You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
KURDIStANî u 3<br />
• Bexda projeya<br />
destûra herêmê tehdîd dike<br />
DîASpORA u 10<br />
4 191631 701506<br />
9 771869 104000<br />
�ﺗرۆز �ﻧژ �ﻧﺎ��ه ﯚﺑ<br />
ن���د ��ﻓ نﺎ�ﺳدر�� �ﻧاوﺎ��<br />
00008<br />
07<br />
Great<br />
Britain<br />
ÇAPA EWRÛPA<br />
Adar a îsal ne tenê ji bo şahiyên<br />
Newroz’ê veqetandiye, belkî<br />
bûyerek hîn giringtir ji bo kurdan<br />
di vê mehê de pêk tê. Herçiqasî<br />
ev hilsengandin ji ber giringiya<br />
Newroz’ê bo gelê kurd ne di cih<br />
de bixuyê jî, lê hilbijartinên Parlamena<br />
İraq’ê ku wê di 7’ê<br />
Adar‘ê de pêk werin, bo bandora<br />
kurdan li Bexda’yê û bi vê yekê<br />
bo pêşeroja Herêma Kurdistan’ê<br />
xwedî giringiyek mezin e.<br />
Berovajî hilbijartinên Parlamena<br />
İraq’ê yên 2005’an ku<br />
kurd ji bilî çend berendamên serbixwe<br />
bi du lîsteyan beşdarî hilbijartinan<br />
bûn, vê carê kurd bi<br />
çar lîsteyan (Hevpeymaniya<br />
Kurdistan, Goran, Komela û<br />
Yekgirtû) beşdarî hilbijartinan<br />
dibin. Gelek kes beşdarbûna kurdan<br />
bi çar lîsteyên cuda ne di<br />
berjewendiyên kurdan de dibînin<br />
û guman dikin ku kurd wê çendîn<br />
kursiyan ji ber belavbûna<br />
dengên kurdan ji dest bidin.<br />
Di Parlamena İraq’ê ya niha<br />
de kurd xwedî 59 kursî ne. Di<br />
hilbijartinên pêş de tê pêşbînîkirin<br />
ku kurd hejmara kursiyên<br />
xwe derxînin 60-70 kursiyan.<br />
Pisporên siyasî li bendê ne ku<br />
Lîsta Hevpeymaniya Kurdistan<br />
bi derdora nivê kursiyên kurdan<br />
bibe lîsta yekê û Lîsta Goran jî<br />
��در�� ���<br />
و�ﺑ ��وﺎﺑ �ﺧاد�ﻟ<br />
��ﻧﯚ��ﻣ �ﺑ<br />
bibe lîsta duyem. Komeleya Îslamî<br />
û Yekgirtûya Îslamî jî ji bo<br />
rêza sêyem di rikberiyê de ne.<br />
Hilbijartinên îsal ji bilî pirrbûna<br />
lîsteyan çendîn guherînên<br />
din jî bi xwe re tîne. Berovajî hilbijartinên<br />
borî, ku dengdêran<br />
tenê maf hebû ku dengê xwe<br />
bidin lîsteyeke girtî, di van hilbijartinan<br />
de dengdêr xwedî du<br />
dengan in: Yek ji bo lîste û yek jî<br />
ji bo berendamên di nav lîsteyan<br />
de. Bi vê guhertinê dengdêr ne<br />
tenê biryarê li ser serkeftina lîsteyan<br />
didin, lê biryarê didin ka<br />
kîjan berendam ji nava lîsteyê bi<br />
ser dikeve û diçe Bexda’yê.<br />
Sê hefteyan beriya hilbijartinan<br />
propaganda lîsteyan li Herêma<br />
Kurdistan’ê jî gurr bûye û<br />
ji niha ve dixuyê ku rikberiya<br />
herî dijwar wê di navbera Hevpeymaniya<br />
Kurdistan û Lîsta<br />
Goran li Silêmanî û Kerkûk’ê<br />
be. Tevî ku gelek derdor bi<br />
guman in ku rikberiya di navbera<br />
herdu lîsteyan bibe sedema tundiyan<br />
jî, lê pisporên siyasî ne li<br />
benda şîdetê ne, ji ber ku pêywendiya<br />
van hilbijartinan ji rikberiya<br />
hundirê Kurdistan’ê<br />
zêdetir bi hêza kurdan li Bexda’yê<br />
heye û aramiya li Kurdistan’ê<br />
di berjewendiyê hemû<br />
kurdan de ye.<br />
13 t<br />
HEJMARA SIBAT’Ê DERKET · LI FIROŞGEHAN<br />
diplomatique kurdî<br />
LE<br />
MONDE<br />
www.lemondediplo-kurdi.com<br />
info@lemondediplo-kurdi.com<br />
Deutschland 1,50 Euro | Nederland, Belgique, France 1,50 Euro | Schweiz 2,70 CHF | England 1,40 GBP | Sverige 21,00 SEK | Danmark 15,00 DKK Hejmar/Nr. 32 | 16. Sibat /Februar 2010 | www.rudaw.net<br />
• Armanc almanî li Kurdistan’ê bibe<br />
zimanê zanistê<br />
HEVpEyVîN u 15<br />
• Parêzgar Newzad Hadî:<br />
Li Hewlêr’ê 400 hezar otomobîl hene<br />
KESKESOR u 16<br />
• Sibel Can bi 40 hezar dolaran<br />
Newroz’ê pîroz dike!<br />
JIN Û CIVAK u 9<br />
• Li Silêmanî festîvala fîlmên jinan<br />
ÇAND Û HUNER u 8<br />
• Karîkaturîst İnayet Dîko: Rewşenbîrên<br />
me ji mizdanê gelek hez dikin!<br />
• Li Berlinale bratiya Bollywood û<br />
Hollywood!<br />
Kajol Devgan<br />
11 t<br />
7 t<br />
:د��ﺣ�ﻣ �ﺟﺎﺣ �د�ﻣ��ﻣ<br />
�ﺳ �ﻟ ���ﺷﺎﺑ �ﺑ �و��ر�� ���<br />
Hilbijartinên İraq‘ê<br />
Kurd dikarin bi çar lîsteyan<br />
yek deng bin?<br />
Ûkrayna endameka PKK’ê radest dike?<br />
Endameka PKK’ê ku li Ûkrayna<br />
hat girtin bi xetera şandina<br />
Tirkiye’yê re rûbirû ye. Kurda bi<br />
navê Heval Menal ku bi emdamtiya<br />
PKK’ê tê tawanbarkirin, ji<br />
aliyê îstîxbarata ûkraynî ve li bajarê<br />
Odessa’yê du meh berê hatibû<br />
girtin. Li gor hinek çavkaniyan<br />
Heval Menal li ser daxwaza<br />
Tirkiyê hatiye desteserkirin<br />
û ew bi rêya Înterpol’ê hatiye<br />
daxwazkirin. Tê gotin ku kurda<br />
navbirî demekî li Başûrê Kurdistan’ê<br />
li baregehên gêrîlla maye û<br />
ji ber rewşa xirab a tendirustî ew<br />
şandine Ûkrayna. Menal niha di<br />
girtîgeha bajarê Kiev de ye. Tê<br />
gotin ku dibe ku Ûkrayna wê radestî<br />
Tirkiye’yê bike, lewma jiyana<br />
wê di xeterê de ye.<br />
Berdevkê KCK’ê Ahmed<br />
Denîz nûçeya destgîrkirina Menal<br />
piştrast kir: “Dixwestin wê<br />
teslîmî Tirkiye’yê bikin, lê xeter<br />
li ser jiyana wê heye, lewma ji<br />
aliyê hinek rêxistinên mafên mirovan<br />
ve kar li ser dosyeya wê tê<br />
kirin.”<br />
4 milyon kurd bi 4 lîsteyan tevlî hilbijartinan dibin! (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
Ji Edîtor<br />
Bi xatirê we!<br />
FAYSAL DAĞLI<br />
Xwînerên hêja, nêzî heşt mehan<br />
e em di <strong>Rûdaw</strong>’ê de bi hevre<br />
ne. Di vê maweyê de me xwest<br />
em rojnameyeke serbixwe, nûçeyî<br />
û netewî derxînin. Heta ji<br />
destê me hat, me hewlda ku em<br />
bigîjin vê armanca xwe. Hêwîdarim<br />
<strong>Rûdaw</strong> a Ewrûpa bi van<br />
taybetiyên xwe derbasî dîroka<br />
çapemeniya kurd bibe.<br />
Di hemû çîrokan de dawiyekî<br />
heye. Ji bo min jî dawiya serpêhatiya<br />
<strong>Rûdaw</strong>’ê hat. Ez xebata<br />
<strong>Rûdaw</strong>’ê êdî dewrê hewalên din<br />
dikim. Helbet emê di jiyana rojnamevanî<br />
û ragehandinê de di<br />
gelek qadên din de rastî hevûdû<br />
werin. Bi hêwî me ku meşa <strong>Rûdaw</strong>’ê<br />
li gor îdeal û pêwîstiyên<br />
xwînerên kurd bidome. Ji hevkar<br />
û xwînerên <strong>Rûdaw</strong>’ê re gelek<br />
spas dikim ku bi ked û baldariya<br />
xwe piştgirî kirin.
2<br />
Kurdıstanî<br />
Yekgirtû û Komele rikberiya<br />
lîsteya sêyem dikin<br />
HÊMİN BABAN REHÎM<br />
Hewlêr - Berpirsê Dezgeha Hilbijartinan<br />
a Komeleya Îslamî dibêje<br />
bo bidestve anîna rêza sêyem di<br />
nav lîstên Kurdistan’ê de di hilbijartinên<br />
07.03.2010’an de, hevrikiyê<br />
li gel Yekgirtû dikin, lê<br />
Berpirsê Dezgeha Hilbijartinan a<br />
Yekgirtû jî dibêje Komele wek hevrikê<br />
xwe nabînin û rêza sêyem ji<br />
wan re misoger e.<br />
Berpirsê Dezgeha Hilbijartinan a<br />
Komeleya Îslamî ya Kurdistan’ê<br />
Zana Rûstayî bo <strong>Rûdaw</strong>ê ragehand<br />
ku Komele ya Îslamî bi lîsteke serbixwe<br />
li 6 parêzgehên Iraqê bi 43<br />
berendaman tevî hilbijartinan dibe,<br />
û di kampîna hilbijartinan de pêdagiriyê<br />
liser parêzgeha Silêmaniyê<br />
dikin jiber “Jimara herî zêde ya<br />
dengderên lîsta Komeleya Îslamî li<br />
parêzgeha Silêmaniyê ne, piştre li<br />
Hewlêr û Dihokê ne.” Zana Rûstayî<br />
pêşbîniya bidestve anîna 2-3 kursiyan<br />
dike: “Bi kêmanî emê dû kursiyan<br />
bidestve bînin.” Navborî ron<br />
kir ku di kampîna hilbijartinan de,<br />
“Di seranserê proseyê de Îslamîbûna<br />
me diyar e. Komele bêhtir pêdagiriyê<br />
liser pirsên olî û sincî dike,<br />
herwiha em di dirûşmên xwe de pêdagiriyê<br />
liser nehiştina gendeliyê û<br />
xweşikkirina sîmayê Herêma Kurdistan’ê<br />
di warê mafên mirovan de,<br />
dikin.”<br />
Zana Rûstayî hevrikiya lîsteya<br />
xwe li gel Lîsta Yekgirtû liser bidestve<br />
anîna rêza sêyem di hilbijartinan<br />
de tekez dike û wiha dibêje:<br />
“Dengderên ku biryara xwe yekalî<br />
nekirine dengên xwe bidin kî ji sedî<br />
20 ji tevahiya dengderan pêk tînin.<br />
Em dixwazin van dengderan qa-<br />
zanc bikin û çaverê dikin li Kurdistan’ê<br />
rêza sêyem bînin piştî Lîsta<br />
Hevpeymanî û Goran. Hevrikê me<br />
liser rêza sêyem Yekgirtû ye.”<br />
Lê Berpirsê Dezgeha Hilbijartinan<br />
a Yekgirtû Beşîr Mihemed ku<br />
lîsteya wan li 7 parêzgehan bi 122<br />
berendaman tevî hilbijartinên parlamenê<br />
Iraqê dibe, di daxwiyaniyekê<br />
de bo <strong>Rûdaw</strong>ê got ku rêza<br />
sêyem ji wan re misoger e û Komele<br />
ne hevrikê wan e liser vê rêzê:<br />
“Li gor pêşbîniyan Lîsteya Goran li<br />
Kurdistan’ê dûyem dibe, loma Lîsteya<br />
Yekgirtû lîsteya sêyem dibe<br />
jiber ku tê çaverêkirin Lîsta Goran<br />
jimareke zêdetir ya kursiyan li gor<br />
me bidestve bîne. Li gel ku di her<br />
hilbijartinekê de sûprîz jî hene, lê<br />
Komele ya Îslamî ne hevrikê me ye<br />
jiber pileya sêyem bo me yekalî<br />
bûye.”<br />
Gelek ji lîsteyên îraqî ên erebî jimareyek zêde ji Parlamenterên xwe dûbare berbijar kirine. (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
RÊBIWAR KERÎM WELÎ<br />
Hilbijartin û pêşbînî<br />
Di nivîsara xwe ya berê de, min<br />
nivîsîbû ku hilbijartinên vê carê<br />
zêde girîng in. Lê belê hilbijartin<br />
nabin sedemê vê yekê ku di şev û<br />
rojekê de balansên siyasî li Herêma<br />
Kurdistan’ê hilweşin, lê wek<br />
xwe amadekirinekê ne ku partî di<br />
pêşerojê de bi tenê tevî nav hilbi-<br />
jartinan bibin û piştre bihev re bikevin<br />
hevpeymaniyan de.<br />
Berî hilbijartinên temûza borî,<br />
di hundirê PDK’ê de nerîneke<br />
bihêz hebû ku digot bila her kes bi<br />
tenê tevî hilbijartinan bibe û piştî<br />
hilbijartinan bi hev re hevpeymaniyan<br />
bikin. Niha li gel ku PDK û<br />
YNK’ê hevpeyman in jî, lê bi rêya<br />
hilbijartina berendaman, vê carê<br />
derfeta wê yekê hatiye pêş ku her<br />
hizbek giraniya xwe ya rasteqîne<br />
ne bi tenê di hundirê sînorên Herêma<br />
Kurdistan’ê de lê herwiha li<br />
dervey van sînoran jî, yanî li<br />
Musil, Xaneqîn û Kerkûkê jî nas<br />
bike.<br />
Rêbaza ku alîgirên şepola Sedrî<br />
di hilbijartinên vê carê de peyrew<br />
dikin, dibe ku li ber guhê PDK,<br />
YNK’ê û Tevgera Goran jî ketibe.<br />
Bi mebesta bidestve anîna dengên<br />
berendamên xwe liser astê tax,<br />
bajar û bajarokan, Şepola Sedirî li<br />
her taxekê berendamekî xwe destnîşan<br />
kiriye da ku rê li ber vala<br />
çûna dengên wan bigre û di heman<br />
demê de îspat bike kî li kuderê piranî<br />
ye.<br />
Ji aliyekî din ve jî, niha di hundirê<br />
hizban bi xwe de jî, nemaze di<br />
hundirê YNK’ê de hevrikiyeke<br />
tund li holê ye bo serxistina berendamên<br />
ku ji aliyê baskan hatine<br />
pêşniyarkirin, herwiha hewldanên<br />
serxistina wan tên dayîn. Ev yek<br />
careke din nîşanderê karîgeriya<br />
van baskan e li navçeyên ku wek<br />
yên xwe dizanin.<br />
Tê gotin ku PDK wê li navçeya<br />
Behdînan û Musil’ê rastî sûprîzan<br />
bê. Goran û Yekgirtû behsa vê xalê<br />
Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010<br />
NEWzAD MEHMÛD<br />
Silêmanî - PDK’ê û YNK’ê, deh<br />
parlamenterên Bexda bo gera dahatû<br />
ya parlamenê berbijar kirine û<br />
Bizava Goran jî Bayezîd Hesen di<br />
nav lîsta xwe de daniye. Lê Komel<br />
û Yekgirtû ya Îslamî tu Parlamenterekî<br />
berê ên xwe berendam nekirine.<br />
Ji aliyê PDK’ê ve heryek ji Dr.<br />
Mehmûd Osman, Sîrwan Kakeyî,<br />
Arif Teyfur, Mihemed Xelîl û Muhsîn<br />
Sedun û ji aliyê YNK’ê jî, Dr.<br />
Fûad Masûm, Firyad Rewandizî,<br />
Xalîd Şiwanî, Ala Talebanî û Ebdulbarî<br />
Zêbarî, ji bo gera dahatû ya Parlamenê<br />
İraq’ê hatine berbijarkirin.<br />
Gelek ji lîsteyên îraqî ên erebî jimareyek<br />
zêde ji Parlamenterên xwe<br />
dûbare berbijar kirine, ku rêjeya<br />
wan digihe ji sedî 20 di nav hinek<br />
lîstan de. Li gor pîvanên navdewletî<br />
jî divê ew rêje ji sedî 15 – 20 e, ji<br />
bo ku şarezayî di parlamenê de bimîne.<br />
Berpirsê Buroya Hilbijartina<br />
PDK Cefer Emînkî, diyar dike, wan<br />
wek partî ew pênc parlemanter liser<br />
wê bingehê berbijar kirine ku wan<br />
rola zêde hebûne li pêşîgirtin ji<br />
pirsgirêka herêmên cihê nakokiyê.<br />
Emînkî got, di welatên demokratîk<br />
de jimareyek ji wan parlamenterên<br />
ku rolê baş lîstine, careke din tên<br />
berbijarkirin: “Me jî liser wê bingehê<br />
ew pênc parlamenter berbijar<br />
kirine.”<br />
Berpirsê Buroya Hilbijartina<br />
YNK’ê ji bo destnîşankirina wan<br />
pênc parlamneterên YNK’ê, bo <strong>Rûdaw</strong>’ê<br />
diyar kir: “Tu lihevhatinek di<br />
navbera me û PDK’ê de tunebûye<br />
ku me ew parlamenter berbijar ki-<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
PDK û YNK 10<br />
parlamenterên kevn<br />
dişînin Bexda’yê<br />
“Her partiyek ew parlamenterên xwe ku<br />
azmûn û jêhatîbûna wan heye, dûbare<br />
berendam neke, wê bixwe zirarê bike.”<br />
dikin, lê xwezaya van sûprîzan<br />
nayê gotûbêjkirin. Lê belê sûprîz<br />
bê lihevkirina jêr bi jêr bo guherandina<br />
dengan di navbera lîsteyan<br />
de serî nagire, lê Yekgirtû red dike<br />
ku lihevkirineke bi vî awayî li gel<br />
Tevgera Goran kiribe.<br />
Eşkere ye wê hevrikiya herî<br />
tund li Kerkûk û Silêmaniyê rû<br />
bide. Ji roja yekem ve, Goran îdîa<br />
dike ku posterên wan li seranserê<br />
Kurdistan’ê hatine dirandin. Lê<br />
her ku hilbijartin nêzîktir dibin, îhtîmala<br />
derketina girjî û nakokiyan<br />
zêdetir dibe. Divê hikûmet rolekê<br />
aktîf û serbixwe di rêvebirina proseya<br />
kampanya propaganda hilbijartinan<br />
de, bilîze.<br />
Gelek hisab û misab ji her 60-62<br />
kursiyên ku tê çaverêkirin bibin<br />
beşê Herêma Kurdistan’ê li parlamenê<br />
dahatû yê İraq’ê de, tên<br />
kirin. Li gor pêşbînî û texmînên jimareke<br />
zêde ya kesan, PDK dikare<br />
rine, belku liser pîvana cografî me<br />
ew pênc berendam kirine. Em hêvîdar<br />
in di gera dahatû ya parlamenê<br />
de ew bikarin rolekî zêdetir<br />
bilîzin.”<br />
Di sala 2003’an de, serkirdayetiya<br />
Yekgirtûya Îslamî biryarek derkir<br />
ku tu kes di nav Yekgirtû de<br />
nikare dûbare posteke hikûmetî û<br />
parlamenî werbigire. Her di çarçoveya<br />
wê biryarê de, tu yek ji parlamenterên<br />
Yekgirtû ku niha li Civata<br />
Nûneran li Bexda ne, nehatine berbijarkirin.<br />
Endamê Polîtburoya Yekgirtû ya<br />
Îslamî Selahedîn Babekr di vê derbarê<br />
ji bo <strong>Rûdaw</strong>’ê wiha axifî:<br />
“Tenê serkirdayetiya Yekgirtû dikare<br />
wê biryarê biguherîne.” Selahedîn<br />
Babekir wê biryarê bi dursit<br />
dizane û dide zanîn, hemû endamên<br />
Yekgirtû jî wê biryarê diparêzin.<br />
Wek çavkaniyeke agahdar ragehand,<br />
di dema diyarîkirina berbijaran<br />
de dû nerînên cuda di nav<br />
YNK’ê de hebûye, dîtinek ew bûye<br />
zêdeyî wan pênc kesan werin berbijarkirin<br />
û nerîna dûwem jî ligel<br />
wê yekê bûye hemû berbijar ên nû<br />
bin.<br />
Dr. Mehmûd Osman ku wek berbijarê<br />
PDK ji Lîsta Hevpeymaniya<br />
Kurdistan li Silêmaniyê hatiye berbijarkirin,<br />
bawer e diviya hemû ew<br />
Parlamenterên ku karên baş kirine<br />
û di nav Parlamenê de diyar bûn,<br />
careke din bihatana berbijarkirin,<br />
Dr. Osman wiha axifî: “Ne heq bû<br />
ew bên guhertin.” Dr. Osman di<br />
berdewamiya axaftina xwe nerîna<br />
xwe wiha anî ziman: “Her partiyek<br />
ew parlamenterên xwe ku azmûn û<br />
jêhatîbûna wan heye, dûbare berendam<br />
neke, wê bixwe zirarê bike.”<br />
nîvê van kursiyan bidestve bîne û<br />
derbarê kursiyên din jî derfeta<br />
Goran a serkeftinê ji ya YNK’ê zêdetir<br />
e nemaze piştî ku di hundirê<br />
YNK’ê de bi mebesta serxistina<br />
berendamên baskan hevrikiyê<br />
destpê kir. Beşdarînekirin û xwe<br />
dûrgirtina vê carê (tê gotin beşdariyê<br />
di kampanya propaganda hilbijartinan<br />
de nake) ya Nêçîrvan<br />
Barzanî wek Cîgirê Serokê PDK’ê<br />
di van hilbijartinan de, dibe ku<br />
bandoreke negatîf liser dengên<br />
PDK’ê bike.<br />
Ger rêjeya beşdariyê li Herêma<br />
Kurdistan’ê bilind be jî, lê aloziyên<br />
sîstema dengdanê ya vê carê<br />
ku heta niha jimareke zêde ya<br />
kesên xwendevan jî nizanin çawa<br />
dengên xwe bidin, dibin sedem ku<br />
gelek deng ne li Herêma Kurdistan’ê<br />
bi tenê lê belê li seranserê<br />
İraq’ê jî; ger wiha dom bike, vala<br />
biçin.
