate Change on Water Resources in 

Central Sweden. Water Resources Management, 14, 177-189. 

Xu, Z.X., Ito, K., Liao, S., Wang, L., 1997. Incorporating Inflow Uncertainty into 

Risk Assessment for Reservoir Operation. Environmental Research and Risk 

Assessment, 11(5), 433–448. 

Yu, P.S., Yang, T.C., Wu, C.K., 2002. Impact of Climate Change on Water 

Resources in Southern Taiwan. Journal of Hydrology, 260, 161-175. 

116

Adı Soyadı : Hasan Gürhan ÜSTÜN 

Doğum Yeri ve Yılı : Denizli - 1976 

Medeni Hali : Bekar 

Yabancı Dili : İngilizce 

Eğitim Durumu (Kurum ve Yıl) 

ÖZGEÇMİŞ 

Lise : Denizli Anadolu Lisesi 1987 – 1995 

Lisans : İTÜ İnşaat Mühendisliği 1995 – 1999 

Yüksek Lisans : İTÜ İnşaat Mühendisliği 1999 – 2001 

Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl: 

Soyak Uluslararası İnşaat A.Ş. 2000 – 2002 

Devlet Su İşleri 2002 – 2007 

Yayınları (SCI ve diğer makaleler) 

1- “Işıklı Gölü Su Bütçesi” Sulak Alanlar Konferansı 10-12 Temmuz 2008 Kayseri 

(Bildiri tam metin teslimi: 15 Nisan 2008). 

117

T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?