<strong>Rûdaw</strong> Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 Kurdıstanî<br />
“Nabe serokkomarî ji kurdan<br />
bê stendin”<br />
HAWAR EBDuLREzAQ<br />
Hewlêr - Pisporê amerîkî di Lijneya<br />
Washington bo Polîtîkayên<br />
Rojhilata Navîn û şarezayê karûbarên<br />
navxweyî yên İraq û Herêma<br />
Kurdistan’ê Wayne White ragihand<br />
ku Şîa û Sunnî karekî xelet dikin<br />
ger hewl bidin postê serokkomariyê<br />
ji kurdan bistînin. Di heman demê<br />
de White got ku di “berjewendiya<br />
kurdan” de ye ger hêz û pêkhateyên<br />
siyasî yên Herêma Kurdistan’ê berevajî<br />
siyaseta dema borî “bi awayekî<br />
ciddî guhê xwe bidin dilgiraniya<br />
kêmneteweyên din û dilsoziyeke<br />
rasteqîne li hember daxwaziyên<br />
neteweyên ji bilî kurdan,<br />
pêşan bidin.”<br />
Wayne White yê ku xwedî agahiyên<br />
baş e li ser rewşa niha ya Herêma<br />
Kurdistan û İraq’ê, di<br />
hevpeyvîneke li gel <strong>Rûdaw</strong>’ê anî<br />
ziman ku hevrikî û rikaberiyên siyasî<br />
li Herêma Kurdistan’ê zirarê<br />
nagihîne pêgeha kurdan li Bexda lê<br />
berevajî vê çendê: “Dibe ku pêgeha<br />
Herêma Kurdistan’ê bihêztir bikin.”<br />
White hêvî jî kir ku kampanyên<br />
propaganda hilbijartinan li<br />
Herêma Kurdistan’ê neguherin<br />
karên girjî û tundûtûjiyê, lê di<br />
heman demê de jî got: “Nabe îhtîmala<br />
derketina şer û nakokiyan bê<br />
paşguhxistin.”<br />
Derbarê vê yekê gelo ev dabeş-<br />
Wayne White (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
bûnên siyasî wê bibin sedemê ku<br />
kurd piştî hilbijartinan postê serokkomariyê<br />
ji dest bidin, wek ku<br />
hinek çavdêran pêşbînî kiriye,<br />
White wiha got: “Ger hêzên kurdî<br />
zêde bi hev re tund bin, dibe ku<br />
zerar bigije pêgehê kurdan li derveyî<br />
Herêma Kurdistan’ê, lê nabe<br />
Sunnî û Şîa hewl bidin postê serokkomariyê<br />
ji kurdan bistînin. Serokayetiya<br />
kurdan di van çend salên<br />
rabirdû de roleke girîng lîst û berjewendiyên<br />
niştîmanî li ber çav girtin.<br />
Ji ber van nerînan Talabanî<br />
hinek alîgirên xwe li hundirê Herêma<br />
Kurdistan’ê wenda kirin ji ber<br />
ku kurdan hinek caran wiha hest kiriye<br />
ku Talabanî berjewendiyên<br />
kurdan piştguh dike, lê bi baweriya<br />
min ev yek xelet e. Talabanî serokê<br />
tevahiya İraq’ê bûye û divê kurd<br />
fam bikin ku pêwîst e Talabanî di<br />
vî postê girîng de karên wiha bike.”<br />
Di salên navbera 2000-2005’an<br />
de, Wayne White Cîgirê Serokê Nivîsîngeha<br />
Lêkolîn û Agahiyên Rojhilata<br />
Navîn li Wezareta Derve ya<br />
Amerîka bûye û di dawiya salên<br />
heştêyan ji sedsala borî jî di beşê civandina<br />
agahiyan a ser bi Wezareta<br />
Derve, li welatên Rojhilata Navîn<br />
kar kiriye. Li gor White divê hêzên<br />
kurdî li gel hêzên siyasî yên İraq’ê<br />
hevpeymaniyan dirust bikin lê dom<br />
dike: “Bi mercê ku mebest ji van<br />
hevpeymaniyan ne gihandina zerarê<br />
bi hêzeke din a Herêma Kurdistan’ê<br />
be.”<br />
Derheqê wê yekê jî ka gelo divê<br />
kurd çi bikin da ku jimareke zêde<br />
ya dengan li derveyî sînorên Herêma<br />
Kurdistan’ê di van hilbijartinan<br />
de bidestve bînin, navborî got:<br />
“Divê partiyên siyasî yên kurd sozdariyeke<br />
ciddî di derbarê daxwaziyên<br />
neteweyên ji bilî kurdan pêşan<br />
bidin. Di dema borî de hat xuyakirin<br />
ku siyaseta kurdan di derbarê<br />
ereb, tirkmen û mesîhiyan de bi yek<br />
awayî ye û bi tenê berjewendiyên<br />
gelê kurd li berçav digre. Lewma di<br />
berjewendiya gelê kurd de ye ger<br />
ku bi awayekî ciddî guh bidin nîgeraniya<br />
kêmneteweyên din.”<br />
Barzanî bersiva pirsa xwe<br />
ji Amerîka wergirt<br />
QuBAD TALABANÎ*<br />
Serdana Serokê Herêma Kurdistan’ê<br />
Mesud Barzanî bo Amerîka,<br />
hebûna wê peywendiya taybet diselimîne<br />
ku di navbera Herêma Kurdistana<br />
İraq’ê û Amerîka de heye û<br />
xurt jî bûye. Serok Barzanî û şanda<br />
pê re ne tenê ji aliyê Serok Obama<br />
ve li Koşka Spî hatin pêşwazîkirin,<br />
lê pênc rojan li wir man û li derdora<br />
Washington’ê geriyan û li gel çendîn<br />
kesên payebilind ên sîstema siyasî<br />
ya Amerîka hevdîtin pêk anîn.<br />
Civîn pêkhatîbûn ji xwarina nîvroyê<br />
li gel Cîgirê Serokkomarê<br />
Amerîka’yê Joe Biden û civînek bi<br />
serkirdên Kongreyê ku Seroka<br />
Kongreya Amerîka Nancy Pelosi<br />
mêvandariya wê civînê kir.<br />
(...) Serok Barzanî bi mebesta<br />
wergirtina bersiva pirsekê hat Amerîka,<br />
ew jî ew bû, ‘Gelo vekişyana<br />
arteşa Amerîka ji İraq’ê, bi wateya<br />
vekişyana piştgiriyê û nemana berpirsyariya<br />
Amerîka li İraq û Kurdistan’ê<br />
ye? Di civînê de me guhdariya<br />
‘nexêreke’ zelal û eşkere kir. Herwiha<br />
berdewam bi me hat ragehandin<br />
ku Amerîka wê hewlên xwe<br />
bidomîne ji bo ku alîkariya hêzên siyasî<br />
ên hundirê İraq’ê bike da ku li<br />
ser nakokî û dijheviyan zal bin. Herwiha<br />
wê îdareyê hezkirina xwe<br />
diyar kir ku Herêma Kurdistan’ê<br />
Serokê Herêma Kurdistan’ê Mesûd Barzanî li gel Serokê DYA’yê Barack Obama.<br />
pêşketin û geşekirinên xwe bidomîne,<br />
di heman demê de li ser rola<br />
xwe ya sereke di proseya demokratîkkirina<br />
İraq’ê de berdewam be.<br />
Lê ya ku ji bo min zêde cihê<br />
kêfxweşiyê bû, dubarekirina pêdagiriya<br />
Amerîka nebû ku her piştgiriya<br />
İraq’ê dike an pesna Amerîka<br />
bo Hikûmeta Herêma Kurdistan’ê<br />
tîne ziman ji bo wê rolê erênî ku li<br />
İraq’ê hebûye, di rastiyê de dîtina<br />
çêkirina bingeha wê peywendiya<br />
taybet bû ku di navbera Amerîka û<br />
Kurdistan’ê de heye, peywendiyek<br />
ku ji peywendiya taktîkî û silavdan<br />
û himbêzkirina hev derkeve, gavan<br />
biavêje bo peywendiyeke zêdetir<br />
sereke û stratejîk. Peywendiyek ku<br />
nigeranî û stratejiyeke hevbeş têde<br />
bê behskirin û armanc û hêviyên<br />
herdu aliyan têde werin diyarîkirin.<br />
(...) Divê em hewl bidin ev peywendiya<br />
taybet bidome û kulîkan<br />
derxe. Divê em hewl bidin ku hevpeymaniya<br />
me û têkiliyên me li gel<br />
Amerîka ku dîroka wê tejî karesat,<br />
firotin û hevaltî ye, hêviyê bide<br />
xelkê me ji bo pêşerojeke geş û<br />
asûde bo xweşderbaskirinê.<br />
*Nûnerê Hikûmeta Kurdistan’ê li Amerîka<br />
(Nivîs ji Webloga taybetî ya Qubad Talabanî<br />
hatiye wergirtin.)<br />
Bexda projeya<br />
destûra herêmê<br />
tehdîd dike<br />
“Bi tenê Dadgeha Bilind a İraq’ê dikare<br />
destûra Herêma Kurdistan’ê rawestîne,<br />
piştî ku gilîname li dijî destûra herêmê<br />
digihe ber destê wê. Bê guman di dema<br />
çêkirina referandûmê jî her desthilateke<br />
İraqî wek parlamen yan hikûmet dikare<br />
rexne li naveroka destûrê bigre.”<br />
Hewlêr - Li gel nêzîkbûna dema<br />
hilbijartinan, di nav elîta siyasî û<br />
yasayî ya Herêma Kurdistan’ê de<br />
tirsek peyde bûye ku derfeta biryardanê<br />
li ser projeya destûra Herêma<br />
Kurdistan’ê bi rêya referandûmê bi<br />
yekcarê lawaz bûbe û ew dem êdî<br />
qediyabe ku kurd bi awayê ku dixwazin<br />
biryarê li ser projeyê destûrê<br />
xwe bidin.<br />
Piştî ku Parlamena Kurdistan’ê<br />
di Hezîran a borî de bi tevahiya<br />
dengên 97 parlamenteran projeya<br />
destûra Herêma Kurdistan’ê pesend<br />
kir, biryar bû di 25’ê Tîrmeh a borî<br />
de li gel hilbijartinên Parlamena<br />
Kurdistan’ê proje bikeve referandumê,<br />
lê bilindbûna dengên nerazîbûnê<br />
ji aliyê çend aliyên navxwe û<br />
piştre nerazîbûna Bexda û guşarên<br />
Amerîka bûn sedemên paşxistina<br />
pêkanîna referandûmê.<br />
Mafperwer û endamê gera borî<br />
ya Parlamena Kurdistan’ê Dr. Nûrî<br />
Talabanî bo <strong>Rûdaw</strong>’ê ragihand: “Li<br />
gor destûra İraq’ê, mafê Herêma<br />
Kurdistan’ê heye ku destûrekî xwe<br />
hebe, lê pirsgirêk li ser naveroka<br />
destûrê ye, pirsgirêka naverokê jî<br />
pêk tên ji nakokiyên navxweyî li<br />
Herêma Kurdistan’ê li ser destûrê û<br />
dijayetiya Hikûmeta Bexda li dijî<br />
projê.”<br />
Dr. Nûrî Talabanî ku piştî serhildanê<br />
yek bû ji wan kesên ku daxwaza<br />
danîna destûra Herêma<br />
Kurdistan’ê dikir, wiha dibêje: “Min<br />
gellek caran daxwaz kir berî ku destûra<br />
İraq’ê bê pesendkirin, em destûrekî<br />
ji xwe re deynin da ku bibe<br />
bingehê daxwaziyên me û tiştên ku<br />
em dixwazin di destûra İraq’ê de bê<br />
dariştin, lê ev yek nehat kirin.” Derbarê<br />
paşketina projeya destûra Herêma<br />
Kurdistan’ê de, Talabanî got:<br />
“Kesên ne pispor ku rawêjkarên aliyên<br />
siyasî bûn, pirsgirêka destûrê<br />
gihandin vê rojê.”<br />
Serokwezîrê İraq’ê Nûrî Malikî<br />
bi awayekî eşkere ragihand ku ew<br />
li pişt guşarên Amerîka’yê bûye<br />
derbarê rawestandina dengdana li<br />
ser projeya destûra Herêma Kurdistan’ê.<br />
Niha jî ji aliyê hinek çavdêran<br />
ve metirsiya wê yekê tê kirin ku<br />
piştî hilbijartinên 07.03.2010’an<br />
guşarên Bexda li ser projeya destûra<br />
Herêma Kurdistan’ê zêdetir<br />
bibin, nemaze ger desthilateke<br />
bihêz di encama van hilbijartinan<br />
de bê dirustkirin û pêgeha kurdan<br />
tê de lawaz be.<br />
Parlamenterê Hevpeymaniya<br />
3<br />
Kurdistanî Mehmûd Osman ku careke<br />
din bo Parlamena İraq’ê hatiye<br />
berbijarkirin, wiha dibêje: “Bê<br />
guman guşar dirust dibin wek çawa<br />
di Hezîran a sala borî de, dema kurdan<br />
xwest bixin dengdanê de,<br />
Bexda pirsgirêk derxistin û ji amerîkiyan<br />
re got.”<br />
Mehmûd Osman wiha domand:<br />
“Bi tenê Dadgeha Bilind a İraq’ê<br />
dikare destûra Herêma Kurdistan’ê<br />
rawestîne, piştî ku gilîname li dijî<br />
destûrê herêmê digihe ber destê wê.<br />
Bê guman dema çêkirina referandûmê<br />
jî her desthilateke İraqî wek<br />
parlamen yan hikûmet dikare rexne<br />
li naveroka destûrê bigre.”<br />
Lê ji xeynî nerazîbûna Bexda li<br />
ser projeya destûrê, rexneyên tund<br />
li ser projeyê ji hundirê Herêma<br />
Kurdistan’ê bi xwe jî hene. Lê<br />
Mehmûd Osman di warê yasayî de<br />
vê yekê wek pirsgirêkeke mezin<br />
nabîne ji ber ku; “Yasaya pesendkirina<br />
projeya destûra Herêma Kurdistan’ê<br />
ev pirsgirêk yekalî kiriye.<br />
Li gor vê yasayê divê du ji sêyên<br />
endamên Parlamena Kurdistan’ê<br />
biryara sererastkirina destûrê bidin,<br />
gelo kesên ku daxwaza sererastkirina<br />
destûrê didin vê rêyejê pêk<br />
tînin?”<br />
Serokê Tevgera Goran Noşîrwan<br />
Mistefa di Hezîran a borî de piştî<br />
pesendkirina projeyê ji aliyê Parlamena<br />
Kurdistan’ê ve ragihand ku<br />
vê projeyê red dike û wê li dadgeha<br />
federe de gilînameyê li ser tomar<br />
bike. Herwiha jimareke zêde ya ronakbîrên<br />
Kurdistan’ê rexne li projeyê<br />
girtin û daxwaza rawestandina<br />
wê kirin.<br />
Derbarê paşketina referandûmê li<br />
ser projeya destûrê, parlamenterê<br />
ser bi Fraksyona Goran Zana Raûf<br />
got: “Pêşbînî dikim desthilatdarên<br />
Kurdistan’ê destûra herêmê wek<br />
beşek ji bazareke siyasî danîbin bi<br />
mebesta reftarkirina li gel opozisyona<br />
Kurdistan’ê.”<br />
Ji aliyekî din ve, Serokê Fraksyona<br />
Yekgirtû Umer Evdilezîz<br />
wiha peyivî: “Divê di demeke kurt<br />
de gotûbêj li ser destûra herêmê<br />
bên kirin. Bi baweriya me paşxistina<br />
destûrê ne baş e û hebûna destûreke<br />
pûç û kal ji nebûna<br />
destûrekê bo Herêma Kurdistan’ê<br />
baştir e. Naveroka destûrê çawa<br />
dibe bila bibe, kesên ereb ên şovenîst<br />
hene ku ger destûr dûviktiya<br />
kurdan ji wan re ne çesipîne û ne<br />
bi dilê wan be, dijî wê derdikevin.”
4 Kurdıstanî<br />
FKKS, Bakuriyan li hev dicivîne<br />
Kaplan, Bozarslan, Elçî û Bozyel. (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
AzAD KuRDÎ<br />
Stockholm - Federasyona Komeleyên<br />
Kurdistan’ê li Swêd’ê<br />
(FKKS) bi bêşdariya Parlamenterê<br />
Şirnex’ê yê Partiya Aştî û Demokrasî<br />
(BDP) Hasip Kaplan, Serokê<br />
KADEP’ê Şerafettîn Elçî, Serokê<br />
HAK-PAR’ê Bayram Bozyel di 7’ê<br />
Sibat´a 2010’an de li peytexta<br />
Swêd’ê, Stockholm’ê li ser pêvajoya<br />
vekirina pirsa kurd li Bakûrê<br />
Kurdistan’ê konferansek lidar xist<br />
û bi encamnameyeke 6 xalî dawî bi<br />
xebatên xwe anî. Di konferansê de<br />
daxwaz hat kirin “Destûreke nû<br />
were çêkirin, hemû maf û azadiyên<br />
kurdan bên naskirin, zimanê kurdî<br />
bibe zimanekî fermî yê perwerdeyê.”<br />
Seroka FKKS’ê Aycan Şermîn<br />
Bozarslan, di daxwiyaniyeke taybet<br />
de bo <strong>Rûdaw</strong>’ê armancên pêkanîna<br />
wê konferansê şirove kir û wiha<br />
axifî: “Ji bo me giring bû ku em<br />
wan aliyan bihev re kom bikin û<br />
nerînên wan bikevin rojevê, xelk jî<br />
guhdariya wan bike, kêmasî û pirs-<br />
Amed - Xwendevan û nivîskarên<br />
kurdî yên Bakurê Kurdistan’ê sedîsed<br />
Pirtûkxaneya Avesta ya şaxê<br />
Amed’ê xweş nas dikin. Kîjan pirtûkeka<br />
kurdî ya nû derkeve meriv<br />
li wir peyda dike. Gelek caran nivîskar<br />
û xwendevanên kurdî bi xêra<br />
Pirtûkxaneya Avesta li wir digihîjin<br />
hev û li ser piyan behsa êş û derdên<br />
kurdî ji hev re dikin. Ji pirtûkxaneya<br />
Avesta ya Amed’ê Songul<br />
Keskîn di derbarê xwendevanên<br />
kurdî û pirtûkên ku li Amed’ê pirr<br />
têne firotin de agahî dan <strong>Rûdaw</strong>´ê<br />
û da zanîn ku li Pirtûkxaneya Avestayê<br />
ev demek e ferheng û gramerên<br />
kurdî pirr têne firotin. Keskîn,<br />
bi ken gazincan ji nivîskarên kurd<br />
jî kir, “Hin xwendevanên kurdî ji<br />
gelek nivîskarên kurd bêtir pirtûkên<br />
kurdî dixwînin û bala xwe didine<br />
ser. Hinek nivîskar hene li Amed’ê<br />
ji xwe qet pirtûkên kurdî naxwînin,<br />
bi tenê navê wan nivîskar e mixabin!”<br />
girêk bên destnîşankirin û piştre bi<br />
rêya gotûbêjan bên çareserkirin. .”<br />
Bozarslan got ku ew wek<br />
FKKS’ê, di meha Nîsana îsal de,<br />
wê di derbarê pêvajoya çareserkirina<br />
pirsa kurd de ligel partiyên siyasî<br />
û rêxistinên sivîl ên Swêd’ê<br />
semînareke berfireh lidar bixin.<br />
Serokê KADEP’ê Şerafettîn Elçî<br />
di axaftina xwe ya konferansê de<br />
diyar kir ku ev cara pêşîn e ku hikûmet<br />
bi navê kurd dest avêtiyê<br />
pirsa kurdî û dixwaze bi riya demokratîk<br />
vê pirsê çareser bike. Elçî<br />
wiha axifî: “Ev niqteyekê girîng e,<br />
ji ber ku heta niha dewlet û hikûmetên<br />
Tirkiyê pirsa kurdî wek pirsa<br />
terorê bi nav dikirin û çaresiya wê<br />
jî bi riya leşkerî didîtin.” Serokê<br />
KADEP’ê herwiha daxwiyand: “Lê<br />
di pêvajoya de derket ortê ku ne hikûmet,<br />
ne jî raya giştî ya Tirkiyê ji<br />
vê vebûnê re ne amade bûn û tu<br />
projeyên konkret yê hikûmetê tunebû<br />
ku pirsa kurd çawa çareser<br />
bike û kurd jî di vî warî de ne<br />
amede bûn.”<br />
Di hember de, Parlamenterê Şir-<br />
Li Amed’ê law ji keçan<br />
zêdetir kurdî dixwînin<br />
Ferhenga Zana Farqînî û<br />
gramera Celadet baş tê firotin<br />
Songul Keskîn kêfxweşiya xwe<br />
bo firotina gramer û ferhengên<br />
kurdî der kir, “Belê em her hefte sîparîşên<br />
nû yên ji bo Ferhenga kurdî<br />
ya Zana Farqînî û Gramera Celadet<br />
Bedirxan didin. Lê bi taybetî em jî<br />
li ser xwendevanan disekinin bo ku<br />
bala xwe bidin pirtûkên ser zimanê<br />
kurdî. Bo vê yekê em cihê taybet ji<br />
ferheng û gramerên kurdî re hazir<br />
dikin û bala mûşteriyan didide ser.<br />
Em di dikanê de bi taybetî pirtûkên<br />
kurdî derdixînin pêş…”<br />
Li ser pirsa <strong>Rûdaw</strong>´ê ya, “Gelo<br />
tesîra reklam û danasînên pirtûkên<br />
kurdî li ser firotina wan dike?” jî,<br />
Songûl Keskîn wiha bersivand,<br />
“Tesîra reklam û danasînê gelekî<br />
kêm e li ser firotina wan. Jixwe weşanxane<br />
û mediya kurdî jî gohê<br />
xwe nadin reklamên kurdî. Herî<br />
zêde tesîra têkiliyên hevaltî û dostaniyê<br />
li ser firotina pirtûkan heye.<br />
nex’ê yê BDP’ê Hasip Kaplan, derbarê<br />
giringiya civîna wan sê aliyên<br />
Bakurê Kurdistan’ê bo <strong>Rûdaw</strong>’ê<br />
wiha axifî: “Me wisa baş zanî ku di<br />
vê dema hestyar de partî û rêxistinên<br />
kurdî yekgirtî bin, bi taybet di<br />
qonaxa niha de ev yek pir pêwîst<br />
e.” Kaplan herwiha ragehand ku ew<br />
wek parlamenterekî kurd di Konferansa<br />
Stokholm’ê de beşdar bû, lê<br />
diyar kir jî: “Nerînên min heman<br />
nerînên BDP’ê ne.”<br />
Serokê HAK-PAR’ê Bayram<br />
Bozyel, diyar kir: “Heta niha civîn<br />
û konferanseke wiha berfireh û cidî<br />
çênebûye.” Bozyel di berdewamiya<br />
daxwiyaniya xwe de bo <strong>Rûdaw</strong>’ê<br />
nerînên xwe wiha rave kir: “Cara<br />
yekem e ku li Swêd’ê konferanseke<br />
bi vî awayî mezin û fireh tê lidarxistin<br />
û nûnerên sê partiyên legal<br />
ên kurdî bihev re dicivin. Konferanseke<br />
dewlemend û zindî bû û<br />
hemû aliyên pêvajoya çareserkirina<br />
pirsa kurd li Tirkiyê xistin rojevê.<br />
Pêwîstiyên Kurdistan’ê û gelê kurd<br />
me neçar dike ku ji hev nêzîk bin û<br />
ber bi hev biçin.”<br />
Konferansa FKKS’ê ya bi beşdariya<br />
sê partiyên Bakurê Kurdistan’ê,<br />
wek encamnameyek bi van 6<br />
xalan bidawî hat:<br />
• Heta pirsa kurd çareser nebe, demokrasî<br />
li Tirkiye’yê bicî nabe.<br />
• Divê destûreke nû were çêkirin,<br />
hemû maf û azadiyên kurdan bên<br />
naskirin, zimanê kurdî bibe zimanekî<br />
fermî yê perwerdeyê.<br />
• Divê mafê kurdan yên giştî bên<br />
qebûlkirin.<br />
• Divê kurd di herêma xwe de<br />
desthilatdar bin.<br />
• Divê vesayeta leşkeran li ser hikûmetê<br />
rabe û ew di bin kontrola<br />
sivîl de bin.<br />
• Divê hemû şaredar û zarokên ku<br />
di girtîgehan de ne, bên azadkirin.<br />
Jixwe kesê ku pirtûkeke kurdî biecibîne<br />
miheqek ji yên din re jî pêşniyar<br />
dike.”<br />
Keskîn balê dikişîne ser zaravayê<br />
zazakî jî û dide zanîn ku firotineke<br />
berbiçav di pirtûk, ferheng û gramerên<br />
bi zazakî de jî heye û ew ji<br />
vê yekê kêfxweş e.<br />
Li ser pirsa me ya li ser firotina<br />
romanên kurdî jî Songul Keskîn<br />
wiha dibêje, “Romanên Hesenê<br />
Metê bi taybetî Gotinên Gunehkar<br />
baş têne firotin. Li hêla din romana<br />
Jan Dost ya Mîrname jî xweş diçe.”<br />
Keskîn behsa xwendevanên Cegerxwîn<br />
jî dike, “Hemû pirtûkên<br />
Cegerxwîn têne firotin.”<br />
Kurdî di bin manîpulasyona<br />
tirkî de ye<br />
Di vir de em gotina wê di nivî de<br />
dibirin û jê dipirsin, “Di vir de hişê<br />
Neteweyî çi tesîrê dike li ser firotina<br />
pirtûkan?” Keskîn wiha berdewam<br />
dike, “Bi pêşketina hişê kurdî re fi-<br />
BAYRAM AYAz<br />
rotina pirtûkên kurdî jî helbet zêde<br />
dibe. Mesela vê dawiyê hinekî wisa<br />
çêbû. Lê mixabin kurdî hê jî di bin<br />
manûpilasyona zimanê tirkî de ye,<br />
loma mûşteriyên wê jî kêmtir in.”<br />
Keskîn diyar kir ku ew ti ferqiyê<br />
naxin nava weşanxaneyên kurdî,<br />
“Li ba me ji hemû weşanxaneyan<br />
pirtûkên kurdî hene; ji Do, Belkî,<br />
heta Doz û Perîyê û yên din. Jixwe<br />
em li vir hinekî jî mîsyona pirtûkên<br />
kurdî dikin. Loma em pirtûkfiroşgeha<br />
Avesta ya Amed’ê jî wekî pirtûkxaneyeka<br />
kurdî bi nav dikin û<br />
wisa dibînin.”<br />
Keskîn, li ser profîla xwendeva-<br />
Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010<br />
Hilbijartin û dahatûya desthilata<br />
Bexda’yê<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
Roja 7’ê Adar’ê 2010 li seranserê İraq’ê û<br />
Başûrê Kurdistan’ê hilbijartinên parlamentoyê<br />
çêdibe. Hilbijartina berê vê di sala 2005’an de<br />
çêbûbû. Desthilata îro li Baxda’yê encamê wê<br />
hilbijartinê ye. Erebên şîa, sunî û kurdan wek<br />
sê aliyan piştî bazareka zor desthilatê di nav<br />
xwe de parve kirin.<br />
Postê serokê İraq a Federal gîha kurdan,<br />
Mam Celal bû Serokkomar; yek ji şia û yek ji<br />
suniyan jî bûn cîhgir. Postê serokwezîr yekî<br />
şîa bû. Roja 7’ê Nîsan’ê 2005 İbrahim Caferî<br />
bû Serokwezîr. Karê wî 20’ê Gulan’ê 2006’an de bi dawî hat. Ew<br />
mecbûr bû vî karî berde. Pişta xwe zêde bi İran´ê û Tirkiye´yê germ<br />
kir û dijminahiya kurdan jî kir. Di çûna Caferî de rola kurdan roleke<br />
karger bû. Piştre Nurî Malikî dewsa wî girt. Kurdekî û erebekî sunî jî<br />
cîhgirê serokwezîr in. Heta berî vegera Kurdistan’ê Dr. Saleh Behram<br />
ser navê kurdan wî postî bi serkevtî dimeşand.<br />
Serokê parlamentoyê erebekî sunî bû û du cîhgirê wî yek kurd û<br />
yek jî erebê şia heye. Dezgehehên birêvebirî û kargerî jî (wezaret û<br />
yên din) di nav van her sê hêzan de hat parve kirin. Ev hersê alî hem<br />
şirîkên hevdu ne û hem jî yekdu kontrol dikin.<br />
Şirîkatiya li Baxda’yê karekî ne hêsa ye. Ji aliyekî ve peywendiyên<br />
kurd û ereban hertim ne weka dilê mirov dixwaze dimeşe. Ji aliyê din<br />
ve pirsgirêka nabeyna erebên şia û sunî jî pirseka zêde giran e. Pirseka<br />
dîrokî ye, barekî hezar û sê sed salan e. Pirsa şia û suniyan wekî çiyayeke<br />
li ser pişta siyasetê û desthilata Baxda’yê. Li Baxda’yê meşandina<br />
siyasetê, ji aliyekî hûnereke mezin e û ji aliyê din ve<br />
şarezabûnekî „canbazî“ jê re divê.<br />
Di demên parvekirina desthilatê de hewce ye mirov bihêz be û bizane<br />
ji bazara desthilatê çawa bi serkevtî derbiçe.<br />
Nuha li pêşiya başurê welatê me pêvejoyeke wisa dest pê dike.<br />
Roja 7’ê Adar’ê hevwelatî dengê xwe didin. Yanî diyar dikin, di<br />
pênc salên pêş de kî û çawa di birêvebiriya siyasî û îdarî de xwedî<br />
gotinê û desthilatê be. Helbet destûrek heye. Ev destûr di 2005an de<br />
bi dengê xelkê İraq’ê û Kurdistan’ê bi rêjeyekî bilind hatibû qebûl<br />
kirin. Belê, ev çarçoveyekî bingehîn e. Lê jiyan tiştekî din e. Cîbecîhkirina<br />
biryarên destûrî, siyasî û rêvebirî mixabin hertim ne li goreyê<br />
destûrê, yasa û biryaran pêktê, lêbelê li gor hêza terefan. Hêza<br />
te hebe û hêzên navdewletî ne li dij bin, tu dikarî mafên xwe bi dest<br />
bînî. Eger hêza te tunebe, kes goh nade kesî. Li İraq’ê heta îro wisa<br />
bûye. Rê û rêbaza çareserkirina pirsa Kerkûkê û deverên din di destûrê<br />
(xala 140) de hatiye zelalkirin. Lê erebên şirîkê desthilata<br />
Baxda’yê nahêlin ev pirs çareser bibe. Di nav Baxda’yê û Hewlêr’ê<br />
de gelek pirsên girîng çareser nebûye. Ereban van pirsan bi zanatî<br />
paşde xistin. Hêviya wan ew e, roja 7’ê Adar’ê encamên din derkevin<br />
holê û li Baxda’yê desthilat bê guhertin. Wek mînak kurd nikaribin<br />
Serokkomariyê bi dest bîxin û bi serokatiya parlamentoyê razî bin!<br />
Xeberekî pêşiyan heye, dibêje „Mirîşk di xewna xwe de qûtê dibîne“.<br />
Xweziyên hinek hêzan dê di qirika wan de asê be.<br />
Hilbijartina 7ê adarê dê desthilata Baxda’yê diyar bike.<br />
Piraniya ereban dixwazin hêz û rola kurdan li Bexda´yê kêm bibe,<br />
dengê wan bê birîn. Gotinên waliyê Mûsil’ê Esîl Nûçêfî , divê ji kurdan<br />
re bibe „goharên goha“! Ev nezilam li parezgeha Mûsil’ê desthilatekî<br />
piçûk bi dest xistiye, dixwaze kurdan ji Mûsil’ê bi zorê der bixe.<br />
Eger ji destê erebên vî cureyî werê dê bixwazin Kurdistan’ê jî ji kurdan<br />
vala bikin. Dibe ku ev gotin hinekî giran û ne dîplomatik bin, lê<br />
rastî ev e.<br />
Kurd divê di hilbijartinê de biserkevin, destkevtiyên li Baxda’yê<br />
biparêzin û di bazara piştî hilbijartinê de bihêz bin. Divê em dereng<br />
nemînin û dest bi seferberiya xebata hilbijartinê bikin.<br />
nên keç û kuran jî wiha got, “Helbet<br />
kur ji keçikan bêtir pirtûkên<br />
kurdî dixwînin. Carna ez dêna xwe<br />
didimê ku hinek law hevalên xwe<br />
yên keç bi xwe re tînin û pirtûkên<br />
kurdî bi wan didin nasandin û diyarî<br />
wan dikin.”<br />
Di dawiyê de me gefxwarin û<br />
zordestiya dewletê jî jê pirsî, ewê<br />
wiha berisvand, “Berî deh salan, ji<br />
ber qedexeyên li ser pirtûkên kurdî<br />
zordestiya dewletê li ser me hebû,<br />
carcaran dihatin pirtûkên ku hatine<br />
qedexekirin top dikirin, lê îro em<br />
rihet in, tu gefxwarin û zordestî li<br />
ser me tune.”
<strong>Rûdaw</strong> Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 Kurdıstanî 5<br />
Îran kurdan nake parêzgar<br />
“Kurd jî jiber vê nirxandina desthilatê welatên ku lê dijîn, xwe<br />
wek hevwelatiyên van welatan nabînin û dixwazin bi hemû<br />
awayan serxwebûna xwe bidestve bînin.”<br />
Dîmenek ji bajarê kurdnisîn.<br />
SABİR QADİRÎ<br />
Taybet - Nûnerên navçeyên<br />
kurdnişîn li Parlamenê Îran’ê daxwaz<br />
dikin berpirsên bilind li çar parêzgehên<br />
Kurdistan’ê kurd bin, lê<br />
desthilatdarên Îran’ê vê xwestekê<br />
paşguh dikin.<br />
Di dîroka sed salên borî de, û di<br />
serdemê desthilatdariya meşrûtiyetê<br />
de ku cara yekem yasa ya bingehînî<br />
ya Îran’ê “destûr” di sala<br />
1906’an de hat nivîsîn; li jêr bandora<br />
Azeriyan û rolê wan di şoreşê<br />
de, madeyek di yasaya bingehînî de<br />
hat pesendkirin ku rê dide neteweyên<br />
ji bilî neteweya Fars ku tevî<br />
proseya rêvebirina karûbarên Îran’ê<br />
bibin. Yasa ya ku wek yasaya rêvebirina<br />
eyalet û wîlayetan (147 eya-<br />
NEWzAD MEHMuD<br />
Silêmanî - Nêzîka 300 malbatên<br />
Kurd ên Rojhilatê Kurdistan’ê ku<br />
jiber şerê heşt salî yê di navbera<br />
Iraq û Îran’ê de di salên 1980 ji sedsala<br />
borî de, ketin kampa Eltaş li<br />
parêzgeha Rumadî û bi awayekî bê<br />
rehm ew xistin jêr çavdêriyeke tund<br />
heta ku çûna wan bo derveyî têlên<br />
dirkî yên kampê jî bo çareserkirina<br />
nexweşiyê jî, diviyabû mohletê<br />
wergire.<br />
Ji xeynî kêmendamtiya Ehmed<br />
Elî Kakeweys, carina bihna wî jî diçike<br />
û dibêje hikûmet me wek hevwelatî<br />
nabîne û bi tenê pişta xwe bi<br />
Xweda girêdidin: “Ev şeş sal in em<br />
hatine vir, hikûmetê carekê ji<br />
kampa me re negotiye merheba.”<br />
Piştre berê xwe dide hizbên Rojhilatê<br />
Kurdistan’ê û didomîne: “Ne li<br />
me dipirsin û ne jî tên ba me.”<br />
Piştî salekê liser rûxandina rêjîma<br />
Saddam, UN sê cih pêşniyar<br />
kirin bo daniştvanê kampa Eltaş da<br />
ku yekê ji wan hilbijêrin û biçin<br />
wir: Urdun, Sûriyê û Herêma Kurdistan’ê.<br />
Beşek ji wan berê xwe dan<br />
ser sînorê Urdunê û li wir rastî der-<br />
let û 30 wîlayet) tê binavkirin, rê li<br />
pêşiya daniştvanên navçeyên cuda<br />
cuda yên Îran’ê vedikir ku rolê xwe<br />
di rêvebirina desthilat û karûbarên<br />
navçeyên xwe de, bilîzin. Lê yasaya<br />
navborî di ti wextan de neket<br />
warê pratîkê de.<br />
Piştî serkeftina şoreşa gelên<br />
Îran’ê di sala 1979’an de, destûrê<br />
Îran’ê careke din hat nivîsandin û<br />
di gelek madeyên wê de amaje bi<br />
wekheviya daniştvanên Îran’ê tê<br />
dayîn, lê bêhtir girîngî bi mafên<br />
kultûrî û olî hatiye dayîn (madeyên<br />
3-12-13-19-15-26-41-44 û 48).<br />
Herwiha di warê siyasî de jî ti yasayek<br />
tune ku mafê neteweyên<br />
Îran’ê, Fars ne tê de, di rêvebirina<br />
welêt de misoger bike.<br />
Lewre rê li pêşiya beşdarîkirina<br />
Penaberên Rojhilat li<br />
Silêmaniyê jî ditirsin<br />
deseriyan bûn. Selah Fetah dibêje<br />
me Kurdistan hilbijart heta çavekî<br />
me zindî bibe, ku di dojeha Eltaş de<br />
Beis kor kiribû: “Me got madem<br />
welatê me ye, emê ji nûve bijîn.”<br />
Lê piştî derbaskirina şeş salan li vî<br />
welatê ku Selah û 420 malbatên din<br />
xewna dîtina wê dikirin. Selah dibêje:<br />
“Em li vir jî ditirsin û ewlekariya<br />
me ne parastî ye.”<br />
neteweyên Îran’ê nemaze neteweya<br />
kurd tê girtin di rêvebirin û derbaskirina<br />
karûbarên navçeyên xwe de.<br />
Nûnerên kurd ên bajarên kurdnişîn<br />
bi rêya nivîsîn, bangewazî û lêpirsînkirina<br />
ji wezîrê navxwe û karbidestên<br />
bilind ên Komara Îslamî ya<br />
Îran’ê hewl didin van pirsgirêkan<br />
çareser bikin, lê belê encamên ewqasî<br />
balkêş nebûn.<br />
Nûnerê Bajarê Sine li Parlamenê<br />
Îran’ê Evdilcebar Keremî nerazîbûna<br />
xwe ji vê siyasetê pêşan dide<br />
û daxwaz dike siyaseta ku xwe bi<br />
nerîneke ewlekariyê berê xwe dide<br />
navçeyên kurdnişîn bê bidawîanîn.<br />
Keremî wiha bo <strong>Rûdaw</strong>’ê ragehand:<br />
“Me wek nûnerên navçeyên<br />
kurdnişîn gelek caran daxwaz kiriye<br />
ku di rêvebirina navçeyên<br />
kurdnişîn sûd ji hêza herêmî bê wegirtin,<br />
lê mixabin heta niha me ti<br />
bersiva erênî bidest nexistiye.”<br />
Berdevkê Bereya Yekgirtî ya<br />
Kurd li Parlamenê Îran’ê Dr. Ferhemend<br />
dibêje: “Dema desthilat rê<br />
nade xelkên herêmê karûbarên xwe<br />
bi xwe rêve bibin, xwendineke dîrokî<br />
li pişt vê yekê heye û ji berê ve<br />
desthilat ji kurdan ditirse ku cuda<br />
bibin. Ev yek bi kurdên Îran’ê ve ne<br />
girêdayî ye, lê li hemberî kurdên<br />
her çar parçên Kurdistan’ê tê bikaranîn.<br />
Kurd jî jiber vê nirxandina<br />
desthilatê welatên ku lê dijîn, xwe<br />
wek hevwelatiyên van welatan nabînin<br />
û dixwazin bi hemû awayan<br />
serxwebûna xwe bidestve bînin.”<br />
Daniştvanê kampa Eltaş: “Ne li me dipirsin û ne jî tên ba me.” (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
Endamê Komîsyona Parastina<br />
Peyrewa Navxwe ya Hizba Demokrata<br />
Kurdistan’ê Celîl Gadanî daxwaz<br />
ji Hikûmeta Herêma Kurdistan’ê<br />
dike daniştvanên kampa<br />
Barîke wek hevwelatiyên xwe nas<br />
bike û sanahiyan pêşkêşî wan bike<br />
û wan ji xizmetguzariyan bêpar<br />
neke.<br />
MuSTAFA ŞEFÎQ EDILBÎ<br />
Dola Guran - Bakurê İraq’ê<br />
Di hejmara dawî ya rojnama <strong>Rûdaw</strong> de hevpeyvînek<br />
li gel yek ji akterên rêzefilmê tirk<br />
“Dola Guran“ (Kurtlar Vadisi) bi navê Memati<br />
hatiye belavkirin. Ji hevpeyvînê xuya dike ku<br />
gelek mirovan xwestine bi vî kesî re wêneyên<br />
xwe bigirin. Ev mirovê hanê li hotêla herî navdar<br />
a paytexta Kurdistan’ê, li Hetala Şeraton<br />
mêvandarî jêre hatiye kirin.<br />
Nizanim ev kesên ku mêvandarî jê re kirine<br />
qet rêzefilmê “Dola Guran“ dîtine, an jî weke<br />
nijadperestên ku ev film çêkirine bi rastî dijminên kurdan in? Yên ku<br />
ev rêzefilm dîtine dizanin ku ji serî heya dawiyê ev film sivikkirina<br />
gelê kurd e. Xwestine gelê kurd weke gelekî nezan, şûndamayî û xulamên<br />
biyaniyan nîşan bidin. Pêşmerge di vî filmî de xerab, çete û<br />
rêgir in. Civaka Kurdistan’ê weke civakek jihevketî dide nîşan. Mirov<br />
nikare tevaya rêzefilmekî di çend gotinan de bîne ziman, lê armanca<br />
sereke ya vî filmî tenê xerabkirina îmaja gelê kurd li pêş cîhanê û<br />
gelên heremê ye. Ev jî ne tenê karê rêzefilmekî ye, belkî armancên<br />
siyasî – îdelojî li pişt vî karî hene.<br />
Tê zanîn paşî rûxana rejîma Saddam Hûsên firsetek nû ji kurdan re<br />
çê bû, hevpeymaniyek xurt di navbera Amerîka û kurdan de pêk hat.<br />
Ji demek dirêj û virde cara yêkem bû ji kurdan re delîvek bi vî awahî<br />
çê dibû, kurd weke berê ewqasî pêdivî tirkan nediman. Bi kurtahî hêviya<br />
rizgarbûna gelê kurd çê dibû, dijminên kurdan jî hertim ji vê<br />
yekê ditirsin, ji ber vê çendê xwestin bi her awahî li hember kurdan<br />
bisekinin. Ji aliyekî ve bi piştevaniya dagîrkerên Kurdistan’ê piştgirî<br />
dan terorîstên heremê. Ji hêla din ve bi gelek rengên şerê taybet xwestin<br />
van derfetên çêbûyî ji dest kurdan bigirin.<br />
Ev film jî yek ji van rengên herî gemar yê vî şerê taybet e. Xwestin<br />
bi rêya vî filmî îmaja kurdan ya azadîxwaz, pêşverû û aştîxwaz biguherin<br />
û bikin îmajek kevneperest, terorîst û mirovên xerab. Di gellek<br />
waran de bi terora leşkerî nekarîn bandorê li ser kurdan bikin lê ev<br />
rengên şerê taybet şûnwarên nerênî li ser kurda hiştin. Tiştê balkêş ev<br />
e: Kurd li hember vî şerê hanê ne şiyarin. Akterê rêzefilmekî ku xwestiye<br />
kurdan sivik bike, li Hotêla Şeraton pêşwaziya wî tê kirin, kurd<br />
qîmet didin wî û pêre wêneyan digirin. Gelo sivikdîtina netewa me<br />
bi me ewqasî erzan tê?<br />
Di heman rêzefilm de (Dola Guran) ji ber ku yahûdî têne sivikkirin,<br />
Îsraîl’ê dewleta tirk hetikand. Tirk bi xwe jî qebûl dikin weke ku tirk<br />
di krîza “qoltixa nizim” de hatine rezîlkirin, qet ti carî di dîroka Tirkiye’yê<br />
de ewqasî nehatine rezîlkirin. Ji ber hinek rexneyan ku li ser<br />
wan hatibûn kirin û yahûdî weke rekxerên komployan hatibûn nîşandan,<br />
yahûdiyan ev reaksyona dijwar li hember tirkan nîşan dan. Lê<br />
ew sivikatiya ku di vî filmî de li hember îsraîliyan hatî kirin, li gor sivikkirina<br />
kurdan ne tiştek bû. Lê kurdan nerazîbûn nîşan nedan, berovajî<br />
wê aktorê film xelat kirin, mêvandarî jêre çêkirin û ketin rêzê<br />
ji bona bi wî re wêneyan bigirin.<br />
Gelo em ne netewe ne, em jî weke hemû gelên cîhanê ne xwedî<br />
rûmet û şerefa netewî ne? Gelo em mecbûrin ji celladên xwe hez<br />
bikin? Gelo em neçarin van kesên xeberan ji gelê mere dikin, li Hotêla<br />
Şeraton mêvan bikin. Diviya bû ew kesên li hember xaka Kurdistan’ê<br />
sivikatiyê dikin cesaret nekiribana ku gavên xwe bavêjin ser vê xakê.<br />
Ev kesên gelê me wek hovan dibînin diviya bû bihatana hêkbaran<br />
kirin, diviya heya ku ji vê xakê derdiketin tomatêz li serê wana ketiba.<br />
Dema ku ew çûn Hotêl Şeraton, diviyabû karmendên hotêlê bi gotina<br />
‘bibûrin we heqaret li hember gelê me kiriye, we heqaret li hember<br />
xaka me kiriye, heya hûn dawa lêborînê ji gelê me nekin, cihê we li<br />
vî welatî nîne’ ew pêşwazî bikrana.<br />
Ji bo rojnama <strong>Rûdaw</strong> jî sivikatiyek mezin bû ku weke rojnameyek<br />
bêlayen ev hevpeyvîn li gel wî kesî belav kiriye. Pewist bû tenê pirsek<br />
ji Memati hatiba kirin, ew jî ev bû: “Te û hemî hevkarên te di rêzefilmê<br />
‘Dola Guran’ de we sivikatî li hember xaka me û gelê me kiriye,<br />
hûn bi çi rûyî hatine ser vê xakê? Hûn amade ne li hember vî karê ku<br />
we kiriye lêborînê ji gelê me bixwazin, an na?” Ger ku ew amade<br />
bûne ku daxwaza lêborînê ji gelê me bikin, wê demê me jî cih dida<br />
hevpeyvîna wî. Ger na diviyabû xeberekî nefret û tûrebûna gelê me<br />
li ser wî hatiba amadekirin. Ne ku em bi vî awahî rojnameyên xwe jî<br />
bikin alet ji bona wan kesên ku heqaretan li gelê me dikin.<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
Xwedî: <strong>Rudaw</strong> Media GmbH<br />
Serokê Civata Birêvebir: Nûredîn Weysî · nuradinwaisi@rudaw.net<br />
Sernûser: Ako Mihemed · akopress74@yahoo.com · Rêvebirê Beşa Soranî: Hêmin Ebdulla<br />
hemen@rudaw.nl · Navnîşan: <strong>Rudaw</strong> Media GmbH · Gutenbergstr. 63a · 50823Köln/ Almanya<br />
Telefon: +49 (0) 221.26 00 40 02 · Telefax: +49 (0) 221.26 00 49 81 Web: www.rudaw.net<br />
E-maîl: info@rudaw.de (Beşa Kurmancî) · E-maîl: rudaw@rudaw.net (Beşa Soranî)
6 Nûçe Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 <strong>Rûdaw</strong><br />
Dîmenek ji pevçûnên di navbera ciwanên kurd û hêzên polîsên tirk li bajarê Gever’ê. (Wêne: Diha)<br />
Di salvegera girtina Öcalan<br />
de bi sedan kurd hatin girtin<br />
Amed – Salvegera girtina Serokê<br />
PKK’ê Abdullah Öcalan li gelek<br />
bajar û navçeyan bi çalakiyên kurdan<br />
tê şermezarkirin. Li bajarên<br />
Colemerg, Wan, Amed, Mêrdîn,<br />
Riha, Êlîh, Agirî, Muş, Sêrt, Edene,<br />
Entab, Gewer, Qoser, Pirsûs, Serêkanî,<br />
Hewlêr, Wêranşar, Stenbol û<br />
Mêrsîn’ê kurd derketin kolanan û bi<br />
meş, daxuyanî, û greva birçîbunê<br />
girtina Öcalan hat şermezarkirin.<br />
Li aliyê din beriya 12. salvegera<br />
girtina Öcalan ya di 15’ê Sibat’ê de<br />
ji bo pêşiya çalakiyan bê girtin polîsên<br />
tirk dest bi binçavkirin û serdegirtina<br />
mal û saziyên kurdan kir.<br />
Li hemû bajarên Bakurê Kurdîstan’ê<br />
û Tirkiye’yê bi sedan kes hatin<br />
binçavkirin û ji aliyê polîsên tirk<br />
serdegirtina malan pêk hat. Di operasyonan<br />
de bi sedan kurd maxdûr<br />
dibin. Îsal jî polîsê tirk berî 15’ê Sibat’ê<br />
de dest bi operasyonên girtinên<br />
kir. Li bajarên Colemerg, Wan,<br />
Amed, Mêrdîn, Riha, Êlîh, Agirî,<br />
Muş, Sêrt, Edene, Entab, Gewer û<br />
Îran weşanên hemû<br />
televîzyonên derve asteng kir<br />
SABÎR QADİRÎ<br />
Taybet - Piştî ku pêşiya belavbûna<br />
weşana bernameyên kanalên<br />
BBC û VOA ya bi zimanê farsî li<br />
Îran’ê hat girtin, weşana televizyonên<br />
kurdî ên ser bi partiyên Rojhilatê<br />
Kurdistan’ê jî hat girtin û ew<br />
alî jî dibêjin Komara Îslamî bi şandina<br />
sînyalan weşana televiyonên<br />
wan li Îran’ê sekinandiye.<br />
Bernameyên beşa farsî ya BBC li<br />
ser satalîta Hotbird, ji aliyê xelkê<br />
Îran’ê ve gelek bi berfirehî dihatin<br />
temaşekirin, bi taybet piştî ragehandian<br />
encamên dawî ên hilbijartinên<br />
gera dehem a serokkomariyê li<br />
Îran’ê û destpêkirina nerazîbûnên<br />
Tevgera Kesk. Hikûmeta Îran’ê<br />
fîltre avêtiye ser BBC ya farsî û<br />
VOA ya Amerîka ku çend seetan bi<br />
farsî weşanê dikin. Di qonaxa<br />
Qoser’ê polîs û leşkerên tirk dest bi<br />
binçavkirinê kir û bi ser gelek malan<br />
de girt û hemû alav û amûrên malan<br />
li nava hev xistin. Her wiha li malan<br />
gelek bîlgisayar û pirtûk jî desteser<br />
kirin Di nava van binçavkirinê de<br />
endamên BDP’ê û komaleyên<br />
mafên mirovan jî hene. Di operasyonan<br />
de heta neha ji 200 kesî zêdetir<br />
hatiye binçavkirin. Li gor bajarên<br />
ku operasyon pêk hatiye de wek<br />
Mêrdîn 20, Sêrt 17, Êlîh 10, Wan 11,<br />
Amed 13, Agirî 14, Colemerg 31,<br />
Muş 6, Entep 50, Riha 5, Edene 15,<br />
Stenbul 13 kes hatine binçavkirin.<br />
Operasyonên polîsan li gel çalakiyên<br />
li gelek bajaran didome.<br />
BDP: “Li hember zilmê dive tu<br />
kes stûyê xwe natewîne!”<br />
BDP li ser wan binçavkirin û zextên<br />
li ser endamên partiyê daxuyanî<br />
da capameniyê. Hevserokê BDP’ê<br />
Gültan Kışanak û Selahattin Demirtaş<br />
bang li gelê kurd kirin ku kes li<br />
hember vê zilmê tu kes stûyê xwe<br />
natewîne! Di daxuyaniyê de operas-<br />
yekem de pêşiya belavbûna wan dû<br />
kanalan girtin. Di encama wê valahiyê<br />
de, kanalên kurdî cihê wan dû<br />
kanalan ji bo belavkirina dengê<br />
nerzîbûnê girtin, lewra Îran’ê bi<br />
riya sînyalan weşana televizyonên<br />
ASO SAT, Newroz, Rojhelat û<br />
Kurd Chanel asteng kiriye. Yekem<br />
kanal jî ku ber wê sînyalê ket, kanala<br />
ASO Sat bû ku ser bi Komeleya<br />
Zehmetkêşên Kurdistan’ê ye.<br />
Berpirsê beşa farsî ya ASO SAT<br />
Emîr Selewatî, şandina sînyalan bo<br />
ser televizyonên ser bi opozîsyona<br />
kurdî û Îranî wek beşek ji siyaseta<br />
Komara Îslamî dizane bo rûbirûbûn<br />
û kontrolkirina nerazîbûnên vê dawiyê<br />
li Îran’ê: “Di çend mehên borî<br />
de Parlamenê Îran’ê qanûnek pejirand<br />
ji bo rûbirûbûna wan dezgeh û<br />
medyayên dibin sedema çêbûna şoreşa<br />
nerm, di qonaxa yekem a cîbi-<br />
yonên ku li dijî BDP’ê tên lidarxistin<br />
de wekî darbeyekî leşkerî tê binavkirin:<br />
”Her roj malên endam û<br />
rêvebirên partiyên me tê serdegirtin,<br />
endam û rêvebirên me tên binçavkirin<br />
û ragirtin.“<br />
Di dawiya daxuyaniyê de jî bang<br />
li her kesî dikin ku ji bo protesto kirina<br />
15’ê Sibat’ê û terora binçavkirin<br />
û ragirtinê bê şermezarkirin divê<br />
herkes derkeve qadan û mafên<br />
xweyî demokratîk bikar bîne.<br />
Li Ewrûpa jî salvegera 15’ê<br />
Sibat’ê hate şermezarkirin. Li<br />
Fransa li bajarê Strassbourg’ê bi deh<br />
hezaran kurd hatin cem hev û salvegera<br />
15’ê Sibat’ê bi meşek girseyî<br />
protesto kirin û ji Öcalan re azadî<br />
xwestin. Kurdan li meydana Boulevard<br />
de Nancy meş û mitîngek lidarxist.<br />
Di meşê de pankartên “‘Em<br />
komploya navnetewi şermezar<br />
dikin”, “Ji Öcalan re Azadî” balkişand.<br />
Li Avusturalya li bajarê<br />
Sydney û Melbourn’ê jî kurdan<br />
15’ê Sibat’ê protesto kir.<br />
cîkirina wê yasayê de jî, bi riya şandina<br />
sînyalan weşana herdû televizyonên<br />
BBC û VOA li Îran’ê<br />
sekinand, piştre jî belavbûna weşana<br />
çendîn televizyonên din wek<br />
ASO SAT’ê li Îran’ê asteng kir.”<br />
Selewatî herwiha da xuyakirin: “Ji<br />
bo piştrastbûna zêdetir me peywendî<br />
bi rêveberên Hotbird’ê re<br />
çêkir û me ji wan re ragehand ku<br />
sînyaleke bihêz û berfireh pêşiya<br />
belavbûna ASO Sat û 7 televizyonên<br />
Ewrûpa’yê girtiye.”<br />
Bi sedema zêdebûna rojnamgerên<br />
girtî li Îran’ê, di rêzbenda dawî<br />
ya welatan de, Îran wek “Girtîgeha<br />
Rojnamevanan” hatiye bi- navkirin.<br />
Li gor nûçeya Rojnameya “Etemaad<br />
Melli’ çapa Tehran”ê,<br />
Komara Îslamî ji bo fîlterkirina 10<br />
milyon malperên înternetê, 7 milyon<br />
dolar xerc dike.<br />
Li Atîna’yê 2 yûnanî kuştibû<br />
Ji kurdekî re 85<br />
sal zindan<br />
KAWE ŞÊX EBDuLLA<br />
Atina - Roja 10.02.2010’an dadgeha<br />
Atîna ya paytextê Yûnanistan’ê,<br />
sezaya 85 sal zindan liser<br />
gencekî kurd bi navê Rêbiwar, birî.<br />
Seza, piştî eşkerebûna desthebûna<br />
Rêbiwar di kuştina dû mirovên Yûnanî<br />
berî dû mehan, hat birrîn. Rêbiwar<br />
ji Başûrê Kurdistan’ê ye û ev<br />
zêdeyî 5 salan e li paytextê Yûnanîstan,<br />
Atîna’yê dijî.<br />
Di dema şopandin û lêgerîna li<br />
kujerên dû gencên kurd li Atîna,<br />
polîsên bajêr kujerên dû mirovên<br />
Yûnanî desteser dikin.<br />
Hevalekî Rêbiwar li Atîna’yê bo<br />
<strong>Rûdaw</strong>’ê ragehand: “Berî dû mehan<br />
Rêbiwar ji bo pereyên wan ku<br />
nêzîka 700 euroyan bû, dû hevwelatiyên<br />
Yûnanî di şevekê de kuştin.”<br />
Herwiha hevalê wî dibêje<br />
Rêbiwar bi kêreke tûj, ji pişt milên<br />
wan ve serê herdû mêrên Yûnanî<br />
birîye.<br />
Roja 07.01.2010’an de li Atîna’yê,<br />
polîsên bajêr termê dû gencên<br />
kurd ku serê wan hatibû jêkirin<br />
di avahiyekê de dîtibûn. Navê<br />
herdû xortên kurd Reza Silêman<br />
(35) û Newzad Mihemed Ehmed<br />
(27) bû û herdû jî xelkê bajarê Silêmaniyê<br />
û qezaya Derbendîxan in.<br />
Çavkaniyeke <strong>Rûdaw</strong>’ê li Atîna’yê<br />
DILBIXWÎN DARA<br />
Bonn - Raperê kurd Xatar, ligel<br />
3 kesên din tên tewanbarkirin ku<br />
wan rê li pêşiya otomobîleke transportkirina<br />
zêr girtine û zêrên têde<br />
birine. Polîsê alman niha li her derê<br />
li Xatar digerin. Li gora rapora dozgeriyê<br />
Xatar bi xwe di bûyerê de<br />
amade nebûye, lê serpereştiya bûyerê<br />
kiriye. Dozgerê alman dibêje<br />
bihayê zêrên hatiye dizîkirin 2,5<br />
mîlyon euro ye.<br />
Ji bilî Xatar di nava 3 kesên ku tên<br />
tawanbarkirin de ji Mexrib‘ê gêncek<br />
bi navê S., hemwelatiyek tirk bi<br />
navê S. C û K.Q’yê ji Rojhilatê Kur-<br />
dibêje: “Di hefteya yekem a kuştina<br />
van herdû gencên kurd de, polîsên<br />
Atîna’yê bi berfirehî lêkolînên xwe<br />
destpê kirin û di vê demê de gumana<br />
wan liser çi kurdekî yan biyanekî<br />
çê bûbe, wan bo lêpirsînê<br />
dibirin navenda polîs. Dema Rêbiwar<br />
dikeve destê polîsan de li navçeya<br />
Daphne ya Atîna’yê, destên<br />
wî kelepçe dikin û bo lêkolînê wî<br />
dibin. Piştî testan ji diyar dibe ku<br />
destê Rêbiwar heman şûna destê<br />
liser kêrê bûye ku berî demekê dû<br />
hevwelatiyên Yûnanî pê hatibûn<br />
gurandin. Loma Rêbiwar jî bi lez<br />
rasyiya bûyerê ji polîsan re eşkere<br />
dike.”<br />
Rêbiwar Mihemed ê 30 salî daniştvanê<br />
Qezayê Seyid Sadiq e. Ew<br />
di sala 2005’an de çûye Yûnanîstan’ê<br />
û li Atîna ya paytextê wê rûdine.<br />
Li gor daxwiyaniyên hevalê<br />
wî ji <strong>Rûdaw</strong>ê re, heta sala 2008’an<br />
Rêbiwar karkerî dikir lê piştre jiber<br />
bêkarî û bêpereyî dest bi karê<br />
mafya kir û div ê demê de liser şerkirin<br />
û xirabkariyê, zêdeyî carekê<br />
hat zindankirin. Cara dawî ku Rêbiwar<br />
hat zindankirin, liser kuştina<br />
dû kesên Yûnanî ye û bi 85 sal zindan<br />
hat sezakirin. Niha Rîbiwar li<br />
zindana Kurdelo ku cihê girtina<br />
mêrkujên çeteyên mafyayê li bajarê<br />
Atîna’yê ye.<br />
Polîs li Moskowa’yê li<br />
Xatar digere<br />
Xatar<br />
distan‘ê tawanbarên bûyerê ne.<br />
Li gor rojnameya almanî Ludwigsburger<br />
Kreiszeitung, polîs texmîn<br />
dikin ku çend ji tawanbaran li<br />
Moskova‘yê ne. Li gora rojnameya<br />
alman Welt, Xatar, bi riya Facebook<br />
bi hevalekî xwe re ketiye pêwendiyê<br />
û di nava gotinên wî de<br />
gotinên ‘‘Moskova ranaze“ derbas<br />
dibe. Piştî ku diyar dibe Xatar li<br />
Moskowa‘yê ye polîsê Rûs jî ketiye<br />
niha li cihê tawanbaran digere.<br />
Tiştê balkêş ew e ku di vîdeo<br />
klîba Xatar ya bi navê “Paragraph<br />
31” de, hevalekî wî bi navê Samî<br />
ku polîs niha li wî jî digere, Xatar<br />
ew ji dadgehê, bi kincê polîsan direvîne.<br />
Şîrovegerên kiryarên krîmînal<br />
dibêjn, dîmenên wê klîbê nîşan<br />
dide ku Xatar û grûba wî berê tiştekî<br />
wiha plan kiribûn.<br />
Rojnameya alman Express jî dibêje<br />
Xatar ne li Moskova, lê li welatekî<br />
Rojhilatê Ewrûpa ye.<br />
Weke tê zanîn roja 15.12.2009<br />
komeke rêbir otomobîleke ku zêr di<br />
navbera bajarên Nürnberg û Pforzheim’ê<br />
de transport dikir, rawestandibû<br />
û bi zorê dest dabînbûn ser<br />
zêran. Li gora rapora polîsan di erbeyeke<br />
BMW de ku 2 an jî 5 lê<br />
siwar bûn û bi kincên polîsan bûn,<br />
di saat 10’ê sibehê de erebeya<br />
transportê şêlandibûn. 2 kesên ku<br />
têne gumankirin ku destê wan di vê<br />
bûyerê de hebû ye û bûye alîkar, di<br />
bin çavan de girtî ne.
<strong>Rûdaw</strong><br />
ÇIYA MAzÎ<br />
Birêz Şêxmûs, we jî di salên<br />
1990’an de dest bi nivîs û<br />
helbestê kiriye, gelo wê<br />
demê tiştê ku hûn ber bi nivîsê<br />
û helbestê bir çi bû?<br />
Dema we dest pê kir çi diqewimî<br />
li dinyê û li welêt?<br />
Salên 1990’an çend tiştên<br />
spesifîk gava jê derbikevin<br />
destpêka nivîsandin û berhemdayîna<br />
wêjeya kurdî bû.<br />
Ev yek ne mimkun bû ku ji<br />
tevgera azad û berbiçûyîna<br />
xwenaskirina şexsê kurd<br />
cuda be.Yan jî ez dikarim vê<br />
yekê ji bo xwe bêjim. Me<br />
hêdî hêdî xwe nas dikir, bê<br />
zimanê me zimanekî çawa<br />
ye û kesên bi zimanê me dipeyîvîn<br />
‘ji me ne’. Her çiqas<br />
salên borî bi min dan fêmkirin<br />
kesên ji ‘me’ xuya dikin<br />
jî bi vî zimanî napeyîvin.<br />
Destpêk ji bo min wisa bû.<br />
Gava min dest bi nivîsandina<br />
helbestê kir mixabin bi<br />
tirkî bû û min nizanîbû<br />
helbest dikarin bi kurdî<br />
bên nivîsandin. Ji ber<br />
min heta wê gavê yek<br />
helbest bi kurdî nexwendibû<br />
û emrê min jî<br />
13-14 salî bû. Cara<br />
ewil gava ez di<br />
pola hefta de<br />
bûm li dibistana<br />
ku ‘yatili’<br />
jê re dihat<br />
gotin, mamosteyekî<br />
min ew meyla min dît<br />
û pirtûka Cigerxwîn da min.<br />
Ew dem ji bo min bû destpêka<br />
nivîsandina bi kurdî.<br />
Ew salên hatina peşmergeyan<br />
bû ku ji ber şerê Seddam<br />
reviya bûn û li nêzî dibistana<br />
me bi awayekî sefîl bicîh<br />
bûbûn. Wan deman heta ji<br />
min dihat bi wan re diketim<br />
tekiliyê û min dixwest ji zimanê<br />
‘wan’ baş fêm bikim.<br />
Hûn dikarin hinekî qala<br />
xwendevanên xwe jî bikin?<br />
Bi rastî îroj ez bawerim<br />
dibe çend îstîsna hebin lê ti<br />
kes nikare qala xwendevanên<br />
xwe bike. Ji ber ku hîn di<br />
wêjeya kurdî de her tişt li<br />
cihê xwe rûneniştiye.Weke<br />
siyaseta kurdan wêjeya wan<br />
jî di nav aloziyekê de ye.<br />
Di helbesta min de dikarim<br />
bêjim ku gava ku rû bi rû<br />
li hin kesan rast têm xwe<br />
weke xwendevanekî min<br />
didin der. Lê problem ev e ku<br />
kes li ser berhemê kesekî na-<br />
Zarok li benda mezinan namînin:<br />
Amed - Zarokên ku ji aliyê<br />
Navenda Perwerdeya Şaredariya<br />
Bağlar’ê alikariyê<br />
werdigrin, rojnameyeke 8 rûpelî<br />
bi zimanê kurdî û tirkî<br />
çap dikin. Xebatkarê navendê<br />
Senar Ataman diyar kir ku<br />
armanca wan ew e ku zarokên<br />
kolanan têxin nav xebatê<br />
û hunera wan derxînin holê.<br />
Rojnameya Dengê Zarokan<br />
ye-kem rojname ye ku ji aliyê<br />
zarokan ve tê amadekirin û<br />
çap dibe. Ataman dibeje beriya<br />
ku ew rojnameyê çap<br />
bikin, wan lêgerîneke berfireh<br />
kiriye û li ser vê bingehê wan<br />
dest bi xebata xwe kirine.<br />
Mijarên rojnameya Dengê<br />
Zarokan ji aliyê zarokan bi<br />
xwe tên amadekirin. Di rojnameyê<br />
de mijara mafên zarokan,<br />
mafê jiyanê, li cîhanê<br />
mafên mirovan, hevpeyvînên<br />
bi zarokan re, çîrok û<br />
gelek cureyên nûçeyên din<br />
cih digirin.<br />
Ataman got ku pirsgereka<br />
wan a herî mezin ew e ku<br />
zarok nikarin bi hêsanî zimanê<br />
dayîkê bixwînin û binivsînin.<br />
Sedem jî ew e ku<br />
zarok bi zimanê zikmakî perwerde<br />
nabin: “Ji ber vê yekê<br />
em giringiyê didin zimanê<br />
kurdî. Naveroka rojnamê gelekî<br />
dewlemend e. Di nameyên<br />
ku ji aliyê zarokan ve tên<br />
şandin, gelek babetên balkêş<br />
hene, mirov dikare rojnameke<br />
16 rûpelan ji wan nameya<br />
çap bike.” Di dema peş<br />
de navend plan dike ku li ser<br />
fotografkişandinê û rojnamevantiyê<br />
jî zarokan perwerde<br />
bike.<br />
Hejmara sêyemîn li kolanên<br />
Bağler’ê hat belavkirin<br />
Rojnameya Dengê Zarokan<br />
me-hê carekê derdikeve<br />
û di şahiyeke taybet de li<br />
taxa Kaynartepe a ser bi şaredariya<br />
Bagler’ê hat nasandin.<br />
Zarokên ku ji Navenda<br />
Perwerdeya Bagler’ê alîka-<br />
Çand û Huner<br />
Helbestvan Şêxmûs Sefer:<br />
Heta niha, çend sîyasetmedarên kurd<br />
çend pirtûkên kurdî xwendine?<br />
nivîse. Carina ez ji xwe re dibêjim<br />
ezê binivîsîm li ser<br />
helbestê. Lê bawer bikin ji<br />
bo min nivîsandina li ser helbestê<br />
ji nivîsandina helbestê<br />
zortir hat. Karekî pirr taybet<br />
e. Ji ber divê hûn ruhê wê<br />
helbestê hemû hîs bikin. Ev<br />
yek di çîrok û romanê de hêsantir<br />
e.<br />
Gelo hûn helbestên kurdî<br />
aniha û yê 15 sal berê bidin<br />
ber hev, helbest û helbestvanên<br />
niha wê karibin barê<br />
helbesta kurdî hilgirin.<br />
Yên vî barî ragirin wê helbestvanên<br />
niha bin bêguman.<br />
Lê wê barên xwe çawa ragirin<br />
û wê çiqas giran be, ew jî<br />
dimîne ser şexs bi xwe. Sedî<br />
sed helbestvaniya kurdî li<br />
gorî 15 sal berê pêşketîtir e.<br />
Ev yek tiştekî diyalektîk e ji<br />
xwe. Di destpêkê de weke li<br />
her derê din, kesên ku helbestê<br />
dinivîsin pirr in lê<br />
kesên helbestvan dimînin<br />
hindik in. Ji bo helbestvaniya<br />
kurdî jî wê ev yek wisa be.<br />
Hûn pêşeroja Wêjeya Kurdî<br />
çawa dibînin, xweziya we bi<br />
çi heye?<br />
Xweziya min bi tiştekî<br />
eman eman tune. Tiştan di<br />
çavên xwe de mezin nakim û<br />
heta ji destê min tê bi şiruştî<br />
dijîm. Pêşeroja wêjeya kurdî<br />
di destê wêjevanên rewşenbîr<br />
de ye. Hûn dikarin bêjin<br />
ev çi ye! Mixabin her wêjevan<br />
ne rewşenbîr e. Di hev-<br />
riyê dibînin, bi muzîk û govendê<br />
beşdarî şahiyê bûn.<br />
Zarokên beşdar li taxa Kayapınar<br />
û Caddeya Sakarya<br />
Dengê Zarokan belav kirin û<br />
ji hêla şêniyan taxê ve bi<br />
germî hatin peşwazîkirin û<br />
eleqetek mezin hat nîşandan.<br />
Di şahiyê de nêzîkî 800 heb<br />
ji Dengê Zarokan hatin belavkirin.<br />
Hemû nivîsên Dengê Zarokan<br />
ji hêla zarokan ve tên<br />
nivîsandin û amadekirin. Di<br />
hejmara vê carê de babetên<br />
weke “zarokên ku bûne qurbanê<br />
yasaya li dijî terorê<br />
(YDT)”, cejin, aştî, bûyerên<br />
ji jiyana zarokan, cîhana xeyalên<br />
zarokan, cih digrin.<br />
Her di vê hejmarê de hevpeyvînek<br />
bi mamosteya zimanê<br />
kurdî Medya ya 10 salî<br />
jî cih girtiye. Di demek kin<br />
de Dengê Zarokan wê xwe bi<br />
rêya înternetê jî, di jêr navnîşana<br />
www.baglar.bel.tr de,<br />
bighînî zarokan.<br />
peyvîneke Ebdullah Peşêw<br />
de ez hîn bûm ku li başûr<br />
nêzî pênç hezar wêjevan (!)<br />
ji dewletê meaş distîne. Di<br />
vir de ferqa rewşenbîr û wêjevan<br />
baş derdikeve holê.<br />
Wekî hûn dizanin werger jî çê<br />
dibin, lê wergerên helbestê ji<br />
zimanê din bo kurdî kêm in,<br />
herwiha di wergerên helbestên<br />
kurdî bo zimanên din jî<br />
kêmasî heye.<br />
Bi rastî ji bo vê mijarê nikarim<br />
zêde tiştekî bêjim ji<br />
ber werger ne karê min e.<br />
Divê wergêrên kurdî jî zêde<br />
bibin. Ev yek bi bazarê re tekîldar<br />
e. Vaye ji ber hin produksyon<br />
û televizyonên<br />
weke TRT-6 zêde jî dibin.<br />
Kesên bi peran vî karî dikin<br />
jî zêde dibin. Ev yek ji bo<br />
ziman ne xerab e. Lê îroniyekê<br />
jî bi xwe re tîne. Kesên<br />
wergêr weke xwediyê zimanê<br />
kurdî tê dîtin, mixabin.<br />
Lê wê hêdî hêdî ew tişt jî bê<br />
fêmkirin.<br />
Di demek nêz de an demek<br />
hinekî dûr de projeyên we çi<br />
nin, an hûn çi xeyal dikin ji<br />
bo nivîsandina helbestê ?<br />
Min bi kîjan xeyalî çawa<br />
dest pê kiribe hîn wisa didome.<br />
Heyecana destpêke<br />
pirrtir e, lê bi her helbestê<br />
fêm dikim ku heyecan û<br />
xeyal didome. Xeyala min ev<br />
“Pêşeroja wêjeya kurdî di destê<br />
wêjevanên rewşenbîr de ye. Hûn<br />
dikarin bêjin ev çi ye! Mixabin<br />
her wêjevan ne rewşenbîr e.”<br />
e ku zarokên kurdan bi helbestê<br />
û têr şîr mezin bibin.<br />
Têkiliya we û helbesta beşên<br />
welêt en din çawa ye.<br />
Bi rastî ev mijar pirr tevlihev<br />
e. Têkevim vê meseleyê<br />
rûpelê rojnameyê têr nakin.<br />
Ji ber alfebeyê zêde tekiliyek<br />
xurt tune.<br />
Hinek rexneyên we di derbarê<br />
rewşenbîrî de, di weşanan<br />
de derketin. Têkiliya<br />
siyasetê û wêjeya kurdî çi ye?<br />
Li welatekî bifikirin ku li<br />
Rojnameya “Dengê zarokan” derxistin<br />
7<br />
hember desthilatdarekî hûn<br />
serî radikin û bi amûrên wî<br />
tevdigerin. Hewceyî serhildanê<br />
namîne wê gavê. Li<br />
mala xwe rûnê û tenê bi zimanê<br />
xwe bipeyîve, bi ya<br />
min mûteberdir e. Siyaset dikare<br />
wêjeya kurdî pirr xurt jî<br />
bike û wekî aniha pirr qels jî<br />
bike. Aniha qels e, ji ber ku<br />
em bi saya serê wan li ser<br />
avê dinivîsinin. Ka bipirsin<br />
bê çend siyasetmedarên kurdan<br />
çend hep pirtûkên kurdî<br />
xwendine. Bi rastî hewce nabînim<br />
li ser vê meseleyê tiştekî<br />
zêde jî binivîsim. Her<br />
kes karê xwe dike. Ez bi<br />
kurdî dinivîsim û ew camêr<br />
û canikana bi tirkî dixwînin!<br />
Av wê cihoka xwe bibîne…<br />
Çarîn an beytikek helbestkarekî<br />
din ku pir ketiye serê<br />
we hûn dikarin bibêjin.<br />
Ji Omer Heyyam pir hez<br />
dikim.<br />
Şêxmûs Sefer di sala 1977’an<br />
de li Mêrdîn’ê ji dayîk bûye.<br />
Zarokatiya wî li gund derbas<br />
bûye. Piştî dibistana seretayî û<br />
navîn ji bo ya amedehiyê çûye<br />
Stenbol’ê. Çar sal jî li wir<br />
maye. Piştî dibistana du salan<br />
li Azadiya Welat xebitiye. Şêxmûs<br />
niha li Amed’ê dijî û ji bilî<br />
mijûlbûna bi wêjeyê, serokatiya<br />
sendîkaya karmendan jî<br />
dike. heta niha pirtûkek wî ya<br />
helbestê bi navê “Bîstan hatin<br />
derdan“ hatiye çapkirin.<br />
Dengê zarokan yekta rojnameya zarokan a bi kurdî ye ku di temamî ji aliyê zarokan tê amadekirin.<br />
“Dengê Zarokan” li kolanên Amed’ê rastî eleqeyekî mezin tê. (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)
8<br />
EvDİLA KoÇER<br />
Karîkaturîst İnayet Dîko li<br />
herêma Kurdaxê (Rojavayê<br />
Kurdistanê) hatiye dinyayê.<br />
Xwendina xwe li bajarê Helebê<br />
(Peymangeha Elektronik)<br />
xwend û li dawiyê ji ber<br />
sedem û behaneyên rêjîma<br />
Sûriyê ji xwendinê tê bi dûrxistin.<br />
Ev demek dirêj e, bi<br />
karîkatûrên xwe ve bala civaka<br />
kurd dikşîne ser xwe.<br />
Meseleyên siyasî, serkeftin û<br />
binkeftinên kurdan ji karîkatûrên<br />
wî re dibin mijar. Li<br />
gorî gotina wî, ew pir ji ken<br />
û tinazan hez dike. Belê di<br />
derbarê gelek pirsên din de<br />
İnayet Dîko ji <strong>Rûdaw</strong>’ê re<br />
axivî. Li ser destpêka karê<br />
hunera karîkatûrê, Dîko<br />
diyar dike ku destpêkirina<br />
hemû huneran jî zehmet e,<br />
“lê“ dibêje ku mirov bizanibe<br />
ka di çi demê de dest pê<br />
kiriye, “Ji ber pêlên hunerê li<br />
pey hevin û sermedî ne, ne<br />
diyar in mirov pê nahise, lê<br />
wek dema di bîra min de<br />
maye, ez hîn biçûk bûm û<br />
diçûm dibistana pêşîn li<br />
gundê me, di salên heftiyan<br />
de, min bi rejî û perçeyên komirê<br />
form û dîmenên hevalên<br />
xwe li ser lat û diwar û<br />
quncikên malan çêdikirin...”<br />
Piştî vê yekê behs dike<br />
gava wî ew sûret xêz dikirin,hemû<br />
zarokên gund li ser<br />
serê wî diciviyan, “Kenê<br />
wan ber bi esman ve diçû û<br />
min fêm dikir ku min diştek<br />
afirand û ez jî dadiketim dîlana<br />
ken û henekan. Û hêdî<br />
hêdî ev huner bû parek ji jiyana<br />
min...”<br />
Karîkatûrê, maneya hunera<br />
karîkaturê, ji xwe re<br />
wekî fabrîkayeke biçûk bi<br />
nav dike, “Çiqas tiştekî<br />
mizin be, ramanek giran be,<br />
romanek qalind be û avis be,<br />
felsefeyek bi hêz be, tiştekî<br />
bilind û xort be, ew fabrîkeya<br />
karîkatûr dikare di çend<br />
xêzan de û bi awayekî hesanî<br />
wan hemû tiştan formole û<br />
nazik û tenik bike. Û bê zehmetî<br />
û westandin sêrkiriyên<br />
hunera karîkatûr wan hemû<br />
tiştan fêm bikin, çi zarok bin<br />
û çi jî pîr bin!”<br />
Elementên di destên<br />
karîkatûrîst divê nakokî<br />
û tevlihevî be<br />
Li ser mîzaha reş ya di karîkatûrên<br />
xwe de jî destnîşan<br />
dike ku gava mirov li tabloya<br />
hunerê bi giştî binêre wê bibîne<br />
ku huner bi xwe neynika<br />
jiyana civakî û siyasî<br />
ye, “Loma jî belkî drama<br />
bêhtir para xwe daye xêzên<br />
min. Mizahî, tirazî, ken, komedî,<br />
berevajiya hêbet û forman,<br />
ji bingeh û damarên<br />
xêzkirina karîkatûr e, ango<br />
divê elementên di destên karîkatûrist<br />
bi xwe, nakokî û<br />
tevliheviya jîn û jiyanê bin,<br />
ta ji wan liv û herdemiya<br />
pêlên jiyanê bikaribe enca-<br />
Çand û Huner<br />
meke baş derî ne û biafirîne...”<br />
“Gelo tu li mîzaha polîtîk<br />
çawa mêze dikî? Divê hiş û<br />
sînorê mîzahê çawa be?“, li<br />
ser vê pirsa me jî İnayet Dîko<br />
dibêje ku xêzkêşiya siyasî girêdayî<br />
jiyana siyasî ye, “Girêdayî<br />
çanda welatan e,<br />
girêdayî felsefeya dan û standinê<br />
ye, girêdayî azadiya fikr<br />
û hiş û ramanê ye, girêdayî<br />
destûr û qanûnên desthilatdariyê<br />
ye. Lê mixabin ev<br />
pîvan hemû li bejn û bala me<br />
kurdan nayên. Jiyan bi sînor<br />
e ,bav bi sînor e ,mixtarê<br />
gund ji te re bi sînor e, civak<br />
bi sînor e, bajarê te, dibistana<br />
te, leşkeriya te, gerîlatiya te,<br />
pêşmergahiya te, dostantiya<br />
te, û li dawî berpisiyarên te<br />
Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010<br />
Karîkaturîst İnayet Dîko:<br />
Rewşenbîrên me ji rexneyan ditirsin,<br />
lê ji mizdanê gelek hez dikin!<br />
“Kew nîşana kurdan e, û kew jî birayê xwe bi dehfa nêçirvaniyê dixe, rewşa me<br />
kurdan ev e, xwefiroşî, durûtî, xizmetkariya ji cîranan re, ne qebûl kirin, birakujî,<br />
partîtî, ez ezî, pûtperestî ye. û gelek tiştin din ku nayên gotin...”<br />
Kajol Devgan yek ji navdartirîn stêrkên Bollywood’ê ye.<br />
Berlin (<strong>Rûdaw</strong>) – Van rojan<br />
stêrkên sînemaya cîhanê<br />
li Berlîn’ê kom bûne bo ku<br />
filmên xwe yên nû pêşkeşî<br />
cîhanê bikin. Lîstikvanên<br />
navdar yên weke Pierce<br />
Brosnan, Ewen McGregor,<br />
Kajol Devgan û Shah Rukh<br />
Khan rengekî navnetewî<br />
didin Festîvala Filman a<br />
Navnetewî a Berlîn’ê “Berlinale”.<br />
Brosnan und Mc-<br />
Gregor roja înê filmê Roman<br />
Polanski “The Ghost Writer”<br />
û stêrka Bollywood’ê Shah<br />
Rukh Khan jî filmê xwe<br />
“My Name is Khan“ peşkeş<br />
kirin. 60. Festîvala Filman a<br />
Navnetewî a Berlîn’ê “Berlinale”<br />
pêncşema borî bi<br />
yên partiya te hemû reqîb û<br />
sînor in, li quncikên xewnên<br />
te cellad û zebanî razayî ne,<br />
rewş ev e...”<br />
Meydana rewşenbîrên<br />
kurd hîn wek sedsala<br />
bihûrî ye<br />
Di berdewamiya axaftina<br />
xwe de rexneyên tûj li rewşenbîrên<br />
kurd digire û dibêje<br />
meydan û seyrangeha rewşenbîrên<br />
kurd hîn wek sedsala<br />
bihûrî ye, “Gelek<br />
minakên min hene, min<br />
gelek kesên siyasî û rewşenbîn<br />
xêz kirin û yek caran jî bi<br />
awayekî nivîskî min dihanîn<br />
ser ziman, lê mixabin di encamê<br />
de derket ku dostantî<br />
kêm dibe, ji ber ku rewşenbîrên<br />
me gelek ji rexnan ditirsin<br />
lê ji mizdanê gelek hez<br />
dikin...”<br />
Karîkaturîst Dîko balê dikişîne<br />
ser ku heta niha ew ji<br />
xêzkirina karîkatûrekî xwe<br />
poşman nebûye, “Ji ber ku ez<br />
bi ya xwe xêz dikim, wêrekiya<br />
min heye ku bi xêza<br />
xwe re şer bikim.. Gelekan ji<br />
min xwestin û daxwaz kirin<br />
ku ji dîlana û govendên wan<br />
re, ez xêz bikim, lê ji bilî dîlana<br />
gundiyên xwe, sema û<br />
filmê çînî “Tuan Yuan” (Ji<br />
hev cuda, bi hev re) dest pê<br />
kir û wê heta 21’ê vê mehe<br />
bidome. Bi giştî derdora 400<br />
film wê bên peşkeşkirin û<br />
filmên serketî wê bi “Hirça<br />
Zêrîn” û “Hirça Zîvî” bên<br />
xelatkirin. Tê çaverêkirin ku<br />
20 hezar mêvanên taybet ji<br />
120 welatan û derdora 4200<br />
rojnamevan ji 100 welatan<br />
di dema festîvalê de berê<br />
xwe bidin Berlîn’ê.<br />
Surprîzekî festîvalê ku di<br />
roja duyan de bala sînemahêzan<br />
kişand ser xwe, filmê<br />
navdar yê Fritz Lang, “Metropolis“<br />
bû. Filmê bêdend<br />
Metropolis ku yek ji navdartirîn<br />
filmê science fiction e,<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
govendan ji kesan re nagrim,<br />
ji ber ku strana lorke lorke ez<br />
ji gundiyên xwe hîn bûm, ne<br />
ji tu kesan...”<br />
Singa wî ji rexneyan re vekiriye,<br />
ew ji rexneyên xwendevanan<br />
tu carî aciz nabe, ji<br />
bo vê yekê bangeke wî jî<br />
heye, “Ez bi dilekî vekirî û li<br />
pêş hemû pêlên ragihandinê,<br />
ez gazî gişan dikim, ka werin<br />
birano û rexnên xwe ji %<br />
100 li min bikin, lê bihêlin<br />
ku ez jî % 51 rexnan li we<br />
bikim...”<br />
Li ser awayên rexneyan jî<br />
dibêje ku ger ew bimeşe û<br />
serê wî rastî darekê yan pîkinekî<br />
ji darê were, ew kêfxweş<br />
dibe, “Lê gava lingên<br />
min rastî kevirekî were ez<br />
gelekî aciz dibim...”<br />
Paşê sohbeta me vedigere<br />
ser klîşeyên civaka kurd, li<br />
ser vê yekê Karîkatûrîst<br />
Dîko ji me re wê meseleya<br />
meşhûr ya kewê vedibêje,<br />
“Kew nîşana kurdan e, û kew<br />
jî birayê xwe bi dehfa nêçirvaniyê<br />
dixe, rewşa me kurdan<br />
ev e, xwefiroşî, durûtî,<br />
xizmetkariya ji cîranan re, ne<br />
qebûl kirin, birakujî, partîtî,<br />
ez ezî, pûtperestî ye. û gelek<br />
tiştin din ku nayên gotin...”<br />
Hollywood û Bollywood<br />
li Berlinale gihiştin hev<br />
Surprîzekî festîvalê ku di roja duyan de bala<br />
sînemahêzan kişand ser xwe, filmê navdar yê<br />
Fritz Lang, “Metropolis“ bû.<br />
di sala 1927’an de hatibû kişandin<br />
û demek dirêj beşik ji<br />
film winda bûbû. Di sala<br />
2008’an de beşê film yê<br />
windabûyî li bajarê Arjentîn’ê,<br />
Buenos Aires hat dîtin<br />
û piştî restorasyonê film bo<br />
cara yekê dîsa li Berlinale<br />
hat nîşandan.<br />
Çend favorîtên îsal bo<br />
“Hirça Zêrîn” filmê Roman<br />
Polanski “The Ghost Writer”,<br />
“Jud Süß - Film ohne<br />
Gewissen”, “Der Räuber”,<br />
“Shuttler Island” bi lîstikvaniya<br />
Leonardo DiCaprio,<br />
filmê Shah Rukh Khan “My<br />
Name is Khan” û filmê li ser<br />
jiyana sê Musulman’ên li<br />
Almanya’yê “Shahada” ne.
<strong>Rûdaw</strong> Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 Jın û Cıvak 9<br />
Xesûya Celal talabanî Gelawêj Xan:<br />
Hemû zarokên min bi aliyekê<br />
û Mam Celal jî bi aliyekê<br />
Ez hemû xwarinekê dizanim çêbikim, hemû zarokên min ji<br />
xwarinên min hez dikin, Mam Celal gelek ji xwarinên min<br />
hez dike, bitaybet birincê ku ez çêdikim.<br />
Gelawêj Salih Fetah (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
SAMAN HEME XERÎB<br />
Silêmanî - Gelawêj Salih Fetah<br />
sala 1930´an li bajarê Musil ji<br />
dayîk bûye û sala 1947’an ligel<br />
Mamoste Îbrahîm Ehmed’ê nivîskarê<br />
romana ‘Janî Gel’ zewiciye,<br />
xwediyê pênc keç û 2 kuran bi<br />
navên: Hêro, Helo, Şanaz, Hetaw,<br />
Hawkar, Kurdê û Lîloz e. Gelawêj<br />
Salih 17 roman nivîsandine û beşek<br />
ji berhemên wê bo zimanê erebî hatine<br />
wergerandin. Gelawêj diya<br />
Hêro Xan yekem a İraq’ê, di yekemîn<br />
hevpeyvîna xwe de ligel heftînameya<br />
“Nim Nim” ku <strong>Rûdaw</strong><br />
diweşîne, amaje dide vê yekê ku ji<br />
nivîsîna mijarên rojnameyên îro ên<br />
Herêma Kurdistan’ê û tevlihevkirina<br />
cilûberên kurdî ên jinan hêrs e,<br />
herwiha tekez dike ku ew ji zavê<br />
xwe ango Celal Talabanî pir hez<br />
dike û rêz û hurmeteke taybet ji wî<br />
re heye û dibêje: “Hemû zarokên<br />
min bi aliyekê û Mam Celal jî bi<br />
aliyekê, ez ewqas jê hez dikim.”<br />
Gelawêjxan, navbera te û siyasetê<br />
çawa ye û çawa heta niha te çi post<br />
û berpirsyarî nebûye?<br />
Ez ji siyasetê têr bûme, ji ber ku<br />
her ji temenê zarokiyê ez li mala<br />
xalê xwe mezin bûm, xalê min<br />
Hemze Ebdula damezrênerê Partiya<br />
Demokrata Kurdistan’ê bû,<br />
lewra ji zarokiyê ve ez di rewşeke<br />
siyasî de mezin bûm. Piştre ez bi<br />
Mamoste Îbrahîm Ehmed re zewi-<br />
cîm ku ew jî her mijûlî siyasetê bû,<br />
li peyre ji ber Mam Celal û keça<br />
min Hêro heta niha jî her di rewşa<br />
siyasetê de dijîm. Ez endama tu<br />
partî û rêxistinekê nebûme, lê tu demekê<br />
di çepera xebat û tekoşîna<br />
kurd neveqetiyame û li ser kurdayetiyê<br />
min gelek êş û derd kişandine,<br />
çaxê ez zarok bûm em<br />
dûrxistin bo Ekef li parêzgeha Dîwaniye,<br />
piştre em ji bo Besre,<br />
Bexda û Kerkûk’ê dûr xistin, bi sedema<br />
siyaset û kurdayetiyê kêm bajarên<br />
Kurdistan û İraq’ê hene ku<br />
min nedîtibe. Heta em di Kurdistan’ê<br />
de bûn, me qet dû salan serhev<br />
di avahiyekê de jiyan nekir,<br />
heta em derbiderî welatên Sûriya,<br />
Misr û Îran’ê jî bûne, bo cara dawî<br />
êdî em li Birîtanya niştecih bûn.<br />
Pêşmerge û Kurdistan ji bo we<br />
sembola çi tiştî ne û tên çi wateyekê?<br />
(Digirî) Pêşmerge kesê/a herî<br />
pîroz e û bi xwîna wan ya geş roja<br />
îro ji me re pêk hatiye, lê mixabin<br />
heta niha bi awayê pêwîst xizmet bi<br />
malbat û kesûkarên Pêşmergan nehatiye<br />
kirin, Kurdistan jî rih û canê<br />
me ye.<br />
Peywendiya te ligel zavê te (Celal<br />
Talabanî) çawaye?<br />
Her pirs neke, hemû zarokên min<br />
bi aliyekê û Mam Celal jî bi aliyekê,<br />
ez ewqas ji wî hez dikim.<br />
Peywendiya navbera we wek xesû<br />
û zava ye an têkiliyeke hevalane<br />
ye?<br />
Berî ku em Hêro bidin wî û bi<br />
hevre bizewicin, min Mam Celal<br />
nas dikir û wî berdewam hatin û<br />
çûna me dikir, ciwanekî ciwan yê<br />
rewşenbîr û bi exalq û welatparêz<br />
bû. Bi rastî min û Mamoste Îbrahîm<br />
pir jê hez dikir, di şoreşa Partî de<br />
ligel bavê Hêro bû.<br />
Hun bi çi navekê gazî hev dikin?<br />
Ez her ji wî re dibêjim Mam<br />
Celal û ew jî ji min re dibêje Gelexan.<br />
Kî navê te danî Gelawêj?<br />
Bavê Hêro ev nav li min kir, ji<br />
ber ku di destpêkê de navê min Sacîde<br />
bû, piştre Mihemed ê xalê min<br />
bi zorî navê min kir Jiyan, piştî ku<br />
em ji bo deverên jêr ên İraq’ê bo<br />
nav Ereban hatin dûrxistin, car din<br />
ez bi navê Sacîde gazî dikirim.<br />
Dema ez ligel Mamoste Îbrahîm<br />
Ehmed zewicîm, wî navê kovara<br />
xwe ango Gelawêj li min kir.<br />
Te çawa biryar zewacê ligel Mamoste<br />
Îbrahîm Ehmed da?<br />
Îbrahîm ligel Hemze yê xalê min<br />
di nav PDK’ê de kar dikir û gelek<br />
jê hez dikirin, ji ber ku mirovekî<br />
hêmin û rewşenbîr bû, dema hat bo<br />
xazbîniya min (dikene), ez jî dicîh<br />
de razî bûmû min bersiva erê da.<br />
Tu ligel nivîsînê çawayî?<br />
Gelekî baş im, niha jî berdewam<br />
dixwînim û dinivîsim.<br />
Çend pirtûkên te hene?<br />
Min 17 pirtûkên çapkirî hene ku<br />
piraniya wan roman û çîrok in, herwiha<br />
pirtûka serpêhatiyên min, ku<br />
niha berga yekem a wê di bazarê de<br />
ye û mijûl im berga dûwem jî dinivîsim.<br />
Ez herwiha liser romanek bi<br />
navê ‘Dîwarê hundirê avê’ kar<br />
dikim.<br />
Ango heta niha jî tu berdewam dinivîsî?<br />
Bêguman her dinivîsim, lê ez<br />
gelek ji nivîsîn îro hêrs im, hin peyvan<br />
bikar tînin ku bixwe jî nizanin<br />
wateya wan çiye, başe ew ji bo kî<br />
dinivîsin? Birastî şêwazê nivîsîna<br />
rojnameyan pir xerab û tevlihev e.<br />
Êdî tu li çi tiştekî din hêrs dibî?<br />
Ez bi cilûbergên niha ên jinan<br />
hêrs dibim ku binavê modelan kincên<br />
kurdî tevlihev kirine, ew ne cilûbergên<br />
kurdî ne, eger li welateke<br />
din bûya, diviya dîzaynerên wan cilûbergan<br />
bihatana cezakirin, ji ber<br />
ku kinc tevlihev kirine.<br />
Tu çi li înternetê dizanî?<br />
Erê çawa nizanim, ez her bixwe<br />
E-maîlan dişînim bo zarokên xwe û<br />
serdana malperan dikim, ew jî (internet)<br />
para xwe dema min digire.<br />
Tu çi xwarinekê dizanî çê bikî?<br />
Ez hemû xwarinekê dizanim çêbikim,<br />
hemû zarokên min ji xwarinên<br />
min hez dikin, Mam Celal<br />
gelek ji xwarinên min hez dike, bitaybet<br />
birincê ku ez çêdikim.<br />
Têbinî: Ev hevpeyvîn di hejmara<br />
dawî (10) a heftenameya ‘Nimnim’<br />
hatiye çapkirin ku Kompanya<br />
<strong>Rûdaw</strong> derdike.<br />
Li Silêmanî festîvala<br />
fîlmên jinan<br />
Silêmanî (<strong>Rûdaw</strong>) – Yekîtîyên<br />
Jinên Kurdistan’ê di 8’ê<br />
Adar’ê de Roja Jinên Kedkarên<br />
Cîhan’ê de festîvala fîlman lidardixe.<br />
Mijara fîlmên ku vê tevlî<br />
festîvalê bibin, divê li ser jinê be.<br />
3. Festîvala Fîlmên Kin yên ku di<br />
Salona Awar ya Silêmanî de tê lidarxistin<br />
de, yên ku dixwazin<br />
beşdarê festîvalê bibin, divê heta<br />
26’ê Sibat’ê serî lêbidin.<br />
Festîvala ku di 8’ê Adarê Roja<br />
Jinên Kedkar ên Cîhanê de tê lidarxistin<br />
de, di beşa senaryoya<br />
herî baş, derhêner, lîstikvanê jin<br />
û mêr û wekî din jî li ser dokûmentera<br />
herî baş wê xelatan bide.<br />
Fîlmên ku tevlî festîvalê dibin<br />
wê ji alîyê komîyonekî pispor ve<br />
bê hilbijartin. Li gor komîsyona<br />
festîvalê şertên tevlîbûnê wiha<br />
ye:<br />
• Fîlm divê li ser jinê be.<br />
• Divê bi sîstema (35 ml-HD-<br />
DV) hatibe amadekirin.<br />
• Fîlm divê ji 35 deqîqeyan dirêjtir<br />
nebe.<br />
• Divê fîlm di navbera sala 2007<br />
û 2010’an de hatibe amadekirin.<br />
• Fîlmên ku li Kurdîstan’ê hatîye<br />
amadekirin, divê li tu cihî nehatibe<br />
nîşandan.<br />
• Fîlmên ku tevlî festîvalê dibin<br />
û yên ku bên qebul kirin jî ji bo<br />
arşîva festîvalê vê bê parastin.<br />
• Divê naveroka fîlm û hinek<br />
wêneyên fîlm li ser du CD bê<br />
kopîkirin û şandin.<br />
• Fîlmên ku ne bi kurdî bin, divê<br />
bên wergerandin.<br />
Fîlmên ku ji 35 deqîqeyan dirêjtir<br />
be vê weke fîlmê mêvan wê<br />
bên nîşandan.<br />
Kesên ku dixwazin tevlî festîvalê<br />
bibin, bi rêya e-maîl û telefonê<br />
dikarin agahîyên berfireh<br />
bistînin.<br />
Ji bo agahiyê:<br />
Yekîtîya Jinên Kurdîstan’ê<br />
(Women Union of Kurdistan),<br />
Tawar Palace, 11 Street, Silemanî,<br />
tawarfes@yahoo.com,<br />
Tel: 07501145509.<br />
Dû jinên din jî (xwe) kuştin<br />
Amed (<strong>Rûdaw</strong>) - Li navçeya Muş’ê Bulanik’ê bûka 14 (!) salî bi<br />
navê Havva Üzüm di mala xwesiya xwe de dawî ji jîyana xwe anî.<br />
Havva Üzüm 3 meh berê bi Burhan Köroglu a 23 salî re hatibû zewicandin.<br />
Ji bo ku sedema mirina Havva Üzüm bê tespîtkirin, ji alîyê<br />
serdozgerîyê lêkolîn dest pê kir.<br />
Li Amed’ê nêzîka navçeya Bismil’ê jî cesedê keçek bi navê Emine<br />
Aydeniz a 22 salî hat dîtin. Aydeniz ku di ava Dîcle’yê de fetisandî<br />
hat dîtin, xwendekara zanîngehê bû û ji bo betlane hatibû Bismil’ê.
10 Dîaspora<br />
SÎRWAN H. BERKo<br />
Berlîn - Angelika Graf ji Partiya<br />
Sosyaldemokrat (SPD) bi nûçeyeke<br />
erênî dest bi axaftina xwe ya di Parlamena<br />
Almanya’yê “Bundestag’ê“<br />
de kir. Wê ji endamên parlamenê re<br />
eşkere kir ku welatiyê kurd Xalid<br />
Kenco ji Sûriye’yê reviya û li Tirkiye’yê<br />
doza mafê penaberiyê kiriye.<br />
Çend katjimêran berî ku<br />
civîna parlamenê li ser Sûriye’yê<br />
dest pê bike, malpera KurdWatch’ê<br />
nivîsandibû ku Kenco ji Sûriye’yê<br />
reviyaye, bi qaçaxî koçberî Tirkiye’yê<br />
bûye û li Enqere’yê li cem<br />
Komîsarê Penaberan ê Bilind ê Ne-<br />
teweyên Yekbûyî (UNHCR) doza<br />
mafê penaberiyê kiriye. Çîroka<br />
Xalid Kenco bû ku mijara rewşa<br />
mafên mirovan li Sûriye’yê – di<br />
nav de jî rewşa kurdan – xist rojeva<br />
siyaseta Almanya’yê. Di 1’ê Îlon a<br />
2009’ê Almanya Xalid Kenco vegerand<br />
Sûriye’yê. Ew li wir hat girtin,<br />
îşkencekirin û li gor bendê<br />
287’ê yê qanûna cezayan ji ber “belavkirina<br />
bi mebest a nûçeyên şaş<br />
an mezinkirî li derve“ doz li dijî wî<br />
hatibû vekirin. Ji bo vê tawanê ta sê<br />
sal zindan dikarin lê bên birîn.<br />
Ji ber ku di sala 2008’ê de di navbera<br />
Almanya û Sûriye’yê de peymanek<br />
hat mohrkirin, ku li gor wê<br />
Sûriye xwe mecbûr dike ku di vegerandina<br />
penaberên ji Sûriye’yê<br />
yên li Almanya’yê alîkar be, Xalid<br />
Kenco û komek welatiyên kurd bo<br />
Sûriye’yê hatin şandin. Ji ber ku<br />
dewleta Sûriye’yê bendên peymanê<br />
binpê kirin û hin ji wan kesan, di<br />
nav wan de jî Kenco, girtin û xistin<br />
zindanan, komek partiyên almanî<br />
yên oposîsyonê ji hikûmeta xwe<br />
doza rawestandina peymanê û vegerandina<br />
penaberan ji bo Sûriye’yê<br />
kir. Lê ew bi ser neketin.<br />
Hikûmeta almanî li ser rewşa li<br />
Sûriye’yê baş agahdar e. Endamên<br />
hersê partiyên CDU/CSU û FDP di<br />
civîna parlamenê ya pêncşema borî<br />
piştrast kirin ku li Sûriye’yê mafên<br />
mirovan tên binpê kirin û rêjîma<br />
Sûriye’yê kesên dijberî xwe diçewisîne.<br />
Lê dîsa ew naxwaze peymana<br />
bi Sûriye’yê re rawestîne.<br />
Hikûmet di wê baweriyê de ye ku<br />
kesên ku nikaribin di rêyên qanûnî<br />
re mafê penaberiyê bi dest bixin,<br />
gerek vegerin welatê xwe. Ji bo ku<br />
mirov mafê penaberiyê bistîne, qanûna<br />
almanî dibêje ku ne rewşa<br />
giştî ya welatê penaber giring e, lêbelê<br />
sedemên ku hiştine mirovek ji<br />
welatê xwe bireve û li Almanya’yê<br />
doza penaberiyê bike. Ango: Rewşa<br />
taybetî ya penaber rola sereke dilîze<br />
di doza penaberiyê de.<br />
Angelika Graf ji SPD diyar kir ku<br />
çendîn nîşanên di siyaseta derve ya<br />
Sûriye’yê de erênî bin, “lê mixabin<br />
di heman demê de nîşanên rewşa<br />
mafê mirovan li hundirê Sûriye’yê<br />
xerab in”. Ji ber vê yekê partiya wê<br />
ji hikûmeta almanî doz kir ku li gel<br />
YE di peywendiyên xwe yên bi Sûriye’yê<br />
re zextê li ser Sûriye’yê pêk<br />
bîne, da ku rewşa mafên mirovan<br />
Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
Armanc almanî li Kurdistan’ê bibe zimanê zanistê<br />
Enstîtuya Goethe û saziyên din hewl didin ku rê pesh zimanî almanî vekin, da ku bibe zimanê xwendinê.<br />
RoBERT CHATTERJEE<br />
120 ciwanên ku li baxçeyê dibistanê<br />
hatine cem hev, bi almaniyekê<br />
pirr paqij li ser bajarên Münster,<br />
Frankfurt, Bochum û Berlin diaxifin.<br />
Ew li Almanya mezin bûne, temenên<br />
wan di navbera 10 û 17’yan<br />
de ye û ew li Dihok’ê xwendevanên<br />
Dibistana Nohat in. Dêbavên wan<br />
demekê wek pênaberên siyasî li Almanya<br />
jiyanê, lê ew ji sala 2004’an<br />
ve hatine Kurdistan’ê ku ji bo nûva<br />
avakirina welatê xwe alîkarî bikin.<br />
Ew ciwan li vir xwe li welatê<br />
xwe hîs nakin. Ew yekser pasaportên<br />
xwe nîşana me didin. Dîlan 17<br />
salî ye û çar salan li Dihok’ê dije.<br />
Dîlan dibêje, “Li vir tiştê ku em bikaribin<br />
bikin nîne. Ez ditirsim ku ez<br />
almanî jibîr bikim. Lewra li vir qet<br />
dersa almanî nîne. Ji ber wê ez dixwazim<br />
piştî bekelorya (diplomaya<br />
amadehiyê) biçim Almanya û zaningehê<br />
bixwînim.”<br />
Nûnerên Karûbarê Berdêl yê<br />
Akademîsyenên Alman (DAAD),<br />
Enstîtuya Goethe û Navenda<br />
Ziman “Testdaf” Başûrê Kurdistan’ê<br />
ziyaret kirin û hefteyekî hevdîtinan<br />
pêk anîn. Ji wan hevdîtina<br />
yek bi xwendevanên Dibistana<br />
Nohat bu. [...] Armanca vê şandeyê<br />
ew e ku li Kurdistan’ê almanî wek<br />
zimanekê biyanî di dibistanan de<br />
were xwendin û di zaningehên Almanya<br />
û Kurdistan’ê de hevxebat<br />
pêk were. Armanca wan ya dûr ji<br />
ewe kû zaningeheke alman - iraqî<br />
were ava kirin.<br />
Ji bo endezeran hewceya<br />
hînbûna almanî heye<br />
Li Kurdistan’ê sê sale ku li çar<br />
dibistanan tevî ingîlîzî û erebî almanî<br />
jî tê hîn kirin. Ji bo dersên almanî<br />
Enstîtuya Goethe alîkarî dike.<br />
Ji wan dibistanan yek li Hewler’ê<br />
Dibistana Gara ye. Mamosteyên<br />
dersa almanî kurd in. Li Kurdistan’ê<br />
û İraq’ê almanî zêde nayê tercîhkirin.<br />
Lewra li gor seroka<br />
Buroya Goethe “Dialogpunkts” Judith<br />
Mirschberger, li vir têra xwe<br />
wergerên zimanê almanî hene,<br />
ango kesên almanî bizanibin, ew<br />
nikarin di wî warî de kar bikin. Ji<br />
aliyê din dîplomayên kursên ziman<br />
û yên dibistanan, ji aliyê zaningehên<br />
Almanya’yê ve nayên qebûl<br />
kirin. Buroya Goethe “Dialogpunkts“<br />
berî çend mehan li Hewler’ê<br />
hatiye vekirin. Ew dixwazin<br />
di sala 2010’an de dest bi kursên zimanê<br />
almanî û testên ziman pêşkeş<br />
bikin. Ew bi xwe nikarin mamostayan<br />
perwerde bikin, lê dikarin wî<br />
warî de alîkarî bikin.<br />
Serokê şanda DAAD li ser wateya<br />
perwerdeya almanî got, “He-<br />
bûna mamosteyên baş pirr girîng e.<br />
Lê divê dahatiyê de almanî li vir zimanê<br />
zanistî yê duyemîn be.”<br />
Li vir mirov ji sifirê destpê dike.<br />
Lewra li hemû İraq’ê tenê Zaningeha<br />
Bexdayê kursên almanî hene.<br />
Serokê Navenda Ziman “Testdaf”,<br />
Hans-Joachim Althaus dibêje, “zimanê<br />
almanî ji bo endezyar, doktor<br />
û înformatîkzanan hewce ye.” Di<br />
çenteyê Hans-Joachim Althaus de<br />
CD’yên hînbûna ziman yên “Deutsch<br />
Uni Online” (DUO) hebûn.<br />
[...] Bi vê bernameyê xwendevan<br />
dikarin li cîhê xwe li ser înternetê<br />
almanî hîn bibin. Lê li İraq’ê li her<br />
cîhî îmkana înternetê nîne. Ji aliyê<br />
înternetê îmkanên Kurdistan’ê baştir<br />
in. Ji ber wê ji zaningehên Hewler,<br />
Dihok û Suleymani’ye dixwa<br />
-zin wan îmkanê bi kar bînin.<br />
Li Kurdistan’ê kar kirin,<br />
lê li ser İraq’ê fikirîn<br />
Pirsgirêka hînkirina almanî di<br />
gera Wezîrê Dervê yê Almanya yê<br />
berê Frank-Walter Steinmeier ya<br />
meha Sibat a 2009’an de jî hatibû<br />
rojevê. Frank-Walter Steinmeier li<br />
Bexda’yê bi wezîrê xwendina bilind<br />
yê İraq’ê jî hevdîtin pêk anîbû.<br />
Nûnerên DAAD’ê di hevdîtinan de<br />
daxwaz kirin ku wek prensîp divê<br />
ew bername li tevaya İraq’ê werin<br />
pêk anîn. Nûnere DAAD Gerold<br />
got, “em her tim ji hevkarên xwe<br />
yên ereb re dibêjin ku em ji ber<br />
rewşa ewlehî li Hewler’ê ne, ne li<br />
Bexda’yê. Ji aliyê din em li Kurdistan’ê<br />
dikarin karên xwe baştir û<br />
zûtir pêk bînin.”<br />
Hikûmeta Herema Kurdistan’ê<br />
hewl dide ku DAAD li Kurdistan’ê<br />
buroya xwe veke. Wezîrê Xwendina<br />
Bilind yê Kurdistan’ê İdris<br />
Salih her roj bi şandeya DAAD re<br />
hevdîtinan pêk tîne û li ser potansiyela<br />
zaningehên Kurdistan wan<br />
agahdar dike. Di van salên dawî de<br />
li Kurdistan’ê her ku diçe hejmara<br />
zaningehan zêde dibe.<br />
Armanca dûr avakirina<br />
zaningehekê alman – iraqî ye<br />
Rektore Zaningeha Dihok’ê, enstîtûyên<br />
zaningehê, salonên werziş û<br />
konferansan nîşana şandeya DA-<br />
AD’ê dide. Leza karên avakirinê li<br />
Kurdistan’ê pirr tesîrekê baş li ser<br />
Gerold kir, wî got, “pirr girîngtir e<br />
ku mirov wan avahiyan bi naverok<br />
û wesp tijî bike, ew kar jî wê gellek<br />
bidome. Ji bo wê jî pewîste bi zaningehên<br />
Almanya re hevkarî pêk<br />
were.”<br />
© Zenith - Zeitschrift für den Orient<br />
Wergera ji almanî: Seyîdxan Kurij<br />
Almanya şandina penaberan bo Sûriye’yê ranawestîne<br />
Keçên kurd tevî ala Kurdistan’ê li dijî rejîma Sûriye’yê dimeşin: “Em kurd in. Em netewek in.”<br />
Xwendekar li Enstîtuya Goethe fêrî zimanê almanî dibin.<br />
<strong>Rûdaw</strong> Şertên Abonetiyê<br />
Ji bo salekî: Almanya, Belçîka, Awûstûrya, Fransa,<br />
Hollanda: 60 Euro · Swîsre: 120 CHF · Brîtanya: 60<br />
GBP Swêd (Schweden): 900 SEK · Danîmarka<br />
(Danemark): 600 DKK · DYA (USA): 100 USD<br />
Kanada : 120 CD · Tirkiye: 100 TL<br />
Ji bo şeş mehan: Almanya, Belçîka, Awûstûrya,<br />
Fransa, Hollanda: 30 Euro · Swîsre: 60 CHF · Brîtanya:<br />
30 GBP · Swêd: 450 SEK · Danîmarka: 300 DKK<br />
DYA (USA): 50 USD · Kanada: 60 CD · Tirkiye: 50 TL<br />
baştir bike û kesên dijber serbest<br />
berde.<br />
Parlamenter Ulla Jelpke ji partiya<br />
“Die Linke“ a çep helwesta hikûmeta<br />
almanî qet fêm nake. Die<br />
Linke jî mîna SPD û partiya Die<br />
Grüne a kesk doza rawestandina vegerandina<br />
penaberan ji bo Sûriye’yê<br />
kir. Jelpke ji <strong>Rûdaw</strong>’ê re got ku hikûmeta<br />
almanî di wê baweriyê de ye<br />
ku qanûn mafê herkesî diparêze û<br />
Sûriye’yê dema peymana bi Almanya’yê<br />
re mohr kiriye, soz daye ku<br />
mafên mirovan biparêze: “Rast e, di<br />
peymanê de hatiye nivîsandin ku<br />
divê Sûriye hemû peymanên mafên<br />
mirovan ên navte- weyî pêk bîne, lê<br />
ew berdewam van peymanan binpê<br />
dike.” Jelpke balê dikişîne ser kesên<br />
mîna Xalid Kenco, ku tenê ji ber<br />
beşdarbûna di xwenîşandanên li Almanya’yê<br />
yên li dijî peymana Almanya-Sûriye<br />
“di xeterê de ne ku<br />
ger ew vegerin Sûriye’yê, ew li wir<br />
yekser bên girtin û zor li wan bê<br />
kirin û ew bi têkbirina wêneyê Sûriye’yê<br />
li derve bên tawanbarkirin.”<br />
Ji bo Almanya: <strong>Rudaw</strong> Media GmbH<br />
Bank: Deutsche Bank Köln · Konto Nr: 2450161<br />
BLZ: 37070024<br />
Ji derveyî Almanya:<br />
IBAN: DE48370700240245016100<br />
BIC: DEUTDEDBKOE<br />
Navnîşan:<br />
<strong>Rudaw</strong> Media GmbH · Gutenbergstr. 63a<br />
50823 Köln / Almanya<br />
E-maîl: info@rudaw.de
<strong>Rûdaw</strong> Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 Dîaspora<br />
11<br />
Li Köln’ê rojek li gel Sîksên Hindistan’ê<br />
Kêm bêje, kêm bixwe, kêm raze!<br />
Tevî ku Sîksî tenê ji sedî sê ji xelkê Hindistan’ê pêk tînîn, lê di gelek waran de Siksî di rêzên peş de ne.<br />
MISTEFA ÇIWARTAYÎ<br />
Köln - Dema mirov ji deriyê perestgeha<br />
wan “Gûrdwara” dikeve<br />
hundir, li aliyê çepê stûneke bilind<br />
hatiye daçikandin, aleke pirteqalî<br />
ku dişibe ala dewletê, sembolek bi<br />
wêneyê du xenceran bala mirov<br />
dikşînin. Her Sîksek bê hundir<br />
destê xwe ser wê bermîla ku stûna<br />
alê tê de hatiye çikandin, dibe û<br />
tîne. Dîmenê perestgeha Sîksan ji<br />
gelek aliyan dişibe mizgefta Musulmanan.<br />
Li derve pêlavan datînin û destên<br />
xwe dişon, êdî yê ku serqot be li<br />
derve serê xwe dinuxmîne û derbasî<br />
hundir dibe. Herkes dikare derbasî<br />
hundir bibe bi mercê serê xwe<br />
bipêçe û cigere û alkol pê re nebe.<br />
Di hundirê perestgeha de nêr û mê<br />
weke hev beşdarî nimêj û rûtualan<br />
dibin, lê jin li aliyê çep rûdinin.<br />
Di pêşiya perestgehê de, ku dikeve<br />
heman cihê minbera mizgevtê,<br />
stûnekî rengîn hatiye xemilandin<br />
û herdem baweşê dike û li<br />
jêriya wê kitêba pîroz a sîxan (Adî<br />
Grant) ku ji 1430 rûpelan pêk tê,<br />
hatiye danîn. Li aliyê çepê sê kes<br />
rûniştine û muzîkê lê didin û çend<br />
kes bi dengên nizim û bilind sirûdan<br />
dibêjin. Her kesê ku derbasî<br />
hundir dibe bi razîbûna xwe hinek<br />
pereyan dixe sandoqekê û wek hevkarî<br />
pêşkêşî perestgehê dike. Piştre<br />
sicde dibe û diçe cihekî rûdine. Li<br />
perestgehê nîvro û êvaran xwarin tê<br />
çêkirin û Sîksî ne qels û hestyar in<br />
ger xelkên din jî biçin perestgehê û<br />
xwarinê li gel wan bixwin.<br />
Piştî xilasbûna nimêj û merasiman,<br />
persat ku weke helawa kurdî<br />
ye, li ser amadebûyan tê dabeşkirin,<br />
êdî jin xwarin amadekirine û hinek<br />
mêr xwarinê li ser hemuyan dabeş<br />
dikin û hinek jî bi çaydaneke mezin<br />
herdem avê digerînin, piştre kesê<br />
bixwaze derdikeve û yê ku bixwaze<br />
dikare heta nimêja êvarê bimîne.<br />
Ji ber ku bingehên erkên serekî<br />
yên vê olê pênc in, lewma desteya<br />
serokatiya perestgehê jî pênc in.<br />
Oldarên sîksiyan nîn in û Adî Grant<br />
Hefteya borî jî gelek rojnameyên<br />
navnetewî bala xwendevanên<br />
xwe kişandin ser bernameya atomî<br />
ya Îran’ê û nîqaşên li ser embargoyên<br />
li hemberî wî welatî.<br />
Rojnameya almanî ya aborî<br />
Handelsblatt nivîsandiye ku divê<br />
embargoyên ku li hemberî Îran’ê<br />
bên danîn, li hemberî rêberiya<br />
Îran’ê bin: ”Bi embargoyên kêrhatî<br />
wê gangez be ku Îran bo destjêberdana<br />
bernameya atomî bê<br />
dehfkirin. Bo vê yekê pêwist e ku<br />
zirar bighijê leşkeriyê û ne civaka<br />
sivîl. Û Rûsya jî dive heman benê<br />
Rojava bikşîne.”<br />
Rojnameya îngilîzî The Guar-<br />
Dîmenek ji perestgeha Sîksan li bajarê Köln’ê.<br />
çavkaniya bersiva hemû pirsiyaran<br />
e. Herçiqasî ku sîks ji sedî 3 ji xelkê<br />
Hindistan’ê pêk tînin jî, lê kesên<br />
herî girîng, pispor û endezyar û<br />
behremend in li Hindistan’ê.<br />
Di serdana <strong>Rûdaw</strong>’ê bo perestgeha<br />
bajarê Köln’ê de, me Serokê<br />
Perestgehê Stnam Sîng û hevserokên<br />
wî, herwiha Serokê Rêxistina<br />
Azadîxwaz ya Sîxan Reşam Sîng<br />
dît û wan bo me behsa vê olê û raz<br />
û nehêniyên wê kirin.<br />
Stnam Sîng derbarê ola sîksî<br />
wiha axifî: “Sala 1469’an Gûrû<br />
Nanak ev ol damezrand, civaka<br />
hindî çînayetî bû. Gûrû Nanak cara<br />
yekem got mirov hemû çînek in,<br />
herwiha yektaperestî anî holê. Bi<br />
baweriya Hindûsan xweda pirr in lê<br />
baweriya sîksan bi Xweda’yê yek û<br />
yekta heye.”<br />
Rojeva çapemeniya cîhanê<br />
dian jî nivîsandiye ku bernameya<br />
nukleyerî ya Îran’ê di dema Şah de<br />
hatiye dêstpekirin. Di dema şerê<br />
1980’an de, piştî ku Saddam<br />
Hûsen bi çekên kîmyewî erîşî<br />
esker û xelqên sîvîl kir, li ba gelek<br />
îraniyan baweriya ku pêwîstiya<br />
wan bi hebûna çekên nukleyerî<br />
heye, xurt bûye. Heviya Xameney<br />
jî ew e ku dema Îran bibe hêzek<br />
atomî, wê demê wê kesek nikaribe<br />
û cesaretê nebîne ku ji derve hewldana<br />
guhertina rejîma Îran’ê bike.<br />
Rojnameya îsraîlî Haaretz jî li<br />
ser tekiliyên Îran û Suriye’yê sekiniye<br />
û nivîsandiye: “Bernameya<br />
nukleyerî ya Îran’ê ji bo heremê<br />
xeterek pirr mezin e. Ji bo ku Îran<br />
Derheqê jimara zêde ya pût û<br />
peykerên Xwedayan ku li Hindistan’ê<br />
hene, jî wiha got: “Pût û peyker<br />
li ba me nîn in, armanceke din<br />
ku ola Sîksî bo wê hatiye dirustkirin<br />
xebatkirine bo dadmendî û bê<br />
cudahî di navbera Musulman û Cihûyan,<br />
yan Xiristyan û Budîstan e.<br />
Deh gûrûyên me hebûn û canên her<br />
yekî ji wan piştî mirina wî veguhaztiye<br />
bo gurûyê piştî wî.”<br />
Gurû tê wateya mamoste, damezrêner<br />
û rêberên Sîksiyan wek gûrû<br />
tên naskirin. Derbarê vê yekê ku<br />
çima tenê 10 gurû hebûn û piştî wan<br />
ti kes nebû gurû, Berpirsê Rêxistina<br />
Xebata Azadîxwaz a Sîksan li Almanya<br />
Reşam Sîng dibêje: “Gurûyê<br />
dawî ku yê dehem bû Babbar<br />
Khalsa kitêbeke pîroz daye me û<br />
dema bi carekê koça dawî kir got<br />
sist bibe û hêza wê bê kêmkirin,<br />
dive Suriye ji aligiriya Îran’ê bê<br />
dûrxistin“.<br />
LeMonde diplomatique çapa<br />
piştî min gûrûyekî din nayê, her<br />
pirsgirêkên we hebin hûnê çareseriya<br />
wê di vê kitêbê de bibînin, ev<br />
kitêb destûr û yasaya jiyana we ye.”<br />
Herwiha derbarê cudahiyên ku di<br />
navbera herdu kitêbên pîroz ên Adî<br />
Grant û Dasin Grant de hene, Serokê<br />
Perestgehê Setnam Sîng wiha<br />
dibêje: “Pirseke dijwar e. Dasin<br />
Grant ji aliyê Gurû Gobend Sîng ve<br />
hatiye nivîsandin, di wê serdemê de<br />
ceng û ne aramî hebû û gelek tişt<br />
hatine têkelkirin ku li gel ola me<br />
naguncin. Hindograntî tê de ye ku<br />
baweriya me pê nayê.”<br />
Setnam Pal dibêje: “Dasin Grant<br />
piştî Adî Grant bi 110-115 salan hatiye<br />
nivîsandin û tiştên wiha tê de<br />
hene ku ti kes nizane kî nivîsandine.”<br />
Derbarê propagandên ereban<br />
ku dibêjin wek erkekî olî divê her<br />
almanî di hejmara xwe ya Sibat’ê<br />
de bi firehî li ser siyaseta nû ya Hikûmeta<br />
Tirkiye’yê rawestiye. Berpirsyara<br />
LeMonde diplomatique<br />
çapa îngilîsî, Wendy Kristianasen,<br />
di gotara xwe ya bi sernavê “Tirkiye<br />
xwe nû difikire“ wiha nivîsandiye:<br />
“Hikûmeta AKP’ê li<br />
Enqerê desthilata xwe ya hundurin<br />
bihêztir kir – herî zêde jî li ser hesabê<br />
leşkeriyê. Ev yek jêre rê bo<br />
rolekê nû ya navbeynkariyê li herêmê<br />
jî vedike. Mîmarê vê siyaseta<br />
dervê jî Ahmet Davutoğlu ye. Tirkiye<br />
dikare di demeke nêz de bo<br />
Yekitiya Ewrûpa’yê balkêştir bibe.<br />
LeMonde diplomatique çapa<br />
kurdî jî cih daye kurdnase alman<br />
Prof. Dr. Udo Steinbach ku li ser<br />
rewşa kurdan sekiniye û di jêr sernivîsa<br />
“Mezintirîn pirsgirêka li pê-<br />
(Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
Sîksek Musulmanekî bikuje, piştî<br />
pêkenîneke zêde Setnam Sîng wiha<br />
axifî: “Em dijî her sitemkarekî ne û<br />
sitemê li ti kesî nakin, ger em bên<br />
tehdîtkirin, em bergiriya xwe dikin.”<br />
Herwiha derheqê ku qaşo Gurûnak<br />
piştî sefera Mekke hizra<br />
damezrandina ola Sîksî kiriye, navbirî<br />
got: “Berê bîra vê yekê biribû,<br />
lê dema li Mekkê’ye dibîne Musulman<br />
di yek aliyî de rawestiyane û<br />
berê wan li merqedekê ye û nimêj<br />
dikin, qaziyekî dibîne û jê re dibêje:<br />
Mekke li her cihekî ye, ji ber Xweda<br />
jî li her cihekî ye, hûn dikarin ji her<br />
çar aliyan ve berê xwe bidinê û<br />
nimêj bikin, ew jî dibê rast e.”<br />
Hefteya peş di <strong>Rûdaw</strong> de: Rola<br />
jinê di ola Sîksî de, dîroka ola Sîksî<br />
û pênc payeyên ola Sîksî.<br />
şiya siyaseta navneteweyî“ wiha<br />
nivîsandiye: “Yek ji pirsgirêkên<br />
herî mezin ên li pêşiya siyaseta<br />
navneteweyî ya sedsala 21. çareserkirina<br />
“pirsgirêka kurd” e. Ev<br />
pirsgirêk beriya nêzî bi sedsalan<br />
dîsa xwe nîşan dabû. Dema Împaretoriya<br />
Osmanî sala 1918’an de<br />
hilweşiya, erdên wê ji nû ve hatin<br />
parvekirin. Ji bilî Îran’a ku dewletbûna<br />
wê heta bi sedsala 16. diçe,<br />
kurd li dewletên nû çêbûyî parçe<br />
bûn. [...] Piştî jihevketina Împeratoriya<br />
Osmaniya, ev cara pêşî ye<br />
ku helwestên sereke yên realîst<br />
yên ji bo çareseriya pirsgirêka<br />
kurd xwe nîşan didin. Pêkanîna vê<br />
her weha di destê kurdan de ye. Ji<br />
bo pêkanîna van di navbera vîzyon<br />
û rastiyê de divê ji lihevkirinê re<br />
amade bin.”
12 Ewrûpa<br />
peymana SWIFt hilweşiya<br />
Parlamena YE’yê got: SToP!<br />
Köln (<strong>Rûdaw</strong>) – Bi 378 li hemberî<br />
196 dengan Parlamena Ewrûpa’yê<br />
“Peymana SWIFT” a di<br />
navbera DYA û Yekîtiya Ewrûpa’yê<br />
red kir. Lê bi vê biryarê Parlamena<br />
Ewrûpa’yê ne tenê peymanek<br />
navnetewî hilweşand, parlamenê<br />
di heman demê de nîşan da<br />
ku ew êdî nema bi rola ”pilingekî<br />
bêdiran” qayîl dibe û dikare bi serê<br />
xwe jî biryarên giring bistîne. Biryar<br />
wekî serkeftinek mezin bo Parlamena<br />
Ewrûpa’yê tê nirxandin.<br />
Tevî ku gelek hikûmet û derdoran<br />
parlamenterên Parlamena Ewrûpa’yê<br />
xistin jêr zextekî mezin jî û<br />
heta Wezîra Derva ya DYA’yê Hillary<br />
Clinton jî hewl da ku raya dijberên<br />
“Peymana SWIFT” di Parlamena<br />
Ewrûpa’yê de biguherîne,<br />
lê dîsa jî parlamenteran guhê xwe<br />
nedan fişaran û peymana ku di 30’ê<br />
Mijdar’ê di navbera rayedarên<br />
DYA’yê û wezîrên navxwe yên welatên<br />
YE’yê hatibû mohr kirin, bi<br />
378 li hemberî 196 dengan ruxandin.<br />
Biryara Parlamena Ewrûpa’yê bû<br />
cihê dilxweşiya gelek derdoran jî û<br />
wek biserketina Demokratiya Ewrûpa’yê<br />
hat binavkirin. Parêzvanên<br />
înformasyonên şexsî dibejin ku<br />
heta niha DYA’yê bêyî ku kesek bizane<br />
ew di rastiyê de çi bi wan înformasyonan<br />
ku digihijin wan<br />
dikin, dikarîbûn agahiyên di derbarê<br />
şandin û wergirtina pereyan li<br />
seranserê Ewrûpa’yê kom bikin û<br />
ev pratîk çendîn mafên bingehîn<br />
yên hemwelatiyên YE’yê binpê<br />
dike. Parêzvan dibejin ku bi vê bir-<br />
NuRETTİN AKAD<br />
Aalst - Her sal beriya rojiya 40<br />
rojan a Xiristiyanên katolîk, li welatên<br />
cûr be cûr ên Xiristiyanên katolîk<br />
karnaval tê lidarxistin. Bi tevî<br />
ku li gellek welatan tên lidarxistin<br />
jî, karnaval bi awayekî bi coş herî<br />
zêde li Hollanda û Belçîka tên lidarxistin.<br />
14’ê Sibat ê, yekşema derbasbûyî,<br />
karnavala 2010’an li yek ji<br />
bajarên Belçîka ku karnaval bi awa-<br />
yara Parlamena Ewrûpa’yê pêşî li<br />
bikaranîna neyênî ya înformasyonên<br />
danûstandinên diravî yê 500<br />
milyon hemwelatiyên YE’yê hatiye<br />
girtin.<br />
Piştî bûyera 11’ê Îlon’a 2001’ê li<br />
DYA’yê, li ser daxwaza rayedarên<br />
amerîkî (CIA, FBI, Wezareta Darayî<br />
û Bankeya Navendî), şîrketa<br />
Newroz’a Belçîkiyan:<br />
Karnavala Aalst’ê<br />
Dîmenek ji karnavala bajarê belçîkî Aalst.<br />
yekî rewnaq derbas dibe, li Aalst’ê<br />
hate çêkirin. Kevneşopiya karnavalê<br />
li bajarê Aalst’ê, digîje sala 1851’ê.<br />
Di karnavalê de ku di hewayeke festîvalê<br />
de derbas dibe, roja yekemîn<br />
kortejeke bi kîlometreyan dirêj, bi<br />
tevî kostum, kinc û cîlên renga reng<br />
û fîgûrên karîkatorîk di nav kolanên<br />
bajêr de derbas dibe. Karnaval,<br />
çawa ku Newroz bi awayekî bi coş<br />
ji aliyê kurdan ve tê pîrozkirin, bi<br />
heman coş û heyecanê ji aliyê gelê<br />
Aalst’ê ve jî tê pîrozkirin. Berî pî-<br />
belçîkî SWIFT qebûl kir ku agahiyên<br />
di derbarê şandin û wergirtina<br />
pereyan a hemwelatiyên ewrûpî<br />
bide saziyên amerîkî. Di çapemeniyê<br />
de behsa agahiyên di derbarê<br />
heta 20 milyon kontoyên bankeyan<br />
tê kirin, ku şîrketa SWIFT salane<br />
bo saziyên amerîkî dişandin.<br />
Di çarçoveya ”Peymana SWIFT”<br />
de şîrketa SWIFT navê kesê ku<br />
pere dişîne, hejmara kontoyê, nirxê<br />
pereyên şandî û navê kesê ku pere<br />
bo wî dihatin şandin, ji saziyên<br />
amerîkî re dişandin. Beriya ku rayedarên<br />
amerîkî û wezîrên navxwe<br />
yên welatên YE’yê peymana navborî<br />
mohr bikin jî, saziyên amerîkî<br />
bi dizî agahî ji şîrketa SWIFT werdigirtin.<br />
Lê piştî ku ev yek bi rêya<br />
rojnameya “New York Times“ eşkere<br />
bû, rayedarên amerîkî mecbûr<br />
man ku “lihevhatina di navbera<br />
xwe û şîrketa SWIFT de“ têxin çarçoveyek<br />
yasayî û dest bi danûstandinên<br />
li gel rayedarên YE’yê kirin.<br />
Piştî vê biryara Parlamena Ewrûpa’yê<br />
êdî înformasyonên di derbarê<br />
kontoyên hemwelatiyen YE’yê wê<br />
bi awayê berê negihijin saziyên<br />
amerîkî. Parlamenterên ewrûpî<br />
gotin ku Parlamena Ewrûpa’yê wê<br />
tenê bi wî şertî vegere nav danûstandinan,<br />
ger ”şerê hevpar yê li dijî<br />
terorîzmê” li ser bingeheke nû ku<br />
mafên şeqsî yên hemwelatiyên<br />
YE’yê binpê neke, bê meşandin.<br />
Parlamenterên ewrûpî garantiyan ji<br />
rayedarên amerîkî dixwazin ku<br />
agahiyên di derbarê kontoyên hemwelatiyên<br />
YE’yê ji bo kiryarên neyînî<br />
neyen bikaranîn.<br />
rozbahiyê bi mehan amadekarî tê<br />
kirin. Her wiha organîsyona ku vê<br />
festîvalê li dar dixe, salê 12 mehan<br />
bi vê festîvalê ve mijûl in. Ji ber ku<br />
festîval li vî bajarî xwedî cîhekî gellekî<br />
cûda ye.<br />
Di karnavala îsal de bi tevî ku<br />
berf û hewa sar jî bû bi deh hezaran<br />
mirov tevlî bûn. Karnaval li Belçîqa’yê<br />
ji ber fikara tevlîbûna mirovan,<br />
di heman demê de li hemû<br />
bajaran nayê lidarxistin. Ji ber ku ji<br />
bo temaşekirina festîvalê ji gellek<br />
bajaran mirov tên. Û bajar bi bajar<br />
karnaval di roj û katên cûda de tê<br />
pîrozkirin. Karnaval festîvaleke gelerî<br />
ya Katolîkan e. Karnaval beriya<br />
çarşema ku jê re çarşema xweliyê<br />
tê gotin, bi sê rojan pêş ve dest pê<br />
dike. Li gorî kevneşopiyê, karneval<br />
roja yekşemê dest pê dike, duşem û<br />
sêşemê, sê roj û sê şevan berdewam<br />
dike.<br />
Li ser dîrok û koka vê kevneşopiyê<br />
du riwayet hene. Lê riwayeta<br />
zêdetir pê tê bawerkirin ev e: Li<br />
gorî rîwayetê, Hz. Îsa piştî hatiye<br />
çarmîxkirin, bi sê rojan ji nû ve jîn<br />
bûye. Beriya salvegera jinûve vejîna<br />
Hz. Îsa bi 40 rojan, cîhana katolîk,<br />
dest bi rojiya goştnexwarinê<br />
dikirin. Ji ber ku Hz. Îsa, 40 rojan<br />
di înzîvayê de xwarin nexwaribû,<br />
DR. NEBÎ KESEN<br />
Komkujî (qetlîam) di tarîx û jiyana gelan da<br />
bûyerek hovîtî ye û gora hiqûqa nawnetewî sûceke.<br />
Ne kes û grûb, ne jî sazgehên dewletan<br />
nikarin eşkere parastina komkujiyan bikin.<br />
Raya giştî ya dinê û civata dewletan, di dema<br />
îro de bi şermezarkirin û mudaxeleyan derfetên<br />
komkujiyê kêm kirin, lê hîn jî nikarin bi<br />
temamî ji holê rakin. Komkujiyên ku di tarîxê<br />
da bûne, ji deh salan vir de di rojeva gelan û<br />
dewletan da ne û dibin sedemên niqaşan û navekokiyan.<br />
Va babet, bo kurdan jî derbas dibe.<br />
Di sedsala 20‘an da gellek komkujiyên etnîkî pêk hatin û hinek ji<br />
van, wek komkujiya ermeniyan yan jî ya yahudiyan, baş tên zanîn.<br />
Mixabin li ser kurdan gellek komkujî ji aliyê dewletên ku Kurdistan<br />
di nav xwe da perçe kirine çêbûne û heta niha neketin rojevê. Dersîm,<br />
Enfal û Helebçe bo komkujiyên li hemberî kurdan mînakên bi nav û<br />
deng in û di mêjiyê kurdan da cîh girtine.<br />
Sedem, çap û şiklên komkujiyan ji hev cûda ne û divê di çarçeveya<br />
xwe de bên lêkolîn. Kesên ku berpirsyarên qîrkirina gelan in, bi taybetî<br />
ya kurdan, êdî tûne ne û nikarin ji aliyê Dadgeha Nawnetewî ceza<br />
bigrin. Lê dewletên ku ev komkujî tê da bûne, mecbûr in wê qebûl û<br />
şermezar bikin. Mînakek: Almanya, komkujiya Cihûyan di dawiya<br />
şerê cîhanê yê dûyem de qebûl kir û deh salan tezmînat da kesên ku<br />
ji komkujiyê zerer dîtîne. Ji aliyê din, gellek dewletan bîryar girtîne<br />
ku komkujî li yahûdiyan bûye. Komkujiya ermeniyan jî mînakek din<br />
e ku pirr dewletan qîrkirina ermeniyan wek komkujî qebûl kirn. Dîaspora<br />
her du gelan bo qebûlkirina komkujiyê xebat kirin û di hewladanên<br />
xwe da biserketin.<br />
Mehên dawî, Komkujiya Dersîm‘ê kete rojeva kurdan û raya giştî<br />
ya Tirkiye’yê. Di Parlamenta Ewrûpa de konferansek jî hat lidarxistin.<br />
Gellek nivîs, şîrove û agahiyên kurdan di medya kurd da cîh girt. Texminek<br />
ew e ku pirsa komkujiyên hatine serê kurdan bê bîrkirin, bi gotinek<br />
din, ji rojevê derkeve. Bona vê, divê dîaspora ya kurd vê babetê<br />
bi şiklekê din daxine rojeva xwe û xebatên dûr û direj bike armanc.<br />
Pêwist e ku pirsa komkujiyan ji aliyê hemû kurdên dîaspora wek pirsek<br />
netewî bê fam kirin û her dem di navenda xebatên wan de be. Ev<br />
xebat bê rêxistin û program nabe bê berdewam kirin.<br />
Derfet û kapasîteya kurdên dîasporayê ji aliyê lêkolîn û naskirina<br />
komkujiyên li kurdan pirr in. Tarîxa kurd û Kurdistan‘ê bi serê xwe<br />
tarîxa komkujiyan e. Zanist, lêkolîner, nivîskar û rêxistinên kurd yên<br />
li dîasporayê dijîn, divê giraniya xwe bidin pirsa komkujiyan jî. Civata<br />
dewletan û raya giştî ya nawnetewî, heta niha ev pirs an nexwestin<br />
bizanin, yan jî bêdeng man. Guhertina vê helwestê bi hewldan û<br />
xebatên kurdan mimkun e. Bona vê, divê ji aliyê rêxistin û şexsiyetên<br />
kurd yên dîaspora konferansek li ser komkujiyan bê lidarxistin. Armanca<br />
vê konferansê divê tenê pirsa komkujiyan û xebatên di vî warî<br />
de be.<br />
Eger dîaspora kurd rola xwe bo eşkere û naskirina komkujiyên hatine<br />
ser kurdan nelîzin, qet ti car dewletên dinê li ser van nasekinin.<br />
Wê demê, dewletên wek Tirkiye, Îran, İraq û Sûriye jî pêkhatina komkujiyan<br />
qebûl nakin. Belê, pirsgirêka kurd çareser nebe, îhtîmala qebûlkirinê<br />
ji aliye van dewletan jî tûne. Lê ew nayê wê manayê ku kurd<br />
li ser pirsa komkujiyan ti xebat nekin. Ev pirs û niqaşên li ser wê bo<br />
pirsgirêka kurd û çareserbûnê jî giring û pêwist in.<br />
Daxwaz ewe ku rêxistinên kurd yên dîaspora wek enstîtuyên kurd,<br />
KNK, PEN‘a Kurd û federasyonên komelan gavekê bavêjin û rojekê<br />
pêşta konferansekê li ser komkujiyan pêk bînin. Armanc û encama vê<br />
konferansê divê avakirina rêxistinek li ser komkujiyan be û xebatên<br />
pêwist di vî warî de dest pê bikin.<br />
katolîk jî vê rojê bi bîr dianîn û 40<br />
rojan rojiya goştnexwarinê digirtin.<br />
Beriya ev rojî dest pê bibe bi sê<br />
rojan jî, xelk azad bû ku têr goşt<br />
bixwin û kêf û şahiyê bikin.<br />
Lewma di her salvegera vê rojiyê<br />
de, berî rojî dest pê bike bi sê rojan,<br />
karnaval dest pê dikin.<br />
Li bajarê Aalst’ê herkes bi tevî<br />
kostûmên xwe tevlî cejna karnavalê<br />
dibin. Ji bo kostûman ti sînor û şert<br />
tine. Bi hezaran rengên kostûman<br />
dikare di vê festîvalê de bê dîtin. Ji<br />
kostûmên heywanan heta ûnîform<br />
û fîgûrên maşînan. Her wiha yek ji<br />
fîgûrên ku di karnavalê de bi nav û<br />
dengin, kesên kincên jinan li xwe<br />
Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010<br />
Pirsa komkujiyê û kurdên<br />
dîasporayê<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
dikin. Ji van re jî di wateya “qûndeyê<br />
qirêj/vuil jeanet” tê gotin.<br />
Koka vê kevneşopiyê jî digîje rabirdûyê.<br />
Li gorî tê gotin, berê dema<br />
ku karnaval dihat pîrozkirin, kesên<br />
ku kostûm û kincên xweşik nedidîtin,<br />
diçûn kincên lewitî û qerpilî<br />
yên jinan li xwe dikirin. Lewma bi<br />
demê re ev jî bû fîgûrek ku di nav<br />
gelê belçîkî de weke “vuil jeanet”<br />
tê binavkirin. Her wiha sedemên ku<br />
kostûm tên lixwekirin jî ewe ku<br />
kesek neyê naskirin. Ji ber ku di<br />
dema karnavalê de fîgûr û nivîs jî<br />
tên hilgirtin, bi awayekî karîkatorîk<br />
û qerfî, rexne li kesên bi nav û deng<br />
jî tên kirin.
<strong>Rûdaw</strong> Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 Cîhan<br />
13<br />
Rûsya ji NATo’yê ditirse<br />
Piştî hilweşîna Sovyeta berê, Rûsya lawaz bû û gelek tişt qebul dikirin. Lê Rûsya nema Rûsya berê ye.<br />
Serwîsa Cîhanê (<strong>Rûdaw</strong>) – Serokdewletê<br />
Rûsya’yê Dmitry Medvedev<br />
dîrektîvek leşkerî ya nû ya<br />
“xetên bingehîn ên ewlekariyê“ pejirand.<br />
Li gor vê dîrektîvê xetera<br />
herî mezin ji bo Rûsya, berfirehbûna<br />
NATO’yê li rojhilatê Ewrûpa ye.<br />
Bicihkirina şemsiya parastina ji<br />
rokêtan a DYA’yê û berfirehbûna<br />
NATO’yê dibin cihê gumanan li<br />
Moskow’ê. Di lîsteya “xeterên leşkerî<br />
yên herî mezin“ a dîrektîva leşkerî<br />
ya nû de ku ji aliyê Serokdewletê<br />
Rûsya’yê Medvedev di 5’e Sibat’ê<br />
2010’an de hat destnîşankirin,<br />
berfirehbûna NATO’yê ber bi sînorên<br />
Rûsya’yê di rêza yekem de cih<br />
digre. Di dîrektîva ku heta sala<br />
2020’an derbasdar e, tê rêxnekirin<br />
ku her ku diçe “înfrastrûktûra leşkerî“<br />
ya NATO’yê nêzîkî sînorên<br />
Rûsya’yê dibe.<br />
Bikaranîna bombeyen atomî<br />
gengaz e<br />
Piştî hilweşîna Sovyetê pirraniya<br />
welatên rojhilatê Ewrûpa’yê bûn<br />
endamê NATO’yê û Ûkranya û<br />
Gurcistan jî dixwazin bibin endamê<br />
vê hevbendiya leşkerî, lê Rûsya bi<br />
Serwîsa Cîhanê (<strong>Rûdaw</strong>) – Afrîka<br />
Başûr pêncşema borî 20. salvegera<br />
serbestberdana Nelson<br />
Mandela pîroz kir. Di merasimeke<br />
li Parlamena Afrîka Başûr li Kapstadt’ê,<br />
Serokdewletê welêt Jacob<br />
Zuma xelatgirê Xelata Nobel’ê ya<br />
Aştiyê û yekemîn Serokdewletê<br />
reşik yê Afrîka Başûr pesinand.<br />
Mandela’yê 91 salî jî tevlî merasimê<br />
bû. Zuma bang kir ku bi berdewamî<br />
ji bo xewn û rêbazên<br />
Mandela bê xebatkirin.<br />
Merasimek leşkerî li “Medyana Sor” li Moskow’ê.<br />
Mandela di 11’ê Sibat’a 1990’î,<br />
piştî 27 salan di girtîgehê de, serbest<br />
hatibû berdan. Gotinên yekemîn<br />
ku Mandela piştî serbestberdana<br />
xwe arasteyî bi dehhezaran<br />
kesên ku hatibûn peşwaziya wî û<br />
cîhanê kir, ev bûn: “Hevalno, rêhevalno,<br />
hemwelatîno; ez we bi navê<br />
aştiyê, demokratiyê û azadiyê silav<br />
dikim. Ez li pêşberî we me ne wekî<br />
pêxember, lê wekî xizmetkarekî<br />
gel.” Dema ku Mandela ji girtîgehê<br />
derket, ew 71 salî bû. Ew hem di<br />
dema girtîgehê de û hem jî piştî wê<br />
sembola têkoşîna hemwelatiyên<br />
reşik li dijî serdestiya çermspiyên<br />
Afrîka Başûr bû û hîn jî ye.<br />
Bi serbestberdana Mandela, pêvajoya<br />
bidawîhatina serdestiya<br />
dehsalan a çermspiyên Afrîka Başûr<br />
dest pê kiribû. Bi hilbijartina<br />
Mandela bo yekemîn Serokdewletê<br />
reşik yê Afrîka Başûr di sala<br />
1994’an de, ji hev veqetandina nijadan<br />
– ya reşikan û ya çermsipiyan<br />
wî welatî – ku bi Apardheid dihat<br />
binavkirin, bi dawî hat. Lê tevî ku<br />
serdestiya çermspiyan li Afrîka<br />
Başûr beriya du dehsalan bi fermî<br />
bi dawî hat jî, lê hîn jî têgihiştinên<br />
dema Apardheid’ê bi temamî ji mejiyê<br />
hemwelatiyan derneketiye.<br />
Ji bo têkoşîna li dijî sîstema<br />
Apartheid’ê û derbasbûna aştiyane<br />
bo demokratiyê, Serokdewletê wê<br />
demê yê Afrîka Başûr, Frederik de<br />
Klerk û Nelson Mandela di sala<br />
1993’an bi Xelata Nobelê ya Aştiyê<br />
hatin xelatkirin. Mandela li seranserê<br />
cîhanê bû sembola lihevborandinê<br />
û bêtundiyê.<br />
tundî li dijî vê hewldanê derdikeve.<br />
Sekreterê Konseya Ewlekariya<br />
Rûsya’yê, Nikolai Patrushew hefteya<br />
borî gumanên xwe ji çapemeniyê<br />
re ragihandin û got: “Em bi şik<br />
in ku bi berfirehbûna NATO’yê ewlekariya<br />
me mezintir bibe.“ Patrushew<br />
NATO tewanbar kir ku bi<br />
biçekkirina Gurcistan’ê di sala<br />
2008’an de rê li êrişên wî welatê<br />
yên ser Osêtyaya Başûr û Abxazya’yê<br />
vekiriye û got ku NATO<br />
hîn jî çekan dide Gurcistan’ê. Patrushew<br />
pirsî ka gelo amadekariyên<br />
êrişeke nû tên kirin û got ku nêta<br />
Rûsya bi xwe a êrişekê tune.<br />
Li gor dîrektîva nû Rûsya xwe<br />
mafdar dibîne ku bombeyên atomî<br />
jî bikar bîne, ger bi çekên atomî<br />
anjî awayekî din yê tund welatekî<br />
din êrişî ser axa wê bike. Êrîşên<br />
pêşlêgir (preventîv) di dîrektîvê de<br />
cih nagirin û li gor Hikûmeta Rûsya’yê<br />
çekên wê yên atomî beriya<br />
her tiştî ji bo çavtirsandina êrişkarên<br />
mihtemel e.<br />
Nakokiyên li ser şemsiya<br />
rokêtan<br />
Wekî xetereke din bo ewlekariya<br />
Köln (<strong>Rûdaw</strong>) – Li gor rêxistina<br />
masîgirên bajarê Kenya’yê<br />
yê berav Malindi, hejmara masiyên<br />
ku wan sala borî girtine, ji ya<br />
hemû salên berê baştir bû. Serokê<br />
rêxistina masîgiran, Athan<br />
Seif ji ajansa nûçeyan Associated<br />
Press (AP) re got ku sedemên vê<br />
yekê ew e ku şîrketên masîgiriyê<br />
yên biyanî ji ber xetera rêbirriyê<br />
êdî newêrin nêzîkî beravên wan<br />
bibin.<br />
Weke ku AP ragihandiye, zêdebûna<br />
masiyên girtî di bazarên<br />
paytexta Somalya, Mogadîşû de<br />
bûye sedema ketina buhayê<br />
hemû coreyên masiyan û ji ber<br />
vê yekê jî masîfiroş hejmarek<br />
mezin a masiyan difroşin.<br />
Li gor lêkolîneke sala 2009’an<br />
a “Rajaratnam School of International<br />
Studies” a sîngapûrî, salane<br />
li nêzîkê beravên Somalya’yê<br />
bi nirxê 90 heta 300<br />
milyon dolar masî bi awayekî îllêgal<br />
tên girtin. Rêxistina Netewên<br />
Yekgirtî bo Alîkariya<br />
Xwarin û Çandiniyê (Food and<br />
Agriculture Organization –<br />
FAO), hesab kir ku bi vî awayî<br />
proteînê ku bi rêya masiyên îllegal<br />
girtî dighijin gelê Somalya’yê<br />
ji alîkariya ku civaka navnetewî<br />
dide Somalya’yê bêtir e.<br />
Li gor FAO bi giştî 700 keştiyên<br />
masîgiriyê ji seranserê cîhanê<br />
nêzîkî beravên Somalya’yê<br />
masiyan digrin û gelek caran bi<br />
awayên cude cude – heta bi<br />
çekan jî – keştî zorê li masîgirên<br />
Rûsya’yê, dîrektîva nû avakirina<br />
“sîstema stratejîk“ a ku ji şemsiya<br />
parastina ji rokêtan pêk tê, destnîşan<br />
dike. Li gor dîrektîvê bi vê yekê<br />
dengeya hêzê a cîhanê tê têkbirin.<br />
Herçiqas piştî nerazîbûna Rûsya’yê,<br />
Serokê DYA’yê Barack<br />
Obama bicihkirina sîstemek parastina<br />
ji rokêtan li rojhilatê Ewrûpa’yê<br />
rawestandibû jî, lê niha<br />
Hikûmata DYA’yê plan dike ku sîstemek<br />
seyar a parastina ji rokêtan li<br />
rojhilatê Ewrûpa’yê ava bike. Van<br />
rojan eşkere bû ku tê plan kirin ku<br />
beşekî vê sîstemê ku ji rokêtên SM-<br />
3 pêk tê, li Romanya’yê bê bi cih<br />
kirin.<br />
Wezîrê Derve yê Rûsya’yê Sergej<br />
Lawrow di vê derbare de di<br />
serdanek xwe ya bo paytexta Almanya,<br />
Berlîn’ê de got ku ew di<br />
çarçoveya danûstandinên li ser<br />
kêmkirina çekên atomî li benda<br />
bersiveke têr in ji aliyê Hikûmeta<br />
DYA yê. Lawrow tehdîd kir û got<br />
ku ger ew bersivek têr wernegirin,<br />
ewê heza xwe ya deryayî li Derya<br />
Reş berfirehtir bikin. Bi heman<br />
awayî payebilindên leşkerî li Moskow’ê<br />
jî rêaksyon nîşan dan.<br />
Xizmetkarê gelekî: Mandela Rêbirr hatin<br />
hawara masiyan<br />
Mandela di dema derketina xwe ji girtigehê di 11’ê Sibat’a 1990’î li gel hevjîna xwe Winnie.<br />
Îran bi cîhanê dilîze!<br />
REŞAD ÖzKAN<br />
Armanca Îran’ê diyar e ku ew<br />
dixwaze di Rojhilata Navîn de bibe<br />
‘superpower.’ Rejîma Ayetullahan<br />
ji herkesê baştir dizane ku îro di<br />
dinyayê de dema dewletek bixwaze<br />
bibe hêzek mezin, yek rêyek heye:<br />
Bombeyên atomî.<br />
Ev rêya Îran’ê ya niha îhtîmal<br />
pirr mezin e ku wê dawîya rejîmê jî<br />
bine. Tehran ketiye û nikare jê derkeve,<br />
ji bo civata navnetevî jî bûye<br />
wekî provakasiyonek limûmayî.<br />
Rejîma Îran’ê ya Îslamî, wekî pisîk<br />
bi mişkan dilize, bi cîhanê re di listîkek<br />
her-û-were de ye, di listîkek<br />
gelekî ecêb de ye.<br />
Îran gerek baş fahm bike ku<br />
dinya Îranek bi bombeyên atomî<br />
naxwaze, ne erêb, ne cihû û ne cîhana<br />
din. Di vê navbere de jî dêst û<br />
mîlên Amerîka û Ewrûpa jî bo ku<br />
“muxalefeta dijî rejîma Îran’ê“ qels<br />
nebe, hatiye giredan. Êrîşek dijî<br />
Îran’ê wê muxalefetê texê himbêza<br />
rejimê û îranî wê li dijî vê êrîşê<br />
bibin yek qivet. Tirsa mezin jî ev e.<br />
Ji bo civata navnetevî li dijî rejîma<br />
melleyan wê embargoyên<br />
aborî û siyasî wek rêyek rastirîn<br />
bin: Feqet çawa, bi çi awayî û bi<br />
kîjan awayan?<br />
Keştiyên navnetewî ji tirsa rêbirran<br />
berê xwe nadin beravên Somalya’yê.<br />
somalî dikin ku ji beravan dûr<br />
bikevin. Tiştê balkêş ew e ku gelekên<br />
wan keştiyên ku bi şîdetê<br />
diçin ser masîgirên somalî û guh<br />
nadin ti yasayan, keştiyên wan<br />
welatan in ku ji bo parastina deryayê<br />
ji rêbirran hatina herêmê.<br />
Di raporta FAO de tê gotin ku<br />
ne tenê somalyayî rêbirriyê li pêş<br />
Somalya’yê dikin û balê dikşîne<br />
ser wan keştiyên navnetewî ku bi<br />
awayekî neyasayî masîgiriyê li<br />
herêmê dikin. Rapor dibeje ku<br />
ger helwest li hemberî hemû<br />
kesên ku îllêgal masiyan digrin<br />
bê nîşan dan, wê gavê wê tehmûla<br />
ji rêbirrên somalî jî kemtir<br />
bibe: “Bi rêbirriyê ew kesên tewankar<br />
dikarin pereyekî baştir ji<br />
karên normal qezenc bikin. Heta<br />
aştî, xweragirî û ewlekarî li Somalya’yê<br />
bi cih nebin, wê rêbirrî<br />
jî hebe.“
14<br />
Mehemed Uzun<br />
Xeletîya mi!<br />
MuRAD CANŞAD<br />
Mehemed Uzun edebîyatkarêko<br />
pîl o, edebîyatê kurdan de cayê xo<br />
xeylê-xeylê muhîm o. Ey bi kirdaskî,<br />
tirkî û swêdkî eserê xo nuştê,<br />
pancês ra zêde eserê xo ameyê çap<br />
kerdene. Mi rojnameyan ra taqîb<br />
kerdbî; xora ke mi vîr de xelet nêmendo,<br />
Mehemed Uzun bîbî mêmanê<br />
festîvalê Munzurî û Mamekîye<br />
de eşkera kerdîbî ke o do terteleyê<br />
Dêrsimî ser o bi kirmanckî<br />
romanêk binuşno. Çi heyf ke nê<br />
edebîyatkarê hêcayî rew ra dinyaya<br />
xo vurnaye û o kar zî ca nêame. Ez<br />
naye sey bêbextîye vînena.<br />
Mehemed Uzun herçiqas ke wayîrê<br />
cîya-cîya eseran o zî, o zêderî<br />
bi romannuştoxîya xo yeno zanayene.<br />
Pêro-pêsero 7 romanê ey<br />
ameyê çap kerdene: Tu (Ti), 1985;<br />
Mirina kalekî Rind (Mergê Kalêkê<br />
Rindî), 1987; Sîya Evînê (Sîya Sî-<br />
nayîşî), 1989; Rojek ji Rojên Evdalê<br />
Zeynikê (Rojan ra Rojêkê Evdalê<br />
Zeynike), 1991; Bîra Qederê<br />
(Bîra Qedere), 1995; Ronî Mîna<br />
Evînê-Tarî Mîna Mirinê (Roşnî Sey<br />
Sînayîşî-Tarî Sey Mergî), 1998;<br />
Hewara Dîcleyê I-II (Hewarê Dîcle<br />
I-II), 2002-2003<br />
Eserê ey ê çapkerdeyî bi romanî<br />
dest pêkenê û bi romanî qedîyenê.<br />
“Ti” esero verên o, “Hewarê Dîcle”<br />
esero peyên o.<br />
“Ti” 1985 de çap bîyo, badêbadê,<br />
Tirkîya de hetê weşanxaneyê<br />
Îthakî ra ameyo çap kerde. Nê çapkerdişî<br />
de, peyê kitabî de bi nameyê<br />
“Romanê ‘Ti’yî Ser o” meqaleyêk<br />
zî esta ke M. Uzun na meqeleya xo<br />
de behsê nuştişê romanê xo keno û<br />
romanî ser o malumat dano.<br />
No roman yewendes qisman ra<br />
yeno meydan. Qehremanê romanî<br />
xortêko kurd o. No xorto kurd keso<br />
welatperwer o, zerrîya xo erzena ke<br />
Zazakî<br />
seba heqanê şarê xo û welatê xo<br />
mucadele bikero. Hemverê neheqîya<br />
kolonyalîstan de zerrîya xo<br />
dest nêdana ke dest û bazî girêdaye<br />
bivindo. Axirê, xorto welatperwer<br />
kolonyalîstan dest ra nêxelasîyeno,<br />
yeno tepîştene û tewqîfkerdene…<br />
Keso ke heyatê nuştoxî ser o wayîrê<br />
zanayîşî yo, taf de tede vejeno<br />
ke nuştox nê romanî de behsê serebutanê<br />
xo keno.<br />
Mekanê romanî teng o; zere û teberê<br />
hepsxaneyî... Teber keye û<br />
kulfetê qehremanê romanî yo, zere<br />
heval û hogirî yê... Nê mekanî tengî<br />
de yew roman pê yeno yan nêyeno?<br />
Çike seba romanan hîra-hîra mekanî<br />
lazim ê, komel lazim o, cîyacîya<br />
hedîseyî, serebutî, qehremanî,<br />
qerekter û fîguranî lazim ê. Feqet<br />
ma tayê romanan ro zî nîya danê ke<br />
mekan pêro-pêsero zereyê yew oda<br />
yo, yew hucre ya. Yanî wina zî<br />
roman beno!<br />
Qehremanê romanî, xorto welatperwer,<br />
tepîşîyeno, qereqol de îşkence<br />
vîneno, tewqîf beno; benê<br />
erzenê bi hepsxaneyê Dîyarbekirî.<br />
Uca de naskerdoxê xo estê. O zî<br />
rew ra xo dano ci, nasîya xo dano<br />
kulfetê hepsxaneyî, zêde xerîbîye<br />
nêanceno. Feqet roje yena ke esker,<br />
mehkemayê şima esto, vano, ey û<br />
xeylê teneyan genêo beno. Mehkema<br />
mana ya, înan benê bi îşkencexaneyê<br />
eskeran, her yewî hucreyêk<br />
de ca kenê û dest bi zulm û<br />
îşkenceyê pîlî kenê.<br />
Qehremanê romanê zereyê hucreya<br />
tarîye de çimanê xo akeno.<br />
Tek-tena yo. Kêzikêk vîneno û<br />
roman bi sanika Kêz Xatûne dest<br />
pêkeno:<br />
“Kêzê kêzê Kêz Xatûnê<br />
Bi şima reqreqûnê<br />
Bi şahira gulavdûnê<br />
Tu bi ku derê de diçî”<br />
Seke yeno zanayene na sanike<br />
mîyanê kirmancan (zazayan) de zî<br />
yena vatene (b. Kêz Xatûne, Kovara<br />
Vateyî, Nr. 1 (21), r. 123, Arêkerdox:<br />
Mihanî Licokic):<br />
“Kêzê kêzê Kêz Xatûnê<br />
Bi çarşeba gulavdûnê<br />
Çapa dîyine yê kitabê dersanê kirmanckî<br />
(zazakî) “Türkçe Açıklamalı Kırmancca<br />
(Zazaca) Dil Dersleri” vejîya.<br />
Kitabo ke hetê Deniz Gunduzî ra amade<br />
bibi û M. Malmîsanijî kontrol kerdbi, reya<br />
verêne 2006 de ginabi çape ro û rewna ra<br />
pîyase de nêmendbi.<br />
Kitab goreyê qaydeyanê xebata standardîzekerdişî<br />
yê Grûba Xebate ya Vateyî<br />
amade bîyo. Ê ke bi tirkî wendiş û nuştişê<br />
înan esto, şênê xo bi xo qaydeyanê gramerê<br />
kirmanckî (kirdkî/zazakî) bimusê.<br />
Kitab heme 366 rîpelî yo 22 dersî tede<br />
estê. Her derse ra pey, seba ke wendoxî<br />
dersa xo tam fehm bikerê, temrînî estê. Her<br />
derse de qismê gramerî yê derheqê derse<br />
zî bi nimûneyanê dewlemendan pêşkêş<br />
beno. Badê her derse seba manaya tirkî ya<br />
çekuyanê kirmanckî yew ferhengek ronîyayo.<br />
Nuştoxê kitabî Deniz Gunduz destpêkê<br />
kitabî de wina vano: “Tadaya seserran ya<br />
ke kurdkî ser o estbî hîna zî dewam kena<br />
(...) Lehçeya kurdkî ke bi nameyanê kirmanckî,<br />
kirdkî, zazakî û dimilkî name<br />
bena, tewr zêde na rewşe ra mutesîr bîya û<br />
tewr zêde texrîb bîya. (...) Na xebate netî-<br />
ceyê dersanê ke mi zerfê şeş serran de cayanê<br />
cîya-cîyan de dayê û notê ke mi nê<br />
dersan de girewtê ra ameye meydan.”<br />
Yanî, na xebate netîceyê pratîkêkê ceribnayî<br />
ya. Qismêk şaşîyê herfan ke çapa verêne<br />
de estbîy çapa dîyine de ameyê<br />
rastkerdiş.<br />
Kunyeya Kitabî:<br />
Deniz Gunduz, Türkçe Açıklamalı<br />
Kürtçe (Kırmancca/Zazaca) Dil Dersleri,<br />
Hûmare 32 | Sêşeme | 16. Sibate 2010<br />
Bi şimika req-reqûnê<br />
Ti ser ra şina Kêzxatûnê?”<br />
Qehremanê romanî kêzike rê<br />
behsê sanika aye keno û aye de<br />
qisey keno. Mi sanika to ra zaf heskerdênê,<br />
vano. Kêzê, vano, kamî<br />
zanayêne ke ez nê cayê teng û tarîyî<br />
de rastê to yena û to kena mêmana<br />
xo. Ma eşkenê xo rê pîya qisey bikerê,<br />
vano. Kêzê, tenabîyayîş û tenamendiş<br />
zor o, vano. Ya, ya... ti bi<br />
xeyr ameya Kêz Xatûne, vano...<br />
Qismê dîyine de ziwan vurîyeno,<br />
kesêko/a bîn/e qehremanê romanî<br />
rê behsê ey keno/a. “Ti” vano/a,<br />
“to” vano/a. Şewa ke înan ti berda,<br />
ancî şir-şira şilîye bîye, vano/a. O<br />
zimistano ke ti û embazê to berdî,<br />
vano/a. La ti zanena çîyo tewr weş<br />
çi bî? vano/a. Ti cayê xo ra werişta<br />
û ti şîya û to dayîka xo rê ber akerd,<br />
vano/a…<br />
Û roman wina dewam keno şino.<br />
Qismêk de qehremanê romanî<br />
behsê xo keno û hucreya tarîye de<br />
kêzike de qisey keno, qismêk de zî<br />
keso/a bîn/e behsê qehremanê romanî<br />
keno/a, ca-ca hetanî domanîya<br />
ey şino/a, ey hetanî berê<br />
hucreya tenga tarîye ano/a.<br />
Derê, o/a keso/a ke qehremanê<br />
romanî rê behsê ey keno/a kam o/a?<br />
Mi vat helbet ke kêzik a. Çike,<br />
HESÊ BELÊ<br />
Ray-ray Dat Emerî vatêni:<br />
- Beko, Beko. Ti nêşermayenî, ti nenganê<br />
gedonê şinikon çînenî.<br />
Xal Beki vatê:<br />
- Emer, Emer ez ca veyneno vano!<br />
Dat Emerî vatê:<br />
<strong>Rûdaw</strong><br />
verê, qismê verênî de qehremanê<br />
romanî xo fek ra qisey keno; ma xo<br />
rê pîya qisey bikerê, vano kêzike<br />
rê. Dima a dest pêkena... Qeheremanî<br />
rê behsê ey kena. Qismêk de<br />
qehreman xo fek ra, qismêk de kêzike...<br />
Wina dore bi dore hetanî<br />
qismê yewendesine şinê û roman<br />
qedîyeno.<br />
Keyfê mi zaf pê ame. Çike metodêko<br />
enteresan o. Merdim kêzike<br />
bido qiseykerdene û fekê aye ra<br />
behsê qehremanê romanî bikero...<br />
Eynî sey sanikanê ma yo. Ci ra<br />
tehmê sanikanê ma yeno. Roman,<br />
çiqas mekanê xo teng bibo zî teknîkê<br />
xo xeylê-xeylê enteresan o.<br />
Labelê...<br />
Wexto ke mi roman qedêna û<br />
dest bi meqaleya peyî kerd, mi vîna<br />
ke sey vatena mi nîyo, yê mi xelet<br />
o. Nuştox vano, seke şima vînayo,<br />
roman bi forman a ameyo nuştene;<br />
formê “ti”, formê “ez”.<br />
Formê “ti” de nuştoxî fekê xo ra<br />
behsê qehremanê romanî kerdo.<br />
Keso ke qisey keno kêzike nîya,<br />
nuştox bi xo ya.<br />
Ma nuştoxî çira wina kerdo?<br />
O vano ke, çîyo ke formê “ti” de<br />
ameyo nuştene, ameyo mi sere de<br />
û mi o çî bi xo dîyo. Rehet nîyo ke<br />
merdim bi fekê xo ya nê çîyan teswîr<br />
bikero. Çîyo ke ameyo mi sere<br />
de, ameyo xeylê kesan sere de.<br />
Coka mi formê “ti” tercîh kerd ke<br />
no tecrube mebo tecrubeyê tena<br />
yew kesî.<br />
Mi ke formê “ti” ser o qerar da,<br />
vano nuştox, eserê ke bi nê formî<br />
ameyê nuştene mi wendî. Nuştoxî<br />
ca dayo ci ke ey seba nê formî kamcîn<br />
nuştoxan ra îstîfade kerdo; Carlos<br />
Fuentes, Oriana Fallaci, Julyo<br />
Cartazar... û Îhsan Nûrî Paşa (Mektuba<br />
ke Îhsan Nûrî Paşayî “Xortê<br />
Kurd”î rê rusnaya).<br />
Yanî, yê mi xelet bî. Nîyetê nuştoxî<br />
tehmê sanikanê ma nêbîyo.<br />
Feqet mi wina fehm kerdo! Ez<br />
xemgîn nîya ke mi çira xelet fehm<br />
kerdo. Feqet ez xemgîn a ke çira<br />
fekê kêzika ma ra nîyo.<br />
Hepisxaneyê Tîpê F yê Edîrne<br />
Çapa dîyine yê kitabê dersanê kirmanckî vejîya<br />
Çapa Dîyine, Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul<br />
2010, 366 rîpelî<br />
Adresa waştişî:<br />
Vate Yayınları<br />
Katip Mustafa Çelebi Mahallesi,<br />
Tel Sok. No: 18 Kat: 3<br />
Beyoğlu – İstanbul<br />
Tel: 0 212 244 94 14<br />
e-post:<br />
wesanxaneyevateyi@hotmail.com<br />
Xal bek û gedeyî<br />
- Mi fem nêkerd. Ti senî xo veray gedonê<br />
şinikon kenî, zaf eyb o!<br />
Xal Bekî vatê:<br />
- Madem gede yê, çi nengan mi çînenî?<br />
Madem fem nêkenî, qey nêvanî ti<br />
may ma n..? Hertim vanî, Beko ma may<br />
ton...
<strong>Rûdaw</strong> Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010<br />
Masteplana nûjenkirina Keleha<br />
Hewlêr’ê diviyabû heta niha bidawî<br />
bihata, çima dereng ket?<br />
Ji sedî 85 ji karê wê xilas bûye û<br />
ji sedî 15 maye. Beşeke girîng a vê<br />
masterplanê komkirina agahiyên dîrokî<br />
yê derbarê kelehê ye. Mesele ne<br />
bi tenê boriyê avê li ku bin û xanî<br />
çawa bên başkirin, ev bi tenê beşeke<br />
ji kar, lê beşê girîngtir ku çi dokument<br />
derbarê kelehê de hene li seranserê<br />
dinyayê bên komkirin, wek<br />
mînak tiştekî girîng ku me bidest<br />
xistiye tabloyeke li muzexaneya<br />
Lover hatiye dîtin. Li gor tabloyê<br />
hakimê dawî yê Împeratoriya<br />
Medan (ku wek sîstema federe ji komeke<br />
mîrnişînan pêk dihat), ku li ser<br />
destê Daryoşê yekem hat darvekirin,<br />
hakimê kelehê bû. Di tabloyê de,<br />
wêneyê wî hakimî hatiye kişandin<br />
ku herdu destên wî girêdayî ne û bi<br />
xetên kevin li ser hatiye nivîsandin.<br />
Diyar e navê keleha Hewlêr’ê ji ber<br />
temenê wê yê dirêj di gelek bûyerên<br />
mezin ên cîhanê de hatiye û gelek<br />
belgename hene, beşeke masterplanê<br />
komkirina van belgeyan e, li ku<br />
devera cîhanê dibin bila bibin. Derengketina<br />
masterplanê ji ber vê<br />
yekê ye, ji xeynî amadekirina masterplanê<br />
tiştekî din jî heye divê lezgînî<br />
tê de bê kirin, ku 10 xaniyên ser<br />
keviya kelehê ne û divê zû bên başkirin,<br />
metirsî li ser van xaniyan heye<br />
û hinek ji wan hilweşiyane. Tiştê me<br />
di civîna dawî de li gel UNESCO<br />
fam kir di 01.04.2010’an de wê dest<br />
bi başkirina van xaniyan bê kirin.<br />
Em bi nêt in hinek girêbestên din jî<br />
li gel UNESCO îmze bikin bo dirêjkirina<br />
karên me li gel wan, ji ber<br />
niha wan keleh kandîd kiriye ku<br />
bibe kevnewareke cîhanî. Awayê<br />
karkirinê li UNESCO bi vî awayî<br />
ye, di destpêkê de kevnewarek diyar<br />
dikin da ku bibe şûnwarekî cîhanê,<br />
ku hat qebûlkirin, êdî tên li ser kar<br />
dikin.<br />
Bi baweriya we, wê bê qebûlkirin?<br />
Şîrketa brîtanî ku wan girêbest li<br />
gel mohr kiriye, li seranserê cîhanê<br />
11 cih wergirtine û her 11 jî wek şûwarên<br />
cîhanî ji aliyê UNESCO ve<br />
hatine qebûlkirin. Em geşbîn in û<br />
kar hatiye ser rêya xwe, lê ev yek<br />
dem, amadekarî û karê berdewam<br />
dixwaze. Yek ji pirsgirêkên kelehê<br />
ava pîs e ku ji ber nebûna zêrabê ji<br />
malan çûye çînên xwar ên kelehê,<br />
sibe di dema kolandinê de wê pirsgirêk<br />
derkevin holê. Ji xeynî nûjenkirina<br />
kelehê, kolandin jî wê tê de<br />
bê kirin. Li hinek cihan bi kûrahiya<br />
36 metreyan jinûve digihe ser erdê<br />
sax. Lewma cihê destên gelek şaristaniyan<br />
li ser kelehê diyar in.<br />
Kî pereyan dide UNESCO, hûn an<br />
Hikûmeta İraq’ê?<br />
Li gor girêbestê divê em butçeyekê<br />
ji UNESCO re dabîn bikin,<br />
divê ev pere ji aliyê Hikûmeta Herêma<br />
Kurdistan’ê ve bên misogerkirin.<br />
Yanê Hikûmeta İraq’ê ti<br />
pereyan nade.<br />
Lê behsa pereyên ku Hikûmeta<br />
İraq’ê terxan kirine, dihat kirin?<br />
Di dema xwe de me wek parêzgehê<br />
cuda ji nivîsîngeha Serokwezîrê<br />
Kurdistan’ê 5 milyar û 200<br />
milyon dînar wergirtin ji derveyê<br />
beşê ji sedî 17 ê budçeya Herêma<br />
Kurdistan’ê.<br />
Ji aliyê kurdan ve, kî masterplanê<br />
dişopîne?<br />
Ez jî endamê desteyê me û emê<br />
desteyê berfirehtir bikin, fermangeha<br />
şûnwaran, komeleyên şûnwarnasên<br />
Kurdistan’ê û zanîngeh.<br />
Lê UNESCO jî ji aliyê xwe ve komîsyoneke<br />
din a hunerî tîne û masterplanê<br />
dinirxîne.<br />
Mebesta we ku di pêşerojê de ti kes<br />
nabêje ku nîşanên kurdewariyê bi<br />
kelehê ve mane?<br />
UNESCO van karan nake, ew rêxistineke<br />
serbixwe ya cîhanî ye û<br />
bednaviyê nayîne ser xwe û reftarê<br />
li gel hemû şûnwarên cîhanê re<br />
dike.<br />
Tiştê heta niha ji we ve diyar e, di<br />
hundirê kelehê wê çi bê kirin?<br />
Di konferansa 2004’an de ku<br />
Wezareta Rewşenbîrî taybet li ser<br />
kelehê saz kir, hemû pêşniyar li ber<br />
çavan hatin raxistin. Beşek ji kelehê<br />
avakirî dimîne, beşekî din wek<br />
motel û cihên hunerî û cihên firotina<br />
aşyayên kelepûrî tên nûjenkirin<br />
û hemû li ser awayê kevin dibe.<br />
Bingehên rewşenbîrî yên çekî,<br />
fransî û îtalî ku di hundirê kelehê<br />
de ne li cihên xwe dimînin û keleh<br />
Hevpeyvîn<br />
parêzgar Newzad Hadî:<br />
Li Hewlêr’ê 400 hezar otomobîl hene<br />
“Li sînorê parêzgeha Hewlêr’ê nêzîka 400 hezar otomobîlan hene, lê trafîk li<br />
Hewlêr’ê ewqasî zehmet nebûye. Di bernameya me de ye hinek proje hene,<br />
wek meydana li nik nexweşxaneya Rizgarî ku biryar e îsal projeyekî under<br />
bus û over bus lê bên çêkirin.”<br />
ji hemû aliyan ve tê dewlemendkirin.<br />
Serokê berê yê nûjenkirina kelehê<br />
Şêrîn Îhsan Şêrzad di hevpeyvînekê<br />
de li gel rojnameya Şerq-el<br />
Ewsat dibêje dînasorên ku li Hewlêr’ê<br />
peyde bûne bi rêya avahiyên<br />
bilind ku dirust kirine rûçikê Hewlêr<br />
û kelehê xirab kirine?<br />
Êdî dînazorê herî mezin deriyê<br />
kelehê ye. Deriyê rastî yê kelehê<br />
hatiye hilgirtin û vê dawiyê di roj-<br />
nameya Teaxî de jî mikur tên ku ev<br />
derî li ser stîla Babîlî hatiye dirustkirin.<br />
Rast e demekê babîlî li İraq’ê<br />
bûn lê medî jî hevdemên wan bûn.<br />
Di dîrokê de diyar e ku Medya û<br />
Babîl lihevkirin û dewleta Aşûrî rûxandine.<br />
Ew stîla ku wan aniye bi<br />
kelehê re li hev nake, rast e di serdemekê<br />
diyarkirî de ev şaristaniyet<br />
jî li kelehê hebûn, nemaze aşûrî û<br />
niha jî tê texmînkirin peresgeha<br />
Îştar bi kûrahiya 13-16 metroyan li<br />
jêr kelehê de mabe, lê ew deriyê çîmento<br />
ku dirust kirine heta kûrahiya<br />
36 metroyan çû xwarê, ger<br />
dirêjî û pehniya dîwaran û kûrahiya<br />
36 metroyan wergirî, divê çend ton<br />
şûnewar û axa kelehê hatibe derxistin<br />
û avêtin? Bi rastî mezintirîn<br />
destdirêjî ku li ser kelehê hatiye<br />
kirin, li ser şûnewaran ew deriyê ku<br />
berî serhildanê hatiye dirustkirin e.<br />
Hilgirtina dergeh yek ji biryarên<br />
konferansê bû ji ber kirêt û dirustkirî<br />
ye û ti peywendiya wê bi kelehê<br />
re tune. Ger nirxandineke rastî<br />
li ser dergeh bê kirin, wê derkeve<br />
wek mînak Saddam çawa destkariya<br />
hemû şûnewarên İraq’ê dikir.<br />
Li Musil’ê tê dîtin ku li ser kavilên<br />
aşûriyan koşkên Saddam hatine dirustkirin,<br />
yekem ji wan jê re dibêjin<br />
Koşka Rîmah, gava tu berê xwe<br />
dide nexş û nîgarên li ser dîwarên<br />
wê, tu dizane ku mebest ji dirustkirina<br />
vê koşkê guherandina şaristaniyeta<br />
Aşûrî bûye, angu bi erebkirina<br />
şaristaniya Aşûr e. Li Babîl’ê<br />
jî bi heman awayî dema hatin Îştar<br />
û Babîl nûjen bikin li ser hemû dîwaran<br />
pîtên S.H danîn û heta niha<br />
jî her mane. Li Hewlêr’ê jî eynî tişt<br />
Parêzgarê Hewlêr’ê Newzad Hadi. (Wêne: <strong>Rûdaw</strong>)<br />
hat kirin, Saddam zanîbû ku keleha<br />
Hewlêr’ê yek ji şûnewarên herî girîng<br />
e, dirustkirina dîwar bi vî<br />
awayî bi serdema wî ve girêdayî ye.<br />
Saddam dixwest cihê destê xwe li<br />
ser kelehê bihêle. Ev herifandina<br />
dîrokê bi xwe ye.<br />
Butçeya îsal a geşkirina Hewlêr’ê<br />
çiqas e?<br />
Em li benda serokatiya Civata<br />
Wezîran in, ew jimarê diyar dikin.<br />
Ne şert e ku butçeya pêşvebirinê li<br />
Herêma Kurdistan’ê wek butçeya<br />
parêzgehên din ên derveyî Herêma<br />
Kurdistan’ê be. Wek mînak sala<br />
2008’an ku mezintirîn butçeya pêşvebirinê<br />
li İraq’ê hat danîn û diviyabû<br />
Hewlêr 400 milyaran wergire,<br />
lê 360 milyar dînar hatin dayîn.<br />
Sala 2009’an nêzîka 200 milyaran<br />
bû, lê îsal serokatiya hikûmetê hê<br />
butçeya pêşvebirinê diyar nekiriye.<br />
Dibe ku Hewlêr bibe qurbana pêşkeftina<br />
xwe di meseleya danîna<br />
butçeyê de?<br />
İraq biryarê li ser awayê dabeşkirina<br />
butçeya ji sedî 17 ya Kurdistan’ê<br />
nade. Derbarê Hikûmeta<br />
Herêma Kurdistan’ê jî, beşê zêde yê<br />
butçeya hilberînê ya îsal di çarço-<br />
15<br />
veya projeyên ku berê hatine destpêkirin,<br />
zêdeyî 2, 4 ji 3 milyaran bo<br />
projeyên ku berê biryar li ser wan<br />
hatiye standin. Plana Hewlêr’ê bi<br />
xwe heye û tevgereke aborî ya bi<br />
hêz li Hewlêr’ê tê dîtin û jiyandin.<br />
Projeyê we yê herî girîng îsal çi ye?<br />
Firokexaneya nû xilas bû. Projeyê<br />
rêya dûsayt a Korê-Qendîl ku<br />
172 milyon dolaran dixwaze, projeyekî<br />
zêde mezin e. Projeyê girîngtir<br />
kanalzasyona deşta Şemamke<br />
ye ku me daxwaz kiriye îsal qet<br />
nebe wek qonaxa yekem 50 milyon<br />
dolar jê re bên terxankirin û bikeve<br />
bernameyê. Xweşbextan e hikûmetê<br />
razîbûna xwe li ser da. Berê<br />
dîzayn û hemû tiştên proje amade<br />
ne û nêzîka 80 hezar donim zevî<br />
berav dike. Niha wek qonaxa<br />
yekem 50 milyon dolar jê re hatiye<br />
terxankirin û wê bibe projeyeke<br />
zêde baş a Hewlêr’ê. Herwiha me<br />
bername daniye du avahiyên nû ava<br />
bikin, yek bo parêzgehê û ya din bo<br />
dadgeh û fermangehên dadwerî ku<br />
dikevin ser rêya Musil’ê. Armanca<br />
me ji vê çendê cîbicîkirina masterplanê<br />
ye, ji ber ev avahiyên niha namînin<br />
û di dewsa wan de park û<br />
tiştên din tên dirustkirin. Niha Koy<br />
jî ser bi Parêzgeha Hewlêr’ê ye.<br />
Desthilata we li ser Koy’ê heye?<br />
Butçeya pêşvebirina wê li ba me<br />
ye, karûbarên wê yên îdarî li ba me<br />
vedigerin, lê guherandina qaymeqam<br />
ne li ba me bû. Haya me ji danîna<br />
qaymaqam nebû, wan bi xwe<br />
danî.<br />
Hûn rê didin vekirina parkên<br />
hizbî?<br />
Na. Li vir parka Şaneder û Minare<br />
hatine vekirin, Akua Park hatiye<br />
vekirin herwiha Parka Kanyaw<br />
li nik Kesnezan hatiye vekirin.<br />
Hûn hest nakin ku Hewlêr dike ji<br />
qerebalixiya otomobîlan bixeniqe?<br />
Li sînorê parêzgeha Hewlêr’ê nêzîka<br />
400 hezar otomobîlan hene, lê<br />
trafîk li Hewlêr’ê ewqasî zehmet<br />
nebûye. Di bernameya me de hinek<br />
proje hene, wek meydana li nik<br />
nexweşxaneya Rizgarî ku biryar e<br />
îsal projeyekî “under bus“ û “over<br />
bus“ lê bên çêkirin. Lê bi giştî li<br />
Hewlêr’ê pirsgirêkeke me nebûna<br />
hokarên guhastina giştî ye wek nebûna<br />
tram û rêkxistina guhastina<br />
giştî, lewma zêdetir xelk otomîbîlên<br />
taybet bikar tînin.<br />
Biryar bû hûn navçeya pîşesaziya<br />
bakûr veguhêzin?<br />
Plan wek xwe maye, lê ev yek bi<br />
butçeyê ve girêdayî ye, divê navçeya<br />
pîşesazî ya nû bê dirustkirin,<br />
piştre dest bi jinavbirina ya kevin<br />
bê kirin. Li gel dikandarên wir li ser<br />
dîzayna navçeya nû hatiye axaftin<br />
û li gor daxwazên wan hatiye<br />
danîn.
16 Keskesor<br />
Hejmar 32 | Sêşem | 16. Sibat 2010 <strong>Rûdaw</strong><br />
EvDILA KoÇER<br />
Bi pêşketinên mezin ên teknolojiyê<br />
re kurd jî hewl didin ku di înternetê<br />
de berê çand û zimanê kurdî<br />
fireh bikin. Yek ji van xebatan jî<br />
“malpera wergerine.com” e ku ev<br />
demek e bala kurdîhezan dikişîne<br />
ser xwe. Weke ku nav jî li ser e, ev<br />
malper bernameyên kompûterê, fîlmên<br />
navdar, teksta stranan, karîkatûran<br />
werdigerîne ser zimanê kurdî.<br />
Heke bixwazin van bername û fîlman<br />
wekî DVD dişînîn mala we<br />
jî... Na na, pereyan jî ji we nastînin.<br />
Xwedî û edîtorê malpera Wergerîne.com<br />
Muhsîn Elçî di derbarê<br />
kar û barê malperê û dinyaya înternetê<br />
de ji <strong>Rûdaw</strong>ê re axivî. Elçî<br />
diyar kir ku berî ku malperê saz<br />
bike bi çend hevalan re kovareke<br />
heremî û biçûk derdixistine, “Piştî<br />
ku karê kovarê sekinî û em belav<br />
bûn, min jî biryar da ku bi projeyeke<br />
wisa xizmeta xwe ya ji bo zimanê<br />
xwe bidomînim. Ya rastî min<br />
dixwest navê malperê ‘werger.com’<br />
be lê navê werger.com berî min ha-<br />
Xwedî û edîtorê malpera<br />
“wergerîne.com” Muhsîn Elçî:<br />
Di înternetê de<br />
tenê “spas” û<br />
“heval” bi kurdî ye!<br />
“Li gor îstatîstîkên li Tirkiye hejmara kesên ku firefox bi rûsî<br />
bi kar tînin ji hejmara kesên ku bi kurdî bi kar tînin zêdetir e.”<br />
tibû standin. Ya din jî min xwest<br />
malper ne tenê ya min be, min<br />
xwest herkesî vexwînim wergerandinê,<br />
loma min got wergerine....”<br />
Li ser armancên wergera binnivîsên<br />
fîlman jî, dibêje ku ew bixwe ji<br />
fîlm û rêzefîlmên tirkî zêdetir li<br />
fîlm û rêzefîlmên biyanî temaşe<br />
dikim, “Lê mixabin ji bo temaşekirina<br />
van berheman ez neçar bûm ku<br />
binnivîsên bi tirkî bi kar bînim.<br />
Heta niha rastî tu fîlmê biyanî nehatime<br />
ku binnivîsa wê ya tirkî tune<br />
be, lê ji bo kurdî qet tune. Vê yekê<br />
ez êşandim. Helbet ji gelek aliyên<br />
din ve jî kêmasiyên me hene lê di<br />
vê mijarê de bi qasê min lêkolîn kir<br />
tu xebat an jî hewldan tunebû û ev<br />
kar tişteke wisa bû ku ji bo ku em<br />
vê yekê bikin li ber me tu asteng<br />
tune bû. Yanî, her kurdê ku xwedî<br />
komputerek e, dikare wergera fîlman<br />
bike. Jixwe hema bêje her<br />
kurd bi zimaneke din jî dizane, yanî<br />
kurdek îngîlîzî nezane jî dikare ji<br />
erebî, tirkî an jî ji farisî wergerê<br />
bike. Lê mixabin şûna em ji zimanên<br />
din wergerînin kurdî em ji<br />
kurdî werdigerînin van zimanan.<br />
Loma min xwest ez gava yekemîn<br />
bavêjim. Min pêşîn fîlma Braveheart<br />
wergerand û paşê malperê saz<br />
kir...”<br />
Ferhenga îngîlîz-kurdî ya<br />
online amade dikim<br />
Di berdewamiya axaftina xwe de<br />
ciwanê kurd Muhsîn Elçî dide<br />
zanîn ku dema ewî malperê saz kiriye<br />
tekane armanca wî wergerandina<br />
binnivîsan bûye, “Lê paşê min<br />
dît ku hê gelek tişt hene ku li benda<br />
wergerê ne. Loma min paşê dest<br />
avêt wergera stranên biyanî -ku<br />
niha 80 stran hatine wergerandin!paşê<br />
min hinek karîkatûr wergerandin,<br />
paşê min dest avêt wergerandina<br />
bernameyên komputerê (ku<br />
heta niha ji 10 zêdetir bername<br />
hatin wergerandin), paşê min xwest<br />
alîkariya wergera Ubuntu / Linuxê<br />
bikim (ku jixwe kurdî ye lê kêm e)<br />
û dawiya dawîn jî niha ferhenga îngîlîz-kurdî<br />
ya online amade dikim<br />
ku niha tê de 2.100 peyv hene. Ji<br />
ber vê niha serê min hinekî tevlîhev<br />
e, ji ber ku ez êdî têrê nakim. Alîkarî<br />
pêwist e lê mixabin gelek hindik<br />
alîkarî heye. Lê belê, ez ji karê<br />
xwe serbilind im, xwezî min zûtir<br />
destpê bikira...”<br />
Muhsîn Elçî li ser serdana mêvanên<br />
malperê jî dibêje ku tenê yek<br />
kes jî malperê bitikîne ji wî bes e û<br />
wiha berdewam dike, “Zêdetir<br />
kesên ku di mijara zimên de hestiyar<br />
in, wergerine.com’ê ziyaret<br />
Sibel Can bi 40 hezar<br />
dolaran Newroz’ê<br />
pîroz dike!<br />
Dihok - Şîrketa Pîrogrub a geşt<br />
û guzariyê li Dihok’ê geştek bo<br />
Qibrsê amade kiriye û dê di hundirê<br />
vê geştê de ahengekê bo<br />
Sibel Can saz bike, kurdên Qibris’ê<br />
jî dikarin tevlî ahengê bibin.<br />
Xwediyê Şîrketa Pîrogrub Ebdulrehman<br />
Doskî wiha dibêje: “Me<br />
ji Tatlıses re bo şeva Newroz’ê<br />
axifîn, ew razî nebû. Piştre me<br />
peywendî li gel Sibel Can’ê kir.<br />
Şîrketa Pîrogrub dixwaze karên<br />
din jî li gel Sibel Can’ê bike,<br />
lewre razî b û bi 40 hezar dolaran<br />
were ahenga me ya Qibris ji ber<br />
Sibel bi 100 hezar dolaran kêmtir<br />
naçe ahengan.”<br />
dikin. Li gor îstatîkên modûla daxistinê<br />
a malperê herî zêde ev hatine<br />
daxistin: 1) Bernameya<br />
Klavyeya Kurdî a ji bo windowsê<br />
2) Binnivîsa fîlma Slumdog Millionaire<br />
3) Wergera bernameya Bulletin<br />
4) Binnivîsa fîlma Braveheart 5)<br />
Kurdiya bernameya MSN. Em dikarin<br />
bêjin ku fîlm û bernameyên<br />
komputerê ên popûler zêdetir bal<br />
dikişînin...”<br />
Di înternetê de tenê “spas” û<br />
“heval” bi kurdî ye...”<br />
Elçî li ser rewşa înternetê jî pêşniyar<br />
dike ku her kurd di înternetê<br />
de bernameyên xwe bi kurdî bi kar<br />
bîne, “Bi ya min tişta herî girîng<br />
kurdîkirin e ango werger e. Yanî ger<br />
hûn îro bi firefox’ê bi kurdî bikevin<br />
înternetê, bi a MSN yê bi kurdî bikevin<br />
msn’ya xwe, bi OpenOffîsê bi<br />
kurdî pel û pêşkêşiyan amade bikin,<br />
bi uTorrentê bi kurdî daxin, bi<br />
Smplayerê li fîlman bi kurdî temaşe<br />
bikin, bi Ubuntuyê komputera xwe<br />
komple bikin kurdî, bi Songbirdê li<br />
stranan kurdî guhdar bikin, ger hûn<br />
Facebook, youtube, google, twitter,<br />
wikipedia û malperên din bi kurdî<br />
bi kar bînin, ger hûn malperên kurdan<br />
hemûyan bikin kurdî û hûn tê<br />
de tenê bi kurdî bi kar bînin wê<br />
demê wê înternet ji bo me bibe cihê<br />
perwerdehiyê. Lê mixabin îro piraniya<br />
kurdan bernameyên tirkî bi kar<br />
tînin û di malperên xwe de jî bi tirkî<br />
xeber didin. Di înternetê de tenê<br />
“spas” û “heval” bi kurdî ye...”<br />
Li ser pirsa me ya “Bi baweriya<br />
Li gor gotinên Doskî ne xema<br />
hunermendên biyanî ye çi ahengê<br />
di çi helkeftê de bikin, lê ew bi<br />
tenê berê xwe didin girêbestê<br />
lewma Sibel Can razî bû di Newroz’ê<br />
de ahengekê saz bike û got:<br />
“Di hemû ahengên me de, hunermend<br />
ji kijan neteweyê be dê ji<br />
me re stranên kurdî bistrê. Bê<br />
guman di ahengê de wê Sibel<br />
Can stranên kurdî jî bibêje.”<br />
Doskî bi rêya <strong>Rûdaw</strong>’ê ji hezkerên<br />
dengê Sibel Can’ê re ragehand:<br />
“Piştî Newroz’ê karê me<br />
yê yekem di gel Sibel Can’ê ku<br />
konserekê li paytexta Kurdistan’ê<br />
Hewlêr’ê saz bike.”<br />
te her roj çend mîlyon kurd dikevine<br />
înternetê? Di înternetê de herî<br />
zêde çi bala wan dikişîne, serî li çi<br />
didin, çi ditikînin?”, balê dikişîne<br />
ser ku heke 40 milyon kurd hebin<br />
bawer dike her roj 2-3 milyon ji<br />
wan dikevin înternetê, “Ev rêje ji<br />
bo gelên din zêdetir e. Kurd jî herî<br />
zêde ji lîstikên online, ji pevaxaftinê<br />
(chat) û ji malperên weke youtube<br />
û facebook hez dikin. Lê xuya<br />
ye kurdî bala wan nakişîne. Li gor<br />
îstatîstîkên dawîn li tirkiyê hejmara<br />
kesên ku firefoxê bi rûsî bi kar tînin<br />
ji hejmara kesên ku bi kurdî bi kar<br />
tînin zêdetir e. Yanî li gor van îstatîstîkan<br />
li tirkiyê Rûsî ji Kurdî zêdetir<br />
tê axaftin. Helbet ne wisa ye,<br />
lê mixabin di mijara zimanê bernameyên<br />
ku kurd bi kar tînin de, rewş<br />
wisa ye...”<br />
Yek kilometre be jî dewletek ji<br />
me re lazim e...<br />
Pisporê Înternetê Muhsîn Elçî di<br />
berdewamiya axaftina xwe de ji<br />
xwendevanên <strong>Rûdaw</strong>ê re serpêhatiyeke<br />
xwe ya balkêş parve dike,<br />
“Rojekê min bernameyeke nû wergerandibû,<br />
di malpera vê bernameyê<br />
de her ziman bi alayek dihat<br />
temsîlkirin. Min jî alaya kurdistan’ê<br />
û wergera bernameyê ji wan<br />
re şand lê min kir nekir alaya kurdistan’ê<br />
neweşandin, bername niha<br />
weke fermî bi kurdî ye lê mixabin<br />
wergera kurdî di bin alaya îran’ê de<br />
tê weşandin. Min wê rojê baştir<br />
fêhm kir yek kilometre be jî dewletek<br />
ji me re lazim e...”
Change language